Sinirsel Bulanık Sistemler İle Trafik Gürültüsünün Tahmini

Benzer belgeler
ÇOKLU REGRESYON MODELİ, ANOVA TABLOSU, MATRİSLERLE REGRESYON ÇÖZÜMLEMESİ,REGRES-YON KATSAYILARININ YORUMU

Korelasyon ve Regresyon

Doğrusal Korelasyon ve Regresyon

Deney No: 2. Sıvı Seviye Kontrol Deneyi. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Dijital Kontrol Laboratuvar Deney Föyü Deneyin Amacı

HAFTA 13. kadın profesörlerin ortalama maaşı E( Y D 1) erkek profesörlerin ortalama maaşı. Kestirim denklemi D : t :

Kİ-KARE TESTLERİ. şeklinde karesi alındığında, Z i. değerlerinin dağılımı ki-kare dağılımına dönüşür.

PARÇALI DOĞRUSAL REGRESYON

Kİ-KARE TESTLERİ A) Kİ-KARE DAĞILIMI VE ÖZELLİKLERİ

Kİ KARE ANALİZİ. Doç. Dr. Mehmet AKSARAYLI Ki-Kare Analizleri

Bulanık Mantık ile Hesaplanan Geoid Yüksekliğine Nokta Yüksekliklerinin Etkisi

X, R, p, np, c, u ve diğer kontrol diyagramları istatistiksel kalite kontrol diyagramlarının

YÖNETİM VE EKONOMİ Yıl:2006 Cilt:13 Sayı:1 Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. MANİSA

UYUM ĐYĐLĐĞĐ TESTĐ. 2 -n olup. nin dağılımı χ dir ve sd = (k-1-p) dir. Burada k = sınıf sayısı, p = tahmin edilen parametre sayısıdır.

BÖLÜM 5 İKİ VEYA DAHA YÜKSEK BOYUTLU RASGELE DEĞİŞKENLER İki Boyutlu Rasgele Değişkenler

kadar ( i. kaynağın gölge fiyatı kadar) olmalıdır.

dir. Bir başka deyişle bir olayın olasılığı, uygun sonuçların sayısının örnek uzaydaki tüm sonuçların sayısına oranıdır.

NİTEL TERCİH MODELLERİ

Sistemde kullanılan baralar, klasik anlamda üç ana grupta toplanabilir :

a IIR süzgeç katsayıları ve N ( M) de = s 1 (3) 3. GÜRÜLTÜ GİDERİMİ UYGULAMASI

Sürekli Olasılık Dağılım (Birikimli- Kümülatif)Fonksiyonu. Yrd. Doç. Dr. Tijen ÖVER ÖZÇELİK

PARMAKİZİ RESİMLERİNİN YAPAY SİNİR AĞLARI İLE TEMİZLENMESİ VE İYİLEŞTİRİLMESİ

ENDÜSTRİNİN DEĞİŞİK İŞ KOLLARINDA İHTİYAÇ DUYULAN ELEMANLARIN YÜKSEK TEKNİK EĞİTİM MEZUNLARINDAN SAĞLANMASINDAKİ BEKLENTİLERİN SINANMASI

PARAMETRİK OLMAYAN HİPOTEZ TESTLERİ Kİ-KARE TESTLERİ

Tuğla Duvardaki ve Tesisattaki Isı Kaybının Yapay Sinir Ağları İle Belirlenmesi

ARAŞTIRMA MAKALESİ/RESEARCH ARTICLE TEK ÇARPIMSAL SİNİR HÜCRELİ YAPAY SİNİR AĞI MODELİNİN EĞİTİMİ İÇİN ABC VE BP YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ÖZ

2.4GHz ISM Bandı Alıcı Verici Sistemleri için ANFIS Kullanılarak 280MHz Band Geçiren Aktif Filtre Tasarımı ve Analizi

Türk Dilinin Biçimbilim Yapısından Yararlanarak Türkçe Metinlerin Farklı İmgelere Ayrılarak Kodlanması ve Sıkıştırılması

AYLIK ORTALAMA GÖL SU SEVİYESİNİN BULANIK-OLASILIK YAKLAŞIMI İLE GÖZLENMİŞ ZAMAN SERİSİNDEN TAHMİNİ

ALGILANAN HİZMET KALİTESİ VE LOJİSTİK REGRESYON ANALİZİ İLE HİZMET TERCİHİNE ETKİSİNİN BELİRLENMESİ. Özet

BÖLÜM 1 1.GİRİŞ: İSTATİSTİKSEL DOĞRUSAL MODELLER

Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi Pamukkale University Journal of Engineering Sciences

Mut Orman İşletmesinde Karaçam, Sedir ve Kızılçam Ağaç Türleri İçin Dip Çap Göğüs Çapı İlişkileri

Makine Öğrenmesi 6. hafta

Sıklık Tabloları ve Tek Değişkenli Grafikler

Türkiyede ki ĠĢ Kazalarının Yapay Sinir Ağları ile 2025 Yılına Kadar Tahmini

Prof. Dr. Nevin Yörük - Yrd. Doç. Dr. S. Serdar Karaca Yrd. Doç. Dr. Mahmut Hekim - Öğr. Grv. İsmail Tuna

FAKTÖRİYEL TASARIMA ADAPTİF AĞ TABANLI BULANIK MANTIK ÇIKARIM SİSTEMİ İLE FARKLI BİR YAKLAŞIM. Sevil ŞENTÜRK

TÜKETİCİ TATMİNİ VERİLERİNİN ANALİZİ: YAPAY SİNİR AĞLARI ve REGRESYON ANALİZİ KARŞILAŞTIRMASI

İÇME SUYU ŞEBEKELERİNİN GÜVENİLİRLİĞİ

2005 Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı:16, s31-46

Bulanık-Sinir Ağı Yapısı İçin Yeni Bir Karma Yaklaşım

( ) 3.1 Özet ve Motivasyon. v = G v v Operasyonel Amplifikatör (Op-Amp) Deneyin Amacı. deney 3

5.3. Tekne Yüzeylerinin Matematiksel Temsili

T.C. SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ BULANIK HEDONİK REGRESYON. Gökalp Kadri YENTÜR İSTATİSTİK ANABİLİM DALI ANKARA 2011

Rasgele Değişken Üretme Teknikleri

Yapay Sinir Ağı ve Bulanık-Yapay Sinir Ağı Yöntemleri Kullanılarak Tava Buharlaşma Tahmini

Karaciğer mikrodizi kanser verisinin sınıflandırılması için genetik algoritma kullanarak ANFIS in eğitilmesi

İSTATİSTİK DERS NOTLARI

GM-220 MÜH. ÇALIŞ. İSTATİSTİKSEL. Frekans Dağılımı Oluşturma Adımları VERİLERİN SUNUMU. Verilerin Özetlenmesi ve Grafikle Gösterilmesi

Şiddet-Süre-Frekans Bağıntısının Genetik Algoritma ile Belirlenmesi: GAP Örneği *

TE 06 TOZ DETERJAN ÜRETİM TESİSİNDEKİ PÜSKÜRTMELİ KURUTMA ÜNİTESİNDE EKSERJİ ANALİZİ

İyi Tarım Uygulamaları Ve Tüketici Davranışları (Logit Regresyon Analizi)(*)

A İSTATİSTİK. 4. X kesikli rasgele (random) değişkenin moment çıkaran. C) 4 9 Buna göre, X in beklenen değeri kaçtır?

YAPILARIN ENERJİ ESASLI TASARIMI İÇİN BİR HESAP YÖNTEMİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ SWITCHING REGRESYON DA BULANIK SİNİR AĞLARI YAKLAŞIMI İLE PARAMETRE TAHMİNİ

Merkezi Eğilim (Yer) Ölçüleri

BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI DENEY - 8

YAYILI YÜK İLE YÜKLENMİŞ YAPI KİRİŞLERİNDE GÖÇME YÜKÜ HESABI. Perihan (Karakulak) EFE

ZKÜ Mühendislik Fakültesi - Makine Mühendisliği Bölümü ISI VE TERMODİNAMİK LABORATUVARI Sudan Suya Türbülanslı Akış Isı Değiştirgeci Deney Föyü

Saccharomyces cerevisia Maya Hücresinin Büyüme Eğrisinin ANFIS ile Modellenmesi

SİLİS DUMANI KATKILI BETONLARIN ÇARPMA DAYANIMININ YAPAY SİNİR AĞI İLE BELİRLENMESİ

TRAFİK İŞARETLERİNİN HOUGH DÖNÜŞÜMÜ VE DVM KULLANILARAK SINIFLANDIRILMASI TRAFFIC SIGN CLASSIFICATION USING HOUGH TRANSFORM AND SVM

Öğretim planındaki AKTS TASARIM STÜDYOSU IV

EMG İşaretlerinin K-Ortalama Algoritması Kullanılarak Öbekleştirilmesi. EMG Signal Analysis Using K-Means Clustering

YAŞAM ÇÖZÜMLEMESİNDE AYKIRI DEĞERLER OUTLIERS IN SURVIVAL ANALYSIS

Asimetri ve Basıklık Ölçüleri Ortalamalara dayanan (Pearson) Kartillere dayanan (Bowley) Momentlere dayanan asimetri ve basıklık ölçüleri

MIT Açık Ders Malzemeleri Bu materyallerden alıntı yapmak veya Kullanım Koşulları hakkında bilgi almak için

Muhasebe ve Finansman Dergisi

EKONOMETRİYE GİRİŞ II ÖDEV 4 ÇÖZÜM

PROJE PLANLAMASINDA BULANIK HEDEF PROGRAMLAMA YAKLAŞIMI. Müh. Ramadan VATANSEVER

Adi Diferansiyel Denklemler NÜMERİK ANALİZ. Adi Diferansiyel Denklemler. Adi Diferansiyel Denklemler

Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Y.2008, C.13, S.1 s

Bilgisayarla Görüye Giriş

MİNİMAL SİSTEMLERDE DURUM GERİBESLEMESİ İLE KUTUP ATAMA PROBLEMİNİN NÜMERİK ANALİZİ

Deprem Tepkisinin Sayısal Metotlar ile Değerlendirilmesi (Newmark-Beta Metodu) Deprem Mühendisliğine Giriş Dersi Doç. Dr.

Kİ-KARE VE KOLMOGOROV SMİRNOV UYGUNLUK TESTLERİNİN SİMULASYON İLE ELDE EDİLEN VERİLER ÜZERİNDE KARŞILAŞTIRILMASI

DENEY 4: SERİ VE PARALEL DEVRELER,VOLTAJ VE AKIM BÖLÜCÜ KURALLARI, KIRCHOFF KANUNLARI

OTOMATİK PARMAKİZİ TANIMA SİSTEMLERİNDE ÖZELLİK NOKTALARININ TESPİTİNDE YAPAY SİNİR AĞLARININ KULLANILMASI

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

4.5. SOĞUTMA KULELERİNİN BOYUTLANDIRILMASI İÇİN BİR ANALIZ

ELM201 ELEKTRONİK-I DERSİ LABORATUAR FÖYÜ

Hasar sıklıkları için sıfır yığılmalı kesikli modeller

Tek Yönlü Varyans Analizi

T.C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KONUŞMACI TANIMA YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ. Cemal HANİLÇİ

KIRMIZI, TAVUK VE BEYAZ ET TALEBİNİN TAM TALEP SİSTEMİ YAKLAŞIMIYLA ANALİZİ

JFM316 Elektrik Yöntemler ( Doğru Akım Özdirenç Yöntemi)

Farklı Varyans. Var(u i X i ) = Var(u i ) = E(u i2 ) = σ i2. Eşit Varyans. Hata. Zaman

TRİSTÖR VE TRİYAK HARMONİKLERİNİN 3 BOYUTLU GÖSTERİMİ VE TOPLAM HARMONİK BOZUNUMA EĞRİ UYDURMA

1. KEYNESÇİ PARA TALEBİ TEORİSİ

T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

STANDART VE HİBRİD YAPILAR KULLANARAK YAPAY SİNİR AĞLARI İLE İMZA TANIMA

BULANIK HEDEF PROGRAMLAMA VE BİR TEKSTİL FİRMASINDA UYGULAMA ÖRNEĞİ

T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

CuEEG: EEG Verilerinin Hızlı İşlenmesi için GPU Tabanlı Bir Yaklaşım CuEEG: A GPU-Based Approach for Fast Processing of EEG Data

UZAKTAN ALGILANMIŞ GÖRÜNTÜLERDE SINIFLANDIRMA VE ANALİZ (CLASSIFICATION OF REMOTE SENSING IMAGES AND ANALYSIS)

SUÇ VERİ TABANININ LOJİSTİK REGRESYON ANALİZİ İLE TAHMİNİ: BURSA ÖRNEĞİ Estimating of Crime Database with Logistic Regression Analysis: Bursa Case

GRİ İLİŞKİSEL ANALİZ YÖNTEMİNE GÖRE FARKLI SERTLİKLERDE OPTİMUM TAKIM TUTUCUSUNUN BELİRLENMESİ

GÜÇ KALİTESİNDEKİ BOZULMA TÜRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI İÇİN BİR ÖRÜNTÜ TANIMA YAKLAŞIMI

ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MATEMATİK ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ SOFT KÜMELER VE BAZI SOFT CEBİRSEL YAPILAR.

Transkript:

Snrsel Bulanık Sstemler İle Trafk Gürültüsünün Tahmn Ahmet Tortum Yrd. Doç. Dr.,Atatürk Ünverstes,Mühendslk Fakültes,İnşaat Bölümü,Erzurum E-posta : atortum@ataun.edu.tr Yasn Çodur Arş.Gör., Atatürk Ünverstes,Mühendslk Fakültes,İnşaat Bölümü,Erzurum Öz Bu çalışmada kent trafğnn sebep olduğu gürültünün tahmn brleştrlmş snrsel bulanık sstemler (BSBS)le modellenmştr. Gürültü ve sebepler arasındak lşk üzerne karalar verlrken trafk gürültüsü ve bununla lgl özellkler göz önünde bulundurulur. BSBS yaklaşımı yoldak trafkten dolayı L 0 gürültü sevyesn tahmn etmek çn kullanılmıştır. Çalışmada çeştl kaynaklardan toplanan verler kullanılmıştır. Ölçüm verler L 0, haff araçların sayısı, ağır araçların sayısı, toplam trafk akışı ve ortalama araç hızlarını çerr. BSBS kullanılarak gerçekleştrlen trafğnn sebep olduğu gürültünün tahmn sonuçları; klask model sonuçları le karşılaştırılmıştır. BSBS modeller klask modellere göre trafğnn sebep olduğu gürültünün tahmnnn doğrusal olmayan davranışını temsl etmede daha başarılı olduğu görülmüştür. Anahtar Kelmeler: Yapay snr ağları, bulanık mantık, brleştrlmş snrsel bulanık sstemler, trafk gürültüsü Grş Otomobl ulaşımının yaygınlaşması kentsel alanda gürültü krllğ ve benzer brçok probleme yol açar. Şehr alanlarındak gürültü krllğ yaşam kaltesn düşürür ve nsan sağlığını tehdt eder [].Gürültünün ana kaynağı, motorlu taşıt akışı ve dğer fzksel parametrelerdr. Brçok araştırmacı, gürültü krllğ problemyle lglenmekte, anlamaya çalışmakta ve matematksel modellerle tanımlamaya çabalamaktadır. Amaç kentsel alanlardak gürültü krllğn sınırlandırmaktır. Gürültüyü blmsel br temelde azaltmak çn ölçüleblr parametreler ve gürültü emsyonu arasında k lşknn blnmes gerekr. Karayolundak trafk gürültüsü hçbr zaman sabt değldr. Gürültü sevyes araç sayısı, türü ve hızına bağlı olarak sürekl değşmektedr. Pratk br yöntem gürültü verlern temsl edeblecek tek br sayıya çevrmektr. İstatstkçler değşken haldek trafk gürültü sevyelerne karşılık hemen hemen her zaman tek sayı kullanırlar. Bunlardan yaygın olarak en çok kullanılan k yöntem L0 ve Leq dır. L0 hesaplanırken ses sevyesnn %0 unu geçen kısım kullanılır. L 0 değşken olmayan kaynakla değşken olan gürültü kaynağını yaydığı (çıkardığı) aynı akustk enerjnn ses basınç sevyes demektr. L 0 nun lşkl olduğu fzksel parametreler haff araçların sayısı, ağır araçların sayısı, toplam trafk akışı ve ortalama araç hızlarını gb parametrelerdr. Şu ana kadar fonksyonel lşkler, regresyon analz gb ölçülen gürültü sevyesnn temelnde doğrusal modellerdr. Bu lşkler doğrusal olmadığı çn bell sayıdak fzksel parametreler le ölçülen ses basınç sevyesnn oluşturduğu lşkler çok doğru 44

göstermezler. Gürültü krllğ olgusunu tanımlamak çn çok sayıda doğrusal model mevcuttur []. Bu çalışmada, trafk gürültünün tahmn çn yen br model gelştrlmştr. Yen model brleştrlmş snrsel bulanık sstemler yaklaşımı kullanılarak elde edlen doğrusal olmayan br modeldr. BSBS yaklaşımı, doğrusal olmayan trafk gürültü krllğne sebep olan değşkenler arasındak karmaşık lşklern anlaşılmasını sağlar. Model çn verler yollarındak gürültü ölçümlern tutmuş değşk kaynaklardan elde edlmştr. BSBS kullanılarak gerçekleştrlen trafk gürültü tahmn modellernden elde edlen sonuçlar; klask model sonuçları le karşılaştırılmıştır. Yapay Snr Ağları Materyal Ve Yöntem Yapay Snr Ağları (YSA), beynn fzyolojsnden yararlanılarak oluşturulan blg şleme modellerdr. Lteratürde 00 den fazla yapay snr ağı model vardır. Bazı blm adamları, beynmzn güçlü düşünme, hatırlama ve problem çözme yeteneklern blgsayara aktarmaya çalışmışlardır. Bazı araştırmacılar se, beynn fonksyonlarını kısmen yerne getren br çok modeller oluşturmaya çalışmışlardır[3].ysa ların öğrenme özellğ, araştırmacıların dkkatn çeken en öneml özellklerden brsdr. Çünkü herhang br olay hakkında grd ve çıktılar arasındak lşky, doğrusal olsun veya olmasın, elde bulunan mevcut örneklerden öğrenerek daha önce hç görülmemş olayları, öncek örneklerden çağrışım yaparak lgl olaya çözümler üreteblme özellğ YSA lardak zek davranışın da temeln teşkl eder [4]. YSA nın hesaplama ve blg şleme gücünü, paralel dağılmış yapısından, öğreneblme ve genelleme yeteneğnden aldığı söyleneblr. Genelleme, eğtm ya da öğrenme sürecnde karşılaşılmayan grşler çn de YSA nın uygun tepkler üretmes olarak tanımlanır. Bu üstün özellkler, YSA nın karmaşık problemler çözeblme yeteneğn gösterr. Günümüzde brçok blm alanında YSA, aşağıdak özellkler nedenyle etkn olmuş ve uygulama yer bulmuştur [5]. Bulanık Mantık Bulanık Snrsel Brleştrlmş Sstemler Klask mantık, her önerme ya doğrudur ya da yanlıştır varsayımına dayanarak hareket etmektedr. Oysa bazı önermelern doğruluk değer ölçümlern temel sınırlamalarından dolayı belrsz olablmektedr. Bulanık mantık, klask mantıkta k önerme arasında belrszlk adı verlen üçüncü br önerme ortaya konmuştur. Böylece klask k değerl mantığın doğru ve yanlış olan doğruluk değerler daha esnek hale getrlmştr. Bulanık mantık konusu lk defa Zadeh [8]. tarafından ortaya atılmıştır. Zadeh bu çalışmasında nsanların bazı sstemler maknelerden daha y denetleyeblmelernn nedenn nsanların kesnlk le fade edlemeyen (belrsz) bazı blgler kullanarak karar vereblme özellğne sahp olmalarına dayandırmıştır. Bulanık mantık şlemler, br problemn analz ve tanımlanması, değşken kümelern ve mantık lşklernn gelştrlmeden bulunan blglern bulanık kümelere dönüştürülmes ve modeln yorumlanması şlemlernden oluşmaktadır. Bulanık mantık algortması her 45

türlü problem çn uygun olmayablr. Başka br modeln uygun olduğu durumda bulanık mantık kullanmak stenen sonucu vermeyeblr. Br veya brden fazla denetm değşkennn olduğu durumlarda ve ssteme at matematksel br modeln bulunmadığı veya bulunsa da bunu kodlamanın zor olduğu durumlar le gerçek zaman şlemler çn ayrıntılı hesaplamanın çok karmaşık olduğu durumlarda bulanık mantık uygulanablr [6]. Snrsel-Bulanık Sstemler Öncek bölümlerde, snr ağlarına ve bulanık mantığa at blgler sunuldu. Snr ağları bölümünde verlen blglerde dkkat edlmes gereken husus snr ağlarının k temel faydalı özellğnn olmasıdır. Bunların lk, nümerk verlerden doğrusal olmayan hartalama yapablme özellğ, kncs se, paralel çalışma özellğdr. Tüm bunların yanısıra, snr ağları pekçok zayıflığa sahptr. Örneğn; çok katmanlı perceptron ağ yapısında, sstem blgsnn tüm ağa synaptk ağırlıklarla dağıtılmış olmasıdır. Bu yüzden, ağırlıkların anlamsal özellklern açıklamak oldukça zordur ve ağ sstemnde bulunan daha öncek blgler brleştrmek neredeyse mkansızdır. Bulanık mantık se sstem blgsn açıklamak çn nsanın anlayableceğ yapıdak sözel fadeler kullanır. Bu özellk, sstem ve nsan arasındak kapalı br etkleşm mümkün kılar. Bu da arzu edlen br durumdur [7]. Snrsel -bulanık sstemlern amacı her k yaklaşımın da faydalarını toplayıp, şekl de verldğ gb brleştrmektr. Sözel Verler Sözel İfadeler If-Then Sayısal Verler Paralel İşlemel Öğrenme Şekl. Snrsel -Bulanık sstemlern snr ağları ve bulanık mantıkla lşks Buna ek olarak, snrsel -bulanık sstemler, sayısal ve sözel verlern brleştrlmesne olanak verrler. Snrsel-bulanık sstem aynı zamanda sayısal verlerden bulanık blgnn çıkarılmasını sağlar. Snrsel-bulanık sstemler k ana gruba ayrılablrler:. Snrsel -Bulanık sonuçlandırma sstemler (Neural-fuzzy nference systems). Bulanık snr ağı yapılarıdır (Fuzzy neural netorks). Snrsel-Bulanık sonuçlandırma sstemler, yapay snr ağı kavramlarıyla bulanık mantık sonuç sstemlernn brleştrlmesnden doğmuştur. Her k sstemn brleşm olduğu çn oluşturulan bu yen sstemn mmars de paraleldr. Bulanık snr ağlarında (BSA), bulanık fkrler snr ağları le brleştrlmştr. Bulanık snr ağları, bulanık sonuçlandırmanın snr ağı prensplerne uygulandığı sstemlerdr. Bu sstemler yalın haldek bulanık denetleyclerden daha y şeklde çalışırlar. Bu tp 46

bulanık denetleycler, br problem çn üyelk fonksyonlarının düzenlenmes ve bulanık kuralların tanımlanmasının otomatk olarak yapılablmes bakımından pekçok avantaja sahptrler. BSA nın topolojs sebepsellk veya kurala dayalı yaklaşım olablr. Ağ:. Döngü hatası e ve hatadak değşm de. Kontrol çıkış şaret u veya du olmak üzere k temel dayanak noktasına sahptr. Herbr nokta değşk sayıda üyelk fonksyonuna sahp olablr. Şekl 3.4 de verlen sstem çn, her nokta üç üyelk fonksyonuna Küçük (K), Orta (O), Büyük (B)- Gauss tpl eğr le verlen sgmodal fonksyona sahptr. c ağırlıkları üyelk fonksyonlarının aralıklarını kontrol ederken, g ağırlıkları se üyelk fonksyonlarının eğmn kontrol eder. Grş Uzayı ve Bulanık Mantık e ce c g f f f - f c g f f f -Orta f Sgmod Büyük Küçük Büyük Küçük Orta a0 a a U U Çıkış Lneer Eştlk = a0+ a.e + U U= U + U + a.ce Şekl. Bulanık snr ağı yapısı Ağırlıklar ger-yayılım algortmasıyla belrlenr. Dayanak noktaları olan e,ce ve U hem kurala ve hem de sebebe dayalı topoloj üzerne kuruludur. Çarpım (π) şlemnden sonra dokuz çıkışın olması, dokuz kuralın olduğunu göstermektedr. BSA nın sonuç-çıkış değer, aşağıda gösterldğ gb, sonuçtak lneer eştlkler ve çıkıştak doğruluk değerlernn çarpımlarının toplamından elde edlr. Şekl dek tpk kural şu şeklde özetleneblr: If e s K and ce s O then Uμ + U μ U = () μ + μ Burada: U = a0 + a.e + a.ce () U = a0 + a.e + a.ce (3) 47

dr. Şekl 3.4 den görülebleceğ gb sstemn k grş ve tek çıkışı vardır. Daha kompleks sstemler çn olan uygulamalarda hem üyelk fonksyonlarının sayısı, hem de grş/çıkış şaretlernn sayısı artırılablr. Yukarıda tanıtılan Bulanık snr ağı yapısının harcnde Jang tarafından önerlen Snrsel -Bulanık sstem yapısı da mevcuttur. Bu yapı bulanık sonuçlandırma sstemne adaptf snr ağı yapısının uygulanması le elde edlr. Bu yapı temelde Sugeno tarafından önerlen bulanık sonuçlandırma yapısının adaptf ağ yapısında snr ağlarına uygulanmış şekldr. Bu yapının mmars şekl 3 de verlmştr [9].. Katman. Katman 3. Katman 4. Katman 5. Katman A x y x A f f y B B f x y Şekl 3. Snrsel-Bulanık sstem mmars Bu yapıda kullanılan If-Then kural yapısı: şeklndedr. Kural : If x s A and y s B then f =p x+q y+r Kural : If x s A and y s B then f =p x+q y+r. katmanda herbr düğüm br fonksyona sahptr. Öylek, bu fonksyonlar her br grş çn etket ve üyelk fonksyonları le üyelk derecesne at üyelk değerlern tanımlar. Dğer br fadeyle; bu katman bulanıklaştırma katmanıdır ve katman çıkışı üyelk değerlerdr. Burada dkkat edlmes gereken en öneml husus kullanılan fonksyonların türevlernn mevcut olması gerektğdr.. katmanda T-norm şlem gerçeklenr ve bu genelde düğüme gelen şaretlern çarpımıdır. =μ A (x)*μ B (y), =, (4) Bu katmandak herbr düğüm çıkışı, at olduğu kuralın ateşlenme sevyesn verr. 3. katmanda ateşlenme sevyeler normalze edlr. = (5) + 4. katmanda se kuralın sonuç kısmı yer alır ve çıkışı: 48

f = ( p x+q y+r ) (6) şeklndedr. Burada {p,q,r } sonuç kısmına at parametre kümesdr. Son katman se tüm çıkışlar üzernden elde edlen toplam çıkış değer hesaplanır. = f = f (7) f Model Grdler Şehrlerarası Yük Taşıması Tür Seçmnn Modellenmes Çalışmada kullanılan verler çeştl kaynaklardan yararlanarak oluşturulmuştur [,,3]. L 0 bağımlı değşken olmak üzere, açıklayıcı değşken arasından en y tür seçm tespt etmeye çalışılmıştır. Açıklayıcı değşkenlern muhtemel kombnasyonları çn regresyon analz ve BSS modeller oluşturulmuştur. Doğrusal regresyon modeller Modellern Uygulamaları Modellerde çoklu regresyon analznden yararlanılmıştır. Model parametreler en-küçük kareler (EKK) metodu yardımıyla tahmn edlmştr. Modellern tümünde, parametrelern anlamlılığı t test, modeln genel anlamlılığı F test, %5 önem düzeynde test edlmştr. Açıklayıcı değşkenlern trafğ açıklama dereces R (Korelasyon Katsayısı) ve R (Belrleme Katsayısı) değerler le hesaplandı. İstatstk analzler Statstca ve SPSS paket programı yardımıyla le yapılmıştır. Lteratürde L0 gürültü sevyesnn trafk verlernn logartmk fonksyonuna bağlı olduğunu göstermştr. Bu çalışmada da bağımsız değşkenlern logartmaları alınarak modeller gelştrlmeye çalışılmıştır. Regresyon Modeln kurmak çn kullanılan parametreler aşağıda belrtldğ gbdr. ) Toplam saatlk trafk (Q) ) Ağır araç sayısı (H) 3) Haff araç sayısı (L) 4) Araçların ortalama hızı (V) Bu çalışmada yukarıda verlen değşkenlern değşk kombnasyonları çn modeller gelştrtmştr ve en y performans gösteren bağımlı değşkenn L 0 olduğu, bağımsız değşkenlern de toplam saatlk trafk (Q), ağır araç sayısı (H), haff araç sayısı (L),araçların ortalama hızı (V) olan modeln sonuçları verlmştr. BSBS modeller Trafk gürültüsünü tahmn çn brleştrlmş snrsel bulanık sstem modeller gelştrlmştr. BSBS olarak Jang ve arkadaşları tarafından gelştrlen ANFIS 49

(Adaptve Neuro-Fuzzy Inference System ) sstem kullanılmıştır. Bağımsız değşkenler grd, bağımlı değşkenler se çıktı olarak adlandırılır. Bu çalışmada kullanılan modeller çn grdler ve çıktılar doğrusal regresyon modeller gbdr. Model grdler le model çıktıları arasında en y sonucu veren model gelştrlmeye çalışılmıştır. Sonuçta toplam saatlk trafğn logartmasının grd olarak kullanıldığı model en y performans gösteren model olarak bulunmuştur ve bu modeln sonuçları verlmştr İşlemler MATLAB programının toolbox ları kullanılarak yapılmıştır. Verler eğtme sokulmadan önce normalze edlmştr. Verlern %70 eğtmde, %30 u da teste kullanılmıştır. Bu çalışmada ANFIS yapısında eğtm algortması olarak melez altküme ve eğtm adımları çn melez algortma kullanılmıştır. Grd ve çıktı değşkenler çn aynı tp üyelk fonksyonları kullanılmıştır. Üyelk fonksyonlarının farklı tpler ön çalışmalarda denenmş ve en y performansı gösteren Gussan üyelk fonksyonu seçlmştr(şekl 4). Eğtmdek değerler altküme parametreler çn eğtme adımlarında, etk oranı 50, sıkıştırma faktörü.5, kabul oranı 0.5, red oranı 0.5, epoch 30 olarak belrlenmştr. Toplam saatlk trafğn logartmasının grd ve L 0 çıktı şeklnde kurulan modeln eğtm verlern kullanarak oluşturulan başlangıç ve btş üyelk fonksyonlarının şekller aşağıda verlmştr (Şekl 6-7). Eğtmden sonra üyelk fonksyonlarının şeklnde öneml değşklklern olduğu gözlenmştr. Modeln kurallar tablosu ve çıktı değernn grd değerlerne göre tahmn şekllerde verlmştr (Şekl 9-0). Q Grd G.Ü.Fonk. Kural Ç.Ü.Fonk. Ağırlık Çıktı BSBS Blgler: Düğüm Sayısı :44 Lneer Parametre Sayısı :0 Nonlneer Parametre Sayısı : 0 Toplam Parametre Sayısı :40 Eğtme Gren Ver Sayısı :7 Kontrol Edlen Ver Sayıs :8 Bulanık Kural Sayısı :0 L 0 Şekl 4. Model e at eğtlen BSBS yapısı Şekl 5. Modeln grdler, çıktıları ve tp 50

Şekl 6. Toplam saatlk trafk (Q) grdsnn eğtmden öncek üyelk fonksyonu Şekl 7. Toplam saatlk trafk (Q) grdsnn eğtmden sonrak üyelk fonksyonu Şekl 8. L 0 çıktısının üyelk fonksyonu Şekl 9. BSBS modelnn kurallar tablosu 5

Şekl 0. BSBS de çıktı değernn grd değerlerne göre tahmn Sonuçlar BSBS kullanılarak gerçekleştrlen kent trafğnn sebep olduğu gürültünün tahmn modelnden elde edlen sonuçlar; klask model sonuçları le karşılaştırılmıştır. Doğrusal regresyon modellernn katsayıları statstk test sonuçlarına göre anlamlı bulunmamıştır. Mode genel anlamlılığı açısından öneml olmasına rağmen modele at R (belrleme katsayısı) değerler çok düşük olması modeldek açıklayıcı değşkenlern bağımlı değşken açıklama oranı yeterl olmadığını göstermştr. Modeln hatalarının tam normal dağılım göstermedğ, tahmn edlen değerler le hataların dağılımının 0 (sıfır) çzgs üzernde olmadığı, standardze hata hstogramının sağa ve sola doğru çok açık olduğunu, sıfır hata frekansının düşük olduğu ve tahmn edlen değerler le gözlenen değerler arasında y br uyum olamadığı görülmektedr (Şekl 6-30). Doğrusal regresyon model kent trafğnn sebep olduğu gürültünün tahmn olayını açıklayamamaktadır. BSBS modelnde hataların normal dağılım gösterdğ, tahmn edlen değerler le hataların dağılımının 0 (sıfır) çzgs üzerne yakın br şeklde olduğu, standardze hata hstogramının sağa ve sola doğru açık olmadığı ve tahmn edlen değerler le gözlenen değerler arasında y br uyumun olduğu görülmüştür (Şekl 4-45). Tablo. Modellere at blg krterler MODELLER BİLGİ DOĞRUSAL BSBS KRİTERLERİ REGRESYON AİC,3454 7,53 RMSE,488,587 KORELASYON KATSAYISI (R) 0,8786 0,976 5

Modellere at belrleme katsayısı değerler klask modellere göre yüksek bulunmuş (Tablo ) ve modellerdek açıklayıcı değşkenlern bağımlı değşken açıklama performansının y olduğu söyleneblr. Modellere at blg krterler ncelendğnde, BSBS modelnn üstünlüğü göze çarpmaktadır. BSBS modeln düşük RMSE le yüksek korelasyon katsayısına sahptr. Klask modelde tahmn edlecek parametre sayısının az olduğu çn daha düşük AIC ya sahp olmalarına rağmen daha yüksek RMSE le düşük korelasyon katsayısının olması modellern performansının y olmadığının göstergelerdr. Sonuç olarak trafğnn sebep olduğu gürültünün tahmnnn doğrusal olmayan davranışını temsl etmede BSBS model başarılı olmuştur. Doğrusal regresyon modelne at şekller,0 5,5 4 Beklenen Normal Değerler,0 0,5 0,0-0,5 -,0 -,5 Hatalar 3 0 - - -3-4 -,0-5 -4-3 - - 0 3 4 5 Hatalar Şekl. Hataların normal olasılık grafğ -5 74 76 78 80 8 84 86 88 90 9 Tahmn Edlen Değerler Şekl. Tahmn edlen değerler le hataların dağılımı Beklenen Normal 94 9 4 90 88 Gözlem No 3 Gözlenen Değerler 86 84 8 80 78 76 74 0-6 -5-4 -3 - - 0 3 4 5 6 Şekl 3. Hataların hstogramı BSBS modelne at şekller 7 74 76 78 80 8 84 86 88 90 9 Tahmn Edlen Değerler Şekl 4. Tahmn edlen değerler le gözlenen değerler arasındak lşk,0 3,5 Beklenen Normal Değerler,0 0,5 0,0-0,5 -,0 -,5 Hatalar 0 - - -,0-3 - - 0 3 Hatalar Şekl 5. Hataların normal olasılık grafğ -3 7 74 76 78 80 8 84 86 88 90 9 94 Tahmn Edlen Değerler Şekl 6 Tahmn edlen değerler le hataların dağılımı 53

6 94 9 5 90 88 Gözlem No 4 3 Gözlenen Değerler 86 84 8 80 78 76 74 0 -,5 -,0 -,5 -,0-0,5 0,0 0,5,0,5,0,5 3,0 7 7 74 76 78 80 8 84 86 88 90 9 94 Tahmn Edlen Değerler Şekl 7. Hataların hstogramı Şekl 8. Tahmn edlen değerler le gözlenen değerler arasındak lşk Kaynaklar. Cammarata G, Fchera A, Grazan S, et al., 995, Fuzzy logc for urban traffc nose predcton Journal of The Acoustcal Socety of Amerca 98 (5): 607-6.. W.M. To, C.W. Ip, C.K. Lam and T.H. Yau, 00, A multple regresson model for urban traffc nose n Hong Kong. J. Acoust. Soc. Am., pp. 55 556. 3. Anagün, A. S., l999. Blg Güvelğnn Sağlanmasında Kullanıcı Özellklerne Dayalı Br Yapay Snrsel Ağ Yaklaşımı. Endüstr Mühendslğ, 0 (4), 3 -. 4. Burr, D. J., 988. Experments on Neural Net Recognton of Spoken and Wrtten Text. IEEE Transactons on Acoustcs, Speech, and Sgnal Processng, 36 (7), 6-68. 5. Tortum, A., 003, Yapay Snr Ağları ve Brleştrlmş Snrsel Bulanık Sstemler le Şehrlerarası Yük Taşıması Tür Seçmnn Modellenmes, Doktora Tez, Atatürk Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü, Erzurum. 6. Anderson, J. A., 995. An Introducton to Neural Netorks. Cambrdge, MA: MIT Press. 7. Barnard, E., 99. Optmzaton for tranng neural nets. IEEE Transactons on Neural Netorks, 3 (), 3-40. 8. Zadeh, L.A., 965. Informaton and Control, Fuzzy Sets,.8, 338-353. 9. Jang, J. S. R., 99. Self-learnng fuzzy controllers based on temporal backpropagaton. IEEE Transactons on Neural Netorks, 3, 74-73. 54