MATEMATİK ÖSS rtak DENKLEMLER BİRİNCİ DERECEDEN BİR BİLİNMEYENLİ DENKLEMLER Tanım: a ve b R, bir değişken olmak üzere, a + b = 0 biçimindeki denklemlere birinci dereceden bir bilinmeenli denklem denir. a + b = 0 denkleminin çözümünde; ) a 0 ise, denklemin bir tek çözümü vardır. (Denklemin çözüm kümesi bir elemanlıdır.) ) a = 0 iken b 0 ise, denklemin çözümü oktur. (Denklemin çözüm kümesi boş kümedir.) 3) a = 0 ve b = 0 ise, denklemin sonsuz çözümü vardır. (Denklemin çözüm kümesi sonsuz elemanlıdır.) ÖRNEK 4a 5b = + 0 denkleminin çözümlerini inceleelim. 4a = 5b + 0 (4a ) = 5b + 0 denkleminde: ) a 3 ve b R iken, denklemin çözüm kümesi bir elemanlıdır. ) a = 3 ve b 4 iken denklemin çözüm kümesi boş kümedir. 3) a = 3 ve b = 4 iken denklemin çözüm kümesi sonsuz elemanlıdır. ÖRNEK 3 a b olmak üzere, a + ab = b + a b denklemini sağlaan değeri kaçtır? a b= ab ab (a b ) = ab(a b) den, ab = dir. a + b ÖRNEK 4 36 4 = 0 denklemini sağlaan değeri 6 7 3 7 kaçtır? 36 6 4 = 0, 7 = 9 6 7 3 7 3 7 6 = 8, 3 7 = den, = 3 tür. 3 7 ÖRNEK 5 ÖRNEK (m + n ) + m n 3 = 0 denkleminin çözüm kümesi sonsuz elemanlı olduğuna göre, m+n toplamı kaçtır? 3 + + + = 3 + 4 + denklemini sağlaan değeri kaçtır? Denklemin çözüm kümesi sonsuz elemanlı ise, m + n = ve m n = 3 olmalıdır. Denklem sisteminin çözümünden, m = 5 ve n = olup, m + n = 7 dir. 3 + + + 3+ 4 + =, =, 3 + 4 3+ + 4 + 3 + 6 + 6 = 3 + 8 + 4 ten, 3 = dir. 3
MATEMATİK ÖSS rtak BİRİNCİ DERECEDEN İKİ BİLİNMEYENLİ DENKLEMLER BİRİNCİ DERECEDEN DENKLEM SİSTEMLERİNİN YÖNTEMLERİ Tanım: a, b, c R, ve değişken olmak üzere, a + b + c = 0 biçimindeki denklemlere, birinci dereceden iki bilinmeenli denklemler denir. a + b + c = 0 a + b + c = 0 denklem sisteminin çözümünde, a + b + c = 0 denklemi analitik düzlemde bir doğru belirtir.. Yok Etme Yöntemi Bu öntemde, denklemler ugun saılarla çarpılarak genişletilip anı değişkenin katsaıları toplanarak vea çıkarılarak bilinmeenlerden biri ok edilir. Önce biri, sonra da diğeri bulunur. Doğru üzerindeki her nokta, bu denklemin çözüm kümesinin bir elemanıdır.. Yerine Koma Yöntemi Önce denklemlerin birinden, bilinmeenlerden biri diğeri türünden bulunur. Diğer denklemde erine azılır. Bir bilinmeenli denkleme dönüştürülerek çözüm apılır. a + b + c = 0 Tanım: a, a, b, b, c, c R, ve değişken olmak üzere, a + b + c = 0 a + b + c = 0 denklemlerinden oluşan sisteme, birinci dereceden iki bilinmeenli denklem sistemi denir. Bu sistemde: a b c ) = = ise, sistemin sonsuz çözümü vardır. a b c (Bu denklemlerin belirlediği doğrular çakışıktır.) a b c ) = ise, sistemin çözümü oktur. (Bu denklemlerin belirlediği doğrular a b c paraleldir.) a b 3) ise, sistemin bir tek çözümü vardır. (Bu a b denklemlerin belirlediği doğrular alnız bir noktada kesişmektedir.) ÖRNEK 6 4 + 3 = 4 3 + = 7 denklem sisteminde (, ) ikilisinin eşiti nedir?. Yok etme öntemini ugulaalım. 8 + 6 = 48 9 + 6 = 5 = 3 ten, = 3 ve = 4 olup, (,) = (3,4) tür.. Anı örneğe erine koma öntemini ugulaalım. 3 + = 7 denkleminden, 7 3 = değerini birinci denklemde erine azarsak, 7 3 4+ 3 = 4 ten, = 3 ve = 4 olup, (,) = (3,4) tür. YARI: a + b + c = 0 a + b + c = 0 a 3 + b 3 + c 3 = 0 sisteminin alnız bir çözümü varsa, herhangi ikisinin çözümü, üçüncüü sağlamalıdır. (Bu denklemlerin belirlediği doğrular anı noktada kesişmelidir.) ÖRNEK 7 (a + ) + 8 = 6 + (a ) = 7 denklem sisteminin bir tek çözümü olduğuna göre, a hangi değerleri alamaz? 4
MATEMATİK ÖSS rtak Sistemin bir tek çözümünün olması için, a+ 8, a 48, a 7 olmalıdır. 6 a halde, a = 7 ve a = 7 olamaz. 9 5 + = 8 4 + = ÖRNEK 8 (3a b 8) + (a+ b 9) = 0 denklemi,, R için sağlandığına göre, a.b çarpımı kaçtır? Denklem,, R için sağlanıorsa, 3a b = 8 ve a + b = 9 olmalıdır. Sistem çözülürse, a = 8 ve b = 3 olup, a.b = 4 tür. =, = ve = 4 olup, + = 36 dır. DENKLEM KRMA Problemlerin çözümünde önemli olan, verilenlerden hareket ederek, istenen sonuca ulaşmaktır. Bunu aparken, istenenler değişkenlerle ifade edilip, verilen ve istenen arasındaki bağıntılardan fadalanılarak denklemler kurulur. Bu denklemler çözülerek istenen sonuca ulaşılır. ÖRNEK Bir sepet, içindeki elmalarla tartıldığında 4 kg gelmektedir. Elmaların 3 5 i satılıp tartıldığında da kg geldiğine ÖRNEK 9 + 3 = 7 3 + 5 = 7 6 + (3a 4) = 30 denklem sisteminin çözüm kümesi bir elemanlı olduğuna göre, a kaçtır? Sistemin bir tek çözümü olduğuna göre, ilk iki denklemin çözümü üçüncüü sağlamalıdır. 6 + 9 = 5 6 + 0 = 54 = 3, = 3 ve = 4 tür. Üçüncü denklemde erine azılırsa, 4 + (3a 4).3 = 30 dan, a = dir. göre, boş sepetin ağırlığı kaç kg dır? Elmaların ağırlığı kg, boş sepetin ağırlığı kg olsun. + = 4 ve den, 5 + = = 35 ve = 7 dir. ÖRNEK Bir adam parasının 3 i ile fiatları anı olan 3 takım elbise ile fiatları anı olan 6 gömlek, geri kalan parası ile de 5 takım elbise ile 9 gömlek alabilmektedir. Buna göre, bir takım elbisenin fiatı bir gömleğin fiatının kaç katıdır? ÖRNEK 0 3 4 5 + = 3 7 + = denklem sistemini sağlaan ve değerlerinin toplamı 4 kaçtır? Adamın parası 5 lira, elbisenin fiatı a lira, gömleğin fiatı da b lira olsun. 3 = 3a + 6b = a + 9b olup, a = 5b dir. halde takım elbisenin fiatı, gömleğin fiatının 5 katıdır. 5
MATEMATİK ÖSS rtak ÖRNEK 3 Bir miktar para bir grup kişi tarafından eşit olarak bölüşülmektedir. Gruptan kişi arılınca, kişi başına düşen para %5 artmaktadır. Buna göre, başlangıçta grupta kaç kişi vardır? Bölüşülen para lira, kişi saısı a, her birine düşen para b lira olsun. = ab dir. 5 = b + b, ab = b(a ) den, a = 0 dur. a 4 4 Bölüşülen para lira, kişi saısı a ve her birine düşen para b lira olsun. = ab = b+ 00 a 4, ab = ab+ 00a 4b 800, 50a b = 00 () = b 50, ab = ab 50a+ 6b 900, a+ 6 50a + b = 300 () () ve () den, b = 500, a = 4 olup, = 4.500 = 7000 dir. ÖRNEK 4 Bir grup öğrenci parktaki sıralara beşer kişi oturduğunda kişi aakta kalıor. Yedişer kişi oturduğunda 3 sıra boş kalıor ve bir sıraa da 4 kişi oturmuş oluor. Buna göre, gruptaki öğrenci saısı kaçtır? Öğrenci saısı, parktaki sıra saısı olsun. = 5+ ve = 7( 4) + 4 5 + = 7 4, = 8 olup, = 0 dir. ÖRNEK 5 Bir öğrenci merdivenleri ikişer ikişer çıkıp, üçer üçer inmektedir. Çıkışta attığı adım saısı, inişte attığı adım saısından fazla olduğuna göre, bu merdivenin basamak saısı kaçtır? ÖRNEK 7 Fiatları anı olan defterlerin arısının tanesi %40 kârla, kalanların tanesi de 0,75 lira kârla satılmıştır. Tüm satıştan %5 kâr edildiğine göre, bir defterin alış fiatı kaç liradır? Defterlerin saısı, bir defterin alış fiatı lira olsun. Defterlere ödenen para, liradır. %5 kâr edilirse, tüm kâr; = dir. 4 Bir defter %40 kârla satıldığında, bir defter, 7 + = liraa satılır. 5 5 7 + ( + 0,75) = + 5 5 + 0,75 = den, = 7,5 tir. 5 Merdivenin basamak saısı olsun. ÖRNEK 8 Çıkarken adım, inerken 3 = + den, = 7 dir. 3 adım atar. 36 kişinin katıldığı bir sınav sonucunu değerlendirmek için;,, 3, 4, 5 notları verilior. Bu notların her biri en az dört kez kullanıldığına göre, anı notu alan en çok kaç kişi olabilir? ÖRNEK 6 Eşit ücret alan bir grup işçi belli bir paraı bölüşmektedir. İşçi saısı 4 az olsadı, herkes 00 er lira fazla, 6 fazla olsadı, herkes 50 şer lira az alacaktı. Buna göre, bölüşülen para kaç liradır? ; 4 kişi tarafından, ; 4 kişi tarafından, 3; 4 kişi tarafından, 4; 4 kişi tarafından alınmışsa, 5 te en çok 0 kişi tarafından alınmış olur. 6
MATEMATİK ÖSS rtak. LÜ TEST 5 4 + = denklemini sağlaan değeri + kaçtır? A) 4 B) 5 C) 6 D) 8 E) 9 5 4 5 3 + =, = + + 5 0 = 3 + 6 dan, = 8 dir. Yanıt: D. + 3a 3+ b + = 7 a b 4+ 5a + 3b + = denklem sistemini sağlaan a a b kaçtır? A) 3 B) 3 3 3 + 3+ + = 7, + = a b a b 4 4 + 5+ + 3 =, + = 4 a b a b 3 + = 4 a b 3 + = den, a = tür. a b 3 Yanıt: B C) D) 3 4 E) 3. 05 kişinin bulunduğu bir sırada, A isimli kişi baştan 4n+3 üncü, sondan da 7n+4 üncü sıradadır. Buna göre, A sondan kaçıncıdır? A) 65 B) 66 C) 67 D) 68 E) 69 A 4n+ 7n+3 05 Şekil incelendiğinde; 4n + + + 7n + 3 = 05 ten, n = 9 olup, A sondan, 7n + 4 = 67 incidir. Yanıt: 4. Bir telin ucuna, uzunluğunun 5 i kadar daha tel eklendiğinde, telin orta noktası cm ötee kaıor. Buna göre, telin ilk uzunluğu kaç cm dir? A) 08 B) 96 C) 84 D) 7 E) 60 Telin uzunluğu AB = 0 cm olsun. A 7 D 7 5 5 B 4 A = B = 5, AC = 4 ise, AD = DC = 7 D = = den, = 6 cm olur. AB = 0 = 60 cm dir. Yanıt: E 5. A, parasının 5 ini B e verdiğinde, B nin parası A nın parasından 350 lira fazla oluor. B, parasının 3 ünü A a verdiğinde, A nın parası B nin parasından 650 lira fazla oluor. Buna göre, başlangıçta ikisinin paraları toplamı kaç liradır? A) 950 B) 050 C) 50 D) 50 E) 350 A nın parası 5 lira, B nin parası da 3 lira olsun. 3 + = 3 + 350, 3 = + 350 5 + = + 650, = 650 5 3(650 5) = + 350 den, = 00 5 = 500 lira A nın parası, 3 = 450 lira B nin parası, ikisinin toplam parası, 950 liradır. Yanıt: A 6. Bir otobüs belli bir duraktan belli bir saıda olcu ile hareket edior. ğradığı ilk durakta, otobüsten 4 olcu inip, 6 olcu binior. tobüsün uğradığı her durakta anı işlem gerçekleşior. tobüs uğradığı altıncı duraktan kalktığında, otobüste 4 olcunun olduğu görülüor. Buna göre, başlangıçta otobüs kaç olcula hareket etmiştir? A) 6 B) 8 C) 30 D) 3 E) 34 tobüsün ilk hareketindeki olcu saısı olsun. ğradığı birinci duraktaki olcu saısı + olur. Bu şekilde devam ederek, altıncı duraktan hareketinde olcu saısı, + = 4 den, = 30 dur. Yanıt: C C 7
MATEMATİK ÖSS rtak. a + = a + b KN TESTİ + = 3 denklem sistemini sağlaan değeri a b aşağıdakilerden hangisidir? A) a B) b C) a D) b E) a+b 6. Bir kırtasieci elindeki kalemlerin; birinci gün 3 5 ini, ikinci gün kalanın 4 ünü, üçüncü gün kalanın sini satıor. Gerie 8 tane kalem kaldığına göre, kırtasiecinin başlangıçta kaç kalemi vardı? A) 90 B) 05 C) 0 D) 30 E) 40. 3 4 + = 3 a+ b+ a + 7 4 = 4 a+ b+ değeri kaçtır? A) 4 B) C) denklem sistemini sağlaan a D) E) 7. Her birinde 5 çorap bulunan kutular vardır. Çoraplar kutu ile satılırsa, her kutudan 35 lira, tane ile satılırsa, tanesinden lira kâr elde edilior. Tane ile satıldığında tüm çoraplardan elde edilen kâr, kutu ile satıldığında tüm çoraplardan elde edilen kârdan 300 lira fazla olduğuna göre, kaç kutu çorap satılmıştır? A) 0 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60 3. + = 5z + z = 4 z = 5 36 olduğuna göre, ++z toplamı kaçtır? A) 4 B) 6 C) 8 D) 0 E) 8. Saısal a da eşit ağırlık grubu sınıfların bulunduğu bir dershanedeki öğrencilerin 5 i kızdır. Erkeklerin 8 ü saısal sınıflarda bulunmaktadır. Eşit ağırlık 3 gruplarında okuan 96 erkek öğrenci bulunduğuna göre, bu dershanede toplam kaç öğrenci vardır? 4. a, b, c pozitif saılardır. + = c+ k a b 4 + = b k a c 3a + = denklem sisteminde, b c 8 3a b + c = olduğuna göre, 4 a kaçtır? A) 54 B) 630 C) 676 D) 768 E) 840 9. 5 anlışın doğruu götürdüğü 00 soruluk bir sınavda, bütün soruları anıtlaan bir öğrencinin 44 neti kalıor. Buna göre, bu öğrenci kaç soruu doğru anıtlamıştır? A) 45 B) 50 C) 55 D) 60 E) 75 A) 5 B) 4 C) 3 D) E) 5. Boğaz köprüsünden geçen taksiler lira, otobüsler 6 lira ödüor. 50 vasıta (taksi ve otobüs) geçtiğinde 400 lira toplandığına göre, köprüden kaç tane taksi geçmiştir? A) 5 B) 50 C) 75 D) 00 E) 5 0. Elif, Selen ve Pelin e ellerindeki boncuk saısının katı kadar boncuk verior. Daha sonra Selen, Elif ve Pelin e ellerindeki boncuk saısının 3 katı kadar boncuk verince, her birinin 0 şer boncuğu oluor. Buna göre, başlangıçta Elif in kaç tane boncuğu vardı? A) 00 B) 40 C) 80 D) 50 E) 80.C.A 3.E 4.B 5.E 6.C 7.A 8.D 9.D 0.D 8
GEMETRİ ÖSS rtak DİKDÖRTGEN Tanım: Bir açısı dik olan paralelkenara dikdörtgen denir. arı: Paralelkenarın tüm özelliklerini taşır.. Köşegen uzunlukları eşittir. AC = DB, ( A = C = B = D ). AB = a, BC = b ise, A( ABCD) = a.b 3. Dikdörtgenin iç bölgesinde herhangi bir nokta P ise, PA + PC = PD + PB 4. Dikdörtgenin dış bölgesinde herhangi bir nokta P ise, PA + PC = PD + PB ÖRNEK ABCD dikdörtgen ve ABH bir üçgen [ EG ]//[ AB]. HC = GB KC = 3 cm AB = 4 cm ise, EF = kaç cm dir? HC = k, GB = EA = k Δ Δ HCK HBA 3 k =, HB = 8k 4 HB CG = DE = 5k dir. DK = cm Δ Δ AEF ADK k =, = 6 cm dir. 7k ÖRNEK ABCD dikdörtgen [ EF] [ FG]. EA = DE DF = cm BC = 6 cm ( ) A ABCD = 0 cm ise, GB = kaç cm dir? BC = AD = 6 cm EA = cm DE = 4 cm [ GH] [ CD] çizelim. GH = 6 cm dir. m(def) =α, m(dfe) =β α+β= 90 olduğundan m(gfc) =α, m(fgh) =β dır. Δ Δ HFG DEF 6 FH = 4, FH = cm, AG = 4 cm dir. ( ) ( ) A ABCD = 4 +.6 = 0 cm, = 3 cm dir. ÖRNEK 3 ABCD dikdörtgen AD = 5. FG. EB = 3. AE ( ) A ABCD = 50 cm ise, A(EFG) kaç cm dir? D ile E ve B noktalarını birleştirelim. ( ) ( ) A DAB = A DCB = 75 cm dir. FG = k olsun. BC = 5k dir. AE = t olsun. EB = 3t dir. A( DAE) = S, A( DEB) = 3S dir. ( ) A DAB = S + 3S = 75 cm, S = 5 cm dir. ( ) A DAE =.5 = 30 cm olur. 9
GEMETRİ ÖSS rtak AEFG ( ) k AEFG ( ) =, = ADAE ( ) 5k 30 5 ( ) AEFG = 6cm dir. ÖRNEK 4 ABCD dikdörtgen m(def) = m(feb) m(ebf) = m(fbc) AB = 4 cm ( ) A FEB = 50 cm ise, AE = kaç cm dir? m(def) = m(feb) =α m(ebf) = m(fbc) =β α+ β= 80 α+β= 90 [ EF] [ FB] dir. [ FH] [ BE] çizelim. FH = DF = FC = cm ( açıorta özelliği) ( ) BE. A EFB = = 50 cm, BE = 5 cm EAB üçgeninde Pisagor bağıntısı azılırsa + 4 = 5, = 7 cm dir. KARE Tanım: Kenar uzunlukları eşit ve birbirine dik olan dörtgene kare denir. DELTİD Tanım: Taban uzunlukları eşit olan farklı iki ikizkenar üçgenin taban tabana çakıştırılıp, taban kaldırıldığında oluşan konveks dörtgene deltoid denir.. AB = AD = a. BC = CD = b 3. m(bac) = m(cad) m(bca) = m(acd) 4. m(abc) = m(adc) 5. [ AC] [ BD] 6. B = D 7. ( ) e.f AC = e, BD = f ise, A ABCD = ÖRNEK 5 ABCD kare D, B, E noktaları doğrusal BD = CE = 8 cm ise, m(bce) kaç derecedir? [ AC ] köşegenini çizelim. [ AC] [ BD] dir. DP = PB = AP = PC = 4 cm CPE üçgeninde CE = 8 cm PC = 4 cm olduğundan m(pec) = 30 dir. m(bce) + 30 = 45 ( dış açı) m(bce) = 5 dir. ÖRNEK 6 ABCD kare BC = 5 cm AE = 0 cm m(dce) = 40 ise, arı: Paralelkenar, eşkenar dörtgen ve dikdörtgenin tüm özelliklerini taşır.. [ AC] [ DB]. [ ] [ ] AC ve DB açıortadır. 3. AB = a ise, AC = DB = a 4. ( ) A ABCD = a m(dae) kaç derecedir? [ AC ] köşegenini çizelim ABC üçgeninde Pisagor bağıntısı azılırsa AC = 5. = 0 cm AE = AC olur. m(acd) = m(cab) = 45 m(aec) = m(ace) = 85 AEC üçgeninde 0
GEMETRİ ÖSS rtak m(eac) +.85 = 80 m(eac) = 0 m(dae) + 0 = 45, m(dae) = 35 dir. ÖRNEK 7 ABCD kare AE = cm m(abe) = 5 ise, EC kaç cm dir? [ BD ] köşegenini çizelim. [ BD] [ AC] m(bac) = m(abd) = 45 m(ebd) = 30 m(bec) = 60 olur. PE = PB = 3 ( 30,60,90 üçgeni) PA = PC = PB = PD olduğundan + = 3 3 = ( 3 ) =, =, = ( 3 + ) cm dir. 3 EC = + = ( 3 + ) + = ( 3 + 4) cm dir. ÖRNEK 8 ABCD kare CEB bir üçgen A, G, H doğrusal ED = HB AG = 9 cm GH = 4 cm ise, EG kaç cm dir? A ile E noktalarını birleştirelim Δ Δ ADE ABH ( K.A.K ) m(ead) = m(hab) = α m(aed) = m(ahb) =β α+β= 90 olduğundan m(dah) =β, [ AE] [ AH] AH = EA = 3 cm EAG üçgeninde Pisagor bağıntısı azılırsa 3 + 9 = EG, EG = 5 0 cm dir. ÖRNEK 9 ABCD kare AE = EG CG = GB. FC = DF ( ) A ABCD = 44 cm ise, EF = kaç cm dir? ( ) A ABCD = 44 cm AD = cm dir. CG = GB = 6 cm FC = 4 cm, DF = 8 cm [ EH] [ DC] çizelim [ EH ] ADCG amuğunun orta tabanı olduğundan + 6 EH = = 9 cm, DH = HC = 6 cm dir. HF = cm olur. EHF üçgeninde Pisagor bağıntısı azılırsa 9 + =, = 85 cm dir. ÖRNEK 0 ABCD deltoid AB = AD, BC = CD FE = FD m(bef) = 5 m(ade) = 40 ise, m(abe) = α kaç derecedir? BF = FD ( deltoid özelliği) BF = FD = FE olduğundan, m(bed) = 90 m(fed) = 75 m(bef) = m(ebd) = 5 m(fda) = 35 dir. AB = AD olduğundan m(abd) = m(adb) = 35 =α+ 5 α= 0 dir.
GEMETRİ ÖSS rtak ÖRNEK ABCD deltoid [ FE] [ AD] [ GF ]//[ CD] AB = AD BF = FD ED = 4 cm AE = 9 cm BC = CD = 6 cm ise, GE = tamsaı olarak en az kaç cm dir? [ AC ] köşegenini çizelim. [ AC] [ BD] ( deltoid özelliği) AFD üçgeninde Öklid bağıntısı azılırsa FE = 9.4, FE = 6 cm BCD üçgeninde CD 6 GF = = = 8 cm GFE üçgeninde m(gfe) > 90 > 6 + 8, > 00, = cm dir. ÖRNEK ABCD deltoid [ BE] [ DE] AB = BC AD = DC m(abd) = m(cde) BE = 8 cm DE = 4 cm ise, A(ABD) kaç cm dir? m(abd) = m(cbd) = m(cde) =α m(bda) = m(bdc) =β m(dce) =α+β ( dış açı) Δ Δ DEC BED ( A.A.A) 4 EC =, EC = cm 8 4 BC = 6 cm dir. ( ) 6.4 ABCD = = cm A ABD = A BCD = cm deltoid özelliği ( ) ( ) ( ). ABCD dikdörtgen [ AF] [ BE] 3. DE = AE. FC = DF AG = 6 cm ise, GB kaç cm dir? LÜ TEST A) 8 B) 8 C) 0 D) E) DE = k olsun. FC = p AE = 3k, DF = p dir. [ FH ]//[ AD] çizelim. HB = p, AH = p olur. Δ Δ BHK BAE ( A.A.A ) HK p =, HK = k dir. 3k 3p FK = 4k k = 3k olur. Δ Δ GAE GFK ( A.K.A ) EG = GK = a olsun. KB = a olur. [ GT] [ AB] çzielim. GTB üçgeninde HB = HT = p dir. AT = 3p p = p dir. GAB üçgeninde Öklid bağıntısı azılırsa ( 6 ) = p.3p, p = 6 cm dir. ( ) GB = p.3p = 6 6 = 44 GB = cm dir. YANIT: D. ABCD dikdörtgen A, C, E doğrusal DE = 6 cm BE = 4 cm EC = cm ise, AC = kaç cm dir? A) 4 B) 4 3 C) 4 3 D) 6 E) 6 Dikdörtgenin dış bölgesinde herhangi bir nokta E ise, AE + EC = DE + BE ( ) + + = 6 + 4 ( + ) = 48 + = 4 3, = ( 4 3 ) cm dir. YANIT: C
GEMETRİ ÖSS rtak 3. ABCD dikdörtgeninin alanı 4 cm AB = a AD = b b uzunluğunu 3 cm azaltıp, a uzunluğunu 4 cm artırdığımızda a da b uzunluğunu 6 cm artırıp, a uzunluğunu cm azalttığımızda dikdörtgenin alanı değişmemektedir. Buna göre, kaçtır? A) B) C) 3 D) 4 E) 5 ( ) 4 A ABCD = a.b = 4 cm, b = cm a ( b 3)( a+ 4) = a.b 4 3 ( a + 4 ) = 4 a ( 4 3a)( a + 4) = 4a a + 4a 3= 0 a = 4 cm, b = 6 cm ( b+ 6)( a ) = a.b ( 4 ) = 4, = dir. YANIT: B 5. ABCD dikdörtgen [ AC] ve [ BD ] köşegen [ EF] [ BD] AE = cm DF = cm ise, EF kaç cm dir? A) 3 3 B) 3 C) D) 3 E) F ile B noktalarını birleştirelim. D = B, [ EF] [ BD] olduğundan DBF üçgeni ikizkenardır. DF = FB = cm Δ Δ AE CF ( A.K.A ) E = F, AE = FC = cm [ FH] [ AB] çizelim. FC = HB = cm dir. EH = 3 = cm olur. FE = FB = cm dir. YANIT: E 6. 4. ABCD dikdörtgen m(abd) =.m(bae) BE = 4 cm AB + BD = 4 cm ise, A(ABCD) kaç cm dir? A) 48 B) 5 C) 56 D) 60 E) 64 m(bae) =α m(abd) = α olsun. [ AC ] köşegenini çizelim. A = B m(cae) =α olur. [ EH] [ AC] çizelim. BE = EH = 4 cm ( açıorta özelliği) ( ) AC.4 A AEC = =. AC =. BD ( ) AB.4 A ABE = =. AB. AB +. BD = ( AB + BD ) = 8 cm = A ( ABC) ( ) ( ) A ABCD =.A ABC =.8 = 56 cm dir. YANIT: C ABCD kare, ADF bir üçgen AC = BF, AD = 8 cm ise, EC kaç cm dir? A) ( ) B) 4( ) C) 8( ) D) 4 ( + ) E) 5 ( + ) [ BD ] köşegenini çizelim. [ BD] [ AC ], BD = AC = BF = 8 cm A = C = 4 cm, EC =, E = ( 4 ) cm olur. Δ Δ DEC FEA 8 = 8 8 + 8, = 8 8= 8( ) cm dir. YANIT: C 3
GEMETRİ ÖSS rtak 7. ABCD kare [ FH] [ DE] AE = EB = 6 cm. CF = BF = 8 cm ise, FH kaç cm dir? 9. ABCD deltoid AB = AD, BC = DC m(bae) = 3.m(EAD) EC = 4. DE, BF =. DF AD = 6 cm ise, A) 5 B) 8 C) 4 5 D) 0 E) 6 5 D ile F ve E ile F noktalarını birleştirelim. ADE üçgeninde Pisagor bağıntısı azılırsa DE = + 6 DE = 6 5 cm dir. ( ).4 A DCF = = 4 cm ( ) 6.8 A EBF = = 4 cm ( ).6 A ADE = = 36 cm A ( DEF) = A ( ABCD) [ A ( DCF) + A ( EBF) + A ( ADE) ] ( ) ( ) ( ) A DEF = 44 4 + 4 + 36, A DEF = 60 cm dir. ( ) FH.6 5 A DEF = = 60, FH = 4 5 cm dir. YANIT: C 8. ABCD kare [ DE] [ GF] AF = FG = 3 cm FB = cm ise, A(ABCD) kaç cm dir? A) 7 3 B) 48 C) 36 3 D) 4 E) 3 [ AC ] köşegenini çizersek m(bac) = m(cad) ve [ AC] [ BD] ( deltoid özelliği) m(ead) = α, m(bae) = 3α m(bac) = α, m(cae) = α DE = k, EC = 4k ACD üçgeninde iç açıorta teoremi azılırsa 6 k = AC 4k, AC = 4 cm DF = p, BF = 4p, B = D, F = p dir. AD üçgeninde iç açıorta teoremi azılırsa A p = 6 p, A = 3 cm, D = 3 3 cm 30,60,90 üçgeni ( ) ( ) 4.6 3 BD = 6 3 cm dir. A ABCD = = 7 3 cm dir. YANIT: A CE A) 4 3 = kaç cm dir? B) 5 4 C) 6 5 D) 7 6 E) 8 7 0. ABCD deltoid E ile F bulundukları kenarların orta noktalarıdır. Deltoidin köşegen uzunlukları 6 cm ve 30 cm ise, EF kaç cm dir? A) B) 5 C) 6 D) 7 E) 8 [ DE [ AB = { H} olsun AF = FG olduğundan m(adf) = m(fdh) dir. ( açıorta özelliği) ADH üçgeninde açıorta teoremi azılırsa 4 DH =, DH = 4t, FH = 3t, BH = ( 3t ) dir. 3 FH 5 DF = 4.4t 3.3t, 5 = 6t 9t, t = 7 Δ Δ 4 7 DEC HEB, =, = cm dir. 3t 4 6 YANIT: D [ AC] ve [ BD ] köşegenlerini çizelim. [ AC] [ BD] dir. [ FK ]//[ AC ], [ EK ]//[ BD] çizelim. [ ] [ ] AC 30 FK EK dir., FK = = = 5 cm BD 6 EK = = = 8 cm EKF üçgeninde Pisagor bağıntısı azılırsa 5 + 8 = EF, EF = 7 cm dir. YANIT: D 4
GEMETRİ ÖSS rtak. ABCD dikdörtgen m(aed) = 75 m(bce) = 60 CD = 4 3 birim ise, BC KN TESTİ = kaç birimdir? 5. ABCD ve BEFC birer dikdörtgen 5. BE = 3. AB A( ABCD) = 40 cm m(bke) = 75 ise, KE kaç cm dir? A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 0 A) B) 3 C) 4 D) 3 3 E) 4 3. ABCD dikdörtgen E, köşegenlerin kesişim noktası AE = EF m(baf) = 30 ise, m(bcf) = kaç derecedir? A) 0 B) 0 C) 5 D) 30 E) 36 6. ABCD bir kare [ CE] [ BE] CE = 4 cm EB = cm ise, DE kaç cm dir? A) B) 3 C) D) 3 E) 7 3. ABCD dikdörtgen [ DE] [ EF] [ CA] [ EF] [ BF] [ EF] FB = cm DE = 8 cm ise, AC = kaç cm dir? A) 3 7 B) 8 C) 6 D) 4 5 E) 9 7. ABCD kare E, köşegenlerin kesişim noktasıdır. ED = EF m(cbf) = 5 ise, m(bcf) = kaç derecedir? A) 0 B) 5 C) 30 D) 36 E) 40 4. ABCD dikdörtgen [ KF] [ AC] m(bke) = m(fkc) AF = FC EA = cm BE = 8 cm ise, EC kaç cm dir? A) 7 B) 8 C) 9 D) 0 E) 8. ABCD kare E, A, B doğrusal AC = EA ( ) A DFC = cm ise, A(EAC) kaç cm dir? A) 4+ B) 4+ C) 4+ 3 D) 4+ 4 E) 8 5
GEMETRİ ÖSS rtak 9. ABCD kare ADE bir üçgen B, K, L doğrusal AL = CF DL 5 = ise, DC 3. ABCD deltoid BD = 8 cm CB = CD = 5 cm AC = 0 cm ise, AE kaç cm dir? EF KF oranı kaçtır? A) 5 B) 4 5 C) 84 5 D) 5 E) 84 5 4. A) 8 B) 9 C) 0 D) 305 E) 305 0. ABCD dikdörtgen AEFC kare ( ) A ABCD = 36 cm Ç( ABCD) = 6 cm ise, taralı düzlemsel bölgenin alanı kaç cm dir? A) 69 B) 7 C) 79 D) 8 E) 89 ABCD deltoid. AL =. LB = BC CN = ND ED = 30 cm, KL = 5 cm, AN = 5,5 cm ise, BD kaç cm dir? A) 65 B) 63 C) 60 D) 56 E) 5. ABCD ve KLMN kare m(mlb) = 30 KL = cm LB = ise, kaç cm dir? A) 3 B) C) D) 3 E) 3 5. ABCD dörtgeninde BC = BA = 8 cm CD = AD m(cdb) = m(dba) = + = 60 BD = 3 cm ise, A(ABCD) kaç cm dir? A) 8 3 B) 36 3 C) 4 3 D) 56 3 E) 60 3. ABCD kare A, L, C doğrusal [ AK] [ BN] [ CE] [ BN] CE = EN m(can) = 5 ise, m(ace) kaç derecedir? A) 5 B) 0 C) 30 D) 45 E) 50 6. ABCD bir deltoid A, F, C doğrusal BC = CD = DE m(abc) = 0 m(cfd) = 60 FD = 4 cm olduğuna göre, A(EFD) kaç cm dir? A) 6 B) 6 3 C) 5 D) 8 E) 4 3.B.D 3.E 4.A 5.A 6.D 7.C 8.B 9.E 0.C.E.C 3.D 4.B 5.A 6.E 6
TÜRKÇE ÖSS rtak SÖZCÜK TÜRLERİ (KELİME ÇEŞİTLERİ) - III EYLEMLER (FİİLLER) Elem: Varlıkların aptıkları kılışları (işleri) a da onlarla ilgili durumları, oluşları zamana, dileğe ve kişie bağlaarak anlatan, olumlu ve olumsuz biçimlere girebilen sözcüklere elem denir. Çekimli elem: Taşıdığı argıı (oluş, durum, kılış) kip ve kişie bağlaarak bildiren elemdir. Aslında bir sözcüğün elem saılması için çekimli olması gerekir. Çekimlenmemiş elemler adlarıla sölenir: görmek, okuma, ürüüş Çekimli elemde üç anlam ilgisi iç içe er alır: Bil ior um / Bil meli sin elem kip kişi elem kip kişi Tanımında da belirtildiği gibi elemler anlam önünden şöle kümelenebilir: İş (kılış) elemleri: Bu elemler başka varlığa geçerek onu etkileen, ani nesne alabilen elemlerdir. Kitap okuor. Ağır ük taşıor. Su içti. nları çöpe attık. luş elemleri: Özne (varlık, kişi ) üzerinde kendiliğinden a da istemsiz olarak ortaa çıkan durumları anlatan elemlerdir. Saçlarım ağardı. Çiçekler soldu. Karnım acıktı. Hasta iileşti. Durum elemleri: Öznenin ne durumda olduğunu anlatan elemlerdir: dasında atıor. Çocuk ağlıor. Pencereden bakıor. Parkta ürüoruz. ÖRNEK Elemler erine göre iş (delmek, azmak, beslemek) oluş (uzamak, ekşimek, büümek), durum (oturmak, koşmak, uzanmak) bildirirler. Buna göre aşağıdakilerin hangisinde iş, oluş, durum bildiren elemlere birer örnek verilmiştir? A) Yontmak, seçmek, domak B) Ağrımak, inlemek, esnemek C) Yolmak, gülmek, kararmak D) Sararmak, hafiflemek, üşümek E) Isınmak, boamak, donmak C deki olmak elemi iş (kılış), gülmek elemi durum, kararmak elemi de oluş bildirmektedir. Yanıt: C arı: Elemlerin hangi (kaçıncı tekil a da çoğul) kişie göre çekimlendiği eklerle belli edilir: Bil-di-m (. tekil kişi) Bil-di-n (. tekil kişi) Bil-di (3. tekil kişi [eki ok]) EYLEMLERDE KİP (EYLEM ÇEKİMİ) -di -miş geçmiş zaman -( )or şimdiki zaman Bil-di-k (. çoğul kişi) Bil-di-niz (. çoğul kişi) Bil-di-ler (3. çoğul kişi) Elemlerin zamana, dileğe; tekil a da çoğul kişie bağlı olarak kazandığı anlam özelliğine kip denir. Kipler bildirme (haber) kipleri ve dilek kipleri olmak üzere ikie arılır. I. Bildirme (Haber) Kipleri Elemlerin gerçekleşme zamanını bildiren kiplerdir. Zaman, geçmişten geleceğe uzanan sonsuz bir süreçtir. Zamanı, olaların arka arkaa gelmesine, aşanan değişime bakarak algılarız. Elemleri, şimdiki zamandan ola çıkarak zaman çizelgesine şöle erleştiririz: -ecek gelecek zaman Buna göre, elemlerin zamanlarıla anlatılışları arasındaki ilişki şöledir: İş şimdi, anlatış şimdi (şimdiki zaman -( )or) İş önce, anlatış sonra (geçmiş zaman -di, -miş) İş sonra, anlatış önce (gelecek zaman -ecek) İş her zaman, anlatış şimdi (geniş zaman - ( )r) Görülüor ki elem kipleri zaman önünden dörde arılmaktadır:. Geçmiş zaman: Elemlerin, şimdiki zamandan önce gerçekleştiğini anlatan kiptir. Bu kip, anlatıcı ile elem arasındaki ilişkie göre ikie arılır: 7
TÜRKÇE ÖSS rtak a) Görülen (belirli) geçmiş zaman (-di li geçmiş zaman): Elemin bildirdiği işin şimdiki zamandan önce apıldığını kesin bir dille anlatan kiptir. Bu kip -di (-dı, -du, -dü, -ti, -tı, -tu, -tü) ekile çekimlenir. Bil-di-m, bil-di-n, bil-di; bil-di-k, bil-di-niz, bil-di-ler. Babam işe gitti. (Bunu kesinlikle biliorum.) Ankara savaşı 40 de oldu. (tarih tanıklığıla kesin bilgi) b) Öğrenilen (belirsiz) geçmiş zaman (-miş li geçmiş zaman): Bu kip -miş (-mış, -muş, -müş) ekile çekimlenir. Elemin bildirdiği işin geçmişte gerçekleştiğini; ancak bunun, başkasından öğrenildiğini, duulduğunu a da elemin olduğunun sonradan fark edildiğini anlatan kiptir. Bil-miş-im, bil-miş-sin, bil-miş; bil-mi-şiz, bil-miş-siniz, bilmiş-ler. Kardeşi atletizm takımına girmiş. (Bu bilgi başkasından alınmıştır.) Cep telefonumun şarjı bitmiş. (Bu elemin gerçekleştiği sonradan anlaşılmıştır.) ÖRNEK -miş (-mış, -muş, -müş) eki, aşağıdakilerin hangisinde eleme başkasından duulma a da sonradan farkına varılma anlamı dışında bir anlam katmıştır? A) Gömleğimin düğmesi kopmuş. B) Elden düşme bir araba almış. C) Arabada, pantolonum iice kırışmış. D) Bu kasabaa ben bebekken gelmişiz. E) Biz, sizin gibileri çok görmüşüz. A ve C de sonradan farkına varma, B ve D de başkasından öğrenme anlamı var. E de ise elem, öteki sözcüklerin ardımıla, cümlee övünme, medan okuma anlamı katmıştır. Yanıt: E 3. Gelecek Zaman Elemin şimdiki zamandan (sözün sölendiği andan) sonra gerçekleşeceğini anlatan bu kip -ecek (-acak) ekile çekimlenir. Bu bina akında hizmete açılacak. Akşamüstü ağmur ağacak. 4. Geniş Zaman Elemin sürekli olarak gerçekleştiğini; apıldığını, apılmakta olduğunu, apılacağını anlatır. Eki olumlu çekimlerde - ( ) r, olumsuz çekimlerde -z dir: anla-r, anla-ma-z. Bil-ir-im, bil-ir-sin, bil-ir (3. tekil kişi eki ok); bil-ir-iz, bilir-siniz, bil-ir-ler. arı: Geniş zamanın olumsuz birinci tekil ve çoğul kişilerinde zaman eki (-( )r) düşer: Ben satranç bil-me-m. Biz kötülük bil-me--iz. II. Dilek Kipleri Elemin, zamana bağlı olarak değil de isteğe, gerekliliğe, koşula, buurmaa bağlı olarak çekimlendiği kiplerdir. Bu kiplerde belirsiz bir gelecek zaman anlamı sezilir. Dilek kipleri dörde arılır:. İstek Kipi: Elemin apılması isteğini bildiren bu kip, eleme -e (-a) eki getirilerek çekimlenir: Gel-e--im, gel-e-sin, gel-e; gel-e-lim, gel-e-siniz, gel-eler.. Gereklilik kipi: Elemin apılması gerektiğini anlatan bu kip -meli (-malı) ekile çekimlenir: Git-meli--im, git-meli-sin, git-meli; git-meli--iz, git-meli-siniz, git-meli-ler. arı: Gereklilik kipinde çekimlenmiş elemler bazen, olasılık, tahmin anlamı da verebilir. Bu saatte gelen daım olmalı. (Herhalde odur.) Aramadığına bakılırsa bana kırılmış olmalı. (Herhalde kırılmış.). Şimdiki Zaman Elemin, sözün sölendiği anda başladığını a da sürdüğünü (o anda apılmakta olduğunu) anlatan kiptir. - ( ) or ekile çekimlenir. Daha temiz bir düna için çalışıorlar. (Bu elem önce başlamış ve şu anda sürüor.) Arabalar hızla ilerlior. (Elem şu anda gerçekleşior.) 3. Dilek-koşul (dilek-şart) kipi: Elem kök a da gövdelerine -se, (-sa) eki getirilerek çekimlenen kiptir. Bu kip, elemin apılması koşulunu a da dileğini bildirir. Bil-se-m, bil-se-n, bil-se, bil-se-k, bil-se-niz, bil-se-ler. Şu sınavı bir atlat-sa-k (Dilek anlamı öne çıkıor.) Biraz dikkat etsen göreceksin. (Görmenin koşulu biraz dikkat etmendir.) 8
TÜRKÇE ÖSS rtak arı: Dilek koşul kipinde çekimlenmiş elemler cümlede temel argı oluşturmaz, an argı oluşturur. Bu nedenle -se, -sa ile çekimlenen elemlerle biten sözlerin sonuna üç nokta konur. Param olsa şundan bir tane alırdım. Şimdi köümde olsam 4. Buurma (emir) kipi: Elemin apılmasını buuran (emreden) kiptir. Gel, gelsin; gelin(iz), gelsinler. Buurma kipinin birinci tekil ve çoğul kişi çekimi oktur. Buurma kipinin ikinci tekil kişisi ek almaz: Al, ver, oku, ara, bul Görüldüğü gibi elemlerin alın sölenişleri onların buurma kipinin ikinci tekil kişisile çekimlendiğini gösterir. Sağa dönüşte aaa ol ver. ( Kim? / Sen ) ÖRNEK 3 Aşağıdakilerin hangisinde elem, dilek kiplerinden birile çekimlenmemiştir? A) Ben gelmeden başlamaın. B) Bari sen de sofraı toplasan C) nun, vaktinde geleceğini sanmam. D) Şoför Be, ugun bir erde duralım. E) Yangın var, kaçın! A ve E deki elemler buurma (emir) kipinde, B deki elem dilek / koşul kipinde, D deki elem de istek kipinde çekimlenmiştir. C deki elem ise geniş zamanda (bildirme [haber] kipi) çekimlenmiştir: sanırım / sanmam. Yanıt: C arı: Elemler dört biçimde çekimlenir: lumlu: sordum, soracağım, sorarım, sormalısın lumsuz: sormadım, sormaacağım, sormam, sormamalısın lumlu soru: Sordum mu, soracak mıım, sorar mıım, sormalı mıız? lumsuz soru: Sormadım mı, sormaacak mıım, sormaz mıım, sormamalı mıım? Soru bildiren mi nin, kişi ekinden önce de sonra da er alabildiği durumlar vardır: Git-ti-n mi (kişi eki önce soru eki sonra) Gidecek misin (soru eki önce, kişi eki sonra) EYLEM KİPİNDE ANLAM KAYMASI (EYLEMLERDE KİP KAYMASI) Elemleri, aldıkları kip ekinin dışındaki bir kipi karşılaacak şekilde kullanabiliriz. Buna kip kaması, zaman kaması, anlam kaması gibi adlar verilebilmektedir. Adamın biri olda bir nal bulur, sevinir. Yaşasın! der, Şimdi iş üç nalla bir ata kaldı. Bu cümledeki bulur, sevinir, der elemleri görünüşte geniş zamanlıdır. Ancak bu elemlerin öğrenilen (belirsiz) geçmiş zamanı karşıladığı açıktır: bulmuş, sevinmiş, demiş. Geniş zamanlı elemler geçmiş zaman, gelecek zaman, şimdiki zaman, buurma kiplerinin erine kullanılabilir. * Beklein, şimdi gelir. (gelecek) * Ben de derim ki sen bu işte haksızsın. (diorum ki) * Biraz ötee gider misin? Şurdan geçeim. (git) Şimdiki zamanlı elemler de geniş zaman, gelecek zaman, geçmiş zaman erine kullanılabilir: * Her hafta bir kez sinemaa gidior. (gider) * Yarın eni bir konua geçioruz. (geçeceğiz) * Köün koşulları kötüleşior ve bizimkiler tası tarağı toplaıp kente göçüorlar. (kötüleşmiş, göçmüşler) Aşağıdaki örneklerde de çeşitli kip kamaları sezilmektedir: * Ben işaret verir vermez fırlaacaksınız. (Gelecek zamanlı elem buurma anlamı verior: Fırlaın.) * Susalım, oun başlıor. (İstek kipindeki elem, buurma anlamı verior: Susun!) * Allahım sen bana sabır ver. * Buurun, arkadaşlar! Bu iki cümledeki elemler buurma (emir) kipinde olmakla birlikte buurma sertliği ve kesinliği taşımamaktadır. ÖRNEK 4 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde elem gelecek zaman anlamı vermemektedir? A) İki saat sonra orada oluruz. B) Biz seni dört ol ağzında bekleriz. C) Bu filmi bir ara izleriz. D) tobüse her gün buradan bineriz. E) Eve gider gitmez seni ararız. Cümlelerin tümünde elemler geniş zaman çekimlidir. Ancak A, B, C, E deki elemlerin gelecek te gerçekleşeceğini anlıoruz. D de her gün sözcüğüne bağlı olarak sürekli apılan bir elemin söz konusu olduğu anlaşılıor. Burada kip kaması oktur. Yanıt: D 9
TÜRKÇE ÖSS rtak ÖRNEK 5 Aşağıdakilerin hangisinde elemin kipinde bir anlam kaması olmuştur? A) Pazar günü gelmee çalışacağım. B) Sabahları erken kalkmaı sevmiorum. C) Yağmur ağdığı için gelememiş. D) Söz verdi; arın buraa uğraacak. E) İstanbul a gitmekten vazgeçmişler. (994 ÖSS). Rivaet (sölenti) Bileşik Zamanı İkinci kip eki -miş (imiş) tir. Bil-ir-miş (geniş zamanın rivaeti) Bil-miş-miş (-miş li geçmişin rivaeti) Bil-e--miş (istek kipinin rivaeti) Bil-meli--miş (gereklilik kipinin rivaeti) arı: Belirli (bilinen, -di li geçmiş) zamanın rivaet bileşik biçimi oktur. Örneğin, geldimiş denmez. B de sabahları sözcüğü hiçbir sabah anlamıla kullanılmış ve sevmiorum elemine geniş zaman anlamı kazandırmıştır. Sevmeme elemi şu anda olmuor, her zaman oluor. Yanıt: B BİLEŞİK ZAMANLI EYLEMLER Bildirme a da dilek kiplerile çekimlenmiş elemlere idi (- di), imiş (-miş), ise (-se) ekleri getirilirse bu elemler bileşik zamanlı elem olur. Gel-ecek-miş Gel-ior-du Gel-ir-se Gel-meli--di Bu elemlerdeki. ekler sırasıla, gelecek zaman, şimdiki zaman, geniş zaman ve gereklilik kip ekleridir.. ekler ise sırasıla rivaet (sölenti), hikâe (öküleme), şart, hikâe bileşik zaman ekleridir. Bileşik zamanlı elemlerin üç biçimi vardır:. Hikâe (öküleme) Bileşik Zamanı İkinci kip eki -di (idi) dir. Bil-di--di (-di li geçmişin hikâesi) Bil-miş-ti (-miş li geçmişin hikâesi) Bil-ior-du (şimdiki zamanın hikâesi) Bil-ir-di (geniş zamanın hikâesi) Bil-ecek-ti (gelecek zamanın hikâesi) Bil-e--di (istek kipinin hikâesi) Bil-meli--di (gereklilik kipinin hikâesi) Bil-se--di (dilek koşulun hikâesi) 3. Şart (koşul) Bileşik Zamanı Bildirme kip ekinden sonra -se (ise) eklenerek apılır. Gel-di--se (-di li geçmişin şartı) Gel-miş-se (-miş li geçmişin şartı) Gel-ir-se (geniş zamanın şartı) Gel-ecek-se (gelecek zamanın şartı) Gel-ior-sa (şimdiki zamanın şartı) arı: Şart (koşul) bileşik zamanlı elemler temel argı oluşturmaz, an argı oluşturur. İşim erken biterse, ben de gelirim. ÖRNEK 6 Eşalar erleştirilince, otobüse olcular da bindi. Şoför, beklemeksizin kontağı açtı. sırada otobüs azıhanesinden biri fırladı. tobüse koşuordu; soluk soluğa etişti. Önümüzdeki tek boş ere oturdu. Çevresindekileri selamladı. tobüsteki herkesi tanıordu anlaşılan. Bu parçada bileşik zamanlı kaç fiil vardır? A) B) C) 3 D) 4 E) 5 Bu parçada bileşik zamanlı iki elem (fiil) vardır: (996 ÖSS) koş uor du, tanı or du kök şimdiki hikâe kök şimdiki hikâe z. bil. zaman z. bil. zaman Yanıt: B EKEYLEM Ad solu sözcüklere eklenerek, onların üklem olmalarını sağlaan eklere ekelem denir. Eski Türkçedeki ermek (irmek, imek) eleminin zamanla ekleşmesile oluşmuştur. Deniz masmavidi. (masmavi idi) Evde kimse oktu. (ok idi) Yanında iki kişi varmış. (var imiş) Bugün, dünkünden iiim. 0
TÜRKÇE ÖSS rtak arı:. Ekelem almış sözcüklerin üklem olduğu cümleler ad cümlesidir. Çünkü ekelem, sözcüğü elem durumuna getirmez, üklem durumuna getirir.. Elemlere ikinci zaman eki olarak eklenen ve onları bileşik zamanlı apan idi (-di), imiş (-miş), ise (-se) i de ekelem saanlar vardır. Ancak bu eklerin elemlerde er almakla ekelem görevinde kullanılmadığı, ikinci zaman eki olarak bileşik zamanlı elemler oluşturduğu açıktır. arı: * Ekelemin olumsuzu değil ile apılır: Bu anıt doğrudur. Bu anıt doğru değildir. Bugün mutluum. Bugün mutlu değilim * Var ve ok sözcüklerinin üklem olduğu cümlelerde olumluluk var ile, olumsuzluk ok ile sağlanır. Arabada hafif birkaç hasar vardı. (olumlu) Arabada herhangi bir hasar oktu. (olumsuz) Ekelemler dört biçimde çekimlenir:. Geniş ve şimdiki zaman çekimi -im, -sin, -dir; -iz, -siniz, -dirler (-lerdir) eklerile sağlanır. Öğrenci--im, öğrenci-sin, öğrenci-dir. arı: * Ekelemin geniş zaman çekimi ile şimdiki zaman çekimi anı eklerle sağlanır. Biz insanız. ( Ne zaman? Şimdi ve daima.) * -dir eki alnız ad solu sözcüklerin sonuna getirilerek onları üklem apmada kullanılmaz, çekimli elemlerin sonunda da kullanılır. Bu ek, her iki durumda da argıa kesinlik a da olasılık anlamlarından birini katar. Burası bizim urdumuzdur. (kesinlik) Bu saatte kapıı çalan postacıdır. (olasılık) Acele edelim, öğretmen gelmiştir. (olasılık) Dersimiz burada sona ermiştir. (kesinlik) ÖRNEK 7 Aşağıdaki cümlelerden hangisinin üklemi ekelem almış ad solu sözcük değildir? A) hem doktor hem azardı. B) Semih Balcıoğlu büük bir çizerdi. C) Her gün birkaç gazete okurdu. D) tam bir urtseverdi. E) En çok önem verdiği şe, çıkardı. Bu cümlelerin üklemleri, önlerindeki sözcükler dikkate alınmazsa, bileşik zamanlı birer elem gibi algılanabilir. Ancak, cümle içinde kullanılışlarına bakınca A, B, D, E deki sözcüklerin ad solu sözcükler olduğunu anlıoruz: Yazar, çizer (karikatürist), urtsever, çıkar (menfaat). C de ise okumak eleminin geniş zamanının hikâesi kullanılmıştır. Yanıt: C. Görülen (-di li) geçmiş zaman çekimi -dim, -din, -di, -dik, -diniz, -diler (-lerdi) eklerile a da bunların sözcük gibi kullanılan idi, idin, idi biçimlerile sağlanır. Bu sınavda daha iidim (ii idim) 3. Öğrenilen (-miş li, belirsiz) geçmiş zaman çekimi -mişim, -mişsin, -miş, -mişiz, -mişsiniz, -mişler (lermiş) eklerile a da bunların sözcük gibi arı azılan biçimlerile (imişim, imişsin ) sağlanır. * Çocukken çok aramazmışım. * nlar çalışkan öğrencilermiş 4. Dilek-koşul çekimi -se (-sa) ekile a da bunun bir sözcük gibi arı azılan biçimile (ise) sağlanır. Başarılısam, başarılısan, başarılısa (başarılı isem ) BİLEŞİK EYLEMLER I. Bana ardım edin. II. Halimize şükredioruz. III. Mandalinaı portakal zannetmiş. IV. Tanıştığımıza memnun oldum. V. Birden ortadan kaboldu. VI. Arkasından bakakalmışlar. VII. Şunları masaa kouver. VIII. Bu başarısıla gözüme girdi. Bu cümlelerdeki siah dizili söz ve sözcükler bileşik elemdir. İlk beş örnekte ad solu sözcüklerle (ardım, şükür, zan, memnun, kaıp) ardımcı elemlerden (etmek, olmak) oluşan bileşik elemler, VI. ve VII. örneklerde iki elemin biçim ve anlamca kanaşmasından oluşan bileşik elem, son örnekte de deim biçiminde bir bileşik elem kullanılmıştır. Buna göre, bileşik elem i tanımlaalım:
TÜRKÇE ÖSS rtak Ad solu sözcüklerle ardımcı elemlerin birleşmesinden a da iki elemin biçim ve anlamca kanaşmasından oluşan elemlere bileşik elem denir. Bileşik elemleri şu başlıklar altında ele alıoruz:. Kurallı Bileşik Elemler a) Yardımcı elemlerle apılanlar b) Özel bileşik elemler. Deim Biçiminde Öbekleşmiş Bileşik Elemler 3. Anlamca Kanaşmış Bileşik Elemler. Kurallı Bileşik Elemler a) Yardımcı elemlerle apılanlar: Türkçede, etmek, elemek, kılmak, olmak gibi elemler ardımcı elem olarak da kullanılır. Bu elemler ardımcı elem görevi üstlendikleri cümlelerde: Tek başlarına anlam taşımazlar. Yerlerine başka bir elem önerilemez (çok kez). Kendilerinden önceki ad solu sözcüğü de elem çekimine katarlar. Bir bardak su rica ediorum. Kötü alışkanlıklarını terk etmiş. Sen görmeeli büüdü, adam oldu. Sereledim kenti kulenin tepesinden. Bu cümlelerde altı çizili sözcükler tek bir elem gibi çekimlenebilior: rice ediorum, rica ediorsun terk etmişsin, terk etmiş adam oldum, adam oldun sereledim, sereledin ( Seir sözcüğünde ünlü düşmesi olmuş, bu nedenle bitişik azılan bir bileşik elem oluşmuş.) İki iki daha dört eder. Günedoğu da sel felaketi oldu. Bu cümlelerde etmek, olmak elemleri bağımsız birer üklemdir. Bunlar tek başlarına anlamlı oldukları gibi kendilerinden önceki sözcükle birlikte çekimlenemezler: Sel felaketi oldum, sel felaketi oldun denir mi? ÖRNEK 8 lmak elemi, aşağıdakilerin hangisinde ardımcı elem durumundadır? A) Biz oraa varmadan sabah olur. B) Bursa nın kestanesi iri olur. C) Doğru sölenin tepesi delik olur. D) Kaçan balık büük olur. E) İnsanlarla ii geçinir, dost olur. Yardımcı elemi, elemden nasıl aıracağımızı bilioruz. lur elemine A da olan ne? sorusunu soruoruz, sabah sözcüğü özne olarak karşımıza çıkıor. B de iri, C de delik, D de büük sözcükleri belirteç tümleci olarak arı birer öğedir ve olmak elemi tek başına üklemdir. E deki dost olmak bileşik elemdir., insanlarla ne olur? die bir soru sorulamıor, sorulsa da alınan anıtın arı bir öğe olamadığı görülüor. Yanıt: E b) Özel Bileşik Elemler İki elemin biçimce ve anlamca birleşip kanaşmasından oluşan elemlerdir, bitişik azılırlar: uçuverdi, uçabilir, okuadur, öleazdım Özel bileşik elemler dörde arılır:. Yeterlik elemi: Elem tabanına -ebilmek getirilerek oluşturulur. Bu elemler gücü etme, eterli olma a da (bazen) olasılık anlamı taşırlar. Ben bu çuvalı taşıabilirim. (Taşımaa gücüm eter.) Akşamüstü ağmur ağabilir. (Böle bir olasılık var.) arı: Yeterlik eleminin olumsuzuna dikkat etmeliiz. Bu kitabı iki günde okuabilirim. (Elem -ebilmek le kurulmuş, olumlu) Bu kitabı iki günde okuamam. (İçinde -bilmek geçmior; ama bu elem eterlik bileşik eleminin olumsuzudur.). Tezlik elemi: Elemlere -ı, -i, -u, -ü ünlülerinden birile birlikte vermek elemi eklenerek oluşturulur. Birinci elemin bir anda, tez olarak gerçekleştiğini anlatır. Tutunduğum dal, kırılıverdi. (Kırılma elemi bir anda oldu.) Şu sandalei masanın anına çekiver. (Bu, senin için zor değil, hemen apabilirsin.) Aaküstü birkaç lokma atıştırıverdim. (Yapılan işin önemsenmediği anlatılıor.) Anahtarı çevirdim, motor çalışmaıverdi. (Beklenmedik bir durumla karşılaşılmış.) 3. Sürerlik elemi: Elemin bir süre, kesintisiz sürdüğünü anlatan bileşik elemdir. Eleme -a, -e ünlülerinden birile birlikte gelmek, gitmek, kalmak, durmak eklenerek oluşturulur:
TÜRKÇE ÖSS rtak Bizde bu sel baskınları ıllardır olagelmiştir. Sen çaını içedur, o şimdi gelir. Televizonun karşısında uuakalmışım. Aşkın odu ciğerimi Yakageldi, akagider. 4. Yaklaşma elemi: Elemin olmasına az kaldığını ve son anda önlendiğini anlatan elemlerdir. Eleme -e, -a ünlülerinden biri ile birlikte azmak elemi eklenir. Neredese ölüordum. dien biri, ölmee çok aklaştığını anlatmış olur. Bunu kısaca şöle söleebiliriz: Öleazdım. Aağım kadı, düşeazdım. Herkes işine gönül vermeli. Siz taraf tutuorsunuz. Bu adamı gözüm tutmadı. İşler iice çığırından çıktı. 3. Anlamca Kanaşmış Bileşik Elemler Dilimizde vazgeçmek, varsamak, öngörmek, alıkomak, başvurmak, elvermek gibi bileşik sözcüklerde genellikle her iki sözcük öz anlamını itirir. Bunlar da bileşik elemdir. Arıca bitişik azılmaan hasta düşmek, üzüntü dumak, güven vermek, çaba göstermek gibi kalıplaşmış sözcük çiftleri de bileşik elemdir. arı: Az kalsın, az daha, neredese gibi aklaşma bildiren sözcükleri kullandığımız cümlelerin üklemini aklaşma bileşik elemi olarak kullanmamalıız. Bunu apmak, anlatım bozukluğuna ol açar. ÖRNEK 9 Türkçede bileşik elemler ad solu sözcüklerle ardımcı elemlerden oluşan öğelerdir. Bu tanımın dışında kalan bileşik elem, aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) Bunun böle olacağını hissetmiştim. B) Acelee gerek ok, biraz sabret. C) Nasıl oldu bilmem, birden ortadan kaboldu. D) Kaç gündür bu daracık ere hapsolduk. E) Artık bastonsuz ürüebiliormuş. (98 ÖSS) A da ve B de etmek ardımcı elemile, C de ve D de olmak ardımcı elemile apılan bileşik elemler kullanılmıştır. (Yardımcı elemlerin eklendiği sözcükte ses türemesi [A da] a da ses düşmesi [B, C, D de] olursa ardımcı elem önceki eleme bitişir.) E de ise ürümek ve bilmek elemlerinden eterlik bileşik elemi oluşmuştur. Yanıt: E. Deim Biçimindeki Bileşik Elemler Deimlerin çoğu elem biçimindedir: göz etmek, göze girmek, gözden düşmek, gözüne kestirmek, gözü tutmak, gözden geçirmek, göz atmak Elem biçimindeki deimler üklem görevinde kullanılırsa bileşik elem olur: arı: Şu cümlelerdeki üklemler de bileşik elemdir: Annemi göresim geldi. (isteklenme) Konuşurken hapşıracağı tuttu. (beklenmezlik) Kendisine bir soru soracak oldum (girişim) Bana vurmaa kalktı. (kalkışma, girişim) Bölece konuu tamamlamış olduk. (bir sona ulaşma) EYLEMSİLER (FİİLİMSİLER) Gülmek insana özgü bir davranıştır. Gülen insan çevresine neşe saçar. Çocuk bize gülerek bakıordu. Bu cümlelerde siah dizilen sözcükler elemsi dir. Bunların az çok elem anlamı da taşıdıklarını ancak cümlede üklem oluşturmadıklarını; sırasıla ad (gülmek), sıfat (gülen [insan]), belirteç (gülerek [bakıor]) görevinde kullanıldıklarını görüoruz. Buna göre düşünürsek, elemsii şöle tanımlaabiliriz: Elemlerden türeen (tüm elemsiler türemiş sözcüktür) ve elem anlamı taşımalarına karşın çekimi apılamaan, cümlede ancümlecik oluşturan, olumsuz biçimleri ve çatı özellikleri de olan sözcüklerdir. Elemsiler cümlede ad, sıfat belirteç görevinde kullanılırlar. Buna göre elemsiler üçe arılır:. Adelem (isim-fiil). Sıfatelem (sıfat-fiil, ortaç) 3. Bağelem (bağ-fiil, ulaç). Adelem (isim-fiil, mastar) Adelemler, elemlerin adlarıdır. -mek, -me, -iş eklerile türetilir. Kırlarda gezmek istiorum. Kitap okumaı seviorum. Sizin gelişiniz ükümüzü hafifletti. 3
TÜRKÇE ÖSS rtak Bu cümlelerdeki siah azılmış sözcükler adelemdir ve kendilerinden önceki sözcüklerle birlikte ancümlecik oluşturmuşlardır. Bu ancümlecik lerden birinci ve ikinci, nesne görevinde; üçüncü ise özne görevindedir. arı: ) -mek, -me, -iş eklerini alan kimi sözcükler elemsi özelliğini itirerek kalıcı ad olabilirler. Bu sözcükler cümlede an argı (ancümlecik) oluşturmaz. Bu bölge ilkbaharda çok ağış alır. çurtma, ağacın dallarına takıldı. Çakmak taşımıorum; sigara içmem. Bu benim görüşüm siz de kendi görüşünüzü sölein. ) -me apılı adelemler sıfat olarak da kullanılabilir: takma diş, apma bebek ÖRNEK 0 Aşağıdakilerin hangisinde adlaşmış ortaç oktur? A) Çok aşaan bilmez, çok gezen bilir. B) Başa gelmedik iş olmaz. C) Alacakla borç ödenmez. D) Gelen, gideni aratır. E) Halk okumuşlara değer verir. B de başa gelmedik iş sözünde sıfatelem (gelmedik) bir adla birlikte sıfat görevindedir. Öteki seçeneklerde çok aşaan (insan), alacak (para)la, gelen (önetici) giden (öneticii), okumuş (insan)lara sözlerinde parantez içindeki adlar sölenmediği için ortaçlar adlaşmıştır. Yanıt: B. Sıfatelem (sıfat-fiil, ortaç) Sıfat görevli elemsilerdir. Elemlere -en, -ecek, -eceği, -esi, -miş, -dik, -diği, -r, -mez, ekleri getirilerek türetilir: Bahçede açan çiçek Eli kırılası hırsız Çöpe atılacak kâğıtlar Yıpranmış aakkabılar Tanıdık üzler lur olmaz işler Yenmez mantar Açılır kapanır köprü lmadık iş Sevdiğim müzik türü arı: ) Sıfatelemler (ortaçlar) öteki sıfatlar gibi adlaşabilir. Saısalda altı bilen kimse çıkmadı. ortaç ad Saısalda altı bilen çıkmadı. adlaşmış ortaç ) rtaç eklerinden bir bölümü kip eklerile karışabilir. Bunu önlemek için cümleleri dikkatle okumalıız. Ankara a gidecek bu olcular. elem (üklem) Ankara a gidecek olcular hazırlansın? sıfatelem (ortaç) Soruların hepsini bildik. elem (üklem) Bildik sorular vardı testte. ortaç 3. Bağelem (Bağ-fiil, ulaç) Cümlede genellikle belirteç görevinde kullanılan elemsilerdir. Bunlara ulaç da denir. Bağelemler, elemlere eklenen -ip, -erek, -ince, -dikçe, -eli, -meden, -meksizin, -ken, -e -e, -r -mez, -diğinden gibi eklerle türetilir. Bir abancı, kapıdan bakıp çekildi. Arabasına binerek uzaklaştı. Eve gelince, doğru mutfağa gitti. Gün geçtikçe büüüp serpilior. gideli iki saat oldu. Yağmur, durmadan ağıor. Yağmur, durmaksızın ağıor. Gelirken bir ekmek al. Güle güle gidin, olunuz açık olsun. Gelir gelmez işe başladı. Herkes dilediğince eğlendi. Geç kaldığından derse etişemedi. Bu cümlelerdeki elemsilere dikkat edersek bunların cümlee durum a da zaman anlamı kattıklarını görürüz. Yani bu elemsiler ükleme sorulan nasıl, ne zaman, niçin sorularına anıt verir. arı: Die ulacı amaç a da sebep belirten belirteçler oluşturabilir: Aramadım die bana darılmış. (neden-sonuç) Seni göreim die geldim. (amaç-sonuç) 4
TÜRKÇE ÖSS rtak LÜ TEST. Sana dar gelmeecek makberi kimler kazsın Gömelim, gel seni tarihe! desem, sığmazsın Bu dizelerde kaç çekimli elem vardır? A) B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 4. Yaz başladığında avaşlamaa başlar haat. Bir güne sığdırdığımız doğal edimler nasıl azalırsa, sözgelimi nasıl daha az iip daha az oturup kalkmaa, daha az konuşmaa başlarsak, daha az okuup azmaa da başlarız. Bu parçada kaç elemsi vardır? A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9 Verilen dizelerdeki şu sözcükler çekimli birer elemdir: kazsın, gömelim, gel, desem, sığmazsın. Birinci dizedeki gelmeecek sözcüğü sıfat-fiil (ortaç) görevindedir; bu bizi anıltmamalı. Yanıt: D Parçada dokuz elemsi var: başladığında, avaşlamaa, sığdırdığımız, iip, oturup, kalkmaa, konuşmaa, okuup, azmaa. Bu parçadaki azalırsa, başlarsak sözcükleri, ancümlecik oluşturmakla birlikte çekimli birer (geniş zamanın şartı) elemdir. Yanıt: E. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin üklemi basit zamanlı bir elemdir? A) para önemli bir ihtiacımı giderdi. B) na göre insan, geleceğini düşünmelidi. C) Öğün aralarında bir meve erdi. D) Keşke, bulmuşken iki tane aladın. E) Ben, onun böle becerikli olduğunu bilmezdim. B de düşünmelidi, gerekliliğin hikâesi C de erdi geniş zamanın hikâesi D de aladın istek kipinin hikâesi E de bilmezdim geniş zamanın (olumsuz) hikâesi A daki üklem gidermek eleminin -di li geçmiş zamanında çekimlenmiş. Basit zamanlı. Yanıt: A 3. Aşağıdakilerden hangisinin üklemi, ekelem almış ad solu bir sözcük değildir? A) Merak ettiğimiz şe bir açacakmış. B) ıllarda nüfusun üzde onu okurazarmış. C) Başlıca hedefi mutlu bir gelecekti. D) İzin versem arabanın camlarını silecekti. E) Eskiden, sınav kazanmak daha zordu. A da bir alet adı olan açacak ekelem alarak üklem olmuştur. B de okurazar addır ve ekelem alarak üklem olmuştur. C de gelecek sözcüğü arın, istikbal anlamında addır (bunu cümlenin gelişinden anlıoruz); E deki zor sözcüğü de addır. D deki silecekti sözcüğü çekimli bir elemdir: silmek eleminin gelecek zamanının hikâe bileşiği. Yanıt: D 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük elemsi (fiilimsi) değildir? A) Boası dökük binanın önünde seni bekliorum. B) Böle konuşarak bir ere varamazsın. C) Bu konuu tekrar düşünmek istiorum. D) Kapı çalınca üreği ağzına geldi. E) Soğuktan donan parmaklarını gösteriordu herkese. B deki konuşarak bağ-fiil (ulaç), C de düşünmek isim-fiil (adelem), D deki çalınca bağ-fiil (ulaç), E deki donan sıfat-fiil (ortaç) görevindedir. A daki dökük, dökmek eleminden türemiş sıfattır. Yanıt: A 6. Akşamlar en kahırlı arılıktı benim için Bouna gideceğin rezil anı düşünürdüm Batan güneşle sen gözden kabolunca Kahrolurdum, iliklerime kadar üşürdüm Bu dizelerde aşağıdakilerin hangisinin örneği oktur? A) Ekelem B) Bileşik zamanlı bileşik elem C) Basit zamanlı elem D) Sıfatelem (ortaç) E) Bağelem (ulaç) Arılıktı üklemi ekelem almış bir addır; A elenir. Düşünürdüm, kahrolurdum, üşürdü bileşik zamanlı elemlerdir; B elenir. Gideceğin (rezil an) sözcüğü ve batan (güneş) sözcüğü sıfat-fiildir; D elenir. Kabolunca sözcüğü bağ-fiil (ulaç) dir; E elenir. Yanıt: C 5
TÜRKÇE ÖSS rtak KN TESTİ. Aşağıdaki dizelerin hangisinde altı çizili sözcük, tür bakımından ötekilerden farklıdır? A) Karac oğlan der ki ben de çağlarım. B) Gazel oldu mor sümbüllü bağlarım. C) Hasret ile aralarım dağlarım. D) Vadem etti aşın aşın ağlarım. E) Mutluluğu zenginliğe eğlerim.. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde elem, istek kipinde çekimlenmiştir? A) Kalabalık erlerde çantanıza dikkat edin. B) Soğuk kış günlerini eskiden beri sevmem. C) İnsan, geleceğe umutla bakabilmeli. D) Yarın hep birlikte bir erlere gidelim. E) Bence siz de şiirlerinizi bir kitapta toplaın. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, -miş, bileşik zaman eki olarak kullanılmıştır? A) güzel tatili kimse unutamamış. B) İki ıl önce lisede öğrencimiş. C) Tek isteği üniversitee girmekmiş. D) Buranın insanları eğlenmei severmiş. E) Cebinde çok az parası varmış. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bileşik zamanlı bileşik elem vardır? A) Bütün sevgileri tüketmiştik zamanla. B) Buraa kadar alnız gelebilir mimiş? C) nu karşımda görünce kalakaldım. D) İki saat sonra dershanede olmalımış. E) Benim acılarımı sen de hissedior musun? 5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin elem kipinde anlam kaması vardır? A) Koşu için her pazar ormana gidioruz. B) Benim çocukluğum bu köde geçti. C) Birazdan burada olacaklarmış. D) Radonun sesini kıs lütfen, rahatsız oluorum. E) Arkadaşlarla, gelecek az İtala a gitmee karar verdik. 6. Bileşik zamanlı elemler hikâe bileşik zaman, rivaet bileşik zaman, koşul bileşik zaman olmak üzere üçe arılır. Ancak her kipin bu üç duruma uması söz konusu değildir. Buna göre, aşağıdaki elemlerden hangisini rivaet bileşik zamanı ile çekimleemeiz? A) Sorguladı B) Görmemiş C) Gidecek D) Sevinior E) Çağırır 7. Ad solu sözcüklere gelerek onları üklem apan eklere ekelem denir. Buna göre, aşağıdaki cümlelerin hangisinde ekelem oktur? A) Klasik caz, en sevdiğim müzik türüdür. B) Bugün her zamankinden daha orgunmuş. C) Heecandan üzü hemen pembeleşti. D) Amacı, şehirdeki bütün müzeleri gezmekti. E) Arkadaşı, çok başarılı bir sporcumuş. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ad solu bir sözcükle ardımcı elemden oluşan bileşik elem vardır? A) Kuzuları baharda çaıra salıverdik. B) Gidenlerin ardından bakakaldık. C) Taranıp süslenip sokağa çıktı. D) Senin sevgini hep gönlümde aşatacağım. E) Arkadaşını biraz teselli etmelisin. 9. Yardımcı elemler (etmek, elemek, olmak...), bazen tek başına elem olarak da kullanılabilir. Tek başına kullanıldıklarında gerçek elem, ad solu bir sözcükle üklem olduklarında ardımcı elem görevi üstlenir. Tek başına elem olarak kullanıldıklarında, erine anlamca ugun başka elemler de getirilebilir. Buna göre, aşağıdakilerin hangisinde etmek, ardımcı elem olarak kullanılmamıştır? A) Yarın nasıl haal edilir? dedi. B) Gelmekle ne kadar ii ettiniz. C) Bütün gün oturur, onu merak ederim. D) Yazların en güzelini serettim. E) Ev sahibi emin etti, her şe tamamdır. 0. "Düşmek" sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bileşik elem içinde er almamıştır? A) Çok çalışmaktan zaıf düştü. B) Soğuk algınlığından hasta düştü. C) Evine giderken içine bir kurt düştü. D) Çocuğunu aramak için ollara düştü. E) Saksılardan biri de kaldırıma düştü..b.d 3.D 4.B 5.A 6.A 7.C 8.E 9.B 0.E 6