Sporda Tesislerin Planlanması ve İşletmeciliği 6.Ders Yrd.Doç.Dr. Uğur ÖZER 1
Pazarlama terimi günümüzde oldukça yaygın, ancak farklı anlamlarda kullanılmaktadır. Bazıları için pazarlama, satış ile eş anlamlı olup, bir ürünü överek kapı kapı dolaşarak satış yapanları akla getirmektedir. Diğerleri reklamı ve reklam tasarlayan kuruluşların faaliyetlerini pazarlama olarak adlandırmaktadırlar.
Satış ve reklam kavramları, pazarlama yöntemleri arasında yer almalarına rağmen, konunun tam ve doğru anlaşılmasında yetersiz kalmaktadır. Çünkü pazarlama, bu kavramların belirttiğinden daha karmaşık ve kapsamlı bir süreç olup, günümüzde fiziki objelerin yanı sıra hizmet, olay, kişi, düşünce faaliyet, program ve organizasyonları da içine alan her türlü unsur için kullanılmaktadır.
Spor organizasyon ve kurumları pazarlama çabaları ve etkinlikleri sayesinde hedef kitlelerine mal ve hizmetlerini pazarlayabilirler. Bu bakımdan spor pazarlamasına ilişkin konuların iyi şekilde anlaşılması; pazarlama fonksiyonunun ne tür faaliyetleri kapsadığının iyi bilinmesi ile mümkündür.
Spor pazarlaması kavramının diğer pazarlama alanlarından farklılığı, bir ürün olarak sporun benzersiz özelliklere sahip olmasına dayanır. Önceleri standart ya da geleneksel pazarlama yöntemleri spor alanında uygulanmış ve çoğunlukla başarısız olmuştur. Spor ürününün ve tüketicisinin diğer alanlara göre farklı ve benzersiz oluşu, spor pazarlaması kavramını ortaya çıkarmıştır.
Spor pazarlaması, işletmenin amaçlarını gerçekleştirmesi ve tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarının tatmin edilmesi amacıyla bir spor ürününün üretilmesi, fiyatlanması, dağıtılması ve tutundurulması için gerekli etkinliklerin düzenlenmesini ve uygulanmasını içeren bir süreçtir.
Sporda pazarlama faaliyetleri çeşitli öğelerden oluşan bir pazarlama sistemi içinde gerçekleşir. Bu sistemin işleyişinde, en genel halde, üç grup aktör rol almaktadır; bunlar üreticiler, tüketiciler ve aracılardır. 7
Üreticiler pazarlama sisteminin birinci öğesi olup, pazarın ihtiyacı olan mal ve hizmetleri üretim faktörlerini bir araya getirerek üreten veya ortaya çıkaran taraftır. Başlıca amacı ise kar etmektir. 8
9 A-Spor Hizmeti Sunanlar Spor Merkezleri Spor Salonları (Fitness, aerobik, vücut, briç, bilardo vb) Spor/Yaz Okulları Spor Kulüpleri Spor sponsorları Sporla ilgili Basın, Yayın, İletişim firmaları Sağlık Merkezleri Kamu Spor Tesisleri
B-Spor Tesisleri İnşa Eden Müteahhitlik Firmaları Elektronik cihaz üretenler Aydınlatma ve Ses Sistemi üretenler İnşaat Firmaları Spor Tesisleri Yan İşler Müteahhitleri 10
C-Spor Malzemesi Üreticileri Spor Makineleri üreticileri Tekstil ve Spor Giysileri Üreticileri Spor Ayakkabısı Üreticileri Diğer Malzeme Üreticileri 11
Tüketiciler pazarlama sisteminin ikinci öğesi olup, çeşitli ihtiyaç, istek ve arzularını tatmin etmek amacıyla satın alma faaliyetlerinde bulunarak pazarlama sisteminde katılan taraf olarak tanımlanabilir. 12
Aracılar pazarlama sisteminin üçüncü öğesi olup, üreticilerle tüketiciler arasındaki bağlantının veya irtibatın sağlanmasına yardımcı olan toptancı, perakendeci, satıcı ve daha da genel bir ifadeyle pazarlamacılardan oluşmaktadır. 13
Spor pazarlaması, pazarlamanın spesifik özelliklerinin ve sürecinin spor ürünlerine ve sporla bağlantı kurularak sporla ilgili olmayan ürünlere uygulanmasıdır ve sporun doğrudan pazarlanmasını ve spor sayesinde pazarlamayı kapsamaktadır.
(Profesyonel ya da amatör olarak spora aktif katılım) Sporun Pazarlanması: Spor pazarlamasında üzerinde durulan ilk öge bizzat sporun kendisinin ya da spor ürünlerinin pazarlanmasına vurgu yapar. Spor ürünleri bu alandaki mal ve hizmetlerden meydana gelir. Tanımdaki bu nokta sporun bir tüketim ürünü olarak kullanılmasını ifade etmektedir.
Spor Sayesinde Pazarlama: Spor sayesinde pazarlama 1990 lı yıllarda gelişmeye başlamış ve günümüz pazarlarında stratejik önemini sürdürmeye devam etmektedir. Bu kavram, spor aracılığı ile veya sporu kullanarak, sporla doğrudan ilgili olmayan mal ve hizmetlerin pazarlanmasını anlatmaktadır.
Spor sayesinde pazarlama, sporun endüstriyel bir ürün olarak kullanımına işaret eder. Endüstriyel ürün kavramı, satmak ya da üretimde kullanmak amacıyla satın alınan mal ve hizmetleri ifade etmekte kullanılır. Sporla ilgili olmayan bir işletmenin ürünlerini satmak veya tanıtmak amacıyla sporu kullanması da endüstriyel pazarlamayı temsil eder.
Spor sayesinde pazarlamada iki tip strateji kullanılmaktadır. Bunlar; geleneksel stratejiler ve sponsorluk stratejileridir. İlki olan geleneksel stratejiler; sporla doğrudan ilişkisi olmayan bir firmanın, pazarlama stratejilerinin içerisine sporun dâhil edilmesini kapsar. Bu strateji pek çok marka tarafından yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Pek çok marka, sporun özgün ve rekabetçi doğasından yararlanarak reklamlarında sporu kullanmaktadır.
İkincisi olan sponsorluk stratejileri ise dört alt uygulama ya da stratejiyi kapsamaktadır. Bu alt stratejiler: geleneksel sponsorluk, yer/tesis isim hakları, lisanslama ve ünlü kullanımıdır. Geleneksel sponsorlukta bir markanın bir spor olgusunu (organizasyon, takım, sporcu) desteklemesi söz konusudur.
Sponsorluk, spor sayesinde pazarlamanın en büyük kısımlarından birini oluşturur. Tüm sponsorlukların yaklaşık yüzde 69 u spor alanında yapılmaktadır. Markalar farkındalık yaratmak, imaj geliştirmek ya da değiştirmek, satışları arttırmak, halkla bütünleşmek gibi amaçlar ile spora farklı düzeylerde sponsorluk yapar.
Spor Pazarlamasının Genel Etkileri; Spor pazarlamasını, sportif ürünlerin yanı sıra sporla ilgili olmayan ürünlerin satışını kapsayan bir süreç olarak görmek, Spor tüketicileri olan seyircilerin ve katılımcıların istek ve ihtiyaçlarını belirlemek için araştırma yapmak, Spor pazarlamasını bir değer sunmaya karşı bir değerin elde edildiği bir değişim süreci olarak görmek, Değer yaratmak,
Spor Pazarlamasının Genel Etkileri; Yapılan pazarlama araştırmaları sonucu ortaya çıkan ürünleri (mal, hizmet, fikir, kişi ve yer) üretmeye yönelik programlar geliştirmek, Spor ürününün nereye, ne zaman ve nasıl dağıtılacağına karar vermek, Talep, maliyet ve pazar koşulları gibi değişkenlere göre ürünü fiyatlandırmak Ürünün ilgi uyandırması ve satılması için tutundurmadan ya da tanıtımdan yararlanmak, Ürünü satmak, Tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarını tatmin etmek, Satış sonrası hizmetleri sağlamak.
Pazarlama karması; ürün (product) fiyat (price), dağıtım-yer (place) ve tutundurma (promotion) olmak üzere dört elemandan oluşur. Pazarlama karması 4P olarak da bilinmektedir. Bunun nedeni ise; her bir elemanın İngilizce isimlerinin P harfi ile başlamasıdır. Hizmet özelliği taşıyan ürün veya endüstrilerde bu dört elemana insan (people), fiziksel olanaklar (physical evidence) ve süreç (process) olarak yeni üç karma elemanı daha ilave edilmekte ve toplam 7P den söz edilmektedir.
Ürün Ürün, tüketicilerin ya da kullanıcılarının istek ve ihtiyaçlarını karşılama özelliği taşıyan her türlü mal, hizmet, fikir, kişi ve yeri kapsar. Ürün dendiği zaman akla somut ve soyut tüm yararları ortaya koyan ögeler gelmektedir. Ürün çok geniş anlamlara sahip olup spor pazarlamasında pek çok şeyi kapsamaktadır. Bu anlamda bir sporcu, takım, organizasyon, federasyon, etkinlik, hizmet, stadyum ürün olarak değerlendirilir. Pazarlamaya konu olan sporla ilgili her şey ürün olarak düşünülür. Önemli olan, bu ürünlerin istek ve ihtiyacı tatmin edici ya da deneyim yaşatıcı özellik taşımasıdır.
Fiyat Fiyat, bir ürün için tespit edilen değeri ifade etmektedir. Değer dendiği zaman ilk anlaşılan parasal karşılıktır ancak değer her zaman parasal nitelikte olmak durumunda değildir. Müsabaka için zaman ve emek harcama veya bir spor etkinliği sayesinde duygusal deneyim yaşama da değer ile ilişkilendirilir. Spor tüketicileri para, zaman ve emek harcamaları karşılığında somut ya da soyut yararlar elde ederler.
Dağıtım-Yer Genel anlamda dağıtım, ürünlerin üretildiği yerden tüketildiği yere ulaştırılmasını sağlayan faaliyetlere işaret eder. Geleneksel pazarlamada ürün bir yerde üretilir ve üretilen bu ürünler taşıma araçları ile tüketicilerin olduğu yerlere ulaştırılır. Ancak öyle ürünler vardır ki bunların taşınması ya da tüketicilere ulaştırılması mümkün değildir. Bu tür ürünler hizmetler veya soyut ögelerdir. Pek çok spor ürünü de hizmet niteliği taşır ya da soyut özeliktedir. Bu tür ürünler üretildiği yerden ve üreten kişiden ayrılmadığı için icra edildiği yerde tüketilir.
Tutundurma Pazarlama karma elemanlarından bir diğeri olan tutundurma; ürün tanıtımı için kurumun tüketici ile iletişim kurmasını ortaya koyar. Tutundurma, ikna edici iletişime dayanıp dört elemandan oluşur. Bunlar: reklam, kişisel satış, halkla ilişkiler ve satış tutundurmadır. Reklam, bedeli ödenmek suretiyle ve farklı mecralar (örneğin, televizyon, radyo, İnternet gibi) aracılığı ile bir mesajın tüketiciye ulaştırılması ile ortaya çıkan bir iletişim uygulamasıdır.
Kişisel satış, hedef kitle ile karşılıklı iletişim ve anlık tepki alınmasına dayanan yöntemi ifade eder. Halkla ilişkiler, işletmelerin hedef kitlesi ve çevresi ile karşılıklı anlayış geliştirmek, onların desteğini elde etmek ve bunu devam ettirmek için yaptığı faaliyetlerdir. Satış tutundurma ise tüketici ve aracılara yönelik olarak satışları artırmada kullanılan vitrin düzenleme, çekiliş, yarışma ve kupon verme benzeri çalışmaları kapsar.
Spor pazarlamasında ürünler büyük oranda hizmet niteliğinde değerlendirilebilmektedir. Bu anlamda, spor pazarlaması ile ilgili uluslararası düzeyde yayımlanmış pek çok yeni kaynakta geleneksel pazarlama karma elemanlarına (4P) genişletilmiş karma elemanları ya da hizmet değişkenleri olarak ifade edilen insan, fiziksel olanaklar ve süreç (3P) ilave edilmiştir.
İnsan Sporun icra edilmesinde ya da seyirsel olarak tüketilmesinde insan olgusu son derece büyük önem taşır. İnsan olgusu performansı yerine getiren kişiler olarak ele alındığında, çoğu zaman ürünün önemli bir parçasını teşkil eder. Spor ürünü için sporu icra eden sporcular dışında ürünü tüketen taraftarlar da insan ögesi içinde yer alır. Pazarlama karması elemanlarından biri olan insan olgusu; ürünün bizzat kendisinden sorumlu olan sporcu, antrenör, yardımcı personel, hizmet personeli gibi elemanları kapsadığı gibi, aynı zamanda ürünü tüketen ve aralarında etkileşim olan seyircileri veya taraftarları da kapsamaktadır.
Fiziksel Olanaklar Soyut ya da hizmet nitelikli pek çok ürün spor işletmeleri veya organizasyonları tarafından oluşturulan fiziksel ortamlarda seyircilere ulaştırılır. Spor ürününün maddi olmayan özellikleri nedeniyle, seyircilerin ürünü satın almadan önce, tüketim esnasında ve sonrasındaki tatmin düzeyleri fiziksel ortam ve somut ögelerden etkilenir. Fiziksel olanaklar hizmet niteliğindeki ürünün somut ve görülen kısımlarını içerir ve tüketicilerin memnuniyet düzeyini belirlemekte oldukça önemlidir.
Süreç Süreç, ürünün ulaştırılmasını sağlayan prosedürler, işlemler, mekanizmalar, faaliyet akışı ve operasyonel sistemleri kapsar. Hizmet niteliğindeki sportif müsabakalar somut sonuçlarından çok, yerine getirilme biçimleri açısından tanımlanır. Spor ürününün satın alınma sürecinde ilişkide bulunulan insanlar veya mekanizmalar elde edilen tatmini etkilemektedir. Süreç; spor ürününün satın alınma öncesini, ürünün tüketilme esnasını ve tüketilme sonrasındaki adımları kapsar.
KAYNAK Ekenci, G., İmamoğlu, A.F. (2002). Spor İşletmeciliği. Nobel Yayın Dağıtım. Ankara. Öztürk, S.A. (Editör) (2012). Spor Pazarlaması. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları. Eskişehir. Katırcı, H. (Editör). (2012).Spor Tesisi İşletmesi ve Saha Malzeme Bilgisi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları. Eskişehir. 33