Tez Danışmanı: Prof. Dr. Güneş GENÇYILMAZ

T.C. ĐSTANBUL KÜLTÜR ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ TELEKOMÜNĐKASYON SEKTÖRÜNDE SABĐT MOBĐL YAKINSAMASI (FMC): OPERATÖRLERE FĐNANSAL ETKĐ MODELLERĐ YÜKSEKLĐSANS TEZĐ Ahmet Kaml GENÇEL Anablm Dalı: ĐŞLETME Programı: ĐŞLETME Tez Danışmanı: Prof. Dr. Güneş GENÇYILMAZ ŞUBAT 2008 I

T.C. ĐSTANBUL KÜLTÜR ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ TELEKOMÜNĐKASYON SEKTÖRÜNDE SABĐT MOBĐL YAKINSAMASI (FMC): OPERATÖRLERE FĐNANSAL ETKĐ MODELLERĐ YÜKSEKLĐSANS TEZĐ Ahmet Kaml GENÇEL (40002004) Tezn Ensttüye Verldg Tarh : Şubat 2008 Tezn Savunuldugu Tarh : Şubat 2008 Tez Danışmanı : Prof. Dr. Güneş GENÇYILMAZ Dger Jür Üyeler : Prof.Dr. Tüln AKTĐN : Yrd.Doç.Dr. Rıfat Gürcan ÖZDEMĐR ŞUBAT 2008 II

ĐÇĐNDEKĐLER TABLO LĐSTESĐ...IV ŞEKĐL LĐSTESĐ... V TÜRKÇE ÖZET...VI ĐNGĐLĐZCE ÖZET...VII. GĐRĐŞ... 2. TÜRKĐYE TELEKOMÜNĐKASYON PAZARI... 2 3. SABĐT MOBĐL YAKINSAMASI (FMC) NEDĐR?... 7 3.. FMC nn Aboneye Getrdkler... 0 3.2. FMC Tpler... 3.2.. Mobl Sabt Đkames (FMS - Fxed Moble Substtuton)... 2 3.2.2. Paket Satış (Bundlng)... 3 3.2.3. Hzmet Yakınsaması... 4 3.2.4. Chaz Yakınsaması... 5 3.2.5. Şebeke Yakınsaması... 5 3.2.6. Femtocell ler... 6 3.3. Dünya Örnekler... 7 3.3.. TMN Casa t Móvel (Portekz)... 7 3.3.2. O2 Genon (Almanya)... 8 3.3.3. Avea ve TT-NET (Türkye)... 20 3.3.4. Vodafone Casa Fastweb (Đtalya)... 2 3.3.5. Movstar Uno Professonal (Đspanya)... 22 3.3.6. TDC Duét (Danmarka)... 24 3.3.7. Vodafone Wreless Offce... 25 3.3.8. Orange Unk (Fransa)... 27 3.3.9. Freebox (Fransa)... 29 3.4. FMC ve Regülasyonlar... 32 3.4.. Rekabet... 33 3.4.2. Lsanslama... 33 3.4.3. Numaralama... 34 3.4.4. Arabağlantı... 35 4. FMC NĐN PAYDAŞLARA ETKĐLERĐ... 35 4.. Mobl Sabt Đkames (FMS)... 38 4... Mobl Operatörlere Etkler... 38 4..2. Sabt Operatörlere Etkler... 43 4..3. Dkey Bütünlüğe Sahp Operatörlere Etkler... 47 4.2. Paketleme (Bundlng)... 49 4.3. Entegre Servsler... 54 4.3.. Mobl Operatöre Etkler... 55 4.3.2. Sabt Operatöre Etkler... 58 4.3.3. Dkey Bütünlüktek Operatörlere Etkler... 6 5. SONUÇ... 62 III

TABLO LĐSTESĐ Tablo : UMA ve SIP Arasındak Farklar Tablo 2: Femtocell lern Avantajları Tablo 3: FMC nn sabt operatörlere etkler Tablo 4: FMC nn mobl operatörlere etkler Tablo 5: FMC nn bütünleşk operatörlere etkler Tablo 6: FMS - Mobl Operatöre Etkler Đndrm Oranı Tablo 7: FMS - Mobl Operatöre Etkler Fyat Esneklğ Tablo 8: FMS - Mobl Operatöre Etkler Kulanım Oranı Tablo 9: FMS - Sabt Operatöre Etkler Đndrm Oranı Tablo 0: FMS - Sabt Operatöre Etkler Fyat Esneklğ Oranı Tablo : FMS - Sabt Operatöre Etkler Fyat Esneklğ Oranı Tablo 2: FMS Bütünleşk Operatöre Etkler Đndrm Oranı Tablo 3: FMS Bütünleşk Operatöre Etkler Fyat Esneklğ Tablo 4: Paketleme Sabt / Mobl Operatöre Etkler Đndrm Oranı Tablo 5: Paketleme Sabt / Mobl Operatöre Etkler Fyat Esneklğ Tablo 6: Entegre Servsler Mobl Operatöre Etkler Kullanım Oranı Tablo 7: Entegre Servsler Mobl Operatöre Etkler Kapalı alan kullanım oranı Tablo 8: Entegre Servsler Sabt Operatöre Etkler Kullanım Oranı Tablo 9: Entegre Servsler Sabt Operatöre Etkler Abone artışı Tablo 20: Entegre Servsler Dkey Bütünleşk Operatöre Etkler Kullanıcı oranı Tablo 2: Entegre Servsler Dkey Bütünleşk Operatöre Etkler Fyat esneklğ IV

ŞEKĐL LĐSTESĐ Şekl : Türkye mobl telekomünkasyon pazarı pazar payları Şekl 2: Türkye mobl ve sabt telekomünkasyon pazarı abone sayısı ve penetrasyon oranları Şekl 3: Fransa Sabt telefon ve mobl telefon kullanım grafğ Şekl 4: Đngltere Sabt telefon ve mobl telefon kullanım grafğ Şekl 5: Olası FMC erşm modeller Şekl 6: FMC Sevyeler Şekl 7: TMN modelndek çağrı başlatma yapısı Şekl 8: TMN modelndek çağrı sonlandırma yapısı Şekl 9: O2 modelndek çağrı başlatma yapısı Şekl 0: O2 modelndek sabt numarada çağrı sonlandırma yapısı Şekl : O2 modelndek mobl numarada çağrı sonlandırma yapısı Şekl 2: Fastweb modelndek çağrı başlatma yapısı Şekl 3: Fastweb modelndek çağrı sonlandırma yapısı Şekl 4: Movstar modelndek moblden çağrı başlatma yapısı Şekl 5: Movstar modelndek sabtten çağrı başlatma yapısı Şekl 6: TDC modelndek çağrı başlatma yapısı Şekl 7: TDC modelndek sabt numarada çağrı sonlandırma yapısı Şekl 6: Wreless Offce modelndek çağrı başlatma yapısı Şekl 8: Wreless Offce modelndek sabt numarada çağrı sonlandırma yapısı Şekl 9: Unk modelndek çağrı başlatma yapısı Şekl 20: Unk modelndek çağrı sonlandırma yapısı Şekl 2: Free modelndek sabt numaradan çağrı başlatma yapısı Şekl 22: Free modelndek mobl numaradan çağrı başlatma yapısı Şekl 23: Free modelndek sabt numarada çağrı sonlandırma yapısı V

TÜRKÇE ÖZET Ensttüsü : Sosyal Blmler Ensttüsü Anablm Dalı : Đşletme Programı : Đşletme Tezl Yüksek Lsans Tez Danışmanı : Prof. Dr. Güneş GENÇYILMAZ Tez Türü ve Tarh : Yüksek lsans Şubat 2008 KISA ÖZET TELEKOMÜNĐKASYON SEKTÖRÜNDE SABĐT MOBĐL YAKINSAMASI: OPERATÖRLERE FĐNANSAL ETKĐ ANALĐZĐ Ahmet Kaml GENÇEL Bu çalışmanın konusu telekomünkasyon sektöründe sabt mobl yakınsamasının lgl operatörlere ne gb fnansal etklernn olduğunu araştırmak ve analz etmektr. Çalışmanın sonunda oluşturulan her fnansal etk model gerçek verlerle analz edlerek etklern boyutlarının somutlaştırılması hedeflenmektedr. Çalışmanın lk kısmı çalışmanın esasını teşkl eden ve verlern at olduğu Türkye Telekomünkasyon pazarını ncelemekte, lerleyen bölümlerde se dünya üzerndek örnekler ncelenmekte, Türkye ye adapte edlmesnde ne gb şartların ortaya çıkacağı ncelenmekte ve bahse konu uygulamaların operatörlere ne gb fnansal etkler olacağı matematksel olarak modellenmştr. Modellemenn sonunda operatörlern fnansal etkler gerçek verler ışığında analz edlmş ve fnansal etky oluşturan faktörlern etkler karşılaştırılmıştır. Anahtar Sözcükler: Sabt Mobl Yakınsaması, Sabt Mobl Đkames, UMA, SIP, W-f VI

ĐNGĐLĐZCE ÖZET Insttute : Insttute of Socal Scences Graduate Study : Busness Admnstraton Program : Master of Busness Admnstraton Thess Instructor : Prof. Dr. Güneş GENÇYILMAZ Thess Type & Date : Graduate February 2008 ABSTRACT FIXED-MOBILE CONVERGENCE IN TELECOMMUNICATION INDUSTRY: ANALYSIS OF FINANCIAL IMPACTS ON OPERATORS Ahmet Kaml GENÇEL The subject of ths thess s to research and analyze the fnancal mpacts of fxed-moble convergence n the telecommuncaton ndustry on the relevant operators. The analyss of each fnancal effect model produced as a result of ths study wth the real data and refcaton of the dmensons of such effects s the central ssue of ths thess. The frst part of ths study ams at examnng the Turksh Telecommuncaton Market whch consttutes the bass of ths thess, and from whch the data used heren have been derved, and the followng parts explore and evaluate the world benchmarks and address the queston of whch requrements wll arse out of the adaptaton of these benchmarks to Turkey, and t has been mathematcally modelled whch fnancal mpacts the cted applcatons wll have on the operators. At the end of the modellng, the fnancal mpacts on the operators have been analyzed n the lght of real data, and the effects of those factors producng the fnancal mpact have been compared. Key Words: Fxed Moble Convergence, Fxed Moble Substtuton, UMA, SIP, W-f VII

. GĐRĐŞ Telekomünkasyon sektörü, 2000 l yılların başında yaşanan atılım le brlkte yaygınlığını ve tüketcler üzerndek etklern oldukça artırmış, bu sayede ekonom üzerndek etks de gün geçtkçe artmaya devam etmektedr. Telekomünkasyon sektörünün amral gemler sabt telefon hzmetler ve mobl telekomünkasyon hzmetlernn yanına son yıllarda gelşmekte olan genşbant nternet hzmetler de dahl olmuştur. Her ne kadar Türkye de mobl penetrasyon oranı (%70) ve genşbant nternet kullanım oranı (%3,8) AB ülkelerne kıyasla gerlerde olsa da son gelşmeler genşbant nternet hzmetlernn kullanımının da gelştğn göstermektedr. Sabt telefon hzmetler pazarının doyuma ulaşması ve penetrasyon oranının geçmş yıllarda durağanlaşmış, mobl telekomünkasyon pazarında se gelşmeler se yavaş da olsa devam etmektedr. Günümüzde dünya üzerndek mobl telefon kullanımı 2,6 mlyarı aşmıştır. Avrupa Brlğ ülkelernde telekomünkasyon sektörü üzernde yapılan çalışmalardan ve Avrupa Brlğ Komsyonun 2007 yılında 200 yılı stratejlern belrlemek üzere yayınladığı lerleme raporunda Blşm Hzmetler Sektörüne (ICT) %35 katma değer sağladığı, AB ekonomsnn %,8 n oluşturduğu, şgücü vermllk artışına %2 katkı sağladığı belrtlmektedr. 2 Türkye nn blg ve telekomünkasyon pazarı büyüklüğünün yaklaşık olarak 20 mlyar USD den fazla olduğu 3 blnmektedr. Sektördek gelşmeler ve kullanıcılara sunulan son teknolojler, toplumların yaşayışlarını temelden etklemektedr. Teknolojnn her gün gelşmesyle şu anda yapılamayacağı düşünülen pek çok unsurun tcar olarak sunulablmes mümkün olablmekte, telekomünkasyon alanında kaydedlen her türlü lerlemenn, hem ülke ekonomsne öneml katkılar Kaynak: GSM Assocaton 2 Second Generaton Structural Reforms: De-Regulaton And Competton In Infrastructure Industrıes - Centre for Economcs and Foregn Polcy Studes (EDAM) 3 Kaynak: TOBB 2007 Telekomünkasyon Sektörü Raporu

sağladığı hem de abone htyaç ve taleplernn karşılanması, müşter refahının gelşmes açısından öneml katkıları olmaktadır. Son yıllarda artan teknolojk gelşmeler ve pazar şartları sayesnde kullanıcılara daha kaltel hzmet sunma yarışına gren dğer yandan a sunulan kaltel hzmetler hem müşter talepler ve htyaçlarını karşılayacak şeklde şekllendrmeye, hem de bu hzmetlern aboneye olan malyetlernn azaltılması çn çaba göstermektedrler. Abonelern talep ve htyaçlarının karşılanması kapsamında verlen hzmetlerde abonelern almış oldukları hzmetlern brbrleryle yakınsatılması da bu hzmetler kapsamında sunulan hzmetlern br bölümünü oluşturmaktadır. Sabt ve mobl telekomünkasyon hzmetlernn yakınsaması le ortaya çıkan Sabt Mobl Yakınsaması (Fxed Moble Convergence - FMC) kavramının nceleneblmes, bu kavramın uygulama alanlarının rdelenmes ve bu kavramın operatörler ekonomk etklernn araştırılablmes amacıyla bu çalışma yapılmıştır. Çalışma kapsamında FMC konusunda en öneml gösterge olan pazar şartları ncelenmş, FMC kavramının abonelere ve şletmeclere neler getrdkler ve bu ş modellernn etklerne değnlmştr. Daha sonra Avrupa Brlğ ülkelernde uygulanmakta olan örnekler ncelenmş ve Türkye de uygulanması halnde ne gb şartlarla karşılaşılableceğne değnlmştr. Son olarak se FMC kavramının şletmeclere fnansal etkler modellenmeye çalışılmış ve bu etkler şekllendrlmeye çalışılmıştır. 2. TÜRKĐYE TELEKOMÜNĐKASYON PAZARI Türkye telekomünkasyon pazarında mtyaz sözleşmes le yetklendrlmş 4 şletmec mobl telekomünkasyon/sabt telefon hzmetler sunmaya devam etmektedr. 2

Türk Telekom : Sabt Telefon Hzmet Avea : GSM Mobl Telefon Hzmet Turkcell : GSM Mobl Telefon Hzmet Vodafone : GSM Mobl Telefon Hzmet Türk Telekom kökler 840 lı yıllara dayanan Türkye nn en esk şrketlernden brdr. Cumhuryetn lk yıllarında yayınlanan 406 sayılı Telefon ve Telgraf Kanunu le telefon tess etme ve şletme görev PTT Genel Müdürlüğü'ne verlmş, 995 yılında PTT'dek telekomünkasyon ve posta hzmetlernn brbrnden ayrılmasıyla Türk Telekomünkasyon A.Ş. kurulmuştur. 2005 yılı Temmuz ayında Türk Telekom'un %55' oranındak hssesnn özelleştrlmesne lşkn yapılan haley, Oger Telecom, Telecom Itala ve BT Consult'ten oluşan Oger Telecom konsorsyumu kazanmıştır. (5 yılda ödenmek üzere 6,55 mlyar ABD Doları, faz le brlkte 7,4 mlyar ABD Doları) Türkye'de mobl letşm pazarında halhazırda Turkcell, Vodafone ve Avea olmak üzere 3 şletmec hzmet vermektedr. Turkcell ve Vodafone (esk adıyla Telsm) 994 yılında faalyete başlamışlar 998 yılına kadar Türk Telekom desteğ le hzet vermeye devam etmşlerdr. 998 yılında Ulaştırma bakanlığı le mzalanmış olan mtyaz sözleşmeler le Turkcell ve Telsm kend lsansları le hzmet vermeye devam etmşlerdr. Turkcell, Nsan 998'de 500 mlyon ABD Doları bedel karşılığında, 25 yıl sürel GSM şletme lsansı almaya hak kazanmıştır ve bu lsans sözleşmes çerçevesnde faalyet göstermektedr. Telsm de 998 yılında 500 mlyon ABD Doları bedel karşılığında 25 yıl sürel GSM şletme lsansı almaya hak kazanmıştır. Telsm'e Şubat 2004'te Tasarruf Mevduat Sgorta Fonu ("TMSF") tarafından el konulmuş, Ağustos 2005'te Telsm, TMSF tarafından satışa çıkartılmış ve 3 Aralık 2005'te düzenlenen haley 4.55 mlyar ABD Doları le en yüksek teklf veren Vodafone kazanmış ve Telsm, 2006 yılı Mayıs ayından tbaren Vodafone a devredlmştr. 3

2000 yılında 2 yen GSM 800 MHz lsansı çn haleye çıkılmış, br lsans Telecom Itala ve Türkye Đş Bankası ortaklığı olan Đş-Tm tarafından kazanılmış ve Đş-Tm Mart 200'de Ara markası le Türkye mobl telekomünkasyon hzmetler pazarında hzmet vermeye başlamıştır. Đş-Tm n lsans çn ödemş olduğu lsans bedel dğer şletmeclere göre oldukça yüksektr.(vergler harç 2,5 mlyar ABD Doları). Dğer GSM 800 MHz lsansı se, Türk Telekom'a verlmştr. Türk Telekom, 4 Aralık 200'de Aycell markası le mobl telekomünkasyon hzmetler vermeye başlamıştır. Şubat 2004'te, Đş-Tm ve Aycell %40'ı Türk Telekom'a, %40'ı Telecom Itala Moble'ye ve %20's Đş Bankası'na at olan TT&TIM şrket çatısı altında brleşmşler, TT&TIM Avea markası le faalyet göstermeye başlamıştır. Türkye Mobl Telekomünkasyon Sektöründe Pazar Payları Avea 6% Vodafone 24% Turkcell 60% Turkcell Vodafone Avea Şekl : Türkye mobl telekomünkasyon pazarı pazar payları 2006'nın üçüncü çeyreğnde, Avea'nın ortaklarından Telecom Itala Moble Đş- Tm'dek %40 oranındak hssesn Türk Telekom'a devretmştr. 2007 yılı Eylül ayı tbaryle Türkye de 60.652.582 mobl abone, 8.376.887 da sabt telefon abones bulunmaktadır. Penetrasyon oranı mobl telekomünkasyon pazarı çn yaklaşık %79, sabt telefon pazarı çn %25 dr. (hane bazında %2) Mobl ve sabt telefon abone sayıları ncelendğnde gerde bırakılan 6 yılda mobl 4

telekomünkasyon sektöründe cdd br abone artışı görülürken sabt telefon abone sayısında az da olsa gerleme dkkat çekmektedr. 70.000.000 60.000.000 TÜRKĐYE ABONE SAYILARI VE PENETRASYON ORANLARI (SABĐT - MOBĐL) 90% 80% 70% ABONE SAYISI 50.000.000 40.000.000 30.000.000 20.000.000 0.000.000 0 200 2. YARI 2002.YARI 2002 2. YARI 2003.YARI 2003 2. YARI GSM ABONE SAYISI 2004.YARI 2004 2. YARI GSM PENETRASYON ORANI 2005.YARI 2005 2. YARI 2006.YARI 2006 2. YARI ZAMAN SABĐT ABONE SAYISI 2007.YARI SABĐT PENETRASYON ORANI 60% 50% 40% 30% 20% 0% 0% PENETRASYON Şekl 2: Türkye mobl ve sabt telekomünkasyon pazarı abone sayısı ve penetrasyon oranları 4 Avrupa Brlğne üye ülkelerdek pazarlar da ncelendğnde Türkye dek tabloya çok benzer br tablo le karşılaşılmaktadır. Aşağıdak şekllerden de görülebleceğ üzere Fransa ve Đngltere de de penetrasyon ve kullanım alışkanlıklarına bağlı olarak sabt telefon kullanım oranında düşüş yaşanırken mobl telefon kullanım oranında büyüme kaydedlmektedr. Bu durum Avrupa dak dğer ülkelerde de aynı karakterstğe bağlı olarak benzerlk göstermektedr. Sabt telefon kullanımı le mobl telefon kullanımı alışkanlıklarındak değşmn görülebleceğ en dkkat çekc örnekler olarak şunlar sayılablr: Fnlandya da mobl çağrıların tüm çağrılara oranı yaklaşık %70 ken, aynı oran Avusturya da %50 nn üzernde, Fransa da %40 tan fazla, Đngltere de %30 cvarındadır. 4 Kaynak: T.C. Telekomünkasyon Kurumu 5

Ülkemzde hala hane bazında sabt telefon penetrasyonu %00 ün üzernde olsa da yne aynı kullanım alışkanlıkları ve penetrasyon sebebyle AB 25 üyes ülkelerde yapılan br araştırmada hanelern %8 nde sadece mobl telefon kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Şekl 3: Fransa Sabt telefon ve mobl telefon kullanım grafğ Şekl 4: Đngltere Sabt telefon ve mobl telefon kullanım grafğ 6

3. SABĐT MOBĐL YAKINSAMASI (FMC) NEDĐR? 2000 l yılların başında mobl telekomünkasyon hzmetlernn kullanımın artmasıyla brlkte doyuma ulaşmış olan sabt telefon hzmetler pazarındak penetrasyon yavaş da olsa gerlemeye başlamıştır. Mobl penetrasyon oranının artmasına bağlı olarak sabt telefonlar üzernden yapılan aramalar da azalırken, mobl telefonlar üzerden yapılan aramalarda artış gözlemlenmektedr. Azalan sabt telefon kullanımı, sabt telefon hzmet veren şletmecler, gelrlern artırmak ya da azalmasına engel olmak, mobl operatörler se artan mobl trafk pastasından daha fazla pay almak üzere ş gelştrme faalyetlerne yönlendrmştr. Bu sayede sabt ve mobl hzmetler şletmecler tarafından yakınsatılmış ve k hzmet brlkte olarak sunulmaya başlanmıştır. Şekl-7 de de görülebleceğ üzere k sstem arasındak yakınsamanın hzmetlern brnn dğernn yerne geçmes, hzmetlern satış sırasında brleştrlmes, ortak hzmetler sunulması, k hzmet çn ayrı ayrı kullanılmakta olan chazların entegrasyonu ve son olarak da şebekelern yakınsaması olarak beşe ayırmak mümkündür. Fakat Şebeke yakınsaması chaz yakınsaması ve hzmet yakınsaması genel olarak platform entegrasyonu kapsamı altında tek br başlık altında da nceleneblr. Mobl, sabt ve hatta bazı durumlarda genşbant nternet hzmetlern en küçük unsurlarını br yakınsatılarak abonelere sunulması FMC kapsamına grmektedr. Bu bağlamda en bast hzmetlerden br olan farklı hzmetler çn üretlmekte olan faturaların tek br fatura halnde düzenlenmes de FMC kapsamına grmektedr. Đk ya da daha fazla ayrı hzmete at ürün veya hzmetn brlkte satılması da (bundlng) en fazla kullanılmakta olan FMC modellerdr. Örneğn br mobl telekomünkasyon şletmecsnn sm kartı le sabt telefon şletmecsnn satmakta olduğu sabt hat brlkte pazarlanarak aboneye ücret avantajı sağlanırken hem mobl hem de sabt telefon şletmecs çn teşvk edc pazarlama faalyetler gerçekleştrlmş olmaktadır. 7

Daha lerk entegrasyon sevyeler le amaçlanan fayda, abonelern k farklı hzmetten almakta olduğu aynı hzmet tek br çatı altında toplamaktan barettr. Örneğn abone hem sabt hem de mobl telefonu çn telesekreter hzmetn faydalanmaktadır. FMC dennce lk akla gelen de teknk entegrasyonlarla brlkte hzmetlern entegrasyonudur. Söz konusu teknk entegrasyonların yapılması çn kullanılan standart teknolojler bulunmaktadır. Bu teknolojler sayesnde chazların ya da hzmetlern yakınsamasında yakınsayan chaz ya da altyapının brbrler le letşm kurmasına mkan tanımaktadır. Bu teknolojlern en önemller UMA ve SIP tr. UMA (Unlcensed Mobl Access): UMA teknolojs, kullanılan telekomünkasyon chazına GSM/GPRS şebekes ve wf şebekes arasında geçş yapma mkanı sağlayan ve lsans gerektrmeyen br frekans bandı kullanan br erşm teknolojsdr. Bu teknoloj sayesnde kullanılan chazlar hem GSM şebekesnn br bleşen olan BTS (baz stasyonları) hem de çeştl yerlerde kullanıma sunulan w-f hotspotlarına erşeblme mkanı bulmaktadır. 5 SIP (Sesson Intaton Protocol): SIP de UMA gb kullanılan telekomünkasyon chazının aynı anda başka br teknolojy kullanmaya mkan tanıyan br snyalleşme tpdr. Bu teknoloj sayesnde mobl telefonlar üzernden bağlı oldukları şebekelerden bağımsız olarak IP tabanlı ve multmedya çerkl bağlantılar kurulması mümkün olablmektedr. UMA ve SIP arasındak farklar aşağıdak tabloda verlmştr. UMA ve SIP ARASINDAKĐ FARKLAR UMA SIP Abone üzernde, chazın bağlı olduğu Abone üzernde, chazın bağlı olduğu asıl şebeke operatörünün kontrolü asıl şebeke operatörünün kontrolü yok mevcut 5 http://www.umatechnology.org 8

Teknk olarak standartlaşmış (IEEE 802.a,b,g,h) Mobl şebekeler le dğer şebekeler arasında geçş mkanı var Başka chazlarla (PC, TV) erşm mkanı yok Standart FMC kullanımına daha uygundur. Tablo : UMA ve SIP Arasındak Farklar Standartlaşmamış Geçş kısıtlı Başka chazlarla (PC, TV) erşm mkanı var UMA ve SIP arasındak fark FMC uygulamaları açısından çok büyük önem arzetmektedr. Çünkü yukarıdak tabloda da görüldüğü gb örneğn br mobl telekomünkasyon şletmecs UMA üzernden kurduğu br yapı le abone üzerndek kontrolünü devam ettreblrken SIP tabalı oluşturulan ş modellernde abone le mobl telekomünkasyon şletmecs arasında hçbr lşknn kalmadığı durumlar oluşablmektedr. Abonenn mobl telekomünkasyon şletmecsnden bağımsız olarak ayrı br bağlantı üzernden hzmet alablyor olması, mobl telekomünkasyon şletmecsnn gelrlernn azalması htmaln de berabernde getrr. Bu durum aşağıdak şeklde de gösterlmektedr. Şekl 5: Olası FMC erşm modeller Yukarıdak şeklde hem standart mobl telefonun hem UMA destekl dual band telefonun hem de SIP destekl dual band telefonun hang erşm tplern kullanabldkler gösterlmştr. Syah oklar le gösterlmş olan kısımda mobl telefon 9

şebeks kullanıldığı çn erşm mobl operatör kontrolünde gerçekleşmektedr. Fakat kırmızı oklar le gösterlen kısımda chaz mobl telekomünkasyon şebekesn kullanmadan br erşm şebekesne bağlanmakta ve mobl telekomünkasyon operatörünün kontrolünden çıkmış bulunmaktadır. Bu durum mobl telekomünkasyon şebekes sahb şletmecler tarafından stenmeyen br durumdur. FMC ye lşkn uygulama ayrıntıları FMC tpler başlığı altında detaylı olarak ncelenecektr. 3.. FMC nn Aboneye Getrdkler FMC n sunduğu en büyük avantajlar abonelern almakta oldukları hzmetler daha uygun fyata almalarını veya daha uygun malyetlerle farklı ürünler sunmaktır. Bunu yanında hzmet veren operatörler çn de farklı satış stratejler ve satış alanları yaratmaktadır. Özellkle br grup çatısı altında toplanmış (entegre operatörler) farklı hzmet kollarına sahp şletmecler çn şebeke ve sstem malyetlernde büyük malyet avantajı sağlayablecektr. FMC nn aboneler tarafından neden terch edleceğ le lgl temel krterler se aşağıdak gb lsteleneblr. Fyat: Evde veya belrlenen başka br mekanda alınan mobl hzmetn daha az malyetl olan sabt telefon hzmet gb ya da sabt hzmetn daha ucuz olan sabt telefon hzmet gb ücretlendrlmes abonelern FMC y terch etmelerndek en öneml etkenlerden brdr. Tek Fatura: Abonelere hzmet aldıkları tüm telekomünkasyon hzmetler çn ayrı ayrı faturalar yerne tek br fatura gönderlmes ödeme takb ve kolaylığı açısından abonelere faydalı olacaktır. Ancak, ayrı ayrı küçük mktarlarda olan fatura mktarlarının tek br fatura çnde toplanmasında mktarın yüksek görünmesnn yol açacağı pskolojk olumsuz etk de dkkate alınmalıdır. 0

Tek Muhatap: Aboneler sorun veya şlemler çn sadece br erşm numarası ya da tek br muhatap le karşılaşmayı br kolaylık olarak algılayacaklardır. Paketlenmş Hzmetler: Abonelern paket olarak satılan hzmetlere yönelk taleplernn yoğun olduğu blnmektedr. Abonelern bu sebeple başka hzmetlerden daha fazla yararlanmaları beklenr. Tek Chaz: Aboneler, örneğn entegre hzmetlerde- FMC hzmetn alındığı mekanlarda mobl telefon chazını ve sabt telefonu chazını azam esneklkte kullanma mkanına kavuşacaklardır. Örneğn: Sabt telefon hzmetnden yararlanmak çn mobl telefon da kullanılablecektr. Bu durumun aboneye sağladığı fayda aboneler tarafından kabul görecektr. Tek Telesekreter: Hem mobl hem de sabt telefon hzmet çn ayrı ayrı alınmakta olunan telesekreter hzmetn tek br çatı altında toplanması telesekreter kullanmayı terch eden aboneler tarafından FMC nn terch edlmesnde öneml br faktör olacaktır. Yen Hzmetler: Sadece sabt ya da sadece mobl telefonlar üzernden alınablen servsler FMC le brlkte daha genş kullanım alanına sahp olableceklerdr. Bu durum abonelere farklı chazlar üzernden alacakları hzmet çeştllğn artıracağı çn terch sebepler arasında yer almaktadır. 3.2. FMC Tpler Sabt Mobl Yakınsaması, gerçek ve kesn çzgllerle brbrnden ayrılan tplerden oluşmamaktadır. Burada yapılan sınıflandırmada abonelern faydalanma bçmler ve teknk kısıtlar göz önüne alınarak br sınıflandırma yapılmıştır. Mobl ve Sabt telefon hzmetler arasındak yakınsama tüketc faydası ve sstemlern entegrasyonu açısından çeştl kademelerde ve kapsamlarda ncelenmştr. Bu nceleme kapsamında FMC 5 farklı sınıfa ayrılmıştır:

. Mobl Sabt Đkames 2. Paket Satış 3. Hzmet Yakınsaması 4. Chaz Yakınsaması 5. Şebeke Yakınsaması T Ü K E T Đ C Đ F A Y D A S I Mobl Sabt Đkames Paket Satış Hzmet Yakınsaması Chaz Yakınsaması Şebeke Yakınsaması ENTEGRASYON SEVĐYESĐ Şekl 6: FMC sevyeler Her ne kadar FMC kapsamında değerlendrlse de Mobl Sabt Đkames (FMS -Fxed Moble Substtuton) de aslında FMC ye ters amaçlara hzmet eden br yaklaşımdır. Fakat bu yapı da yapılan analzlerde FMC le brlkte ncelendğ çn bu çalışmada da FMC tpler arasında ncelenecektr. 3.2.. Mobl Sabt Đkames (FMS - Fxed Moble Substtuton) Mobl Sabt kames kavramı mobl telefon kullanımın artması ve sabt telefon kullanımının azalmasıyla brlkte mobl telefon şletmecler tarafından sabt telefon 2

kullanımın daha da azaltılmasını, sabt telefon kullanımı yerne mobl telefon kullandırmayı amaçlayan br pazarlama stratejsdr. Bu ş modelnde mobl telekomünkasyon şletmecs abonenn sabt telefon kullanma mkanı bulduğu bell alanlarda (ev, şyer vb) mobl telefon kullanımında aboneye bazı avantajlar sağlarlar. Aboneler sabt telefon kullanma mkanı olduklarında da sabt telefon kullanmak yerne mobl telefon kullanmaları halnde mobl telefon kullanım oranının artırılması ve mobl telefon kullanım alışkanlıklarının da artması sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu aşamada mobl telekomünkasyon şletmecs tarafından yapılması gereken şey abone çn bell br alan belrlemek ve bu alanda abonenn yapmış olduğu çağrıları daha avantajlı fyat le ücretlendrmek olmalıdır. Bu ş modelnde yaşanablecek en büyük problemlerden br, abonenn belrlemş olduğu belrl noktanın tespt noktasında yaşanmaktadır. Aboneler evlernde bu hzmetten faydalanmak stedklernde evlernn adreslern mobl telekomünkasyon şletmecsne bldrmekte ve bu adresn hzmet almakta olduğu baz stasyonu üzernden yapılan çağrılar avantajlı tarfe üzernden ücretlendrlmektedr. Fakat özellkle dkey veya yoğun yerleşm olan bölgelerde baz stasyonu üzernden böyle br belrleme yapmak, br çok baz stasyonu kullanablme durumu sebebyle mümkün olamamaktadır. Bu noktada gerek mobl telekomünkasyon şletmeclernn uygulamaları le gerekse de telekomünkasyon sektörünü düzenleyen yasal kurumların düzenlemeler le bu problemler aşılmaya çalışılmıştır. Örneğn Almanya da mobl telekomünkasyon şletmecler homezone tanımlamalarını yaparlarken belrlenen noktanın 500 metre çevresnn de bu kapsamda değerlendrleceğn kabul etmşlerdr. Portekz dek uygulamada se homezone sadece br mobl hücreden oluşablmektedr. 3.2.2. Paket Satış (Bundlng) Paket satış, tüketclern brden fazla ürünü ayrı ayrı almalarında ödeyecek oldukları toplam bedelden daha az bedel karşılığında brlkte alabldkler br pazarlama 3

sstemdr 6 şeklnde tanımlanablr. Paket satış sstemnn müşterler elde tutma anlamında sadakat artırdığı fade edlmektedr. Paket satış yöntem telekomünkasyon sektöründe Dünya da pek çok ülkede uygulanan br stratej ken belrl düzenlemeler çerçevesnde planlanması gerektğ çn üzernde hassasyetle durulması gereken br stratejdr. Telekomünkasyon sektöründek örnekler ncelendğnde, Đtalya da GSM şletmecs Vodafone le genşbant nternet erşm hzmet sunan Fastweb ürünlern paketleme stratejs le brleştrmşlerdr. Bu uygulamaya benzer uygulama örneklern çoğaltmak mümkündür. Paket satış yöntem uygulanırken dkkat edlmes gereken en öneml konulardan br rekabet hlallerdr. Paket yapmakta olduğunuz ürünlerden br tüketcn dğern almasını da zorunlu hale getrdğ noktada rekabet hlaller ortaya çıkablmektedr. 3.2.3. Hzmet Yakınsaması Hzmetlern yakınsamasında mobl ya da sabt şletmec tarafında verlmekte olan hzmetlern br platform altında toplanarak abonelere sunulmasını kapsar. Buna örnek olarak telesekreter servslerne tek br erşm numarası le ulaşılablmes gösterleblr. Bu hzmet sayesne aboneler, hem sabt telefonlarına bırakılan telesekreter mesajlarını, hem de mobl telefonlarına bırakılan telesekreter mesajlarını tek br numaraya ya da tek br uygulamaya erşerek ulaşablmektedrler. Bu şlemn gerçekleşeblmes çn hem mobl telefon operatörü tarafında hem de sabt telefon operatörü tarafında sstem gelştrmelerne gerek duyulmaktadır. Hzmetlern yakınsamasına br dğer örnek de katma değerl hzmetlern k operatör tarafından da aynı teknk platform üzernden sunulmasıdır. Bu sayede mobl telefon şletmecler tarafından yoğunlukla ve daha çeştl olarak sunulmakta olan katma değerl hzmetler sabt telefon şletmecler tarafından da sunulablyor hale gelecektr. 6 http://www.telecom-marketng.com 4

Dğer yandan mevzuata ve uygulama mkanına bağlı olarak değşeblmekle brlkte numara taşınablrlğ kullanılarak mobl ve sabt hzmetlern tek br numara üzernden kullanılmasına da mkan sağlanan durumlar oluşturulablmektedr. Bu modeller de hzmet entegrasyonu kapsamında değerlendrleblmektedr. 3.2.4. Chaz Yakınsaması Chaz yakınsaması aslında FMC denlnce lk akla gelen yapıdır. Yakınsamamış hzmetlerde mobl ve sabt hzmetler ayrı chazlar üzernden sunulmaktadır. Yakınsamış hzmetlerde se k ssteme de uyumlu tek br telefon üzernden k hzmet alınablmektedr. Ya da k telefon chazının aralarında çeştl kablosuz erşm teknolojler (Bluetooth, WLAN vb.) le eşgüdüm sağlanarak çeştl farklı servs mkanları ortaya çıkablmektedr. 3.2.5. Şebeke Yakınsaması Şebeke yakınsaması sabt mobl yakınsaması kavramının en kompleks yapısıdır. Mobl telekomünkasyon hzmetlernn veya sabt telekomünkasyon hzmetlernn IP tabanlı tek br ya da yakınsamış şebekeler üzernden sunulması anlamına gelmektedr. Yakınsamış şebekeler çn gerekl olan IP tabanlı (IMS, NGN) altyapı htyacı günümüzde yapılan yatırımlarla hazırlanmaya çalışılmaktadır. Brçok ülkede telekomünkasyon şletmecler şebekelern yenlerken yatırım planlarını IMS veya NGN şebekeler le yenlemey planlamışlardır. Ülkemzde mobl telekomünkasyon hzmetler sunan Avea, 2007 yılında şebekesn NGN şebekeler le yenleyerek gelecek teknolojlere uyumlu hale getrmştr. NGN şebekelere yatırım yapmayı planlayan operatörlerden bazıları; TelaSonera (Fnlandya), France Telecom (Fransa), Telecom Italy (Đtalya), KPN (Hollanda), NTT Docomo (Japonya), BT (Đngletere) vs. sayılablr. 5

3.2.6. Femtocell ler Femtocell kavramı, aslında pcocell adı verlen ve kapalı alanlarda kapsama problemlern çözeblmek çn mobl telekomünkasyon şletmeclern kullanmış oldukları küçük ama yüksek mktarda trafk taşıyablen baz stasyonlarından ortaya çıkmıştır. Pcocell ler yüksek malyetler sebebyle çok fazla kullanım alanı bulamamıştır. Her ne kadar halhazırda çok yaygın olmasa da sadece 2,5G ve 3G şebekelernde kullanılablmekte olan femtoceller pcocell lere daha y br dzayna sahp ve daha kolay kullanıma sahptr. Femtocell n fonksyonu w-f alanı oluşturarak snyal yaydığı mekanları mobl telekomünkasyon şebekes kapsamına almaktadır. Çok yen br teknoloj olmasın rağmen yüksek ver letşm hızı çn gerekl olan yüksek frekans bandlarının geçşm güçlernn düşük olması sebebyle yen teknolojlerde bna ç kapsama alanı çn sıklıkla faydalanılması beklenmektedr. Bu kapsamda AT&T (ABD), SFR (Fransa), Softbank (Japonya), Telefonca (Đspanya- Đngltere) ve Vodafone Group femtocell ler test etmekte olduklarını açıklayan şrketler olarak sayılablr. FEMTOCELL LERĐN AVANTAJLARI ABONELERE MOBĐL TELEKOMÜNĐKASYON ĐŞLETMECĐLERĐNE Daha y bna ç kapsama Daha y bna ç kapsama Halhazırda kullanılan chazlar le uyumlu Transmsyon malyetlernde azalma Daha uzun batarya ömrü Kapaste artırımına uygun Tek fatura Çoklu oyuna uygun Kapsama alanında yapılan bedava görüşmeler Abone kaçış oranına poztf etk Aynı anda üzernde brden çok chaz taşıyablme FMC çn uygun Tablo 2: Femtocell lern Avantajları 6

3.3. Dünya Örnekler Bu bölümde sabt mobl yakınsamasının dünya genelnde hang şletmecler tarafından hang yöntemlerle uygulandığı konusu ncelenecektr. Bu bölümde 9 örnek ncelenecektr.. TMN Casa t Móvel (Portekz) 2. O 2 Genon (Almanya) 3. Vodafone Casa Fastweb (Đtalya) 4. Avea ve TT-Net (Türkye) 5. Movstar Uno Profesonal (Đspanya) 6. TDC Duét (Danmarka) 7. Vodafone Wreless Offce 8. Orange Unk (Fransa) 9. Freebox (Fransa) 3.3.. TMN Casa t Móvel (Portekz) TMN (Telecomuncaçoes Móves Naconas) 992 yılından bu yana Portekz de mobl telekomünkasyon hzmet vermekte olan br şletmecdr. 2007 yılı sonu tbaryle %44 pazar payı le pazar lderdr. TMN n abonelerne sunmuş olduğu bu tarfede abonelere, belrledkler alandan (homezone) yapmış oldukları çağrılarda aylık br sabt ücret karşılığında sadece yaptıkları konuşmanın lk dakkası çn ücretlendrlmektedr. Bu ndrmler sadece şebeke ç yapılan görüşmelerde ve sabt hatlara doğru yapılan çağrılarda geçerl olmaktadır. 2006 yılının knc yarısında lansmanı yapılan bu tarfenn 2007 yılı sonu tbaryle 00.000 aboneye ulaştığı tahmn edlmektedr. 7

Şekl 7: TMN modelndek çağrı başlatma yapısı Şekl 8: TMN modelndek çağrı sonlandırma yapısı 3.3.2. O2 Genon (Almanya) Đspanyada hem sabt hem de mobl telekomünkasyon hzmetler vermekte olan Telefonca nın Almanya da mobl telekomünkasyon hzmetler vermekte olduğu 8

şrket O 2, abonelerne belrledkler mekanlarda avantajlı tarfelerden faydalanmalarına mkan veren br tarfe sunmuştur. Bu tarfenn şleyşnde numara taşınablrlğnn 7 de mkanlarından faydalanılmaktadır. Aboneler, belrledkler mekanlarda (homezone) yaptıkları aramaları avantajlı tarfeler üzernden gerçekleştreblmektedrler. Belrlenen alanın dışına çıkıldığında se normal ücretlendrme yapısı kullanılmaktadır. Abone bu tarfeden faydalanablmek çn, kullanmakta olduğu sabt hat numarasını numara taşınablrlğ uygulaması le O 2 şletmecsne taşıması gerekmektedr. Bu sayede abonenn k adet mobl telefon hattı bulunacaktır. Bu sayede sabt numaraya doğru yapılan bütün çağrılar (numara taşındığı çn) taşınan mobl numarada sonlanacaktır. Taşınana numara yapılan çağrıya cevap vermedğ durumlarda se dğer mobl numaranın da ulaşableceğ sesl posta servsne yönlendrlecektr. 999 yılında hzmete sunulan bu hzmetn yaklaşık 4 mlyon kullanıcısının olduğu tahmn edlmektedr. Şekl 9: O2 modelndek çağrı başlatma yapısı 7 Numara Taşınablrlğ: Abonelern hzmet almakta oldukları şletmecy numaralarını değştrmeden değştreblme mkanı sağlayan br uygulamadır. Hzmet alınan şletmecnn değştrlmesnde bazı ülkelerde sadece mobl yada sadece sabt şletmecler arasıdan taşımaya mkan verlrken bazı ülkelerde sabt numaralar mobl şletmeclere, mobl numaralar da sabt şletmeclere taşınablmektedr. 9

Şekl 0: O2 modelndek sabt numarada çağrı sonlandırma yapısı Şekl : O2 modelndek mobl numarada çağrı sonlandırma yapısı 3.3.3. Avea ve TT-NET (Türkye) Bu örnek, Avea ve TT-Net tarafından Şubat 2008 de hzmete sunulmuş olan, paket satış yöntemnn kullanıldığı br FMC örneğdr. Avea, hsselernn %8 Türkye sabt telefon hzmetler pazarında hzmet vermekte olan Türk Telekom at olan, yaklaşık %6 pazar payı le Türkye mobl telekomünkasyon hzmetler pazarında hzmet vermekte olan payı bakımından pazarda üçüncü olan br GSM şletmecdr. TT- Net se %00 Türk Telekom ştrak olan ve yüksek pazar payı le genşbant nternet erşm hzmet sunan br şletmecdr. 20

Faturalı Avea hattı kullanan ya da yen Avea hattı alacak aboneler aynı zamanda TT- Net genşbant nternet hzmetnden faydalanmaları halnde faturalı Avea hatlarında özel br tarfe mkanı sunulmaktadır. Bu tarfe kapsamında Avea abonelerne 3 ay boyunca her ay çn 960 dakka ücretsz konuşma mkanı verlmektedr. Bu abonelk sırasında Avea abonelerne 2 ay boyunca abonelklern devam ettreceklerne dar br bağlılık taahhüdü de mzalatılmaktadır. 3.3.4. Vodafone Casa Fastweb (Đtalya) Bu örnek, mobl sabt kames kapsamında nceleneblecek Vodafone ve Fastweb şbrlğ le oluşan br FMC modeldr. Vodafone brçok ülkede telekomünkasyon hzmetler sunmakta olan br şrkettr. Vodafone, Đtalya da mobl telekomünkasyon pazarında pazar payı bakımından knc büyük operatördür. Fastweb se hsselernn büyük br kısmı Swsscom un olan Đtalya da genşbant nternet erşm hzmet veren br telekomünkasyon şletmecsdr. Bu k şrketn yapmış oldukları şbrlğ sayesnde 2006 yılının sonunda hzmet sunulan ş modelyle kampanyadan faydalanmak sten kullanıcılara 20 Mbt/sn Fastweb nternet erşm ve 500 dakka ücretsz Vodafone konuşma süres verlmektedr. Bununla brlkte abonelere belrledkler mekanlardan yaptıkları çağrılarda daha avantajlı tarfeler sunulmaktadır. Bu hzmet bedel olarak abonelere sabt br aylı ücret de fatura edlmektedr. Aboneler çağrı başlatırlarken bulundukları mekana göre ücretlendrlrken, çağrı alma yapılarında se herhang br değşklk olmamaktadır. Bu servsten yararlanan abonelere genşbant nternet erşm çn ve mobl telekomünkasyon hzmetler çn ayrı faturalar yerne tek br fatura gönderlmektedr. 2

Şekl 2: Fastweb modelndek çağrı başlatma yapısı Şekl 3: Fastweb modelndek çağrı sonlandırma yapısı 3.3.5. Movstar Uno Professonal (Đspanya) Bu model Đspanya nın en büyük sabt operatörü olan Telefonca nın, sahb olduğu mobl telekomünkasyon hzmetler vermekte olan ve %45 pazara payı le mobl telekomünkasyon pazarında lder durumda bulunan Movstar le yapmış olduğu br şbrlğdr. 22

Bu model paket satış yöntemnn kullanıldığı br örnektr. Movstar Uno Profesonal kampanyasında abonelere en fazla 5 sabt hat ve en fazla 2 mobl numara seçme mkanı tanınarak bu numaralar arasında mobl hatlar çn aylık 300 dakka, sabt hatlar çn se aylık 000 dakka ücretsz konuşma mkanı verlmektedr. Bu mkandan faydalanmak steyen abonelere her sabt hat başına aylık 25, her br mobl hat başına se aylık 2 fatura edlmektedr. Şekl 4: Movstar modelndek moblden çağrı başlatma yapısı Şekl 5: Movstar modelndek sabtten çağrı başlatma yapısı 23

3.3.6. TDC Duét (Danmarka) TDC, Danmarka da sabt telefon hzmetler, mobl telekomünkasyon hzmetler ve bunların yanı sıra kablolu TV ve nternet hzmetler sunmakta olan Danmarka nın lder telekomünkasyon şrketdr. Br TDC ürünü olan TDC Duét, paket satış yöntemnn kullanıldığı br örnektr. Bu örnekte TDC abonelere ayrı ayrı sunmakta olduğu mobl ve sabt telefon hzmetlern belrl br hzmet kapsamında brleştrerek k hzmet yakınsamasından doğan br hzmet abonelerne sunmuştur. Bu örnekte aboneler çağrı başlattıklarında standart aramalarından farklı br uygulama le karşılaşmamaktadırlar. Fakat aboneye at sabt numara arandığı anda eğer hzmet aktf hale getrlmşse çağrı, sabt numara yerne mobl numara yönlendrlmektedr. Eğer hzmet aktf hale getrlmemşse çağrı aranan sabt numaraya yapılmaktadır. Çağrının cevaplanması durumunda se cevapsız çağrıya lşkn blgler hem sabt hem de mobl numaraya br mesaj le bldrlmektedr. Bu üründen yararlanan abonelere aylık br sabt ücret yansıtılırken mobl ve sabt numaralar çn ayrı ayrı gönderlmekte olan faturalar se bu üründen yararlanan abonelere tek br fatura olarak gönderlmektedr. 999 yılında hzmete sunulan bu üründen 2006 yılına kadar yaklaşık 300.000 abonenn faydalandığı blnmektedr. Şekl 6: TDC modelndek çağrı başlatma yapısı 24

Şekl 7: TDC modelndek sabt numarada çağrı sonlandırma yapısı 3.3.7. Vodafone Wreless Offce Blndğ Vodafone dünyanı brçok ülkesnde telekomünkasyon hzmetler vermekte olan br şletmecdr. Vodafone Wreless Offce ürünü de Vodafone un hzmet vermekte olduğu ülkelerde kurumsal abonelere sunmuş olduğu entegre br servstr. Bu hzmetn sunulablmes çn Vodafone le brlkte br sabt şebeke şletmecsne daha htyaç duyulmaktadır. Bu sabt şebeke şletmecs de hzmetn sunulduğu ülkeye göre değşmektedr. Bu ürün kapsamında abonelere mobl telefonlarından yapmış oldukları şrket ç mobl aramalarda sınırsız ücretsz konuşma mkanı tanınmaktadır. Çağrıların sabt şebekeden başlatılması durumunda se tarfede herhang br değşklk olmamaktadır. Aboneye at sabt numara arandığında se çağrı özel br tarfe üzernden mobl numara yönlendrlmektedr. Çağrının mobl telefondan da cevaplanması durumunda se cevapsız çağrı hem sabt hem de mobl numaranın ulaşableceğ sesl posta servsne yönlendrlmektedr. 25

Bu model sayesnde abonelern sadece tek br numara, tek br chaz ve tek br sesl posta sstem kullanmalarına mkan sağlanmış olmaktadır. Bu hzmetten 2 mlyondan fazla abonenn faydalanmakta olduğu tahmn edlmektedr. Şekl 6: Wreless Offce modelndek çağrı başlatma yapısı Şekl 8: Wreless Offce modelndek sabt numarada çağrı sonlandırma yapısı 26

3.3.8. Orange Unk (Fransa) Orange, France Telecom un mobl telekomünkasyon operasyonlarını yürütmekte olduğu şrketdr. Mobl telekomünkasyon pazarında %46 pazar payı le lder olan şrket, mobl telekomünkasyon hzmetlernn yanı sıra nternet erşm hzmet de sunmaktadır. Orange ın Fransa genelnde yaklaşık 30.000 adet hotspot 8 ı olduğu blnmektedr. Orange ın mobl telekomünkasyon hzmetler le genşbant nternet erşm hzmetlernn yakınsaması sonucunda oluşturduğu ürün UMA sstem kullanılarak ulaşılan w-f 9 nternet şebekesnde çağrılar taşınmasını kapsamaktadır. Bu modelde, abonenn evnde (homezone) bulunan w-f nternet yayını yapan modem le mobl telefon arasında karşılıklı erşm sağlanmaktadır. (UMA) Bu sayede w-f yayınının alındığı her noktada yapılan çağrılar mobl telekomünkasyon şebekes yerne w-f yayın yapan modem üzernden taşınmaktadır. Benzer şeklde w-f alanı çersnde mobl telefona gelen çağrılar da mobl telekomünkasyon şebekes yerne modem üzernden mobl telefona ulaştırılmaktadır. W-f olan alanlarda yapılan çağrılarda mobl telekomünkasyon şebekes kullanılmadığı çn mobl telekomünkasyon şebeke malyetlernde düşüş olması beklenmektedr. Aboneler bu tarfeden faydalanmaları çn aylık br sabt ücret ödemeler ve hem Orange genşbant nternet abones hem de Orange mobl telekomünkasyon hzmetler abones olmaları gerekmektedr. Bununla brlkte abonelern kullanmakta oldukları ve modemlern UMA uyumlu, mobl telefonların da hem UMA uyumlu 8 Hotspot: Halka açık yerlerde kablosuz nternet/ağ hzmetlernn sağlandığı yerel alanlardır. Hotspotlar bna çler, kampüs alanları, kurumsal kuruluş kullanım alanları le sınırlı alanlar çn geçerldr. Mobl blgsayar kullanıcıları tarafından zyaret edlen tüm alanlar Internet Hotspot uygulama alanları olarak görüleblr. 9 W-F, "Wreless Fdelty" kelmelernn kısaltması olup kablosuz bağlılık veya kablosuz bağlantı anlamına gelr. W-F, ürünlern kablosuz bağlantı sağlayabldğn gösteren br uyumluluk göstergesdr ve IEEE standartlarına göre belrlenr. W-F, blgsayarlar veya taşınablr benzer chazların yakınlarındak kablosuz erşm noktaları aracılığıyla yerel alan ağına bağlanablmesn sağlar. Bağlantı, kablosuz erşm noktalarıda ve chazın ortak destekledğ, IEEE 802. protokolüne bağlı olarak 2.4GHz veya 5GHz radyo frekansında gerçekleştrlr. 27

hem de k modda da çalışablen (dual mode hem GSM, hem w-f ) chazlar olması gerekmektedr. Aboneler bu hzmetten faydalanmak çn sadece evlerndek w-f nternet bağlantısından değl Fransa çapında kurulu buluna Orange a at yaklaşık 30.000 w-f noktasından da bu tarfeden yararlanablmektedrler. Abonelern bu ürünü kullanmaları esnasında karşılaşablecekler bazı teknk problemler bulunmaktadır. W-f üzernden hzmet almakta olan hareketl br abonenn w-f alanından çıkması durumunda abone mobl telekomünkasyon şebekes üzernden hzmet almaya devam edeblmektedr. Ancak mobl telekomünkasyon şebekes üzernden hzmet almakta olan br abone w-f alanına grdğnde otomatk olarak w-f şebekesnden hzmet almaya geçememektedr. Aboneler almakta oldukları mobl telekomünkasyon ve genşbant nternet erşm çn tek br fatura alablmektedrler. 2006 yılın knc yarısında hzmete sunulan bu ürünün 300.000 den fazla kullanıcısı olduğu blnmektedr. Şekl 9: Unk modelndek çağrı başlatma yapısı 28

Şekl 20: Unk modelndek çağrı sonlandırma yapısı 3.3.9. Freebox (Fransa) Freebox adlı ürün Fransa da nternet servs sağlayıcılı hzmet sunan Free adlı şrket tarafından pazara sunulan br üründür. Bu ürün le abonelern hzmetne sunulan hzmet temelde belrlenen noktalarda (homezone) abonelern w-f üzernden SIP teknolojsn kullanarak çağrıları nternet üzernden başlatmalarıdır. Kullanılan teknoloj farklı olsa da br öncek bölümde ncelenmş olan Orange Unk model le büyük benzerlk göstermektedr. Freebox da abonelere sabt telefon, genşbant nternet ve IPTV 0 hzmetler (trple play - üçlü oyun) sunulmaktadır. Bu modele göre Free, çağrının sadece başlatılması ve sonlandırılması kısmında telefon şebekesne sahp şletmecden bağımsız olarak çağrıyı w-f le kend şebekesne taşımakta ve bu sayede çağrıyı yapan abone hzmet almakta olduğu şebeke şletmecs tarafından bu hzmet karşılığında ücretlendrlmemektedr. Aşağıdak şeklde de görülebleceğ üzere Numara taşınablrlğ le mobl operatöre taşınmış br sabt numara kullanılarak mobl telefon kullanılarak homezone da yapılan çağrılar mobl şebeke operatörü yerne Free nn w-f modem üzernden 0 IPTV(Internet Protocol Televson) Televzyon/ve veya görüntü snyallernn genşbant nternet kullanıcısı abonelere veya zleyclere nternet protokolü üzernden dağıtıldığı sstemlerdr. 29

taşınmaktadır. Çağrı aynı zamanda sabt Telekomünkasyon hzmetler vermekte olan Free tarafından aranana yere letlmektedr. Bu sayede yapılan çağrı hçbr şeklde mobl şebeke operatörü tarafından ücretlendrlmemektedr. Bu model kullanablmek çn abonelern kullanmakta oldukları chazların SIP uyumlu olması gerekmektedr. Bu modeln en büyük avantajı sadece br mobl şletmec le yakınsama gereğnn olmamasıdır. Modeln üzernde çalıştığı SIP teknolojs tamamı le kullanılan chazın özellklerne bağlı olarak w-f le bağlantı sağladığı çn herhang br mobl operatör kısıtı bulunmamaktadır. Çağrının başlatılması durumuna chaz w-f alanında se (homezone) çağrı w-f üzernden w-f alanının dışında se mobl şebeke şletmecsnn şebekes üzernde taşınmaktadır. Abonenn sabt numarasına doğru yapılan çağrılarda se chazın w-f alanında olup olmadığı kontrol edlerek w-f alanına olması durumunda çağrı, Free şebekes tarafından w-f üzernden chaza taşınmaktadır. Bu modelde yapılan çağrıya cevap verlmedğ hallerde çağrı mobl telefonun da ulaşabldğ ortak br sesl posta hzmetne yönlendrlmektedr. Freebox 2006 yılının knc yarısında abonelern kullanımına sunulmuş 2007 yılı sonunda yaklaşık mlyon kullanıcıya ulaşmıştır. Bu modelde kullanılmakta olan teknoloj SIP olduğu çn daha önce de bahsedldğ gb çağrı w-f alanında başlatılıp w-f alanında çıkıldığında veya w-f alanı dışında başlatılıp w-f alanına grldğnde üzernden çalışılan şebeke değştrlememektedr. Dolayısıyla GSM şebekesnden hzmet almakta olan br abone w-f alanına grdğnde GSM şebekesnden hzmet almaya devam edecek, w-f alanında çağrı başlatan br abone de w-f alanının dışına çıktığında yapmış olduğu çağrı kesntye uğrayacaktır. 30

Şekl 2: Free modelndek sabt numaradan çağrı başlatma yapısı Şekl 22: Free modelndek mobl numaradan çağrı başlatma yapısı Şekl 23: Free modelndek sabt numarada çağrı sonlandırma yapısı 3

3.4. FMC ve Regülasyonlar Blndğ gb Telekomünkasyon sektörü dünyanın her yernde düzenlemeye tab olan, resm kurum ve kuruluşlarca belrlenen kurallar zncr (kanun, yönetmelk, teblğ, karar vs) le şekllendrlmektedr. Bu kuralların amacı pazarda rekabetn sağlanması ya da korunması, hem hzmet sunmakta olan şletmeclern hem de hzmetlerden faydalanan abonelern haklarının korunması olarak özetleneblr. FMC kapsamında sunulan hzmetlerde de regülasyonlarla lgl brçok konu gündeme gelmekte bazı hallerde br takım hzmetlern sunulması düzenlemeler çerçevesnde mümkün olamayablmektedr. Türkye telekomünkasyon mevzuatı büyük ölçüde AB mevzuatı le aynı çzgde tutulmaya çalışılsa da k mevzuat arasında farklılıklar bulunmaktadır. Telekomünkasyon sektöründe şletmeclere getrlecek yükümlülükler şletmeclern lgl pazarda sahp oldukları güce göre belrlenmektedr. Bu çerçevede daha önce belrlenen pazarlarda analzler yapılmakta ve lgl pazarlarda EPG (etkn pyasa gücü)ne sahp şletmecler belrlenmektedr. Telekomünkasyon Kurumu tarafından belrlenen bu pazarlardan;. Sabt br yerde mesken kullanıcılarına sunulan yerel ve/veya ulusal kamu telefon şebekesnden çağrı başlatma pyasası 2. Sabt br yerde mesken kullanıcıları dışındak kullanıcılar çn sunulan yerel ve/veya ulusal kamu telefon hzmetler pyasası, 3. Sabt br yerden sunulan kamu telefon şebekesnden çağrı başlatma pyasası 4. Mobl Şebekelere Erşm ve Çağrı Başlatma Pyasası nın FMC hzmetler le lgl olduğu kabul edleblr. Halhazırda bu pazarlardan lk üçünde Türk Telekomünkasyon A.Ş., dördüncü pazarda da Turkcell Đletşm Hzmetler A.Ş. EGP lan edlmştr.. Bu bölümde Türkye mevzuatı le yukarıda ncelenmş olan örneklern tab olduğu düzenlemeler karşılaştırılarak Türkye de uygulanması mümkün olablecek 32

uygulamalara ulaşılmaya çalışılacaktır. FMC nn uygulama model kompleksleştkçe regülasyon le lgl konuların da artması bekleneblr. 3.4.. Rekabet Rekabet konusunda AB mevzuatıyla Türkye mevzuatı arasıdan büyük farklılıklar bulunmamakta buna bağlı olarak da uygulamalar bakımında da cdd farklılıklar görülmemektedr. FMC uygulamalarında rekabet konusunda en dkkat çekc hususlar hakm durumun kötüye kullanılması ve ayrım gözetmeme dr. Hakm durumun kötüye kullanılması durumu br örnekle şöyle açıklanablr: Pazarda hakm durumda olan şletmecnn A ürünü talebn çok yoğun olduğu ve rekabetn olmadığı br üründür. B ürünü se arzın yoğun olduğu ve rekabetç br pazarın olduğu üründür. Đşletmecnn A ürününü tek başına satmayı durdurup A ve B ürünlern br paket olarak satması, aslında B ürününe htyaç duymayan ve satın alma arzusu bulunmayan müşternn B ürününü de almasını sağlamaktadır. Bu durum özellkle FMC kapsamında paket satış konusu le yakından lgldr. Đtalya da olduğu gb bazı ülkelerde düzenleyc kurumlar sadece tek başlarına da satılablen ürünlern paketlenerek satılableceğne karar vermştr. Ayrım gözetmeme lkes se lgl mevzuatlar çerçevesnde lgl pazarlarda EPG lan edlmş olan şletmeclere getrlen yükümlülüklerden brdr. Ayrım gözetmeme lkes br şletmecnn aynı durumda bulunan k farklı şletmecye brbrnden farklı şartlarda hzmet vermes anlamına gelmektedr. Bu durum se özellkle FMC kavramı çersnde karşılıklı arabağlantı ücretlernn ödenmesnde üzernde durulması gereken br husustur. 3.4.2. Lsanslama Blndğ gb sabt telefon hzmet ve mobl telekomünkasyon hzmetler ülkemzde Telekomünkasyon Kurumu şe Đşletmec arasında mzalanan mtyaz sözleşmes Revew of the Regulatory Framework for Fxed-Moble Convergence n Hong Kong, OVUM, 28 Aprl 2006: 59. 33

(lsans) le verleblmektedr. Đşletmeclern vermş oldukları hzmetlerde uymakla mükellef oldukları lk referans kaynak da mtyaz sözleşmelerdr. Đlgl mevzuat gereğnde Türkye de mtyaz sözleşmes le yetklendrlmş şletmecler başka br mtyaz sözleşmes le yetklendrlememektedrler. 2 Ancak ülke örneklernde de görülebleceğ üzere bazı hzmetlern verleblmes çn tek br lsans değl şletmeclern aynı anda brkaç hzmetn verleblmes çn yetklendrlmş olması gerekmektedr. Örneğn TDC Duet örneğnde TDC hem mobl telekomünkasyon hzmetler hem de sabt telefon hzmetler sunmak üzer yetklendrlmştr. Orange Unk (Fransa) örneğnde de hzmet sunan şletmecnn hem mobl telekomünkasyon hzmet hem de genşbant nternet erşm hzmet sunduğu görülmektedr. 3.4.3. Numaralama Ülkemzde telekomünkasyon sektöründe kullanılan numaralar Telekomünkasyon Kurumu tarafından şletmeclerle mzalanan mtyaz sözleşmeler kapsamında numaralandırma yönetmelğ ne uygun olarak şletmeclere tahss edlmektedr. Numaralama konusunda AB ülkeler le Türkye arasındak en temel farklılıklardan br numara taşınablrlğdr. AB5 ülkelernn hepsnde, AB27 ülkelernn de 25 nde numara taşınablrlğ uygulamaya koyulmuş olmasına rağmen numara taşınablrlğ Türkye de henüz uygulamaya başlanmamıştır. Ülke örneklernde de görülebleceğ üzere bazı durumlarda sabt telefon çn tahss edlmş numaraların sabtten moble numara taşınablrlğnn mümkün olması sayesnde mobl telekomünkasyon şletmecsnn şebekesne taşındığı görülmektedr. Böyle br uygulama Türkye de mümkün görünmemektedr. 2 Telekomünkasyon Hzmet ve Altyapılarına Đlşkn Yetklendrme Yönetmelğ - Madde 20 34