İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1: İŞLETMECİLİK İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR VE İŞLETME TÜRLERİ... 1 1.1. İşletmecilik ile İlgili Temel Kavramlar... 1 1.1.1. İşletme ve İşletme Yönetimi ile İlgili Temel Kavramlar... 2 1.1.1.1. İşletme ve Girişim... 2 1.1.1.2. Girişimci ve Yönetici... 3 1.1.1.3. Yönetim ve İşletme Yönetimi... 4 1.1.2. Üretim ve Üretim Faktörleri... 4 1.1.3. İşletmelerin Özellikleri... 5 1.1.4. İşletmelerin Amaçları... 6 1.1.4.1. Kâr Elde Etmek... 6 1.1.4.2. Topluma Fayda Sağlamak... 7 1.1.4.3. Varlığını Devam Ettirmek... 7 1.1.4.4. Firma Değerini Maksimize Etmek... 8 1.2. İşletmelerin Sınıflandırılması... 8 1.2.1. Faaliyet Alanlarına Göre işletmeler... 8 1.2.1.1. Üretim İşletmeleri... 8 1.2.1.2. Ticari İşletmeler... 9 1.2.1.3. Karma İşletmeler... 9 1.2.2. Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler... 9 1.2.2.1. Özel İşletmeler... 10 1.2.2.2. Kamu İşletmeleri... 10 1.2.2.3. Karma İşletmeler... 10 1.2.2.4. Yabancı Sermayeli İşletmeler... 10 1.2.3. İşkoluna (Ait Olduğu Sektöre) Göre İşletmeler... 10 1.2.3.1. Endüstri İşletmeleri... 10 1.2.3.2. Ticaret İşletmeleri... 10 1.2.3.3. Hizmet işletmeleri... 11 1.2.4. Büyüklüklerine Göre İşletmeler... 11 1.2.4.1. Küçük İşletmeler... 11 1.2.4.2. Orta Büyüklükte İşletmeler... 12 xiii
1.2.4.3. Büyük İşletmeler... 12 1.2.5. Tüketici Türlerine Göre İşletmeler... 13 1.2.5.1. Son (Nihai) Tüketicilere Mal ve Hizmet Üreten İşletmeler... 13 1.2.5.2. Aracı Tüketicilere Mal ve Hizmet Sunan İşletmeler... 13 1.2.6. Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler... 13 1.2.6.1. Özel İşletmeler... 13 1.2.6.1.1. Tek Kişi İşletmeleri... 13 1.2.6.1.2. Şirketler (Ortaklıklar)... 14 1.2.6.1.3. Kooperatifler... 17 1.2.6.1.4. Dernek ve Vakıf İşletmeleri... 18 1.2.6.2. Kamu İşletmeleri... 18 1.2.6.2.1. Genel Yönetim İçinde Faaliyet Gösteren İşletmeler... 18 1.2.6.2.2. Katma Bütçeli Yönetim İşletmeleri... 18 1.2.6.2.3. Özel Yapılı Kuruluşlar... 19 1.2.6.2.4. Yerel Yönetim İşletmeleri... 19 1.2.6.2.5. Kamu İktisadi Teşebbüsleri... 19 1.2.6.3. Yabancı Sermayeli İşletmeler... 20 1.2.7. Teknik Özelliklerine Göre İşletmeler... 21 1.2.7.1. Emek Yoğun İşletmeler... 21 1.2.7.2. Sermaye Yoğun İşletmeler... 21 1.2.8. Ulusal Kökenlerine Göre İşletmeler... 21 1.2.8.1. Ulusal İşletmeler... 21 1.2.8.2. Uluslararası İşletmeler... 21 1.2.8.3. Çok Uluslu İşletmeler... 22 1.2.8.4. Küresel İşletmeler... 22 1.3. İşletmelerin Büyümesi... 22 1.3.1. İç Büyüme... 23 1.3.2. Dış Büyüme... 23 1.3.2.1. Dikey Büyüme... 24 1.3.2.2. Yatay Büyüme... 24 1.3.2.3. Çapraz Büyüme... 24 1.3.2.4. İşletmelerin Büyüme Şekilleri... 24 1.3.2.4.1. Ekonomik ve Hukuki Bağımsızlığı Kaybetmeden Gerçekleştirilen Birleşmeler... 25 1.3.2.4.2. Ekonomik ve Hukuki Bağımsızlık Kaybedilerek Gerçekleşen Birleşmeler... 26 1.3.2.4.3. Hukuki Bağımsızlığı Koruyan, Ekonomik Bağımsızlığı Kaybettiren Birleşmeler... 27 Kaynaklar... 29 Bölüm Soruları... 31 BÖLÜM 2: YÖNETİM TANIMI, TARİHSEL GELİŞİMİ VE İŞLEVLERİ... 33 2.1. YÖNETİM... 33 2.1.1. Yönetimin Genel Özellikleri... 34 2.1.2. Yönetici... 34 2.1.3.Yönetsel Düzeyler... 35 2.2. YÖNETİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ... 36 2.2.1. Klasik Yönetim Yaklaşımı... 36 xiv
2.2.1.1. Bilimsel Yönetim Yaklaşımı... 36 2.2.1.2. Yönetim Süreci Yaklaşımı... 37 2.2.1.3. Bürokrasi Yaklaşımı... 38 2.2.2. Neo-Klasik Yönetim Dönemi... 38 2.2.3. Modern Yönetim Dönemi... 39 2.2.4. Post-Modern Yönetim Dönemi... 40 2.3. YÖNETİMİN İŞLEVLERİ... 40 2.3.1. Planlama... 41 2.3.1.1. Planlama Süreci... 42 2.3.1.2. Plan Çeşitleri... 46 2.3.1.3. Stratejik Planlama... 48 2.3.2. Örgütleme... 49 2.3.2.1. Örgütleme Sürecinin Evreleri... 50 2.3.2.2. Örgütleme İlkeleri... 51 2.3.2.2.1. İş Bölümü ve Uzmanlaşma İlkesi... 51 2.3.2.2.2. İstisna İlkesi... 51 2.3.2.2.3. Amaç Birliği İlkesi... 51 2.3.2.2.4. Kontrol Alanı İlkesi... 51 2.3.2.2.5. Hiyerarşik Yapı İlkesi... 52 2.3.2.2.6. Emir-Komuta Birliği İlkesi... 52 2.3.2.2.7. Yetki ve Sorumluluğun Denkliği İlkesi... 52 2.3.2.2.8. Yetki Devri İlkesi... 52 2.3.2.2.9. Denge İlkesi... 53 2.3.2.2.10. Açıklama İlkesi... 53 2.3.2.2.11. Ekonomiklik İlkesi... 53 2.3.2.2.12. Basit ve Anlaşılırlık İlkesi... 53 2.3.2.2.13. Değişebilirlik ve Reorganizasyon İlkesi (Esneklik ilkesi)... 53 2.3.2.2.14. Süreklilik İlkesi... 54 2.3.3. Örgütte Bölümlere Ayırma... 54 2.3.4. Örgütsel Yapı ve Bölümlere Ayırma Biçimleri... 55 2.3.4.1. İşlevlere (Fonksiyonlara) Göre Bölümlere Ayırma... 55 2.3.4.2. Üretilen Mal veya Hizmete Göre Bölümlere Ayırma... 56 2.3.4.3. Bölge Temeline Göre Bölümlere Ayırma... 56 2.3.4.4. Müşteri Temeline Göre Bölümlere Ayırma... 57 2.3.4.5. Süreç veya Makine Temeline Göre Bölümlere Ayırma... 57 2.3.4.6. Zaman Temeline Göre Bölümlere Ayırma... 58 2.3.4.7. Matriks (Karma )... 58 2.3.5. Yöneltme (Yürütme)... 59 2.3.5.1. Motivasyon... 59 2.3.5.2. Liderlik... 61 2.3.6. Koordinasyon... 61 2.3.7. Kontrol... 62 2.3.7.1. Kontrol Türleri... 64 Kaynaklar... 66 Bölüm Soruları... 67 xv
BÖLÜM 3: SAĞLIK VE SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖZELLİKLERİ, SINIFLANDIRILMASI VE FONKSİYONLARI... 69 3.1. SAĞLIK... 69 3.1.1. Sağlığın Belirleyicileri... 69 3.1.1.1. Çevre... 70 3.1.1.2. Davranış... 71 3.1.1.3. Kalıtım... 71 3.1.1.4. Sağlık Bakım Hizmetleri... 72 3.2. SAĞLIK HİZMETLERİ... 72 3.2.1. Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri... 73 3.2.1.1. Sağlık Hizmeti Tüketimi Rastlantısaldır... 74 3.2.1.2. Sağlık Hizmetinin İkamesi Yoktur... 75 3.2.1.3. Sağlık Hizmeti Ertelenemez... 75 3.2.1.4. Sağlık Hizmetinin Boyutunu ve Kapsamını Hizmetten Yararlanan Değil, Hekim Belirler... 75 3.2.1.5. Sağlık Hizmetleri Tüketicilerinin Davranışları İrrasyoneldir... 76 3.2.1.6. Hizmetten Sağlanan Doyum ve Kaliteyi Önceden Belirlemek Çok Zordur... 76 3.2.1.7. Sağlık Hizmetlerinin Bir Bölümü Toplumsal Nitelik ve Kamu Malı Özelliği Taşımaktadır... 77 3.2.1.8. Sağlık Hizmetinin Çıktısı Paraya Çevrilemez... 77 3.2.1.9. Diğer Özellikler... 78 3.3. SAĞLIK HİZMETLERİNİN SINIFLANDIRILMASI... 78 3.3.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri... 79 3.3.1.1. Çevreye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri... 79 3.3.1.2. Kişiye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri... 81 3.3.1.3. Koruyucu Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri... 82 3.3.2. Tedavi Edici Hizmetler... 82 3.3.3. Rehabilitasyon Hizmetleri... 83 3.3.4. Sağlığın Geliştirilmesi Hizmetleri... 84 Kaynaklar... 85 Bölüm Soruları... 86 BÖLÜM 4: SAĞLIK SİSTEMİ VE DIŞ ÇEVRE İLE İLİŞKİLER... 87 4.1. SİSTEM YAKLAŞIMI... 87 4.1.1. Sistem Yaklaşımı ile İlgili Temel Kavramlar... 88 4.1.1.1. Sistem ve Alt Sistemler... 88 4.1.1.2. Kapalı ve Açık Sistem Kavramları... 88 4.1.1.3. Çevre... 89 4.1.1.4. Sistemin Sınırları... 89 4.1.1.5. Entropi ve Negatif Entropi... 89 4.1.1.6. Denge... 90 4.1.1.7. Girdi, Çıktı ve Geri Besleme Döngüsü... 90 4.2. SAĞLIK SİSTEMİ VE ÇEVRE İLİŞKİLERİ... 90 4.2.1. Üretim Alt Sistemi... 94 4.2.2. Varlığı Koruma Alt Sistemi... 95 4.2.3. Destek Alt Sistemi... 95 4.2.4. Yönetim Alt Sistemi... 95 4.2.5.Çevre Faktörleri ve Sağlık Sistemi... 96 xvi
4.2.5.1. Teknolojik Sistemler... 97 4.2.5.2. Ekonomik Sistemler... 98 4.2.5.3. Hukuksal ve Politik Sistemler... 98 4.2.5.4. Sosyo-Kültürel Sistemler... 99 4.2.5.5. Ekolojik Sistemler... 99 Kaynaklar... 101 Bölüm Soruları... 102 BÖLÜM 5: SAĞLIK İŞLETMELERİNDE KURULUŞ ÇALIŞMALARI... 103 5.1. GENEL KAVRAMLAR... 104 5.1.1. Yatırım... 104 5.1.2. Proje... 104 5.1.3. Yatırım Projesi... 104 5.1.4. Fizibilite Etüdü... 105 5.2. İŞLETMELERİN KURULUŞ AŞAMALARI... 105 5.3. SAĞLIK İŞLETMELERİNDE KURULUŞ ARAŞTIRMALARI... 106 5.3.1. Sağlık İşletmelerinde Ekonomik Analiz... 107 5.3.1.1. Pazar Analizi ve Talep Tahmini (Piyasa Araştırması)... 107 5.3.1.2. Kapasite Belirleme... 112 5.3.1.3. Kuruluş Yeri ve Konumluluk Yer Seçimi... 115 5.3.2 Teknik Analiz... 121 5.3.3. Finansal (Mali) Analiz... 122 5.3.4. Hukuki Analiz... 123 Kaynaklar... 125 Bölüm Soruları... 127 BÖLÜM 6: TÜRKİYE DE SAĞLIK HİZMETLERİ: GELİŞİMİ VE ÖRGÜTLENMESİ... 129 6.1. TÜRKİYE DE SAĞLIK HİZMETLERİNİN GELİŞİMİ... 129 6.1.1. 1920 1938 Dönemi... 129 6.1.2. 1938 1960 Dönemi... 132 6.1.3. 1961 1980 Dönemi... 134 6.1.4. 1980 ve Sonrası... 135 6.1.5. 2000 li Yıllar ve Sağlıkta Dönüşüm Programı... 137 6.1.5.1. Sağlıkta Dönüşüm Programının Temel İlkeleri... 138 6.1.5.2. Sağlıkta Dönüşüm Programının Bileşenleri... 139 6.2. TÜRKİYE DE SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENMESİ... 145 6.2.1. Sağlık Bakanlığı... 147 6.2.1.1. Sağlık Bakanlığı Merkez Teşkilatı... 147 6.2.1.2. Sağlık Bakanlığı Taşra Teşkilatı... 159 6.3. TÜRKİYE DE SAĞLIK HİZMETLERİ ARZI... 160 6.3.1. Kamu Sektörü Sağlık Hizmetleri Üretimi... 161 6.3.1.1. Birinci Basamak ve Koruyucu Sağlık Hizmetleri... 161 IV. Verem Savaşı Dispanseri... 167 6.3.1.2. İkinci ve Üçüncü Basamak Sağlık Hizmetleri... 167 6.3.2. Özel Sektör Sağlık Hizmetleri Üretimi... 169 6.3.2.1. Özel Muayenehaneler... 169 xvii
6.3.2.2. Özel Poliklinikler ve Tıp Merkezleri... 170 6.3.2.3. İş Yeri Hekimleri... 171 6.3.2.4. Özel Tanı ve Laboratuvar Hizmetleri... 171 6.3.2.5. Özel Hastaneler... 171 6.3.3. Sivil Toplum Kuruluşlarında Sağlık Hizmetleri Üretimi... 172 Kaynaklar... 173 Bölüm Soruları... 175 BÖLÜM 7: HASTANELERİN TANIMI, ÖZELLİKLERİ, İŞLEVLERİ VE SINIFLANDIRILMASI... 177 7.1. HASTANELERİN TANIMI... 177 7.2. HASTANELERİN ÖZELLİKLERİ... 179 7.2.1. Organizasyon Açısından Hastanelerin Özellikleri... 181 7.2.1.1. Hastaneler Birer Hizmet Organizasyonudur... 181 7.2.1.2. Hastaneler Karmaşık Yapıda, Açık-Dinamik Sistemlerdir... 182 7.2.1.3. Hastaneler Matriks Yapıda Faaliyet Gösteren Organizasyonlardır... 183 7.2.1.4. Hastaneler Günde 24 Saat Hizmet Veren Organizasyonlardır... 185 7.2.1.5. Hastaneler Personelinin Önemli Bir Kısmı Bayanlardan Oluşan Organizasyonlardır... 185 7.3. HASTANELERİN İŞLEVLERİ... 185 7.4. HASTANELERİN SINIFLANDIRILMASI... 186 7.4.1. Mülkiyet Esasına Göre Hastaneler... 186 7.4.2. Büyüklüklerine Göre Hastaneler... 187 7.4.3. Hastaların Kalış Süresine Göre Hastaneler... 188 7.4.4. Halkın Kullanımına Açık Olma Durumuna Göre Hastaneler... 188 7.4.5. Eğitim Statüsüne Göre Hastaneler... 189 7.4.6. Akreditasyon Durumuna Göre Hastaneler... 189 7.4.7. Dikey Entegrasyona Göre Hastaneler... 190 7.4.8. Verdikleri Hizmet Türüne Göre Hastaneler... 191 7.5. ÜLKEMİZDE HASTANELERİN ORGANİZASYON YAPISI... 191 7.5.1. Üniversite Hastaneleri... 192 7.5.2. Sağlık Bakanlığı Hastaneleri... 194 7.5.2.1. Kamu Hastaneleri Birlikleri... 194 7.5.2.2. Hastane Yönetim Ekibi... 197 7.5.2.3. Birlik Hastanelerinin Gruplandırılması ve Denetimi... 198 7.5.2.4. Hizmet Esasına Göre Hastanelerin Organizasyon Yapısı... 199 7.5.2.4.1. Hastanelerdeki Bilimsel Kurullar... 199 7.5.2.4.2. Tıp Hizmetlerinin Organizasyonu... 200 7.5.2.4.3. Yönetim Hizmetleri... 203 7.5.2.4.4.Satın Alma, Ayniyat Depo ve Ambar Hizmetleri... 208 7.5.2.4.5. Teknik Hizmetler... 208 7.5.3. Özel Hastaneler... 209 7.6. KAMU VE ÖZEL HASTANELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ... 215 7.6.1. Kamu Hastaneleri... 215 7.6.2. Özel Sağlık Hizmeti Sunucuları... 217 7.6.3. Sağlık Sektöründe Kamu-Özel Sektör İşbirlikleri (Public -Private-Partnerships; PPP)... 221 7.6.3.1. PPP Modelleri... 225 xviii
Kaynaklar... 228 Bölüm Soruları... 231 BÖLÜM 8: SAĞLIK İŞLETMELERİNDE ÜRETİM YÖNETİMİ... 233 8.1. GENEL KAVRAMLAR... 233 8.1.1. Üretim ve Üretim Yönetimi... 233 8.1.2. Üretim Yönetimi Fonksiyonları... 235 8.1.2.1. Ön Planlama... 235 8.1.2.2. Planlama... 236 8.1.2.3. Kontrol... 237 8.2. SAĞLIK KURULUŞLARINDA ÜRETİM YÖNETİMİ... 237 8.2.1. Sağlık İşletmelerinde Üretim Yönetimi... 238 8.2.1.1. Sağlık İşletmelerinde Üretim Çeşitleri... 240 8.2.1.2. Sağlık İşletmelerinde Üretim Yönetiminin Önemi ve Amacı... 241 8.2.2. Sağlık İşletmelerinde Malzeme Yönetimi... 246 8.2.2.1. Malzeme Yönetiminin Amaç ve Yararları... 246 8.2.2.2. Malzeme Yönetim Sisteminin Fonksiyonları... 247 8.2.2.3. Malzeme Yönetiminde Çağdaş Yöntemler... 255 8.2.2.3.1. Malzeme İhtiyaç Planlaması (MİP)... 255 8.2.2.3.2. Tam Zamanında Üretim (Just In Time Production)... 255 8.2.2.3.3. Bar-Kod ve Kare-Kod... 257 8.2.2.3.4. RFID... 258 8.2.2.3.5. Birim Doz İlaç Sistemi (PYXIS)... 259 8.2.3. Sağlık İşletmelerinde Stok Yönetimi... 260 8.2.3.1. Stok Değerleme Yöntemleri... 260 8.2.3.2. Stok Kontrol Yöntemleri... 261 Kaynaklar... 266 Bölüm Soruları... 267 BÖLÜM 9: SAĞLIK İŞLETMELERİNDE PAZARLAMA YÖNETİMİ... 269 9.1. PAZARLAMANIN TANIMI... 269 9.2. SAĞLIK HİZMETLERİ PAZARLAMASI... 271 9.2.1. Sağlık Hizmetleri Pazarlamasının Gelişimi... 272 9.2.2. Sağlık Hizmetleri Pazarlamasına Getirilen Eleştiriler... 273 9.2.3. Sağlık İşletmelerinde Pazarlama Stratejisi Geliştirme Aşamaları... 275 9.3. SAĞLIK HİZMETLERİNDE PAZARLAMA KARMASI ELEMANLARI... 275 9.3.1. Geleneksel Pazarlama Karması Unsurları... 277 9.3.1.1. Ürün (Product)... 277 9.3.1.2. Fiyat (Price)... 277 9.3.1.3. Dağıtım (Place)... 278 9.3.1.4. Tutundurma (Promotion)... 278 9.3.2. Genişletilmiş Pazarlama Karması... 279 9.3.2.1. İnsan Unsuru (People)... 279 9.3.2.2. Fiziksel Ortam (Physical Facilities)... 280 9.3.2.3. Süreç Yönetimi (Process Management)... 281 9.4. PAZAR BÖLÜMLEME VE HEDEF PAZAR SEÇİMİ... 281 xix
Kaynaklar... 284 Bölüm Soruları... 286 BÖLÜM 10: FİNANSAL YÖNETİM VE SAĞLIK HİZMETLERİ FİNANSMANI... 287 10.1. FİNANS KAVRAMI... 287 10.2. FİNANSAL YÖNETİMİN FONKSİYONLARI... 288 10.2.1. Finanslama... 288 10.2.2. Yatırım... 289 10.2.3. Kâr Dağıtımı (Temettü)... 289 10.3. FİNANSAL TABLOLAR... 289 10.4. FİNANSAL ANALİZ VE ANALİZDE KULLANILAN ARAÇLAR... 290 10.4.1. Finansal Tabloların Analizinde Kullanılan Oranlar... 291 10.4.1.1. Likidite Oranları... 291 10.4.1.2. Devir Hızı Oranları... 292 10.4.1.3. Kaldıraç Oranları... 293 10.4.1.4. Kârlılık Oranları... 293 10.4.2. Başabaş Analizi... 294 10.4.3. Fon Akım Tablosu... 294 10.5. SAĞLIK HİZMETLERİ FİNANSMANI... 294 10.5.1. Sağlık Hizmetleri Finansman Sisteminin Özellikleri... 295 10.5.2. Sağlık Hizmetlerinde Finansman Yöntemleri... 296 10.5.2.1. Genel Vergiler... 298 10.5.2.2. Sosyal Sağlık Sigortası... 299 10.5.2.3. Özel Sağlık Sigortası... 300 10.5.2.4. Cepten Yapılan Ödemeler... 301 10.5.2.5. Tıbbi Tasarruf Hesabı... 301 10.6. HİZMET SUNUCULARINA YAPILAN ÖDEME YÖNTEMLERİ... 302 10.6.1. Sabit Bütçe (Fixed Budget)... 302 10.6.2. Fatura Bedelinin Ödenmesi (Payment By Itemised Bill - Fee For Service)... 302 10.6.3. Gün Başına Ödeme (Payment By Day)... 303 10.6.4. Vaka Başına veya Teşhise Göre Ödeme (VBÖ) (Case Payment - Payment By Diagnosis-DRG)... 303 10.6.5. Kişi Başına Ödeme (Capitation Fee)... 304 10.7. TÜRKİYE DE SAĞLIK HİZMETLERİ FİNANSMAN YAPISI... 304 10.7.1. Sosyal Güvenlik Kurumu... 306 Kaynaklar... 307 Bölüm Soruları... 309 BÖLÜM 11: İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ... 311 11.1. İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ KAVRAMININ TANIMI, İLKELERİ VE İŞLEVLERİ... 312 11.1.1. İnsan Kaynakları Yönetimi Kavramı... 312 11.1.2. İnsan Kaynakları Yönetiminin İlkeleri... 313 11.1.2.1 Liyakat / Yeterlilik İlkesi... 313 11.1.2.2 Eşitlik İlkesi... 313 11.1.2.3. Kariyer İlkesi... 313 11.1.2.4. Güvence İlkesi... 314 xx
11.1.2.5. Yansızlık İlkesi... 314 11.1.2.6. Halef Yetiştirme İlkesi... 314 11.1.2.7. Yönetim Geliştirme İlkesi... 314 11.1.2.8. İnsan Kaynakları Fonksiyonları... 314 11.1.3. İnsan Kaynakları Planlaması... 315 11.1.3.1. İş Analizi... 317 11.1.3.2. İş Tanımı... 319 11.1.3.3. İş Gerekleri (İş Şartnamesi)... 320 11.1.4. İşgören Bulma ve Seçme Süreci... 320 11.1.4.1. Aday Sağlama Yolları... 323 11.1.4.2. İşe Alma Aşamaları... 324 11.1.5. İnsan Kaynakları ve Eğitim... 326 11.1.6. Kariyer Geliştirme... 328 11.1.7. Performans Değerlemesi... 328 11.1.8. Ücret Yönetimi... 328 11.1.9. Endüstri ilişkileri... 330 11.1.10. İşgören Sağlığı ve İş Güvenliği... 331 11.2. SAĞLIK HİZMETLERİNDE İNSAN GÜCÜ... 331 11.2.1. Sağlık Personeli İstihdam Şekilleri... 334 Kaynaklar... 336 Bölüm Soruları... 337 BÖLÜM 12: SAĞLIK İŞLETMELERİNDE HALKLA İLİŞKİLER VE İLETİŞİM... 339 12.1. HALKLA İLİŞKİLER... 340 12.2. SAĞLIK İŞLETMELERİNDE HALKLA İLİŞKİLER ve GELİŞİMİ... 341 12.2.1. Sağlık Kuruluşlarında Halkla İlişkiler İhtiyacını Ortaya Çıkartan Nedenler... 341 12.2.2. Hastanelerde Halkla İlişkiler Biriminin Görevleri... 344 12.3. İLETİŞİM... 346 12.3.1. İletişim Akışları... 347 12.3.2. İletişimin Sınıflandırılması... 348 12.3.3. Sağlık İşletmelerinde İletişimin Önemi... 349 12.3.3.1. Hekim-Hasta İletişimi... 349 12.3.3.2. Hasta-Hemşire İletişimi... 352 12.3.3.3. Hasta-Diğer Hastane Personeli İletişimi... 352 12.3.4. Etkin İletişimi Etkileyen Faktörler... 353 Kaynaklar... 355 Bölüm Soruları... 357 BÖLÜM 13: SAĞLIK İŞLETMELERİNDE STRATEJİK YÖNETİM... 359 13.1. STRATEJİK YÖNETİM KAVRAMI... 359 13.2. STRATEJİK YÖNETİMİN TEMEL MODELİ... 359 13.2.1. Çevrenin İncelenmesi... 360 13.2.1.1. SWOT Analizi... 361 13.2.2. Strateji Oluşturma... 364 13.2.2.1. Misyon, Vizyon ve Değerler... 364 13.2.2.2. Hedefler... 365 xxi
13.2.2.3. Strateji Düzeyleri... 366 13.2.2.4. Politikalar... 367 13.2.3. Strateji Uygulama... 368 13.2.3.1. Programlar... 368 13.2.3.2. Bütçeler... 368 13.2.3.3. Prosedürler... 368 13.2.4. Değerlendirme ve Kontrol... 368 13.3. SAĞLIK İŞLETMELERİNDE STRATEJİK TERCİHLER... 369 13.3.1. Sağlık İşletmelerinde Uygulanabilecek Temel Stratejiler... 369 13.3.1.1. Yönelim (Directional) Stratejileri... 369 13.3.1.2. Uyum Sağlama (Adaptive) Stratejileri... 370 13.3.1.3. Pazara Giriş Stratejileri... 376 13.3.1.4. Rekabet Stratejileri... 379 13.3.1.5. Uygulama Stratejiler... 384 Kaynaklar... 385 Bölüm Soruları... 387 BÖLÜM 14: SAĞLIK İŞLETMELERİNDE PERFORMANS YÖNETİMİ... 389 14.1. PERFORMANS VE PERFORMANS DEĞERLEME KAVRAMI... 390 14.1.1. Performans... 390 14.1.2. Performans Değerleme... 390 14.1.3. Niçin Performans Değerleme... 393 14.1.4. Performans Değerlemenin Yararları... 394 14.1.5. Performans Değerleme Süreci... 395 14.2. PERFORMANS DEĞERLEME YÖNTEMLERİ... 396 14.2.1. Karşılaştırma Yöntemleri... 396 14.2.2. Grafik Dereceleme Yöntemi... 397 14.2.3. Kontrol Listeleri Yöntemi... 397 14.2.4. Amaçlara Göre Değerlendirme Yöntemi... 398 14.2.5. 360 Derece Performans Değerleme Yöntemi... 398 14.2.6. Kritik Olay Yöntemi... 398 14.3. PERFORMANS DEĞERLEMEDE YAPILAN HATALAR... 399 14.3.1. Belli Derecelere Yönelmek... 399 14.3.2. Hale Etkisi... 399 14.3.3. Son Olayların Etkisinde Kalmak... 399 14.3.4. Kontrast Hatası... 400 14.3.5. Kişisel Önyargılar... 400 14.3.6. Pozisyondan Etkilenme... 400 14.3.7. Atfetme Hataları... 400 14.3.8. Ortalama Eğilimi... 400 14.4. SAĞLIK İŞLETMELERİNDE PERFORMANS DEĞERLEME... 400 14.4.1. Sağlık İşletmelerinde Dengeli Puan Cetveli... 401 14.4.2. Hastane Performansı... 403 14.4.2.1. Hastane Performans Ölçüm Modeli (PATH)... 405 14.4.3. Sağlık Bakanlığı Performans Yönetim Sistemi... 408 14.4.3.1. Performansa Dayalı Ek Ödeme Sistemi... 409 xxii
14.4.3.1.1. 2004 Yılı Öncesi... 409 14.4.3.1.2. 2004-2013 Yılları Arası... 410 14.4.3.1.3. 2013 Yılı Sonrası Uygulamalar... 413 14.4.3.2. Kurumsal Performans Ölçümü ve Kalite Geliştirme Uygulaması... 415 14.4.3.2.1. Hastanelerde Ölçme ve Değerlendirme... 416 Kaynaklar... 420 Bölüm Soruları... 423 BÖLÜM 15: HASTANELERDE BİNA YÖNETİMİ... 425 15.1. Hastanelerde Bina Yönetim Sistemleri... 426 15.2. Bina Yönetim Sisteminin Evreleri... 428 15.2.1. Kapsam ve Tanımlama... 428 15.2.2. Tasarım ve Proje... 429 15.2.3. Uygulama... 429 15.2.4. Sonlandırma... 429 15.3. Hastanelerde Bina Yönetim Hizmetleri... 430 15.3.1. Isıtma, Havalandırma ve İklimlendirme (HVAC) Hizmetleri... 431 15.3.2. Temizlik Hizmetleri... 434 15.3.3. Hastane Bilgi Sistemleri... 435 15.3.4. Teknik Bakım-Onarım Hizmetleri... 435 15.3.5. Tıbbi Teknolojik Hizmetler... 436 15.3.6. Bina-Tesis Güvenliği Hizmetleri... 437 15.3.6.1. Yangın Güvenliğinin Sağlanması... 437 15.3.6.2. Tehlikeli Maddelerin Yönetimi... 438 15.3.6.3. Tıbbi Cihaz Yönetimi... 438 15.3.6.4. Tıbbi Atık Yönetimi... 439 15.3.6.5. Hastane Güvenliğinin Yönetimi... 440 15.3.6.6. Destek Sistemleri Yönetimi... 440 15.3.6.7. Hastane Acil Durum Planları ve Yönetimi... 440 15.3.7. Hastanelerde Bahçe ve Peyzaj Mimari Hizmetleri... 440 15.3.8. Hastanelerde Yemek Hizmetleri... 440 15.3.9. Hastanelerde Çamaşırhane Hizmetleri... 441 15.4. Bina Yönetimi Hizmetlerinde Dış Kaynaklardan Yararlanma... 441 KAYNAKLAR... 443 Bölüm Soruları... 445 BÖLÜM 16: SAĞLIK ENFORMASYON SİSTEMLERİ... 447 16.1. TARİHSEL GELİŞME... 451 16.2. HASTA BAKIMI VE SAĞLIK HİZMETLERİ YÖNETİMİNDE ENFORMASYON TEKNOLOJİLERİNİN KULLANILMASI... 452 16.2.1. Klinik Enformasyon Sistemleri (Clinical Information Systems)... 454 16.2.1.1. Bilgisayar Temelli Hasta Kaydı... 455 16.2.1.2. Laboratuvar Enformasyon Sistemleri (Laboratory Information Systems)... 456 16.2.1.3. İlaç Enformasyon Sistemleri (Pharmacy Information Systems)... 457 16.2.1.4. Radyoloji Enformasyon Sistemleri (Radiology Information Systems)... 458 16.2.1.5. Hemşirelik Enformasyon Sistemleri (Nursing Information Systems)... 459 xxiii
16.2.1.6. Klinik Karar Destek Sistemleri (Clinical Decision Support Systems)... 460 16.2.2. Yönetim Enformasyon Sistemleri (Management Information Systems)... 462 16.2.2.1. Muhasebe ve Finansal Yönetim Sistemleri (Accounting and Financial Management Systems)... 462 16.2.2.2. Programlama Sistemleri (Scheduling Systems)... 464 16.2.2.3. İnsan Kaynakları Yönetimi Sistemleri (Human Resources Information Systems)... 464 16.2.2.4. Malzeme Yönetimi Sistemleri (Materials Management Systems)... 465 16.2.2.5. Ofis Otomasyonu (Office Automation)... 466 16.3. SAĞLIK ENFORMASYON SİSTEMLERİNİN PLANLANMASI, TASARLANMASI, KURULMASI VE İŞLETİLMESİ... 466 Kaynaklar... 470 Bölüm Soruları... 471 BÖLÜM 17: SAĞLIK İŞLETMELERİNDE HASTA HAKLARI VE ETİK... 473 17.1. SAĞLIK İŞLETMELERİNDE HASTA HAKLARI... 473 17.1.1. Hasta Hakları Kavramının Gelişim Süreci... 474 17.1.2. Türkiye de Hasta Hakları... 476 17.1.3. Niçin Hasta Hakları?... 480 17.1.4. Hasta Güvenliği... 481 17.2. MALPRAKTİS... 482 17.3. ETİK VE AHLAK KAVRAMI... 484 17.3.1. İş Etiği-İşletme Etiği... 485 17.3.2. Sağlık İşletmelerinde Etik... 486 17.4. MOBBİNG... 490 17.4.1. Sağlık İşletmelerinde Mobbing... 491 17.4.2. Mobbing Nasıl Önlenir?... 492 Kaynaklar... 493 Bölüm Soruları... 495 BÖLÜM 18: SAĞLIK İŞLETMELERİNDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR... 497 18.1. SAĞLIK HİZMETLERİNDE TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ... 498 18.1.1. Toplam Kalite Yönetiminin İlkeleri... 502 18.1.2. Sağlık İşletmelerinde Müşteri Kavramı... 504 18.1.3. Toplam Kalite Yönetimini Sağlık Kurumlarında Uygulamadaki Güçlükler... 505 18.1.4. Sağlık Kurumlarında Toplam Kalite Yönetiminin Başarıya Ulaşabilmesi İçin Gerekli Faktörler... 505 18.1.5. Müşteri Tatmini... 507 18.2. DIŞ KAYNAKLARDAN YARARLANMA (OUTSOURCING)... 508 18.2.1. Neden Dış Kaynak Kullanımı?... 509 18.2.2. Dış Kaynaklardan Yararlanmanın Dezavantajları... 510 18.2.3. Dış Kaynak Kullanımı Uygulanmasının Başarılı Olabilmesi İçin Gerekli Koşullar... 511 18.2.4. Sağlık İşletmelerinde Dış Kaynaklardan Yararlanma Alanları... 511 18.3. BENCHMARKİNG (KIYASLAMA)... 513 18.3.1. Benchmarking in Yararları ve Temel Özellikleri... 514 18.3.2. Benchmarking Türleri... 514 18.4. KRİZ YÖNETİMİ... 515 xxiv
18.4.1. Kriz ve Kriz Yönetimi... 515 18.4.2. Krizin Evreleri... 516 18.4.3. Kriz Yönetim Süreci... 517 18.4.4. Sağlık İşletmelerinde Kriz Yönetimi... 518 18.5. STRES YÖNETİMİ... 520 18.5.1. Stres... 520 18.5.2. Stres Kaynakları... 520 18.5.2.1. Bireysel Stres Kaynakları... 521 18.5.2.2. Çevresel Stres Kaynakları... 521 18.5.2.3. İş ile İlgili Stres Kaynakları... 522 18.5.3. Stresin Belirtileri... 523 18.5.4. Stres Yönetimi... 523 18.5.4.1. Stres Yönetiminde Bireysel Başa Çıkma Yöntemleri... 523 18.5.4.2. Stres Yönetiminde Örgütsel Başa Çıkma Yöntemleri... 524 Kaynaklar... 525 Bölüm Soruları... 528 BÖLÜM 19: SAĞLIK KURULUŞLARINDA AFET YÖNETİMİ VE ACİL SAĞLIK HİZMETLERİ... 529 19.1. Afet Yönetimi... 531 19.1.1. Tıbbi Afet Durumunda Bakım Merkezlerinin Sınıflandırılması... 533 19.1.2. Sağlık Kuruluşlarında Afet Planları... 534 19.1.2.1. Afet Planının Özellikleri... 535 19.1.2.2. Afet Planının Amaçları... 536 19.1.2.3. Bir Afet Planında Bulunması Gereken Temel Hizmetler... 536 19.1.2.4. Hastanelerde Afet Planlarının Organizasyonu... 537 Kaynaklar... 548 Bölüm Soruları... 550 BÖLÜM 20: DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE SAĞLIK YÖNETİMİ EĞİTİMİ... 551 20.1. KUZEY AMERİKA DA SAĞLIK YÖNETİMİ MESLEĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ... 553 20.2. DİĞER ÜLKELERDE SAĞLIK YÖNETİMİNİN GELİŞİMİ... 554 20.3. TÜRKİYE DE SAĞLIK YÖNETİMİNİN GELİŞİMİ... 555 Kaynaklar... 563 BÖLÜM SORULARI... 564 GENEL KAYNAKÇA... 565 DİZİN... 589 xxv