O sm an iye Y er F ıstığı İşlem e S anayi

10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya O sm an iye Y er F ıstığı İşlem e S anayi Nermin BAH Şİ1 Dilek BOSTAN BUDAK2 Aykut GÜL3 nerminbahsi@osmaniye.edu.tr dbudak@cu.edu.tr aykutgul@osmaniye.edu.tr 1Öğr.Gör., Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Düziçi Meslek Yüksek Okulu İktisadi ve İdari Programlar Bölümü 2 Doç.Dr.,Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü 3 Prof.Dr.,Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Özet Bu çalışmanın amacı; Osmaniye nin gelişmesi için son derece önemli olan, Türkiye deki yerfıstığının % 80 inin işlendiği Osmaniye de bu ürünün işleme aşamalarını ve bu sektörde faaliyet gösteren işletmelerin sorunlarını tespit ederek çözüm önerileri sunmaktır. Bu amaçla Osmaniye İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Gıda ve Yem Şubesi ne kayıtlı olan ve yer fıstığı işleyen 41 işletmeyle anket çalışması yapılmıştır. Araştırma sonucunda yerfıstığı işleme faaliyetini yapan işletme sahiplerinin ortalama yaşlarının 40 olduğu ve % 39 unun lise mezunu olduğu belirlenmiştir. İşletmelerde yerfıstığı; ön eleme, kabuk kırma, boylama, seçme, kavurma gibi işlemlerden geçmekte ve Osmaniye de yerfıstığı büyük oranda kuruyemiş (% 95) olarak işlenmektedir. Sektörde bir örgütlenmenin olmadığı ve işletme sahiplerinin oluşturulacak bir örgütlenmede yer almak istedikleri belirlenmiştir. İşlenen yerfıstığının pazarlanmasında karşılaşılan en büyük sorunların ise fiyat tutarsızlığı ve pazar yapısıdır. Anahtar kelimeler: Osmaniye, yer fıstığı, yer fıstığının işlenmesi, The Industry of Groundnuts Processing in Osmaniye Abstract The pursose of this study is to provide advices by identifying the problems of enterprises which works in groundnuts sector and the processing stages of this product in Osmaniye. 80 percent of groundnuts production is produced in Turkey in which is extremely important for the development of Osmaniye. For this purpose questionare has been implemented to the 41 enterprises processing groundnuts and registered to the Branch of Food and Feed of Osmaniye Provincial Department of Agriculture and Livestock Food. By the result of the survey the average age of the enterprises owner is processing is 40 and 39 percent of them had a high school diploma. It has been identified that the groundnuts has been processing by pre-screening, breaking the shell, grading, picking and frying and also groundnuts has been processed mostly as nuts (95 percent) in Osmaniye. It has been found out that there hasn t been a cooperation in this sector and the owner of groundnuts enterprises wants to take part in an organization if there is. It has been determined that the most important problems faced in marketing the processed groundnuts are price inconsistency and the market types. Key words: Osmaniye, groundnuts, groundnuts processing 1.Giriş Yerfıstığı, dünyada tek yıllık yağ bitkileri arasında önemli bir yere sahiptir. Baklagiller familyasından olan yerfıstığı, meyvelerini toprak altında yetiştirmesiyle diğer baklagillerden ayrılır. Yağlı bitkiler arasında önemli bir yere sahip olmasına rağmen kullanım alanlarının çeşitliliği nedeniyle sanayi için önemli bir girdi kaynağı olmaktadır. Yerfıstığı dünyada üretim miktarı bakımından yağlı tohumlu bitkiler arasında; soya, pamuk ve kolza dan sonra dördüncü sırada yer almaktadır (Parlakay ve Alemdar, 2011). Tohumlarında bulunan yüksek oranlardaki yağ ve protein nedeniyle, fıstık yağı ve fıstık ezmesi üretmek amacıyla dünyada yaygın olarak üretilmektedir. Dünyada 2010 yılında 24.069.708 ha alanda, 3.7643.609 ton yerfıstığı üretimi yapılmıştır. Dünya yerfıstığı üretiminde Çin, Hindistan, Nijerya, ABD ve Endonezya başta gelmektedir (FAO, 2012). Dünya yerfıstığı ekim alanı ve üretim miktarı içerisinde Türkiye nin payı oldukça düşüktür. Türkiye de yer fıstığı özellikle Çukurova Bölgesi nde ekim nöbetine girmesi, kendinden sonra gelen bitkiye işlenmiş ve azotça zengin bir tarla bırakması ve buğdaydan sonra ikinci ürün olarak yetiştirilebilmesi dolayısıyla büyük öneme sahiptir (Işık, 2003). Türkiye de 2010 yılı itibariyle 274.500 dekar alanda, 97.310 ton yer fıstığı üretilmiştir. Ülkemiz yer fıstığı ekim alanları içerisinde Adana ve Osmaniye nin payı % 77 dir. Üretimin ise % 81 i Adana ve Osmaniye de gerçekleştiıilmektedir. Yağlı tohumlar ekim alanları içerisinde ise yerfıstığı % 3,6 lık paya sahiptir. Osmaniye nin toplam yerfıstığı ekim alanı içerisindeki payı % 38,6, üretimdeki payı ise % 39,9 dur (TUİK, 2012). Yerfıstığı Osmaniye nin en önemli tarımsal ürünlerinden biri olarak Osmaniye nin sembolü durumundadır. Osmaniye yerfıstığı ekimi ve üretimine ilaveten, yerfıstığının işlenmesinde ve pazarlanmasında en önemli merkez ve pazar durumundadır. Türkiye de üretilen yer fıstığının % 85 i Osmaniye de pazarlanmakta ve üretilen yerfıstığının % 80 i Osmaniye de işlenmektedir. Dolayısıyla yerfıstığı il için önemli bir istihdam alanı oluşturmaktadır. Yerfıstığı üretiminde makineleşmenin henüz tam olarak gelişmemiş olması maliyetlerinin diğer yağlı tohumlara oranla daha yüksek olmasına neden olmaktadır. Bu nedenle yer fıstığı ülkemizde çerez olarak tüketilmekte ve ihracatı da çerez olarak yapılmaktadır. Osmaniye de irili ufaklı 350 adet işletmede yerfıstığı işlenerek pazara sunulmaktadır (Anonim, 2012a). Bu işletmelerden bir kısmı ambalajlı ürünler üretmekte diğerleri kabuklu ya da kabuksuz ham madde olarak 1078

Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma yarı mamul ürün halinde yerfıstığı işlemekte ve pazarlamaktadır. Bu çalışmanın amacı Türkiye deki yerfıstığının % 80 inin işlendiği Osmaniye de, bu ürünün işleme aşamalarını ve bu sektörde faaliyet gösteren işletmelerin sorunlarını tespit ederek çözüm önerileri geliştirmektir. 2. Materyal ve Yöntem Araştırmanın ana materyalini Osmaniye ilinde yerfıstığı işleyen işletmelerden anket yoluyla elde edilen birincil veriler oluşturmaktadır. Araştırma ikincil verilerle de desteklenmiştir. Konuyla ilgili daha önce yapılmış araştırmalar incelenerek araştırmanın amacına uygun olarak soru formları oluşturulmuş ve test edildikten sonra veriler Nisan-Mayıs 2012 döneminde toplanmıştır. Anket formu 7 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde yerfıstığı işletme sahiplerinin kişisel bilgileri, ikinci bölümde işletme bilgileri, üçüncü bölümde hammadde temini ile ilgili bilgiler, dördüncü bölümde yerfıstığının işlenmesi ile ilgili bilgiler, beşinci bölümde yerfıstığının pazarlanması ile ilgili bilgiler, altıncı bölümde örgütlenme, yedinci bölümde izlenebilirlik, sekizinci bölümde ise düşünceleri ve hedefleri tespit etmeye yönelik sorulara yer verilmiştir. Araştırmanın ana kitlesini Osmaniye İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ne kayıtlı 60 yerfıstığı işleme tesisleri oluşturmaktadır. Araştırmada tam sayım yöntemi kullanılmıştır. Ancak işletmelerden bir kısmının faaliyetine son vermiş olması ve bir kısmına da sezonun bitmiş olması dolayısıyla ulaşılamamış ve 41 işletmeyle görüşülmüştür. Elde edilen veriler SPSS 17.0 programı yardımıyla analiz edilmiş ve bulgular frekans ve yüzde dağılımı şeklinde gösterilmiştir. 3. Araştırma Bulguları Araştırma bulgularına göre yerfıstığı işleme tesisi sahiplerinin % 97,6 sı erkektir ve ortalama yaş 40 tır. İşletme sahiplerinin % 28 i 30 yaş ve altındayken, % 46,6 sı 40 yaş ve üzerindedir. İşletme sahiplerinin % 78 i evlidir. Araştırma bulgularına göre işletme sahiplerinin % 39 u lise mezunu, % 22 si ilkokul mezunu, % 19,5 i ise lisans mezunudur. İşletme sahipleri ortalama olarak 16 yıldır yerfıstığı işletmesinde çalışmaktadır. İşletme sahiplerinin bu sektörde çalışma nedenleri arasında ise; baba mesleği olması (% 43,9), kişisel ilgi (% 19,5), karlı olması (% 12,2) gibi konular sıralanmaktadır. Yerfıstığı işletme tesislerinin faaliyette bulunduğu toplam alan 120.238 m2, kapalı alan ise 46.473 m2 dir. Yerfıstığı işleme tesisleri ortalama olarak 1192 m2 lik alanda faaliyet göstermektedir. Görüşülen işletmelerin % 46 sında teknik eleman, % 34 ünde gıda mühendisi, % 14,6 sında tekniker çalışmaktadır. Araştırmaya katılan yerfıstığı işletmelerinde 513 işçi olmak üzere toplam olarak 641 kişi istihdam edilmektedir. İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğüne kayıtlı olmayan işletmelerde bulunmakta, ayrıca sektörde merdivenaltı olarak tabir edilen evlerin bodrumlarında da işçilere yerfıstığı seçme işi yaptırılmaktadır. Özellikle genç kızlar ve kadınlar için büyük bir istihdam alanı oluşturan yerfıstığı işletmelerinde yaklaşık 15.000 kişinin çalıştığı ve bu sektörden geçimini sağlayan 100 binin üzerinde kişi bulunmaktadır (Anonim, 2012a). Sektörde günlük çalışma süresi ortalama olarak 8,5-9 saattir. Bu sektördeki işletmeler işin durumuna göre haftanın 6 günü faaliyetlerini sürdürmektedirler. İşletmeler yerfıstığını ağırlıklı olarak Adana, Ceyhan, Tuzla, Karataş, Yumurtalık, Kadirli, Düziçi ve Osmaniye den temin etmektedirler. İşletme sahiplerinin % 70,7 si yerfıstığını direkt üreticiden temin ettiğini ifade ederken, yaklaşık % 15 i tüccardan temin etmektedirler. Ancak özellikle büyük işletmeler kendilerinin depolama imkanları olmasından dolayı direkt üreticiden alırken, diğer işletmeler sezon süresince üreticiden almakta, sezon bittikten sonra ise tüccar, toptancı gibi diğer yerlerden de yerfıstığını temin etmektedir. Genellikle Eylül, Ekim ve Kasım ayları sezon olarak ifade edilmekte ve alımlar genellikle bu aylarda yapılmakta, ancak çoğunlukla Temmuz ve Ağustos ayları dışında tüm yıl boyunca sektörde yerfıstığı alımları devam etmektedir. Fıstık temin ederken dikkat edilen en önemli konuların başında kalite (% 58,5) ve büyüklük (% 34) gelmektedir. Bunların dışında yerfıstığı alımı yapılırken, ürünün cinsi, standart olması, temizlik, randıman, aflotoksin, fiyatı, nem oranı, parlaklığı, kabuk rengi ve birinci ürün olması gibi özelliklere de dikkat edilmektedir. İşletmelerin % 73 ü yerfıstığını kabuklu olarak almakta, % 17 si kabuksuz, geriye kalanı ise hem kabuklu hem de kabuksuz olarak almaktadır. Yerfıstığını kabuklu olarak alan işletmelerin % 46,9 u kabuklarını yem fabrikalarına verirken, % 9,4 ü kepek yapımında kullanmakta, % 3 ü yakacak olarak kullanmakta, %15,6 sı bir kısmını yem fabrikalarına verirken, geriye kalan kısımları da yakacak ve kepek olarak değerlendirmektedir. İşletmelerin % 25 i ise kırım işini kendileri yapmayıp, başka işletmelere yaptırdıkları için kabuklar kırım işini yapan işletmeye bırakılmaktadır. Yerfıstığı temin edilirken işletmelerin % 68 i bir kısmını peşin, bir kısmını da vadeli almakta, % 22 si ise sadece peşin alımları tercih etmektedir. Fıstık temininde işletmelerin karşılaştığı en önemli sorun piyasadaki fiyat tutarsızlığıdır. İşletmeler sezonda yüksek fiyatlardan satın aldıkları ürünün ithalattan sonra düşüş yaşadığını bu nedenle zor durumda kaldıklarını belirtmektedirler. Yerfıstığının kalitesi ve üretici belirtilen diğer önemli sorunlardır. Üreticiden alım sırasında müstahsil makbuzu alamamalarından dolayı işletmeler sorun yaşamaktadırlar. Pazar yapısı, standart, yerfıstığının nem oranı, aflotoksin ifade edilen diğer sorunlardır. 1079

10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 1. Yerfıstığına uygulanan işlemler Frekans Yüzde (%) Ön eleme (Taş ayırma) 22 53,7 Kurutma 9 22,0 Kabuk kırma 19 46,3 Seçme (Temizleme) 30 73,2 Boylama (Sınıflama) 34 82,9 Tuzlama 9 22,0 Ambalajlama 21 51,2 Kavurma 5 12,2 Kıyma 2 4,9 Araştırma bulgularına göre işletmelerin % 53,7 si yerfıstığını aldıktan sonra ön eleme yapmakta ve bu işlem işletmelerin % 95,6 sında makine ile geriye kalanlarda ise makine ve elle birlikte yapılmaktadır. İşletmelerin % 22 sinde alınan yerfıstığının nem oranlarının yüksek olması ve bunun da depolama esnasında çürümeye neden olmasından dolayı kurutma işlemi yapılmaktadır, yine bu işlemde yaklaşık % 90 oranında makine ile yapılmaktadır. İşletmelerin tamamında kabuk kırma makinası bulunmamasından dolayı yalnızca % 46 sında kabuk kırma işlemi yapılmaktadır. İşletmelerin % 73 ünde seçme, % 83 ünde boylama işlemi uygulanmaktadır. Seçme işlemi seçme bantları üzerinde işçiler tarafından yapılmaktadır. Yerfıstığı işletmelerinde yapılan diğer işlemler ise; tuzlama (%22), ambalajlama (%51,2), kavurma (%12,2), kıyma (%4,9) dur. Ambalajlama genellikle 25 ya da 50 kg lık çuvallar şeklinde yapılmaktadır. Çizelge 2. Yerfıstığı işletmelerinde üretilen ürünler Ürünler Frekans Yüzde Üretim miktarı (ton) Yağ 2 4,9 1200 Kuruyemiş 39 95,1 23211 Şekerleme 1 2,4 15 Kıyılmış fıstık 3 7,3 1020 Fıstık ezmesi hammaddesi 1 2,4 1000 Diğer 7 17,1 6080 Araştırma bulgularına göre işletmelerin % 95,1 inde yerfıstığı kuruyemiş olarak işlenmektedir Çizelge 2). Bu işletmelerde işlenen kuruyemiş miktarı 23.211 ton dur. Kuruyemiş olarak işlenen fıstığın bir kısmı kabuklu kuruyemiş olarak bir kısmı da iç fıstık olarak işlenmektedir. İşletmelerin yalnızca % 4,9 unda yerfıstığı yağ olarak işlenmektedir. Yerfıstığından elde edilen yağ hamyağ dır. Ülkemizde yerfıstığının yağ olarak değerlendirilmemesinin en büyük nedeni, yerfıstığı üretiminde makinalaşmanın gelişmemiş olmasından dolayı üretim maliyetlerinin çok yüksek olması ve üzerine bir de işleme maliyetleri eklendiğinde yemeklik yağ fiyatının piyasadaki zeytinyağı fiyatlarının bile üzerine çıkmasından ve bundan dolayı besin değerinin oldukça yüksek olmasına rağmen tüketiciler tarafından tercih edilmemesinden kaynaklanmaktadır. Bunların dışında yerfıstığı şekerleme (% 2,4), pastanelerde çeşitli ürünlerde kullanılan kıyılmış fıstık (% 7,3), fıstık ezmesi hammaddesi (% 2,4) olarak işlenmektedir. İşletmelerin % 17,1 inde tuz, % 2,4 ünde şeker, % 2,4 ünde yağ, % 4,9 unda un, % 2,4 ünde ise nişasta hammadde olarak kullanılmaktadır. İşletmelerin büyük bir çoğunluğu yerfıstığına tuzlama, kavurma gibi işlemler uygulamadan direkt kuruyemişçilere satmaktadırlar. Çizelge 3. Yerfıstığı ürünlerinin satış noktaları Frekans Yüzde (%) Miktar (Ton) Kuruyemişçi 36 87,8 23.767 Market 4 9,8 262 Tekel bayi 1 2,4 20 Çikolata-şekerleme fabrikaları 3 7,3 4.500 Fıstık işleme tesisleri 4 9,8 1.700 Pastane 4 9,8 2.900 Perakende 1 2,4 175 Diğer 5 12,2 1.587 1080

Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Yerfıstığı işleme tesislerinde işlenen fıstığın % 87,8 i kuruyemişçilere, % 9,8 i marketlere, % 9,8 i fıstık işleme tesislerine, % 9,8 i pastanelere, % 7,3 ü çikolata-şekerleme fabrikalarına satılmaktadır (Çizelge 3). Yerfıstığı işleyen işletmelerin % 90,2 si yalnızca iç pazara satış yaparken, geriye kalan % 9,8 i ise hem iç pazara hem de dış pazara satış yapmaktadır. Yalnızca bir işletme işlediği ürünlerin % 50 sini ihraç ederken, diğer işletmelerin ihracat oranları oldukça düşüktür. İşledikleri ürünlerin yalnızca % 5-10 u ihraç edilmektedir. İhracatın düşük olmasının en büyük nedeni ise ülkemizde yerfıstığı üretim maliyetlerinin dünya fiyatlarının üzerinde olmasından kaynaklanmaktadır. Araştırma bulgularına göre yerfıstığı işleme tesislerindeki makine varlığı Çizelge 4 de verilmiştir. İşletmelerin % 65,9 unda ön eleme (Taş ayırma) makinası, % 34,1 inde fıstık kırma makinesı, % 12,2 sinde Seperatör, % 12,2 sinde Renk ayırıcı, % 22 sinde boylama makinesı, % 61 inde seçme bantı, % 19,5 inde fırın, % 2,4 ünde fıstık kıyma makinesı, % 7,3 ünde zar soyma makinesı, % 7,3 ünde tuzlama makinesı bulunmaktadır. Çizelge 4. Yerfıstığı işleme tesislerindeki makine varlığı Frekans Yüzde (%) Adet Ön eleme-taş ayırma 27 65,9 35 Fıstık kırma 14 34,1 18 Seperatör - Ayıklama 5 12,2 5 Sorteks-Renk ayırıcı 5 12,2 6 Boylama 9 22 21 Seçme Bantı 25 61 51 Kavurma - Fırın 8 19,5 11 Fıstık kıyma 1 2,4 1 Zar soyma 3 7,3 3 Tuzlama 3 7,3 3 Diğer 5 12,2 33 İşletmelerin ambalajlamaya yönelik olarak % 19,5 inde vakum paketleme makinesı, % 4,9 unda şerit yapıştırma makinesi, çuvallama makinesi, dikiş makinesı, kantar gibi varlıkları bulunmaktadır. Depolamaya yönelik olarak, depo, kazan ve taşıyıcılar bulunmaktadır. Nakliye için ise işletmelerin 31,7 sinde kamyon, % 4,9 unda servis aracı, % 4,9 unda pazarlama aracı, % 4,9 unda kamyonet bulunmaktadır. Yerfıstığı işleme tesislerinde işlenen yerfıstığının pazarlanmasında yararlanılan aracılar önem sırasına göre sıralandığında, doğrudan satış birinci sırada yer alırken, tüccar ikinci sırada, toptancılar da üçüncü sırada yer almaktadır. İşletmelerin ürünlerini pazarlarken karşılaştıkları sorunlar sıralandığında ise; fiyat tutarsızlığı ve rekabet birinci sırada, pazar yapısı ikinci sırada, tanıtım üçüncü sırada yer alırken, alıcılar, standartlar ve ödemelerde yaşanan sıkıntılarda karşılaşılan diğer sorunlar arasındadır. Ürünlerin satışı yapılırken alıcının durumuna göre işletmelerin % 56,1 i hem peşin hem de vadeli satışı birlikte kullanmakta, % 31,7 si yalnızca vadeli satış yaparken, % 12,2 si peşin satışları tercih etmektedir. Yerfıstığı işleme tesisi sahiplerinin % 85,4 ü sektörde bir örgütlenmeye gerek olduğunu ifade etmektedir. Örgütlemenin gerekliliğini ifade eden işletme sahiplerinden % 63,6 sı kooperatif şeklinde örgütlenmeyi tercih ederken, % 15,2 si dernek, % 12,1 i birlik şeklinde örgütlenmeyi tercih etmektedir (Çizelge 5). Çizelge 5. İstenen örgütlenme şekli Örgüt Frekans Yüzde (%) Kooperatif 21 63,6 Dernek 5 15,2 Birlik 4 12,1 Diğer 3 9,1 Araştırmaya katılan işletme sahiplerinin % 82,9 u oluşturulacak olan örgütlenmenin içinde yer almak istediklerini ifade ederken % 17,1 i herhangi bir örgütlenmede yer almak istemediklerini belirtmişlerdir. Böyle bir örgütlenmede yer almak istememelerinin nedenleri; kendini yeterli görmeme (% 20), ilgi alanı olmaması (% 40), gereksiz görme (% 40) dir. İşletmelerin kurulacak olan örgütten beklentileri ise; fiyat istikrarı (% 41,5), mali destek (% 7,3), birlik-beraberlik ( % 31,7), pazarlamada kolaylık (% 14,6), piyasayı dengeleme ( % 29,3), ürüne standart getirilmesi (% 14,6) ve pazarın bölgelere ayrılmasıdır (Çizelge 6). 1081

10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 6. Örgütten beklentiler Frekans Yüzde (%) Fiyat istikrarı 17 41,5 Mali destek 3 7,3 Birlik-beraberlik 13 31,7 Pazarlamada kolaylık 6 14,6 Piyasayı dengeleme 12 29,3 Ürünlere standart getirilmesi 6 14,6 Pazarı bölgelere ayırma 1 2,4 İşletmelerde izlenebilirlik kavramı konusunda bilgi sahibi olan 3 işletme bulunmaktadır. İzlenebilirlik kavram olarak bilinmemekle birlikte, işletmeler ürünü satın aldıklarında alıcıya göre farklı yerlerde depolamakta ve ambalajların üzerine iliştirdikleri etiketlerdeki seri numarasıyla 6 ay süreyle ürünün takibi sağlanabilmektedir. İzlenebilirlik kavramı konusunda bilgi sahibi olan işletmelerde ise alınan ve satılan ürünlerde etiketlerdeki parti numarasına göre izlenebilirlik sağlanmaktadır. İşletmelerin % 82,9 u izlenebilirlik konusunda verilecek eğitimlere katılacaklarını ifade etmişlerdir. Eğitimlerin ise ağırlıklı olarak Tarım İl Müdürlüğü ve Üniversiteler tarafından verilmesinin uygun olacağını ifade etmişlerdir. Eğitimlere katılmak istemeyenlerin ise vaktinin olmaması ve faydasız olduğunu düşünmelerinden kaynaklanmaktadır. Araştırmaya katılan işletmelerin % 51,2 sektörün geleceğinden endişeli iken, geriye kalanı gelecekten oldukça ümitlidir. İşletmelerin 12,2 si gelecekte ihracatı artırmayı planlarken, % 14,6 sı ürün çeşidini artırmayı, % 43,9 u işletmesini büyütmeyi ve gelişmeyi, % 18,9 u makinelemeyi, % 9,8 i kaliteyi artırmayı planlamaktadır. İşletmelerin % 4,9 u işi bırakmayı düşünürken, % 24,39 u sektörün geleceğinden ümitli olmadıklarından herhangi bir planları olmadığını ifade etmektedir (Çizelge 7). Çizelge 7. İşletmelerin Gelecek İle İlgili Planları Frekans Yüzde (%) İhracat ihracatı artırmak 5 12,2 Ürün çeşitliliği 6 14,6 Büyüme-gelişme 18 43,9 Makineleşme 8 18,9 Profesyonelleşme 2 4,9 İşi bırakmak 2 4,9 Kaliteyi arttırmak 4 9,8 Planım yok 10 24,39 Araştırma bulgularına göre ticaret potansiyelini artırmak ve ihracata yönelebilmek için işletmelerin % 31,7 si üretime destek verilmesi, % 31,7 si ihracata teşvik verilmesi, % 26,8 i ürün fiyatlarının dünya fiyatlarıyla dengelenmesi, % 31,7 kalite artışı, % 7,3 ü üretim artışı sağlanması gerektiğini ifade etmektedirler (Çizelge 8). Çizelge 8. Ticaret potansiyelini artırmak için yapılması gerekenler Yüzde Frekans (%) Üretime destek 13 31,7 İhracata teşvik 13 31,7 Üretim artışı 3 7,3 Ürün fiyatlarının dünya fiyatlarıyla dengelenmesi 11 26,8 İthal ürünlerle rekabet 4 9,8 Kalite artışı 13 31,7 Standartlar geliştirilmeli 2 4,9 Denetim artırılmalı 1 2,4 Yurtdışında tanıtım yapılmalı 2 4,9 Fikri yok 4 9,8 1082

Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma 4. Sonuç ve Öneriler Osmaniye yerfıstığı üretiminin en çok yapıldığı iller arasında Adana dan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Osmaniye yerfıstığının üretimi dışında yerfıstığı işleme ve ticaret merkezi durumundadır ve yerfıstığı Osmaniye nin simgesi durumuna gelmiştir ve sanayinin temelini oluşturmaktadır (Anonim, 2012b). Yerfıstığı çok çeşitli ürünlerin hammaddesi olarak kullanılabilecek olmasına rağmen ülkemizde büyük oranda yalnızca kuruyemiş olarak tüketilmektedir. Özellikle besin açısından oldukça zengin olan yerfıstığı yağı ülkemizde üretilmemektedir. Bunun en büyük nedeni üretim maliyetlerinin oldukça yüksek olmasından dolayı pazar sıkıntısı yaşamasıdır. Osmaniye de yerfıstığı işleme tesislerinde işlenen fıstıklar büyük oranda kuruyemişçilere pazarlanmaktadır. Bu sektördeki işletmelerin ihracat oranı çok yüksek değildir. İşletmelerin % 90,2 si sadece iç pazara satış yapmaktadır. Sektörde herhangi bir örgütlenme bulunmamaktadır. Ancak böyle bir örgütlenme olması durumunda işletme sahipleri örgütlenmede gönüllü olarak yer almak istemektedirler. Sektörde faaliyette bulunan işletmeler büyük oranda sektörün geleceğinden endişe duymaktadır. Osmaniye de yerfıstığı işleme sanayinin geliştirilebilmesi için sektördeki mevcut sorunların ortadan kaldırılması gerekmektedir. Özellikle ithal ürünlerin piyasaya girmesinden dolayı sektörde çok fazla fiyat dalgalanmaları olmakta bu da işletmeleri olumsuz yönde etkilemektedir. Sektördeki işletmelerin bu fiyat dalgalanmalarından etkilenmemeleri için ithalata kısıtlamalar getirilmeli ya da yurt içindeki fiyatlar dünya fiyatlarıyla dengeli hale getirilmelidir. Bunun yapılabilmesi için de öncelikle yerfıstığı üretim maliyetlerinin düşürülmesi ve hasatta makineleşmeye geçilmesi gerekmektedir. Ayrıca sektörde herhangi bir örgütlenme bulunmamasından dolayı pazar yapısı oldukça kötüdür, işletmeler birlikte hareket edemediklerinden fiyatlar oldukça dengesiz seyretmekte bu da haksız rekabete neden olmaktadır. Sektörde birlik ve beraberliğin sağlanabilmesi için en kısa süre içerisinde bir örgütlenmeye ihtiyaç vardır. Yerfıstığı yağlı bir tohum olmasına rağmen diğer yağlı tohumlar gibi destekleme kapsamına alınmamıştır. Bu ürünün de desteklenme kapsamına alınması sektördeki maliyetlerin düşmesine yardımcı olacaktır. Ayrıca yine besin değeri açısından oldukça iyi olan yerfıstığı yağının daha fazla üretilmesi teşvik edilmeli, bunun için de üreticilere gerekli destekler verilmelidir. Yerfıstığı ağırlıklı olarak kuruyemiş olarak işlenmekte ve tüketilmekte, fıstık ezmesi ve şekerleme gibi ürünler çok fazla üretilmemekte ve tüketiciler tarafından bilinmemektedir. Çeşitli yerfıstığı ürünlerinin daha fazla üretilmesini sağlamak amacıyla üretici teşvik edilmeli ve tabiî ki bu ürünlere pazar oluşturabilmek amacıyla tanıtım faaliyetleri kamunun da desteğiyle yürütülmelidir. Ayrıca Türkiye de yer fıstığı işleme sanayiyle ilgili yapılmış çok fazla çalışma bulunmamaktadır, bu sektörde daha kapsamlı çalışmaların yapılması sektörün gelişimi açısından önemlidir. Kaynaklar Anonim, 2012a Osmaniye Yerfıstığı,, Osmaniye İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, web sayfası: http:// www.osmaniyetarim.gov.tr/yerfistigi2.asp, Erişim tarihi: 17.01.2012. Anonim, 2012b, Osmaniye de Yer Fıstığı Tarımının Dünü, Bugünü, Osmaniye Valiliği, web sayfası: http://www.osmaniye.gov.tr/?/osmaniye-yerfistigi, Erişim tarihi: 17.01.2012. FAO, 2012, Food and Agriculture Organization of The United Nations, http://faostat.fao.org/site/567/default. aspx#ancor, Erişim tarihi: 30.05.2012. Işık, H., 2003, Türkiye de Yerfıstığı Üretim Ekonomisi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Adana. Parlakay, O., Alemdar, T., 2011, Türkiye de Yerfıstığı Tarımında Teknik ve Ekonomik Etkinlik, Tarım Ekonomisi Dergisi, 17 (2): 47-53. TÜİK, 2012, Türkiye İstatistik Kurumu web sayfası www.tuik.gov.tr, Erişim tarihi: 30.05.2012. 1083