İÇİNDEKİLER SUNUŞ... iii EDİTÖRDEN... v İŞYERİNDE MANEVİYAT Murat Yolsal GİRİŞ... 1 1. MANEVİYAT KAVRAMI... 2 1.1. Maneviyatın Boyutları... 5 1.2. Maneviyat ve Din Kavramları Karşılaştırması... 6 2. İŞYERİNDE MANEVİYAT... 7 2.1. İşyerinde Maneviyatın Boyutları... 10 2.2. Farklı Dinlerin İşyerinde Maneviyata Bakışı... 11 3. MANEVİ ÖRGÜTLER... 12 3.1. Örgütlerin Maneviyata Bakışına İlişkin Farklı Modeller... 12 3.1.1. Giacalone ve Jurkiewicz in Bakış Açısı... 13 3.1.2. Ashforth ve Pratt in Bakış Açısı... 13 3.1.3. Mitroff ve Denton un Bakış Açısı... 14 3.2. İşyerinde İnanç Yaklaşımı... 14 3.2.1. Pozitivist Örgütler... 15 3.2.2. İnanç Temelli Örgütler... 16 3.2.3. İnancı Güvence Altına Alan Örgütler... 16 3.2.4. İnanç Dostu Örgütler... 17 vii
3.3. Örgütün Manevi Dönüşümü... 18 3.3.1. İş Etiği... 20 3.3.2. Kurumsal Sosyal Sorumluluk... 20 4. İŞYERİNDE MANEVİYAT KONUSUNDA YAPILMIŞ ARAŞTIRMALAR... 21 5. İŞYERİNDE MANEVİYAT KAVRAMINA YÖNETİLEN ELEŞTİRİLER... 23 SONUÇ... 25 KAYNAKÇA... 26 ÖRGÜTSEL YABANCILAŞMA Ahmet Erkasap GİRİŞ... 39 1. YABANCILAŞMA - KAVRAMSAL ÇERÇEVE... 40 2. İŞE YABANCILAŞMA... 41 3. İŞE YABANCILAŞMANIN BOYUTLARI... 45 4. İŞGÖREN ÜZERİNDE OLUŞAN YABANCILAŞMANIN KAYNAKLARI... 48 5. İŞGÖREN ÜZERİNDE OLUŞAN YABANCILAŞMANIN SONUÇLARI 52 6. YABANCILAŞMA İLE İLİŞKİLİ KONULAR... 55 7. YABANCILAŞMAYI ÖNLEYİCİ STRATEJİLER... 56 SONUÇ... 58 KAYNAKÇA... 60 İŞ YAŞAMINDA DUYGULARI ANLAMLANDIRMANIN ÖRGÜTLERE VE ÇALIŞANLARA FAYDALARI Araş. Gör. Türker Tuğsal GİRİŞ... 69 1. ANLAMLANDIRMA KAVRAMI VE ANLAMLANDIRMA TEORİSİ... 70 2. ÖRGÜTSEL ANLAMLANDIRMA... 74 3. ANLAMLANDIRMANIN ÖNEMİ... 74 4. ANLAMLANDIRMANIN ÖZELLİKLERİ... 75 5. ANLAMLANDIRMA SÜRECİ İÇİNDE DUYGULARIN ROLÜ... 76 5.1. Duygu Kavramı ve Duygusal Olaylar Teorisi (Affective Events Theory). 78 5.2. Anlamlandırma Sürecindeki Temel Duygular... 81 5.2.1. Pozitif ve Negatif Duygular... 81 viii
5.2.2. Kişilerarası Anlamlandırma Sürecinde Duygular... 83 6. İŞ YAŞAMINDA RASYONEL veya DUYGUSAL DAVRANMA İKİLEMİ... 85 7. DUYGULARIN ARACI ROLÜNDE ANLAMLANDIRMA VE ANLAMVERME ÜZERİNE BİR MODEL ÖNERİSİ... 86 SONUÇ... 88 KAYNAKÇA... 90 ÖRGÜTLERDE LİDERLİĞİN KARANLIK YÖNÜ Yrd. Doç. Dr. Nurgül Keleş Tayşir Çağrı Acarol GİRİŞ... 95 1. KARANLIK LİDER KİMDİR?... 96 2. KARANLIK LİDER DAVRANIŞLARI... 100 3. KARANLIK LİDERLER NEDEN TAKİP EDİLİRLER?... 110 4. KARANLIK LİDERLİĞİN SONUÇLARI... 116 SONUÇ... 118 KAYNAKÇA... 119 İŞGÖREN SESSİZLİĞİ VE SESLİLİĞİ Araş. Gör. Mehmet Sağlam GİRİŞ... 121 1. ÖRGÜTLERDE SESSİZLİK VE SESLİLİK DAVRANIŞLARI GELİŞİMİ... 122 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE... 123 2.1. İşgören Sessizliği... 124 2.2. İşgören Sesliliği... 125 3. İŞGÖREN SESSİZLİĞİ NEDENLERİ... 126 4. İŞGÖREN SESSİZLİĞİ BOYUTLARI... 128 4.1. Kabullenici Sessizlik... 128 4.2. Savunma Amaçlı Sessizlik... 129 4.3. Örgüt Yararına Sessizlik... 130 5. İŞGÖREN SESLİLİĞİ NEDENLERİ... 131 6. İŞGÖREN SESLİLİĞİ BOYUTLARI... 132 6.1. Kabullenici Seslilik... 133 6.2. Savunma Amaçlı Seslilik... 133 ix
6.3. Örgüt Yararına Seslilik... 134 SONUÇ... 134 KAYNAKÇA... 136 YÖNETİCİ-AST ETKİLEŞİMİNDE PYGMALION ETKİSİ (KENDİNİ GERÇEKLEŞTİREN KEHANET, TEMEL BEKLENTİ ETKİSİ) Doç. Dr. Beliz Ülgen GİRİŞ... 141 1. PYGMALION ETKİSİNE GENEL BAKIŞ... 142 2. PYGMALION ETKİSİ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR... 146 2.1. Galetea Etkisi... 146 2.2. Golem Etkisi... 147 2.3. Wallenda Faktörü/Etkisi... 148 3. YÖNETİMDE PYGMALION ETKİSİ... 149 4. PYGMALION ETKİSİ ÜZERİNE MODELLER... 153 5. PYGMALION ETKİSİ İLE İLİŞKİLİ KURAMLAR VE YÖNETİCİ DAVRANIŞLARI... 157 SONUÇ... 163 KAYNAKÇA... 164 İŞYERİ NEZAKETSİZLİĞİ Dr. Esra Atilla Bal GİRİŞ... 171 1. İŞYERİ NEZAKETSİZLİĞİNİN TANIMI... 172 2. SOSYAL BİR ETKİLEŞİM OLARAK İŞYERİ NEZAKETSİZLİĞİ... 173 3. İŞYERİ NEZAKETSİZLİĞİNE NEDEN OLAN FAKTÖRLER... 174 3.1. Bireysel Faktörler... 175 3.1.1. Nezaketsizliğin Nedenine Yönelik Atıflar... 176 3.1.2.Durumun Şiddeti... 176 3.1.3.Nezaketsiz Davranışı Sergileyen Kişinin Özellikleri... 176 3.1.3.1.Statü Farkı... 176 3.1.3.2.Cinsiyet... 177 3.1.3.3. Kızgın Mizaç... 178 3.1.4.Nezaketsiz Davranışa Maruz Kalan Kişinin Özellikleri... 178 3.1.4.1. Duygusal Dengesizlik... 178 x
3.1.4.2.Geçimlilik... 179 3.1.4.3.Kontrol Odağı... 179 3.1.4.4.Dışadönüklük... 180 3.2.Örgütsel Faktörler... 180 3.2.1.Biçimsel Olmayan Örgüt İklimi... 181 3.2.2. Teknolojinin Artan Düzeyde Kullanımı... 181 3.3.İkincil Sarmallar... 181 4. İŞYERİ NEZAKETSİZLİĞİNİN OLUMSUZ SONUÇLARI... 182 4.1. Nezaketsizliğin Olumsuz Sonuçlarına Aracılık Eden Değişkenler... 183 4.1.1.Adaletsizlik Algısı... 183 4.1.2.Sosyal Dışlama Algısı... 184 4.2. Nezaketsizliğin Olumsuz Sonuçlarını Hafifleten bir Faktör: Sosyal Destek... 184 5. SEÇİCİ NEZAKETSİZLİK... 185 5.1.Ayrımcılık Üzerine Güncel Yaklaşımlar... 186 5.1.1.Bireysel Düzeyde Açıklamalar... 187 5.1.1.1.Bilişsel Düzey... 187 5.1.1.2.Duygu Düzeyi... 188 5.2.1.Durumsal Düzeyde Açıklamalar... 188 5.2.1.1.Toplumsal Düzey... 188 5.2.1.2.Örgütsel Düzey... 189 5.3. Modern Bir Ayrımcılık Türü Olarak İşyeri Nezaketsizliği... 189 6. İŞYERİ NEZAKETSİZLİĞİNİ ÖNLEMEYE YÖNELİK ÖNERİLER.. 190 6.1.1. Yöneticilerin Olumlu Model Oluşturması... 190 6.1.2. İşe Alım Süreçlerinin Etkinliği... 190 6.1.3. Etkin Oryantasyon Programlarının Oluşturulması... 191 6.1.4. Nezaketsiz Davranışların Sonlandırılması... 191 6.1.5. Eğitim Desteği... 191 6.2. Seçici Nezaketsizliği Engellemeye Yönelik Öneriler... 192 6.2.1. Bireysel Seviyede Müdahaleler... 193 6.2.2. Durumsal Müdahaleler... 193 6.2.2.1.Toplumsal Düzey... 193 6.2.2.2. Örgütsel Düzey... 193 SONUÇ... 196 KAYNAKÇA... 197 xi
ÖRGÜTSEL SAHTEKÂRLIĞIN GİZLİ MALİYETİ VE ÖRGÜTSEL GÜVEN Yrd. Doç. Dr. Emel Güler Yılmaz GİRİŞ... 207 1. ÖRGÜTSEL AÇIDAN SAHTEKÂRLIK KAVRAMI... 209 1.1. Örgütsel Sahtekârlık Kavramının İlişkili Olduğu Diğer Kavramlar... 212 1.2. Örgütsel Sahtekârlığın Faaliyet Türleri... 213 1.3. Sahtekârlık Üçgeni Hipotezi... 214 1.4. Sahtekârlığın Örgütsel Sonuçları... 217 1.5. Sahtekârlığın Örgütlere Maliyeti... 218 2. GÜVEN KAVRAMI... 219 3. ÖRGÜTSEL AÇIDAN GÜVEN... 221 4. ÖRGÜTSEL GÜVEN YARATMA SÜREÇLERİ... 223 4.1. Güvenin Yeniden Kurulmasına Yönelik Süreçler... 223 4.2. Güvenin İlk Kez Kurulmasına Yönelik Süreçler... 223 5. ÖRGÜTSEL GÜVENİ OLUŞTURMA/KORUMA... 224 SONUÇ... 226 KAYNAKÇA... 227 ÖRGÜTLERDE İNTİKAM Doç.Dr. Gözde Yılmaz GİRİŞ... 231 1. ÖRGÜTSEL İNTİKAM KAVRAMI VE BENZER KAVRAMLARDAN FARKI... 233 2. KİŞİYİ İNTİKAM EYLEMİNE GÖTÜREN SÜREÇ... 234 2.1. Saldırı... 236 2.2. Değerlendirme Süreci... 238 2.3. İntikam Arzusu... 240 2.4. Başa Çıkma Yolları... 241 2.4.1. İntikam ve Örgütlerdeki Şekilleri... 241 2.4.2. Kaçınma... 242 2.4.3. Uzlaşı... 243 2.4.4. Eylemsizliğini Haklı Gösterme... 243 2.4.5. İntikam Hayali Kurma... 243 2.4.6. Affetme... 244 xii
SONUÇ... 244 KAYNAKÇA... 245 ÖRGÜTLERDE ROMANTİZM Hatice Toruntay GİRİŞ... 249 1. ÖRGÜTLERDE ROMANTİZM KAVRAMI... 250 2. ÖRGÜTLERDE ROMANTİK İLİŞKİ TÜRLERİ... 253 3. ÖRGÜTLERDE ROMANTİZMİ OLUŞTURAN ETMENLER... 254 3.1. Fiziksel Yakınlık/Benzerlik (Propinquity)... 255 3.2. Sürekli Birlikte Olma (Repeated Exposure)... 255 3.3. Tutum Benzerliği (Attitude Similarity)... 256 3.4. Performans İçin Alınan Övgü (Performance Appraisal)... 257 3.5. Fiziksel Çekicilik... 258 3.6. Uyarılma (Arousal)... 258 3.7. Örgüt Kültürü (Organizational Culture)... 258 3.8. Özerk Çalışma Grupları (Job Autonomy)... 258 4. STATÜ VE MEDENİ DURUM UNSURLARINA GÖRE ÖRGÜTSEL ROMANTİZMİN DEĞERLENDİRİLMESİ... 259 4.1. Statüye Göre Örgütsel Romantizmin Değerlendirilmesi... 259 4.2. Medeni Durum Unsurlarına Örgütsel Romantizmin Değerlendirilmesi... 259 5. ÖRGÜTSEL ROMANTİZME YÖNELİK ÇALIŞANLARIN VE ÖRGÜT YÖNETİMİNİN TUTUMU... 260 5.1. Örgütsel Romantizme Yönelik Örgüt Yönetiminin Tutumu... 262 5.2. Örgütsel Romantizme Yönelik Çalışanların Tutumu... 263 5.3. Örgütsel Romantizme Yönelik Yasal Düzenlemeler... 264 SONUÇ... 267 EK- 1 ÖRNEK AŞK SÖZLEŞMESİ... 273 YAZARLAR... 279 Ahmet Erkasap... 279 Doç. Dr. Beliz Ülgen... 279 Çağrı Acarol... 280 Yrd. Doç. Dr. Emel Güler Yılmaz... 280 Dr. Esra Atilla Bal... 280 xiii
Doç. Dr. Gözde Yılmaz... 281 Hatice Toruntay... 281 Araş. Gör. Mehmet Sağlam... 281 Murat Yolsal... 282 Yrd. Doç. Dr. Nurgül Keleş Tayşir... 282 Araş. Gör. Türker Tuğsal... 282 xiv