lköretim 3. Sınıf Türkçe Dersi Öretmen Kılavuz Tolga ERDOAN LKÖRETM 3. SINIF TÜRKÇE DERS ÖRETMEN KILAVUZ KTABI VE ÖRENC ÇALIMA KTABININ YAPILANDIRMACI YAKLAIMA UYGUNLUU Tolga ERDOAN * ÖZET Bu aratırmada, ilköretim 3. sınıf Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabının yapılandırmacı yaklaıma uygunluk düzeyinin belirlenmesi amaçlanmıtır. Aratırmada nitel aratırma yöntemi kullanılmıtır. Aratırmada ilk olarak ilgili çalımalar ve literatürden yararlanarak yapılandırmacı yaklaıma uygun Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabında bulunması gereken özellikler belirlenmitir. Belirlenen bu özellikler ııında ilköretim 3. sınıf Türkçe dersinde kullanılan bir öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabı doküman incelemesi yöntemiyle analiz edilmitir. Aratırma sonucunda, incelenen öretmen kılavuz kitabının yapılandırmacı yaklaıma uygunluk düzeyi genel anlamda yetersiz bulunurken, örenci çalıma kitabının uygunluk düzeyi kısmen yeterli bulunmutur. Anahtar Sözcükler: Yapılandırmacılık, Türkçe, Öretmen Kılavuz Kitabı, Örenci Çalıma Kitabı. APPROPRIATENESS OF PRIMARY SCHOOL 3. GRADE TURKISH TEACHER S BOOK AND STUDENT S WORKBOOK FOR CONSTRUCTIVIST APPROACH ABSTRACT This study aims to determine the level of appropriacy of Primary School 3.grade Turkish teacher s book and student s workbook according to the constructivist approach. Qualitative research method has been used in the study. Firstly the features of teacher s book and student s workbook for Turkish lesson which are required for the constructivist approach were specified by means of literature review and related studies. In the light of these specified features, a 3rd grade Turkish lesson teacher s book and student s workbook were analysed by documentary investigation. At the end of the study, the teacher s book was found to be insufficient with respect to the level of appropriacy for constructivist approach in general aspect whereas the level of appropriacy for the student s workbook was found to be partially sufficient. 1. GR Key Words: Constructivism, Turkish, Teacher s Book, Student s Workbook. Eitim alanında yaanan hızlı gelimeler örenme ve öretme sürecine bakı açısının deimesine yol açmaktadır. Bu deiiklikle birlikte bireylere kazandırılacak bilgi ve becerilerin yeniden düzenlenmesi ve eitimin önemli öesi olan eitim programlarının da bu düzenlemelere uygun hale getirilmesi gerekmektedir. Son yıllarda program gelitirme konusunda yapılan çalımalar öretmen merkezli ve örenenin pasif olduu yaklaımlar yerine öreneni merkeze alan ve öretmenin rehber olduu yaklaımları ön plana çıkarmıtır. Yaanan gelimeler kapsamında ülkemizde de Milli Eitim Bakanlıı tarafından 2004 yılında yapılan çalımayla ilköretim ders programları deitirilmitir. Ülkemizdeki program deiiklii çalımalarında öretim programı deitirilen derslerden birisi de Türkçedir. Türkçe dersi öretim programı yapılandırmacı yaklaım temel alınarak hazırlanmıtır. Bu yaklaımla birlikte, örenme öretme sürecinde örencilerin ön bilgilerini harekete geçirme, geliim düzeylerini dikkate alma, etkili iletiim kurma, anlam kurma, uygulama ve deerlendirme kavramları önemli kavramlar olarak ön plana çıkmıtır (Erdoan ve Bekci, 2007; Yetkin ve Daçan, 2007, S.75). Yeni hazırlanan Türkçe programında belirtilen amaçlara ulaılabilmesi ve örencilere istenilen becerilerin kazandırılması için eitim ortamlarının ve bu ortamlarda kullanılacak araçgereçlerin yapılandırmacı yaklaıma uygun olarak hazırlanması gerekmektedir. Bu noktada, öretim amacıyla kullanılan temel kaynak olan ders kitaplarının programda belirtilen yaklaıma uygun olarak hazırlanması önem kazanmaktadır. Ayrıca dier ülkelerde olduu gibi ülkemizde de ders kitaplarının en çok kullanılan öretim materyali olması, kitapların öretim sürecindeki ve programa uygun eitim ortamları düzenlenmesindeki önemini bir kat daha arttırmaktadır. * Ar. Gör., Hacettepe Üniversitesi, lköretim Bölümü, Sınıf Öretmenlii Anabilim Dalı, terdogan@hacettepe.edu.tr 163
Tolga ERDOAN lköretim 3. Sınıf Türkçe Dersi Öretmen Kılavuz Yapılandırmacı yaklaıma uygun eitim ortamları ancak bu yaklaıma uygun olarak hazırlanmı ders kitaplarıyla oluturulabilir (Kılıç, 2007, S.343). 2. PROBLEM DURUMU Ülkemizde ilköretim düzeyinde yapılan program deiikliklerinde programı deitirilen tüm derslerde yapılandırmacı yaklaım temel alınmıtır. Bu yaklaımla birlikte, örenme ve öretme kavramına bakı açısı da deimi ve bu kavramlara farklı anlamlar yüklenmitir. Örenme ve öretme kavramına farklı anlamların yüklenmesi öretmen ve örencilerin rol ve sorumluluklarında da deiikliklere yol açmıtır (ahin, 2007, S.286 287). Yapılandırmacı yaklaım, eitim alanında bilgi inası anlamında kullanılmaktadır. Yapılandırmacı örenme anlayıında, örenci merkezli bir yaklaım söz konusudur. Örenci, örenme ortamında aktif bir ekilde rol alarak yeni örendii bilgileri eskileri ile ilikilendirerek bu bilgileri yapılandırır. Bu yaklaıma göre örenme, örenenin bilgiyi edilgen olarak örenmesi deil, bilgiyi anlaması, yorumlaması, farklı bakı açılarını tanıyıp kendi bakı açısını gelitirmesi, gelitirdii bakı açısını savunabilmesi ve örendiklerini günlük yaamda kullanabilmesi görüüne dayalıdır (Yager, 1991, S.52 57; Brooks ve Brooks, 1998; Terwel, 1999, S.195 197; Anagün, Acat ve Anılan, 2007, S.493). Yapılandırmacı yaklaımda öretmenin en önemli görevi, örenme ortamını düzenlemek ve örencileri belirlenen çerçevede yönlendirmektir. Öretmenin düzenledii ve yönlendirdii örenme sürecinin baarısı, büyük ölçüde, örenme ortamının nitelikli planlanmasına, planlanan örenme etkinliklerinin uygulanmasına ve deerlendirilmesine balıdır. Öretmenin eitim ortamını düzenleme ve yönlendirme sürecinde kullandıı temel kaynak ders kitaplarıdır. Yapılandırmacı yaklaıma uygun olarak düzenlenecek eitim ortamlarında kullanılacak ders kitaplarının bazı özelliklere sahip olması gerekmektedir. Bu özellikler u ekilde sıralanabilir (Kılıç ve Seven, 2006, S.135 136): - Örencilerin kazanımlarına yönelik olarak mevcut bilgi, tutum ve deerlerini belirlemek için giri etkinlikleri verilmelidir. - Ders kitaplarında her kazanım için örencilerin kendi bilisel yapılarını açıklamalarına ve tartımalarına olanak salayacak açık uçlu sorulara yer verilmelidir. - Örencilerin mevcut bilisel yapılarını deitirmelerine olanak salayacak ipuçları verilmelidir. - Örencilerin bilisel yapılarını yeniden yapılandırmaları ve yeniden düünmeleri için onların giriimlerini destekleyecek etkinliklere yer verilmelidir. - Ders kitabında verilen etkinliklere yönelik deerlendirme önerileri yer almalıdır. Dier derslerde olduu gibi Türkçe derslerinde de örencilerin ya ve seviyesine, öretim programının esaslarına uygun olarak hazırlanmı ders kitapları ve yardımcı materyalleri en önemli öretim materyalleridir (Bayrakcı, 2005, S.7). Türkçe dersi örencilerin bilgi kazanımlarından çok onların dil becerilerini kazanmalarına ve bu becerilerin gelitirilmesine yöneliktir. Bu nedenle Türkçe dersinin bir ifade ve beceri kazanma dersi olduunu söylemek mümkündür. lköretimin ilk be yılında temel dil becerilerinin örencilere kazandırılması amaçlanmıtır. Temel dil becerilerinin kazandırılmasında örencilerin en çok kullandıı materyaller olan ders kitapları büyük önem taımaktadır (Özkara, 2006, S.50). Yeni programlarla birlikte ders kitaplarının eitim ortamında kullanılmasında farklı bir uygulamaya balanmıtır. Artık derslerde kullanılan kitaplar; ders kitabı, öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabı olmak üzere üç ögeden oluan bir set halinde hazırlanmaya balanmıtır. Böylece yeni programa uygun örenme öretme sürecinin oluturulmasında, bu sürecin sınırlarının ve kapsamının belirlenmesinde bu üçlü setler önemli bir belirleyici olmutur (Fidan, Yıldız ve Akta, 2005, S.283). Ders kitabı ve örenci çalıma kitabıyla birlikte yer alan öretmen kılavuz kitabı, ilgili öretim programlarında yer alan kazanım ve açıklamalar dorultusunda dersin örenilmesini kolaylatıracak ve örencilerin yeteneklerinin gelimesine yardımcı olacak çeitli örnek, alıtırma, okuma kaynakları ve dier etkinlikleri kapsayan, öretmenlerin yararlanması için hazırlanan eserdir (MEB, 2004). Kılavuz kitaplar, öretmenin yapacaı etkinlikleri, bunların sırasını, nasıl yapılacaını göstererek daha kısa zamanda örenciye rehberlik edilmesini kolaylatırır. Öretmen kılavuz kitaplarının özellikle genel önerilere, yöntem önerilerine, uyarılara, problem çözümlerine, sınıf içi uygulamalara ve etkinliklere yer vermesi ve bu 164
lköretim 3. Sınıf Türkçe Dersi Öretmen Kılavuz Tolga ERDOAN uygulamaların nasıl yapılacaına ilikin yönlendirici olması gerekmektedir (Ceyhan ve Yiit, 2003, S.58; Kılıç, 2007, S.343). Türkçe dersi öretmen kılavuz kitaplarının yapılandırmacı yaklaıma uygun olabilmesi için u özellikleri taıması gerekir (Ceyhan ve Yiit, 2003, S.58 59; MEB, 2004; Aıcı, 2005, S.251 259; Seven ve Kılıç, 2006, S.14 21; Kılıç, 2007, S.343 344): - Derste örencilere kazandırılabilecek kazanımlara yer verilmelidir. - Derslerin günlük hayat, ders içi ve dier derslerle ilikilendirilmesinde kullanılabilecek örneklere yer verilmelidir. - Öretmenin derste kullanabilecei yöntem, teknik ve araç-gereçlere ilikin seçenekler ve öneriler verilmelidir. - Örencilerin ön bilgilerini harekete geçirici ve derse hazırlayıcı farklı etkinliklerden oluan hazırlık çalımalarına yer verilmelidir. - Öretmenin dersi nasıl yönlendireceine ilikin öneriler verilmelidir. - Ders öncesi, ders sırası ve ders sonrasında yapılabilecek bireysel farklılıklara yönelik etkinlik seçeneklerine yer verilmelidir. - Örenme öretme sürecinde yapılandırmacı yaklaımın nasıl uygulanacaına ilikin açıklamalar ve gösterimler yer almalıdır. - Dersteki örenme öretme sürecine ilikin alan bilgisi ve mesleki formasyonla ilgili açıklamalara yer verilmelidir. - Örencilerin zorlanabilecekleri noktalara ilikin uyarı ve açıklamalara yer verilmelidir. - Örenci çalımalarının nasıl deerlendirileceine ilikin seçenekler sunulmalıdır. - Örenme eksikliklerini giderici çalıma seçeneklerine yer verilmelidir. Ders kitabı ve öretmen kılavuz kitabıyla birlikte yer alan dier öretim materyali örenci çalıma kitabıdır. Örenci çalıma kitabı, öretim programlarında yer alan kazanımlar dorultusunda örencilere bilgi ve beceri kazandırılmasına yardımcı olan, örenmeyi pekitirecek unsurlara yer veren öretim materyalidir (MEB, 2004). Örenci çalıma kitabında, örencilerin önceki örenmelerini ortaya çıkartacak ve onları sonraki örenmelere hazırlayacak etkinlikler olmalıdır. Bunun yanında çalıma kitabında, örencilerin akıl yürütme, problem çözme, karar verme, yaratıcı düünme, eletirel düünme, kritik düünme ve öz deerlendirme gibi üst düzey düünme becerilerini gelitirecek ve dersteki örenmelerini günlük yaamıyla ilikilendirecek etkinliklere yer verilmesi yapılandırmacı yaklaıma uygun eitim ortamlarının oluturulmasında oldukça önemlidir. Türkçe dersi örenci çalıma kitaplarının yapılandırmacı yaklaıma uygun olması için u özelliklere sahip olması gerekir (MEB, 2004; Aıcı, 2005, S.251 259; Özkara, 2006, S.50 51; Seven ve Kılıç, 2006, S.42 43): - Örencileri derse hazırlayıcı ve ön bilgilerini ortaya çıkarıcı farklı etkinliklere yer verilmelidir. - Derste ilenenlerle günlük hayat ve dier dersler arasında iliki kurmayı salayacak farklı etkinliklere yer verilmelidir. - Bireysel farklılıklara yönelik etkinliklere yer verilmelidir. - Örencilerin üst düzey düünme becerilerini gelitirmeye yönelik etkinliklere yer verilmelidir. - Örencilerin aratırma becerilerini gelitirecek ve onları aratırmaya yöneltecek etkinliklere yer verilmelidir. - Örencileri grup çalımalarına yöneltecek etkinliklere yer verilmelidir. Öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabı ders kitabıyla birlikte dier derslerde olduu gibi Türkçe dersinde de en çok yararlanılan kaynaklardır. Bu kaynakların Türkçe programında temel alınan yapılandırmacı yaklaıma uygun olarak hazırlanması programın istenilen ekilde ve etkilikte uygulanması açısından önem kazanmaktadır. Bu aratırmada, lköretim 3. sınıf öretmen kılavuz kitabının ve örenci çalıma kitabının yapılandırmacı yaklaıma uygunluk düzeyi belirlenmeye çalıılmıtır. Aratırmada, ders kitabı sadece metinlerden olutuu için aratırmaya dâhil edilmemitir. 2. 1. Aratırmanın Amacı Bu aratırmanın amacı, ilköretim 3. sınıf Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabının yapılandırmacı yaklaıma uygunluk düzeyini belirlemek ve elde edilen sonuçlar ııında Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabının hazırlanması ve incelenmesi sürecine ilikin öneriler getirmektir. 165
Tolga ERDOAN lköretim 3. Sınıf Türkçe Dersi Öretmen Kılavuz 2. 2. Problem Cümlesi lköretim 3. sınıf Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabının yapılandırmacı yaklaıma uygunluu ne düzeydedir? 2.3. Alt Problemler 1. lköretim 3. sınıf Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabının yapılandırmacı yaklaıma uygunluu ne düzeydedir? 2. lköretim 3. sınıf Türkçe dersi örenci çalıma kitabının yapılandırmacı yaklaıma uygunluu ne düzeydedir? 2. 4. Sınırlılıklar 1. Aratırma, 2006 2007 eitim yılı ilköretim 3. sınıf Türkçe dersine ait bir öretmen kılavuz kitabı ve bir örenci çalıma kitabıyla sınırlıdır. 2. Aratırmada, öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabında yer alan bir tema incelenmitir. 3. YÖNTEM 3. 1. Aratırmanın Modeli lköretim 3. sınıf Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabının yapılandırmacı yaklaıma uygunluk düzeyini belirlemeyi amaçlayan bu çalıma var olan durumu ortaya koymasından dolayı betimsel nitelikli bir çalımadır. Aratırmada nitel aratırma yöntemi kullanılmıtır. Nitel aratırma; gözlem, görüme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldıı, algıların ve olayların doal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendii aratırmadır (imek ve Yıldırım, 2003, S.19). Aratırmada, Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabının yapılandırmacı yaklaıma uygunluu doküman incelemesi yöntemiyle analiz edilmitir. Doküman incelemesi, aratırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar (Yıldırım ve imek, 2003, S.140). 3. 2. Doküman ncelemesi Süreci Doküman incelemesi genel olarak dokümanlara ulama, orijinalliin kontrol edilmesi, dokümanların anlaılması, verinin analiz edilmesi ve verinin kullanılması olmak üzere be aamada yapılabilir (Yıldırım ve imek, 2003, S.146) Aratırmada, ilköretim 3. sınıf öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabının yapılandırmacı yaklaıma uygunluu bu aamalara uygun olarak analiz edilmitir. Aratırmada ilk olarak aratırmacı tarafından ilgili çalımalar ve literatürden yararlanarak yapılandırmacı yaklaıma uygun Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabında bulunması gereken özellikler belirlenmitir. Sonraki aamada belirlenen bu özellikler üç alan uzmanına inceletilerek geçerlilii salanmı ve özelliklerin son ekli verilmitir. Çalımada incelenen öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabının belirlenen özelliklere sahip olma düzeyi, yeterli, kısmen yeterli ve yetersiz olmak üzere üç kategoride sınıflandırılmıtır. 3. 3. ncelenen Doküman Aratırmada, ilköretim 3. sınıf Türkçe dersinde 2006 2007 öretim yılında aynı set içersinde kullanılan bir öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabı incelenmitir. ncelenen öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabı MEB tarafından 3. sınıf Türkçe derslerinde okutulmak üzere onay alan ve farklı yayınevleri tarafından hazırlanmı ders kitabı setleri arasından rasgele seçilmitir. Ayrıca seçilen öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabında yer alan sekiz temadan biri yine aynı yöntemle belirlenerek incelenmitir. 166
lköretim 3. Sınıf Türkçe Dersi Öretmen Kılavuz Tolga ERDOAN 4. BULGULAR VE YORUM 4. 1. Öretmen Kılavuz Kitabının Yapılandırmacı Yaklaıma Uygunluk Düzeyi Aratırmanın bu aamasında, ilköretim 3. sınıf Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabında yer alan bir tema, ilgili çalımalar ve literatürden yararlanılarak oluturulan yapılandırmacı yaklaıma uygun Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabının özelliklerine göre incelenmitir. Derste örencilere kazandırılabilecek kazanımlara yer verilmesi Öretmen kılavuz kitabındaki ilgili tema incelendiinde, temada bulunan metinlerin baında örencilere kazandırılabilecek olası kazanımlara yer verilmedii görülmektedir. Ancak kılavuz kitabın baında yer alan Örenme Alanlarına Göre Tema çerik Tablosu bölümünde temalar, örenme alanları, kazanımlar ve metinler arasında iliki kurularak her örenme alanına yönelik olarak kazandırılabilecek bir kazanıma yer verilmitir. Ayrıca yine öretmen kılavuz kitabının baında kazanımlar, temalar ve metinler arasındaki ilikiyi gösteren belirtke tablosuna yer verilmitir. Öretmenin yapılandırmacı yaklaıma uygun bir eitim ortamı oluturabilmesi için örencilere kazandırabilecei olası kazanımlar hakkında bilgi sahibi olması gerekmektedir. Bu yüzden kılavuz kitaplarda her ders için olası kazanımların verilmesi ve öretmene bu konuda bir esneklik sunulması yapılandırmacı yaklaıma uygun eitim ortamlarının oluturulabilmesi için daha uygun olabilir. ncelenen öretmen kılavuz kitabının bu açıdan kısmen yeterli olduu söylenebilir. Derslerin günlük hayat, ders içi ve dier derslerle ilikilendirilmesinde kullanılabilecek örneklere yer verilmesi ncelenen temada yer alan be metinden dördünde Günlük Hayatla likilendirme balıı altında kazanımların günlük hayatla ve dier derslerle ilikisinin nasıl kurulacaı açıklanmıtır. Ancak bu bölümde verilen ilikilendirmeler incelendiinde, örneklerin öretmen için yeterince açıklayıcı olmadıı ve bu ilikilendirmelerin yapılandırmacı yaklaıma uygun olarak nasıl uygulanacaının çok net olarak verilmedii görülmektedir. Örnek olarak; Günlük Hayatla likilendirme: Metinden örendikleri bilgileri, günlük hayatlarında nasıl kullanacaklarını yazmalarını isteyiniz. Hayat Bilgisi Kazanımları: Dün, Bugün, Yarın temasının Birey, toplum ve çevre arasındaki karılıklı baımlılıı kavrar ve bunu gösteren örnekler verir. kazanımını Türkçe dersinin Konumalarında yaantısından ve günlük hayattan örnekler verir. kazanımıyla ilikilendirebilirsiniz. Ayrıca öretmen kılavuz kitabının sonunda Türkçe 3. Sınıf Ara Disiplin ve Rehberlik Etkinlikleri balıklı bir bölüm yer almaktadır. Bu bölümde temalarda yer alan bazı ilikilendirme örneklerine yer verilmitir. Öretmenin bu ilikilendirmeleri etkili bir ekilde ve yapılandırmacı yaklaıma uygun olarak yapabilmesi için öretmen kılavuz kitabında ilikilendirmelere yönelik olarak daha net örneklere ve farklı etkinliklere yer verilmelidir. ncelenen öretmen kılavuz kitabının bu açıdan kısmen yeterli olduu söylenebilir. Öretmenin derste kullanabilecei yöntem, teknik ve araç-gereçlere ilikin seçenekler verilmesi Öretmen kılavuz kitabındaki ilgili tema incelendiinde, öretmene derste kullanabilecei olası yöntem ve tekniklere ilikin bilginin verilmedii görülmektedir. Sadece öretmen kılavuz kitabının baında Örenme Tür Yöntem ve Teknikleri bölümünde yöntem ve teknikler genel olarak açıklanmıtır. Araç-gereçlere ilikin ise öretmene ayrı bir bölümde açıklama verilmemi ancak dersin öncesinde veya ilenii sırasında yapılan açıklamalarda örencilerden ve öretmenden hazırlamaları gereken araç-gereçlere dolaylı olarak yer verilmitir. Örnek olarak; Ön Hazırlık: Örencilerinizden en sevdikleri arkadalarının fotoraflarını getirmelerini isteyiniz. Ders ileni süresince kullanılacak dier araç-gereçleri hazırlamalarını isteyiniz. 167
Tolga ERDOAN lköretim 3. Sınıf Türkçe Dersi Öretmen Kılavuz ncelenen öretmen kılavuz kitabının yöntem, teknik ve araç-gereçlerle ilgili olarak, yapılandırmacı yaklaıma uygun eitim ortamlarının oluturulmasında öretmene yeterli düzeyde rehber olmadıı söylenebilir. Örencilerin ön bilgilerini harekete geçirici ve derse hazırlayıcı farklı etkinlik ve sorulardan oluan hazırlık çalımalarına yer verilmesi Öretmen kılavuz kitabında örencilerin derse yönelik yapacakları hazırlıklar Ön Hazırlık ve Zihinsel Hazırlık bölümlerinde verilmitir. Bu bölümler incelendiinde örencilerin ön bilgilerini harekete geçirici etkinliklerin; ders öncesi tartıma, aratırma, görsel sunu, ders öncesi çeitli sorulara cevap arama, konuma, yazma, çeitli araçların sınıfa getirilmesi olmak üzere yedi farklı balıkta toplandıı görülmektedir. Örnek olarak; Ön Hazırlık: Örencilerinizden, en sevdikleri oyuncakları sınıfa getirmelerini isteyiniz. Ön Bilgileri Harekete Geçirme: Örencilerin ön bilgilerini harekete geçirmek için aaıdaki soruları sorabilirsiniz: - Hangi hayvanlardan holanıyorsunuz? Niçin? - Hangi hayvanı, nerede beslemek isterdiniz? Yapılandırmacı yaklaımda örencilerin ön bilgilerinin ortaya çıkartılması oldukça önemlidir. ncelenen öretmen kılavuz kitabının bu açıdan kısmen yeterli olduu söylenebilir. Öretmenin dersi nasıl yönlendireceine ilikin seçenekler verilmesi ncelenen kılavuz kitapta öretmenin dersi nasıl ileyeceine ilikin basamaklar verilmitir. Ancak bu basamaklar incelendiinde, basmaklarda yapılacakların hep aynı kalıpla verildii ve öretmene yönlendirmeler konusunda seçenekler sunulmadıı görülmektedir. Kılavuz kitapta öretmenin dersi nasıl ileyeceinin aamalı olarak verilmesi olumlu bir özelik olarak görülebilir ancak bu basamaklarda sınıf içersinde gerçekletirilebilecek farklı durumlara ve etkinliklere yer verilmemesi bir eksiklik olarak göze çarpmaktadır. ncelenen öretmen kılavuz kitabının bu açıdan kısmen yeterli olduu söylenebilir. Ders öncesi, ders sırası ve ders sonrasında yapılabilecek bireysel farklılıklara yönelik etkinlik seçeneklerine yer verilmesi Öretmen kılavuz kitabında yer alan etkinlikler incelendiinde, sadece çalıma kitabındaki etkinliklere yer verildii ve bu etkinliklere yönlendirmelerin yapıldıı görülmektedir. Kılavuz kitapta bireysel farklılıklara yönelik çalıma kitabındaki etkinlikleri destekleyecek farklı etkinlikler yer almamaktadır. lgili temada Alternatif Etkinlik balıı altında sadece bir etkinlik verilmitir. Verilen alternatif etkinlik u ekildedir: Alternatif Etkinlik Bu metnin ilenmesinde kılavuzun arkasında bulunan Ara Disiplin Etkinlikleri bölümündeki Yönergeleri Uygulamak adlı etkinlii uygulayabilirsiniz. Bu etkinlik Türkçe dersinin Sözlü ve yazılı talimatlara uyar. kazanımıyla ilikilendirilmitir. Öretmen kılavuz kitabı öretmene çalıma kitabı dıında farklı etkinlikler sunmalıdır. Kılavuz kitaplarda yer alacak bu etkinlikler bireysel farklılıklara hitap ederek her örencinin bilgiyi kendisinin yapılandırmasına olanak salamalıdır. ncelenen kılavuz kitabın etkinlik seçenekleri açısından yetersiz olduu söylenebilir. Örenme öretme sürecinde yapılandırmacı yaklaımın nasıl uygulanacaına ilikin açıklamaların ve gösterimlerin yer alması Kılavuz kitapta yer alan ders ileni basamakları incelendiinde yapılandırmacı yaklaımın bu basamaklarda nasıl uygulanacaına ilikin açıklamaların ve gösterimlerin yer almadıı görülmektedir. Kitapta yapılandırmacı yaklaımın nasıl uygulanacaına ilikin açıklama ve gösterimler yerine genel ifadelere yer verilerek süreç tam olarak açıklanmamıtır. Örnek olarak; Farklı çalımalar yaparak örencilerin dikkatlerini younlatırabilirsiniz Verilen örnek konuyu örencilerinizin konuma etkinlikleri içinde kullanabilirsiniz 168
lköretim 3. Sınıf Türkçe Dersi Öretmen Kılavuz Tolga ERDOAN Öretmen kılavuz kitapları, dersin ileni basamaklarında yapılandırmacı yaklaımın nasıl uygulanacaını açıklamalı ve bununla ilgili somut gösterimlere yer vermelidir. ncelenen kılavuz kitabın bu açıdan yeterli olmadıı söylenebilir. Dersteki örenme öretme süreçlerine yönelik alan bilgisi ve mesleki formasyonla ilgili açıklamalara yer verilmesi Kılavuz kitapta öretmene yönelik olarak alan bilgisi ve mesleki formasyonla ilgili özel bir bölüm yer almamaktadır. Ancak dersin ileni basamaklarında zaman zaman öretmene süreçle ilgili açıklamalar yapılmı ve öretmenin bu açıklamalar dorultusunda süreci yönlendirmesi istenmitir. Örnek olarak; Okuma etkinlikleri için konuya uygun yöntem belirleyiniz Örencilere okuma kurallarını hatırlatınız (bk. 4. Açıklama). (Okuma örenme alanının birinci bölümünde yer alan ilk dokuz kazanım okuma kurallarını oluturmaktadır.) ncelenen kılavuz kitapta alan bilgisi ve mesleki formasyonla ilgili dorudan bilgiler verilmese de bazı aamalarda buna yönelik olarak açıklama ve yönlendirmelerin yapıldıı görülmektedir. Öretmen kılavuz kitabının bu açıdan kısmen yeterli olduu söylenebilir. Örencilerin zorlanabilecekleri noktalara ilikin uyarı ve açıklamalara yer verilmesi Öretmen kılavuz kitabında örencilerin süreçte zorlanabilecekleri noktalara ilikin herhangi bir uyarı ve açıklama yer almamıtır. Öretmen kılavuz kitaplarında örencilerin zorlanacakları olası noktalara ilikin uyarı ve açıklamalara yer verilmeli ve öretmenin bu gibi durumlarda neler yapması gerektii örneklerle açıklanmalıdır. ncelenen öretmen kılavuz kitabının bu açıdan yetersiz olduu görülmektedir. Örenci çalımalarının nasıl deerlendirileceine ilikin seçenekler sunulması Öretmen kılavuz kitabında, örenci çalımalarının nasıl deerlendirilecei Ölçme ve Deerlendirme bölümünde ele alınmıtır. Temada yer alan dört ölçme ve deerlendirme bölümünde de tamamen aynı çalımalara yer verilmesi oldukça düündürücüdür. Ayrıca kılavuz kitapta temaların sonunda Neleri Yapar? ve Örenci Gözlem Ölçei adıyla iki form yer almaktadır. Kılavuz kitabın sonunda ise Ölçme ve Deerlendirme adıyla bir bölüm yer almaktadır. Kılavuz kitabın ölçme ve deerlendirme bölümlerindeki çalımalar incelendiinde, benzer çalımalara yer verildii ve bu durumun programın öngördüü çoklu deerlendirme ortamını oluturmada yetersiz olacaı düünülmektedir. Örenme eksikliklerini giderici çalıma seçeneklerine yer verilmelidir. ncelenen öretmen kılavuz kitabında süreç sonunda örencilerde oluacak örenme eksikliklerini giderici çalımalara yer verilmemitir. Kılavuz kitaplarda bu eksikliklere yönelik etkinlik seçenekleri verilmelidir. ncelenen kılavuz kitabın bu açıdan yetersiz olduu söylenebilir. 4. 2. Örenci Çalıma Kitabının Yapılandırmacı Yaklaıma Uygunluk Düzeyi Aratırmanın bu aamasında ise, ilköretim 3. sınıf Türkçe dersi örenci çalıma kitabında yer alan aynı tema, ilgili çalımalar ve literatürden yararlanılarak oluturulan yapılandırmacı yaklaıma uygun Türkçe dersi örenci çalıma kitabının özelliklerine göre incelenmitir. Örencileri derse hazırlayıcı ve ön bilgilerini ortaya çıkarıcı farklı etkinliklere yer verilmesi Örenci çalıma kitabındaki etkinlikler incelendiinde, her metin için ilk iki etkinliin derse hazırlık ve ön bilgileri ortaya çıkarma niteliinde olduu görülmektedir. Çalıma kitabında yer alan bu etkinlikler anahtar kelimelerle çalıma, soru yazma ve tahmin, karılatırma yapma, hikâye yazma, anı yazma ve resim çizme eklindedir. Örnek olarak; 1. Etkinlik: Anahtar kelimeleri cümle içinde kullanınız. 2. Etkinlik: iirin içerii ile ilgili tahminlerinizi yazınız. Metnin okunmasından sonra karılatırınız. 169
Tolga ERDOAN lköretim 3. Sınıf Türkçe Dersi Öretmen Kılavuz incelenen çalıma kitabında örencilerin derse karı ilgi ve merakını arttıracak, onları aratırmaya, düünmeye sevk edecek ve onların ön bilgilerini ortaya çıkartacak farklı etkinliklere kısmen yer verildii görülmektedir. lenen temalarla günlük hayat ve dier dersler arasında iliki kurmayı salayacak farklı etkinliklere yer verilmesi ncelenen çalıma kitabında yer alan 49 etkinlikten 20 tanesi temayla günlük hayat ve dier dersler arasında iliki kurulmasına yöneliktir. Örnek olarak; 1. Etkinlik: Oyun, misket, bebek anahtar kelimelerini kullanarak bir resim çiziniz. 7. Etkinlik: Bu metinden örendiiniz bilgileri günlük hayatınızda nasıl kullanacaksınız? Yazınız. ncelenen çalıma kitabında yer alan etkinliklerin günlük hayatla ve dier derslerle iliki kurma konusunda yeterli olduu söylenebilir. Bireysel farklılıklara yönelik etkinliklere yer verilmesi Çalıma kitabında yer alan etkinlikler incelendiinde etkinliklerin; herhangi bir konu veya durumla ilgili yazı yazma, tahmin etme, soru ve cevap yazma, bulmaca çözme, grafik hazırlama, resim çizme, görselletirme, anı yazma, arkı sözü yazma, iir yazma, boluk doldurma, oyun oynama ve hikâye yazma olmak üzere on üç farklı yapıdan olutuu görülmektedir. Örnek olarak, 1. Etkinlik: Semt, bencil, saklambaç, özür dilemek anahtar kelimeleri ve kelime grubunu kullanarak bir anınızı yazınız. 9. Etkinlik: Bilim adamı olsaydınız insanların daha salıklı olması için nasıl bir bulu yapardınız? Resmini çiziniz. Çalıma kitabında yer alan 49 etkinlik içersinde 13 farklı etkinlik türü çalıma kitabının bireysel farklılıklara yönelik olarak hazırlandıını göstermektedir. Örencilerin üst düzey düünme becerilerini gelitirmeye yönelik etkinliklere yer verilmesi Çalıma kitabında yer alan etkinlikler daha çok yaratıcı düünme, akıl yürütme ve öz deerlendirme becerisinin gelitirilmesine yönelik olarak hazırlanmıtır. Bunun yanında problem çözme, karar verme, eletirel düünme ve kritik düünme gibi becerileri gelitirecek etkinliklere yeterince yer verilmedii görülmektedir. Örnek olarak; 7. Etkinlik: Yanlı bir davranı yaptıınız zaman neler hissediyorsunuz? 4. Etkinlik: iire bir bölüm de siz yazınız. Yapılandırmacı yaklaıma uygun olarak hazırlanan örenci çalıma kitabı örencinin üst düzey düünme becerilerini gelitirmelidir. ncelenen örenci çalıma kitabının bu açıdan kısmen yeterli olduu söylenebilir. Örencilerin aratırma becerilerini gelitirecek ve onları aratırmaya yöneltecek etkinliklere yer verilmesi Örenci çalıma kitabında yer alan etkinliklerden sadece iki tanesi örencileri aratırmaya yöneltecek etkinliklerdir. Bir tema içersinde yer alan 49 etkinlikten sadece 2 tanesinin örencileri aratırmaya yöneltmesi oldukça düündürücüdür. Örnek olarak, 7. Etkinlik: Çevrenizde gördüünüz kulardan birini gözlemleyiniz. Özeliklerini aratırarak sınıfta anlatınız. Örenci çalıma kitaplarında yer alan etkinlikler örencilerin aratırma becerilerini gelitirmeli ve onları aratırmaya yönlendirmelidir. ncelenen çalıma kitabının aratırma becerisini gelitirmeye yönelik etkinliklere yeterince yer vermedii ve bu açıdan yetersiz olduu söylenebilir. Örencileri grup çalımalarına yöneltecek etkinliklere yer verilmesi Çalıma kitabında yer alan etkinliklerin çou bireysel çalımaya yöneliktir. Kitapta yer alan 49 etkinlikten sadece 5 tanesi grup çalımasıyla ilgilidir. Örnek olarak; 170
lköretim 3. Sınıf Türkçe Dersi Öretmen Kılavuz Tolga ERDOAN 2. Etkinlik: Metni dinlerken bilmediiniz kelimeleri yazınız. Kelimelerin anlamlarını arkadalarınızla tartıarak bulunuz. 11. Etkinlik: Arkadalarınızla ayna oyununu oynayınız. Örenme öretme sürecinde grup çalımalarına sık sık yer verilerek örencilerin bilginin yapılandırılması sürecinde ibirlii yapmaları salanmalıdır. ncelenen çalıma kitabında örencileri grup çalımasına yönlendirici etkinliklere yeterince yer verilmemesi çalıma kitabının bu konuda yetersiz olduunu göstermektedir. 5. SONUÇ VE ÖNERLER Bu aratırmada, lköretim 3. sınıf Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabının yapılandırmacı yaklaıma uygunluk düzeyinin belirlenmesi amaçlanmıtır. Aratırmada elde edilen sonuçlar u ekildedir: 1. ncelenen öretmen kılavuz kitabı; örenci kazanımlarına yer verme, dersle ilgili ilikilendirmeler, hazırlık çalımaları, dersin yönlendirilmesi, alan bilgisi-mesleki formasyonla ilgili açıklamalar ve ölçme ve deerlendirme açısından kısmen yeterli bulunmutur. 2. Öretmen kılavuz kitabı; yöntem, teknik ve araç-gereçler, bireysel farklılıklara yönelik etkinlik seçenekleri, yapılandırmacı yaklaımın uygulanmasına yönelik açıklama ve gösterimler, örencilerin zorlanabilecekleri noktalara ilikin uyarı ve açıklamalar ve örencilerin örenme eksikliklerini giderici etkinlik seçenekleri bakımından yetersiz bulunmutur. 3. ncelenen örenci çalıma kitabı; günlük hayat ve dier derslerle iliki kurmayı salayacak ve bireysel farklılıklara yönelik etkinlikler bakımından yeterli bulunmutur. 4. Örenci çalıma kitabı; örencileri derse hazırlayıcı ve ön bilgilerini ortaya çıkarıcı ve örencilerin üst düzey düünme becerilerini gelitirmeye yönelik etkinlikler açısından kısmen yeterli bulunmutur. 5. Örenci çalıma kitabı; örencilerin aratırma becerilerini gelitirme ve örencileri grup çalımasına yöneltme bakımından yetersiz bulunmutur. 6. Genel anlamda öretmen kılavuz kitabının yapılandırmacı yaklaıma uygunluk düzeyinin yetersiz, örenci çalıma kitabının ise kısmen yeterli olduu sonucuna ulaılmıtır. Aratırmada elde edilen sonuçlar ııında Türkçe dersi öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabının hazırlanması ve incelenmesi sürecine ilikin u öneriler getirilebilir: 1. Öretmen kılavuz kitaplarında öretmenlere kendi sınıf ortamlarını yapılandırmacı yaklaıma uygun olarak düzenlemeleri için farklı seçenekler sunulmalıdır. 2. Öretmen kılavuz kitaplarında yapılandırmacı yaklaımın sınıf ortamında nasıl uygulanacaına ilikin örnekler verilmelidir. 3. Öretmen kılavuz kitaplarında bireysel farklılıklara yönelik ve örenme eksikliklerini giderici etkinlik seçeneklerine yer verilmelidir. 4. Öretmen kılavuz kitaplarında öretmenlerin derslerde kullanabilecekleri yöntem, teknik ve araç-gereçlere ilikin seçenekler verilmelidir. 5. Öretmen kılavuz kitaplarında yapılandırmacı yaklaıma yönelik mesleki formasyon bilgilerine yer verilmelidir. 6. Örenci çalıma kitaplarında örencileri grup çalımasına ve aratırmaya yöneltecek etkinliklere yer verilmelidir. 7. Öretmen kılavuz kitabı ve örenci çalıma kitabının seçilmesi sürecinde yapılandırmacı yaklaıma ne derece uygun hazırlandıkları incelenmelidir. 171
Tolga ERDOAN lköretim 3. Sınıf Türkçe Dersi Öretmen Kılavuz KAYNAKÇA Anagün,. S., Acat, B. ve Anılan, H. (2007). Yapılandırmacı Örenme Ortamı Ölçei Güvenirlik Çalıması. VI. Ulusal Sınıf Öretmenlii Eitimi Sempozyumu Bildiri Kitabı (SS.493 498), Anadolu Üniversitesi, Eskiehir. Aıcı, M. (2005). Örenme Anlayılarının Iıında Ders Kitabı Hazırlama. Yayımlandıı Kitap Konu Alanı Ders Kitabı ncelemesi. Bölüm 3 (Edit: Özcan Demirel ve Kasım Kırolu), Ankara: Pagem A Yayıncılık, S: 251 259. Bayrakcı, M. (2005). Ders Kitapları Konusu ve lköretimde Ücretsiz Ders Kitabı Daıtımı Projesi. Milli Eitim Dergisi. Sayı: 165, SS.7 21. Brooks, J. G. ve Brooks, M. G. (1998). In Search of Understanding: The Constructivist Classrooms. Alexandria, VA: The Associationfor Supervision and Curriculum Development. Ceyhan, E. ve Yiit, B. (2003). Konu Alanı Ders Kitabı ncelemesi. Ankara: Anı Yayıncılık, S:58. Erdoan, T. ve Bekci, B. (2007). lköretim 2. Sınıfta Okutulan Türkçe Ders Kitaplarının Biçim ve çerik Açısından ncelenmesi. III. Sosyal Bilimler Eitimi Kongresi nde Sunulmu Bildiri, Çukurova Üniversitesi, Adana. Fidan, S., Yıldız, S. ve Akta D. (2005). Türkçe Öretmenlerine Yönelik Örnek Bir Öretmen Kitabı Çalıması. XIV. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı (SS.283 285), Pamukkale Üniversitesi, Denizli. Kılıç, A. (2007). lköretim Birinci Kademede Derslerinde Öretmen Kılavuzuna Duyulan htiyaç ve çerii. VI. Ulusal Sınıf Öretmenlii Eitimi Sempozyumu Bildiri Kitabı (SS.343 349), Anadolu Üniversitesi, Eskiehir. Kılıç, A. ve Seven, S. (2006). Konu Alanı Ders Kitabı ncelemesi. Ankara: PegemA Yayıncılık, S:14 21. MEB. (2004). Milli Eitim Bakanlıına Balı lköretim Okullarında Okutulacak Ders Kitaplarının Yarıma Yoluyla Hazırlanmasına likin artname. http://ttkb.meb.gov.tr. 09.05.2007. Özkara, Y. (2006). Türkçe Dersi Örenci Çalıma Kitaplarının Türkçe Programında Geçen Yazma Kazanımlarını Karılama Durumu. V. Ulusal Sınıf Öretmenlii Kongresi Bildiri Kitabı (SS.50 58), Gazi Üniversitesi, Ankara. ahin,. (2007). Yeni lköretim 1. Kademe Türkçe Programının Deerlendirilmesi. lköretim Online. 6(2), SS. 284 304. Terwel, J. (1999). Constructivism and Its Implications for Curriculum Theory and Practice. Curriculum Studies. Taylor & Francis. Vol. 31, No. 2, SS.195 199. Yager, R. (1991). The Constructivist Learning Model, Towards Real reform in Science Education. The Science Teacher. 58 (6), SS.52 57. Yetkin, D. ve Daçan, Ö. (2006). lköretim Programı 1 5 Sınıflar. Ankara: Anı Yayıncılık, S:75. Yıldırım, A. ve imek, H. (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, SS. 19 140 146. 172