OKUMA E T M Gyasettin AYTA * Özet Bu makalede vurgulanan, okumann gözlem ve dinleme kadar önemli olduu ve bu iki becerinin tamamlanmasnda da önemli bir rol oynaddr. Okuma eitimindeki çalmalarn yetersiz olduu ve nasl okunaca ile ilgili fikirlerin birbirini tekrarlayc olmasndan hareketle okumaya deiik bir perspektif ve deerlendirme boyutu getirilmeye çallmtr. Okumann zamanla edinilen bir alkanlk olduu belirtilmi ve okuma süreci ile bu süreçle balantl unsurlar deerlendirilmitir. Bununla beraber okuma eitiminin deiik boyutlar üzerinde çallarak bu süreç içinde karlalabilecek temel sorunlarla bu sorunlarn çözümünde kullanlacak uygulamalar sralanmtr. Okumann sadece eitim ve öretim süreçlerinde deil hayatmzn her aamasnda ihtiyaç duyulan bir ey olduu göz önüne alnarak okumann ne tür teknik ve teorik yetiler gerektirdii belirtilmitir. Okuma üzerine temel bilgiler ve bunlarn uygulama sürecindeki önemi özellikle vurgulanm ve süreçteki geliimin yeterlilii üzerinde durulmutur. Anahtar sözcükler: Okuma, okuma eitimi, okuma tür ve ekilleri Abstract What is emphasized in this article is that reading is as important as observation and listening, and that it has even an important function in the completion of these two skills. Starting from the fact that studies on the reading education are inadequate and the opinions on how to read are repetitive of each other, special attention has been paid to bring a different perspective and evaluation dimension on reading. It has been put forth that reading is a habit which is gained by time, and reading process and the main elements related to this process are evaluated. Moreover, by working on the various dimensions of reading education, the main problems that might come up during this process and the practices to be followed in order to solve these problems are tried to be ordered. Considering the fact that reading is something which is not only needed in education and teaching periods but also in every stage of our lives, what technical and therotical competence should reading has is also mentioned. The main information on reading and its importance in the application process are specifically emphasized, and their adequacy of being improved in the process is also dwelled on. Key words: Reading, teaching reading, kinds and strategies of reading Okuma, anlamann en önemli basamaklarndan biridir. Dier dil becerilerini de içinde barndrmasndan ötürü, okuma eitimi daha çok önemsenmekte ve bu alanda youn çalmalar yaplmaktadr. Okuma eitiminin nasl yaplmas gerektii ve bu eitim süreci içerisinde uygulanacak yöntemlerin belirlenmesi iimizi kolaylatrm olsa bile, bu yöntemlerin yeterli olduunu söylemek mümkün deildir. Okuma alkanlktan çok, zamanla gelien ve eitim sonucu kazandrlan bir davrantr. Ancak bu eitimin yapl ekli ve uygulamas ile ilgili birbirinden farkl görüler ileri sürülmektedir. Okuma, kimilerine göre yazl bir metnin gözle takip edilmesi, beyinle alglanmas; kimilerine göre de, bal bana özel bir eitime ihtiyaç duyulan ve birbiri içine girmi farkl etkenlerin bir araya gelmesiyle oluan bir süreçtir. Okumann zorla kazandrlacak bir alkanlk olmad, aksine temel bir ihtiyaç olarak anlald takdirde, süreklilik arz ettii görülmektedir. Ülkemizde okuma eitimi üzerine yazlan ve söylenenleri bir araya getirdiimizde, bilgilerin genellikle birbirini tekrar ettii görülmektedir. Bu durum, ülkemizin okuma eitimi konusundaki durumumuzun hiç de iç açc olmadn ortaya koymaktadr. Konu ile ilgili http://www.ntvmsnbc.com/news/228277 internet adresinden örendiimize göre, örencilerin okuma becerilerini belirlemeye yönelik yaplan uluslar aras bir aratrmada Yazma adresi: * Yard. Doç. Dr. Gyasettin Ayta, Gazi Üniversitesi Gazi Eitim Fakültesi, Türkçe Eitimi Bölümü, giyaytas@gazi.edu.tr.
Türkiye, 35 ülke arasnda 28. srada yer almaktadr. Okuma deneyiminde <sveç birinci, <ngiltere ikinci srada yer alrken, <ngiltere yi Hollanda, ABD ve Bulgaristan takip etmektedir. Türkiye nin bu kadar geri durumda bulunmasnn ana nedenleri arasnda, okuma eitiminin daha çok ders kitaplarnda bulunan metinlere dayal olarak yaplyor olmas saylabilir. Uluslar Aras Eitim Baarlarn Belirleme Kuruluu (IEA). Uluslar aras Okuma Becerilerinde Geliim Projesi (PIRLS) çerçevesinde, 35 ülkede, ilköretim 4. snf örencileri arasnda bir aratrma yaptrd. Bu aratrma kapsamnda Türkiye de 62 ilde 154 ilköretim okulunda toplam 5390 örencinin okuma yeterlilikleri tespit edildi. Aratrma sonucunda, Türk örencilerin okuma becerilerinin uluslar aras standartlarn altnda olduu ortaya çkt. Bu sonuca göre, okuma eitimi üzerinde daha dikkatle durmak ve bu konuda gerekli tedbirleri zaman geçirmeden almak gerekmektedir. Eitim kurumlarmzda görev yapan öretmenlerin büyük bir ksm, ders kitab dndaki kaynaklara yeterince yönelmemektedir. Öretmenlerimizin bir ksm da ders kitab dndaki kaynaklar, yardmc ders kitaplar ve destekleyici kaynaklar olarak alglamaktadr. Bu kaynaklarn da okuma geliimine olumlu katksnn olduunu söylemek mümkün deildir. Bu yüzden okuma becerilerinin gelitirilmesi için, okumann sadece eitim sürecine dayal bir etkinlik olmayp, hayatn bütün aamalarnda gerekli bir ihtiyaç olduu bilinmelidir. A. OKUMA E T M Okuma, be duyu organn çeitli hareketlerinden ve zihnin, anlam kavrama çabasndan meydana gelen karmak bir faaliyettir. Genellikle, örendiklerimizin % 1 ini tatma, % 1,5 ini dokunma, % 3,5 ini koklama, % 11 ini iitme, % 83 ünü görme duyusu yoluyla elde etmekteyiz. Bu sonuçlara göre, göze ve kulaa hitap eden okumann örenmede %94 gibi önemli bir paya sahip olduu ortaya çkmaktadr. Bir yazy okurken göz, satr üzerinde kayarak ilerlemez. Birbiri arkasna sçramalar yaparak satrn bir parçasn görür. Her sçramann arkasndan bir duraklama yapar, sonra yeni bir durum alarak satrn dier parçasna geçer. Asl okuma, bu sçramalardan sonra gözün belirli bir noktaya odakland duraklama srasnda olur. <yi bir okuyucu için sçramalar, zayf okuyuculara nazaran daha geni bir mesafeye sahiptir. Bu yüzden, iyi okuyucularda duraklamalar daha az olmaktadr. Göz, okurken kelimelere ne kadar aina ise, bir sçramada kavrad alan da o kadar geni olur. Göz, kelime klielerine ve bunlarn muhtevalarna alk olmad zaman, satr üzerinde ritmini bozan birtakm gerileme hareketleri yapar. Gerileme hareketleri çabuk okumay ve okunan çabuk anlamay güçletirir. Sesli okumada satrn gözle kavranan parças, seslendirilen ksmdan daha uzundur. Bu göz mesafesi, zayf okuyucularda ksa, iyi okuyucularda daha uzundur. Hatta balangçta böyle bir mesafe yoktur. Bütün bunlar, gözün okuma srasnda harfleri teker teker deil, kelimeleri genel ekilleriyle, hatta satrn büyük bir ksmn bir anda kavradn ortaya koymaktadr. (Yalçn, 2002: 47) Sçramalardaki dengesizlik ve geriye kaymalarn okuma güçlüüne neden olduundan, bunu mümkün olduunca en aza indirmek gerekmektedir. Özellikle okuma mesafelerinin ayarlanmas ve okuma srasnda uyulmas gereken kurallarn doru belirlenmesi, ortaya çkabilecek sorunlar en aza indirmi olacaktr. Okumann asl amac anlam kavramak olduuna göre, kelime ekillerinin, anlamlaryla ayn zamanda kavranmas gerekir. Anlam, hem kelimelerin özel ekillerini tanma, hem de söz geliinden yararlanlmas bakmndan okumann en önemli unsurunu tekil eder. Okuma, belli bir amaca bal olarak yapld takdirde, daha verimli olmaktadr. Öretim programlarnda genellikle böyle bir amaçtan açkça söz edilmez. Sadece dil ve edebiyat öretiminin pratik
hedefleri içinde; örencilerin dinlediklerini, okuduklarn inceledikleriyle ve derinlikleriyle kavrama kabiliyetinin gelitirilmesi eklinde ifade edilmektedir. <lköretim programlarnda ise, okumann asl amac anlam kavramak olarak belirtilmektedir. Ayrca, Türkçe eitim programnda okumann amaçlar genellikle u ekilde ifade edilmektedir: 1. Örencilerin okuduklarn doru ve çabuk anlama, tabiî ve anlaml okuma alkanlklarn gelitirerek sesli ve sessiz okumay iyiletirmek, 2. Türlü konularda okuma ilgisini gelitirmek yoluyla örencinin kelime hazinesini zenginletirmek ve okuma zevkini yükseltmek, 3. Türlü konularda okuma ilgisini gelitirmek yoluyla örencileri iyi bir karakter ve ülküye sahip etmek, 4. Örencilere güzel eserlerin güzelliini duyurmak yoluyla onlar estetik deerler üzerinde düündürmek, 5. Örencilerde ilk gençlik devresinin duygululuuna yararl bir akm vermek ve bu duygular deerli ve yararl isteklere yöneltmek, 6. Örencilere türlü konularda bilgi kazandrmak, türlü bilim ve inceleme çalmalarnn gerektirdii okumalarla edinilen yetenekleri gelitirmek, 7. Örencileri iyi eserlere istekli ve onlardan holanr duruma getirmek, onlara bo zamanlarn okumakla geçirme alkanln kazandrmak, 8. Çocuklarda kitap sevgisini ve kitap sahibi olma isteklerini yaratmak ve gelitirmek, 9. Türk dilini sevdirmek ve Türk Dil Devriminin amaçlarn gerçekletirmek (M.E.B. 1995). B. OKUMA E T M N N DÖNEMLER : Okuma eitimi yaplrken, genel bir düzeyden hareket etmek yanl bir tutumdur. Okumann yalara ve eitim süreçlerine göre farkllklar gösterdii bilinerek, bu ya gruplarna uygun yöntemler uygulanmaldr. Bu yüzden okuma eitimi ile ilgili dönemler ve bu dönemlerin özellikleri dikkate alnarak bir süreç takip edilirse okuma eitimi daha baarl olacaktr. 1. <lköretimin ilk aylar: Bu dönemde okumaya istek ve merak artarak geliir. Görsel okuma ilgilerinin yannda, seslerin harf olarak karlklar da alglanmaya balar. 2. Okumay örenmeye balangç: Okumann ikinci dönemini oluturmaktadr. Bu dönemde, okumay örenmeye balayan çocuk, her eyi okumaya ve anlamaya çalr. Bu yüzden, iyi yönlendirme doru belirlenmelidir. 3. Okuma istei ve alkanlnn gelimeye balad dönem: Bu daha çok ilköretimin ikinci ve üçüncü snfn kapsamaktadr. 4. Okuma deneme ve imkânlarnn hzla yayld, okumada güç ve üstünlüün elde edildii dönem: Genellikle ilköretimin 4, 5 ve 6. snflarna rastlamaktadr. 5. Okuma ilgi ve alkanlklarnn, okumada zevk almann inceldii dönem: Orta öretimin birinci ve ikinci dönemleriyle yüksek öretimin ilk yllarna rastlamaktadr. Okuma geliimini, okuma ilgi ve ihtiyaçlar da etkilemektedir. <ster eitim amacyla olsun, ister farkl gerekçelerle olsun, okumada farkl amaçlar söz konusu olabilmektedir. Bunlar ilgi, ihtiyaç ve beklentilere göre deiik gruplara ayrlmaktadr (Ayta, 2003: 155-160).
C. OKUMANIN HT YACA GÖRE ÇE TLER : a. Göz atarak okuma: Bu tür okumada, eser hakknda genel bir düünce edinmek esastr. Bu yüzden eserin sadece içindekiler bölümüne, kimin tarafndan yazldna öyle bir baklr. Bu okuma biçimine, ayak üstü okuma da denmektedir. Tam bir anlama ve alglama söz konusu olmadndan, okunan eser hakknda da kesin bir düünce olumaz. Göz atarak okumada ilgi ve dikkatin önemli bir yeri vardr. Söz gelimi bu konuda yaplacak eitimde örencilere, bir kitap belli bir süre gösterildikten sonra, kitabn yazarnn kim olduu, kapann ekli ve rengi gibi sorular sorularak, onlarn göz atarak okumann önemini kavramalar salanm olur. b. Gözden Geçirme: Bu okumann göz atarak okumadan fark, sadece belli bir konuya dikkat edilmesidir. Söz gelimi bir antolojide sadece kahramanlk iirlerine dikkat edilerek okuma bu türden bir okumadr. Gözden geçirmede, belli bir konu ve kavramn aranmas esas alnr. Bunun için, dier konu ve kavramlara dikkat edilmez. Gözden geçirme ile ilgili yaplacak uygulamalarda, belli bir metin ksaca gözden geçirildikten sonra, buna yönelik sorularla, gözden geçirme ile elde edilmesi gereken bilgilerin neler olabileceine dikkat çekilmi olur. c. Çal1mak için okuma tipi: Örenmek amacyla yaplan okumadr. Okurken not alnr, özetleme yaplr. Eserden seçilen belli yerler yüksek sesle okunarak tekrar edilir. ç. Serbest okuma: Bu tip okuma en fazla tercih edilen okuma eklidir. Fazla dikkat istemez, okuma hzl ve yüzeyden yaplr. Faydal zamanlar öldürmemek kayd ile çok yararldr. Sinirleri yattrr, bo zamanlar deerlendirir, okuma zevkini ve kültürünü gelitirir. d. Dikkatli okuma: Bu tip okuma baz materyallerin okunmasnda uygulanr. Yabanc diller, matematik, çeitli bilimsel eserler, Osmanlca metinler vb. bu tip okuma ile okunur. Bu tür okumalarda sözlüklere, dier yardmc kaynaklara da bavurulur. Okuma amaçlarnn belirlenmesinde, dier bir snflama da öyle yaplmaktadr: a. nceleyerek Okuma: Bir yazarn, bir türün, bir akmn, bir devrin özelliklerini belirtmek üzere yaplan okuma. b. Sürekli Okuma: Tam bir eser (meselâ bir piyes) yahut bir yazardan seçilmi ayn cinsten parçalar (meselâ hikâyeler, iirler) yahut da baka baka yazarlardan seçilmi yakn türlerde geni parçalar üzerinde yaplan okumadr. c. Güdümlü Okuma: Okumaya geçilmeden önce, öretmen bunun anlalmasn kolaylatracak gerekli bilgileri verir. Ancak bu bilgiler, dikkati eserin özel yönlerine ve ayrntlarna çekecek özellikte olmamaldr. Öretmenin en önemli görevi, örencileri yazarn görü noktasna getirmektir. Okuma srasnda da önemli noktalarda durup incelemeler yaptrmak mümkündür. Her bölümün sonunda, eserin anlamyla, deerleriyle ilgili sorular sorularak, örencilerin yazarn maksadn kavrayp kavramadklar kontrol edilmelidir. ç. Serbest Okuma: Bu okuma, bir eseri bütünüyle anlamaya altrma, okuma zevki verme bakmndan önemlidir. d. Bölümler Hâlinde Okuma: Okunan metinde anlatlmak istenenin anlalmasn salayacak bir okumadr (Firengiz, 1988).
D. OKUMA E T M N ENGELLEYEN FAKTÖRLER: 1. Okuma engellerinin banda, okuma hzn iyi ayarlayamamak gelmektedir. Bu durum daha çok örencilerin bulunduklar snf ve ya seviyelerine göre sesli ve sessiz okumada ulamalar gereken okuma hznn gerisinde kalmasyla ilgilidir. Özellikle ilköretimin son snflar ile lise son snf örencilerinin snavlara hazrlanmalarnda, hzl okuma ve anlama teknikleri kazanmalar gerekmektedir. Okuma hzn ayarlayamayan örencilerin, snavlarda büyük kayplar yaad bilinen bir gerçektir. Yaplan aratrmalara göre; normal okumada dakikada 250 kelime, serbest okumada 400-500 kelimelik okuma hz (sessiz okuma eklinde) normal saylmaktadr. Okuma hzna bal kelime says, henüz snf seviyelerine göre tespit edilmemi olmakla beraber, ilköretimin ikinci kademesinden itibaren lise son snfa kadar, dakikada 200 kelimeden balayarak gittikçe artan bir hzla 600 kelimeye kadar örencileri trmandrmaya çalmak gerekir. Bunun için, örencileri serbest okuma tipindeki çalmalara sevk edici tedbirler alnmaldr. Bu konuda, onlarn ya ve seviyelerine uygun, okuma zevkini gelitirici eserleri okumaya yönlendirmelerinde büyük yarar vardr. Ayrca gazetelerdeki ilgi çekici haber ve yazlar üzerinde de elden geldiince hzl okuma çalmalar yaptrlmaldr. 2. Önceden gelen bir alkanlkla, kimileri sessiz okuma çalmas srasnda mrldanmaktadr. Bu durum, okuma anlamann önündeki en büyük engellerden biridir. Ayn zamanda gözle sessiz okumay engelleyici, okuma hzn azaltc bir kusurdur. Hangi seviyede olursa olsun yaplacak ey, örenciye bu kusuru braktrmak olmaldr. Bunun için, snf içi sessiz okuma çalmalar srasnda örencilere azlarn kapal tutmalar srarla tembih edilmelidir. Mrldanmaya biyolojik rahatszlklar sebep olabilir. Bu durum tespit edildiinde, tedavi yoluna gidilmelidir. Bunun dnda okurken mrldanan örenciler ikaz edilmeli, mrldanmann zararna inandrlmaldr. 3. Okuma esnasnda çeitli vücut hareketleri de, okuma anlama yeterliliini önemli derecede azaltmaktadr. Örencilerin bu kusurlar brakmalar için onlar krmayacak ekilde ikaz etmek gerekmektedir. 4. Satr üzerinde göz sçramalarnn dengesiz olmas da okuma eitimi önündeki en önemli engellerdendir. Normalde gözün bir defada satr üzerindeki sçramas üç veya dördü geçmemelidir. Aksi takdirde okuma hz yavalar. Bunun için, gözlerin okuma sayfasna olan mesafesine dikkat edilmeli, bu mesafe 30-40 cm olarak ayarlanmaldr. Gözlerini sayfaya çok yaklatran örenciler ikaz edilmelidir. Bu hususta sçrama saysn azaltmak için sayfa, ortasndan dikey bir çizgiyle ikiye ayrlr ve gözler bu çizgiden ayrlmadan okuma çalmas yaplmadr. Bu, zamanla bir alkanlk hâline gelecek ve okuma hz gözlerin sçraylarndaki azalmadan dolay artma gösterecektir. 5. Kimi örenciler, kelimeleri iyi alglayamad veya kelime gruplarn tam olarak kavrayamadklar için, okumada sk sk geriye kaymaktadrlar. Bu durum okuma hznn gelimesini engellenmi olur. Bu kusuru gidermesi için, öncelikle kelime hazinesini gelitirmek gerekmektedir. 6. Doutan gelen baz biyolojik kusurlar, hem telâffuz hatalarna sebep olmakta, hem de okuma hzn etkileyebilmektedir. Bunun için çocuun ailesi ile i birlii yaplarak gerekirse bir uzmana muayene ettirilmesi ve tbbî müdahalenin yaplmas gerekmektedir. Ayrca iradeli bir çalma ile düzelme gösterebilecek olanlar için de örencinin yapt hatalarn dorusu annda belirtilerek örenciden hatasn düzeltmesi istenmelidir. Ancak, bu müdahale, örenciyi krmamal, örencinin okuma evkini azaltmamaldr.
<kinci önemli sebep, örencinin herhangi bir mahallî azn etkisi altnda kalm olmasdr. Bu hususta çok sabrl, hogörülü fakat zamanla ar ar düzeltici bir rol takip edilmesi gerekmektedir. Öretmenin en önemli görevi, örencilerin konuma ve okumalarn kültür dilimizin vurgulama ve tonlamasna uygun bir hâle getirmek olup zamanla gerçekletirilebilecei unutulmamaldr. Üçüncü sebep, okunan metnin kelime hazinesinde örencinin seviyesinin çok üstünde, ona yabanc kelime bulunmas hâlidir. Bunun için metnin, birkaç, defa anlaml ve doru bir ekilde öretmen tarafndan okunmas ve ardndan da koro hâlinde okunmas gerekmektedir. Ayrca, imlâ ve özel telâffuz çalmalar da oldukça faydal olmaktadr. Bir dier anlaml ve doru okuyamama sebebi de konuyu anlayamamak ve noktalama iaretlerinin okumadaki rollerine gerekli dikkati göstermemektir. Geçici olarak hemen her örencide görülen bu kusurlarn giderilmesinde, noktalama iaretlerinin fonksiyonlarnn örencilere kavratlmas ve okunan metnin anlalma ve kavranlmas çalmalarnn yaplmas gerekmektedir. 7. Baz örencilerin okumada gösterdikleri kusurlar, göz kusurlarndan kaynaklanabilir. Öretmen, farkna vardnda örencinin doktora gönderilmesi, gerekli tedavinin yaplmas ve gözlük taktrlmas hususunda gerekeni yapmaldr. 8. Kelime hazinesindeki yetersizlik, okuma kusurlarnn en önemli sebeplerinden biridir. Bunun için kelime hazinesini gelitirici, zenginletirici faaliyetlere yer verilmelidir. Kelime hazinesini gelitirmek için devaml ve etkili okuma gerekmektedir. Bu tür okuma, örencilerin okumay örenmelerinde, öretmen tarafndan örencilerin okuma seviyelerinin tannmasnda, onlara dinleme alkanlnn kazandrlmasnda önemli bir yer tutar. Sesli okuma çalmalarna ilköretimin ikinci kademesinde ve orta öretimde önem verilmelidir. <lköretimin ikinci kademesinin ilk yllarnda üçte bir orannda sesli okumaya yer verilmeli, ikinci ve üçüncü snflarnda ise bu oran gittikçe azaltlmaldr. Sesli okuma, sessiz okumaya nazaran ksa parçalarn örenilmesinde hem göze hem de kulaa hitap ettii için daha yararldr. Sesli okuma çalmalarnda uyulmas gerekli kurallar u ekilde sralamak mümkündür: Snfa ilenmek üzere getirilen her metin mutlaka öretmen tarafndan örnek olarak okunmaldr. Metin bütünlüü bozulmadan, snftaki iyi okuyan örencilerden birine bir kere sesli olarak okutulmal ancak, metin çok uzun ise örencinin yorulabilecei hesaba katlp bütünlük ilkesi dikkate alnarak, ikinci bir iyi okuyan örenciye metin belirli bir bölümünden itibaren okutulabilir. Bu konuda, her derste hep ayn örenciye örnek okutmay yaptrmamaya, dier iyi okuyan örencilere de okutmaya dikkat edilmelidir. Snftaki dier örencilere de metnin anlamnn bölünmemesine dikkat edilerek, metin birkaç kere okutulmaldr. Üst snflarda metnin, özellikle ksa metinlerin, ana hatlaryla anlalmas için bir okuma yeterli olmamaktadr. Bu bakmdan inceleme srasnda yer yer okunabilecei için bir okumayla yetinilebilir. Sesli okuma srasnda örencilerden önlerindeki kitaplar kapatmalar istenebilir. Ancak görsel tip denilen örencilerin kitaplarn açp okunan takip etmelerine izin verilebilir. Sesli okumada her eyden önce kelimelerin kusursuz, doru, doal, kültür dilimize uygun bir ekilde söylenmesine, konuur gibi okunulmasna, bunun anlayarak okumann normal bir sonucu olduuna, lüzumsuz iaret ve hareket, elle, kalemle iaret etme, vücudu ve ba sallama vs. yapmadan okumaya, vurgulama ve duraklamaya, tonlamaya dikkat ederek okumaya özen gösterilmelidir.
Sesin manaya, açklanan fikir ya da olayn özelliklerine, temel duyguya göre ayarlanmasna ve bu suretle manann dinleyicilere sezdirilmesine, edebî deeri olan bir metni, bir toplulua zevkle dinletecek ekilde sesli olarak okumaya, bu suretle örencilere artistik okuma alkanl kazandrmaya, önceden kazanlm süratli, doru, anlaml okuma maharetinin örencilerde her snf seviyesine göre geniletilmesine, organik sebeplerden ve mahallî azlardan ileri gelen telaffuz yanllklarnn annda müdahale edilerek örenciyi krmadan düzeltilmesine, bu hususta koro çalmalarna ve ezber çalmalarna özellikle yer verilmesine dikkat edilmelidir. Sessiz Okuma Çal1malar: Sessiz okuma, göz okumas olup hayatta en çok rastlanan okuma çeididir. Örencinin kendi kendine okuyup örenmesinde, zamann ve gününü en ekonomik ekilde kullanmasnda çok büyük faydas vardr. Sessiz okuma, sesli okumaya nazaran ayrca, her yerde her zaman bavurulabilen bir okuma çeididir. Sessiz okuma çalmalarna derslerde yer verilerek örencilerin okuma hzlar ve anlama güçleri kontrol edilebilir. Bu çeit okumadan sonra örencilere sorular yöneltilerek anlama güçleri anlalabilir. Sessiz okuma çalmalarnda örencilerin mrldanmalar, dudak, gövde, ba hareketleri yapmalar, yazy parmak ya da kalemle takip etmeleri engellenmelidir. Örencilerin sessiz okuma hzlarn ve anlama güçlerini gelitirmek için onlar ev okumalarna, yani baz kaynaklarda özgün okuma diye anlan ev ya da bo zamanlar deerlendirme okumalarna sevk etmek gerekir. Sonuç ve De7erlendirme Eitimin her kademesinde okuma eitiminin çok iyi yaplmas, örencilere ileriki hayatlarnda, okuma yoluyla elde ettikleri bilgi ve birikimlerin kendileri için ne kadar önemli olduunun kavratlmas gerekmektedir. Bu kavratma ileminde, sadece okuma ile ilgili temel bilgilerin verilmesinin yetmedii dikkate alnmal, okuma amaç ve hedeflerinin de çok iyi tespit edilerek, buna uygun bir eitim stratejisinin oluturulmas gerekmektedir. Örencilerin ilgi ve ihtiyaçlar da dikkate alnarak, okuma eitiminin temel unsurlarnn uygulanmas, dikte edici olmaktan çok ilgilendirici ve holandrc bir okuma ortam oluturularak, okumaya ilgi ve ihtiyaç duyurulmaldr. Okuma alkanl bir seferde deil, zamanla, sabrla ve sürekli çabayla oluturulabilecek bir alkanlktr. Fakat bir kez kazanldktan sonra da kiinin hayatnn olaan bir parças hâline gelen ve bir daha braklmayan bir özelliktir. Bu, ancak iyi bir eitim süreci ile gerçekleebilecek davrantr. Örencinin eline okumas için kitap tututurmadan önce, onlarn okuma için birikim, sabr ve enerji bakmndan hazrln salamak gerekir. Bu da okuma alkanl ve sevgisiyle mümkün olabilir. Okuma eitiminin kesin baarya ulamas için, eitimin ilk aamasndan balamak üzere, kitaba kar istek uyandrmal, kitap sevgisi kazandrlarak, çocuklarn kendine özgü bir kitaplk oluturmasn salamak gereklidir.
Kaynaklar: Aktan, E. (1996). Çocuun Dil Geliiminde Fonolojik Duyarlln (Sesbilgisel Duyarllk) Karlatrmal Olarak $ncelenmesi, Yaymlanmam Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, <stanbul. Ayta, G. (2003). Okuma Geliiminde Çocuk Edebiyatnn Rolü, Türklük Bilimi Aratrmalar, S. 13, Nide. Erginer, E. (2000). Anadil Eitim Programlar ve 2000 li Yllar <çin Bir Model Önerisi, Eitim Aratrmalar Dergisi, 1. Erien, S. (1983). Türkçe Eitiminde Yeni Boyutlar, Türk Dili Dergisi, 379-380: 49-56. Firengiz, M. (1988). Türkçe Eitim ve Öretiminde Dört Önemli <lke, Türk Dilinin Öretimi Toplants, AÜ, Eitim Bilimleri Fakültesi Yaynlar, Ankara. Göü, B. (1983). Anadili Eitim Programlarnn Nitelii, Türk Dili Dergisi, 379-380: 40-50. Kantemir, E. (1976). Türkiye de Liselerde Türk Dili ve Edebiyat Öretimi - Alan Aratrmas MEB, <stanbul. Öney, B., Peter, M. ve Katz, R. B. (1994). Printed word naming as a functional of age and orthographic transparency. Journal of the Scientific Study of Reading, 1-23. Özçiçek, N. (1983). Ortaokullarda Türkçe Öretiminin Etkililii, Yaymlanmam Yüksek Lisans Tezi, AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Özdemir, E. (1981). Temel Eitim Türkçe Program Nasl <levsel Duruma Getirilebilir?, Temel Eitim ve Sorunlar, TED Yayn, Ankara. Sever, S. (1995). Türkçe Öretiminde Tam Örenme. Yapa Yaynlar, <stanbul. Sezer, A. (1988). Türkçe Öretiminde Dilbilimin Yeri, Türk Dilinin Öretimi Toplants, AÜ, Eitim Bilimleri Fakültesi Yaynlar, Ankara. Uenol, M.(1999). <smayl Hakk Baltacolu'na Göre Okuma Eitimi, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Say :3, s. 97-105. Tekin, H. (1980). Okullarmzdaki Türkçe Öretimi, Mars Matbaas, Ankara. Tezcan, N. (1983). Yükseköretimde Anadili Öretimi, Türk Dili Dergisi, 379-380 73-76. Tuncel, B. (1992). Okuma-Anlama Baars, Yaymlanmam Doktora Tezi, <stanbul Üniversitesi, <stanbul. Yalçn, A. (2002). Türkçe Öretim Yöntemleri, Akça Yaynlar, Ankara. Yalçn, A. (1988). Türkçe Öreniyorum: 1-2-3, Kültür Bakanl Yaynlar. Yalçn, A. (1996). Türkçe Ders Kitaplarnn Plânlanmas ve Yazlmas, Türk Yurdu, S. 107, Temmuz, s. 24-27. Millî Eitim Bakanl; (1995). Orta okul Program (<lköretim <kinci Kademe). Yaymlar Daire Bakanl, Ankara
Summary TEACHING READING Gyasettin AYTA In the introduction part, it is stated that reading is a complicated action which is the outcome of some movements of the five sense organs and the struggle of the brain to get the meaning, and that we generally learn by 1% tasting, 1,5% touching, 3,5% smelling, 11% hearing, 83% seeing, and so it is understood that reading has a share of 94% in learning. It has been tried to be determined that during reading our eyes have different movements on a line, and the speed of reading varies related to it, and that the role of eye movements in reading and comprehending. While reading eyes getting familiar to the words increase the speed of reading, and reading is comprehending the meaning, it has been emphasized that word shapes should be comprehended with their meanings at the same time. In the latter part of the introduction, the necessity of being a good reader in comprehending the meaning is stated, and a general situation analysis is presented. It is clear that the studies on reading education are insufficient, and there is a chaos with concepts and methods. The necessity of expanding the common view points in order to prevent this chaos is also stated. Considering that reading is not a skill to be gained alone, and the continuity of this skill can only be provided by education, so the state of reading education in our country is also notified. The importance of the subject is emphasized especially by making use of the studies and researches in this field. A general description of reading concept is provided, and the reasons why reading is done in schools and according to which aims are also mentioned. The necessity of reading education is expressed starting from the basis about the reading education which are supported by especially education programmes. Five phases of reading education is mentioned, and stated that each phase has its original structure. Related to this, types of reading according the need are discussed, and skimming, reading over quickly, reading for study purposes, free reading, and reading carefully are discussed. Again related to this, the qualifications of reading by examining, reading fluently, controlled reading, free reading, reading in parts, and scanning are explained. The factors preventing the reading education are dealt with one by one, and the things to remove them are briefly discussed. The obstacles and the suggested solutions which are classified under seven headings are also exemplified with reading examples. Especially the problems that occur during silent reading and reading loudly are emphasized. In the conclusion, a general evaluation is provided and what should be understood from reading education is also stated once more. Address for correspondence: Yard. Doç. Dr. Gyasettin Ayta, Gazi Üniversitesi Gazi Eitim Fakültesi, Türkçe Eitimi Bölümü, giyaytas@gazi.edu.tr.