Eleco 2014 Elektrik Elektroik Bilgisayar ve Biyoedikal Mühedisliği Sepozyuu, 27 29 Kası 2014, Bursa Coğrafi Bilgi Sisteleri (CBS) ve Bulaık Aalitik Hiyerarşi Metodu (FAHP) Kullaılarak Rüzgar Satralleri içi E Uygu Yer Tayii Fidig the Optiu Site for Wid Fars usig Geographical Iforatio Systes (GIS) ad Fuzzy Aalytical Hierarch Process (FAHP) Hasa Eroğlu Elektrik Elektroik Mühedisliği Bölüü Güüşhae Üiversitesi hasa.eroglu@guushae.edu.tr Özet Ülkeleri gelişiiyle artış göstere eeri ihtiyacı, daha teiz eeri arayışlarıyla yeileebilir eeri kayaklarıa ola ilgiyi arttırıştır. Yeileebilir eeri kayaklarıa ola ilgiyle, bu kayaklar içi e uygu yer tayii çalışaları, literatürde artış gösterektedir. CBS ile birlikte FAHP gibi karar vere etotları birlikte kullaılası, yeileebilir eeri kayakları içi e uygu yer tespiti çalışalarıı oldukça kolaylaştıraktadır. Bu çalışaı aacı, CBS ve FAHP kullaılarak rüzgar satralleri içi e uygu yer tespitii yapılasıdır. Bu aaçla rüzgar satralleri ile ilgili 13 aa ve 62 tae alt kriter tespit ediliş ve bu kriterleri ağırlık değerleri FAHP ile veriliştir. Örek bir çalışa alaı içi tü veriler CBS ile toplaarak işleiştir. Tü haritaları üst üste toplaasıyla, rüzgar satralleri içi örek çalışa alaıı uyguluk haritası ve kısıtlı bölgeler gösteriliştir. Bu çalışa rüzgar satralleri yer tespiti çalışaları içi iyi bir referas olacaktır. Abstract The eed for eergy that icreasig by the developet of the coutries has icreased the iterest to the reewable eergy sources with the search for cleaer eergy resources. With the iterest i the reewable eergy sources, suitable place fidig studies for these sources also icreased i the literature. Usig the GIS with the decisio akig ethods like FAHP, has quite facilitates the the site selectio studies of wid. The obective of this study is to fid the ost suitable places for wid fars by usig GIS ad Fuzzy Aalytical Hierarch Process (FAHP). For this purpose, 13 ai ad 62 sub criteria relevat to wid fars are deteried ad the weightig of these criteria is ade via FAHP. All the geographical data for a saple study area is collected ad processed with GIS. The suitability ap ad the restricted regios of the saple study area for wid fars are preseted by gatherig cosecutively all the weighted aps. This study will be a good referece to the researchers i site selectio studies of wid fars. 1. Giriş Geçiş yıllarda isaları eeriye ola ihtiyaçları tekoloii gelişiiyle hızlı bir şekilde artıştır. 1993 ile 2011 yılları arasıda topla biricil eeri arzı, tekoloideki bu gelişede dolayı % 48 lik bir artış gösteriştir [1]. Ayrıca, çevresel olarak daha teiz eeri kayakları arayışı, araştıracıları yeileebilir eeri kayaklarıı (YEK) kullaııa yölediriştir. [2-4]. Bazı ülkeler YEK leri kullaııı belirli oralarda şart koşarke [5, 6], bazı ülkeler YEK leri kullaııı teşvik etektedirler [3]. İyi bir YEK olarak rüzgar eerisi, rüzgarı olduğu her yerde kullaılabilektedir. 1990 yılıda beri Düya rüzgar eeri kapasitesi her üç buçuk yılda ikiye katlaaktadır [1]. Rüzgar eeri üretiideki tekoloi gelişii, rüzgar eerisii klasik eeri kayaklarıa ispete daha uut verici kılaktadır [5] ve rüzgar eerisi düya eeri piyasasıda öeli bir rol alaktadır [7]. Rüzgar eerisii geel avataları aşağıdaki gibi sıralaabilektedir: Basit tekoloi, fosil yakıtlara ispete daha az kirlilik, kara uygulaalarıda kolay kuruluu ve sökülesi, yakıt ve atık aliyetii olaası, uzak uygulaalarda daha az yer ihtiyacı olası ve daha teiz bir çözü olası. Rüzgar eerisii bahsedile avatalarıı yaıda rüzgara göre değişke eeri üretii, doğal yaşa üzeride olusuz etkisi (kuş sürülerie ola zararları), ses kirliliği, görsel ve elektroayetik etkileri gibi dezavataları vardır [1, 8, 9, 10]. Rüzgar eerisii bu egatif etkileri e aza idirilebilesi içi ilgili kriterleri belirleerek ağırlık değerlerii verilesi ve CBS yardııyla e uygu yer tayiii yapılası gerekektedir. Diğer ühedislik yapılarıı yer tespiti çalışalarıda olduğu gibi rüzgar satrallerii yer tespiti çalışalarıda kriterleri doğru tespit edilesi çok öelidir. Bir kriteri bile göz ardı edilesi çevresel ya da diğer boyutlarda egatif etkilere ede olacaktır. Ayrıca proei ilerleyişi açısıda da soru teşkil edebilektedir. Öreği Flora ve Faua aa kriteri ve Öeli bitki türleri alaları ve Tropikal alalar 50
Eleco 2014 Elektrik Elektroik Bilgisayar ve Biyoedikal Mühedisliği Sepozyuu, 27 29 Kası 2014, Bursa gibi alt kriterleri gibi. Mühedislik yapıları yer tespitide, bu tip öeli kriterler çevreyi olusuz etkileeek adıa göz ardı edileelidirler. Literatürde rüzgar satralleri yet tespiti çalışası olarak bu tür kriterleri göz ardı edildiği bir çok çalışa vardır [8, 11-17]. Ayrıca bu tür kriterler bazı diğer YEK yer tespiti çalışalarıda da göz ardı edildiği görülektedir [8-22]. Rüzgar satrali yer tespiti çalışalarıda kriterleri doğru tespit edilesi gibi kriter ve alt kriterler arasıda tercihi yapılabilesi içi tü kriter ve alt kriterleri birbirlerie göre ağırlık değerlerii verilesi de oldukça öe arz etektedir. Bu kriterleri ağırlık değerlerii verileside isa beyi yetersiz kalaktadır. Bu edele çoklu kriter karar vere yöteleri (ÇKKVY) geliştiriliştir. ÇKKVY leri de iki kategoride ele alıaktadır [23]. Bularda biri, karşılaştıra değerlerii kesi değerler olduğu klasik ÇKKVY dir [5, 18, 24, 25]. Diğeri ise, karşılaştıra değerlerii bulaık sayılar olduğu bulaık ÇKKVY dir [4, 6, 26-28]. ÇKKVY leride biri ola ve Thoas L. Saaty tarafıda ortaya atıla Aalitik hiyerarşi yötei (AHP), isaları karar verirke tercihler arasıda kesi tercihleri yapılaayarak daha çok ara değerleri seçileside dolayı, isa beyii tercih yöteii ta olarak yasıtaaaktadır. Bu edele, tercih yapada isa beyideki belirsizliği daha iyi ifade ede Bulaık AHP (FAHP) geliştiriliştir [29]. Literatürde birçok FAHP etodu vardır [4, 23, 26-30]. Bularda e fazla kullaılaı [31], setetik geişletiliş karşılaştıra değerlerii kullaıldığı ve Chag tarafıda geliştirile FAHP de geişletiliş aaliz yöteidir [26]. FAHP yi çalışalarıda kullaa birçok araştıracıı FAHP i klasik AHP ye göre bu tür karar vere çalışalarıda daha tati edici souçlar verdiğide [32] bu çalışada kriter ve alt kriterleri ağırlık değerlerii buluasıda kullaılıştır. Kriterleri tespiti ve ağırlık değerlerii verileside sora kriterlere ait verileri toplaası, diitalleştirilesi, düzeleesi vb. tü işleler CBS yardııyla yapılabilektedir. CBS düyada küresel, bölgesel ve yerel olarak çevresel çalışalarda yaygı olarak kullaılaktadır. Literatürde CBS i YEK çalışalarıa uygulaasıyla ilgili olarak birçok çalışa evcuttur [8, 11-22, 28, 33, 34]. CBS ile rüzgar satralleri ya da diğer YEK kayaklarıı çevresel etkileri e aza idirilebilektedir. Bu çalışada, rüzgar satralleri içi e uygu yer tespitide FAHP ve CBS i uygulaası gerçekleştiriliştir. 13 aa kriter ve 62 alt kriter literatür deki çalışalar doğrultusuda belirleiştir. Kriterleri ağırlık değerleri FAHP ile hesaplaarak tü veri işleleri CBS ile yapılıştır. Çalışaı souda, örek bir çalışa alaıda rüzgar satralleri içi kısıtlı bölgeler ve uyguluk haritası elde ediliştir. 2. Kriterleri Tespiti Mühedislik yapılarıı tüü içi olduğu gibi, rüzgar satrallerii yer tespiti çalışalarıda kriter ve alt kriterleri doğru olarak tespit edilesi oldukça büyük öe arz etektedir. Bir kriteri bile göz ardı edilesi çalışa aliyetii ve çevreyi olusuz etkileyebilektedir. Bu edele çalışada kullaıla kriter ve alt kriterleri sayısıı artışı, daha doğru bir yer tespiti çalışası yapılasıa ede olacaktır. Literatürde rüzgar satrali yer tespiti çalışalarıda kullaıla bir çok kriter vardır [5, 8, 11-17, 33, 34]. Acak bu kriterler rüzgar satrali yer tespiti çalışaları içi yeterli değildir. Bu çalışalar içi, toprak, flora&faua, eoloi, heyela, kayalık alalar ve bu aa kriterlere ait alt bir çok alt kriterler göz öüde buludurulalıdır. Ayrıca, bazı kriterler farklı çalışalarda farklılık gösterektedir. Öreği, yerleşi yerlerie uzaklık kriteri [33] te 2000., [34] te 500-1500., [11] de 1000-2000. ve [8] de 1000-3000 olarak alııştır. Bu değerlerdeki farklılıklar, rüzgar satrali yer tespiti çalışası yapacak ola araştıracılar içi oldukça karaşık bir probledir. Bulara ek olarak, bazı çalışalarda yer tespiti, kriterleri kabul edilebilir ya da kabul edileez olarak [8, 16, 17, 33, 36] ya da çok dar bir alt kriter aralığı kullaılarak [11-13] gerçekleştiriliştir. Rüzgar satrali yer tespiti ve bezer çalışalarda, alt kriterleri belirleesii çalışada etkili olası içi, alt kriterler içi ara değerleri ayrıtılı tespit edilesi gerekektedir. Bu çalışada, Rüzgar satralleri yer tespiti çalışalarıa ve CBS teelli ÇKKVY lerii kullaıldığı diğer YEK yer tespiti çalışalarıa göre Çizelge 1 de gösterildiği gibi 13 adet aa kriter ve 62 adet alt kriter tespit ediliştir [5, 8, 11-22, 27-29, 33-36]. Çizelge 1: Çalışa içi belirlee kriterler Rüzgar potasiyeli Sulak alalar Yerleşi <3 /s < 500 <2 k 3-5 /s 500-1 k 2-5 k 5-7 /s 1-2 k 5-10 k >7 /s 2-5 k 10-20 k >5 k > 20 k Oralık alalar Eği Kayalık alalar < 500 <30 0-500 500-1 k 3-50 500. - 1 k 1-2 k 5-100 1-10 k 2-5 k 10-200 >10 k >5 k >200 Yollara uzaklık Toprak Jeoloi < 500 1. sııf toprak Asit-Ortaç Itr. 500-1 k 2. sııf toprak Bazikultrabazikler 1-3 k 3. sııf toprak Metaorfitler 3-5 k 4. sııf toprak Volkaitler 5-10 k 5. sııf toprak Sediater Kayaçlar > 10 k 6. sııf toprak 7. sııf toprak Heyela Kuş göç yolları Rekreasyo Aktif heyela alaları <2,5 Mesire yeri Potasiyel heyela alaları 2,5-5 k Yaylalar Eski heyela alalar 5-10 k Diğer Diğer >10 k Flora-Faua <500 500-1 k 1-5 k 51
Eleco 2014 Elektrik Elektroik Bilgisayar ve Biyoedikal Mühedisliği Sepozyuu, 27 29 Kası 2014, Bursa 3. FAHP ile Kriterleri Ağırlık Değerlerii Tespiti Bulaık atığı AHP ye uyarlaasıyla elde edile FAHP ile kriterleri ağırlıkladırılası, karar veredeki zorluğu biraz daha hafifleterek karar vericileri kararları doğrultusuda elde edile ağırlık değerleri daha doğru souçlar veresii sağlaaktadır [26, 30, 32, 37-39]. Bulaık AHP i uyguladığı birçok problede Chag tarafıda öerile geişletiliş bulaık AHP yötei kullaılıştır. Bu yöte yapay derece değerlerii kullaasıı yaıda basit seviye sıralaası ve kara topla sıralaası ile öe çıkaktadır. Hesaplaaları azlığı ve klasik AHP de kullaıla adıları takip edilesi bu yötei avatalı kılaktadır. Dezavataı ise sadece bulaık üçgesel sayıları kullaasıdır [39]. X=(x 1, x 2,x 3,.,x ) Neseler küesi ve U=(u 1, u 2,u 3,.,u ) bir hedef küesi olduğu varsayılırsa Chag i geişletiliş aaliz yöteie göre, her bir ese ele alıarak her hedef içi g i değerleri oluşturulur. Böylece, her bir ese içi tae geişletiliş aaliz değerleri; M 1 gi,m 2 gi, M 3 gi,, M gi,,2,3,, (1) Şeklide elde edilebilir. Burada verile tü M gi (=1,2,,) değerleri, paraetreleri l, ve u ola üçgesel bulaık sayıdır. l, e düşük, orta, u e geiş değerdir ve (l,, u) şeklide gösterilir. Chag i geişletiliş aaliz yöteii adıları aşağıda gösteriliştir [37-39]. 1.Adı: Bulaık yapay büyüklük değeri, i. eseye göre şöyle taılaır: S i= M gi =1 M gi =1-1 =1 M gi ifadesii elde edilebilesi içi, değerleri üzeride bulaık sayılarda toplaa işlei belirli bir atris içi şu şekilde gerçekleştirilir: M gi =1 (2) = l,, u (3) =1 =1 =1 2. Adı: M 1 =(l 1, 1, u 1 ) M 2 =(l 2, 2, u 2 ) ifadesii olasılık derecesi aşağıdaki gibi taılaır. V(M 2 M 1 ) = sup i μ M1 (x), μ M2 (y) (6) y x M 1 =(l 1, 1, u 1 ) ve M 2 =(l 2, 2, u 2 ) Üçgesel (koveks) bulaık sayılar olak üzere: V(M 2 M 1 ) = hgt (M 1 M 2 )= μ M2 (d)= 1, 2 1 0,l 1 u 2 l 1 - u (7) 2 ( 2 - u 2 ) - ( 1 - l 1 ), diğer durularda ifadesi elde edilir. Şekil1 de görüldüğü gibi, V(M 2 M 1 ) ifadesi M 1 =(l 1, 1, u 1 ) ve M 2 =(l 2, 2,u 2 ) üçgesel bulaık sayılarıı kesişi oktasıı ordiatıdır. Diğer bir ifadeyle üyelik foksiyouu değeridir. M 1 ve M 2 yi karşılaştırak içi V(M 2 M 1 ) ve V(M 1 M 2 ) değerlerii her ikisii de buluası gerekir. 3. Adı: Koveks bir bulaık sayıı olasılık derecesii k koveks sayıda M (,2,,k) daha büyük olası aşağıdaki şekilde taılaabilir: V(M M 2, M 2,, M k ) = V[(M M 1 ), (M M 2 ),,(M M k )]= i V(M M i ),,2,,k (8) k=1,2,,; k içi d (A i )= i V(S i S k ) olarak alıırsa, ağırlık vektörü aşağıdaki şekilde elde ediliş olur. W ' =(d ' (A 1 ), d ' (A 2 ),,d ' (A )) T (9) Burada A i (,2,,) eleada oluşaktadır. 4.Adı: (9) daki dekle oralize edilirse: W = (d(a 1 ), d(a 2 ),, d(a )) T (10) vektörü buluur. Buradaki W ağırlık vektörü bulaık bir sayı değildir. ve =1 M gi -1 ifadesii elde edilebilesi içi, M gi (=1,2,,) değerleri üzeride bulaık toplaa işlei yapılır, M gi = l,, u (4) ve bu adıı e so aşaası olarak (4) teki dekledeki vektörü tersi hesaplaır. M gi =1-1 = 1 u 1, 1, (5) l, Şekil 1. M 2 ve M 1 üçge bulaık sayılarıı kesişii 52
Eleco 2014 Elektrik Elektroik Bilgisayar ve Biyoedikal Mühedisliği Sepozyuu, 27 29 Kası 2014, Bursa Çizelge 2: Çalışada kullaıla üçgesel sayı tablosu Dilsel ölçek Üçgesel Bulaık Sayılar Üçgesel Bulaık Sayı Eşleiği Eşit derecede öeli (1, 1, 1) (1, 1, 1) Biraz daha fazla öeli (1/2, 1, 3/2) (2/3, 1, 2) Kuvvetli derecede öeli (1, 3/2, 2) (1/2, 2/3, 1) Çok kuvvetli derecede öeli (3/2, 2, 5/2) (2/5, 1/2, 2/3) Taaıyla öeli (2, 5/2, 3) (1/3, 2/5, 1/2) Bu çalışada, kriterleri ağırlık değerlerii verilebilesi içi Çizelge 2 de gösterile üçgesel sayı tablosu kullaılıştır [29]. Kriter ağırlıkladırada kullaıla tü hesaplaa adıları Microsoft Exel de gerçekleştiriliştir. FAHP ile elde edile kriter ağırlık değerleri Çizelge 3 te gösterilektedir. Her bir alt kriteri topla ağırlık değeri, aa kriter ile ilgili alt kriteri ağırlık yüzde değerlerii çarpıı olarak alııştır. 4. Verileri Elde Edilesi ve İşleesi Güüüzde CBS tekoloileri, birçok ühedislik probleide kullaılaktadır. Rüzgar satralleri yer tespiti Karadeiz Türkiye Güüşhae Şekil 2. Çalışa alaıı gösterii probleide CBS yazılılarıı bir çok parçası kullaılaktadır. Düyada yaygı olarak kullaıla bir yazılı ola ArcGIS 10 yazılıı, bu çalışadaki düzelee, döüşü, diitalleştire, tü haritaları toplaası gibi işleleri yapılasıda kullaılıştır. Çalışa alaı, egebeli bir arazi yapısıa sahip olasıda dolayı Şekil 2 de harita üzeride gösterile Güüşhae ili olarak seçiliştir. Çalışa alaıa ait aa ve alt kriterler doğrultusuda veriler, ilgili kuruluşlarda, üiversitelerdeki ilgili bölülerde ya da özel sektördeki ilgili kişilerde tei ediliştir. Bazı veriler basılı haritalar üzeride sayısallaştıra yapılarak, bazıları ise ArcMap ortaıda işleerek elde ediliştir. Çizelge 3: FAHP ile elde edile kriter ağırlık değerleri Rüzgar potasiyeli 33,37389149 Sulak alalar 5,677391473 Yerleşi 5,810599505 <3 /s 4,151668446 < 500 Kullaılaaz <2 k Kullaılaaz 3-5 /s 11,47535758 500-1 k 14,47692593 2-5 k 10,23217436 5-7 /s 12,5056327 1-2 k 21,74445223 5-10 k 29,87283169 >7 /s 71,86734128 2-5 k 29,44424548 10-20 k 35,04288932 >5 k 34,33437635 > 20 k 24,85210463 Oralık alalar 8,641571526 Eği 8,641571526 Kayalık alalar 5,550154152 < 500 Kullaılaaz <3 0 47,78001033 0-500 15,96655415 500-1 k 6,208335636 3-5 0 32,73770466 500. - 1 k 24,59550381 1-2 k 18,32951425 5-10 0 10,00186826 1-10 k 28,63753224 2-5 k 32,93562907 10-20 0 9,480416752 >10 k 30,80040981 >5 k 42,52652105 >20 0 Kullaılaaz Yollara uzaklık 5,950208617 Jeoloi 4,730551948 Kuş göç yolları 4,730551948 < 500 Kullaılaaz Asit-Ortaç Itr. 8,60472504 <2,5 Kullaılaaz 500-1 k 41,7914648 Bazik-ultrabazikler 12,23437662 2,5-5 k 9,698843425 1-3 k 31,36410471 Metaorfitler 17,58352209 5-10 k 34,4645662 3-5 k 12,86027049 Volkaitler 27,97013307 >10 k 55,83659037 5-10 k 9,950484297 Sediater Kayaçlar 33,60724318 > 10 k 4,033675704 Toprak 5,550154152 Flora-Faua 4,521898913 Rekreasyo 3,977011517 1. sııf toprak 6,953572677 <500 Kullaılaaz Mesire yeri 12,45213012 2. sııf toprak 8,650210768 500-1 k 9,698843425 Yaylalar 27,31348833 3. sııf toprak 9,475771198 1-5 k 34,4645662 Diğer 60,23438155 4. sııf toprak 11,96263108 >5 k 55,83659037 Heyela 2,844443238 5. sııf toprak 12,02634525 Aktif heyela alaları 10,1793435 6. sııf toprak 14,51464959 Potasiyel heyela alaları 18,54927511 7. sııf toprak 16,36718165 Eski heyela alalar 26,89919967 8. sııf toprak 20,04963779 Diğer 44,37218172 53
wid_potetial 1.636,72998 284,7999878 87 8 261,3399963 96 3 0 5 10 20 30 40 94,55000305 Ki loeters forest 55,20000076 1 63 292,8699951 0 5 10 20 30 40 378,1499939 Ki loeters Rocky 140,0500031 120,2799988 0 5 10 20 30 40 78,08000183 Ki loeters wetlads 74,34999847 111,68 80 00 00 03 3 0 55 10 10 20 30 40 151,2299957 Ki Ki loeters re sidetial 203,1439972 173,1699982 0 5 10 20 30 40 59,31000137 Ki loeters 3 9 0' 0"E flor a faua 174,8099976 3 9 0' 0"E 107,9000015 0 5 10 20 30 40 30,36000061 Kiloeters 3 9 0' 0"E 40 0' 0"N 4 0 0 ' 0"E recreatio 144,6300049 65,58000183 0 5 10 20 30 40 29,89999962 Kil oeters roads 2 82 2 11, 61 99 95 1 86,76999664 0 5 10 20 30 40 67,12999725 Kiloeters Slope High : 424 L ow : 84 0 5 10 20 30 40 Kiloete rs 3 9 0' 0"E geology 108,8300018 90,58000183 56,93999863 39,61999893 0 5 10 20 30 40 27,86000061 Ki loeters 3 9 0' 0"E 40 0' 0"E ladslide 100,8000031 40 0' 0"N 61,09999847 42,13000107 0 5 10 20 30 40 23,12000084 Kil oeters 40 0' 0"N 4 0 0' 0"N Soil 34 42,29999924 46,34000015 58,81000137 70,98000336 80 0 5 10 20 30 40 98,05000305 Kiloeters Bird ig. Path 180,8200073 111,6100006 0 5 10 20 30 40 31,40999985 Kiloeters 3 9 0' 0"E 4 0 0 ' 0"E 4 0 0' 0"N Eleco 2014 Elektrik Elektroik Bilgisayar ve Biyoedikal Mühedisliği Sepozyuu, 27 29 Kası 2014, Bursa Wid Speed High : 7 /s Low : 3 /s 0 5 10 20 30 40 Kiloeters Şekil 3. Çalışa alaıa ait rüzgar hızı haritası. Şekil 3 te gösterile 50 etre yükseklikteki rüzgar hızı dağılııı göstere rüzgar eeri potasiyeli haritası, yeileebilir eeri geel üdürlüğüü rüzgar haritasıda (İl Bazlı Rüzgâr Eerisi Potasiyeli Atlası) diitalleştiriliştir. Ağırlık değerleri, harita veri tabalarıa girildikte sora, alt kriter haritalarıda oluşa aa kriter haritaları, haritalar üzeride aritetik işleleri yapılabilesi içi 200. x 200. piksel boyutuda piksel tabalı haritaya (raster) döüştürülüştür. Sıırladırılış bölgeler (kullaılaaz yerler), ArcGIS ortaıda verii olaası alaıa gele No Data olarak sııfladırılıştır. Uyguluk haritasıı elde edilebilesi içi ArcGIS te Raster Calculater (RC) foksiyou kullaılıştır. RC foksiyouda toplaa vb. ateatiksel işleler piksel tabalı haritalar arasıda uygulaabilektedir. Ayrıca RC foksiyouda, No Data ile ifade edile bir sıırladırılış bölge, a) b) c) d) e) f) g) h) i) ) k) l) ) Şekil 4. Çalışa alaıa ait ağırlıkladırılış ve birleştiriliş haritalar. Restricted Suitability High : 3815,65 0 5 10 20 30 40 Low : 1330,77 Kiloeters Şekil 5. Sıırladırılış yerler ve uyguluk haritası ağırlıkladırılış başka bir bölgeyle topladığıda, bir sayıı sıfırla çarpıı gibi sıırladırılış bir bölge oluşaktadır. Bu işle bir kriter açısıda, sıırladırılış (kullaılaaz) ola bir bölgei başka bir kriter içi ağırlık değeri olasıa karşı, üst üste geldiğide kullaılaaası alaıa gelektedir. Bu çalışada kullaıla ağırlıkladırılış ve birleştiriliş haritalar Şekil 4 te gösterilektedir. Şekil 4 teki parça haritalarda sırasıyla, a da Rüzgar potasiyeli, b de Sulak alalar, c de Yollara uzaklık, d de Heyela alaları, e de Oralık alalar, f de Yerleşi yerlerie uzaklık, g de Eği, h de Toprak yapısı, i de Kayalık alalar, de Flora faua, k da Jeoloi, l de Kuş göç yolları ve de Rekreasyo alaları gösterilektedir. RC foksiyou kullaılarak Şekil 4 teki bütü haritaları birleştirilesiyle elde edile sıırladırılış yerler ve uyguluk haritası Şekil 5 te gösterilektedir. Şekil 5 te sıırladırılış bölgeler pebe reklerde gösterilektedir. Bu harita üzeride yüksek ağırlık değerleride düşük değerlere gösteri kırızı rekte avi rege doğru yapılaktadır. Rüzgar satrali yer tespiti içi topla ağırlık değerleri yüksek ola kırızıya yakı yerler tercih edilelidir. Bu harita üzerideki piksel değeri 3000 de daha düşük değerli yerlerde rüzgar satrali kuruluu, verililik açısıda tavsiye edileektedir. 5. Souçlar İyi bir YEK alteratifi olarak yei bir rüzgar satrali, ekooik, çevresel ve sosyal açılarda e uygu yeri tespitii yapılasıı gerektirektedir. Rüzgar satralleri içi e uygu yeri tespitide ilgili kriterleri belirleesi ve ÇKKVY lerde ola FAHP ile birbirlerie göre ağırlık değerlerii verilesi, oldukça öeli bir işledir. Diğer tarafta FAHP i CBS ile birlikte kullaılası rüzgar satrali yer tespiti çalışalarıda oldukça kullaışlı bir çözü olarak karşııza çıkaktadır. Bu çalışada, literatürdeki çalışalar ve uza görüşleri doğrultusuda rüzgar satralleri içi oldukça geiş bir yelpazede kriterler belirleiştir. Kriterleri ağırlık değerlerii verilesi literatürde birçok çalışada kullaıla ÇKKVY leride FAHP ile yapılıştır. Sıırladırılış bölgeler tespit edilerek tü veri işleleri CBS ortaıda gerçekleştiriliştir. CBS ortaıdaki RC foksiyouyla tü 54
Eleco 2014 Elektrik Elektroik Bilgisayar ve Biyoedikal Mühedisliği Sepozyuu, 27 29 Kası 2014, Bursa veriler birleştirilerek rüzgar satrali yer tespiti içi uyguluk haritası elde ediliştir. Yapıla çalışayla çevresel, ekooik ve sosyal kriterler göz öüde buludurularak rüzgar satralleri yer tespiti daha doğru olarak gerçekleştiriliştir. Kullaıla kriterleri sayısı arttırıldıkça daha uygu ve daha doğru yer tespiti çalışalarıı yapılabilesi üküdür. Acak ülkeiz şartları göz öüde buludurulduğuda bazı kriterlere ait diital verileri buluası ükü oladığıda çalışada kullaılacak kriterlere ait verileri elde edilebilirliği kotrol edilelidir. Bu çalışa, araştıracılar içi rüzgar satralleri yer tespiti çalışalarıda, kriterleri tespiti, ağırlıkladırılası ve diğer CBS işleleri açısıda iyi bir referas olacaktır. 6. Kayaklar [1] World Eergy Coucil. World Eergy Resources 2013Survey. 2013. Available fro: http://www.worldeergy.org/wpcotet/uploads/2013/09/coplete_wer_2013_survey.pdf [2] Erbil, A. Ö., Social acceptace of the clea eergy cocept: Explorig the clea eergy uderstadig of Istabul residets. Reew Sustai Eergy Rev., 15, 4498 506, 2011. [3] Chigulpitak, S. ve Wogwises, S., Critical review of the curret status of wid eergy i Thailad, Reew Sustai Eergy Rev.,31, 312 8, 2014 [4] Lee, SK. ve ark. A fuzzy aalytic hierarchy process (AHP)/data evelopet aalysis (DEA) hybrid odel for efficietly allocatig eergy R&D resources: I the case of eergy techologies agaist high oil prices, Reew Sustai Eergy Rev, 21, 347 55, 2013. [5] Lee, AHI., Che, HH., Kag, H-Y., Multi-criteria decisio akig o strategic selectio of wid fars, Reew Eergy,34, 120 6, 2009. [6] Paiuly, J., Barriers to reewable eergy peetratio; a fraework for aalysis, Reew Eergy,24,73 89, 2001. [7] Pechak, O. ve ark., Role ad cotributio of the clea developet echais to the developet of wid eergy, Reew Sustai Eergy Rev,15, 3380 7, 2011. [8] Aydi, NY ve ark, GIS-based eviroetal assesset of wid eergy systes for spatial plaig: A case study fro Wester Turkey, Reew Sustai Eergy Rev., 14, 364 73, 2010. [9] Wrixo, GT, Rooey, A-ME, Palz W. Reewable eergy-2000. Spriger-Verlag, Berli, Geray, 1993. [10] İlkiliç, C., Wid eergy ad assesset of wid eergy potetial i Turkey, Reew Sustai Eergy Rev., 16, 1165 73, 2012. [11] Va, H. R. ve Ftheakis, V., GIS-based wid far site selectio usig spatial ulti-criteria aalysis (SMCA): Evaluatig the case for New York State, Reew Sustai Eergy Rev.,15, 3332 40, 2011. [12] Jake, JR., Multicriteria GIS odelig of wid ad solar fars i Colorado, Reew Eergy, 35, 2228 34, 2010. [13] Mari, R., ve ark., A GIS-based iteractive web decisio support syste for plaig wid fars i Tuscay (Italy), Reew Eergy.,36, 754 63, 2011. [14] Tegou, L-I., ve ark., Eviroetal aageet fraework for wid far sitig: ethodology ad case study, J Eviro Maage, 91, 2134 47, 2010. [15] Aydi, NY., ve ark., GIS-based site selectio ethodology for hybrid reewable eergy systes: A case study fro wester Turkey, Eergy Covers Maag.,70, 90 106, 2013. [16] Sliz-Szkliiarz, B. ve Vogt, J., GIS-based approach for the evaluatio of wid eergy potetial: A case study for the Kuawsko Poorskie Voivodeship, Reew Sustai Eergy Rev. 15, 1696 707, 2011. [17] Aydi, NY., GIS-based site selectio approach for wid ad solar eergy systes: a case study fro wester Turkey, Türkiye, Orta Doğu Tekik Üiversitesi, 2009 ([Doktora Tezi]). [18] Uya, M., GIS-based solar fars site selectio usig aalytic hierarchy process (AHP) i Karapiar regio, Koya/Turkey, Reew Sustai Eergy Rev.,28, 11 7, 2013. [19] Charabi, Y. ve Gastli, A., PV site suitability aalysis usig GISbased spatial fuzzy ulti-criteria evaluatio, Reew Eergy, 36, 2554 61, 2011. [20] Sáchez-Lozao, JM. ve ark., Geographical Iforatio Systes (GIS) ad Multi-Criteria Decisio Makig (MCDM) ethods for the evaluatio of solar fars locatios: Case study i southeaster Spai, Reew Sustai Eergy Rev.,24, 544 56, 2013. [21] Sáchez-Lozao, JM. Ve ark., GIS-based photovoltaic solar fars site selectio usig ELECTRE-TRI: Evaluatig the case for Torre Pacheco, Murcia, Southeast of Spai, Reew Eergy, 66, 478 94, 2014. [22] Defe, Z. ve ark., GIS based ulti-criteria assesset of tidal strea power potetial: A case study for Georgia, USA, Reew Sustai Eergy Rev.,15, 2310 21, 2011. [23] Ertay, T. ve ark., Evaluatio of reewable eergy alteratives usig MACBETH ad fuzzy AHP ulticriteria ethods: the case of Turkey, Techol Eco Dev Eco.,19, 38 62, 2013. [24] Stei, EW., A coprehesive ulti-criteria odel to rak electric eergy productio techologies, Reew Sustai Eergy Rev., 22, 640 54, 2013. [25] Selçuk, L., A Avalache Hazard Model for Bitlis Provice, Turkey,Usig GIS Based Multicriteria Decisio Aalysis, Turkish J Earth Sci., 523 35, 2013. [26] Heo, E. ve ark., Aalysis of the assesset factors for reewable eergy disseiatio progra evaluatio usig fuzzy AHP, Reew Sustai Eergy Rev.,14, 2214 20, 2010. [27] Choudhary, D. ve Shakar, R., A STEEP-fuzzy AHP-TOPSIS fraework for evaluatio ad selectio of theral power plat locatio: A case study fro Idia, Eergy,42, 510 21, 2012. [28] Kegpol, A., ve ark., A Decisio Support Syste for Selectio of Solar Power Plat Locatios by Applyig Fuzzy AHP ad TOPSIS: A Epirical Study, J Softw Eg.,470 81, 2013. [29] Eroğlu, H. ve Aydi, M., Optiizatio of electrical power trasissio lies routig usig AHP, Fuzzy AHP ad GIS, Olie.ourals.tubitak.gov.tr. DOI: 10.3906/elk-1211-5. [30] Kahraa, C. ve Kaya, İ., A fuzzy ulticriteria ethodology for selectio aog eergy alteratives, Expert Syst Appl, 37, 6270 81, 2010. [31] Chag, DY., Applicatios of the extet aalysis ethod o fuzzy AHP, Europea Joural of Operatioal Research, 95, 649 655, 1996. [32] Özdağoğlu, A. ve Özdağoğlu, G., Copariso of AHP ad Fuzzy AHP for the Multi- Criteria Decisio Makig Processes with Liguistic Evaluatios, Istabul Coerce Uiversity oural of Natural ad Applied Scieces, 11, 65-85, 2007. [33] Baba, SM. ve Parry, T., Developig ad applyig a GISassisted approach to locatig wid fars i the UK, Reew Eergy,24, 59 71, 2001. [34] Hase, H., GIS-based ulti-criteria aalysis of wid far developet, ScaGIS 2005 Scad Res Cof.,75 87, 2005. [35] Yildiri, V. ve Nisaci, R., Developig a geospatial odel for power trasissio lie routig i i Turkey, FIG Cogress, 11 16, 2010. [36] Voivotas, D. ve Assiacopoulos, D., Evaluatio of reewable eergy potetial usig a GIS decisio support syste, Reew Eergy, 13, 333-334, 1998. [37] Kahraa, C. ve ark. Multi-attribute copariso of caterig service copaies usig fuzzy AHP: The case of Turkey, Iteratioal J of Productio Ecooics, 87, 171 184, 2004. [38] Topel, A., Aalitik hiyerarşi prosesii bulaık atık ortaıdaki uygulaaları-bulaık aalitik hiyerarşi prosesi, Türkiye: İstabul Üiversitesi, 2006, ([Y.L. Tezi]). [39] Göksu, A., Bulaık aalitik hiyerarşik proses ve üiversite tercih sıralaasıda uygulaası, Türkiye: Süleya Deirel Üiversitesi, 2008, ([Doktora Tezi]). 55