Seyahat ve Turizm Araştırmaları Dergisi, Güz 2008

Transkript

1 Seyahat ve Turizm Araştırmaları Dergisi, Güz 2008 Aalitik Hiyerarşi Süreci (AHS) Yötemiyle Tedarikçi Seçimii Etkileye Faktörleri Öem Düzeylerii Belirlemesi: Otel İşletmeleride Bir Araştırma Lütfi ATAY* ve Aşkı ÖZDAĞOĞLU** * Caakkale Osekiz Mart Üiversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Seyahat İşletmeciliği Bölümü Kabul Tarihi: 25 Kasım 2008 ** Dokuz Eylül Üiversitesi İşletme Fakültesi İşletme Bölümü Üretim Yöetimi ve Pazarlama Bölümü Özet E iyi karara ulaşmak içi aalitik bir yaklaşımı kullaılması, çoğu iş ortamlarıda e fazla tercih edile yaklaşımlardadır. Değişkeler katatif ve kriter sayısı fazla değilse, bireyler bazı aalizleri kullaarak farklı alteratifler içi kedileri açısıda e iyi kararı verebilirler. Acak, ölçülebilir değişkeleri yaısıra, kalitatif değişkeleri de içere çok tercihli bir karar süreci söz kousu olduğuda e iyi aalitik yötemi kullaılması bekleir. Aalitik Hirerarşi Süreci (AHS) yötemi, çoklu tercihleri olduğu durumlarda kullaıla bir yötemdir. Bu çalışmaı amacı, AHS yötemii kullaarak, sistematik bir yaklaşımla otel işletmelerii tedarikçi seçimii etkileye kriterleri öem düzeylerii belirlemesidir. Çalışmada, aket uygulaması yoluyla Türkiye deki dört ve beş yıldızlı otellerde veriler toplamış ve AHS yötemi ile otelleri tüketim ürüleri gereksiimlerii sağlaya tedarikçi seçimii etkileye kriterleri öem düzeyleri belirlemiştir. Geçerli ve güveilir (tutarlılık oraı=0,002<0,0) verileri değerledirilmesi soucuda, kalite dört ve beş yıldızlı otellerde %45,6 orala öemli kriter olurke, hizmet kalitesi alt kriterler altıda e öemli (%7,3, pazar payı kriteri ise e az öeme sahip (%2,4) kriter olarak değerledirilmiştir. Aahtar Kelimeler Aalitik Hiyerarşi Süreci, Otel Tedarikçi Değerledirme, Tedarikçi Seçim Kriterleri Abstract A aalytical way to reach the best decisio is more preferable i may busiess platforms. Whe variables are quatitative ad umber of criteria is ot high, the oe ca use several aalysis tools ad make his/her decisio ad solve the problem. However, may times beside the measurable variables, there exist qualitative variables, or people are supposed to prefer the best amog the may choices, thus, a aalytical way to make a successful decisio is eeded Aalytical Hierarchy Process (AHP) is oe of the best way for decidig amog the complex criteria structure i differet levels. I this paper, i appropriate with the AHP method, supplier evaluatio criteria for 4 star hotels ad 5 star hotels i Turkey for goods requiremets have bee determied ad the importace levels for every criteria have bee foud with the calculatio of the process. After the evaluatio of the valid ad reliable data (cosistecy Ada Mederes Üiversitesi

2 ratio=0,002<0,0), quality is the most preferrable mai criterio with % 45,6 for all hotels icludig 4 star hotels ad 5 star hotels. Accordig to global importace levels of the sub-criteria for geeral compariso, the most importat criteria is service quality with %7,3 ad the least importat criteria is market share with %2,4 Keywords Aalytic Hierarchy Process, Hotel S upplier Evaluatio, Supplier Selectio Criteria Giriş Bireysel ve iş yaşamlarıda hagi kararı verildiği kadar, kararı e zama ve asıl verildiği de öemlidir. Tercihleri belirlemesi sürecide farklı usurları etke olduğu gözlemektedir. Tercihleri belirlemesi sürecide kararı çok çabuk verilmesi zararlı olabileceği gibi geciktirilmesi de olumsuz etkiler yapabilir. Kararlarda pişma olmamak ve zarar görmemek içi sistematik ve kapsamlı bir yaklaşımla karar verilmesi gerekmektedir. Karar verme, yaşam kalitesii arttırmak ve hayatı amacıı gerçekleştirmek içi gerekli görülmektedir (Saaty, 200). Karar verme, karar verme eylemii iceleye aalitik ve sistematik bir yaklaşımdır. İyi bir karar; matematiksel temele dayamalı, eldeki tüm verileri ve muhtemel alteratifleri dikkate almalı ve bulara sistematik bir yaklaşım getirebilmelidir (Reder ve Stair, 99: 54). Karar verme sürecide izlemesi gereke altı temel adımda bahsedilmektedir (Heizer ve Reder, 2006: 674): - Eldeki problemi ve problem üzeride etkisi ola faktörleri belirlemesi: Pek çok durumda e zor aşamayı oluşturur. Bu ilk adım, problemi açık, kısa ve özlü olarak ortaya komasıdır. - Karar kriterlerii ve hedefleri belirlemesi: Yöeticileri bu aşamada spesifik ve ölçümleebilir hedefler ortaya koyması gerekmektedir. -Hedefler ve eldeki değişkeler arasıda bir model veya ilişkii formüle edilmesi: Bu aşamada söz kousu durumu bir model ile ortaya koması gerekmektedir. Model; bir objei, bir sistemi veya bir fikri temsilii ifade etmektedir. Modeli amacı; sistemi açıklamak ve sistemi daha iyi alamak içi karar vericilere yardımcı olmaktır. Modelleri tahmi aracı olma yaıda, düşümeye yardım etme, deemelere olaak verme gibi foksiyoları da vardır. - Çözüm alteratiflerii taımlaması ve değerledirilmesi: Bu aşama, karar problemie olabildiği kadar çok çözüm alteratifi üretmeyi içermektedir. Çok sayıda çözüm alteratifi olması yöeticileri tercih ettiği bir durumdur. - E iyi alteratifi seçilmesi: Belirlee hedeflerle e tutarlı ve söz kousu hedefleri e üst düzeyde tatmi ede alteratif karar problemii çözümü olarak taımlaır. -Kararı uygulaması: Seçile alteratifi uygulaması aşamasıdır. Bu aşama, uygulama plaıı ve çeşitli görev atamalarıı içermektedir. Bir karar problemii çözerke kurula model, gerçek sistemi e kadar iyi temsil ederse, elde edile souçları güveilirliği de o kadar artar. Özellikle iceliksel etkeler ile birlikte iteliksel etkeleri de göz öüde buludurulması souçları daha gerçekçi olmasıı sağlayacaktır. İşletmeler kaliteyi artırmak, maliyet avatajı sağlamak, ürü çeşitliğii sağlamak ve profesyoelleri birikimleride yararlamak gibi çeşitli edelerle dış kayak kullamaya yöelebilmektedirler. Arzu edile tedarik ürülerii 39 Ada Mederes Üiversitesi

3 arz ede tedarikçileri seçimide, karar verme sürecii etkileye çeşitli kriterlerde bahsetmek mümküdür. Yukarıda yer ala kriterleri tamamı her tedarikçi seçimide kullaılmamaktadır. Sektörü ve işletmei yapısıa göre tedarikçi seçimii etkileye kriterleri öem düzeyleri de değişmektedir. Kriterleri öem düzeylerii belirlemesi amacıyla da faktör pualama, ağırlıklı faktör pualama gibi çeşitli yötemler uygulamıştır. (Russell ve Taylor, 2000: 45). Acak, bu tür yötemlerde temel soru, değerledirme aşamasıda ağırlık değerleri verilirke katılımcıda her bir kritere bir pua verilmesi istediğide, geellikle yüksek pua verme eğilimide oluması ve değerledirmede her kriteri dikkate alıması gibi bir yaılgıı olmasıdır. Bu hatayı ortada kaldırmada etki bir yötem ola Aalitik Hiyerarşi Süreci, bu kriterleri ikili karşılaştırmasıı yaptırdığı içi diğer kriter veya kriterlere göre öem düzeyi düşük olduğu içi değerledirmede dikkate alımayacak kriterleri öem düzeylerii doğru saptamasıa olaak sağlamaktadır. Belirli bir kritere bağlı olarak sayıda alteratifi karşılaştırmada, alteratifler içi öcelik değerleride türetile x boyutuda bir karşılaştırma matrisii kullaılması doğaldır. Ikili karşılaştırma matrisleride öcelik değerlerii tahmileme içi pek çok yötem öerilmekte ve etkilikleri karşılaştırmalı olarak değerledirilmektedir. Öerile tahmileme yötemleride bazıları aralık ölçeği öcelik değerlerii varsaymaktadır. Fakat, öerile ve kullaıla tahmileme yötemleride çoğu ora ölçeği öcelik değerlerii varsaya AHS modeli içerisidedir. Asıl çözülmesi gereke soru, gerçek uygulamalarda karar vericilerde elde edile ikili karşılaştırma matrisii kaçıılmaz tutarsızlığıı asıl ortada kaldırılacağıdır. Karar verici, kritere göre doğruda ve bütülük içeriside alteratifleri sıralayamadığıda, ikili karşılaştırmalar sıklıkla karar desteği içi ara kademe olarak kullaılmaktadır (Choo ve Wedley, 2004: 894). Bu çalışma, otel işletmelerii tükettikleri mamülleri temi ede tedarikçilerle işbirliği yapmada ve ürü tedarikide dikkate aldıkları kriterler ile bu kriterleri öem düzeylerii Aalitik Hiyerarşi Süreci (AHS) yötemi kullaılarak belirlemek amacıyla yapılmıştır. Otel işletmelerii maliyetleride öemli bir gider ola tüketim malzemelerii alıdığı tedarikçileri değerledirilmesi ve icelemesi kousuda literatürde eksiklikler olduğu dikkati çekmiştir. Diğer edüstrilerde tedarikçileri seçimii etkileye kriterleri öem düzeylerii ve öcelikleri belirlemeside AHS yötemi kullaılmasıa rağme turizm edüstrisideki işletmeleri tedarikçi değerledirmeside AHS yötemii kullaılmadığı dikkati çekmiştir. Söz kousu bu açığı kapatmak ve daha sora yapılacak çalışmalara öcülük etmek amacı ile bu çalışmaı yapılması plalamıştır. Ayrıca, turizm işletmeleride tedarikçi değerledirmesie ve AHS yötemii kullaımıa ilişki literatüre katkı sağlaması açıısda bu çalışmaı yapılmasıa karar verilmiştir. Aalitik Hiyerarşi Süreci Yötemi Aalitik Hiyerarşi Süreci (Aalytic Hierarchy Process - AHP) Thomas L. Saaty tarafıda 977 yılıda taımlamış ola çok ölçütlü karar verme tekiğidir. Aalitik Hiyerarşi Süreci (AHS), bir aktiviteler ya da ölçütler setii göreli öem derecelerii belirlemede kullaıla diğer yötemlere ekleerek literatürdeki yerii almıştır (Saaty ve Vargas, 994: ). Karar vermede kullaıla AHS yötemii diğer yötemlerde farkı; kompleks, çok kişili, çok ölçütlü ve çok periyotlu problemleri hiyerarşik olarak yapıladırmasıdır (Wid ve Saaty, 980: 64). AHS'i diğer karar verme 40 Ada Mederes Üiversitesi

4 yaklaşımlarıda farklarıda bir diğeri de, karar vericii kişisel yargılarıı doğruda dikkate alabilmesidir (Roper-Lowe ve Sharp, 990). Hiyerarşi oluşturmak, isaı deeyimlerii, gözlemlerii, varlıkları ve bilgiyi sııfladırmak içi kulladığı e güçlü yötemdir. Hiyerarşik sııfladırmaı -biliçli ya da biliçsiz- kullaımı isa düşücesi kadar eskidir (Saaty ve Vargas, 994: 3). Yötem, hiyerarşii her düzeyide belirlee bir ölçüte göre elemaları bir matris yardımıyla ikişer ikişer karşılaştırılmasıda ve bu sayede ağırlıklarıı ölçekledirilmeside ibarettir. Bu ağırlıkladırma, geiş bir öz vektör problemie döüştürülmekte ve ormalize edilmiş bir ağırlıklar vektörüyle souçlamaktadır. Bu göreli ağırlıklar, kayakları dağıtımıda bir öceliği belirlemesie yardımcı olmaktadır (Wid ve Saaty, 980: 64). AHS i bir diğer avatajı da; karar vermede ya da soru çözümüde grup katılımıa olaak sağlamasıdır. AHS i temeli, başkaları tarafıda kabul edile fikirleri, yargıları ve gerçekleri; soruu gerçek görüümü olarak değerledirmesidir. Grup katılımı, kararı geçerli kılmak içi ö koşul olsa da, grup büyüklüğüü artması uygulama güçlüğü yaratabilmektedir. Yötem sayeside bireyler ortak bir çözüme ulaşabilmek içi, bilgilerii bilimsel ya da içgüdüsel olarak modele dahil ederler. Acak bu bilgiler, yötem sayeside matıksal bir süreçte işlem görmüş olurlar (Yegiol, 2000: 0). AHS dört aşamada oluşur (Roper-Lowe ve Sharp, 990; Zahedi, 986):.Aşama: Problemi taımlaya bir hiyerarşi kurulur. E üste amaç yerleştirilir. Bu aa amacı alt düzeyleride ölçütler yer alır. E alt düzeye ise, alteratifler yerleştirilir. 2.Aşama: Amaç içi öemlerie göre her seviyedeki ölçütleri ikili karşılaştırmaları yapılır. 3.Aşama: Seçeekler ile ilgili ikili karşılaştırmalar yapılır. 4.Aşama: Seçeekler içi ağırlıklar elde edilir ve değerledirilir. Ölçekledirme AHS souçlarıda elde edile ora ölçekleri, alamlı karşılaştırma olaağı sağlarlar. Öreği mesafe ve para birimleri AHS i değerledirme aşamasıda omial ölçek kullaılır. AHS de kullaıla omial ölçek karar vericiye, tecrübe ve bilgisii karar sürecie sezgisel ve doğal bir şekilde aktarma şası verir. Bu ölçek karar vericii tercihlerideki küçük değişikliklere karşı duyarsızdır, böylece yargılardaki belirsizliği etkilerii e aza idirmektedir (Partovi, 994: 29). AHS yötemide temel olarak karşılaştırmaı (-9) ölçeği ile yapılması öerilmesie rağme, (-3) ya da (-5) ölçeğii daha tutarlı souçlar verdiği saptamıştır (Moisiadis, 999: 204-2). Buu edei, (-9) ölçeğide öem derecesi farklarıı ayırt edilmesii güç olmasıdır. İkili karşılaştırma işlemi, bir üst düzeydeki ölçüte bağlı olarak bir alt düzeydekileri kedi aralarıda karşılaştırılmaları şeklide gerçekleştirilir. İkili karşılaştırmalar soucuda aşağıdaki gibi bir matris elde edilmektedir (Saaty, 994). C C... C a2 A =... a a a a a Ada Mederes Üiversitesi

5 Burada = Değerledirilecek ölçüt sayısı, C i = i. ölçütü, a ij = i. ölçütü j. ölçüte göre öemii ifade etmektedir. İkili karşılaştırmalar matriside a ji =/a ij ve i = j => a ij = olur (Geest ve Zhag, 996). C i ölçütü C j ölçütüe göre a ij kat öemliyse, C j ölçütü C i ölçütüe göre /a ij kat öemlidir. Yötemi Uygulaışı Bu kısımda AHS ye göre seçim yapmak içi yapıla karşılaştırmalar açıklamaktadır. Bua ilişki hiyerarşik yapı Şekil de gösterilmiştir. İkili karşılaştırma matrisideki değerler şu şekilde ifade edilebilir. P ij : i. Seçeek ya da ölçütü j. Seçeek ya da ölçüte göre karşılaştırmalı öem derecesi W ik : i. Seçeeği k. Ölçüte göre göreli öem derecesi C k : k. Ölçüt WS ik : i. Seçeeği k. Ölçüte göre ağırlıklı toplamı : Karşılaştırma yapıla seçeekleri sayısı Şekil : Geel AHS Yapısı Amaç, Seçim Ölçüt A Ölçüt B Ölçüt C Alteratif A Alteratif B Alteratif C İlk ölçüt açısıda alteratifleri öceliklerii göstere ikili karşılaştırma matrisii simgesel gösterimi Tablo de gösterilmiştir. Tablo : İlk Ölçüt Açısıda Üç Alteratif İçi Öcelikleri Göstere İkili Karşılaştırma Matrisii Simgesel Gösterimi C Alteratif Alteratif 2 Alteratif 3 Alteratif P P 2 P 3 Alteratif 2 P 2 P 22 P 23 Alteratif 3 P 3 P 32 P Ada Mederes Üiversitesi

6 Tablo deki verilere göre öem derecelerii belirlemesi adım adım alatılmıştır. Adım. Her sütudaki değerleri topla. Sütu toplamlarıı alıması Tablo 2 de gösterildiği gibidir. Tablo 2: Sütu Toplamlarıı Hesaplaması P i P i 2 P i Adım 2. Karşılaştırma matrisideki her elemaı ait olduğu sütuu toplamıa böl. Adım 2 de yapıla işlemleri gösterimi Tablo 3 te verilmiştir. Tablo 3: Satırları Sütu Toplamıa Bölümü Alteratif Alteratif 2 Ölçüt Alteratif P P Alteratif 2 P i P 2 P i 2 P i 2 P 22 P i 2 Alteratif P P P 2 Alteratif P P P P i 2 Not: Matristeki her sütuu toplamı olmalıdır. P i2 Adım 3. Her sütudaki elemaları ortalamasıı hesapla. Bu işlem soucuda bulua öem düzeyleri Tablo 4 teki gibidir. P P i i i Tablo 4: Öem Düzeyleri Ölçüt Alteratif Alteratif 2 Alteratif Öem Düzeyi P P2 P P P P i i i 2 i 2 i P2 P22 P P P P i i 2 i P P 2 P P P P i = W = W = W 2 43 Ada Mederes Üiversitesi

7 Hesaplamalar soucu bulua satır ortalaması sütuudaki değerler üç alteratifi birici ölçüt açısıda göreceli öem derecelerii yüzde olarak vermektedir. Burada elde edile değerler bir öcelik vektörü şeklide aşağıdaki gibi yazılabilir: W W 2 Wi = ( i =,2,..., )... W Tutarlılık Oraı ve Tahmilemesi Verilecek ihai kararı kalitesi ve tutarlılığı açısıda göz öüe alıması gereke öemli bir husus ise tutarlılık oraıdır (Taha, 2003: 507). Tutarlılık soruuu üsteside gelmek içi karar verici tarafıda sağlaa ikili karşılaştırma yargıları arasıdaki tutarlılık derecesii ölçmek amacıyla, AHS bir ölçek içermektedir. Eğer, tutarlılık derecesi kabul edilebilir bir seviyede ise, karar süreci devam edebilir. Buula beraber, tutarlılık derecesi, kabul edilemez bir seviyede ise karar verici durumu yeide göze almalı ve aalize devam etmede öce ikili karşılaştırma değerlerii revize etmelidir (Taylor, 2002: 380). İkili karşılaştırmalar matrisi (A), souç olarak bulua öcelikler vektörüyle (w) çarpılarak yei bir vektör elde edilir. Burada λ max, A matrisii maksimum öz değeridir. Elde edile bu yei vektörü elemalarıı, öcelikler vektörüü karşılık gele bileşelerie bölerek bölüm soucu elde edile elemaları toplamı buluur. Bu değeri, elema sayısıa bölümesi ile maksimum özdeğer (λ max )'ı bir tahmii elde edilmiş olur. λ max elema sayısıa e kadar yakı bir değer olursa souç o kadar tutarlı demektir (Kumar ve Gaesh, 996). Problemlerde tutarlılıkta e kadar uzaklaşıldığı ikili karşılaştırmalar matriside elde edile tutarlılık edeksi adı verile (Mosuur, 996) oraı değerledirmesi AHS'i 'de 9'a sayısal ölçütüde rasgele seçile ayı boyuttaki bir rassal matrisi tutarlılık edeksi ile karşılaştırılarak belirleebilir. CI = λ max Buradaki değerler şu şekilde ifade edilebilir. CI = tutarlılık ideksi λ max = maksimum özdeğer = elema sayısı AHS bir tutarlılık oraı hesaplamak suretiyle, ikili karşılaştırma matrisideki yargıları tutarlılığıı ölçmeyi sağlamaktadır. Bu ora çeşitli öreklere dayaarak 0,0 olarak tespit edilmiştir. Tutarlılık oraıı 0,0 değerii aşması tutarsızlığı bir göstergesidir ve bu durumda karar verici ikili karşılaştırma matriside elde ettiği verileri gözde geçirmelidir. Tutarlılık oraıı 0,0 veya daha düşük çıkması tutarsızlığı kabul edilebilir bir seviyede olduğuu göstermektedir (Taha, 997: 525; Nezhad ve Baharlou, 99). 44 Ada Mederes Üiversitesi

8 Tutarlılık Oraıı 0,' de yüksek olduğu durumlarda problem üzeride yeide çalışılmalı ve yargılar yeide ele alımalıdır. Yargıları revize edilmesi ile olumlu bir tutarlılık düzeyie erişilemez ise problemi daha doğru bir biçimde tekrar kurulması ve süreci e başta ele alıması öerilmektedir (Saaty ve Vargas, 994: 9). Acak bazı çalışmalarda tutarlılık oraıı 0,20 ye kadar kabul edilebilir seviyede olduğu da belirtilmektedir (Saaty, 200: 57). Tutarlılık oraıı tahmilemesi süreci dört aşamada oluşmaktadır. Bular; Adım. İkili karşılaştırma matrisii ilk sütuudaki her değeri ilgili alteratifi göreceli öcelik değeri ile çarp. İkili karşılaştırma matrisii ikici sütuudaki her değeri ilgili alteratifi göreceli öcelik değeri ile çarp. İkili karşılaştırma matrisii üçücü sütuudaki her değeri ilgili alteratifi göreceli öcelik değeri ile çarp. Ağırlıklı toplam vektör değerlerii elde edebilmek içi matris hesaplamasıdaki ilgili değerleri topla. Bir seçim problemide bulua ağırlıklı toplam vektörüü hesaplama sırası aşağıda verilmiştir. P WS i P 2i WS = 2 Ağırlıklı toplam vektörü W i Pi WS Adım 2. Adım de elde edile ağırlıklı toplam vektörüü elemalarıı ayı sıraya karşılık gele öcelik değerie böl. Bir seçim problemi içi adım 2 işlemi soucuda elde edile değerleri hesaplaması aşağıda verilmiştir. WS / W WS WS 2 3 / W / W 2 3 Adım 2 de bulua değerleri ortalamasıı hesapla. Bu değer ë max olarak simgeleir. WS i Wi λ = max Adım 3. CI olarak ifade edile tutarlılık ideksii hesapla. CI değerii asıl buluduğu aşağıda bir formül ile gösterilmiştir. CI = λ max Bu formüldeki sembolü karşılaştırıla alteratifleri sayısıı vermektedir. Adım 4. CR olarak ifade edile tutarlılık oraıı hesapla. Tutarlılık oraıı bulumasıa ilişki formül aşağıda gösterilmiştir. Bu formüldeki RI değeri rassal ideksi ifade etmektedir. Rassal ideks, karşılaştırma matriside rassal olarak üretile tutarlılık ideksi değeridir (Sweeey, CI CR= RI 45 Ada Mederes Üiversitesi

9 986: 53). Rassal ideks değeri karşılaştırma yapıla ölçüt ya da alteratif sayısıa göre değerler almaktadır. Bu değerler Tablo 5 te suulmuştur. Tablo 5: Rassal İdeks Değerleri RI 0,58 0,90,2,24,32,4 Daha öce değiildiği üzere, tutarlılık oraıı 0,0 ya da daha düşük olması kabul edilebilir düzeyi göstermektedir. Acak bazı çalışmalarda tutarlılık oraıı 0,20 ye kadar kabul edilebilir seviyede olduğu da belirtilmektedir (Saaty, 200: 57). Bu aşamaya kadar yapıla ikili karşılaştırmalar ve öem yüzdeleri hesaplamaları ayı sistematik içeriside diğer ölçütler içi de uygulaır. Karar alteratifleri içi karşılaştırma matrislerie ek olarak, ölçütleri de e iyi alteratifi seçimie yaptığı katkıyı belirlemek amacıyla, ölçütler içi de bezer ikili karşılaştırma işlemlerii uygulamak gerekmektedir. Bu ölçütleri kedi içideki öcelik derecelerii belirlemek amacıyla da AHS işlemleri uygulaır. Ölçütleri seçimde öem dereceleri W c ile simgelesi. Bua göre her ölçütü karşılaştırması öem dereceleri bir matris olarak şu şekilde gösterilebilir: W c Wc.. W 2 c m Bu ölçütleri öcelikleri saptadıkta sora her alteratif içi tüm ölçütlere göre seçim aşaması icelemiştir. Tüm Öceliklere Göre Karar Vermek İçi AHS Kullaımı E iyi seçeeği belirlemesi içi, öcelikle ölçütleri amaca göre öemliliklerii derecesi buluur. Yai ölçütler, amaç dikkate alıarak karşılaştırılır. Daha sora her ölçütü alt ölçütlerii, o ölçüt üzerideki etkilerii derecesi buluur. E so olarak, seçeekleri alt ölçütleri karşılama dereceleri, seçeekleri her bir alt ölçüte göre karşılaştırarak hesaplaır (Webber vd., 996). Her karar alteratifi içi öcelikleri hesaplamak içi kullaıla prosedür, ölçütleri öem derecesii yasıta bir ağırlık derecesi olarak düşüülerek işlemlere devam edilmesidir. Her ölçütü ağırlıklı puaı, diğer bir ifadeyle öcelik derecesi karşılaştırma yapılacak alteratifi bu ölçüte göre aldığı öcelik değeri ile çarpılır ve bu işlem tüm ölçütler içi tekrarlaır. Bu elde edile değerler topladığıda alteratifi tüm ölçütler göz öüe alıdığı durumdaki öcelik değeri saptamış olur. 46 Ada Mederes Üiversitesi

10 m m m W. W W W ci c2... c i. W. W 2i i = W = W 2 = W E iyi alteratif = e büyük (W, W 2,..., W,) AHS etkili ve etki bir problem çözme yötemi olarak tekik ve ölçütleri yaıda problemi küçük parçalara ayırır ve hiyerarşik bir yapıda çözer. Karar problemi sosyal, ekoomik, tekik ve politik faktörleri içerebilir. AHS kayak dağılımı, fayda-maliyet aalizi, performas ölçümü, işe alıacak persoeli seçimi gibi koularda kullaılabilir. AHS i diğer bir avatajı da problem çözme ya da karar alma aşamasıda, takım çalışmasıa izi vermesidir. AHS kararları, yargıları değerledirmede bir temel oluşturur. AHS Kousuda Yapıla Çalışmalar Pratik kullaımı ve avatajları ile geiş uygulama alaı bula AHS ye örek olarak, veritabaı seçimi, fias, makro ekoomik tahmileme, ürü tasarımı, portföy seçimi, kayak dağıtımı (bütçe, eerji, sağlık), politik strateji, ulaşım, eğitim, tesis yeri seçimi, tekoloji trasferi kouları verilebilir (Vargas, 990). Müşteri istek ve ihtiyaçlarıı ürü karakteristiklerie yasıtılmasıa imka taıya Kalite Foksiyo Göçerimi (KFG) tekiğide müşteri istek ve ihtiyaçlarıı öcelikledirilmeside hale klasik AHS yötemi kullaılmaktadır. Ölçü birimlerii stadartlaştırmak içi AHS de yararlaılarak ölçeği de ikili karşılaştırma matrisi ile ağırlık değerlerie döüştürülerek kalite evide kullaılmaya başlamıştır (Zulter, 2005). Bilgi sistemlerie yöelik çok sayıda dergi buluduğu göz öüe alıarak bu dergileri kalitesi çeşitli ölçütler belirleyerek değerledirilmiştir (Forgioe vd., 2002). Hava trafiği politikalarıdaki makro ve mikro risk faktörleri 6 aa ölçütte toplaıp her aa ölçüte ilişki 5 alt ölçüt belirleerek aa ölçütler ağırlık değerlerie göre sıralamış ve alt ölçütler içeriside e öemli 0 faktör ele alıarak yetersiz hava trafiği alt yapısı, etki olmaya rota yöetimi ve hava taşımacılığıda faaliyet göstere işletmelere yöelik belirgi olmaya yasal düzelemeleri Tayva da havacılığı gelişimideki temel egeller olduğu belirlemiştir (Tsai ve Su, 2002). Bakalar içi bir kredi değerledirme modeli geliştirilmiştir. Bakacılık alaıda öemli bir yere sahip ola kredi değerledirme işlevii pratikleştirilmesie yöelik olarak bir yaklaşım ortaya çıkarılmıştır (İç ve Yurdakul, 2002). Bu çalışmalarda da görüldüğü üzere yötem, bakacılıkta firmaları kredibilitesii değerledirilmesi, hava taşımacılığıdaki risk faktörlerii belirlemesi, bilgi sistemleri alaıdaki bilimsel dergileri kalitesii değerledirilmesi gibi çok farklı alalarda kullaılabilmekte ve karar vericilere hem kalitatif hem de katitatif itelikleri göz öüe katma avatajı ile yol gösterici olmaktadır. 47 Ada Mederes Üiversitesi

11 Taşıma orgaizasyolarıda çeşitli vasıtaları kofor, maliyet, bekleme zamaı, seyahat zamaı vb. ölçütlere göre karşılaştırması yapılmıştır (Feto ve Neil, 200). Karar vericilere işletmede belirlemiş bilgi sistemi seçeekleri içi uygu projei seçimide çeşitli ölçütleri kullaarak farklı seçeekleri karşılaştırma olaağı sua bir yötem öerilmiştir. Alteratifleri belirlemeside sora, buları kıyaslamak içi hagi ölçütleri kullaılması gerektiği araştırılmış ve Stratejik Öem, Eseklik ve Uyum, Yatırımı Geriye Döüş Oraı, Tekolojik Gelişim ve Gerçekleştirme Risk Düzeyi olmak üzere 5 alteratif belirlemiştir (Hasgül ve Koparal, 2004). Yukarıda verile çalışmalarda da alaşılacağı üzere birde fazla ölçütü bir arada göz öüe alıarak seçimi yapıldığı pek çok işletme kararıı alımasıda AHS yötemii kullaılabildiği görülmektedir. Üretim sistemleride kullaıla simülasyo yazılımları arasıda seçim yapma problemie çözüm getirebilmek içi AHS kullaılmıştır (Davis ve Williams 994). Maliyet, kalite, eseklik uzu döem karlılık içi zamalama ve rekabetçilik gibi değişkeleri kullamak suretiyle bir üretim stratejisi belirlemek içi, üretim işletmeleride öcelikle hagi faaliyetleri kıyaslaacağıı belirlemeye çalışılmıştır. Bu çalışmada doğru faaliyetleri seçebilmek içi AHS yi kullamak suretiyle bir metodoloji öerilmiştir (Partovi, 994). Uzu döemli bir pazarlama politikası oluşturmak içi, stratejik bir plalama modeli kurulmuştur. Plalama modelii işlerliğii göstermek içi çalışmalarıı AHS ile desteklemişlerdir (Hua vd., 994). Bakım plalaması kararlarıda rol oyaya e öemli ölçütleri belirlemek içi çok ölçütlü bir çerçeve kullaılmış ve AHS de faydalaılmıştır (Triataphyllou, 997). AHS yi kullaarak bakım kararları içi bir model oluşturulmaya çalışılmıştır. Elde var ola verileri kullaacak ve bakım kararlarıı destekleyecek diamik ve etki bir bakım sistemi geliştirilmiştir. Bu sistematik yaklaşım soucu, verile bir çalışma koşulua göre hagi spesifik bakım faaliyetlerii uygulaacağıı belirte üç aşamalı bir bakım sistemi oluşturulmuştur (Labib vd., 998). Diamik bir tedarikçi performası değerledirme modeli ortaya koyulmuştur (Muralidhara vd., 999). Hastae yöetimide proje öceliklerii ve hagi projeyi hagi ekibi yapması gerektiğii belirlemeside bu yötem kullaılmıştır (Erdem ve Kavrukkoca, 2002). Tedarikçi seçimide kullaıla kriterler ve kriterlere değiile çalışmalar aşağıda Tablo 6 da suulmuştur. 48 Ada Mederes Üiversitesi

12 Tablo 6: Tedarikçi Seçim Ölçütleri Seçim Ölçütü Kayaklar Kullaıcılarla uyum içide olma Adersso ve Norrma (2002), Lych (2000), Thompso (996), Boyso vd. (999), Mohaty ve Deshmukh (993) Hizmet maliyeti Lych (2000), Lagley vd. (2002), Boyso vd. (999), Stock vd. (998), Tam ve Tummala (200) Hizmet kalitesi Razzaque ve Sheg (998), Thompso (996), Lagley vd. (2002), Stock vd. (998) Firmaı taımışlık düzeyi Lych (2000), Thompso (996), Boyso vd. (999) Uzu döemli ilişkiler Lych (2000), Boyso vd. (999), Maltz (995), Stak ve Daugherty (997) Performas ölçümü Bhatagar vd. (999), Lych (2000), Lagley vd. (2002) Lojistikte isa gücü kullama isteği Razzaque ve Sheg (998), Ackerma (996) Faturalama ve ödemede eseklik Bradley (994) Yöetim kalitesi Bilgi paylaşımı ve karşılıklı güve Adersso ve Norrma (2002), Lych (2000), Boyso vd. (999) Lych (2000), Stock (998), Bagchi ve Virum (998) Operasyoel performas Lagley vd. (2002), Tam ve Tummala (200) Bilgi tekolojisi kapasitesi Sabit kıymetleri büyüklüğü ve kalitesi Adersso ve Norrma (2002), Lych (2000), Lagley vd. (2002), Boyso vd. (999), Lagley vd. (2002), Rabiovich vd. (999), Closs vd. (997), Babbar ve Prasad (998) Boyso vd. (999), Hum (2000) Bezer ürülerdeki deeyimi Razzaque ve Sheg (998), Ackerma (996), Richardso (993) Teslimat performası (hız ve Stock vd. (998), Gattora ve Walters (996) güveilirlik) Çalışa memuiyeti Lych (2000), Boyso vd. (999), Lagley vd. (2002) Fiasal performas Adersso ve Norrma (2002), Boyso vd. (999), Gattora ve Walters (996) Pazar payı Thompso (996) Coğrafi yayılım ve sağlaa hizmet ağı Boyso vd. (999), Maltz (995), Bradley (994) Risk yöetimi Boyso vd. (999), Aktaş ve Ulegi (2005) Tedarikçii kapasitesi Aoymous (999) Teslimatta eseklik Stak ad Daugherty (997) Kayak: Jharkharia ve Shakar (2005) te uyarlamıştır. AHS yötemi dışıda kriterleri öem düzeylerii belirlemesi amacıyla da daha öce değiildiği üzere faktör pualama, ağırlıklı faktör pualama gibi çeşitli 49 Ada Mederes Üiversitesi

13 yötemler uygulamıştır. (Russell ve Taylor, 2000: 45). Acak bu tür yötemler de temel soru, değerledirme yapılırke ağırlık değerlerii verilmeside her bir kritere bir pua verilmesi istediğide, katılımcıları yüksek pua verme eğilimide olduğu ve değerledirmede her kriteri dikkate alıması gerektiği gibi bir yaılgıı oluşmasıdır. Bu hatayı ortada kaldırmada etki bir yötem ola Aalitik Hiyerarşi Süreci, bu kriterleri ikili karşılaştırmasıı yaptırdığı içi diğer kriter veya kriterlere göre öem düzeyi düşük olduğu içi öem düzeyi yüksek diğer kriterleri yaıda dikkate alımaması gereke kriterleri öem düzeylerii doğru saptamasıa imka sağlamaktadır. Otel işletmelerii tedarikçi seçimii belirleye kriterlere yöelik AHS yötemii daha öce uyguladığıa ilişki bir kayağa ulaşılamamıştır. Bu açıda, çalışma AHS yötemiyle otel işletmelerii tedarikçi seçimide dikkate aldığı kriterleri öem düzeyii belirlemesie yöelik çalışmalara öcülük etmesi açısıda öemlidir. Ayrıca, kouaya ilişki literatür oluşturulmasıa da katkı sağlaması arzu edilmektedir. Otel İşletmeleride Bir Araştırma Otel işletmeleri faaliyetlerii devam ettirebilmek içi dış kayak kullaımıa ihtiyaç duyarlar. Bu kapsamda çeşitli ihtiyaçlarıı karşılamak içi tedarikçi kullamak durumudadırlar. Otel işletmeleri, amaçları, buludukları destiasyoları büyüklüğü, destiasyodaki rakip otelleri ölçeği, tedarikçileri yapısı ve büyüklüğü, hedef kitlelerii özellikleri gibi çeşitli kriterlere göre tedarikçileri e düzeyde kullaacaklarıa karar verirler (Turksoy ve Turksoy, 2007). Tedarikçi, tecrübeside yararlamak, özellikle maliyetlerde tasarruf ve rekabet üstülüğü sağlamak içi kullaılmaktadır. Hizmet sektörü içeriside yer ala otel işletmelerideki tedarik temiide, hizmet kalitesii iyileştirilmesi ve işbirliği öemlidir (Rodrigez ve Robia, 2005). AHS yötemi kullaılarak, otel işletmelerii tedarikçi seçimii etkileye kriterleri öem düzeylerii sistematik bir yaklaşımla belirlemesii amaçlaya bu çalışmada, Türkiye deki dört ve beş yıldızlı otel işletmelerii kapsaya aket uygulaması veriler elde edilmiştir. Toplaa veriler AHS yötemi ile değerledirilmiş ve değerledirme soucuda ortaya çıka bulgular irdelemiştir. Araştırmaı Kapsamı ve Kısıtları Araştırma, koaklama işletmelerii tedarikçi seçimide dikkate aldığı kriterleri ve bu kriterleri öem düzeylerie belirlemeye yöeliktir. Değişik ölçeklerde koaklama işletmelerii buluması ve koaklama işletmelerii farklı örgütsel yapıya sahip olması tedarikçilerle ola ilişkilerii de etkilemektedir. Özellikle dört yıldız ve üstü statüye sahip koaklama işletmelerii daha profesyoel yöetilmesi ve kurumsallaşmaya uygu olması, küçük ölçekli işletmeleri ise kurumsallaşmada yetersiz olması edeiyle, araştırmaı dört ve beş yıldızlı otellerde yapılmasıı daha doğru olacağıa karar verilmiştir. Ayrıca, alada veri toplamaı zorluğu da dikkate alıarak, araştırma aketlerii uygulaması soucuda, farklı statüdeki otellerde geri döüşü yetersiz olması ve veri değerledirmede yaşaabilecek olası sorular da araştırmaı kapsamıı dört ve beş yıldızlı otellerle kısıtlı tutulmasıı gerekli kılmıştır. Türkiye i farklı illeride faaliyet göstere dört ve beş yıldızlı otellere elektroik posta, faks ve yüz yüze görüşmeler yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. Nisa-Eylül 2008 döemideki altı aylık süreçte aketler uygulamış ve otel müdürleri veya satı alma 50 Ada Mederes Üiversitesi

14 sorumluları tarafıda aketleri cevaplaması istemiştir. Araştırmaya katıla otellerde 0 taesii aketi geçerli sayılmış ve veri aalizie tabi tutulmuştur. Geçerli sayıla aketleri 68 i beş yıldızlı, 42 taesi de dört yıldızlı otellere ait verileri içermektedir. Araştırmaı Yötemi Araştırmada kullaılmak üzere tedarikçi seçimii etkileye aa kriterleri ve alt kritereleri içere bir aket formu oluşturulması içi literatür taraması yapılmıştır (Jharkharia ve Shakar, 2005). Literatürde elde edile veriler ışığıda, otel işletmeleride tedarikçi seçimii etkileye aa kriterler ve alt kriterler oluşturulmuştur. Aketi geçerliliği, sektördeki otel yöeticileri ve ilgili akademisyelerle yapıla görüşmelerle sağlamıştır. Sektör temsilcilerii ve akademisyeleri görüşleri ve katkıları da dikkate alıarak, kullaılacak aket formua so şekli verilmiştir. Tedarikçi değerledirme kriterleri içi şekil-2 de görüleceği gibi öcelikle üç aa değerledirme kriteri belirlemiştir ve her bir kriter içi alt kriterler belirlemiştir. Şekil 2: E uygu Tedarikçi Değerledirme Hiyerarşik Yapısı Şekil-2 de görüldüğü gibi, otel işletmeleri içi tedarikçi değerledirmede aa kriterler fiyat, kalite ve işbirliği olarak belirlemiştir. Her bir aa kriteri alt kriterleri de aa kriterler altıda yer almaktadır. Aalitik Hiyerarşi Sürecide de 5 e kadar sıralaa ölçeği ora ölçeği olması edeiyle, geometrik ortalamalar kullaılarak ikili karşılaştırma matriksleri oluşturulmuştur. Geometrik ortalama, belirli bir süreçte değişkei ortalama büyüme veya değişim oraıı buluması içi kullaılır (Keller ve Warrack, 2003; Wigham, 998; Levie, Krehbiel vebereso, 2003: 07). Bir N sayılar grubuu geometrik ortalaması sayılar ürüüü N. köküdür. (Bowe ve Starr, 994: 82). Geometrik ortalama ora ölçeği içi uygu bir süreçtir (Forma ve Peiwati, 998; Aull-Hyde, Erdoga ve Joshua, 2006; Xu, 2000; Hovaov, Kolari ve Sokolov, 2008; Melo, Beltra ve Cruz, 2008; Aguaro ve Jimeez, 2003; Li, Li, Chag ve Tag, 2008; Aguaro ve Jimeez, 2000; Escobar, Aguaro ve Jimeez, 2004; Escobar ve Jimeez, 2000; Kreg 5 Ada Mederes Üiversitesi

15 ve Wu, 2007). Tedarikçi değerledirme kriterleri içi de 5 e kadar sıralaa ölçeği kullaılmasıa karar verilmiştir. Hazırlaa akette tedarikçi değerledirme aa kriterleri ve alt kriterleri ikili çiftler şeklide birbirleri ile kıyaslamış, katılımcılarda ikili kıyaslamalarda iki kriteri karşılaştırması ve ikilii kedi içide birbirlerie gore öem düzeylerii belirlemesi istemiştir. Öcelikle aa kriterler ikili olarak birbirleri ile kıyaslamış, daha sora her bir aa kriteri altıdaki alt kriterler kedi içeriside birbirleri ile ikili olarak kıyaslamıştır. Kıyaslama ölçeğide eşit öeme sahip (), biraz öemli (2), öemli (3), daha öemli (4) ve kesilikle daha öemli (5) olmak üzere beş öem düzeyide oluşa beşli ölçek kullaılmıştır. Verilecek ihai kararı kalitesi ve tutarlılığı açısıda göz öüe alıması gereke öemli bir husus ise tutarlılık oraıdır (Taha, 2003: 507). Tutarlılık soruuu üsteside gelmek içi karar verici tarafıda sağlaa ikili karşılaştırma yargıları arasıdaki tutarlılık derecesii ölçmek amacıyla, AHS bir ölçek içermektedir. Uygulaa aketler yoluyla elde edile veriler excel formatıda bilgisayara aktarılmış ve veriler AHS yötemideki ölçek ile değerledirilmiştir. Verileri değerledirilmesi soucuda, çalışmaı tutarlılık oraı Bölüm 2.3. te açıklaa yötem kullaılarak 0,002 olarak bulumuştur. 0,0 oraıı altıdaki değerleri tutarlı kabul edildiği dikkate alıdığıda (Taylor, 2002: 380), bulua 0,002 lık tutarlılık oraı, araştırmaya katılaları değerledirmelerii çok güveilir ve tutarlı olduğuu göstermektedir. Araştırmaı Bulguları ve Tartışma Araştırma verileri değerledirilirke, dört ve beş yıldızlı otelleri satı alma işlemi sürecide tedarikçi seçimide belirlee aa kriterleri öcelikli olarak birbirleri ile ikili karşılaştırmaları ve her birii diğerie göre öem düzeyii belirlemeleri amaçlamıştır. Aa kriterleri her biri altıda yer ala alt kriterleri her biri de sadece ayı başlık altıdaki diğer alt kriterlerle ikili olarak karşılaştırılmış ve birbirlerie göre öem düzeyleri belirlemeye çalışılmıştır. AHP yötemi uygulaması soucuda aa kriterleri ikili karşılaştırmaları soucuda ortaya çıka geometrik ortalama verileri Tablo-7 de yer almaktadır. Tablo 7: Aa Kriterlere Göre İkili Karşılaştırma Matrisi Fiyat Kalite İşbirliği Fiyat,000 0,736,33 Kalite,359,000 2,26 İşbirliği 0,75 0,470,000 Elde elde edile geometrik ortalamalar, üç aşamada oluşa bir değerledirme sürecide geçirilmiştir. Öcelikle her bir sütudaki veriler altalta toplaarak sütü toplamları bulumuştur (aşama ). Daha sora, ikici aşama olarak, matriste görüle her bir değer, buluduğu sütudaki sütu toplamıa bölümüştür. Bölme işlemi soucu ortaya çıka yei hücre değerleri tabloda yerii almıştır (Aşama 2). Aşama 2 de oluşturula sütuları her birideki değerleri toplamı toplamı olmalıdr. Kriterleri öem düzeylerii hesaplaması so aşamayı oluşturmaktadır. İkici aşamada oluşturula değerleri her bir satır içi ortalaması alıdığıda oluşa ham ortalama değer, satırda yer ala kriteri öem düzeyii göstermektedir (aşama 3). Öem 52 Ada Mederes Üiversitesi

16 düzeyii hesaplamasıa ilişki aşamaları süreci ve ilgili değerler altta yer almaktadır. Aşama. Tablo 8: Sütu Toplamlarıı Alıması Fiyat Kalite İşbirliği Fiyat,000 0,736,33 Kalite,359,000 2,26 İşbirliği 0,75 0,470,000 Sütu Toplamı 3, 2,206 4,456 Aşama 2. Tablo 9: Her Bir Değeri Sütu Toplamıa Bölümesi Fiyat Kalite İşbirliği Fiyat 0,32 0,333 0,299 Kalite 0,437 0,453 0,477 İşbirliği 0,242 0,23 0,224 Not: Tüm Sütular toplamı olmalı Aşama 3. Tablo 0: Her Kriter içi Ortalamaları Hesaplaması Fiyat Kalite İşbirliği Öem Düzeyi Fiyat 0,32 0,333 0,299 0,38 Kalite 0,437 0,453 0,477 0,456 İşbirliği 0,242 0,23 0,224 0,226 Yukarıda yer ala ham ortalamalar, tedarikçi seçimide otellerce dikkate alıa kriterleri öem düzeylerii göstermektedir. Elde edile mevcut verilere göre araştırmaya katıla otel işletmelerii tamamı içi fiyat, kalite ve işbirliği kriterleri içeride kalite 0,456 ortalama orala e fazla öem verile kriter olmuştur. Fiyat ikici, işbirliği ise üçücü derecede öem verile kriter olarak dikkat çekmektedir. Üst düzey hizmet vermesi bekleile dört ve beş yıldızlı otelleri, tedarikçi seçimide kaliteyi birici sırada turmaları beklee bir souç olarak değerledirilebilir. Söz kousu aa kriterleri ilgili öcelikli değerleri vektör olarak aşağıdaki şekilde ifade edilebilir: W 0,38 = W2 0,456 W 0,226 3 Yukarıda aa kriterlere uygulaa ve e fazla öem verile kriteri belirlemesii sağlaya, ikili karşılaştırma matrisi süreci, sistematik bir yaklaşımla her bir aa kriter altıda yer ala alt kriterler içide uygulamalıdır. Otel işletmeleride alıa 0 geçerli aket bilgilerie göre oluşa değerleri, her bir satırdaki ortalamaları hesapladığıda, oluşa ortalama değer, satırda yer ala alt başlık içi öem düzeyii göstermektedir. Tablo de fiyat alt kriterleri içi öem düzeyleri görülmektedir. Fiyat kriteri altıda, ödeme olaakları e öemli alt kriter olarak öe çıkmaktadır. Bu da otelleri taksit ve kampaya gibi ödeme kolaylığı sağlaya alteratiflere karşı daha duyarlı olabildiğii göstermektedir. Tahsilatta esek oluması otel işletmeleri içi e az öem verile kriter olarak ifade edilmektedir ki, buu edei de otelleri kurumsal kredi kartları ve çek gibi ödeme araçları ile ödeme 53 Ada Mederes Üiversitesi

17 yapıyor olması olabilir. Tutarlılık oraı (CR=0,0) da katılımcıları fiyat alt kriterlerie ilişki verdikleri bilgileri güveilir olduğuu göstermektedir. Tablo : Fiyata İlişki Alt Kriterleri Öem Düzeyleri Ödeme Kampaya Faturaladırmada olaakları fırsatları eseklik Tahsilatta eseklik Öem Düzeyi Ödeme olaakları 0,324 0,37 0,28 0,328 0,326 Kampaya fırsatları 0,29 0,25 0,38 0,224 0,253 Faturaladırmada eseklik 0,309 0,2 0,268 0,299 0,272 Tahsilatta eseklik 0,47 0,67 0,33 0,49 0,49 CR= 0,0 Aa kriterler içeriside e yüksek öem düzeyie sahip ola kalitei alt kriterleri içi hesaplaa geometrik ortalama ve oluşturula matris soucuda aşağıdaki tablo ortaya çıkmıştır. Tablo 2 de görüle kalite alt kriterleri ve bu kriterleri öem düzeyleri icelediğide, hizmet kalitesii diğer kalite kriterleri içeriside, otel işletmelerice e fazla öemsee alt kriter olduğu alaşılmaktadır. Hizmet kalitesii yaı sıra ürüü taımışlık düzeyi de tedarikçi seçimide dikkate alımaktadır. Dört ve beş yıldızlı otelleri üst grup tüketici hedef kitlesie sahip olmasıı da böylesi bir tutumu ortaya çıkmasıda etkili olduğu söyleebilir. Makul kabul edile (CR=0,0) oraı altıdaki tutarlılık oraı da (CR=0,08) kalite alt kriterlerie ilişki verileri güveilirliğii desteklemektedir. Tablo 2: Kaliteye İlişki Alt Kriterleri Öem Düzeyleri Hizmet kalitesi Firmaı taıma düzeyi Ürüü taımışlık düzeyi Bezer ürülerdeki deeyimi Öem Düzeyi Hizmet kalitesi 0,375 0,470 0,366 0,305 0,379 Firmaı taıma düzeyi 0,43 0,80 0,209 0,246 0,95 Ürüü taımışlık düzeyi 0,262 0,29 0,255 0,270 0,252 Bezer ürülerdeki deeyimi 0,220 0,3 0,69 0,79 0,75 CR= 0,08 Otel işletmelerii tedarikçilerle çalışmasıda işbirliği de tercih edeleride bir taesidir. İşbirliğie ilişki alt kriterler ve bu kriterleri ilgili değerleri ile her bir alt kriteri işbirliği kriteri içerisideki öem düzeyi Tablo 3 te yer almaktadır. Güve işbirliğide e öemli alt kriter olarak görülürke, teslimat performası ikici derece öeme sahip tercih kriteri olarak dikkat çekmektedir. İşbirliği sürecide güve kriterii e öemli kriter olması doğru souç olarak değerledirilmelidir. 54 Ada Mederes Üiversitesi

18 Tablo 3: İşbirliğie İlişki Alt Kriterleri Öem Düzeyleri İşbirliğide uyum Teslimat performası Pazar payı İade kolaylığı Öem Düzeyi Güve İşbirliğide uyum 0,68 0,63 0,59 0,82 0,75 0,69 Güve 0,309 0,30 0,292 0,287 0,309 0,299 Teslimat performası 0,226 0,29 0,24 0,23 0,89 0,26 Pazar payı 0,099 0,4 0,00 0,08 0,8 0,08 İade kolaylığı 0,99 0,202 0,235 0,9 0,208 0,207 CR= 0,002 Alt kriterleri buludukları aa kriterler içerisideki ikili karşılaştırılmalar soucu, her aa kriter içerisideki e öemli alt kriterler belirlemiştir. Düzeyleri Fiyat alt kriterleri Tablo 4: Alt Kriterleri Aa Kriterdeki Drumlarıa Göre Geel Öem Geel Öem Ödeme olaakları 0,04 Kampaya fırsatları 0,080 Faturaladırmada eseklik 0,086 Tahsilatta eseklik 0,047 Kalite alt Geel İşbirliği alt Geel kriterleri Öem kriterleri Öem Hizmet İşbirliğide kalitesi 0,73 uyum 0,038 Firmaı taıma düzeyi 0,089 Güve 0,068 Ürüü taımışlık Teslimat düzeyi 0,5 performası 0,049 Bezer ürülerdeki deeyimi 0,079 Pazar payı 0,024 İade kolaylığı 0,047 Mevcut tüm alt kriterler içeriside e öemlisii belirlemesi içi yapıla geel öem düzeyi değerledimesi souçları Tablo-4 te verilmiştir. Tablo 4 deki verilere göre 0,73 lük öem düzeyi ile hizmet kalitesisi, tüm alt kriterler içeriside e öemli kriter olarak değerledirildiği ortaya çıkmıştır. E düşük öem düzeyi ise (0,024) ile tedarikçii sahip olduğu pazar payı içi saptamıştır (Tablo 5). Ürüü taımışlık düzeyii de e öemli ikici seçim kriteri olduğu dikkate alıdığıda, otel işletmelerii marka kosuda çok hassas olduklarıı iddia etmek mümküdür. 55 Ada Mederes Üiversitesi

19 Tablo 5: Geel Karşılaştırmalar Açısıda Aa Kriterlerleri Öem Düzeyleri Kriter Tüm Oteller içi Öem Düzeyi Dört Yıldızlı Oteller içi Öem Düzeyi Beş Yıldızlı Oteller içi Öem Düzeyi Fiyat 0,38 0,34 0,320 Kalite 0,456 0,447 0,46 İş Birliği 0,226 0,239 0,29 Araştırmaya katıla otelleri tamamı içi yapıla aalizleri yaısıra dört ve beş yıldızlı otel sııflarıı herbiri içi tedarikçi seçim kriterlerii öem düzeyleri değerledirmek mümküdür. Otelleri tamamı içi belirlee aa kriterleri öem sıralaması, farklı otel sııfları içi de bezerlik göstermektedir. Tablo-5 te görüleceği gibi kalite üç değerledirme içi de e öemli aa kriter olarak ö plaa çıkmaktadır. Beş yıldızlı otellerde fiyatı ve kalitei öem düzeyleri dört yıldızlı otellerdeki öem düzeyleride yüksek ike, işbirliği kriterii öem düzeyi dört yıldızlı otellerde, beş yıldızlı otellerdeki düzeyde daha yüksek çıkmaktadır. Tedarikçi seçimide etkili kriterleri geel kıyaslama açısıda öem düzeyleri Tablo- 6 da yer almaktadır. Hizmet Kalitesi tüm oteller bazıda ve her bir otel katagoriside e öemli kriter olarak ö plaa çıkmaktadır. Markalaşmış ürüe ve ödeme olaaklarıa karşı otel işletmelerii daha hassas olduğu da alaşılmaktadır. Kriterleri otelleri tamamı içi ortaya çıka öem düzeyleri, dört ve beş yıldız ayrımıa göre bakıldığıda da otellerde farklılık göstermemektedir. Tablo 6: Geel Kıyaslama Açısıda Alt Kriterleri Yerel Öem Düzeyleri Alt kriter Tüm Oteller içi Öem Düzeyi Dört Yıldızlı Oteller içi Öem Düzeyi Beş Yıldızlı Oteller içi Öem Düzeyi Ödeme olaakları 0,04 0,0 0,05 Kampaya fırsatları 0,080 0,074 0,084 Faturaladırmada eseklik 0,086 0,092 0,083 Tahsilatta eseklik 0,047 0,047 0,048 Hizmet kalitesi 0,73 0,94 0,59 Firmaı taıma düzeyi 0,089 0,074 0,099 Ürüü taımışlık düzeyi 0,5 0,04 0,2 Bezer ürülerdeki deeyimi 0,079 0,076 0,082 İşbirliğide uyum 0,038 0,050 0,032 Güve 0,068 0,07 0,066 Teslimat performası 0,049 0,049 0,049 Pazar payı 0,024 0,024 0,025 İade kolaylığı 0,047 0,045 0, Ada Mederes Üiversitesi

20 Souç ve Öeriler Aalitik Hiyerarşi Süreci soruları çözümde etki yötemlerde bir taesi olarak dikkat çekmektedir. Otel işletmelerii karar verme sürecii etkileye tek bir ticari faktörde bahsetmek mümkü değildir. Birde fazla faktörü karar verme sürecii etkilediği durumlarda AHS yötemideki gibi öem düzeylerii ikili karşılaştırmalar yaptırılarak belirlemesi daha doğru souçları ortaya çıkmasıı sağlamaktadır. Kararlar ekoomik, sosyo-kültürel, siyasi ve tekik başta olmak üzere çeşitli faktörlerde etkileirler (Shag vd., 2008; Türksoy ve Türksoy, 2007; Rodriguez ve Robaia, 2005; Hemmigto ve Kig, 2000). Araştırmada, otel işletmeleri içi geçerliliği kabul edile tedarikçi değerledirme kriterleri belirlemiştir. Belirlee kriterleri otel işletmeleri içi ürü temii sürecide tedarikçi seçimide e derece öemli olduğu AHS yötemi ile tespit edilmiştir. Araştırmaya katıla otel işletmeleride tedarikçi seçimideki e öemli kriteri kalite olduğu görülmektedir. Dört ve beş yıldızlı otelleri ikisi içi de kalitede sora fiyatı ve daha sora da işbirliğii öemli olduğu görülmektedir. Alt kriterleri öem düzeyleri içi de bezer souçlarda bahsetmek mümküdür. Hizmet kalitesi açık bir şekilde diğer alt kriterlere göre daha öemli görülmektedir. Hizmet kaliteside sora, ürüü taımışlık düzeyii ikici ve ödeme olaaklarıı ise üçüçü e öemli alt kriter olduğu görülmüştür. Tedarikçii pazardaki hakimiyetii göstere Pazar payı kriteri ise oüç adet alt kriter içeriside e az öem verile kriter olarak dikkat çekmektedir. Ayrıca, kriterleri öem düzeylerii dört ve beş yıldızlı oteller içi bezerlik gösterdiği de dikkati çekmektedir. Maliyetle bezer algı oluştura fiyat yerie kalitei e yüksek öeme sahip olması, Rodriguez ad Robaia (2005) tarafıda yapıla ve otel işletmelerii dış kayak kullamalarıda ve tedarikçi seçimleride tasarrufu, yai maliyet kriterii aa etke olarak tespit edildiği çalışma bulguları ile farklılık göstermektedir. Araştırmaları farklı kitlelere uygulaması ve söz kousu diğer araştırmada tedarikçi seçim kriterleri yerie işletmeleri tedarikçi kullama gerekçelerii irdelemesi bu farklılığı edei olabilir. Bu araştırma, otel işletmelerii tedarikçi seçimii etkileye faktörleri öem düzeylerii belirlemeside AHS yötemii kullaılmasıa öcülük etmiştir. AHS yötemii otel işletmelerideki tedarikçi seçimide değerledirilmesie ilişki eksik ola literatür boşluğuu doldurmaya katkı sağlayacağı düşüülmektedir. Ayrıca, otel işletmelerii rakiplerii tedarikçi seçimlerii etkileye kriterleri öem düzeyi hakkıda bilgi sahibi edimelerie destek sağlaması arzu edilmektedir. Kalite kriterii tedarikçi değerledirmedeki öem düzeyii devam etmesi, otel işletmelerii sürdürülebilirliğii de kolaylaştıracaktır. Mevcut kısıtlar edeiyle, araştırmaı sadece 0 adet dört ve beş yıldızlı oteli kapsaması dikkate alıdığıda, bu souçları geelleemeyeceği söyleebilir. Farklı sııflardaki otelleri dahil olduğu ve daha fazla bir öreklemle araştırmaı tekrar edilmesi, bu bulguları test edilmesie ve geellemesie imka sağlayacaktır. 57 Ada Mederes Üiversitesi

21 Kayakça Ackerma K. B. (996). Pitfalls i Logistics Parterships. Iteratioal Joural Of Physical Distributio ad Logistics Maagemet. 26(3):35 7. Aguaro, J. J. ve Moreo, J. M. (2003). Decisio Aidig The Geometric Cosistecy İdex: Approximated Thresholds. Europea Joural Of Operatioal Research. (47): Aguaro, J. J. ve Moreo, J. M. (2000). Theory ad Methodology Local Stability İtervals İ The Aalytic Hierarchy Process. Europea Joural Of Operatioal Research. (25): 3-32 Aktaş E. ve Ulegi F. (2005). Outsourcig Logistics Activities i Turkey. The Joural Of Eterprise Iformatio Maagemet. 8 (3): Aoymous. (999). Service Levels i The Third Party Logistics Market. Report Prepared For The Departmet Of Natioal Defese, Caada, Coveco Limited, Toroto, Ot., Caada Aull-Hyde, R. Erdoga, S. ve Duke, J. M. (2006). Decisio Aidig a Experimet O The Cosistecy Of Aggregated Compariso Matrices i AHP. Europea Joural Of Operatioal Research. (7): Babbar S. ve Prasad S. (998). Iteratioal Purchasig Ivetory Maagemet ad Logistics Research. Iteratioal Joural Of Operatios Ad Productio Maagemet. 8(): Bagchi P. K. ve Virum H. (998). Logistical Alliaces: Treds Ad Prospects i İtegrated Europe. Joural Of Busiess Logistics. 9(): Bhatagar R., Sohal A. S. ve Mille R. (999). Third Party Logistics Services: A Sigapore Perspective. Iteratioal Joural Of Physical Distributio ad Logistics Maagemet. 29 (9): Bowe, E. K. ve Starr, M. K. (994). Basic Statistics For Busiess Ad Ecoomics. Mcgraw-Hill Ic. Sigapore. Boyso S., Corsi T., Dreser M. ve Rabiovich E. (999). Maagig Third Party Logistics Relatioships: What Does İt Take. Joural Of Busiess Logistics. 20 (): Bradley P. (994). What Really Matters?. Purchasig Closs J. C., Goldsby T. J. ve Clito S. R. (997). Iformatio Techology Iflueces O World-Class Logistics Capability. Iteratioal Joural Of Physical Distributio ad Logistics Maagemet. 27(): 4 7. Choo, E. U. ve Wedley, W.C. (2004). A Commo Framework For Derivig Preferece Values From Pairwise Compariso Matrices. Computers & Operatios Research. 3. Davis, L. ve Gly W. (994). Selectig Simulatio Softvvare Usig The Aalytic Hierarchy Process. Itegrated Maufacturig Systems. 5 (). Erdem, S. Kavrukkoca, G. (2002): Sürekli İyileştirme Projelerii Seçimide Aalitik Hiyerarşi Süreci Yötemii Kullaılması.. Ulusal Kalite Foksiyo Göçerimi Sempozyumu. Escobar, M. T ve Aguaro, J. J. (2000). Theory Ad Methodology Reciprocal Distributios i The Aalytic Hierarchy Process. Europea Joural Of Operatioal Research. (23): Feto, N. ve Neil, M. (200). Makig Decisios: Usig Bayesia Nets Ad MCDA. Kowledge Based Systems. (4): Ada Mederes Üiversitesi

22 Forgioe, G. A. Kohli, R. ve Jeigs, D. (2002). A AHP Aalysis Of Quality i AI Ad DSS Jourals. The Iteratioal Joural Of Maagemet Sciece. Omega (30): Forma, E. ve Peiwati, K. (998). Theory Ad Methodology Aggregatig Idividual Judgmets ad Priorities With The Aalytic Hierarchy Process. Europea Joural Of Operatioal Research. (08): Gattora J. L. ve Walters D. W. (996). Maagig The Supply Chai: A Strategic Perspective. Lodo: Macmilla. Geest, C. ve Zhag S. S. (996). A Graphical Aalysis Of Ratio-Scaled Paired Compariso Data. Maagemet Sciece, 42 (3). Hasgül, F. ve Koparal, C. (2004). Bilgi Tekolojilerii Değişim Kararlarıda Aalitik Hiyerarşi Süreci Kullaımı. YA/EM' Yöeylem Araştırması/Edüstri Mühedisliği - XXIV Ulusal Kogresi, 5-8 Hazira 2004, Gaziatep - Adaa Heizer, J. ve Reder, B. (2003). Operatios Maagemet, 8th Editio. Pearso Educatio Ic. New Jersey. Hemmigto, N. ve Kig, C. (2000). Key Dimesios of Outsourcig Hotel Food ad Beverage Service. Iteratioal Joural of Cotemporary Hospitality Maagemet, (4) 2: Hovaov, N., Kolari V., Sokolov J. W. ve Mikhail V. (2008). Derivig Weights From Geeral Pairwise Compariso Matrices. Mathematical Social Scieces. (55): Hua, L. M., Madu C. I.., Kuei C. H. ve Wiokur, D. (994). Itegratig QFD, AHP Ad Bechmarkig I Strategic Marketig. Joural Of Busiess & Idustrial Marketig. 9 (). Hum S. H. (2000). A Hayes Wheelwright Framework For Strategic Maagemet Of Third Party Logistics Services. Itegrated Maufacturig Systems. (2): İç, Y. T. ve Yurdakul, M. (2002). Bakacılık Sektörüde Kredi Kararlarıı Verilmeside Aalitik Hiyerarşi Süreci Ve Hedef Programlama Yötemlerii Kullaılması.. Ulusal Kalite Foksiyo Göçerimi Sempozyumu. Jharkharia S. ve Shakar R. (2005). Selectio Of Logistics Service Provider: A Aalytic Network Process (ANP) Approach. The Iteratioal Joural of Maagemet Sciece. Keller, G. ve Warrack, B. (2003). Statistics For Maagemet Ad Ecoomics. Thomso Learig Ic. Pacific Grove. Kreg, V. B. ve Wu, C.Y. Decisio Support Evaluatio Of Kowledge Portal Developmet Tools Usig A Fuzzy AHP Approach: The Case Of Taiwaese Stoe Idustry. Europea Joural Of Operatioal Research. (76): Kumar, N. V. ve Gaesh L.S. (996). A Simulatio-Based Evaluatio Of The Approximate ad The Exact Eigevector Methods Employed I AFFP. Europea Joural Of Operatioal Research. 95. Lagley C. J., Alle G. R. ve Tydall G. R. (2002). Third-Party Logistics Study 2002: Results ad Fidigs Of The Seveth Aual Study. Illiois, USA: Coucil of Logistics Maagemet. Labib A. W., O'Coor R. F. ve Williams G. B. (998). A Effective Maiteace System Usig The Aalytic Hierarchy Process. Itegrated Maufacturig Systems. 9 (2). 59 Ada Mederes Üiversitesi