Effects of Agricultural Support and Technology Policies on Corn Farming in Çukurova Region

MPRA Munich Personal RePEc Archive Effecs of Agriculural Suppor and Technology Policies on Corn Farming in Çukurova Region Erkan Akas and Oğuz Yurdakul Universiy of Cukurova Dep. Agriculural Economics, Universiy of Cukurova Dep. Agriculural Economics 2005 Online a hp://mpra.ub.unimuenchen.de/8645/ MPRA Paper No. 8645, posed 10. May 2008 02:53 UTC

Desekleme ve Teknoloji Poliikalarının Çukurova Bölgesinde Mısır Tarımı Üzerine Ekisi Erkan AKTAŞ 1 Oğuz YURDAKUL 2 Öze Araşırmada Çukurova Bölgesi nde mısır üreimi yapılan işlemeler incelenmiş, 148 arım işlemesi ile ürün ankei çalışması yapılmışır. İşlemelerde I. ürün ve II. ürün mısırın hekara girdi maliyeleri ve brü karları espi edilmişir. Bu veriler, Translog Maliye Fonksiyonu ile anımlanan girdi alep modeli kullanılarak analiz edilmişir. Araşırmada ayrıca, Çukurova Bölgesi nde mısır arz modeli oluşurulmuş, bölgede olası B li mısır ohumu kullanımının kısa dönem ekisi analiz edilmişir. Çalışma sonucunda, Çukurova Bölgesi nde mısır üreimini en fazla; akaryakı, gübre ve ilaç fiyalarının ekilediği ahmin edilmişir. Bu nedenle, ürün poliikaları oluşurulurken bu girdilere önem verilmelidir. Çukurova Bölgesi nde II. ürün mısırda B li ohum kullanılır ise üreicinin brü karının %71.4 oranında aracağı ahmin edilmişir. Bu kabuller alında, buğday + II. ürün mısır arımı Çukurova Bölgesi nde daha karlı bir üreim alernaifi oluşuracakır. Anahar Kelimeler: Mısır, Tarım Poliikası, Translog Maliye Fonksiyonu, GMO Tohumlar, Çukurova Bölgesi. Absrac Effecs of Agriculural Suppor and Technology Policies on Corn Farming in Çukurova Region In his sudy, corn farms in Çukurova Region were analyzed based on crop quesionnaires obained from 148 farms. Inpu coss and gross margins per hecare were calculaed for boh primary and second crop corn grown in he region. A Translog Cos Funcion was fied o he daa in order o analyze regional inpu demand. Furher, a supply model was consruced for corn crop and shor run effecs of B corn seed use in he region was analyzed. Resuls indicae ha inpu demands were inelasic wih respec o prices. However, machinery ren coss, pesicide and ferilizer were found more elasic han he oher inpus. Therefore hose inpus should be given more aenion, when developing agriculural produc policies for corn farming. I was also esimaed in his sudy ha, when B seeds are used in second crop corn farming in Çukurova Region, gross margins of he farmers would increase by 71.4 percen. Under his assumpions, whea plus second crop corn farming would be a more profiable producion alernaive. Key words: Corn, Agriculural Policy, B, Translog Cos Funcion, Çukurova Region. Giriş Tüm dünya genelinde ve Türkiye de dahil büün gelişmeke olan ülkelerde başa nüfus arışı, kişi başına gelir arışı ve kenleşmenin yüksek düzeyde armaya devam emesi gıda alebini yüksek oranda arırmakadır. Dünyada nüfusun büyük bir kesimi kalori ihiyacını ahıllardan karşılamakadır. Mısır, %21 lik pay ile, dünyada ahıl ekilişinde buğday ve çeliken sonra üçüncü ve %31 lik pay ile üreimde ilk sırada yer almakadır (FAO, 2004). Türkiye de, 19982002 döneminde yıllık oralama 501.516 hekar alanda 2.277.200 on mısır üreimi gerçekleşirmişir. Bu dönemde hekara yıllık oralama verim 4.541 Kg olmuşur (DİE, Çeşili Yıllar). Türkiye nin mısır üreimi oplam alebi karşılamada yeersiz kaldığından dolayı son yıllarda önemli mikarda dışalım yapılmışır. Türkiye nin 2003 yılında mısır dışalımı 1.8 milyon onu aşmışır (Anonymous, 2004). Eğer mevcu üreim rendi değişmez ise mısır dışalımının arması beklenmekedir. Çünkü mısır alebi (yem ve gıda sanayii) hızla büyümekedir ve üreim arışı aran alebi karşılamaka yeersiz kalmakadır. 1 Köy Hizmeleri Tarsus Araşırma Ensiüsü 2 Ç.Ü. Ziraa Fakülesi Tarım Ekonomisi Bölümü

Türkiye de hekara verim 4.500 kg civarlarında olmasına karşın, Çukurova Bölgesi nde hekara verim oralama 7.964 kg dır (Anonymous, 2002). Türkiye de hekara verimin yüksek olduğu bölgelerde mısır üreimine gerekli önem verilirse, Türkiye gelecek yıllarda mısır ihalaına yüksek düzeyde bağımlı olmakan kurulabilir. Eğer Türkiye deki oralama mısır verimi Çukurova bölgesine yaklaşabilirse Türkiye nin mısır üreimindeki rekabe gücü arabilecekir. 2001 yılında uygulamaya konulan yeni poliikalar (ahıl desekleme fiyalarının dünya fiyaları seviyesine çekilmesi ve arifelerin indirilmesi, prim ödemeleri, girdi deseklerinin azalılması veya kaldırılması vb) ve bununla beraber 2003 yılında mısırın alernaif ürün projesi kapsamına alınması, diğer alernaif ürünler üzerine olumluolumsuz ekileri olacakır. Bahsedilen bu olası gelişmeler mısır pazarının ekonomerik analizini ve alernaif poliikaların olası sonuçlarını öngörebilmenin önemini de arırmakadır. Dünya nüfusunun 2050 yılında 11 milyar olacağı ahmin edilmekedir. Nüfus arışı ile birlike gıda alebinin de önemli oranda arması, arımsal üreimin arırılmasına yönelik çalışmaların önemini daha da arıracakır. Biyoeknolojik çalışmalar sayesinde, arımsal üreimde önemli arışlar sağlanmışır. Günümüzde de arımsal üreimi arırmaya yönelik modern biyoeknolojik çalışmalar içerisinde ransgenik çalışmalara hız verilmişir. 1986 yılı ile 1996 yılları arası yürüülen ransgenik arla denemeleri sonucunda, ransgenik arımsal üreime başlanmışır. Dünyada 1996 yılında, 1.7 milyon hekar alanda ransgenik üreim yapılırken, 2003 yılında önemli bir arış gösererek, yaklaşık 68 milyon hekara yükselmişir. 2002 yılında dünyadaki oplam soya üreiminin yaklaşık %51 i, pamuğun %20 si, kanolanın %12 si ve mısırın %9 u ransgenik üreim ile sağlanmışır (James, 2002). Bu çalışmanın amacı, Çukurova Bölgesi nde mısır üreiminin fiyalara göserdiği epkiyi oraya koymak, poliik ve eknolojik değişikliklerinin mısır üreimi üzerine olası ekilerini analiz emekir. Bu çalışmanın diğer ana amaçlarından birisi de çok arışılan ransgenik ürünlerin gelişim rendini incelemek, ransgenik ohum eknolojisi ile ilgili ulusal ve bölgesel poliikalara yön verebilecek veriler oluşurmak ve bu bilgilere dayalı olarak, Türkiye de ransgenik ohumların kullanımına izin verilmesi halinde, Çukurova Bölgesi nde mısır arzındaki olası değişimi analiz emekir. Maeryal ve Yönem Bu çalışmanın ana veri maeryalini üreimle ve fiyalarla ilgili zaman serisi verileri ile Çukurova bölgesinde örnekleme yönemiyle seçilen ve bölgeyi emsil edebilecek sayıda arım işlemesinden anke yoluyla sağlanan birincil veriler oluşurmakadır. Kullanılan ikincil veriler 19802002 dönemine ai Çukurova da mısır, pamuk ve buğday üreim verileri (ekim alanı, üreim ve verim), üreici fiyaları (mısır, külü pamuk ve buğday) ve girdi fiyaları (mazo ve su), TEFE ve poliika değişkenleridir (desekleme ve eknoloji poliikaları). Örnek İşlemelerin Seçiminde Kullanılan Yönem Çukurova bölgesini (Adana, Mersin ve Osmaniye illerini içermekedir) coğrafi olarak emsil edebilen ve mısır alanları bakımdan büyük alanlara sahip 5 sulama birliği seçilmişir. Seçilen her bir sulama birliğinden gayeli olarak en az iki köy seçilmişir. Bu köyler seçilirken, mısır alanları ve bölgedeki konumları dikkae alınmışır. Çalışmada elde edilen bulgular sonucu, %99 güven aralığında ve oralamadan %10 sapmayla abakalı olarak oplam 146 örnek çekilmişir. Mısır Arz Modelinde Kullanılan Yönem Mısır arz fonksiyonu (dolaylı kar fonksiyonundan elde edilebilen) aşağıdaki gibi anımlanabilir (Foser ve Mwanaumo, 1995). s o a I Q = f ( P, P, P, I D, T ) (1) Eşilike,Q s ; mısır arz mikarını, P o ; indirgenmiş mısır üreici fiyaını, P a ikame ve amamlayıcı ürünler için indirgenmiş fiya vekörünü, P I ; üreimde kullanılan girdiler için indirgenmiş fiya vekörünü, I; eknoloji kullanım düzeyini, D; arım ve ekonomi poliikalarındaki değişmeyi emsil eden poliika değişkeni vekörü

(desekler, vergiler, ihala yasağı vb) emsil eden değişkenleri, T; rendi (Alışkanlık ve eknolojik değişim ekisi) gösermekedir. Üreim; ekim alanı (veya hasa edilen alan) ve birim alana verim çarpımından hesaplandığına göre arz modeli ekim alanı modeli (A) ve verim modeli (V) olarak modellenebilir Koç ve ark., (2001). Türkiye için mısır arz modelini, ekim alanı ve verim modelinden ahmin emişlerdir. Benzer şekilde Çukurova için model aşağıdaki şekilde anımlanabilir. A m m m p b g z = f A, P, P, P, P, P, D, ) (2) ( 1 1 1 1 T Eşilik (2) mısır ekim alanı modeli olup, A; Çukurova Bölgesi nde mısır ekim alanını, P; fiyaları (m:mısır, p:pamuk, b:buğday, g:gübre ve z:arımsal ilaç), D; ekim alanını ekileyen poliikalar vekörünü ve T; rendi gösermekedir. Modelde ürün fiyaları yerine GSÜD (fiya x birim alana verim) değişkeni de kullanılabilir. m m m g z V = f ( V 1, P 1, P, P, D, T ) (3) Eşilik (3) mısır verim modeli olup, V; Çukurova Bölgesi nde birim alana mısır verimini, P; mısır fiyaını, g:gübreyi, z:arımsal ilacı, D; verimi ekileyen poliikalar vekörünü (örneğin; hibri ohumların ihalaı ve üreiminin serbesleşmesi) ve T; rendi gösermekedir. Girdi Talep Modelinde Kullanılan Yönem Son yıllarda uluslararası lieraürde dönüşümlü olarak kabul edilebilen fonksiyonlar (Translog, Normalleşirilmiş Kuadraik ve Genelleşirilmiş Leonief) yoğun olarak kullanılmakadır. Bunlar arasında girdi alep çalışmalarında en yaygın kullanılan maliye fonksiyonu Translog olarak adlandırılan fonksiyondur. Translog maliye fonksiyonu eşilik (4) de olduğu gibi göserilebilir (Chambers, 1988). ( m) = α0 + α i ln( wi ) + γ ij ln( wi ) ln( wj ) + β0 ln( Q) i 2 i j 2 1(lnQ) + η j ln( Q) ln( wj ) ln β j 1 (4) Eşilik (4)'de m; birim başına üreim maliyeini (örneğin; 1 kg mısır üremek için yapılan masraf veya dekara masraf), w; girdi + (inpu) fiyaları vekörünü (arazi, işgücü, makina, gübre ve su) ve Q; çıkı mikarını (örneğin; dekara mısır üreimi) gösermekedir. Modelden fiya esneklikleri aşağıdaki formüller kullanılarak hesaplanır. ε ε ii ij = γ ii + s s i = γ ij i s i + s 1 j Bulgular ve Tarışma Çukurova Bölgesi Mısır Arz Modeli Çukurova Bölgesi nde mısır arz modeli aşağıdaki şekilde anımlanmışır. A m m = f ( R 1, D1, QT ) (7) (5) (6) Eşilik (7) mısır ekim alanı modeli olup, A; Çukurova Bölgesi nde mısır ekim alanını, R; dekara reel GSÜD ni [(verim*fiya)/tefe], D 1 ; yüksek verimli melez ohum kullanımındaki ekiyi (eknoloji, D1=1 1987 ve sonrası yıllar için), m; mısırı, QT; kuadraik rendi gösermekedir. Modelde mısır arzı ile mısırın bir yıl önceki GSÜD, ohum eknolojisinin ekisi ve kuadraik rend arasında anlamlı bir ilişki bulunmuşur (Çizelge 1). Modelden mısırın GSÜD bağlı olarak kısa dönem arz esnekliği 1.88 olarak ahmin edilmişir. Eğer mısır verim arışı sabi kabul edilirse, 1,88 olarak hesaplanan esneklik kasayısı doğrudan arz esnekliğinin kendisine eşi olur. Mısır arz modelinde girdi fiyaları da (gübre, mazo ve su) açıklayıcı değişken olarak kullanılmış, ancak girdi fiyaları ile anlamlı ilişki bulunamamışır. Bundan dolayı girdi fiyaları modelde açıklayıcı değişken olarak kullanılmamışır. Girdi fiyalarının arz üzerindeki ekisinin anlamsız olmasının nedenleri arasında mısırda son yıllardaki düzenli verim arışı sayılabilir. Mısır üreiminde kullanılan girdi fiyalarının, mısıra rakip alan pamuk üreiminde daha yoğun bir şekilde kullanılıyor olması da diğer bir neden olarak sayılabilir.

Çizelge 1. Çukurova Bölgesi Mısır Arz Modeli (Veri Dönemi: 19802002) Mısır Ekim Alanı Esneklikler Fonksiyon Tipi LogLin 7.90 Sabi Terim (19.52)** 39.92 1,88 R 1 (Mısın GSÜD) (2.137)* D1 Tohum 0.8391 Teknolojisi ( 2.137)* QT 248.9 ( 2.575)** R 2 0.90 Düzelilmiş R 2 0.88 F 52.67 D.W 1.79 No: Paranez içindeki değerler isaisikleridir. * %5 önem düzeyinde anlamlı. ** %1 önem düzeyinde anlamlı Çukurova Bölgesi I. Ürün Mısır Arz Modeli Çukurova Bölgesi nde I. ürün mısır arz modeli aşağıdaki şekilde anımlanmışır. A I. m I. m b = f R, R, T ) (8) ( 1 1 Eşilik (8) I. ürün mısır ekim alanı modeli olup, A; Çukurova Bölgesi nde I. ürün mısır ekim alanını, R; dekara reel GSÜD ni [(verim*fiya)/tefe], I.m; I. ürün mısırı, b; buğdayı, T; rendi gösermekedir. Modelde I. ürün mısır arzı ile mısırın bir yıl önceki GSÜD, buğdayın bir yıl önceki GSÜD ve rend arasında anlamlı bir ilişki bulunmuşur (Çizelge 2). Bu değişkenler mısır arzındaki değişimi %66 oranında açıklamakadır. Modelden dönem oralaması olarak I. ürün mısırın kısa dönem arz esnekliği (GSÜD ne bağlı olarak) 1.64, buğday GSÜD ne bağlı olarak çapraz esneklik 0,88 olarak hesaplanmışır. Hesaplanan esneklik kasayısına göre I. ürün mısırın GSÜD deki %1 lik arış veya azalış, I. ürün mısır ekim alanlarında %1.64 lük arış veya azalışa neden olacağı söylenebilir. Aynı şekilde, buğdayın GSÜD deki %1 lik arışı, I. ürün mısır ekim alanlarında %0.88 lik azalışa neden olacağı söylenebilir. Birim alana ürün verimlerinin sabi olduğu kabul edilirse hesaplanan esneklikler doğrudan arz kendi fiya ve çapraz arz esnekliği olarak dikkae alınabilir. Çizelge 2. Çukurova Bölgesi I.Ürün Mısır Arz Modeli (Veri Dönemi: 19882002)*** I. Ürün Mısır Esneklikler Ekim Alanı Fonksiyon Tipi LogLin 8.9357 Sabi Terim (16.91)** I m R. 1.64 1 (I.ürün mısırın 24.787 GSÜD) (2.075)* b R 38.808 0.88 1 (Buğdayın GSÜD) (2.075)* 0.0416 T (Trend) (2.287) R2 0.66 Düzelilmiş R2 0.57 F 7.254 DW 2.28 No: Paranez içindeki değerler isaisikleridir. * %5 önem düzeyinde anlamlı. ** %1 önem düzeyinde anlamlı*** Merin iline ai yeerli veri bulunmadığı için kapsam dışı uulmuşur. Çukurova Bölgesi II. Ürün Mısır Arz Modeli Çukurova Bölgesi nde II. ürün mısır arz modeli aşağıdaki şekilde anımlanmışır. A II. m II. m = f ( R, T ) (9) 1 Eşilik (9) II. ürün mısır ekim alanı modeli olup, A; Çukurova Bölgesi nde II. ürün mısır ekim alanını, R; dekara reel GSÜD ni [(verim*fiya)/tefe], II.m; II. ürün mısırı,t; rendi gösermekedir. Modelde II. ürün mısır arzı ile mısırın bir yıl önceki GSÜD ve rend arasında anlamlı bir ilişki bulunmuşur (Çizelge 3). Bu değişkenler mısır arzındaki değişimi %77 oranında açıklamakadır. Tahmin edilen modelden II. ürün mısırın kısa dönem arz esnekliği (GSÜD bağlı olarak) 1.25 olarak hesaplanmışır. II. ürün mısırın GSÜD ndeki %1 lik arış veya azalış, II. ürün mısır ekim alanlarında %1.25 lik arış veya azalışa neden olacağı ahmin edilmişir. Eğer verim sabi kabul edilir ise hesaplanan esneklik doğrudan arz esnekliği olarak kabul edilebilir.

Çizelge 3. Çukurova Bölgesi II Ürün Mısır Arz Modeli (Veri Dönemi: 19882002)*** II. Ürün Mısır Esneklikler Fonksiyon Tipi Sabi Terim II m R. 1 (II.ürün mısırın GSÜD) Ekim Alanı LogLin 8.8506 (30.46)** 1.25 26.329 (3.156)** 0.0436 T (1.843)* R2 0.80 Düzelilmiş R2 0.77 F 23.883 D.W 1.52 No: Paranez içindeki değerler isaisikleridir. * %10 önem düzeyinde anlamlı. ** %1 önem düzeyinde anlamlı*** Mersin iline ai yeerli veri bulunmadığı için kapsam dışı uulmuşur. Çukurova Bölgesi Mısır Verim Modeli Çukurova Bölgesi nde mısır verim modeli aşağıdaki şekilde anımlanmışır. V m = f ( D 2, T ) (10) Eşilik (10) mısır verim modeli olup, V; Çukurova Bölgesi nde birim alana mısır verimini, D 2 ; kukla değişkeni (mısırın deseklendiği yıllar), T; Trendi gösermekedir. Modelde mısır verimi ile mısırın deseklendiği yıllar ve rend arasında anlamlı bir ilişki bulunmuşur. Bu değişkenler mısır verimindeki değişimi %78 oranında açıklamakadır. Loglineer eşiliklerde, rend kasayısı 100 ile çarparak yıllık oralama büyüme oranını hesaplanmakadır (Gujurai, 2001). Bu modele göre, Çukurova Bölgesi nde mısır verimindeki büyüme oranı yıllık %2.5 dir. Çizelge 4. Çukurova Bölgesi Mısır Verim Modeli (Veri Dönemi: 19802002) Mısır Verimi Fonksiyon Tipi LogLin 1.2960 Sabi Terim (15.98)** 0.025 T (3.882)** 0.391 D2 (Mısın Deseklendiği Yıllar) (4.280)** R2 0.78 Düzelilmiş R2 0.76 F 34.354 D.W 1.99 No: Paranez içindeki değerler isaisikleridir. * %5 önem düzeyinde anlamlı ** %1 önem düzeyinde anlamlı Çukurova da I. Ürün Mısır Girdi Talebi Modeli Tahmin Sonuçları Çukurova da I. ürün mısır girdi alebi modeli ahmin sonuçları Çizelge 5 de verilmişir. Çizelge 5. Çukurova da I. Ürün Mısır Girdi Talebi Modeli Tahmin Sonuçları Bağımsız Bağımlı Değişken: Maliye Payları Değişken Makine Gübre Tohum Zirai Sabi Terim 0.946 Ln(I. Ürün Mısır Üreim Mikarı) Ln (Makine Kirası / İlaç Fiyaı) Ln (Gübre Fiyaı / İlaç Fiyaı) Ln (Tohum Fiyaı / İlaç Fiyaı) (3.21) 0.083 (2.00) 0.035 (2.01) 0.007 (0.50) 0.016 (2.07) 0.0158 (0.718) 0.073 (2.40) 0.007 (0.50) 0.137 (8.39) 0.114 (11.16) 0.262 (2.02) 0.039 (2.16) 0.016 (2.07) 0.114 (11.16) 0.014 (14.88) R 2 0.14 0.37 0.75 İlaç* 0.842 0.03 0.01 0.02 0.07 Oralama 0.437 0.310 0.210 0.042 Maliye Payı No: paranez içerisinde verilen rakamlar isaisikleridir ve bold olanlar %5 ve alında önem düzeyinde anlamlıdır. *Toplam kısıından hesaplandığından dolayı isaisikleri verilmemişir. Çizelge 6 da izlendiği gibi girdi alep modelinden makinenin, gübrenin, ohumun ve ilacın kendi fiya esnekliği sırasıyla 0.48, 0.25, 0.15 ve 0.13 olarak ahmin edilmişir. Çukurova da I. ürün mısır arımında kullanılan girdiler içerisinde makine kira fiyaları (veya moorin fiyaları) daha esnekir. Çapraz esnekliklere bakıldığında, fakörlerin çoğunun birbirleriyle ikame arasında yüksek ikame ilişkisi vardır. Çizelge 6. Girdilerin Fiya Talep Esneklikleri (I.Ürün Mısır) Makine Gübre Tohum İlaç Makine 0.48 0.30 0.18 0.01 Gübre 0.42 0.25 0.16 0.01 Tohum 0.36 0.23 0.15 0.01 İlaç 0.15 0.08 0.07 0.13

Çukurova da II. Ürün Mısır Girdi Talebi Modeli Tahmin Sonuçları Çukurova da II. ürün mısır girdi alebi modeli ahmin sonuçları Çizelge 7 de verilmişir. Çizelge 7. Çukurova da II. Ürün Mısır Girdi Talebi Modeli Tahmin Sonuçları Bağımsız Bağımlı Değişken: Maliye Payları Değişken İşgücü Makine Gübre Tohum Zirai ilaç* Sabi Terim 0.03 (0.40) Ln(II.Ür. Mısır Üreim Mik.) Ln (İşg. Ücrei / İlaç Fiyaı) Ln (Mak. Kirası / İlaç Fiyaı) Ln (Güb. Fiyaı / İlaç Fiyaı) Ln (Toh. Fiyaı / İlaç Fiyaı) 0.001 (0.77) 0.052 (11.50) 0.006 (0.95) 0.024 (2.67) 0.024 (4.65) 0.18 (0.76) 0.011 (0.33) 0.006 (0.94) 0.040 (1.74) 0.016 (0.72) 0.016 (1.33) 0.71 (3.05) 0.010 (0.32) 0.024 (2.67) 0.016 (0.72) 0.134 (3.81) 0.074 (4.39) 0.23 (1.56) 0.017 (0.84) 0.024 (4.65) 0.016 (1.34) 0.074 (4.39) 0.13 (10.23) R 2 0.69 0.08 0.14 0.65 Oralama Maliye Payı 1.52 0.016 0.001 0.002 0.020 0.014 0.061 0.381 0.265 0.221 0.072 No: paranez içerisinde verilen rakamlar isaisikleridir ve bold olanlar %5 ve alında önem düzeyinde anlamlıdır. *Toplam kısıından hesaplandığından dolayı isaisikleri verilmemişir. Çizelge 8 de izlendiği gibi girdi alep modelinden işgücünün, makinenin, gübrenin, ohumun ve ilacın kendi fiya esnekliği sırasıyla 0.09, 0.52, 0.23, 0.21 ve 0.45 olarak ahmin edilmişir. Çukurova da II. ürün mısır arımında kullanılan girdiler içerisinde makine ve ilaç alebi kendi fiya değişmelerine karşı diğer girdilere göre daha duyarlıdırlar. Çizelge 8 deki esneklikler çeşili poliikaların fakör alebi ve fakör ikamesini nasıl değişireceğini anlamada yardımcı olur. Örneğin gübre ve zirai ilaçlarda uygulanan fiya deseğinin kaldırılmasının Çukurova da II. ürün mısır arımında bu fakörlerin alebini nasıl değişireceği ve ikame fakörlerin alebinin nasıl aracağı ahmin edilen esneklikler yardımıyla görülebilir. İşgücü ücreleri, gübre, ohum ve ilaç fiyalarıyla makine kira fiyaları arasında yüksek ikame ilişkisi bulunmuşur. Çizelge 8. Girdilerin Fiya Talep Esneklikleri (II. Ürün Mısır) İşgücü Makine Gübre Tohum İlaç İşgücü 0.09 0.29 0.12 0.17 0.09 Makine 0.05 0.52 0.22 0.18 0.07 Gübre 0.03 0.32 0.23 0.06 0.003 Tohum 0.05 0.31 0.07 0.21 0.01 İlaç 0.08 0.35 0.01 0.32 0.45 Çukurova Bölgesi nde I. ve II. Ürün Mısır Üreim Maliyei Çukurova Bölgesi nde I. ürün mısırın 2002 yılında hekara maliyei 1.607.849.000 TL olarak bulunmuşur. I. ürün mısırın maliye unsurlarında ilk sırayı arazi kirası almakadır. Arazi kirasını sırasıyla; makine kirası, gübre uarı,sermaye faizi, ohum uarı, işgücü ücrei, su uarı, zirai ilaç uarı ve diğerleri akip emekedir. II. ürün mısırın 2002 yılında hekara maliyei 1.374.376.000 TL olarak bulunmuşur. II. ürün mısırın maliye unsurlarında ilk sırayı makine kirası almakadır. Makine kirasını sırasıyla; arazi kirası, gübre uarı, sermaye faizi, ohum uarı, zirai ilaç uarı, işgücü ücrei, su uarı ve diğerleri akip emekedir. Çizelge 9 da görüldüğü gibi, I. ürün mısırın hekara maliyei II. ürün mısırın maliyeinden yaklaşık %17 daha fazla olmakadır. Maliye unsurlarına bakıldığında, ohum ve ilaçlama hariç diğer girdilerde I. ürünün maliyeleri daha yüksekir. II. ürün mısır üreiminde zirai mücadele masrafları I. ürün mısırın yaklaşık 2.2 kaıdır. Zirai mücadeledeki diğer masraflar da (ilaçlama makine kirası ve işçilik ücrei) hesaba kaıldığında bu maliye farkı 3.4 kaa kadar çıkmakadır. Zirai mücadele masrafları ve koçansap kurdunun yol açığı verim kaybıyla birlike dikkae alındığında, II. ürün mısır arımının I. ürüne göre ne geirisi çok azalmakadır. Bölgede II. ürün mısır arımında sap ve koçan kurduna karşı zirai mücadele yapılmakadır. Ancak zamanlama haaları ve bazı üreicilerin zamanında ilaçlama yapmaması verim kayıplarını önlemeyi engellemekedir. Diğer bir ifadeyle poansiyel verime ulaşılamamakadır.

Çizelge 9. 2002 Üreim Sezonunda Çukurova Bölgesi nde Mısır Üreim Maliyei (Ha) Maliye Unsurları Makine Kirası TL 1000 ($) I. Ürün II. Ürün Pay (%) TL 1000 ($) Pay* (%) 367.870 253.7 22.9 327.620 225.9 23.8 Tohum 169.015 116.6 10.5 179.717 123.9 13.1 Gübre 249.169 171.8 15.5 224.242 154.7 16.3 Zirai İlaç 28.164 19.4 1.8 60.714 41.9 4.4 Su 55.482 38.3 3.5 41.330 28.5 3.0 İşgücü 57.963 40.0 3.6 48.825 33.7 3.6 Diğerleri 4.630 3.2 0.3 3.388 2.3 0.2 Top. Değ. Maliye 932.293 643.0 58.0 885.835 610.9 64.5 Arazi Kirası 403.792 278.5 25.1 230.320 158.8 16.8 Çeşili Giderler 46.615 32.2 2.9 44.292 30.6 3.2 Sermaye Faizi 195.782 135.0 12.2 186.025 128.3 13.5 Yöneim Gideri 29.367 20.3 1.8 27.904 19.2 2.0 Top. Maliye 100. 0 1.374.376 947.8 100.0 1.607.849 1.108.9 Toplam Maliye /Kg 159 0.11 177 0.11 Top.Zirai İlaç.** 31.342 21.6 1.9 104.961 72.4 7.6 İnsekisi ** 11.928 8.2 0.7 85.840 59.2 6.2 Herbisi** 19.414 13.4 1.2 19.121 13.2 1.4 *Toplam maliye içindeki payını göserir. ** Zirai mücadelede kullanılan makine ve işgücü maliyeini de kapsamakadır. No: 2002 üreim sezonu oralaması olarak 1 $ 1.450.000 TL olarak alınmışır. I. ürün mısır ekiminde hekara verim (10.119) II. ürün mısır ekiminden (7.748) %31 daha fazladır (Çizelge 10). I. ürün mısırda brü kar hekara 1.192.697.000 TL (823 Dolar) iken II. ürün mısırda ise 763.630.000 TL dir (527 Dolar). I. ürün mısırda ne kar hekara 517.141.000 TL (357 Dolar) iken II. ürün mısırda ise 252.704.000 TL dir (174 Dolar). Verim ve ilaçlama maliyei avanajından dolayı I. üründe hekara ne kar II. üründen elde edilen ne kardan %105 daha fazladır. Çizelge 10. Çukurova Bölgesi nde Mısır Üreiminde Oralama Karlılık Gösergeleri Karlılık I.Ürün (Ha) II. Ürün (Ha) Gösergeleri 1000 TL $ 1000 TL $ Or. Verim (Kg ) 10.119 7.748 Or. Üreici Fiyaı 210 0,14 210 0,14 GSÜD 2.124.990 1.466 1.627.080 1.122 Değişen Maliye 932.293 643 863.450 595 Toplam Maliye 1.607.849 1.109 1.374.376 948 Brü Kar 1.192.697 823 763.630 527 Ne Kar 517.141 357 252.704 174 No : 2002 üreim sezonu oralaması olarak 1 Dolar 1.450.000 TL olarak alınmışır. Çukurova Bölgesi nde Olası B li Tohum Kullanımının Üreici Düzeyindeki Ekonomik Sonuçları Adana da 19992001 yılları arası yapılan II. ürün mısır arla denemelerinde, B li mısır ohumunun yüksek verimli hibri mısır ohumlarına göre hekara verimi %3035 düzeylerinde arırdığı belirlenmişir (Şen ve ark., 2002; Koç, 2003 den alınmışır). Bu çalışmada B li ohum fiyaı, hibri mısır ohumuna göre hekara 20 Dolar daha fazla alınmışır Bu hesaplamada hekara 25 Kg ohum kullanıldığı, I. ürün mısırda %30 verim arışı sağlandığı (zararlıların yol açığı ürün kayıplarının önlenmesinden dolayı) kabul edilmişir. Verim arışı ve çıkı fiyalarındaki değişme konusunda yapılan kabuller ışığında, B li ohumların üreici düzeyinde yaraacağı eki Çizelge 11 de verilmişir. Çizelgede görüldüğü gibi, ilk olarak B li mısır çıkı fiyaları ile geleneksel mısır çıkı fiyaları aynı alınmışır. Bununla birlike, B li mısır çıkı fiyalarındaki değişimler üç senaryo şeklinde açıklanmışır. Çukurova Bölgesi nde II. ürün mısırda B li ohum kullanılır ise geleneksel hibri ohuma göre üreici brü karı %71.4 oranında daha yüksek olacağı ahmin edilmekedir. Bu sonuçlara göre, B li ohum kullanılması durumunda II. ürün mısır üreicileri kg başına ilave ne %22.2 daha fazla kazanç sağlayacaklardır. Olası B li mısır kullanımı sayesinde mısır arzında bir arış sağlanabilecekir. Bu durum mısır fiyalarında (serbes piyasa koşullarında) bir azalmaya yol açabilir. Bunun için, B li ohumların karlılık üzerine ekisini ölçerken farklı fiya düzeylerini uygulamak gerekir.

B li mısır fiyaları %10 ve % 20 azaldığında, olası B li kullanımı durumunda elde edilen brü kar, geleneksel üreime göre daha yüksek iken B li mısır fiyaları % 30 azaldığında, ise brü kar geleneksel üreime göre düşük olacakır. Çizelge 11. B li Tohumların Maliye, Verim ve Karlılık Üzerine Ekisi Hakkında Kabuller Geleneksel (Baz Durum) Olası B Kullanımı Fark Yüzdesi Fark Verim** (Kg/Ha) 7.778 10.119 2.324 30 Üreici Fiyaı ($) 0.145 0.145 I. Senaryo % 10 daha az 0.145 0.130 II. Senaryo % 20 daha az 0.145 0.116 III. Senaryo % 30 daha az 0.145 0.101 GSÜD 1.222 1.459 337 30.0 I. Senaryo ($/ha.) 1.222 1.313 191 17.0 II. Senaryo ($/ha.) 1.222 1.167 45 4.0 III. Senaryo. ($/ha.) 1.222 1.021 101 9.0 Tohum maliyei 20 farkı* ($/ha.) İlaçlama farkı ($/ha.) 59.2 Değişen Maliye ($/ha.) 595 556 39 6.6 Toplam Maliye ($/ha.) 948 909 39 4.1 Brü Kar ($/ha.) 527 902 376 71.4 I. Senaryo ($/ha.) 527 757 230 43.7 II. Senaryo ($/ha.) 527 611 84 16.0 III. Senaryo.($/ha.) 527 465 62 11.7 Birim Üreim Maliyei ($/Kg.) 0.12 0.09 0.03 26.3 Birim Maliye Tasarrufu % 22.2 * Kaynak: Brookes, 2002. ** Koç, 2003 (Mısır verimindeki değişme (en az %3035) B li ohumun mısır zararlılarına (sap ve koçan kurdu) dayanıklı olmasından oraya çıkmakadır. Çünkü zirai mücadele yapılsa dahi bu hasalıkların yol açığı verim kaybı am olarak önlenememekedir. Çukurova Tarımsal Araşırma Ensiüsü nde yapılan B li II. ürün mısır deneme sonuçları kullanılmışır). Çukurova Bölgesi nde son üç yıllık oralamaya göre 127.421 hekar alanda II. ürün mısır ekimi yapılmış ve hekara oralama verim 7014 kg olmuşur (Tarım İl Müdürlüğü kayıları). Buna göre üreim 891.317 on olmuşur. Eğer B li ohum kullanılırsa II. ürün mısırda hekara verim 9119 Kg olacak (%30 verim arışı) ve oplam üreim 1.161.898 on olabilecekir (diğer koşullar sabi iken). Bu mikar son üç yıllık oralama üreimden 270.581 on daha fazladır. Çukurova Bölgesi nde olası B li mısır ohumu kullanımı, poansiyel mısır üreimini arıracağı gibi bölge ekonomisine yaklaşık olarak 29 Milyon Dolar ilave gelir sağlayabilecekir (891.317 on ile 0.03 $/Kg maliye asarrufu (Çizelge 11) çarpımı sonucu hesaplanmışır). Burada sadece B li mısır ohumu kullanımının kısa dönem pazar ürerindeki ekileri oraya koyulmuşur. Uzun dönemde üreim arışı çok daha da fazla olabilir. Sonuç ve Öneriler Mısır büyüme sürecinde doğadaki enerji kaynaklarını en iyi şekilde kullanabilen ender bikilerden biri olarak kabul edilir. 20. yüzyılın başlarında mısırda hibri ohumun bulunuşuyla birlike, mısır ekim alanlarının dünyadaki gelişimi hızlanmış ve Dünya ahıl üreiminde mısır ilk sıraya yerleşmişir. Mısır başa gıda ve yem sanayii olmak üzere pek çok sekörde ham madde olarak kullanılan sraejik bir üründür. Yüksek verimli hibri ohumlar Türkiye ye ancak 1980 li yılların başında geirilmişir. 1980 li yılların orasında yaygınlaşan hibri ohumlar sayesinde Türkiye de azalan mısır ekim alanları ekrar arış eğilimine girmişir. Çukurova Bölgesi nde 1980 li yılların orasında mısırda hibri ohum kullanımının yaygınlaşmasıyla birlike, mısır ekim alanları arış eğilimine girmiş ve 2000 li yıllarda Çukurova da sulanan alanların yarısında üreilmeye başlanmışır. Çukurova Bölgesi nde mısır ekim alanları ararken diğer önemli ürün olan pamuk ekim alanları azalmışır. Bölgede mısırın arz esnekliği (GSÜD ne bağlı olarak) 1.88 olarak ahmin edilmişir. Arz esnekliği I. ürün mısır ve II. ürün mısır için sırasıyla 1.64 ve 1.25 olarak bulunmuşur. Bu esneklik rakamları mısır fiyalarındaki reel arışın veya fiyalar sabiken verimdeki arışın (veya diğer koşullar sabiken maliyelerdeki azalmanın) bölgede mısır üreimini arıracağını gösermekedir. Eğer diğer koşullar sabiken mısır reel fiyaları %10 ararsa bölgede mısır üreimi %18,8 oranında arış göserecekir. I. ürün mısır arımında buğday GSÜD ne bağlı olarak çapraz esneklik 0.88 olarak bulunmuşur. Bu sonuca göre diğer koşular sabiken buğday fiyalarının %10 arması bölgede I. ürün mısır ekimini %8.8 oranında azalacakır. Doğal olarak bu durumda II. ürün mısır ekimi araacak ve bölgede oplam mısır üreiminde önemli bir azalma olmayacakır. Çalışmada ahmin edilen mısır verim modelinde,

19802002 döneminde mısır veriminin yıllık büyüme hızı %2,5 olarak bulunmuşur. Araşırmada kullanılan ranslog maliye fonksiyonunda, Çukurova da I. ürün ve II. ürün mısır arımında girdi fiyaalep esneklikleri belirlenmişir. Çukurova da I. ürün mısır arımında kullanılan girdiler içerisinde makine kira fiyaları (0.48) daha esnek olarak ahmin edilirken, II.üründe makine kira fiyalarıyla (0.52) birlike ilaç fiyaları (0.45) diğer girdilere göre daha esnek bulunmuşur. I. ve II. ürün mısırdaki çapraz esneklikler incelendiğinde, fakörlerin çoğunun birbirleriyle ikame ilişkisi içinde olduğu görülmekedir. Özellikle I. ürün mısırda gübre ile makine, makine ile ohum arasında yüksek ikame ilişkisi vardır. II. ürün mısırın çapraz esnekliğine bakıldığında, işgücü ücreleri, gübre, ohum ve ilaç fiyalarıyla makine kira fiyaları arasında yüksek ikame ilişkisi bulunmuşur. Çukurova Bölgesi nde II. ürün mısırdaki düşük verim ve ilaçlama maliyeinin yüksekliği, bu üründen elde edilen karı azalmakadır. Dünyada benzer sorunlar yaşayan ülkelerin bir kısmı ransgenik çalışmalara yönelmişlerdir. Bu yüzden, Çukurova Bölgesi nde II. ürün mısır arımında yaşanan benzer sorunların çözümünde ransgenik ohumların ekileri merak edilmekedir. Çukurova da II. ürün mısırda olası ransgenik ohum kullanımının ekonomik ekileri incelendiğinde, verim arışından dolayı, Çukurova Bölgesi nde II. ürün mısır üreiminde yaklaşık 271 bin on arış olabileceği söylenebilir. Olası B li mısır ohumu kullanmanın bölge ekonomisine yaklaşık olarak 29 milyon Dolar ilave gelir sağlayacağı anlamına da gelmekedir. Çukurova Bölgesi nde B li ohum kullanımı durumunda geleneksel hibri ohuma göre üreici brü karının II. ürün mısırda %71.4 daha yüksek olacağı ahmin edilmişir. Çukurova Bölgesi nde II. ürün mısırda olası B li ohumu kullanımı, hem II. ürün mısır üreim alanlarını hem de buğday ekim alanlarını arıracakır. B li ohumların II. ürün mısırda kullanımı ile birlike, II ürün mısır ekim alanlarının kısa dönemde % 37.5, buğday ekim alanlarının da %5.4 oranında arıracağı ahmin edilmişir. Bu hesaplama arz modellerinden hesaplanan esneklik kasayılarına ve B li mısır ohumlarının verimde %30 arış sağlayacağı kabulüne dayanmakadır. Mısır arımında ohum eknolojisinin ne kadar önemli olduğu, geçmişe hibri ohumla şimdi de ransgenik ohumla birlike çok iyi görülmekedir. Bu çalışmada elde edilen sonuçları şu şekilde sıralayabiliriz; 1980 yılından günümüze kadar uygulanan desek ve eknoloji poliikaları sonucu, Çukurova Bölgesi nde mısır alanlarında ve veriminde (yılda %2.5) önemli arışlar olmuşur. Bunun sonucu olarak, ülke genelinde azalan mısır alanları ekrar arış gösermişir. Bu çalışmada elde edilen mısır arz modellerinde, mısırdaki GSÜD arış oranına karşılık, mısır ekim alanlarının daha yüksek oranda aracağı ahmin edilmişir. Çukurova Bölgesi nde mısır ekim alanlarını arıran diğer önemli bir neden ise rakip ürün olan pamuk üreim alanlarındaki düşüşür. Pamuk reel fiyalarının düşüşü ve aran reel girdi fiyaları nedeniyle Çukurova Bölgesi nde pamuk ekim alanları çok azalmışır. Çukurova Bölgesi nde I. ürün mısır üreiminde makine kira fiyaı diğer girdilere göre daha ekili olmakadır. Çukurova Bölgesi nde II. ürün mısır üreiminde makine kira ve ilaç fiyaları diğer girdilere göre daha ekili olmakadır. Çukurova Bölgesi nde buğday üreiminde ilaç ve makine fiyaları diğer girdilere göre daha ekili olmakadır. Çukurova Bölgesi nde II. ürün mısır arımında olası B li mısır ohumu kullanımında çifçinin I. ürüne yakın gelir elde edebileceği ahmin edilmişir. Bu durumda Çukurova Bölgesi nde, buğday + II ürün mısır ekimi daha yaygın hale gelecekir. Sonuç olarak, Çukurova Bölgesi nde mısır ve buğday ekim alanında önemli arışlar olabilecekir. Ülkemizdeki mısır açığını kapamak için bölgesel ve ürün bazında sorunların espi edilmesi gerekmekedir. Çukurova gibi mısır arımının yoğun olduğu bir bölgede, sürdürülebilir bir şekilde mısır arımını daha da arırmak için gerekli öneriler; Ulusal arım poliikalar oluşurulurken bölgesel sonuçlardan hareke edilmelidir. Bu yüzden, özellikle Türkiye de mısır üreimi ile ilgili ulusal poliikalar oluşurulurken, Çukurova

Bölgesi nde mısır arımını ekileyen fakörler öncelikle ele alınmalıdır. Çukurova Bölgesi nde mısır verimini daha arırabilecek eknolojik (sulama ekniği, uygun hibri ohum çeşidi, gübre mikarları vb.) çalışmalara hız verilmelidir. Çukurova Bölgesi nde mısır üreiminde makine kira, gübre ve ilaç fiyaları diğer girdilere göre daha ekili olmakadır. Bu yüzden, Çukurova Bölgesi nde desekleme poliikaları oluşurulurken bu girdilerin fiya harekeleri dikkae alınmalıdır. Tarımsal ürünleri desekleme kapsamında, özellikle moorin fiyaları deseklenmelidir. Çukurova Bölgesi nde II. ürün mısır arımında özellikle zararlı böceklere karşı mücadelede ohum eknolojisi giderek önem kazanmakadır. Bu yüzden, mısırda ve diğer arım ürünlerinde ransgenik bilimsel araşırmalara önem verilmelidir. Yapılan bu araşırmada, B li mısır ohumları kullanımıyla birlike üreici gelirlerinde önemli arışlar olacağı ahmin edilmişir. Faka, Avrupa Birliğinde ransgenik ürünlerin üreilmesinde ve ükeilmesinde çok hassas poliikalar uygulamakadır. Bu yüzden, Avrupa Birliğiyle bir çok alanda olduğu gibi, mısır seköründe de benzer poliik yaklaşımlar ön plana çıkmalıdır. Bu durumda ransgenik üreim ve ükeim konusunda yeni poliikalar oluşurulana kadar, Avrupa Birliğine paralel mısırda kısa vadeli poliikalar oluşurulmalıdır. Bunun için ransgenik ohum ve ürünlerin ihalaı ile ilgili mevzua biran önce şekillendirilmelidir. Gelişmiş ülkelerin bir çoğunun arımında önemli mikarda arz fazlası bulunmakadır. Bu ülkelerde üreimden ziyade pazar sorunu ön plana çıkmakadır. Bu ülkelere pazar olmamak için uygun ve isikrarlı arım poliikaları oluşurulmalıdır. Mısır üreimi ile ilgili ulusal ve bölgesel poliikalara yön verilirken bilimsel çalışmalar kullanılmalıdır. Aksi akirde, Türkiye de yürüülen mevcu arım poliikaları, kaynakların aıl kullanılmasına ve aynı zamanda, dünya da rekabe edebilir bir çok arım ürününde rekabe edemez duruma düşmesine neden olacakır. Bu durumda, mısır ihala mikarının arması kaçınılmaz olacakır. Kaynaklar Anonymous, 2002. Adana, Mersin ve Osmaniye Tarım İl Müdürlükleri 2002 yılı verileri. Anonymous, 2004. Dış Ticare Müseşarlığı 2004 yılı verileri. Ankara Brookes, G., 2002. The Farm Level Impac of Using B Maize in Spain. Agriculural Bioechnology in Europe (ABE). hp://www.europabio.org/pages/ne_gbgmcr ops.asp Chambers, R., G., 1988. Applied Producion Analysis: a Dual Approach. Cambridge, MA: Cambridge Universiy Press. DİE, Çeşili Yıllar (a). 19802001 yılları Tarımsal Yapı ve Üreim. Devle İsaisik Ensiüsü yayınlar,. Ankara. FAO, 2004. FAOSTAT Agriculural Dae. hp://apps.fao.org/cgiin/nphdb.pl?subse agriculure. Gujurai, D., N., 2001. Temel Ekonomeri. Lieraür Yayıncılık. S. 170. İsanbul. Foser, K., A., Myanauna, A., 1995. Esimaion of Dynamic Maize Supply Response in Zambia. American Journal of Agriculural Economics. 12 (1995) 99107. James, C., 2002. Global Review of Commercialized Transgenic Crops: 2001 Feaure: B Coon. ISAA Brief No.26.ISAAA:Ihaca, NY. Koç, A., A., Budak, F., Tanrıvermiş, H., Gündoğmuş, E., İnan, İ., H., Kubaş, A., Özkan, B., 2001. Türkiye Tarımında Kimyasal İlaç Kullanımı: Ekinsizlik, Sorunlar ve Alernaif Düzenlemelerin Ekileri. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Ekonomisi Araşırma Ensiüsü. Proje Raporu 20016. Ankara. Koç, A. A., 2003. "Türkiye'de B Mısır Tohumu Kulanımının Ekonomik Ekileri". XIII. Biyoeknoloji Kongresi. Çanakkale Onsekiz Mar Üniversiesi, Çanakkale.