İÇİNDEKİLER Giriş...1 BİRİNCİ BÖLÜM ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜREÇLERİ Temel Kavramlar...5 Öğrenme ve Öğrenme İlkeleri...8 Öğretim ve Öğretme...10 Öğretim İlkeleri...12 1. Amaca Dönüklük İlkesi...12 2. Öğrenciye Görelik İlkesi...14 3. Aktiflik İlkesi...15 4. Somuttan Soyuta İlkesi...16 5. Ekonomiklik İlkesi...17 6. Yakından Uzağa İlkesi...17 7. Bilinenden Bilinmeyene İlkesi...18 8. Hayata Yakınlık İlkesi...18 9. Bütünlük İlkesi...18 10. Otoriteye İtaat ve Özgürlük İlkesi (Sosyallik İlkesi)...19 11. Güncellik İlkesi...20 Öğrenmeyi Etkileyen Etkenler...20 Öğrenmede Güdülenmenin (Motivasyonun) Önemi...23 Pekiştirme...28 Geribildirim...29 Tekrarlar...29 İpucu...30 Dikkat Çekme Yolları...31 Transfer (Geçiş-Aktarma)...32 Öğretme Yolları...33 Öğretme Yolları ve Düşünme Süreçleri...34 a. Tümevarım (İndüksiyon, İstikra)...34 b. Tümdengelim (Dedüksiyon, Ta lil)...35 V
c. Andırma (Andırış, Andırım, Analoji, Temsil)...36 d. Çözümleme (Analiz, Tahlil)...36 e. Bireşim (Sentez, Terkip)...37 Yaratıcı (Üretken) Düşünme...37 Eleştirel Düşünme...38 a. Duyuşsal Beceriler...39 b. Bilişsel Beceriler...39 Yansıtıcı Düşünme...40 Düşünme Biçimleri ve Düşünmeyi Uyaran Sorular...41 Öğretme Yaklaşımları...41 Sunuş Yoluyla Öğretme Yaklaşımı...41 Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretme Yaklaşımı...42 Araştırma İnceleme (Soruşturma) Yoluyla Öğretme Yaklaşımı...44 Tam Öğrenme Yaklaşımı (Bloom un Okulda Öğrenme Modeli)...45 Oyun Yoluyla Öğretim...48 İşbirliğine Dayalı Öğrenme-Öğretme...50 Çoklu Zekâ Kuramına Göre Öğretim...51 Zekâya İlişkin Eski Anlayış...52 Zekâya İlişkin Yeni Anlayış...52 Çoklu Zekâ Kuramının İlkeleri...52 Çoklu Zekâ Kuramının Eğitim ve Öğretimde Kullanılması...53 Çoklu Zekâ Alanları ve Özellikleri...55 Programlı Öğretim...61 Mikro Öğretim...62 Gagne nin Öğrenme Modeli...63 Carroll un Okulda Öğrenme Modeli...63 Yapısalcı (Yapılandırmacı) Yaklaşım...64 Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımı...65 Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımı Nedir?...66 Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımının Felsefî Temelleri...67 Öğrencilerin Duygu ve Tecrübelerinden Yararlanma Yaklaşımı...69 Öğretme Yönteminin Önemi...71 VI
Yöntem Bilgisinin Amacı...73 Öğretme Yöntemini Kılavuzlayan İlkeler...73 İletişim Süreci ve Öğretim Yöntemi...74 Yöntem Seçimini Etkileyen Etkenler...79 Öğretim Yöntem ve Tekniklerinin Seçimiyle İlgili İlkeler...80 Niçin Aktif Öğretim Yöntemleri?...81 Aktif Öğrenme...86 Etkin Birey Yetiştirmek İçin Ders İşleme Nasıl Olmalıdır?...89 Eğitimde Program Geliştirme...89 Eğitim Programı ve Çeşitleri...89 Program Geliştirme Nedir?...90 Eğitim Programının Özellikleri ve Temelleri...91 Eğitim Programının Ögeleri...94 Program Geliştirme Süreci...94 Öğretimde Planlar...99 Bir Dersin İşleniş Aşamaları...100 Yıllık ve Günlük Plan Hazırlanması...103 Amaç/Hedef Yazımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar...103 Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme...114 Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Nitelikler...114 Değerlendirmede Amaçlar...115 Performans Değerlendirme...115 Süreci ya da Ürünü Değerlendirme...116 İKİNCİ BÖLÜM DİN ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN YÖNTEM VE TEKNİKLER Takrir (Anlatma) Yöntemi...119 Üstün Yönleri...121 Sınırlılıkları (Eksik ve Yetersiz Yönleri)...123 Takrir Yönteminin Kullanıldığı Yerler...125 Takrir Yöntemini Etkili Kılma Yolları...125 Takrir Teknikleri...139 Biçimsel (Formal) Konuşma Tekniği (Konferans)...139 VII
Biçimsel Olmayan (İnformal) Konuşma Tekniği...140 Sempozyum...141 Tartışma Yöntemi...146 Üstün Yönleri...148 Sınırlılıkları (Eksik Yönleri)...149 Tartışma Yönteminin Planlanması...149 Tartışmada Yöneticinin Rolü...150 Tartışmaya Katılanların (Konuşmacıların) Rolü...151 Tartışmada Sekreterin Rolü...152 Gözlemcilerin Rolü...152 Tartışmanın Değerlendirilmesi...152 Tartışma Yönteminde Öğretmenin Rolü...153 Tartışma Teknikleri...153 Büyük Grup Tartışma Tekniği...153 Beyin Fırtınası (Fikir Tarama, Hızlı Tur) Tekniği...157 Ters Beyin Fırtınası...159 Görüşme Tekniği...164 Altı Şapkalı Düşünme Tekniği...173 Workshop Tekniği...175 Küme Çalışması Yöntemi...180 Önemi...181 Kümelerin (Grupların) Oluşturulması...182 Konuların Paylaştırılması...184 Grup İçi Çalışma...184 Konunun Sınıfa Sunulması...185 Küme Çalışması Yönteminde Öğretmenlerin Rolü...185 İşbirliğine Dayalı Öğretim Teknikleri...185 Seminer Tekniği...189 Dramatizasyon (Rol Oynama) Yöntemi...190 Önemi...191 Üstün Yönleri...192 Sınırlılıkları (Eksik Yönleri)...193 Uygulanışı...193 VIII
Eğitici Dramada Etkinlik Türleri...195 Dramatizasyon Teknikleri...197 Parmak Oyunu...197 Sözsüz Oyun (Pandomim)...197 Bağımsız Dramatizasyon...203 Bağımlı Dramatizasyon...209 Kukla ve Bebekler...210 Bazı Doğaçlama Drama Örnekleri...212 Taklidî Oyun (Benzetme, Benzetim)...215 Dramatizasyon Yönteminin Uygulamasına Örnekler...215 Müzikli Sandalyeler...215 Körebe...217 Ne Yapıyoruz?...219 Örnek Olay İncelemesi Yöntemi...232 Üstünlükleri...234 Sınırlılıkları (Eksik Yönleri)...236 Örnek Olay İnceleme Yönteminin Ahlaki Konularda Uygulanması...237 Örnek Olayın Özellikleri...238 Örnek Olay Kaynakları...240 Uygulanışı...242 Gösteri (Demonstrasyon) Tekniği...258 Problem Çözme Yöntemi...267 Üstün Yönleri...268 Sınırlılıkları (Eksik Yönleri)...268 Problem Çözmede Basamaklar...269 Örnek Problem Durumu...270 Gösterip Yaptırma Yöntemi...272 Üstün Yönleri...273 Sınırlılıkları...274 İyi Kullanım İçin Rehber İlkeler...274 Gezi Gözlem Yöntemi...279 Önemi...280 IX
Üstünlükleri...281 Sınırlılıkları (Eksik Yönleri)...281 En İyi Kullanım İçin Rehber İlkeler...281 Soru Cevap Tekniği...284 Klasik Soru Cevap Anlayışı...284 Soru Cevap Tekniğinin Geliştirilmesi...285 Soru Cevap Tekniği Nedir?...285 Yeni Soru Cevap Tekniğinin Amaç ve İşlevi...286 Soru ve Cevabın Tanımları...287 Öğretimde Sorunun Önemi...288 Öğretimde Sorunun Görevi...289 Soru Çeşitleri...291 Niteliğine Göre Soru Türleri...294 Yönetilme Biçimlerine Göre Soru Türleri...298 Açık ve Kapalı Uçlu Sorular...298 İyi Bir Sorunun Özellikleri...298 Soru Sorarken Dikkat Edilecek Hususlar...304 Soruların Cevaplandırılmasında Dikkat Edilecek Hususlar...307 Cevaplar Nasıl Olmalıdır?...308 Cevapların Alınmasında Öğretmenin Dikkat Edeceği Hususlar...308 Öğrenci Soruları...315 Öğrenci Sorularının Önemi...315 Öğrenci Soruları Karşısında Öğretmenin Tutumu...316 Öğrenciler Sorularını Ne Zaman Sormalıdır?...317 Buldurma (Sokrates) Yöntemi...330 Üstün Yönleri...333 Sınırlılıkları (Eksik Yönleri)...335 Buldurma Yönteminin Uygulanışı ile İlgili Bazı Hususlar...336 Eğitsel Oyunlar...347 Oyunun Bireyin Gelişimine Olan Etkisi...348 Eğitsel Oyun Kavramı...348 Eğitsel Oyun Tekniğinin Üstün Yönleri...349 X
Sınırlılıkları...349 Oyunların Seçimi ve Öğretmenin Rolü...349 Akrostiş Tekniği...350 Kutuplaşma...358 Kavram Kontrolü...362 Grup ya da Takım Oyunları...368 Mektup ya da Telgraf Oyunu...368 Nesi Var? Başka-Ters Başka Tekniği...372 Başka-Ters Başka Tekniği...372 Metin Tarama Tekniği...375 Bireysel Çalışma Yöntemi...380 Bireysel Çalışmayı Kılavuzlayan İlkeler...380 Bireysel Çalışma Çeşitleri...380 Bireysel Çalışmada Öğretmenin Rolü...381 Bireysel Çalışmanın İlkeleri...382 Din Öğretiminde Kavram Haritalarının Kullanımı...384 Din Öğretiminde Kavram Haritalarının Yapılışı...385 Din Öğretiminde Kullanılabilecek Kavram Haritası Türleri...389 Din Öğretiminde Kavram Haritaları Nerelerde ve Nasıl Kullanılabilir?...392 Akıl Haritaları...396 Örümcek Haritalar...397 Zincir Haritalar...397 Din Öğretiminde Kullanılabilecek Bazı Etkinlik ve Uygulamalar...402 Fotoğraf ve Resimlerin Çözümlenmesi (Analiz Edilmesi) / Fotoğraf/Resim Okuma...403 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DİN ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN DERS ARAÇLARI Eğitim Teknolojisi...407 Öğretimde Ders Araç ve Gereçlerinin Önemi...408 Ders Araçlarının Faydaları...411 Araç ve Gereçlerde Aranılan Özellikler...412 XI
Ders Araçlarının Kullanılmasında Dikkat Edilecek Hususlar...413 Din Öğretiminde Kullanılan Ders Araçları...413 Görsel Araçlar...414 Kitaplar...414 Yazı Tahtaları...416 Resimler...418 Gerçek Eşya ve Modeller...420 Projeksiyon Makineleri...420 İşitsel Araçlar...421 Görsel İşitsel Araçlar...421 Film Makinesi ve Filmler...421 CD ve DVD Çalar...425 KAYNAKLAR...427 EKLER EK 1 Türkiye de Din Öğretimi Özel Öğretim Yöntemleri ile İlgili Yapılan Çalışmalar...435 EK 2 Eğitimde Yeni Arayışlar...445 Ek 3 Proje Tabanlı Çalışma Örneği...453 Ek 4 Arapça Yıllık ve Ders Planları...469 Ek 5 Din Eğitimcilerinin Meslekî Hayatlarına İntibak Dönemlerinde Karşılaşabilecekleri Muhtemel Problemler ve Alabilecekleri Bazı Tedbirler...477 Ek 6 DKAB Derslerinde Çoklu Zekâ Uygulamalarına Örnekler...497 Ek 7 DKAB Yıllık Plan Örneği...505 Ek 8 Yaratıcılık ve Yaratıcı Liderlik...509 Ek 9 İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinde Hazırlanabilecek Öğretim Materyalleri ve Kullanımına Örnekler...527 Ek 10 Kur an Kursu Ders Planı Örnekleri...537 Ek 11 - Din ve Sanat Eğitimi...551 KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ...546 XII