GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006), 91-109 91 ATATÜRK ÜN ETM LE LGL GÖRÜ VE UYGULAMALARINA TOPLU BR BAKI Cengiz DÖNMEZ Gazi Üniversitesi Gazi Eitim Fakültesi lköretim Bölümü Sosyal Bilgiler A.B.D. Geli Tarihi: 05.06.2006 Yayına Kabul Tarihi: 10.07.2006 ÖZET Bu makalede; ilk olarak Atatürk ün eitim ile ilgili görülerinden bahsedilmitir. kinci olarak; bu görülere uygun bir biçimde, Atatürk ün, Yeni Türk Eitim Sistemini oluturmak için yaptıı çalımalar anlatılmıtır. Bu kapsamda, özellikle o dönemdeki eitimimizin durumunun tespiti ile yeni sistemin hangi amaca dönük olarak yapılanması gerektii hususu ve yeni eitim programının içerii vurgulanmıtır. Daha sonra; eitimin temel hedefleri ortaya konulmu ve bu hedeflere ulamak için yapılan teorik ve uygulamadaki çalımalara deinilmitir. En sonunda da hem bu hedefleri gerçekletirmek için, hem de modern Türk eitiminin bir gerei olarak, Atatürk tarafından belirlenmi olan eitimimizin ilkeleri sıralanarak, bunlar hakkında teorikte ve uygulamada neler yapıldıına dair bilgiler verilmitir. Anahtar Sözcükler: Atatürk ün eitim ile ilgili görüleri ve uygulamaları, Cumhuriyet dönemi Türk eitim sistemi, Türk eitiminin temel hedefleri ve ilkeleri OVERVIEW OF ATATURK S IDEAS AND IMPLEMENTATIONS RELATED WITH EDUCATION ABSTRACT In this article, first of all the ideas of Atatürk about education has been discussed. Secondly; the work that was carried out by Atatürk to establish the New Turkish Education System was mentioned harmoniously with these ideas. To that end, especially the determination of the status of education in that period and the matter of the objectives for the new system s establishment and also the content of the new education programme have been emphasized. Afterwards, the basic aims of the education were introduced and the theoretical and practical activities were mentioned. Lastly, as a necessity for the modern Turkish education and in order to realize these aims, the principles of our education that were determined by Atatürk have been listed in order and the information related with the theoretical and practical works that have been carried out was given. Key Words: Atatürk s ideas and implementations related with education, Turkish education system of Republic era, the basic aims and principles of Turkish education. Yazıma adresi: Gazi Üniversitesi Gazi Eitim Fakültesi lköretim Bölümü Sosyal Bilgiler Anabilim Dalı, cdonmez@gazi.edu.tr
92 Atatürk ün Eitim le lgili Görü ve Uygulamalarına Toplu / C. Dönmez 1. GR Cumhuriyet dönemi Türk Eitim Sistemi, Atatürk ün eitim ile ilgili görü ve uygulamalarıyla, eski dönemlerden farklı olarak, yepyeni bir kimlik ve kiilik ile oluturulmu ve yeni bir çizgide ilerlemitir. Bu konu Cumhuriyet döneminde, hem eitimin yeni Cumhuriyet ve onun nesilleri için hayatî önemde olması ve hem de Atatürk ün bu konuda önceden sahip olduu düüncelerin bir gerei olarak öncelikle ele alınmıtır. Tabii olarak, Atatürk ün eitim ile ilgili görüleri, direktifleri ya da çalımaları hakkında imdiye kadar birçok kitap, makale vb yazılmıtır. Ancak O nun eitim ile ilgili fikir ya da uygulamaları ayrı yerlerde ele alınmı, dolayısıyla bu konuda görü ve uygulamalar toplu olarak bir arada verilmemitir. Biz bu çalımamızda, o kitap veya makalelerde yer alan metot ya da üslubu tartımayacaız. Atatürk ün bu konudaki görü ve çalımalarını aynı metot veya üslupla irdeleme taraftarı da deiliz. Bizim bu makaleyi yazma amacımız, özellikle, bata Atatürk lkeleri ve nkılâp Tarihi dersini öreten eitimcilere ve bu dersleri ilerde öretecek olan öretmen adaylarına yardımcı olmaya çalımaktır. öyle ki: Öncelikle Atatürk ün eitimin çeitli alanlarına dair ortaya koyduu görü ve uygulamalarını daha somut ve daha birbirini tamamlayıcı hale getirmek istiyoruz. Sonra da görülerini gerçekletirmek için uygulamada neler yaptıını toplu bir biçimde göstererek; eitimcilerin bu konuyu anlatır ve öretirlerken, örencilerin daha iyi anlayabilmesi, örenebilmesi ve kalıcılıının salanabilmesi için, faydalanabilecekleri bir çalıma olarak görüyoruz. Ancak, Cumhuriyet dönemi eitimine, dolayısıyla Atatürk ün bu konudaki görü ve uygulamalarına geçmeden önce, genel olarak, kısaca son dönem Osmanlı eitim sistemini hatırlamakta fayda vardır. Bu sebeple öncelikle bu konuya deinmeye çalıacaız. 2. SON DÖNEM OSMANLI ETMNE GENEL BAKI Osmanlı Devleti nin son dönemlerinde eitim ve öretim çalımaları, birbirlerinden yapı, anlayı ve felsefe olarak tamamen farklı, hatta zıt diyebileceimiz dünya görülerine sahip kurumlar vasıtasıyla üç ayrı koldan yürütülmekteydi. Bunlar: 1. Mahalle mektepleri ve medreseler, 2. Tanzimat okulları, (idadi ve sultaniler) 3. Yabancı dilde öretim yapan okullar, (kolejler ve azınlık okulları) idi. Bu okullarda gerçekletirilen eitim, her eyden önce millî olma vasfından
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 93 uzaktı. Eitim kurumları genel olarak belli bir koordinasyon içerisinde çalımadıkları için, birbirlerinden habersizler, hatta birbirlerine kapalı dikey kurulular olarak yapılanmılardı. Okul eitimi toplum kesimlerine yaygınlaamamıtı. Sadece köylerde deil, ehir ve kasabalarda da, çocukların çou okul eitiminden yoksun kalmı, nüfusun küçük bir azınlıı, okumak ve eitilmek olanaı bulmutu (Bagöz;1995:2). Bu durum, hem idarî hem de ileyi açısından oldukça karmaık bir eitim ortamının var olduunu gösteriyordu. Bu yapısal sorunların yanında, okullama oranı, ya da okur yazar nüfusla ilgili bir analiz yapmak için, eitim ile ilgili sayısal verilere bakıldıı zaman da, durumun son derece kötü olduu hemen ortaya çıkıyordu. Örnein ülke genelinde ilk ve orta öretimde yaklaık 5000 okul, 360000 örenci ve 12000 öretmen vardı. Yüksek öretimde ise 1 üniversite, 3000 örenci ve 300 öretim elemanı mevcuttu. Tüm ülke nüfusunun %7 kadarı okuma bilirken, bu oran, erkeklerde %10 kadınlarda ise ancak %0,4 kadardı. Bunun yanında okuma bilenlerin ancak %5 kadarı yazma biliyordu (Aksu;2002). Özetle, Cumhuriyet öncesinde eitim millî, lâik ve çada deildi. Bu üç çeit okul üç ayrı dünya görüüne sahip insan yetitiriyordu. Ülkenin vatandaları arasında kültür birlii ve ülkü birlii yoktu. Bu durum, toplumda mevcut kültürel çelikileri daha da artırıyor, millî birlik ve bütünlüü ciddî bir ekilde zedeliyordu (Çaycı;2002:161). 3. ATATÜRK ÜN YEN TÜRK ETM SSTEMNN NASIL OLMASI GEREKTNE DAR GÖRÜLER Atatürk ün eitim ile ilgili görülerinin ortaya çıkıında, geçmi eitim yaantısının ve öretmenlerinin de büyük etkisinin olduu kukusuzdur. Atatürk ün ilk öretmeni, emsi Efendi, Türk eitim tarihinde, ilkokullarda pedagojik yöntem ve uygulamaları ilk deneyen öretmenlerden birisidir. Onun örencileri, bir üst düzeydeki okul olan Rütiye örencilerinden daha iyi okuyor, yazıyor, matematik yapıyor, tarih ve corafya, biliyordu. Atatürk ün, yenilik, çada düünceler ve disiplin duygularının geliiminde, emsi Efendi nin öretim ve uygulamalarının payı olduu kukusuzdur (Güler;1999:19). Atatürk, her alanda olduu gibi, uygarlık Avrupa sının bir parçası olabilmek için, eitim alanında da, ülkeyi Batı standartlarına ulatırmayı hedeflemitir. O, ulusun ve ülkenin içinde bulunduu mevcut tablo karısında, öncelikle, eitim alanında yeni bir yapılanmaya gidilmesi gerektiini görerek, millî eitime çok büyük bir önem ve öncelik vermitir. Bu balamda, eitim ki; Bir milleti ya hür, baımsız, anlı, yüce
94 Atatürk ün Eitim le lgili Görü ve Uygulamalarına Toplu / C. Dönmez bir sosyal toplum halinde yaatır veya bir milleti esaret ve sefalete terk eder. (Atatürkçülük;1988:291) diyerek, eitimin bir millet için önemini açıkça ortaya koymutur. Atatürk, eitim ve öretimi, millî, lâik, demokratik bir çerçeve içinde gelitirmenin ve böyle bir eitim ve öretim yoluyla, kiilikli, özgür, yaratıcı, aktif nesiller yetitirmenin temel amacımız olduunu belirtmi, bunu öretmenlere ve topluma temel hedef olarak göstermitir (Akyüz;1999:12). Böylelikle yeni ve modern bir toplum oluturmanın ve kalkınmanın her eyden önce, eitim ile mümkün olabileceini vurgulamıtır. Eitimin önemi ile ilgili bu düünceleri taıyan Atatürk, doru bir eitim anlayıı ve modeli oluturabilmek için, öncelikle Türk eitiminin içinde bulunduu durumu tespit etmeye çalımı ve bu balamda, mevcut eitimimiz ile ilgili u gözlem ve tehislerde bulunmutur: 1.Toplumumuzda yaygın bir bilgisizlik vardır, 2. Eitim, öretim yöntemimiz uygun deildir, 3. Çocuklarımız üzerinde ailelerin baskısı vardır, 4. stikrarlı eitim politikamız yoktur, 5. Eitimimiz milli deildir, 6. Eitimimizin u anki amacı; kendini, hayatı bilmeyen her konuda yüzeysel bilgi sahibi, tüketici insan yetitirmektir (Akyüz;1992:702). Durumu bu ekilde tespit ettikten sonra, Atatürk gibi eitimi en önemli ilerden sayan birisi için, tabii ki sıra, bu konuda atılacak adımlara gelmitir. Bu noktada O, daha Cumhuriyet ilan edilmeden önce, Millî Mücadele yıllarında, - hatta dümanın Ankara ya çok yaklatıı bir sırada - 16 Temmuz 1921 de Maarif Kongresini toplayarak, bir yerde, eitim ilerinin de dümanın Anadolu dan atılması kadar öncelikli olduunu gözler önüne sermitir. Bu önceliin bir gerei olarak da, Kurtulu Savaını sürdürürken öretmenlerle birlikte cehalete karı amansız bir sava açmı ve Bir millet irfan ordusuna malik olmadıkça sava alanlarında ne kadar parlak zaferler elde ederse etsin, o zaferler kalıcı sonuç vermez diyerek, eitimin Türk milleti için ne kadar önemli olduunu vurgulamıtır. Bu önemin bir gerei olarak; eitim sistemimizin hangi amaçlara hizmet etmesi, nasıl bir anlayıla oluturulması ve nasıl bir gelecek yetitirmesi gerektii konusuna açıklık getirmeyi ihmal etmemi ve bu konu ile ilgili olarak, u hususları ortaya koymutur. Bunlar: 1. Eitim gelecek nesilleri, Türkiye nin baımsızlıını koruyacak, Cumhuriyeti
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 95 koruyup yükseltecek biçimde yetitirmelidir, 2. Eitim toplumu cehaletten kurtarmalı, onun bilgi ve ahlak düzeyini yükseltmeli yeteneklerini ortaya çıkarıp gelitirmelidir, 3. Eitim çocuklara hürriyet vererek, yeni nesillerin, fazilet, fedakârlık, düzen, disiplin ve kendinin ve milletimizin güven duygularını gelitirmelidir, 4. Eitim ie yarar üretici ve hayatta baarılı nesiller yetitirmelidir, 5. Eitim millî olmalıdır, 6.Eitim bilime dayanmalıdır (Akyüz;1992:702). Öngörülen çerçevede oluturulması amaçlanan yeni Türk Eitim Sisteminin tohumları yukarıda da belirtildii gibi, Kurtulu Savaı yıllarında atılmıtır. 16 Temmuz 1921 de Ankara da toplanan Maarif urasında Meclis Bakanı Mustafa Kemal Paa, ortaya konulan bu hususlara uygun olarak her eyden önce eitimimizin, dou ve batı etkisinden uzak, milli bir eitim olması gereinden söz etmitir. Bu konuyla ilgili olarak konumasında O; Batı, emperyalist kozmopolit Batıyı, Dou ise, feodal artlar altında sömürge ve yarı sömürge durumunda yaayan ülkelerde geçerli eriat ideolojisini temsil ediyor, yeni Cumhuriyetin kendi kaynaklarına dönmesi ve kendine özgü bir eitim felsefesi gelitirmesi gerekiyor (Devrimci Cumhuriyet in Eitim Politikaları;1997:113) diyerek, yeni eitim sistemimizin felsefesini açıkça ifade etmitir. Türk milletinin yapmak mecburiyetinde kaldıı Millî Mücadele, askerî bir zafer olmanın yanında, ondan daha ileri bir maksada yönelik sonuçlar ortaya koymutur ki, o da, ilim zaferini kazanacak ortamın hazırlanmasıdır. Atatürk ün, baımsızlıımızın tehlikede olduu o kritik günlerde öncelikle eitimi ele almasının sebeplerinden biri, bir süre üzeri küllenmi olsa da, milletimizde var olan üstün deerlerin eitimle ortaya çıkarılacaını bilmesi ve bu üstün deerler ile elde edilecek gücün, ülkemize yönelik tehditlere karı bir kalkan olarak kullanılabileceini düünmesidir (Ta;2003:3). Atatürk; iyi eitim görmü, bilinçli bir toplumun varlıını, yeni inkılâpların ve Cumhuriyet yönetiminin yerlemesi ve yaamasının ön artı olarak görüyordu. Ayrıca O, eitim sisteminin ülkemizin ihtiyaçlarına ve çaın gereklerine uygun olarak yeni batan kurulmasını ve bu eitimin aynı zamanda toplumun bütün kesimlerine yaygınlatırılması gerektiini düünüyordu.
96 Atatürk ün Eitim le lgili Görü ve Uygulamalarına Toplu / C. Dönmez 4. ATATÜRK E GÖRE YEN TÜRK ETM SSTEMNN TEMEL HEDEFLER Cumhuriyetin ilk yıllarında, eitim sistemimizin hangi amaçlara hizmet etmesi, nasıl bir anlayıla oluturulması ve nasıl bir gelecek yetitirmesi gerektiine dair, daha önce belirlenen hususları gerçekletirmek anlayıına uygun olarak yapılandırılan millî eitim sistemi, bunu gerçekletirebilmek için üç temel hedefe yönelmitir. Bunlar; 1- Millî kültür birliini salamak, 2-Vatandalık eitimini ve ilköretimi yaygınlatırmak, 3- Türkiye nin ihtiyaç duyduu eitilmi insan gücünün yetitirmektir (Budak;2003:1). Atatürk, bu üç temel hedefe yönelik bir eitim anlayıını oluturabilmek için, hem teorik olarak görülerini ortaya koymu, hem de bu görüleri çerçevesinde, ya bizzat kendisi, ya da verdii direktiflerle uygulamada birçok çalımalar gerçekletirmitir. imdi bu temel hedefleri gerçekletirmeye dönük olarak görüler ve uygulamada neler yapıldıı konularını ayrı ayrı ele almaya çalıalım. 4.1. MLLÎ KÜLTÜR BRLN SALAMAK Atatürk, milli kültür birliini salamanın, bir milletin oluabilmesi ve onun varlıı ve devamı için hayati önem taıdıını belirterek bu konuda; Bir yurdun en deerli varlıı, yurttalar arasında ulusal birlik, iyi geçinme ve çalıkanlık duygu ve kabiliyetinin olgunluudur. Ulus varlıı ve yurt erginliini korumak için, bütün yurttaların canını ve her eyini derhal ortaya koymaya karar vermi olmak, bir ulusun en yenilmez silahı ve koruma vasıtasıdır. Bu sebeple Türk ulusunun idaresinde ve korunmasında ulusal birlik, ulusal duygu ve ulusal kültür en yüksekte göz diktiimiz idealdir. (zgi;1998b:671) demitir. Yine aynı konuyla ilgili olarak; daha önce bahsettiimiz Maarif urasındaki konumasının devamında Dou ve Batıdan gelebilen bilcümle tesirlerden tamamen uzak, milli seciye ve tarihimize uygun bir kültür kastediyorum. Çünkü milli dehamızın tam gelimesi ancak böyle bir kültür ile temin olunabilir. (zgi;1985:269), diyerek, milli kültürden neyi kastettiini net bir ekilde açıklamıtır. Atatürk, kültür birliinin oluturulması, kültürün yaygınlatırılması ve yenilenmesinde, en önemli vasıtanın eitim olduunu görmütür. Bu sebeple O, en bata, eitimin böyle bir milli kültür birliini salamak amacına yönelik olması ve bu istikamette yapılanması gerektiini belirtmitir. O, eitim ileriyle ilgili olarak; En önemli ve en verimli vazifelerimiz milli eitim ileridir. Milli Eitim ilerinde
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 97 kesinlikle zafere ulamak lazımdır. Bir milletin gerçek kurtuluu, ancak bu ekilde olur. Bu zaferin salanması için hepimizin tek vücut ve tek düünce olarak esaslı bir program üzerinde çalıması lazımdır. (Atatürkçülük;1988:293) demi ve sözünü ettii programı, Milli Terbiye Programı olarak isimlendirerek, bu amacı gerçekletirmek için yapılacak programın ana çerçevesini çizmitir. Üzerinde tek vücut ve tek düünce olarak çalıılacak Milli Terbiye Programı, tabiî olarak, daha sonraki süreçte milli kültür birliini salayacak bir program olmalıydı. Milli Terbiye Programı, gerek eitimin milli kültür birliini salayacak ekilde yapılanmasına imkân vermesi ve gerekse bunu salamak için gerçekletirilecek çalımaların genel çerçeve ve içerii oluturulurken nelere dikkat edilmesi lazım geldiini ortaya koyması bakımından önemlidir. Atatürk, Milli Terbiye Programının, sosyal hayatımızın ihtiyaçlarına ve çaın gereklerine uygun olarak hazırlanmasını istemitir (Atatürkçülük;1988:293). Özellikle en bata da özetlemeye çalıtıımız gibi, Osmanlı Eitim Sistemi yüzünden daınık bir görüntü arz eden sosyal hayatımızın, bu dönemde mutlaka bir birlie ihtiyaç duyduu göz önünde bulundurulduunda, Atatürk ün üzerinde önemle ve ısrarla durduu milli kültür birlii oluturma konusunun önemi kendiliinden ortaya çıkmaktadır. Bu önemin gerei olarak, eitimin milli kültür birliini salamaya dönük olması konusunda hemen uygulamaya geçilmi ve 3 Mart 1924 tarihinde Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıkarılmıtır. Adı geçen tarih ve 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu u maddelerden olumaktadır: Madde. 1. Ülkedeki tüm bilim ve öretim kurumları Maarif Vekâletine balanmıtır. Madde. 2. er'iye ve Evkaf Vekâleti ya da özel vakıflarınca idare edilen tüm medrese ve mektepler Maarif Vekâletine balanmıtır. Madde. 3. er'iye ve Evkaf Vekâleti bütçesinde mekteplere ve medreselere ayrılan para, Maarif bütçesine geçirilecektir. Madde. 4. Maarif Vekâleti yüksek din uzmanları yetitirmek için Darülfünunda bir ilahiyat Fakültesi, imam ve hatip yetitirmek için de ayrı mektepler açacaktır (Genç;1998:19). Bir devletin genel eitim ve kültür politikasında, milletin duygu ve düünce bakımından birliini salamak için, öretim birlii, en doru, en bilimsel, en çada ve her yerde yararlılıkları görülmü bir ilkedir. Bir milletin bireyleri ancak bir eitim görebilir. ki türlü eitim bir ülkede iki türlü insan yetitirir. Bu ise, duygu ve
98 Atatürk ün Eitim le lgili Görü ve Uygulamalarına Toplu / C. Dönmez düünce birlii ile dayanıma amaçlarını tamamen yok eder. te bu sebeplerle, çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu sayesinde eitim kargaasına son verilerek, eitim ve öretimin birletirilmesi ve böylelikle Cumhuriyet rejiminin istedii insan tipinin aynı bakı açısıyla yetitirilmesi amaçlanmıtır. 4.2. VATANDALIK ETM VE LKÖRETM YAYGINLATIRMAK kinci temel hedef olan, vatandalık eitimi ve ilköretimin yaygınlatırılması konusuyla ilgili olarak da, Atatürk, 1 Mart 1922 de TBMM de yaptıı konumada; Bizim takip edeceimiz siyasetin temeli, evvelâ mevcut cehaleti ortadan kaldırmaktır. Ayrıntıya girmekten sakınarak, bu fikrîmi birkaç kelime ile açıklamak için diyebilirim ki, mutlaka bütün köylüye okumak, yazmak ve vatanını, milletini, dinini, dünyasını tanıtacak kadar corafî, tarihî, dinî ve ahlâki bilgiler vermek ve dört ilemi öretmek eitim programımızın ilk hedefidir. demitir. Bu konuyla ilgili olarak da, hemen uygulamada önemli adımlar atılmı ve bu kapsamda, önce halkın daha kolay okuma - yazma örenebilmesi için, 1 Kasım 1928 tarihinde çıkarılan bir kanunla, Arap harfleri yerine Latin Alfabesi esasına dayanan Türk Alfabesi kabul edilerek, Harf nkılâbı yapılmıtır. Latin harflerinin kabulü ile balayan reform hareketi, bir ekil meselesi olarak deil, milli dilin gelime hamlesi olarak algılanmalıdır. Harf nkılâbının hemen arkasından yurt çapında büyük bir okuma yazma seferberlii balatılmı ve bütün yurtta Halk Dershaneleri açılarak, Türkiye adeta bir dershane ekline getirilmitir. Halk Dershaneleri, A ve B diye ikiye ayrılmı, A Dershanesine, hiç okuma ve yazma bilmeyenler devam etmi, B Dershanesine ise A Dershanesini bitirmi ve okuma - yazmayı örenmi vatandalar devam etmilerdir (Ergin;1997:2142). Bu seferberlik, 11 Kasım 1928 de açılan Millet Mektepleri altında daha salam bir organizasyona dönütürülmü ve dünyada o zamana kadar ki, en geni mecburi yaygın eitim faaliyeti eklini almıtır (YÖK;1989:53). 24 Kasım tarihi itibarıyla, Atatürk ün Millet Mekteplerinin Baöretmenliini kabul etmesi de, bu konuda yapılan çalımalara, Atatürk ün ne kadar önem verdiinin bir göstergesi ve bizzat kendisi tarafından yürütüldüünün ispatıdır. Çünkü Atatürk bu konuya her eyden çok önem vermi ve bizzat çalıarak halka okuma yazma öretmitir. Millet Mekteplerinin yanında, 19 ubat 1932 de açılan ve bütün il ve ilçelerde ubeleri bulunan Halkevleri ile köylerde açılan Halkodaları da, bu konuda, birer yetikinler eitim merkezi olarak faaliyetlerini sürdürmülerdir.
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 99 Halkevleri bünyelerinde; sanat, spor, elence etkinlikleri, görgü, sanat ve meslek kursları, yayınlar ve kitaplıklar bulunduruyorlardı. Bu kapsamda, her halkevinde dil-edebiyat-tarih, tiyatro, güzel sanatlar, spor, sosyal yardım, halk dershanesi, kütüphane ve yayın, köycülük, müzecilik ve sergi adlarını alan çalıma kolları kurulmutu. Bu sayede özellikle gençler ve kadınlar arasında ilgi görmü ve Cumhuriyetin ilkelerini gerçekletirme yönünden önemli birer merkez haline gelmilerdir. Çalımalar sonunda yurt çapında 447 Halkevi ve 4332 Halk Odası açılmıtır. Buralarda halka dönük çeitli yayınlar yapılmıtır. Bu çerçevede, Ankara Halkevi, Ülkü adında bir dergi çıkarmı, öteki Halkevleri de; Uluda, nanç, Kaynak, Görüler, Dou ve Tapınar gibi adlar taıyan yüze yakın yayın yapmıtır. Her Halkevi ve Halk Odasının bir kütüphanesi olması zorunluydu. Bu sebeple, açılan toplam 4800 kütüphanede, yüz binlerce kitap ve yüzlerce dergi halkın hizmetine sunulmutur. Atatürk, Halkevlerini, sosyal ve kültürel bir devrim anlayııyla, bütün yurttalara kucak açan kurumlar olarak deerlendirmitir. Halkevleri 8 Austos 1951 tarihinde çıkarılan bir kanunla kapatılmılardır. Vatandalık eitimi ve ilköretimi yaygınlatırmak hedefine yönelik çalımalar yapmak üzere, Atatürk ün ölümünden sonra, 17 Nisan 1940 tarihinde de Köy Enstitüleri açılmı ve 27 Ocak 1954 te kapatılmalarına kadar bu amaçla faaliyetlerde bulunmulardır. 4.3. TÜRKYE NN HTYAÇ DUYDUU ETLM NSAN GÜCÜNÜ YETTRMEK Atatürk, üçüncü temel hedef olan, eitimin Türkiye nin ihtiyaç duyduu eitilmi insan gücünü yetitirmeye yönelik olması gerektiine dair ise; milli eitimin temel amacını - halkı eitmek ve cehaleti ortadan kaldırmak olarak - açıkladıı yukarıdaki konumasının devamında,...fakat sadece bununla yetinilmemeli, orta ve yüksek öretime de önem verilmeli, ülkenin ihtiyaç duyduu insan gücü yetitirilmelidir. (Cumhurbakanları, Babakanlar ve Milli Eitim Bakanları;1946:5 6) demitir. Bir baka konumasında da Milletimizin gelimesi ve layık olduu medeniyet seviyesine ulaması, tabiî ki yüksek meslek erbabını yetitirmek ve milli kültürümüzü yükseltmekle kabildir Orta öretimin gayesi memleketin muhtaç olduu muhtelif hizmet ve sanat erbabını yetitirmek ve yüksek öretime namzet hazırlamaktır. (zgi;1985:271) diyerek, eitimin, öngörülen bu hedefin gerçekletirilmesi
100 Atatürk ün Eitim le lgili Görü ve Uygulamalarına Toplu / C. Dönmez noktasında nasıl yapılanması gerektiine dair düüncelerini ortaya koymutur. Dier konularda olduu gibi, bu konu ile ilgili olarak da, hemen harekete geçilmi ve uygulamada, hem ortaöretimde hem de yükseköretimde bir takım çalımalar yapılmıtır. Bu kapsamda, ortaöretimde burada zikredemeyeceimiz açılan birçok okulun yanında, yükseköretimde de, en bata 5 Kasım 1925 tarihinde ülkenin ihtiyacı olan hukukçuları yetitirmek üzere Ankara Hukuk Mektebi açılmıtır. Öretmen yetitirme çalımaları çerçevesinde, Cumhuriyetin kuruluundan beri varolan stanbul Yüksek Öretmen Okulunun yanında, 1925 yılında Konya da Orta Öretmen Okulu açılmıtır. Bu okul, 1927 1928 öretim yılında Ankara ya taınarak, 1935 yılında Gazi Orta Öretmen Okulu ve Eitim Enstitüsüne dönütürülmütür (Baaran;1994:111). Yine bu çalımalar çerçevesinde 1 Nisan 1934 de stanbul Üniversitesi, 14 Haziran 1935 de de Ankara da Dil ve Tarih Corafya Fakültesi açılmıtır. 5. ATATÜRK E GÖRE YEN TÜRK ETM SSTEMNN LKELER Atatürk, hem yukarıda 3 madde olarak ortaya konulan eitimin temel hedeflerinin gerçekletirilebilmesi, hem de bu hedeflere ulatıracak eitim politikalarını tespit etmek için çada eitimcilere 1924 34 yılları arasında altı adet rapor hazırlatmıtır. Hazırlanan bu raporlar dorultusunda da, millî eitimimizin çada ilkelerini ortaya koymutur (Akkutay;2001:45). Atatürk e göre eitimimizin ilkeleri unlar olmalıdır: 1. Eitim milli olmalıdır, 2. Eitim bilimsel olmalıdır, 3. Eitim laik olmalıdır, 4. Eitim karma olmalıdır, 5. Eitim uygulamalı olmalıdır (Adem;2000:16). 5.1. ETM MLL OLMALIDIR Atatürk, eitimin milli olması gerektiine, daha Cumhuriyet kurulmadan önce karar vermiti. Çünkü O, yeni Türk eitim modelinde geleneksel eitim sisteminden, çada bir eitim sistemine geçilmesinin art olduuna inanmı ve çada eitimin de yabancı fikir ve etkilerden uzak ve bizim milli deerlerimize uygun olmasını istemitir.(karagözolu;1981:217) O, Bizim eitim sistemimiz eskisinden farklı olacaktır. Milli olacaktır. Milli dehamız, ancak milli kültürümüz aracılııyla gelitirilebilir. (Kaya;1989:18) diyerek, bu konudaki görülerini açıkça ortaya koymutur. Bu durumda, okulun eitim ve öretimde bir merkez olarak ele alınıp deerlendirilmesi ve çocuklarımızın buralarda verilecek Türklük uuru içerisinde yetitirilmeleri, eitimimizin bu
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 101 niteliinin gerçekleebilmesi için hayati önem taıyordu. Çünkü ancak okulun merkez alındıı bir ortamda ulusal deerlerimizi benimsemi bireyler yetitirmemiz mümkün olabilecektir. Bu ise, bir ulus- devlet olan Cumhuriyetin varlıı ve yaaması için son derece önemlidir. Atatürk e göre eitimimizin milli olması, aynı zamanda baımsızlıımızın tam olmasının da garantisi olacaktır. Bu konuyla ilgili olarak Okul genç dimalara, insanlıa hürmeti, millet ve memlekete muhabbeti, erefi istiklali öretir. stiklal tehlikeye dütüü zaman onu kurtarmak için takibi muvafık olan en salim yolu belletir. (zgi;1985:272.) diyerek, okulun yeni eitim sistemimizde üstlenecei rolü belirtmitir. Çünkü O na göre tam baımsız olmak, yalnızca askeri, siyasal ve ekonomik alanlarda deil, aynı zamanda, eitim ve kültür gibi her alanda tam baımsız ve özgür olmak demektir. Her alanda özgür olmanın zihinlere kazınabilecei tek yer ise okuldur. Atatürk e göre bir ulusun yükselmesi ve gerilemesi de eitimin ulusal olup olmaması ile yakından ilgilidir. Ulusal olmayan eitimimiz, yüzyıllardan beri süregelen yıkımımızın temel nedenidir. Çünkü sadece, ulusal olan eitim, bir ülkenin insanlarını tüm iletiim yollarıyla birbirlerine, topraklarının fiziksel, kimyasal ve canlı bütün zenginliklerine, geçmiteki köklerine ve gelecein umutlarına balayan, böylelikle onları salıklı bir toplum düzeyine çıkaran bir güçtür. Ayrıca, eitimin topluma yeniden can vermek, onu tazelemek gibi vazgeçilmez bir ilevi vardır. Ona bu ilevi tanımayan toplum, varolma çizgisinin altına düer (Cumhuriyet Döneminde Eitim;1983:261). Eitimin bu ilevini etkin olarak yerine getirebilmesi ise, daha çok, onun ulusal olmasıyla mümkündür. Bu sebeple, hem eitimin topluma can vermek ve tazelemek ilevini yerine getirebilmesi, hem de milletimizin var olma çizgisinin altına dümemesi için, eitimin ulusal olması önde gelen bir zorunluluktur. Bu zorunluluun gerei olarak, eitime ulusal bir nitelik kazandırmak amacıyla uygulamada oldukça önemli adımlar atılmıtır. Öncelikle, Atatürk tarafından eitimimizin milli olmasını salamak maksadıyla gerekli alt yapıyı oluturmak için çalımalar yapacak olan bazı kurumlar; 15 Nisan 1931 tarihinde Türk Tarih Kurumu ve 12 Temmuz 1932 tarihinde de Türk Dil Kurumu kurulmutur. Atatürk için özellikle tarih ve dil alanında yapılacak çalımalar büyük önem taıyordu. Çünkü O; o gün için tarih ve dil alanındaki çalımaları yeterli görmüyor ve geçmi dönemlerde bu sahalarda yapılan uygulamaları eksik ve yanlı buluyordu. Örnein, O na göre mevcut tarih anlayıı ve öretimi yanlıtı. Çünkü Türklerin tarihi
102 Atatürk ün Eitim le lgili Görü ve Uygulamalarına Toplu / C. Dönmez Osmanlı döneminde anlaıldıı ve öretildii gibi, sadece Osmanlı tarihinden ibaret deildi. Osmanlı tarihi de, sadece bir hanedanın tarihi demek deildi. Ayrıca Selçuklu dönemi Türk tarihi de, Türklerin tarihinin oldukça parlak bir evresini oluturuyordu. Hatta bazı Batılı yazarların kitaplarında yer aldıı veçhile, Türk tarihinin kökleri Orta Asya ya kadar uzanıyordu. Hem bu konuların aratırılarak gerçeklerin ortaya çıkarılması, hem de Türk tarih öretiminin, Osmanlı Tarihi, slam Tarihi ve bir Genel Tarih öretiminin dıına çıkılarak gerçekletirilmesi gerekiyordu (zgi;1987:258). Kukusuz bu ileri yapacak olan ise Türk Tarih Kurumu idi. Atatürk ün önemle üzerinde durduu bu konularla ilgili aratırmalar yapmak için kurulmu olan Türk Tarih Kurumu, gerçekletirecei çalımalarla, hiç üphe yok ki, aynı zamanda eitimin milli olması hususunda da çok önemli hizmetler yapmı olacaktı. Atatürk dil alanında yapılacak yeni çalımaların da, tıpkı tarih alanındakiler gibi, büyük faydalar salamaya muktedir olduunu düünüyordu. Hatta özellikle dilin, sadece eitimin milli olması noktasında deil, aynı zamanda bütün alanlarda olduu gibi, kültür alanında da bir millet için ne kadar önemli olduunun bilincindeydi. Bu amaçla, kurduu Türk Dil Kurumunun çalımalarıyla eitimin milli olması için alt yapıyı oluturmaya katkıda bulunacaını düünürken, aynı zamanda, Türk milletini birletirici bir rol oynayabileceini de biliyordu. Yine eitimin milli olması gerektiine dair çalımaların devamı olarak, yukarıda belirtildii gibi 1 Nisan 1934 tarihinde stanbul Üniversitesi ve ona balı Türk nkılâp Tarihi Enstitüsü ile 14 Haziran 1935 tarihinde de Dil ve Tarih Corafya Fakültesi ve ona balı olarak Türk nkılâp Tarihi Enstitüsü kurulmutur. Adı geçen kurumlar, özellikle Türk tarihi ve dili ile ilgili yaptıkları çalımalarla, Türklüe ait kültür, dil ve tarih alanında birçok yeni belge, bilgi ve deeri ortaya koymu ve bunları milli eitimimizin hizmetine sunarak, onun milli bir nitelik kazanması için gerekli altyapıyı oluturmaya çalımılardır. Ayrıca eitimde farklı bir uygulama içinde olan Yabancı Okullarla ilgili olarak da, gerekli çalımalar yapılmı ve daha Lozan Konferansı sırasında; yabancı okulların varlıı, Türk kanunlarına uygun davranmaları ve dini propaganda yapmamaları artıyla kabul edilmitir. Daha sonra bu konuda Tevhid-i Tedrisat Kanunu hükümlerinin yanında, 1935 yılında Yabancı Okullar Yönergesi de çıkarılarak,(zgi;1998b:563) milli eitimimizin dıında olan bu okullar da disipline edilmi ve bir ölçüde sistemin içerisine alınmılardır. Böylelikle
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 103 eitimimizin milli olması yolunda önemli bir çalıma daha gerçekletirilmitir. 5.2. ETM BLMSEL OLMALIDIR Atatürk ün eitimin bilimsel olması gerektiine dair görülerini en bariz ekilde ortaya koyduu açıklaması, 22 Eylül 1924 tarihinde Samsun da öretmenlere hitaben yaptıı konumasıdır. O bu konumasında; Dünyada her ey için, medeniyet için, hayat için, muvaffakiyet için en hakiki mürit ilimdir, fendir. lim ve fennin haricinde mürit aramak gaflettir, cehalettir, dalalettir. (Atatürkçülük;1988:283) ve Ben manevi miras olarak hiçbir ayet, hiçbir dogma, hiçbir donmu ve kalıplamı kural bırakmıyorum. Benim manevi mirasım ilim ve akıldır. (Adem;2000:20) diyerek, bilimin insan ve toplum hayatı üzerindeki düüncelerini açıklamıtır. Dolayısıyla böyle düünen Atatürk ün oluturduu yeni eitim sisteminin bilimsel bir nitelikte olması tabiidir ve kaçınılmazdır. Atatürk gelitirilecek eitim modelinde bilim ve tekniin önemli bir rolü olduunu belirtmi ve milletimizin siyasi ve toplumsal hayatı ile zihinsel eitiminde rehberimizin bilim ve teknik olduunu vurgulayarak, eitimimizin bu ilke çerçevesinde planlanmasını istemitir (Karagözolu;1981:218). Hatta O, bu anlayıın eseri olarak, yukarıda da vurgulandıı gibi Cumhuriyeti, Hayatta en hakiki mürit ilimdir. ilkesi üzerine oturtmu ve Cumhuriyet, bilimsel düünce üzerinde yükselmitir. Bunun en güzel açıklaması niteliindeki Atatürk ün u sözleri, bilimin yeni Cumhuriyet için ne kadar önemli olduunu bir defa daha ortaya koymaktadır. O; Hanımlar, Beyler; Memleketimizin en mamur, en latif, en güzel yerlerini üç buçuk sene kirli ayaklarıyla çineyen dümanı malup eden zaferin sırrı nerededir, bilir misiniz? Orduların sevk ve idaresinde ilim ve fen düsturlarını rehber ittihaz etmektedir. Milletimizi yetitirmek için asıl olan mekteplerimizin, darülfünunlarımızın teessüsünde aynı meslei takip edeceiz. Evet, milletimizin siyasi, içtimai hayatında, milletimizin fikri terbiyesinde de rehberimiz ilim ve fen olacaktır. Mektep sayesinde, mektebin verecei ilim ve fen sayesindedir ki, Türk milleti, Türk sanatı, iktisadiyatı, Türk iir ve edebiyatı, bütün bedayiiyle inkiaf eder. (zgi;1985:272), diyerek, milletimiz, medeniyetimiz ve dolayısıyla Cumhuriyetimiz için, her alanda ilim ve fennin zaruretine iaret etmitir. Atatürk ün eitimdeki bilimsellik ilkesi, eitim ve öretimin amaç, içerik ve araçları yönünden bilimin en son verilerine göre düzenlenmesi anlamını taımakta ve bunu gerekli kılmaktadır. Bu konuyla ilgili olarak O, yine Samsun daki konumasının devamında Bin, iki bin, binlerce sene evvelki ilim ve fen lisanının çizdii
104 Atatürk ün Eitim le lgili Görü ve Uygulamalarına Toplu / C. Dönmez düsturları, u kadar bir sene sonra bugün aynen tatbike kalkımak elbette ilim ve fennin içinde bulunmak deildir. (zgi;1985:274), diyerek, eitim ve toplum hayatımızın yeniden ekillendirilmesinde düsturumuzun, çada ilimin olması lazım geldii hususunu vurgulamıtır. Bu ise, yeni Cumhuriyetin istenilen niteliklerle donanmı nesillerini yetitirebilmek için vazgeçilmez durumdadır. Çada uygarlık seviyesine ulamak için tek yolun bilim ve teknoloji olduunu her fırsatta vurgulayan Atatürk, bu kapsamda, 29 Ekim 1933'te, Onuncu Yıl Nutkunda: "Milli kültürümüzü çada medeniyet seviyesinin üstüne çıkaracaız. Bunun için, bizce zaman ölçüsü geçmi asırların gevetici zihniyetine göre deil, asrımızın sürat ve hareket kavramına göre düünülmelidir. Geçen zamana oranla, daha çok çalıacaız. Daha az zamanda, daha büyük iler baaracaız. Bunda da baarılı olacaımıza üphem yoktur. Çünkü Türk milletinin yürümekte olduu ilerleme ve medeniyet yolunda, elinde ve kafasında tutuu meale, müspet ilimdir." demitir. Atatürkçü eitim sisteminde bilim ve teknikle donatılmı eitimciler ve öretmenler, toplumun her kesiminde ve okullarda insan yetitirmek için büyük görevler üstlenmilerdir (Aslan;1989:64). Çünkü Atatürk için çaın gerisinde kalmı ülkeyi kalkındırmak ve onu çada ülkeler arasında layık olduu yere getirmek için bavurulacak tek yol bilim ve teknoloji idi. (Güne;2003:10) Dolayısıyla, bu amaca ulamak için bilim ve teknikle donatılmı insanları yetitirmek oldukça önemliydi. Bu ise, ancak eitimin bilimsel bir nitelie sahip olmasıyla mümkün olabilirdi. 5.3. ETM LAK OLMALIDIR Klasik anlamda laiklik, ilk olarak sivil toplumun dini toplum karısında baımsızlıını, ikinci olarak da manevi alanda yalnızlıını gerektirir. Böylece bireyler özgür olurlar ve inançları ya da inançsızlıkları yalnızca kendilerini ilgilendirir(adem; 2000:21). Laik eitim; din etkisinden kurtulmu olan, bireylerin dinsel inançlarına herhangi bir biçimde karımayan ve öretim kurumlarındaki çalımalar ile din ilerini birbirinden ayrı tutan eitimdir(ouzkan;2003:102). Bu noktada eitimin laik olmasından, eitimin dini kuralların anlayı ve bakı açılarından ayrı ve farklı olarak, kapılarını bilimsel düünceye açacak ekilde yapılanmı bir eitim sistemi anlaılır. Laik eitimden, her eyden önce banaz olmayan, özgür düünceli, çaa uymada zorlanmayan bireyler yetitirmek kastedilmektedir(güne;2003:10). Laik eitim ya da eitimin laikletirilmesi; medrese-mektep ikilemine bir çözüm olarak
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 105 düünülmütür. Bu anlamda laik eitim ulusal birliin de çimentosudur. Eitimin laik olmasıyla ilgili en önemli çalımalardan birisi, kukusuz Tevhid-i Tedrisat Kanununun çıkarılmı olmasıdır. Çünkü bu sayede bütün medrese ya da çeitli mahalle mektepleri eklinde öretim yapan dini okullar, bizzat Milli Eitim Bakanlıının idare ve kontrolü altına girmilerdir. Böylelikle müfredatları Bakanlık tarafından belirlendii için, çada eitim anlayıına göre yeniden yapılandırılmaları mümkün olmutur. Ayrıca, bizzat Atatürk ün laiklik ilkesinin kendisi, her konuda olduu gibi eitimin laik olması konusunda da, en önemli etken ve güvenceyi oluturmutur. Bu sayede Türkiye de eitim, her türlü dini kural ve dogmalardan uzak akıl ve bilimin ııında laik bir anlayıla yapılanmıtır. 5.4. ETM KARMA OLMALIDIR Osmanlı döneminde kız ve erkek okullarının ayrı olması, kadın nüfusun aleyhinde eitimde fırsat eitsizliine neden olmutu(adem;2000:24). Eitim sisteminde, iki cins arasındaki bu ayrılık ve eitsizlik, Atatürk bata olmak üzere, Cumhuriyet Türkiye sinin devrimci kadroları tarafından balangıçtan itibaren ilke olarak reddedilmitir(nan;1983:291). Salıklı bir toplum, dengeli ve tutarlı bir aile yapısını gerektirir. Toplumların sosyal yapılarının salamlıının, kadınlarının iyi eitilmilii ile paralel olduunu gözlemleyen Atatürk, Türk toplumu için, aynı düünceleri gerçekletirmek üzere bütün yurt gezilerinde ve Meclis konumalarında kadınların eitimi konusunu dile getirmitir. Bu sorunun bir an önce çözümlenmesi gerektiini düünen Atatürk, en büyük özelliklerinden birisi olan, yeri ve zamanı geldiinde harekete geçmek ve doru netice almak düsturunu bu konuda da sergilemitir. 1924 yılında, Tekirda da kız lisesi bulunmaması sebebiyle, kızların erkek lisesine kaydolmak istemeleri, Türk eitiminde, kızlarla erkeklerin beraber okumaları, yani karma eitim konusunu gündeme getirmitir. O zaman için böyle bir uygulamanın olmaması nedeniyle Tekirda Erkek Lisesi Müdürü, bu problemi nasıl çözeceini Bakanlıa sormu ve böylece Türkiye de karma eitime geçme süreci de balamıtır. Zaten her fırsatta kızların da erkekler kadar okuması gerektiini vurgulayan Atatürk, bu olay üzerine, beklenen anın geldiini düünerek hemen harekete geçmitir. Bu çerçevede, ilk etapta 1924 yılı Austosunda, ilkokul eitiminin karma olması gerektii, kızların erkek okullarına, erkeklerin de kız okullarına kayıt yaptırabilecekleri kararlatırılmıtır. 17 ubat 1926 tarihinde kabul edilen Medeni Kanunla, kadınlara erkeklerle eit
106 Atatürk ün Eitim le lgili Görü ve Uygulamalarına Toplu / C. Dönmez haklar tanınmasına ramen, ilkokul hariç, hala kız ve erkek örenciler ayrı okullarda eitim görüyorlardı. Bu durum, adı geçen kanunun ortaya koyduu kadın erkek eitlii anlayıına da ters düüyordu. Bu sebeple, sözü edilen konuda yeni çalımalar yapılması ve bu olumsuz durumun düzeltilmesi gerekiyordu. Bu gereklilii kaçınılmaz kılan hususlardan birisi de elimizde cinsiyet itibarı ile ilk istatistikî bilgilerin bulunduu 1927 1928 öretim yılına dair veriler idi. O tarihli verilere göre, ilkokul örenimi gören örencilerin sadece %29 u kız örenci idi. Aynı yıl bu oran, ortaokullarda %18,9, liselerde ise, %28 dir. Bu eitsizlii en alt düzeye düürmek için, 1927 yılında MEB Orta Öretim Dairesi karma eitimi hedefleyen bir plan hazırladı. Talim ve Terbiye Dairesince incelenen ve ortaokullarda karma eitimin denenmesini öngören bu planın, Milli Eitim Bakanı Mustafa Necati tarafından da onaylanmasıyla, o yıl varolan 70 ortaokulda karma eitime geçilmitir. Ortaokullardaki uygulamadan olumlu sonuçlar alınması üzerine, 1928 1929 öretim yılında da tüm liselerde karma eitime balanmıtır(adem;2000:26). 5.5. ETM UYGULAMALI OLMALIDIR Atatürk, uygulamalı eitimi, eitim sisteminin temeli olarak görmütür. Çünkü O, yukarıda yeni eitim sistemimizin nasıl bir amaca yönelik olarak yapılandırılması gerektiine dair görülerinden bahsederken de ifade ettiimiz gibi, eitimin ie yarar üretici ve hayatta baarılı olacak nesiller yetitirmesini istiyordu. O na göre, Bir yandan bilgisizlii ortadan kaldırmaya uraırken, bir yandan da memleket evladını toplumsal ve ekonomik hayatta aktif ekilde etkili ve verimli kılabilmek için zorunlu olan ilk bilgileri uygulamalı bir biçimde vermek metodu eitimimizin temelini oluturmalıydı (Fidan, Erden; 1997:124). Atatürk, Mahalle Mekteplerinde ve Medreselerde çok yaygın olan ezberci eitimin bireye ve topluma hiçbir yararı olmadıı düünüyordu. Bu nedenle, 1 Mart 1923 tarihinde TBMM de yaptıı konumada: Eitim ve öretimde uygulanacak yöntem, bilgiyi insan için bir süs, tahakküm aracı veya medeni bir zevkten ziyade, yaamda baarılı olmayı salayan pratik ve kullanılı bir araç haline getirmektir. Bir yandan yaygın olan cehaleti ortadan kaldırırken, öte yandan toplum hayatında yapıcı, etkili ve verimli insanlar yetitirmek gerekir. Bu da ilk ve orta öretimin, uygulamalı örenme ilkesine dayanması ile gerçekletirilebilir (Adem;2000:27) diyordu. Atatürk, uygulamalı eitimin hedeflerini, niçin gerekli olduunu ve hangi
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 107 eitim kademesinden itibaren balaması gerektiini de u sözleriyle ifade etmitir: Toplumsal hayatta bizzat faal ve faydalı, verimli elemanlar yetitirmek lazımdır. Bu da, ilk ve ortaöretimin uygulamalı bir ekilde olmasıyla mümkün olur. Ancak bu sayede, toplumlar i adamlarına, sanatkârlarına sahip olur. Elbette milli dehamızı gelitirmek, hislerimizi layık olduu dereceye çıkarmak için, yüksek meslek sahipleri de yetitirmeliyiz. Bunlar ise hiç kuku yok ki, Atatürk ün de ifade ettii gibi, en iyi ekilde sadece uygulamalı eitim ile gerçekletirilebilirdi. te bu sebepledir ki, eitimin uygulamalı olması noktasında Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren birçok çalımalar gerçekletirilmi ve bu kapsamda özellikle, deiik yerlerde, çeitli seviyelerde pek çok meslek okulları açılmıtır. Bu okulların yanında, özellikle meslek okullarına öretmen yetitirmek için, Ankara da açılan Erkek Teknik Öretmen Okulu ile Kız Meslek Öretmen Okulu, gerek bizzat uygulamalı eitim yapmaları ve gerekse aynı zamanda uygulamalı eitimin sigortaları durumunda olmaları sebebiyle önemlidirler. Yine Cumhuriyetin ilk yıllarında açılan Halkevleri ve daha sonraki dönemde kurulan Köy Enstitüleri de çeitli uygulamalı kurslar ve derslerin verildii okullar olmulardır. 6. SONUÇ Atatürk, daha Kurtulu Savaı yıllarında eitim ile ilgili çalımaları balatarak, bir yerde bu alanda yapılacak ilerin de, en az askeri alandakiler kadar önemli ve öncelikli olduunu göstermitir. Hatta savatan sonra, askeri zaferlerin eitim alanında kazanılacak zaferlere zemin hazırladıını da söyleyerek, eitime daha büyük önem atfetmitir. te Atatürk ün bu konuya verdii önem ve önceliin bir gerei olarak, Cumhuriyet dönemi Türk Eitim Sistemi, Cumhuriyete yakıır çada bir anlayıla, milli, bilimsel, laik, karma ve uygulamalı olacak ekilde yapılandırılmıtır. Bu eitim anlayıı, bata Cumhuriyetin istedii nesilleri yetitirmek hedefi olmak üzere (onu koruyup kollayacak bilince sahip nesiller), Atatürk ün Türk milletine gösterdii birçok hedefi ve bu kapsamda, çada uygarlıı yakalama hedefini gerçekletirebilecek bilgi, birikim ve olgunlua sahip bir bakı açısıyla oluturulmutur. Bu noktada, ortaya konulan ilkeler akıl ve bilimin doruları temelinde her zaman geçerliliini koruyacak olan evrensel ilkelerdir. Bu ilkeler Atatürk ün eitim konusundaki bilgi ve geni ufkunun bir eseri olarak deerlendirilmelidir. Bu ufuk ki, bugün dahi zaman zaman problemlerimize çözüm olabilecek bir yapıya ve zor anlarımızda bize ıık tutabilecek geni bir perspektife sahiptir.
108 Atatürk ün Eitim le lgili Görü ve Uygulamalarına Toplu / C. Dönmez 7. KAYNAKLAR Adem, M. (2000). Atatürkçü Düünce Iıında Eitim Politikamız. stanbul: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık. Akkutay, Ü. (2001). Cumhuriyet Dönemi nde zlenen Eitim Politikaları, Gelimeler, Sorunlar, Öneriler, 2000 Yılında Türk Milli Eitim Örgütü ve Yönetimi Ulusal Sempozyumu. Ankara: Öretmen Hüseyin Hüsnü Tekıık Eitim Aratırma Gelitirme Vakfı Yayınları Akyüz, Y. (1992). Atatürkçü Düünce, Atatürk ve Eitim. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Ankara.: Atatürk Aratırma Merkezi Yay. Akyüz, Y.(1999). Türk Eitim Tarihi : (Balangıçtan 1999'a). stanbul: Alfa Yayınları. Aslan, E. (1989). Atatürkçü Düünce Sisteminde Türk Eitimi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Atatürk Aratırmaları Merkezi Yayınları. Atatürk ve Atatürkçülüe likin Makaleler. (2001). Genelkurmay Bakanlıı, stanbul: Milli Eitim Basımevi. Atatürkçülük. (1988). (Birinci Kitap). Atatürk ün Görü ve Direktifleri, stanbul.: MEB Basımevi. Baaran,.E.(1994). Türkiye Eitim Sistemi. Ankara Bagöz,. (1995). Türkiye nin Eitim Çıkmazı ve Atatürk. Ankara.: T.C. Kültür Bakanlıı Yayınları, Babakanlık Basımevi. Budak,. (2003). Atatürk'ün Eitim Felsefesi ve Gelitirdii Eitim Sisteminin Deitirilmesi, Milli Eitim Dergisi, Sayı.160. Cumhurbakanları, Babakanlar ve Milli Eitim Bakanlarının Milli Eitimle lgili Söylev ve Demeçleri 1, (1946). Ankara: MEB Basımevi. Cumhuriyet Döneminde Eitim.(1983). Milli Eitim Bakanlıı Yayınları; stanbul: Milli Eitim Basımevi. Çaycı, A. (2002). Gazi Mustafa Kemal Atatürk Millî Baımsızlık Ve Çadalama Önderi (Hayatı ve Eseri). Ankara. Ergin, O.(1977). Türk Maarif Tarihi. stanbul: Eser Matbaası, Cilt 5 Fidan N.; ERDEN, M.(1997). Eitime Giri. Ankara.: Alkım Yayınevi. Ç. R.(1998). Türkiye yi Laikletiren Yasalar. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Aratırma Merkezi Yayınları. Güler A.; AKGÜL, S.(1999). Atatürk ve Eitim. Ankara: Kara Harb Okulu Basımevi.
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 109 Güne, M; GÜNE, H.(2003). Türkiye de Eitim Politikaları ve Sivil Toplum Ankara: Anı Yayıncılık. nan, M, R. (1983). Cumhuriyet Döneminde stanbul: Eitim. Milli Eitim Basımevi. zgi, Ö.(1984 1985) Atatürk ün Eitim ve Üniversitelere Bakı Açısı. Ankara: Atatürk Aratırma Merkezi Dergisi, Cilt 1, Sayı 1-2. zgi, Ö.(1987). Atatürk ün Tarih lmi Hakkındaki Düünceleri, I. Uluslar arası Atatürk Sempozyumu Bildiriler, 21 23 Eylül, Ankara. zgi, Ö.(1998a). Atatürk ün Eitim Politikaları ve Yabancı Okullar Sorunu, Üçüncü Atatürk Sempozyumu 3-6 Ekim 1995 Gazi Mausa KKTC, Cilt I, Ankara: Atatürk Aratırma Merkezi Yayınları, zgi, Ö.(1998b). Atatürk ve Milli Birlik, Ankara: Atatürk Aratırma Merkezi Dergisi, C.4, Sayı 12. Karagözolu, G.(1981). Atatürk Devriminin Yerlemesinde ve Gerçeklemesinde Eitimin Rolü ve Yeri, Ankara:Atatürk ve Eitim, Türk Eitim Dernei Yayınları. Kaya, Y. K.(1989). nsan Yetitirme Düzenimize Yeni Bir Bakı, Ankara: Bilim Yayınları. Ouzkan, F.(1981). Eitim Terimleri Sözlüü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını. Ta, N. F.(2003). Türk Milli Eitiminin Yenilemesi ve Öncelikleri, Milli Eitim Dergisi, Sayı.59. YÖK(1989). Atatürk lkeleri ve nkılâp Tarihi I/1, Ankara: YÖK Yayınları.