TARİH haftalık ders sayısı 2, yıllık toplam 74 ders saati GİRİŞ Tarih dersi plan ve programı bütün olarak Kosova, Avrupa ve dünyanın tarihine ait bilgileri kapsamaktadır. Tarih dersi plan ve programında Kosova da yaşayan değişik toplulukların tarihine ve geleneklerine özel dikkat gösterilecektir. Öğrencilerin yerel, bölgesel, ulusal kimliği ve ayrıca günümüzün giderek birbirine bağlanan dünyasındaki geniş kimlik kavramı da Tarih dersi plan ve programı ile verilecektir. Tarih dersi plan ve programı geçmişle yapıcı bir şekilde hesaplaşmaya olan ihtiyacı uyandırmalıdır. Farklılıklara karşı hoşgörülü olmayı ve karşılıklı saygıyı aşılamalıdır. Öğrenme hedeflerinin bir parçası olarak demokratik toplumlarda ulusal kimliğin ve tarihi geleneklerin yerleştirilmesi, insanlar arasında barışçıl anlayışı geliştirme ve yapıcı bir şekilde beraber yaşayabilme düşüncesiyle bilgi, tutum ve becerilerin geliştirilmesiyle bağlantılı olmalıdır. Tarih dersi ilkokulun V. sınıfında ve alt orta okulun tüm sınıflarında (6-9) genel öğretim dersi olarak okutulmaktadır. Tarih bir sosyal bilimi olarak insan toplumunun geçmişini, en eski çağlardan bugüne kadar araştıran bir bilimdir. Tarih bilimi toplumun sosyal, siyasal, ekonomi, kültür gibi alanları incelemektedir. Alt orta okulun VI. sınıfında tarih dersi insan toplumunun belirmesinden Erken Orta Çağın sonlarına kadar (XI. yy.) olagelen sosyal olgular, olayları ve süreçleri öğretmektedir. Tarih dersinin temel amacı öğrencilerin bir biçimde tarihi bilgileri, becerileri ve yetenekleri geliştirmek ve edinmektir. GENEL AMAÇLAR 1. Bugünü daha iyi değerlendirebilmek için geçmiş çağlardaki sosyal, ekonomik ve siyasi olayların neden ve sonuçlarını günümüzle kıyaslama yaparak düşünme, araştırma ve akıl yürütme yeteneğini geliştirme, 121
2. Çevresindeki eski, yeni sanat ve kültür eserlerini, müze ve anıtlar gibi ulusal ve evrensel değerleri tanımalarını ve onları korumak gerektiğini öğrenmek, 3. İnsanlara hak ve sorumluluklar taşıdığını ve birbirlerinin görüş ve inanışlarını saygı ve hoşgörü ile karşılamaları gerektiğini benimseme, 4. Kendi toplumların geleneklerini geliştirmeye ilgi göstermelerini ve kültürel miraslarını zenginleştirmeye ve diğer kültürlere, geleneklere, insani dayanışmaya saygı göstermelerini, 5. Kişisel, yerel, etnik ve ulusal benliklerini geliştirmelerine, insanların yerel ve etnik bir benliğe sahip olduğunu ancak daha geniş bir benliğin de geliştirilmesinin önemli olduğu gerçeğini anlamalarını ve değerlendirmelerini, 6. Demokratik vatandaşlığın uygulayabilmesi için ihtiyaç duyulan bilgi, davranış ve becerileri geliştirmeleri, 7. Farklı durum ve yeni bağlamlarda bilgi ve becerilerden faydalanmalarını, bireysel olarak ve başkaları ile işbirliği içinde yaratıcı problem çözme becerisi kazanmalarını, bağımsız eleştirel düşünme becerilerini ve motivasyonlarını geliştirme, 8. Kendilerine, başkalarına, topluma ve çevrelerine karşı sorumluluk geliştirmelerini, 9. Öğrenmeye karşı olumlu bir yaklaşım edinmelerini, edindiği bilgi ve becerileri yaşamlarının her safhasında uygulayabilme, 10. Farklılıklar karşısında olumlu bir tutum sergilemelerini, 11. Diğer dünya toplumlarının ve kendi toplumlarının tarihleri, gelenekleri, kültürleri ve maneviyatlarının bilincinde olmalarını, 12. Farklılıklar içinde hoşgörü ve saygıyı geliştirmelerini ve günümüz dünyasının karşılıklı bağımlılığının farkında olmalarını amaçlamaktadır. ÖZEL AMAÇLAR 1. Tarih dersinde geçen kavramların anlamlarını söyleme, örnek verebilme. 2. Tarih konusunu, insan topluluklarının gelişimleri, yaptıkları etkinlikler hakkında yorum yapabilme, günümüzle kıyaslama yaparak akıl yürütebilme. 3. İnsan toplumunun geçmişi, çağlara ayrımını kavrayabilme. 4. İlk çağda zamanı ölçme (takvim) çeşitlerini tanıyabilme. 122
5. İlk insan topluluklarının ortaya çıkışları, gelişme dönemlerini, bu dönemlerin özelliklerini tanıyabilme, bu günün toplumlarıyla karşılaştırma yapabilme. 6. İlk insan topluluklarının, ilk çağ ve erken orta çağ dönemi topluluklarının özelliklerini tanıyabilme, günümüz toplumlarıyla bağlantı kurabilme. 7. Tarihöncesi dönemden Gelişmiş Orta Çağa kadar olan süreçte insan toplumlarının gösterdiği gelişim özelliklerini kavrayabilme. 8. Tariöncesi dönemden Gelişmiş Orta Çağa kadar insan topluluklarının etnik yapıları sosyal yaşayışları, kültür ve uygarlık düzeylerini kavrayabilme, günümüz kültür ve uyğarlıklarına etkilerini açıklayabilme. 8. Türklerin ilk yurdu, göçleri ve Orta Asya ve Yakın Doğu da kurdukları devletler hakkında bilgi sahibi olma, geçmiş tarihleri hakkında yorum yapabilme. 9. İlk çağ ve Erken orta Çağ da kurulan devlet ve halklara ait tarihi haritalarında yararlanma becerisini geliştirme. 10. Tariöncesi, İlk Çağ ve Erken Orta Çağ dan kalan kültür-tarih anıtlarını koruma becerisini geliştirebilme ve değerlerini kavrayabilme. 123
PROGRAM İÇERİKLERİ ( Haftalık ders sayısı 2, yıllık toplam 74 ders saati ) Altkategoriler Program içerikleri- Konular Amaçlar Davranışlar Derslerarası İlişki 1.Tarih bilimine ve dersine giriş 2. Tarihöncesi devri 3.Eski Doğu - Tarihin konusu ve önemi - Tarihte takvim ve tarihin bölümlere ayrılması - Taş devri ve İlk insan toplulukları - Maden devri ve İlk insan toplulukların düşmesi - Eski Mısır ve Mezopotamya - Tarih dersine giriş ünitesinde geçen temel kavramların anlam bilgisi. - Tarihin konusu, tarih çağları ile ilgili temel sınıflamalar bilgisi. - Tarih öğrenmenin gerekliliğini kavrayabilme. - İlk insan toplulukların çıkışını kavratma. - İnsan topluluklarının ilk gelişme dönemlerini kavrayabilme. - İnsan topluluklarının ilk gelişme dönemlerinin özellikleri bilgisi. - Eski Doğu devletlerinin durumlarını kavrayabilme. - Tartih dersine giriş ünitesinde geçen temel kavramların ne anlama geldiğini söyleme/yazma - Tarihin konusunun, insan topluluklarının geçmişi ve tüm etkinlikleri olduğunu - Tarihöncesi devirlerini Yontma Taş, Cilali Taş, Maden devri olarak Tarih devirlerini ise İlk, Orta, Yeni ve Yakın Çağ olarak sınıflayıp - Tarih öğrenmenin gerekliliğini açıklama. - İlk insan topluluklarının ortaya çıkışını - İnsan topluluklarının ilk gelişme dönemlerini - İnsan topluluklarının ilk gelişme dönemlerinin özelliklerini ayırt edebilme. - Eski Doğu devletlerinin durumlarını Arkeolojı, sanat, matematik, coğrafya ve başka. Arkeoloji, sanat, biyoloji, coğrafya ve başka. Arkeoloji, mitoloji, coğrafya, sanat, 124
4. Balkan yarımadasının Eski halkları 5. Eski Yunanistan 6.Eski Makedonya - Çin, Hindistan ve Persler - Eski Doğu halkların kültürü - Pelazglar, İlirler, Yunanlılar, Makedonlular ve Trakyalılar - Yunanistan tarihinin en eski devri - Atina ve İsparta - Akdenizde Yunan kolonileri - Yunan-Pers ve Peloponez savaşları - Yunan kültürü ve uygarlığı - Eski Yunanlılarda çocuk eğitimi - Helen devri ve onun kültürü - Eski Doğu devletlerinin yönetim özelliklerini kavrayabilme - Eski Doğu devletlerindeki kiltir ve uygarlığın özellikleri bilgisi - Eski Balkan yarımadası halklarının kimlerden oluştuğunu kavrayabilme. - Eski Balkan yarımadası halklarının yaşadıkları bölgeler ve kültür ve yaşayışları bilgisi. - Ege havzasında yaşamış eski uygarlıklar bilgisi. - Atina ve İsparta devletleri arasındaki farkları kavrayabilme. - Eski Yunan kültür ve uygarlıklarını tanıyabilme. - Makedonya devletinin kuruluşunu kavrayabilme - Makedonya devletinin gelişim özelliklerini kavrayabilme - Eski Doğu devletlerinde devlet yönetim özelliklerini - Eski Doğu devletlerini harita üzerinde gösterebilme. - Eski Doğu devletlerinin kültür ve uygarlık özelliklerini açıklayabilme. - Eski Balkan yarımadasının kimlerden oluştuğunu - Eski Balkan yarımadası halklarının yaşadıkları bölgeleri söyleme/yazma ve harita üzerinde gösterme. Eski Balkan yarımadasının Eski halklarının kültürü ve yaşayışlarını tanıyabilme. Ege havzasında yaşamış eski uygarlıkların neler olduğunu - Atina ve İsparta devletleri arasındaki farkları ayırt edebilme. - Atina ve İsparta devletlerinin devlet yönetim yapılarını açıklayabilme. - Eski Yunan kültür ve uygarlıklarının genel özelliklerini - Makedonya devletinin kuruluş ve gelişme dönemi özelliklerini - Helen kültürünün temel özelliklerini söyleme/yazma matematik, edebiyat ve başka. Coğrafya, arkeoloji, Mitoloji, mimarcılık ve başka. Felsefe, sanat, edebiyat, Mimarcılık, matematik, coğrafya ve başka. Arkeoloji, coğrafya, Sanat, mimarcilik, edebiyat, felsefe ve başka. 125
7. Eski Roma - Apenin yarımadasının Eski halkları - Roma nın yarımadada ve Akdenizde genişlemesi - Köle ayaklanmaları - I. ve II. Triumfirlik- - I. ve II. yy. Roma İmparatorluğu - Hristiyanlığın belirmesi ve genişlemesi - Roma İmparatorluğun bunalımı ve düşmesi - Romalıların inanışları ve kültürü 8. İlirler - İlir boyları ve onların yaşadıkları bölgeler - Enkeleylerin, Taulantların, Epirin, Ardiyanların ve - Dardanların kırallığı - Roma Imparatorlugu yönetiminde Dardania - İlir devletleri-toplumsal ve ekonomik hayat - Roma nın Balkan işgali ve İlir ayaklanmaları - Helen kültürünün temel özelliklerini kavrayabilme - Eski Roma devletinin kuruluşunu kavrayabilme. - Eski Roma devletinin gelişim özelliklerini kavrayabilme. - Eski Roma devletinin sosyal yapısını kavrayabilme. - Eski Roma devletinin devlet yönetimi bilgisi. - Eski Roma devletinin kültür ve uygarlığın temel özelliklerini kavrayabilme. - İlirlerin etnik yapısını kavrayabilme. - İlir boyları ve devletlerinin kurulduğu yerleri tanıyabilme. - İİlirlerin sosyal yaşayışını ve kültür özelliklerini kavrayabilme. Eski Roma devletinin kuruluş ve gelişim dönemi özelliklerini - Eski Roma devletinin gelişimini harita üzerinde gösterme. - Eski Roma devletinin sosyal yapı özelliklerini - Eski Roma devletinin devlet yönetiminin belirgin özelliklerini - Eski Roma devletinin kültür ve uygarlığının temel özelliklerini - İlirlerin etnik yapı özelliklerini - İlir boyları ve devletlerinin kurulduğu yerleri harita üzerinde gösterme. - İlirlerin sosyal yaşayış ve kültür özelliklerini Sanat, coğrafya, felsefe, edebiyat, hukuk ve başka. Coğrafya,sanat, arkeoloji ve başka 126
9. Türklerin ilk yurdu ve onların göçleri 10. Erken Orta Çağ 11. Bizans ve Araplar - İlirlerin kültürü ve inanışları - Türklerin ilk yurdu ve onların göçleri - Orta Asya ve Avrupa da Hun devleti (Atilla) - Göktürkler ve Uygurlar - Türklerin kültür ve uygarlığı - Avrupa da büyük kavimler göçü - Frank devleti - Erken derebeylik - Temel özellikler - XI.yy. kadar Bizans İmparatorluğu - Erken orta Çağda Arbırlar - Balkan na İslav göçleri - Arap devletinin ve İslamiyetin yayilması - Türklerin ilk yurdu ve göçlerle ilgili olgular bilgisi - İlk yurda kurulan Türk devletlerini tanıyabilme - İlk yurta kurulan Türk devletlerindeki uygarlığın özellikleri bilgisi - Kavimler göçünün nedenlerini kavrayabilme - Kavimler göçü sonucunda Avrupa da kurulan Orta Çağ devletleri bilgisi - Frank devletinin kuruluşunu kavrayabilme - Frank ve diğer Orta Çağ devletlerinin özelliklerini tanıyabilme. - Bizans İmparatorluğunnun kuruluşunu kavrayabilme. - Bizans İmparatorluğunun yükselme dönemlerini kavrayabilme. - Arbır devletinin gelişi dönemlerini kavrayabilme. - Güney İslavların göçleri - Türklerin ilk yurdunun neresi olduğunu söyleme ve harita üzerinde gösterme. - Türklerin ilk yurtlarından göçlerinin nedenlerini - İlk yurta kurulan Türk devletlerini açıklama ve harita üzerinde gösterme. - İlk yurta kurulan Türk devletlerinin kültür özelliklerini söyleme/yazma - Kavimler göçünün nedenlerini - Kavimler göçü sonucunda Avrupa da kurulan Orta Çağ devletlerini harita üzerinde gösterme. - Frank devletinin kuruluş dönemi özelliklerini - Fran ve diğer Orta Çağ devletlerinin özelliklerini - Bizans İmpartorluğunun kuruluş ve yükselme dönemi özelliklerini - Arbır devletinin gelişme dönemi özelliklerini - Güney İslavların göç yollarını harita üzeründe gösterme. - İslamiyetin doğuşu ve yayılışıyla Coğrafya, sanat, edebiyat, arkeoloji ve başka. Coğrafya, sanat, edebiyat, Avrupa dilleri ve başka. Coğrafya, sanat, mimarcilık, edebiyat ve başka. 127
12. Orta Asya ve Yakın Doğu da Türk devletleri 13. Erken Orta Çağda Güney İslavlar - Arap devletinin Halifeliğin yayılması - Arap-İslam kültürü - Erken Orta Çağda Türk boyları ve devletleri, - Türklerin İslamiyeti kabul etmesi - Karahanlı ve Gazneli devleti - Selçuklar ve Türk Beylikleri döneminde Anadolu - Anadolu da Selçuk kültürü ve uygarlığı - Orta Doğu ve Orta Asya da Türk devletleri - Karantanya, Hırvatistan ve Bosna - Bulgaristan, Raşka, Duklya ve Makedonya - Erken Orta Çağda Balkan halkların kültürü bilgisi - İslamiyetin doğuşu ve yayılışıyla ilgili temel olgular bilgisi. - Arap-İslam kültür özelliklerini kavrayabilme - Orta Asya ve Yakın Doğu da kurulan Türk devletlerini tanıyabilme. - Türklerin İslamiyeti kabulünü açıklayabilme. - Orta Asya ve Yakın Doğu da kurulam Türk devletlerindeki kültür ve uygarlığın özellikleri bilgisi. Erken Orta Çağ da Balkan halklarının kurdukları devletlerin özellikleri bilgisi. - Erken Orta Çağda Balkan halklarının kurdukları devletlerin kültür özellikleri bilgisi. ilgili temel olguları açıklayabilme. - Arap-İslam kültür özelliklerini açıklayabilme. - Orta Asya ve Yakın Doğu da kurulan Türk devletlerinin genel özelliklerini - Orta Asya ve yakın Doğu da kurulan Türk devletlerini harita üzerinde gösterme. - Türklerin İslamiyeti kabulünü açıklayabilme. - Orta Asya ve Yakın Doğu da kurulan Türk devletlerindeki kültür ve uygarlığın temel özelliklerini söyleme / yazma. - Erken Orta Çağ da kurulan Balkan devletlerinin temel özelliklerini söyleme / yazma. - Erken Orta Çağ da kurulan Balkan devletlerini harita üzerinde gösterme, - Erken Orta Çağ da Balkan halklarının kurdukları devletlerin kültür özelliklerini söyleme/yazma - Coğrafya, sanat, edebiyat, mimarcılık vb. Coğrafya, arkeoloji, sanat, edebiyat, mimarcılık vb. Not: Öğretmen ve öğrencilerin seçimine 6 ders saati bırakılmıştır. Bu ders saatlarinde öğretmen yöre tarihi içerikleri açıklayabilir ya da arşiv, müze, kütüphane, tarih anıtlarını öğrencilerle ziyaret edebilir. 128
DAVRANIŞLAR Tarih öğretim programının Genel ödevler bölümünde alt orta okulun VI.sınıf öğrencileri Tarih dersinde önemli olan bilgi, beceri ve davranışları kazanmaları gerekli olduğu belirtilmiştir. Belirtilen bilgilere sahip olma, beceri ve davranışları geliştirme VI. Sınıf öğrencilerinden beklenen öğrenim standardını teşkil etmektedir. Bundan dolayı her tarih dersi öğretmeni VI.sınıf öğrenim standartları istemlerini memnun etmesi için Genel ödevler bölümünde belirtilen eğitim-öğretim neticelerini göz önünde bulundurmalıdır. Alt orta okulun VI. sınıfını bitiren öğrencilerden şu neticeler beklenmektedir: Tarih dersi öğretimin kavrayabilmesi ve ayırt etmeleri, Eski halklarin zamanı nasıl hesapladıkları ne gibi takvimler kullandıklarını kavrayabilmeleri. Yıl, onyıl, yüzyıl ve binyılı ayırt edebilmeleri, Zamani İsa nın doğuşundan önce ve sonra hesaplamasını kavrayabilmesi, İlk Çağ devletlerin toplumsal, devlet ve kültürel gelişmeleri tanımaları ve ayırt etmelerini, Ulusununun kökeni ve toplumsal, devlet, ekonomik ve kültürel gelişimiyle ilgili yeterli seviyede bilgi edinmeleri, Orta Çağın temel özellikleri ve toplumsal, devlet, ekonomik kültürel ve dini gelişmeleri kavrayabilmeleri, İlk Çağ döneminin ad yapmış tarihi kişilerini tanıyabilmeleri, Fotograf, harita, yazılı tarihi kaynakları, belgesel filimleri, tarihsel içerikli filimleri ve başka gereçleri kullanma ve yararlanma beceri ve alışkanlıklarını geliştirme. METODOLOJİ AÇIKLAMALARI Çalışmaları, eğitim amaçlarına ulaştırmada kullanılacak metod ve teknikler çok önemlidir. Programda düzenlenen üniteler ve seçilen konular işlenirken izlenecek yollar, baş vurulacak etkinlikler, çocukta beklenen davranış değişikliğinin meydana gelip gelmiyeceğini ve dolayısıyla eğitim amaçlarının gerçekleştirilmesinde önemli rol oynar. Bu bakımdan, öğretmenin öğrencilerle birlikte sınıf içinde veya dışında amaçlara doğru yapacağı çalışmalar, eğitim oluşumuna etki yapan en önemli faktorlerdir. 129
Bu sebeple öğretmen, eğitim, öğretim çalışmalarında; öğrencileri amaçlara ulaştıracak metodları ve etkinlikleri benimsemeli ve uygulanmalıdır. Tarih öğretiminde temel hedef, olguları ezberlemekten çok, öğrencilerin yetenek ve becerilerini geliştirmektir. Öğrencilerin, tarih disiplini ana özelliklerinin farkına varmalarında sınıf ortamı, öğretmenin bilgiyi veren olarak gösterildiği ortamdan çok, öğrenciler için aktif öğrenme çevresi olmalıdır. Yaratıcı tarihg öğretimi, sadece sebep ve sonucun analizini geliştiren becerilerin de ötesine gider. Burada önerilen, öğrencilere okulda alt orta öğretim düzeyinde bile - tarihsel kaynakların verilmesi ve onların, olguları kendi başlarına inşa etmeleri ve keşfetmeleridir. Tarihsel kaynak olarak, biz genellikle dokumenter malzemenin fotokopisini kastetmekteyiz. Fakat, bunlar, kalıntı ya da otantik arşivsel filmler de olabilir. Kaynak malzemeleri kullanarak, gerçekten biz, konu alanının yapısını öğrencilere öğretebiliriz. Ünitelerin işlenişinde öğretmen ihtiyaca göre anlatma (takrir), sorucevap, gösterme, metin okuma, problem çözme, gözlem ve inceleme, grupla çalışma, tartışma vb. Metodlar ve teknikler kullanabilir. Ünitelerin işlenişi sırasında ferdi, küme, seviye gurupları ve sınıf çalışmaları gibi çalışma şekillerine başvurmalıdır. Öğretmen, bu çalışma şekillerini öğrencilerin durumlarına, konunun özelliğine, okulun imkanlarına ve ihtiyaca göre ayarlamalıdır. 1. ANLATIM METODU Öğretmenin herhangi bir konuyu, karşısında oturan öğrencilere iletmesi biçiminde uygulanmaktadır. Günümüzde ise, öğrencilerin pasif olarak oturmalarına neden olduğu, onlara düşüncelerini açıklama fırsatı vermediği için sıkıcı ve etkisiz bir metot olarak kabul edilmektedir. En büyük tehlike öğretmenin gereğinden çok konuşmasıdır. Dinleyiciler ne kadar küçük yaşta ise anlatma o ölçüde kısa ve dramatize edilmiş biçimde uygulanmalıdır. Açık bir ses tonu, ses tonundaki değişiklikler, yerinde ve zamanında jest ve mimikler öğrencileri üzerinde unutulmıyacak etkiler birakir. Bu metod mümkün olduğu kadar az kullanılmalı, mutlaka kulanılması geekiyorsa öğretmen konuşmasını çok dikkatli ve ayrıntılı olarak hazırlamalı, anlatacaklarını nasıl anlatacağını da planlamalıdır. 130
2. SORU-CEVAP METODU Soru Cevap metodu, önceden hazırlık yapıldığı takdirde daha başarılı olur. Bunun için öğretmen önce konuyu ayrıntılı olarak ve planlı şekilde taramalı sorular hazırlamalıdır. Bu işlemin öğrenciler tarafından da yapılması istenmeli ve böylece konu ile ilgili cavaplandırılacak sorular dersten önce hazırlanmış olmalıdır. Bu metodun etkili bir şekilde uygulanması için öğretmenler, öğrencilere soru sorma fırsatı hazırlamalı, mümkün olduğu kadar öğretimin amacı ve yönü öğrencilerin sorularıına dayandırılmalıdır. Böylece öğretmenin öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak öğretim yapması sağlanmış olur. Öğretmen öğrenci sorularına yer ve önem verdikçe onların daha dikkatlı olmalarını ve konuyla daha çok ilgilenmelerini de teşvik etmiş olacaktır. 3. GÖSTERME METODU Öğretmen üniteleri açıklarken tarih haritaları, şemaları, fotografları, müze ve tarihi anıtları ziyaret ederken gösterme metodunu uygular. 4. METİN OKUMA METODU Tarih dersinde üniteler, konular açıklanırken öğretimde tarihsel kaynak, edebi ve bilimsel metinlerden de faydalanabilinir. Böyle metinlerle öğretmen konuyu açıklarken kanıtladan örnekler verebilir. Öğretimde öğretmen metin metodunu kulanmakla öğrencilerin geçmiş hakkında bilgilerini genişletirler ve çeşitli tarihi kaynak, eser, ansiklopedi, sözlük seçmesi için beceri ve yeteneğin gelişmesine yardim edilir. 5. PROBLEM ÇÖZME Okulun görevlerinden biri de öğrencilerin hayata başarıyla uyum sağlayacak şekilde yetişmelerini sağlamaktır. Bu nedenle problem çözme metoduna yer verilmesi, okulun bu görevini gerçekleştirmesi bakımından önemlidir. Problem çözme metodunda, bir problemin ele alınışı ve çözümlenmesi enasında dört metod dikkate alınır. Tümevarım metodu: Özel durumlardan veya örneklerden genel bir sonuca ulaşmaktır. 131
Tümdengelim metodu: Genel ilkelerden özel durumlara giden bir akıl yürütme şeklidir. Çözümleme metodu: Bir bütünü elemanlarına ayırma, çözümleme ve tahlil etmedir. Bireşim metodu: Bir konuyu, tümevarım ve tümdengelim metodlarından giderek zihni gerekçeleri birleştirmek suretiyle açıklamak ve sonuca varmaktır. Çünkü düşünce eyleminin olması, incelemelerin bir sonuca yönelmesi ve bunları yeni alanlara uygulamak için sentez şarttır. Bireşim metodu bir anlamda, parçalardan yeni bir bütün veya bir sentez oluşturmaktır. 6. GRUPLA ÇALIŞMA METODU Gurup; birbiriyle ilişkileri ve aralarında ortak değerleri olan, birbirlerine bağlı iki veya daha fazla kişiden oluşan toplumsal bir birimdir. Grupla çalişma, ferdin sosyal gelişimini ve değişimini sağlayan bir metottur. Bu metotla ferdin sorumluluk duygusu, başkaya veya gruba katkıda bulunmak zevki de artırılmış olur.bu metod öğrencilerden oluşturulan gruplara birer konu verilmesi ve konunun öğrencilerce araştırılarak, sınıfta grup halinde anlatılması şeklinde olmaktadırç Grupların teşkili : 3 7 kişiden meydana gelen gruplar en iyi çalışma gruplarıdır. En ideali 5 kişilik çalışma gurplarıdır. Her grupta bir başkan, bir sözcü ve bir de sekreter bulunmalıdır. Grup teşkil edilirken; ilgi grupları, seviye grupları, aynı semte oturanların bir grup meydana getirmeleri, numara sırasına göre gruplama, sınıfta oturdukları yere göre gruplamaya başvurabilir. Çalışmaya başlayan grup içindeki her fert, öğretmenin rehberliği ile çalışmanın inceliklerini, her birinin ne yapacağını, sorumluluğunu iyice öğrenmelidir. 7. TARTIŞMA METODU Tartışma, her hangi bir grubun, bir başkanın yönetimi altında, belirli bir düzen içinde hepsini ilgilendiren sorunlar üzerinde ve belli bir amaca dönük karşılıklı görüşmelerdir. Öğrenci sayısı az sınıflar için en uygun bir tekniktir. Tartışma metodunda hem öğretmenle öğrenci arasında hem de öğrenciler arasında dinamik bir etkileşim, alış veriş vardır. 132
Tartışma metodu, öğrencilerin ilgisini uyandırır, anlayışlarını değerlendirme, gerçekleri kavrama, eleştirici düşünme kabiliyetlerini geliştirir. 8. GÖZLEM VE İNCELEME METODU Gözlem, bir olayı, bir nesneyi ya da bir gerçeği iyi anlamak için bu olay, nesne ya da gerçeğin türlü belirti ve koşullarını izleme ve inceleme işidir. İnceleme ise, ele alınan bir konu ya da olayın özelliklerini ve ayrıntılarını tam olarak anlamaya çalışmak için yapılan yöntemli çalışmadır. Gözlem ve inceleme, birbirini tamamlayan iki uğraş gibidir. İyi bir gözlem de, iyi bir inceleme de, amaçlı ve planlı bir çalışmayı gerektirir. Gözlem ve inceleme, topluca yapabileceği gibi gruplar oluşturularak ya da bireysel olarak yapılabilir. Öğrencilerin, gözlem çalışmaları ve inceleme gezileri sırasında gördüklerini ve işittiklerini not etmeleri, belge toplayıp bunlar üzerinde inceleme yapmaları, bazı durumlarda gördüklerini yazılı olarak anlatma ve tartışma yürütme ve değerlendirme yapma imkanlarını da yaratır. Öğretmen tarih öğretiminde yukarda belirttiğimiz metot ve tekniklerle yetinmeyip, öğrencilerin seviyesine uygun çeşitli yazılı, görsel ve işitsel kaynaklardan (harita, atlas, slayt, CD, VCD, internet, filim vb.) yararlanabilir. Tarih kaynakların öğretimde kullanılması öğrencilerin araştırma yapması ve bunu alışkanlık haline getirmesine teşvik edilir. Tarih öğretiminde öğrencilerin çalışma ortamı yalnız derslikler değil, okul, çevre, kitapliklar, müzeler, sergiler vb. yerleri de kapsar. Öğrencilerin bu gibi yerlerde gezi, gözlem yapmaları ve kişilerle görüşmeleri teşvik edilmelidir. Konular işlenirken yakından uzağa, somuttan soyuta, basitten karmaşığa ilkesine uyulmakla birlikte öğrenciler önemli tarihi olayları birlikte tarih şiridine işlerken onlarda zaman kavramı geliştirilir. DERSLERARASI İLİŞKİ Tarih öğretimi amaçlarına ulaşması için ona yakın olan derslerle ve programlarla ilişki kurması gerekir. Tarih dersi en çok ana dili, coğrafya, yurttaşlık eğitimi, güzel sanatlar dersleri ve okullarda uygulanacak olan nıce kı: çatışma çözüm oyunları, insane hakları eğitimi, milli hazınlıklar, kadınlar hakları gibi programlarıyla da işbirliği geliştirebilir. Tarih dersini veren öğretmenler konuları işlerken ona yakın olan dersleri veren 133
öğretmenlerle ilişki kurarak birlikteki çalışmalarda korelasyon yapabilirler. Öğretmenler aralarında birlikte öğrencilerle serbes etkinlikler, gezi ve ziyaretler esnasında konular bakımında işbirlik yapabilirler. Tarih dersinin okulların kendileri getirecek olan programlarıyla da işbirlik yapma imkanı vardir. Okulun getirmiş olduğu programlar tarih dersinin programlari daha da genişletebilinir. 134 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Öğretme-öğrenme sürecinde öğrencilerin davranışlarında istendik yönde değişmelerin olup olmadığı, ölçme ve değerlendirme ile belirlenebilir. Bunun yanı sıra öğencilerin eğitim gereksinmelerinin saptanması ile öğretme-öğrenme sürecinin belirlenmesinde de ölçme ve değerlendirmeye gerek duyulur. Ölçme, belli bir nesnenin ya da nesnelerin belli bir özelliğe sahip olup olmadığını gözlenerek sonuçların sayılarla ya da başka sembollerle gösterilmesidir. Değerlendirme ise, ölçme sonuçlarını bir ölçütle karşılaştırarak bir karara ulaşmaktır. Eğitimde farklı amaçlarla değerlendirmeye başvurulabilir. Tarih dersinde de bu bağlamda: ihtiyaç saptama, öğrencilerin hazıroluş durumlarını saptama, öğrenme eksiklerini belirleme ve düzey belirleme amacı ile değerledirmeler yapılabılır. Öğretme-öğrenme sürecinde öğrencilere kazandırılacak olan davranışlar; bilişsel, duyuşsal ve devinimsel davranışlar oluşturmaktadır. Bu bakımdan, öğretme-öğrenme sürecindeki ölçme ve değerlendirme etkinliklerinin bu üç davranış alanındaki öğrenmeleri de içermesi gerekir. Bilişsel, duyuşsal ve devinimsel alanlardaki davranışların, bu alanların her basamağındaki davranışları ölçebilmeye uygun test durumları hazırlamak ve her bir basamağa ilişkin yeterliklerin ayrı ayrı ölçmesine dikkat etmek gerekir. Ölçme ve değerlendirme etkinlikleri bilimsel alanla sınırlı kalmamalı, bunun yanı sıra duygusal alanla ilgili tutumlar ve değerler gibi psikolojik özelliklerle; devinimsel hedeflerin ölçülmesine de önem verilmelidir. Ölçme ve değerlendirme sırasında şu unsurlar dikkate alınmalıdır: 1. Bilgiler alınan bilgileri anlatabilmek (sözlü, yazılı veya grafik şeklinde); mesajı anlamak (öğretmenin anlattığını veya bir metnin mesajını); bilgileri ayırt etmek yeteneğini geliştirmek (önemli-önemsiz bilgiler);
temel tarih kavram ve terimleri doğru kullanmak, yazabilmek ve söylemek; geçmiş bir tarih olay hakkında farklı yer ve kaynaklardan toplamış bilgilerin çoğunu (anlatı, belge, resim, dergi vb.) uygun ve mantıksal bir biçimde sıralamak ve söyleyebilmek; tarihi (ve diğer) değerleri önemseme becerileri geliştirme. 2. Zaman ve mekan açısından tarihi olayları kavrama yeteneği zaman açısından belli tarihi olayları zaman şeridine yerleştirmek; tarihi olayları meydana geldiği yerleri haritada gösterebilmek; tarihi haritalarda yönelebilmek ve önemli bazı mekanları gösterebilmek; Avrupa, Balkan ve Türk topluluklarına ait belli tarihi devirlerle ilgili tarih ve sosyolojik kavram ve terimleri kavrayabilmek. 3. Tarihsel düşünme tarihi olayların nedenini ve sonuçlarını ayırt edebilmek; benzeri belli olaylar ve olguların benzer ve özel taraflarını söyleme ve yazabilmek; edindikleri tarihi bilgilerden yararlanarak belli tarihi olay hakkında kişisel görüş oluşturabilmek; tarihi belgelere dayanan bilimselliği sağlamlaşmış bir tarihi olay hakkındaki bir sav ile kişisel düşünce ve pozisyonu ayırt edebilmek. KAYNAKÇA 1. Algül Hüseyin, İslam Tarihi, cilt 2, Ankara 1991. 2. Araz Nezihe, Dünya Tarihi, cilt 1-2-3, İstanbul 1974. 3. Barthold W, Köprülü M.Fuad, İslam Medeniyeti Tarihi, Ankara 1963. 4. Bayur Yusuf Hikmet, Hindistan Tarihi 2 Cilt, Ankara 1946-1947. 5. Bosch M.E., Helenizim Tarihinin Ana Hatları, Çeviren : Neşet Çağatay, Ankara 1992. 6. Bedrettin Koro, Türk Ulusal tarihinden Ek Dersler, Belgrad 1995. 7. Demircioğlu Halil, Roma Tarihi, Ankara 1953. 8. Fehmi Recepi, Hüsni Muzuri, Historia e Popullit Shqiptar, Priştine 2001. 9. Genç Reşat, Karahanlı Devlet Teşkilatı, İstanbul 1981. 10. Hıstorıja e Popullıt Shqıptar, I-II Cılt, Tiran 2002. 11. İlköğretim Sosyal Bilgiler 4,5,6, MEB Yayını,İstanbuş 1999. 12. İlustrovana Encıklopedıja-Istorıja,1,2, Vuk Karacıç, Belgrat 1985. 13. Ilustrovana Istorıja Sveta I-IV, Belgrat 1984. 135
14. İnan Afet, Eski Mısır, Tarihi Medeniyeti, Ankara 1956. 15. İsmail Hakk Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri ve Akkayunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara 1984.- 16. Istorıja Naroda Jugoslavıje, I-II Cilt, Prosveta 1960. 17. Ivan Bojıç, Istorıja Jugoslavıje, Prosveta 1973. 18. Kafesoğlu İbrahim, Selçuklu Tarihi, İstanbul 1972. 19. Kınal Firuzan, Eski Mezopotamya Tarihi, Ankara 1953. 20. Kopraman kazim Yaşar, Mısır Memlükleri Tarihi, Ankara 1961. 21. Köymen Mehmet Altay, Selçuklu Devri Türk Tarihi,Ankara 1961. 22. Köymen Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, I ve II Ciltler Ankara 1979,1984. 23. Kurat Akdes Nimet, IV.-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyinde Türk Kavimlari Devletleri, Ankara 1992. 24. Kurat Akdeş Nimet, Peçenek Tarihi, İstanbul 1937. 25. Mansel Arif Müfit, Ege ve Yunan Tarihi, Ankara 1947. 26. Merçil Erdoğan, Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara 1989. 27. Merçil Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, Ankara 1991. 28. Noel Malcolm, Kosova Nje Hıstorı e Shkurter, Prıştine-Tiran 2001. 29. Niyazi Akşit, Milli Tarih I.II. İstanbul 1995. 30. Ostrogorsky Georg, Bizans devleti Tarihi, Çeviren: Fikret İşliltan, Ankara 1991. 31. Ögel Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu, 2 Cilt, Ankara 1981. 32. Öğel Bahaeddin, İslamiyetten Önce Kültür Tarihi, Ankara 1981. 33. Parmaksızoğlu İsmet, Çağlayan Yaşar, Eski Çağlar ve Türk Tarihinin İlk Dönemleri,Ankara 1976. 34. Sevim Ali, Suriye ve Filistin Selçukluları, Ankara 1983. 35. Sümer Faruk, Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri, Boy Teşkilatları, Destanları, Ankara 1983. 36. Tarih Lıse 1,2, MEB Yayını, Ankara 1993. 37. Turan Osman, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi. İstanbul 1969 38. Turan Osman, Selçuklular ve İslamiyet, İstanbul 1993. 39. Yurdaydın Hüseyin, İslam tarihi Dersleri, Ankara 1982. Ansiklopediler 1. Ana Brıtanıca, Hüriyet Yayınları, İstanbul 1994. 2. İslam Ansiklopedisi, MEB Basımevi, İstanbul 1978. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, İstanbul 1986. 3. Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedisi, Sabah Yayınları, İstanbul 1992. 4. İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul 1988. 5. Ülkeler ve Dünya Atlası, İstanbul 1998. Sözlükler Türkçe Sözlük, TDK, Cilt 1-2, Ankara l998. İmla Kılavuzu, TDK, Ankara 1996. 136