HALKLARIN YASASI VE. 2. Baskı İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI

Transkript

1 Jo h n R a v v l s HALKLARIN YASASI VE Ka m u s a l A kil D ü ş ü n c e s İn İn Y e n İde n Ele A l in m a s i 2. Baskı İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI

2

3

4 J O H N R A W L S John Rawls 1921 yılında ABD nin Maryland eyaletinin Baltimore kentinde doğdu. Kent School ve Princeton Üniversitesi nde gördüğü eğitimin ardmdan 1950 de Princeton dan doktor unvanını aldı yılına Harvard Üniversitesi Felsefe Bölümü ne katılıncaya kadar Princeton, Cornell ve M İT Üniversiteleri nin felsefe bölümlerinde öğretim üyesi olarak çalıştı. Kasım 2002 de ölene dek Harvard Üniversitesi nde emeritus profesör olarak görev yapan Rawls, 21. yüzyılın en önemli siyaset felsefecilerinden ve liberal görüşün önde gelen savunucularındandı. Eserleri arasında; A Theory o f Justice (1971), Political Liberalistn (1993), Law o f Peoples (1999), Lectures on the History o f Moral Philosophy (2000) yer almaktadır. 1 İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI

5 JOHN RAWLS HALKLARIN YASASI VE Ka m u s a l A k il DUş Un c e sini n Y e n I d en E le Al in m a s i ÇEVİREN Gü l Ev r İn THE LAW OF PEOPLES W1TH The Idea of P ublic Reason Revisit ed " Co p y r ig h t 1999 b y Th e P r e s id e n t an d Fe l l o w s o f Ha r v a r d Co l l e g e P u b l is h e d b y Ar r a n g e m e n t w it h Ha r v a r d Un iv e r s it y P r e s s First Edition 2001, Harvard University Pr ess İs t a n b u l B IlgI Ü niv e r s It e s I Ya y in l a r i 43 Ça ğ d a ş SIy a s e t Fe l s e f e s i 1 DİZİ EDİTÖRLERİ: MURAT BOROVALI -MURAT ÖZBANK ISBN Kapak ResmI Mehmet U lu se l, IsImsIz (AYRINTI, 40x50 CM., TUVAL ÜSTÜNE KARIŞIK TEKNİK) 1. B a s k i İSTANBUL, E kim B a s k i İSTANBUL, Ar a l ik 2006 BIlgI IletIş Im Gr u b u Ya y in c il ik Mü zik Ya p im v e Ha b e r A]a n s i Ltd. ŞtI. Ya z iş m a A d r e s I: İ nö n ü Ca d d e s I, No: 28 Ku ş t e p e Ş Iş l I İs t a n b u l Te l e f o n : / Fa k s : E-p o s t a yayin@bilgiyay.com Da ğ it im dagitim@bilgiyay.com YAYINA HAZIRLAYANLAR MURAT BOROVALI -ECE TURNATOR - ÖMER TURAN Tasa rim Mehm et Ulusel DIz g İ v e Uy g u l a m a M a ra t o n DIzgIe v I B a s k i v e CIlt S en a Of s e t Am b a l a I v e M a t b a a c il ik S a n. TIc. Lt d. Ş t I. LIt r o s Yo l u, 2. Ma t b a a c ila r SIt e s I B B lo k Ka t 6 No: 4 NB To p k a p i - İs t a n b u l T e l e f o n : / Fa k s : İstanbul Bilgi University Library Cataloging-in-Publication Data İstanbul Bilgi Üniversitesi Kütüphanesi Kataloglama Bölümü tarafından kataloglanmıştır. Ravvls, John, Halkların yasası ve kamusal akıl düşüncesinin yeniden ele alınması / John Ravvls; çev. Gül Evrin. p. cm. Includes bibliographical references and index. ISBN (pbk.) 1. International relations Philosophy. 2. Social justice. 3. Social contract. 4. Liberalism. 5. Toleration. I. Title. II. Evrin, Gül. JZ1242.R

6 J o h n R a v v l s HALKLARIN YASASI VE Ka m u s a l A k i l D ü ş ü n c e s In In Y e n Id e n E le A l i n m a s i

7

8 İçindekiler ix John Rawls ve Siyaset Felsefesi / M u r a t B o r o v a li xxv Yazarın Önsözü l Giriş l l B İ R İ N C İ B Ö L Ü M İ d e a l K u r a m ı n B i r i n c i B ö l ü m ü 11 S l - G e r ç e k ç i Ü t o p y a O l a r a k H a l k l a r ı n Y a s a s ı ı ı 1.1. G e rç e k ç i Ü to p y a n ın A n la m ı Y erel D u r u m u n K o ş u lla r ı H a lk la r T o p lu lu ğ u n u n P a ra le l K o ş u lla r ı G e rç e k ç i Ü to p y a B ir H a y a l m id ir? N e d e n D e v le t le r D e ğ il d e H a l k l a r? H a lk la r ın T e m e l Ö z e llik le ri H a lk la r G e le n e k se l E g e m e n lik te n Y o k s u n d u r D evletlerin Tem el Ö ze llikle ri î k i B a ş la n g ıç D u r u m u T e m sil M o d e li O la r a k B a ş la n g ıç D u ru m u M o d e l O la r a k İk in c i B a ş la n g ıç D u r u m u H a lk la r ın T e m e l Ç ık a r la r ı H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın İ l k e l e r i İlke le rin İfadesi Y o ru m la r ve K ıs ıt la m a la r S ın ırla rın R o lü İk in c i B a ş la n g ıç D u r u m u n d a k i A rg ü m a n İş b irliğ i Ö rg ü tle ri D e m o k r a t i k B a r ış v e İ s t i k r a r ı İ k i T ü r İs t ik ra r G e rç e k ç i K u ra m a Y a n ıt D a h a K e s in B ir D e m o k ra t ik B a rış D ü şü n c e si T a rih te G ö rü le n D e m o k ra t ik B a rış L ib e r a l H a l k l a r T o p l u lu ğ u : B u T o p l u lu ğ u n K a m u s a l A k l ı H a lk la r T o p lu lu ğ u ve M a k û l Ç o ğ u n lu k K a m u s a l A k ıl İd e a li H a lk la rın Y asasının İçeriği S o n u ç

9 6 3 İ K İ N C İ B Ö L Ü M İ d e a l K u r a m ı n İ k i n c i B ö l ü m ü L i b e r a l O lm a y a n H a l k l a r ı n H o ş g ö r ü l m e s i H o ş g ö rü n ü n A n la m ı H o ş g ö r ü K a v ra m s a lla ş tırm a s ın ın G e re k liliğ i H a lk la r T o p lu lu ğ u n u n T em el Y a p ısı D ü z g ü n H i y e r a r ş i k H a l k l a r a D o ğ r u G e n iş le m e U sû le İliş k in G ö rü ş le r D ü z g ü n H iy e r a r ş ik T o p lu m la r İç in İk i K rit e r İk i K rite rin Tem eli D ü z g ü n H iy e r a r ş ik H a lk la r İç in B a ş la n g ıç D u ru m u D ü z g ü n D a n ış m a H i y e r a r ş is i D a n ış m a H iy e ra rş is i ve O r t a k H e d e f Ü ç G ö z le m K a z a n is ta n : D ü z g ü n H iy e r a r ş ik B ir H a lk İ n s a n H a k l a r ı Y eterli Ö lç ü d e L ib e ra l H a lk la r Y a sa sı H a lk la r ın Y a sa sın d a İn s a n H a k la r ın ın R o lü Y asatanım az D evletlerde İnsan H a k la n 87 S il. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın U s û l ü H a k k ı n d a Y o r u m la r K o z m o p o lit A d a le tin Y eri D ü z g ü n T o p lu m la r H a k k ın d a A ç ık la m a la r T e ş v ik le r S u n m a S o ru n u N i h a î S a p t a m a la r Evrensel E rişim li H a lk la rın Yasası P ra tik A k ıld a n T ü m d e n g e lim Y a p ıla m a z 97 Ü Ç Ü N C Ü B Ö L Ü M İ d e a l O l m a y a n K u r a m H a k l ı S a v a ş D o k t r i n i : S a v a ş m a H a k k ı İd e a l O lm a y a n K u r a m ın R o lü İy i D ü z e n le n m iş H a lk la r ın S a vaşm a H a k k ı H a lk la r ın Y a sa s ın ın D ış P o litik a d a Y o l G ö s te ric iliğ i H a k l ı S a v a ş D o k t r i n i : S a v a ş ın Y ü r ü t ü lm e s i S a vaşın Y ü rü tü lm e s in i S ın ırla y a n İlk e le r D e v le t A d a m ı İd e a li O la ğ a n ü s tü A c iliy e t İstisn a sı D e v le t A d a m lığ ın ın B a ş a rıs ız lığ ı S iyasal K ü lt ü r ü n Ö n e m i H ıristiy a n D o k trin i ile K a rşılaştırm a

10 Z o r l u k İ ç in d e k i T o p l u m l a r O lu m s u z K o ş u lla r Y a rd ım E tm e Y ü k ü m lü lü ğ ü îç in B irin c i K u ra l İk in c i K u r a l Ü ç ü n c ü K u r a l Y a rd ım E tm e Y ü k ü m lü lü ğ ü ve Y a k ın lık D u y g u s u H a l k l a r A r a s ı n d a D a ğ ı l ım A d a le t i Ü z e r in e H a lk la r A ra s ın d a E ş it lik H a lk la r A ra s ın d a D a ğ ılım A d a le ti K o z m o p o lit G ö r ü ş ile Tezat 133 D Ö RDÜNCÜ BÖLÜM Sonuç * K a m u s a l A k ı l v e H a l k l a r ı n Y a s a s ı H a lk la r ın Y a sa s ı E tn o s a n trik D e ğ ild ir D ü z g ü n H a lk la r a K a rş ı H o ş g ö rü T o p l u m s a l D ü n y a m ız l a U z la ş m a H a lk la r T o p lu lu ğ u M ü m k ü n d ü r U zlaşm anın S ınırları N ih a î D üşünceler 143 KAMUSAL AKIL DÜŞÜNCESİNİN Y EN İD EN ELE ALINMASI K a m u s a l A k ı l D ü ş ü n c e s i K a m u s a l A k l ı n İ ç e r iğ i D e m o k r a s id e D i n v e K a m u s a l A k ı l K a m u s a l S iy a s a l K ü l t ü r ü n G e n e l B a k ış ı T e m e l Y a p ın ın P a r ç a s ı O l a r a k A ile Ü z e r in e K a m u s a l A k ı l ile İ l g i l i S o r u la r 189 S o n u ç 195 Dizin

11

12 John Rawls ve Siyaset Felsefesi G e ç t iğ im iz y ı l y a ş a m ın ı y it ir e n J o h n R a w ls, ç o ğ u la r ın a g ö r e 2 0. y ü z y ıl ın e n ö n e m li s iy a s e t f e ls e f e c is iy d i. 8 1 y ı l l ı k y a ş a m ın d a ç o k ö n e m li e s e r le r v e r m iş o la n d ü ş ü n ü r ü n g ü n ü m ü z t a r t ış m a la r ın ı d e r i n d e n e t k ile d iğ i a ç ık b ir g e r ç e k t ir. R a v v ls u n e s e r le r in e g ö n d e r m e y a p a n y a d a y a z a r ın g ö r ü ş le r in i t a r t ış a n b e ş b in in ü z e r in d e m a k a le v e k it a p b u l u n m a s ı b u e t k iy i a ç ık ç a g ö z le r ö n ü n e s e r m e k t e d ir. Ö z e l l i k l e İ n g i l i z c e k o n u ş u l a n ü lk e le r d e, g ü n ü m ü z d e s iy a s e t fe ls e fe s i a la n ın d a y a p ıla n b i r ç a lış m a n ın R a v v ls u n g ö r ü ş le r in e y e r v e r m e s i a r t ık ç o k o la ğ a n, h a t tâ k im ile r in e g ö r e k a ç ın ılm a z, g ö r ü lm e k t e d ir. R a v v ls u n d ü ş ü n c e le r in i r e d d e d e n y a z a r l a r ı n b ile o n u n y a n ıt la m a y a ç a lış t ığ ı s o r u l a r ı n ö n e m in i k a b u l e t m e le r i v e s u n d u ğ u te m e l k a v r a m s a l ç e r ç e v e y i b ü y ü k ö lç ü d e b e n im s e m e le r i d ü ş ü n ü r ü n e t k is in i g ö s t e r m e k t e d ir. R a v v ls u n a k a d e m ik t a r t ış m a la r a ö n e m li k a t k ı y a p a n i l k ç a l ı ş m a s ı y ılın d a y a y ım la n a n B ir Adalet Kuram ı (A Theory o f Justice) a d lı e s e r id ir. İ ç e r iğ i a ş a ğ ıd a k ıs a c a ö z e t le n e c e k b u k it a p, y a y ı m l a n d ık t a n s o n r a a d a le t v e ö z g ü r l ü k k a v r a m l a r ın ı s iy a s e t f e ls e fe s i t a r t ış m a l a r ı n ı n m e r k e z in e t a ş ım ış t ır. İ n g i l i z c e d e y ü z b in a d e t t e n fa z la s a t a n b u y a p ıt y ir m i b e ş d ile ç e v r ilm iş v e s iy a s e t fe ls e fe s i k l a s ik le r i a r a s ın d a y e

13 r i n i a lm ış t ır. R a v v ls B ir Adalet Kuram ı e s e r in d e a d il b i r t o p lu m u d ü z e n le y e n t e m e l s iy a s a l, t o p lu m s a l v e e k o n o m ik k u r u m l a r ı n n a s ıl o l m a s ı g e r e k t iğ i s o r u s u n u y a n ıt la m a y a ç a lış m ış t ır. E n t e le k t ü e l d ü r ü s t lü ğ ü v e h a k lı b u l d u ğ u e le ş t ir ile r e g ö r e g ö r ü ş le r in i g e liş t ir ip d e ğ iş t ir m e k o n u s u n d a k i ç a b a la r ı h e r b i lim in s a n ın a ö r n e k t e ş k il e d e c e k b u d ü ş ü n ü r, b a z e n e n k a t ı e le ş t ir m e n in in k e n d is i o ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü r e c e k ş e k ild e y a k l a ş ım ı ü z e r in d e c id d i ş e k ild e ç a lış m a y a d e v a m e t m iş v e s ü r d ü r d ü ğ ü ç a b a n ın s o n u c u o l a r a k y ılın d a Siyasal Liberalizm (Political Lİberalism ) a d l ı e s e ri k a le m e a lm ış t ır. B u i k i n c i k it a b ın d a R a v v ls ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik t o p lu m la r d a t a t m in k â r b ir s iy a s a l a d a le t a n la y ış ın ın n a s ıl t e m e lle n d ir ile b ile c e ğ i s o r u s u n u y a n ıt la m a y a ç a lış m a k t a d ır. Y a z a r a g ö r e, k iş il e r in e ş it v e ö z g ü r g ö r ü ld ü ğ ü ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik t o p lu m la r d a, b ir e y l e r y a d a t o p l u l u k l a r k a ç ın ıl m a z o l a r a k f a r k l ı d in î, fe ls e fî, a h l â k i d o k t r in l e r i b e n im s e y e c e k le r d ir. B u f a r k l ı d ü n y a g ö r ü ş le r in in b ir b ir l e r iy l e u y u ş m a m a s ı y a d a ç a t ış m a s ı g ü n ü m ü z ö z g ü r t o p lu m la r ın ö n e m li b ir ö z e lliğ id ir. R a v v ls, f a r k l ı a h l â k i, fe ls e fî, d i n î g ö r ü ş le r in ö n e m li b ir k ı s m ın ı n m a k û l o ld u ğ u, d o la y ıs ıy la d a t o p lu m u n ü y e le r i a r a s ın d a m a k û l a n l a ş m a z l ık l a r d o ğ a b ile c e ğ i g e r ç e ğ in i k a b u l e d e r. Y a z a r, i l k e s e ri o la n B ir Adalet Kuram ı k it a b ın d a, d a h a s o n r a m a k û l ç o ğ u l c u l u k o l g u s u d iy e a d la n d ır d ığ ı b u g e r ç e ğ e y e t e r in c e v u r g u y a p m a d ığ ın ı d ü ş ü n ü r. B u y ü z d e n i k i n c i e s e ri Siyasal Liberalizm, f a r k l ı m a k û l g ö r ü ş le r in a n a y a s a l v e d e m o k r a t ik b i r s is t e m d e b i r a r a d a y a ş a m a s ın ı s a ğ la y a b ile c e k b i r s iy a s a l a d a le t a n la y ış ın ı s u n m a y ı a m a ç la r. Y u k a r ı d a s ö z ü e d ile n h e r ik i e s e rd e d e R a w ls, a n a liz i i l k a d ım d a n e t t u t m a k a d ın a, k a p a l ı b i r t o p lu m v a r s a y a r. Y a z a r b ö y le s i b i r s ı n ı r l a m a y ı, y e t k in b ir k u r a m g e liş t ir e b ilm e k iç in i l k ö n c e id e a l y a d a id e a le y a k ın b ir d u r u m d a n b a ş la m a k g e r e k t iğ in i d ü ş ü n d ü ğ ü iç in y a p m ış t ır. Ö n e r ile n b i r k u r a m, ö n c e lik le b e lir li b ir s o y u t lu k d ü z e y in d e e le a lın m ış v e b e lli a ç ıla r d a n s a d e le ş t ir ilm iş b ir ö r n e k ü z e r in d e d o ğ r u lu ğ u n u isp a t la m a lıd ır. B u d u r u m d a t a t m in k â r b u l d u ğ u m u z b ir k u r a m ı, e k v e r i le r e k le y e r e k g e liş t ir m e k v e y e n i s o r u la r a y a n ıt la r ö n e r ir h a le g e t ir m e k d ü ş ü n ü r e g ö r e k a v r a m s a l t a r t ış m a la r a ç ıs ın d a n d a h a a k ı l l ı c a b i r y o ld u r. K a p a l ı t o p lu m v a r s a y ım ı e lin iz d e k i H alkların Yasası e s e r in d e

14 k a l d ı r ı l ı r v e R a v v ls ö n e r d iğ i a d a le t a n la y ış ın ı b e n im s e y e n b i r t o p lu m u n d iğ e r t o p lu m la r la n a s ıl a d il i l i ş k il e r iç in e g ir m e s i g e r e k t iğ in e i l i ş k in g ö r ü ş l e r in i b u e s e rd e e le a lır. H alkların Yasası, iç iş le r in d e a d a le t i l k e l e r i n i b e n im s e m iş ( lib e r a l d e m o k r a t ) b i r t o p lu m u n n a s ıl b ir a d il d ış p o l i t ik a s a p t a m a s ı, b ö y l e lik le d e u l u s l a r a r a s ı iliş k il e r d e a d il b i r d ü z e n in n e le r iç e r m e s i g e r e k t iğ i s o r u l a r ı n ı e le a lır. R a w l s u n y a k l a ş ım ın ı u l u s l a r a r a s ı a la n a u y a r l a m a s ı, s iy a s e t fe ls e fe s i t a r t ış m a la r ın ın u l u s l a r a r a s ı i l i ş k il e r i d e k a p s a r b ir ş e k ild e g e n iş le m e s in e y o l a ç m ış t ır. D ü ş ü n ü r ü n H alkların Yasası k it a b ın d a k i g ö r ü ş le r in e v e b u g ö r ü ş le r in y a r a t t ığ ı t a r t ış m a y a k ıs a c a d e ğ in m e d e n ö n c e R a w l s u n g e n e l y a k l a ş ım ın ı ö z e t le m e k g e r e k e c e k t ir. E li n i z d e k i e s e r R a w l s u n T ü r k ç e y e ç e v r ilm iş i l k k i t a b ı o ld u ğ u iç in, y a z a r ın b u k it a p t a k i g ö r ü ş le r in i d a h a ö n c e o l u ş t u r d u ğ u v e s a v u n d u ğ u k u r a m s a l ç e r ç e v e y le n a s ıl i l i ş k il e n d ir d iğ in i b e lir le m e y e ç a lış m a k a y d ın l a t ıc ı o la c a k t ır. R A W L S U N A D A L E T K U R A M I R a v v ls u n B ir Adalet Kuram ı k it a b ın d a k i a m a c ı a d il b i r t o p lu m d a e g e m e n k ı l ı n a c a k te m e l ilk e l e r i b u lm a k t ır. Y a z a r b u a m a c a u l a ş m a k iç in ( ö z e llik l e d e y ö n t e m a ç ıs ın d a n ) o ld u k ç a ilg in ç b i r y o l iz le r. A d a le t i l k e le r in i s o y u t b i r ş e k ild e b e lir le m e y e ç a lış ıp, s o n r a d a b u a d a le t i l k e l e r i n in n a s ıl u y g u l a n a c a ğ ın ı t a r t ış m a k y e r in e, b u ilk e l e r in ö z e l b i r ş e k ild e t a n ım la d ığ ı b ir d u r u m d a k i k iş il e r t a r a f ın d a n b e lir le n m e s in i t e r c ih ed e r. R a v v ls u n a m a c ı k iş il e r in t a m a m e n t a r a f s ız d a v r a n m a la r ın ı s a ğ la y a n b i r d ü ş ü n s e l m o d e l k u r m a k v e a d a le t ilk e l e r in i b u t ü r b i r m o d e ld e k i k iş ile r e s e ç t ir m e k t ir. D i ğ e r b i r d e y iş le, iz le n e n y o l a d a le t i l k e l e r in i ilk a n d a k e s in v e n e t b i r ş e k ild e s a p t a m a k d e ğ il, b u a d a le t ilk e l e r in in b e lir le n m e s in i s a ğ la y a c a k d o ğ r u u s û l ü v e s ü r e c i b u lm a k t ır. E ğ e r s ü r e c i a d il k ı l a b i l ir s e k, b u s ü r e ç s o n u n d a e ld e e d ile n ilk e l e r in d e a d il o l a c a ğ ı n ı d ü ş ü n e b ilir iz. R a v v ls u n b e n im s e d iğ i h a k k a n iy e t o l a r a k a d a le t (jus- tice as fairness) a n la y ış ın ın is m in d e n d e a n la ş ıl a c a ğ ı g ib i, h a k k a n iy e t iç e r e n b i r s ü r e ç s o n u n d a v a r ı l a n ilk e l e r ( t a n ım g e r e ğ i) a d ild ir. R a v v ls u n y a k l a ş ım ın ın m e r k e z in d e b a ş la n g ıç d u r u m u (origi- nal position) v e b ilg i s i z l i k p e ç e s i (veil o f ignorance) a d l a r ı n ı v e r d iğ i

15 ik i y e n i k u r a m s a l ö g e b u lu n u r. Ö n e r ile n d ü ş ü n s e l m o d e ld e k iş ile r, y a z a r ın b a ş la n g ıç d u r u m u d iy e n it e le n d ir d iğ i b i r k o n u m d a, b ilg is iz lik p e ç e s i a r k a s ın d a b u l u n u r la r. B a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i k iş ile r, b ilg is iz lik p e ç e s in in v a r lığ ı n e d e n iy le k e n d ile r i h a k k ın d a h i ç b i r b ilg iy e s a h ip d e ğ ild ir le r. B i lg is iz lik p e ç e s i, k i ş i l e r i n t o p lu m d a k i y e r le r in i, d o ğ a l y e t ile r a ç ıs ın d a n d o n a n ım la r ın ı, y a ş a m la r ın d a k i i y i a n l a y ı ş l a r ı n ı v e y a ş a m p la n l a r ı n ı n d e t a y la r ın ı b ilm e l e r in i e n g e lle r. D o la y ıs ıy la, b a ş la n g ıç d u - r u m u n d a k i l e r ö r n e ğ in e k o n o m i k v e s o s y a l d u r u m l a r ı n ı, e t n ik k ö k e n le r in i, d in le r in i, c in s iy e t le r in i, z e k i v e s a ğ l ık lı o l u p o l m a d ı k l a r ın ı, y a ş a m d a h a n g i a h l â k i id e a lle r y a d a i y i a n la y ış ın ı b e n im s e d ik le r in i b i l m e m e k t e d ir le r. B ilg i s i z l i k p e ç e s in in, b e lir t t iğ im iz t ü r d e n ö z e l b ilg ile r in g ö r ü lm e s in i e n g e lle m e s i, t a r a f s ız lığ ın s a ğ la n m a s ı a d ın a ç o k ö n e m lid ir. Ç ü n k ü R a w ls, A d i l b i r t o p lu m u n t e m e l ilk e l e r i n e l e r d ir? s o r u s u n a v e r ile b ile c e k e n d o ğ r u y a n ıt ın b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i k i ş i l e r t a r a f ın d a n v e r ile c e ğ in i d ü ş ü n ü r. A d a le t ilk e l e r in i b ö y le b i r d ü r ü m d a k i l e r b e lir le y e c e ğ i iç in, b u k iş ile r d e n h i ç b i r in i n d iğ e r le r in e g ö r e d ü ş ü n s e l m o d e ld e a v a n t a jl ı o lm a m a s ı g e r e k m e k t e d ir. B ilg is iz lik p e ç e s i s a y e s in d e, a d a le t ilk e l e r in in s e ç ilm e s i s ü r e c in d e h iç k im s e k e n d i d a r ç ı k a r l a r ı n ı b ilm e d i ğ i iç in b u ç ı k a r l a r ı k o r u y a c a k b i r ilk e s a v u n m a y a c a k t ır. B u y ü z d e n d e b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i m ü z a k e r e d e h e r k a t ı l ım c ı n ı n k e n d is i iç in e n iy i o la n ı s e ç m e k is t e m e s i, herkes için e n iy i o la n ı t a r a f s ız c a s e ç m e s i s o n u c u n u y a r a t a c a k t ır. B a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i, y a n i b ilg is iz lik p e ç e s i a r k a s ın d a k i k i ş i ler, y u k a r ıd a b e lir t ild iğ i g ib i, k e n d ile r iy le ilg ili h i ç b i r b ilg iy e s a h ip d e ğ ild ir le r. A n c a k b u p e ç e, k a t ıl ım c ıl a r ın b a z ı g e n e l g e r ç e k le r i b ilm e le r in i y a d a g ö r m e le r in i e n g e lle y e c e k k a d a r k a l ın d e ğ ild ir. H e r n e k a d a r k a t ılım c ıla r t o p lu m d a k i y e r le r in i, k e n d i i y i a n la y ış la r ın ı, y a ş a m d a k i a m a ç la r ın ı b ilm e s e le r d e, ö z e llik le h e r k e s in y a ş a m ın d a ( f a r k l ı d a o ls a ) b ir i y i a n la y ış ı o ld u ğ u n u, h e r k iş in in y a ş a m d a b a z ı id e a lle r i g e r ç e k le ş t ir m e k is t e d iğ in i b ile c e k le r d ir. H e r a k ı l c ı k iş in in y a ş a m ın d a id e a lle r i v e i y i a n la y ış ı b u l u n d u ğ u n a g ö r e, iç e r ik l e r i n e k a d a r f a r k l ı o lu r s a o ls u n b u id e a lle r i v e iy i y a ş a m a n la y ış ın ı e ld e e d e b ilm e k i ç in g e r e k s in im d u y a c a ğ ı b a z ı ş e y le r v a r d ır. R a v v ls, k iş il e r n e is t e r le r s e is t e s in le r y a d a iy i

16 y a ş a m a n la y ış la r ı v e id e a lle r i n e o lu r s a o ls u n b a z ı d e ğ e rle ri m u t la k a is t e y e c e k le r in i d ü ş ü n ü r. B u h e r a m a c a h iz m e t e d e n d e ğ e r le r y a z a r t a r a f ın d a n b i r i n c i l t o p lu m s a l d e ğ e r le r (social prim ary goods) d i> e a d la n d ır ılır. B i r i n c i l t o p lu m s a l d e ğ e rle r, t o p lu m u n k u r u m l a n t a r a f ın d a n d a ğ ıt ıla n d e ğ e r le r d ir : T e m e l h a k v e ö z g ü r lü k le r, fır s a t la r, g e lir v e se rv e t, k e n d in e s a y g ın ın t o p lu m s a l d a y a n a k la r ı. B u d e ğ e rle r, k iş il e r in y a ş a m ile ilg ili p la n l a r ı n ı g e r ç e k le ş t ir e b ilm e le r i iç in te m e l ö n e m e s a h ip t ir. D o la y ıs ıy la, b ilg is iz lik p e ç e s i a r d ın d a k i h e r k a t ıl ım c ı, a k ılc ı v e k e n d i ç ı k a r l a r ın ı g ö z a r d ı e t m e y e n b ir is i o la r a k, b i r i n c i l t o p lu m s a l d e ğ e r le r in k e n d i a ç ıs ın d a n e n y a r a r lı ş e k ild e d a ğ ıt ılm a s ın ı is te y e c e k t ir. Y u k a r ıd a d e ğ in ild iğ i g ib i, b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i h e r k a t ıl ım c ın ın k e n d is i iç in e n iy i o la n ı s e ç m e s i a y n ı z a m a n d a h e r k e s iç in e n iy iy i s e ç m e s i a n la m ın a g e le c e ğ i iç in, R a w l s b ir i n c i l d e ğ e r le r d a ğ ılım ın d a b e n im s e n e c e k ilk e le r in a y n ı z a m a n d a a d a le t ilk e l e r i o la c a ğ ın ı d ü ş ü n ü r. B a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i k iş il e r t o p lu m u n k u r u m l a r ı n ı n b ir i n c i l d e ğ e r le r i n a s ıl d a ğ ıt m a s ın ı is t e y e c e k le r d ir? R a v v ls a g ö r e b ilg is iz lik p e ç e s i a r d ı n d a k i l e r t o p lu m u n te m e l y a p ıs ın ı i k i ilk e n in d ü z e n le m e s in e k a r a r v e r e c e k le r d ir : 1 ) H e r b ir e y in, d iğ e r le r in in b e n z e r ö z g ü r l ü k l e r i y le u y u ş a n e n g e n iş te m e l ö z g ü r l ü k le r a ğ ın d a e ş it h a k k ı b u l u n m a lı; 2 ) s o s y a l v e e k o n o m ik e ş it s iz lik le r ö y le d ü z e n le n m e li k i, (a ) b u e ş it s iz lik le r e n k ö t ü k o n u m d a k i l e r i n y a r a r ı n a o lm a l ı, (b ) f ır s a t e ş it liğ i b o z u l m a - y a r a k t o p lu m d a k i m e v k ile r h e r k e s e e ş it ş e k ild e a ç ı k k a l m a lı. B ö y l e l i k le a d il b i r t o p lu m d a e g e m e n k ı l ı n a c a k v e h a k k a n iy e t o la r a k a d a le t a n la y ış ın ı o lu ş t u r a n i k i te m e l ilk e b e lir le n m iş o lu r. B u i k i a d a le t ilk e s in in b ir b ir l e r iy l e ç a t ış m a d a n u y g u la n a b ilm e s i iç in, R a w l s k a t ıl ım c ıl a r ın ik i ö n c e lik k u r a l ı e k le y e c e k le r in i d ü ş ü n ü r. B i r i n c i ö n c e lik k u r a lın a g ö r e b i r i n c i a d a le t ilk e s i (y a d a d iğ e r a d ıy la ö z g ü r l ü k i lk e s i ) i k in c i ilk e y e h e r z a m a n ü s t ü n d ü r. D o l a y ı s ı y l a ö r n e ğ in t e m e l ö z g ü r l ü k le r h i ç b i r z a m a n d a h a f a z la e k o n o m ik g e t ir i e ld e e t m e k a d ın a s ın ır la n a m a z. İ k i n c i ö n c e lik k u r a l ı ış ığ ın d a d a, i k i n c i a d a le t ilk e s in in i k i n c i m a d d e s i ( y u k a r ı d a k i 2 b ), i k i n c i a d a le t ilk e s in in b i r i n c i m a d d e s in e (2 a y a ) g ö r e ö n c e liğ e s a h ip t ir : E k o n o m i k e ş it s iz lik le r, t o p lu m d a k i (s iy a s a l, t o p lu m s a l v s.) m e v k ile r i e ld e e t m e d e k i f ır s a t e ş it liğ in i b o z m a m a lıd ır.

17 R a v v ls u n b a ş la n g ıç d u r u m u v e b ilg i s i z l i k p e ç e s i a r a c ılığ ıy l a s a v u n d u ğ u h a k k a n iy e t o la r a k a d a le t a n la y ış ın ın ilk e le r in d e n e n ç o k t a r t ış m a y a r a t a n ı i k i n c i a d a le t ilk e s in in b i r i n c i m a d d e s id ir. Y a z a r ın f a r k ilk e s i {difference principle) d iy e a d la n d ır d ığ ı b u ilk e, g e lir v e s e r v e t b i r in c il d e ğ e r le r in in d a ğ ılım ın ın b a z ı d u r u m la r d a e ş it o lm a m a s ın ı m e ş r u g ö r ü r. F a r k ilk e s in e g ö re, e k o n o m ik e ş it s iz lik le r h e r k e s in ( ö z e llik le d e e n k ö t ü k o n u m d a k il e r in ) y a r a r ın a o l d u k l a r ı d u r u m la r d a m e ş r u k a b u l e d ilm e lid ir. R a w ls, b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k ile r in f a r k ilk e s in i b e n im s e y e c e k le r in i, b i lg is iz lik p e ç e s i a r d ın d a k i k i ş i l e r h a k k ı n d a k i v a r s a y ım ın a d a y a n a r a k id d ia ed e r. H e r k a t ıl ım c ı, a k ı l c ı b i r ş e k ild e k e n d i (g e n e l) ç ı k a r ın ı k o lla m a y a ç a lış a c a ğ ın a g ö r e, e ş it s iz lik le r in h e r k e s in ç ı k a r ı n a o l d u ğ u b i r s o n u c u, m u t la k e ş it liğ in e ld e e d ild iğ i, a m a h e r k e s in d a h a a z a l d ığ ı b ir d u r u m a t e r c ih e d e c e k tir. F a r k ilk e s in in iş le y iş in i b a s it b i r ö r n e k le a ç ık la y a b ilm e k iç in t o p lu m u n A v e B k iş ile r in d e n o lu ş t u ğ u n u v a r s a y a lım. B ö y le b i r t o p lu m u n a d a le t ilk e l e r in i b e lir le m e k ü z e r e k u r g u la n m ış b ir b a ş la n g ıç d u r u m u n d a is e k a t ıl ım c ıl a r ın i k i a lt e r n a t if g e lir v e s e r v e t d a ğ ılım ı a r a s ın d a s e ç im y a p a c a k la r ın ı d ü ş ü n e lim. B ir in c i d a ğ ılım d a h e m A h e m B a la c a k la r d ır. İ k i n c i d a ğ ılım d a A 1 0 5, B ise a la c a k t ır. R a w l s a g ö r e b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i k a t ı l ım c ı l a r i k i n c i a lt e r n a t if i s e ç e c e k le rd ir. Ç ü n k ü h e r i k i k a t ılım c ı d a, b ilg is iz lik p e ç e s i k a l k t ı k ta n s o n r a i k i n c i d a ğ ılım d a d a h a a z p a y a la n k iş i o l d u k l a r ı o r t a y a ç ık s a b ile, b i r i n c i d a ğ ılım d a k i h e r h a n g i b i r k iş in in a ld ığ ın d a n d a h a ç o k a la c a k l a r ı n ı b ile c e k le r d ir. İ k i n c i d a ğ ılım d a A k iş is i b ile o lm a k, b i r i n c i d a ğ ılım d a A y a d a B k iş is i o lm a k t a n d a h a iy id ir. A k ı l c ı b i r k im s e n in b i r i n c i d a ğ ılım ı t e r c ih e t m e s i ( y a n i b ile b ile d a h a a z a lm a y ı is t e m e s i) iç in n e d e n y o k t u r v e b u d a b iz e f a r k ilk e s in in d o ğ r u lu ğ u n u g ö s te rir. S İ Y A S A L L İ B E R A L İ Z M T e m e l i d d i a l a r ı n ı k ıs a c a ö z e t le m e y e ç a lış t ığ ım B ir Adalet Kuram ı k it a b ın ın y a y ım la n m a s ın d a n s o n r a k i ç a l ış m a la r ın d a R a w l s ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik t o p lu m la r d a v a r o l a n d e r in k ü lt ü r e l, d in î, f e ls e f î v e a h l â k i f a r k l ı l ı k l a r a d a h a ç o k ö n e m v e r m e s i g e r e k t iğ i d ü ş ü n c e s in i b e n im s e m e y e b a ş la m ış t ır. Y a z a r a g ö r e v a t a n d a ş la r ın e ş it v e ö z g ü r o ld u ğ u t o p lu m la r -

18 d a, i y i a n la y ış la r ın d a, y a ş a m ş e k ille r in d e ö n e m li ö lç ü d e f a r k l ı l ı k l a r ı n b u l u n m a s ı k a ç ın ıl m a z d ır. R a v v ls u n k a p s a m lı d o k t r i n l e r (comprehen- sive doctrines) a d ın ı v e r d iğ i ö ğ r e t i y a d a a n la y ış la r v a t a n d a ş la r ın y a ş a m la r ın ı ş e k ille n d ir m e d e te m e l k o n u m a s a h ip t ir. A n c a k, ö z g ü r v e d e m o k r a t i k ü lk e le r d e f a r k l ı k a p s a m lı d o k t r in l e r v a r o lm a k t a d ır. B u f a r k lı v e b a z e n b i r b i r l e r iy l e te m e l a ç ıd a n ç a t ış a n d o k t r in l e r in ö n e m li b ir k ıs m ı R a w l s a g ö r e m a k û l o l m a d ı k l a r ı g e r e k ç e s iy le r e d d e d ile m e z. Ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik t o p lu m la r ın ü y e le r i f a k l ı, a n c a k m a k û l, iy i a n l a y ı ş l a r ı n ı b e n im s e m e k t e d ir le r v e b u y ü z d e n t o p lu m d a iy i n iy e t li b i r ş e k ild e f a r k l ı g ö r ü ş le r i s a v u n a n k iş il e r a r a s ın d a a n la ş m a z l ık la r b u l u n a c a k t ır. D ü ş ü n ü r ü n m a k û l ç o ğ u l c u l u k o lg u s u (fact o f reasonable plu- ralism) d iy e a d la n d ır d ığ ı b u g e r ç e k l ik k a b u l e d ild iğ in d e d e s iy a s e t f e l s e fe s in e ö n e m li b ir g ö r e v d ü ş e r. Ö z g ü r t o p lu m la r d a e g e m e n k u r u m l a r v e t o p lu m u n d ü z e n le n iş ş e k li s a d e c e k e n d is in in d o ğ r u v e m a k û l o l d u ğ u id d ia e d ile n t e k b i r iy i a n la y ış ın ı y a n s ıt t ığ ın d a g e n e l k a b u l g ö r e m e y e c e ğ in e g ö r e, s iy a s e t fe ls e fe s i f a r k l ı l ı k iç in d e b ir a r a d a y a ş a m a n ın y o l l a r ı n ı b u lm a y a ç a lış m a lıd ır. R a v v ls B ir Adalet Kuram ı k it a b ın d a m a k û l ç o ğ u l c u l u k o lg u s u n a y e t e r in c e v u r g u y a p m a d ığ ın ı d ü ş ü n ü r. A y n ı z a m a n d a, b u e s e r in d e ö n e r ile n lib e r a l a n la y ış ın k e n d is in in d e s a n k i b ir k a p s a m lı d o k t r in m iş g ib i s u n u ld u ğ u n a in a n ır. A n c a k, s a v u n u l a n b u y a k l a ş ım b i r ç o k m a k û l k a p s a m lı d o k t r in d e n s a d e c e b ir iy s e, ö n e r ile n lib e r a l a d a le t k u r a m ın ı, d iğ e r b i r d e y iş le h a k k a n iy e t o l a r a k a d a le t a n la y ış ın ı, f a r k l ı ş e k ild e g e r - ç e k le n d ir m e n in g e r e ğ i a ç ık t ır. D o l a y ı s ı y l a Siyasal Liberalizm a d lı e s e r d e ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik t o p lu m la r d a e g e m e n k ı l ı n a c a k a d a le t a n la y ış ın ı k a p s a m lı d o k t r in l e r d e n b a ğ ım s ız b i r ş e k ild e t e m e lle n d ir m e ç a b a s ı v a r d ır. M a k û l ç o ğ u lc u lu ğ u n v a r o l d u ğ u d e m o k r a t ik t o p lu m la r d a k a l ıc ı t o p lu m s a l u z la ş ın ın v e s iy a s a l i s t i k r a r ı n s a ğ la n a b ilm e s i, b u a d a le t a n la y ış ın ın h e r h a n g i b i r k a p s a m lı d o k t r in d e n t ü r e t ilm e m e s in e b a ğ lıd ır. B u n e d e n le R a v v ls h a k k a n iy e t o l a r a k a d a le t a n la y ış ın ın, a h l â k i ö ğ e le r iç e r m e k le b ir lik t e, siyasal b i r k a v r a m o l a r a k a n la ş ılm a s ı g e r e k t iğ in i s a v u n u r. S iy a s a l k a v r a m ın ı a h l â k i, d i n î v e f e ls e f î d e ğ e r le r d e n a y ır a r a k, b u d e ğ e r le r i iç e r e n k a p s a m lı d o k t r i n l e r a r a s ın d a k i ç a t ış m a l a r ı s iy a s a l

19 a la n ın d ış ın a t a ş ım a y ı a m a ç la r. S iy a s e t v e s iy a s a l b i r k a v r a m o l a r a k t a n ım la n a n a d a le t a n la y ış ı, t o p lu m u n te m e l y a p ıs ı d iy e a d l a n d ı r ı l a n a n a y a s a l, t o p lu m s a l, e k o n o m ik, s iy a s a l k u r u m l a n v e b u k u r a m l a r ı n b ir - b ir le r iy le i l i ş k is in i d ü z e n le r. B u y ü z d e n R a w l s s iy a s a l a la n ı b ü y ü k ö l ç ü d e r e j im in e s a s la r ın ı t e ş k il e d e n k o n u l a r ı n o lu ş t u r d u ğ u n u d ü ş ü n ü r. S iy a s a l a la n ın b ö y le k ıs m e n d a r b ir ş e k ild e t a n ım la m a s ın a e k o la r a k, s iy a s a l a d a le t a n la y ış ı ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik b ir t o p lu m u n k a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r ü n d e b u l u n a n d e ğ e r le r a r a c ılığ ıy l a ş e k ille n d ir ilir. K a m u s a l s iy a s a l k ü l t ü r (public political culture) b i r t o p lu m u n s iy a s a l g e le n e k le r i, k u r u m l a n, o r t a k s iy a s a l g e ç m iş i v e te m e l ö n e m d e s a y d ığ ı m e t in le r v e u z la ş ıl a r b ü t ü n ü d ü r. D o la y ıs ıy la, k a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r, v a t a n d a ş la r ın b ü y ü k ç o ğ u n lu ğ u t a r a f ın d a n b e n im s e n m iş v e iç s e lle ş t ir ilm iş te m e l o r t a k s iy a s a l f ik ir le r d e n o lu ş u r. R a v v ls, ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik t o p - lu m la r ın k a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r ü n d e ö z g ü r l ü k, e ş it lik, k a r ş ıl ı k l ı l ı k, h a k k a n iy e t, k a r ş ıl ı k l ı s a y g ı, h o ş g ö r ü g ib i d e ğ e r le r in v a r lığ ın a iş a r e t e d e r e k, s iy a s a l a d a le t a n la y ış ın ı b u d e ğ e r le r ış ığ ın d a t a n ım la r. B e lir li b i r g e n e l lik d ü z e y in d e e le a lın d ığ ın d a k a b u l g ö r e n b u d e ğ e r le r R a v v ls a g ö r e a y n ı z a m a n d a lib e r a l d e ğ e r le r d ir. B u g e n e l lib e r a l d e ğ e rle re v u r g u y a p a n s iy a s a l a d a le t a n la y ış ı, a r t ık h a k k a n iy e t o l a r a k a d a le t a n la y ış ın ın s iy a s a l lib e r a liz m y a k l a ş ım ıy la g e r ç e k le n d ir ilm e s in i m ü m k ü n k ıla r. B u g e r ç e k le n d ir m e y i d a h a n e t a n la m a k a d ın a s iy a s a l lib e r a liz m ile k a p s a m lı b i r d o k t r in o l a r a k t a n ım la n a b ile c e k a h l â k i y a d a f e ls e f î l i b e r a liz m a r a s ın d a b i r a y r ım a g it m e k g e r e k m e k t e d ir. L ib e r a liz m, g e n e l b i r y a k l a ş ım o la r a k, k iş il e r in b a ğ ım s ız lığ ın a ö n e m v e r ir. A h l â k i a ç ıd a n b a k ıld ığ ın d a lib e r a liz m, k iş i l e r i n k e n d i y a ş a m la r ıy la i l g ili k a r a r l a r ı ö z g ü r, e le ş t ir e l v e b a ğ ım s ız b i r ş e k ild e k e n d i l e r in i n v e r m e le r i g e r e k t iğ in i s a v u n u r. O y s a s iy a s a l lib e r a liz m v a t a n d a ş la r ın y a s a l s e rb e s t iy e t e s a h ip o l m a l a r ın ı v e s iy a s a l g ü c ü n k u l l a n ı m ı n ı d iğ e r le r iy le e ş it ş e k ild e p a y la ş m a l a r ın ı ö n g ö r ü r. D o l a y ı s ı y l a, a h l â k i lib e r a liz m b e l i r l i b i r y a ş a m ş e k lin i n iy i l i ğ in i s a v u n u r k e n, s iy a s a l lib e r a liz m h e r h a n g i b i r y a ş a m ş e k l i n i s a v u n m a y ıp, ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik b i r t o p lu m d a g e n e l k a b u l g ö r e n te m e l s iy a s a l d e ğ e r le r e v u r g u y a p a r. B u y ü z d e n, t e k a n la m l ı v e d e ğ e r li y a ş a m ş e k l in in b a ğ ım s ız v e b ir e y s e l k a r a r l a r a lm a k o ld u ğ u n u k a b u l e t

20 m e y e n ( lib e r a l o lm a y a n a n c a k m a k û l) k a p s a m lı d o k t r in s a v u n u c u l a r ı a h l â k i lib e r a liz m i r e d d e t m e le r in e r a ğ m e n, s iy a s a l e ş it liğ i v e ö z g ü r lü ğ ü s a v u n a n s iy a s a l lib e r a l a d a le t a n la y ış ın ı b e n im s e y e c e k le r d ir. D e r in a h l â k i, fe ls e fî, d i n î f a r k l ıl ık l a r ı n b u l u n d u ğ u t o p lu m la r d a k iş il e r in ö z e l y a ş a m la r ın ı ilg ile n d ir e n, y a ş a m la r ın a a n la m v e r e n y ö n le r ile b u k iş ile r d e n vatandaş o la r a k is t e n e b ile c e k v e k a b u l e t m e le r i b e k le n e b ile c e k le r a r a s ın d a ö n e m li b ir f a r k v a r d ır. R a v v ls t a m d a b u f a r k a, d iğ e r b ir d e y iş le t a m a m e n a h l â k i ile s iy a s a l a r a s ın d a k i b u t ü r b i r a y ır ım a, v u r g u y a p a r a k s iy a s a l lib e r a l b ir a d a le t a n la y ış ın ın t e m e lle n d ir ile b ile c e ğ in e in a n ır.1 Ç a ğ d a ş d e m o k r a s ile r d e i s t i k r a r ı v e te m e l u z la ş ıy ı s a ğ la y a m a y ı a m a ç la y a n a d a le t a n la y ış ı, y u k a r ı d a s ö z ü e d ild iğ i g ib i, f a r k l ı a h lâ k i, fe ls e fî, d i n î k a p s a m lı d o k t r in l e r i b e n im s e m iş k iş il e r c e d e s t e k le n d iğ in d e b u h e d e fe u l a ş a c a k t ır. R a v v ls, b u d e s t e ğ in ö r t ü ş e n g ö r ü ş b i r l i ğ i (over- lapping consensus) s a y e s in d e o lu ş a c a ğ ın ı d ü ş ü n ü r. Ö r t ü ş e n g ö r ü ş b i r l i ğ i, f a r k l ı v e m a k û l k a p s a m lı d o k t r in l e r in, h e r b i r i n i n a y r ı g e r e k ç e le r le d e o ls a, d e s t e k le d ik le r i o r t a k n o k t a y a v e r ile n is im d ir. D o la y ıs ıy la, s i y a s a l (v e lib e r a l) b ir k a v r a m o l a r a k t a n ım la n a n h a k k a n iy e t o la r a k a d a le t a n la y ış ı, ö n e m li a h l â k i, d in î, f e ls e f î ö ğ e le r iç e r e n v e b ir b ir iy l e ç a t ış a n f a r k l ı m a k û l k a p s a m lı d o k t r in l e r d e n h e r h a n g i b ir i s i n i y a n s ıt m a y a n, a n c a k h e r b i r i n i n ( f a r k l ı g e r e k ç e le r le ) d e s t e k le d ik le r i b i r a n l a y ış ş e k lin d e t a n ım la n ır. H e r m a k û l k a p s a m lı d o k t r in, k e n d i g e le n e k v e ö ğ r e t ile r i iç in d e n, s iy a s a l lib e r a l b i r a d a le t a n la y ış ın ın te m e l ilk e l e r in i o n a y la m a la r ın ı s a ğ la y a c a k g e r e k ç e le r i b u l d u ğ u n d a, b u a d a le t a n la y ış ı, m a k û l ç o ğ u lc u lu ğ a r a ğ m e n, k a l ıc ı s iy a s a l i s t i k r a r ı t e m in e d e b ile c e k t ir. B u r a d a s a d e c e e n te m e l y ö n le r in e d ik k a t ç e k ile n Siyasal Liberalizm e s e r in d e R a v v ls o ld u k ç a k a r m a ş ı k v e d e t a y lı b i r t a r t ış m a y la B ir Adalet Kuram ı k it a b ın d a s u n u la n h a k k a n iy e t o la r a k a d a le t a n la y ış ın ı y e n id e n g e r ç e k le n d ir m e y e ç a lış ır. B u ç a b a d a d a, d e m o k r a t ik b i r t o p lu m d a i s t i k r a r ı n s a ğ la n m a s ı a d ın a, ö r t ü ş e n g ö r ü ş b ir liğ in c e d e s t e k le n e 1 Anayasal demokratik bir sistemde farklı kapsamlı doktrinleri benimsemiş vatandaşların birbirleriyle aralarındaki ilişkilerin nasıl düzenlenmesi gerektiği, Ravvls un elinizdeki eserdeki Kamusal Akıl Düşüncesinin Yeniden Ele Alınması adlı makalesinde de detaylı bir şekilde tartışılmaktadır.

21 c e k s iy a s a l b i r a d a le t a n la y ış ı v e s iy a s a l a la n t a n ım ı m e r k e z i b i r k o n u m a s a h ip t ir. R a w ls, t o p lu m u n t e m e l y a p ıs ın ı d ü z e n le y e c e k t a t m in k â r b i r a d a le t a n la y ış ı b u l u n d u k t a n s o n r a b u a n la y ış ın ik i a ç ıd a n, y e r e l a d a le t e v e u l u s l a r a r a s ı a d a le t e u y a r l a n a c a k ş e k ild e, g e liş t ir ilm e s i g e r e k t iğ in i d ü ş ü n ü r. Ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u n t e m e l k u r u m l a r ı - n ın iş le y iş in i d ü z e n le y e c e k e n t a t m in k â r a d a le t a n la y ış ın ın, y e n i g e r e k - ç e le n d ir ilm iş ş e k liy le, h a k k a n iy e t o l a r a k a d a le t o ld u ğ u n u s a v u n a n y a z a r, b u a d a le t a n la y ış ın ı u l u s l a r a r a s ı a la n a e lin iz d e k i H alkların Yasası k it a b ın d a u y a r la r. H A L K L A R I N Y A S A S I R a w ls, H alkların Yasası e s e r in d e d iğ e r i k i k it a b ın d a b e n im s e n m iş k a p a lı t o p lu m v a r s a y ım ın ı k a l d ı r ı r v e a d il lib e r a l b i r t o p lu m u n d iğ e r ü l k e le r le i l i ş k il e r i n i n n a s ıl o lm a s ı g e r e k t iğ i s o r u s u n u y a n ıt la m a y a ç a lış ır. B ö y le b i r t o p lu m u n iz le y e c e ğ i a d il d ış p o l i t i k a n ın te m e l y ö n l e r i n in b e lir le n m e s i, a y n ı z a m a n d a b iz e u l u s l a r a r a s ı a la n d a iliş k il e r i n a d il b i r ş e k ild e n a s ıl d ü z e n le n e b ile c e ğ i k o n u s u n d a ö n e m li ö lç ü d e ı ş ık t u t a c a k t ır. H alkların Yasası R a v v ls u n y u k a r ı d a k ıs a c a ö z e t le n e n i k i k i t a b ın d a k i te m e l k a v r a m l a r ı k u lla n ır. Ö z e l l i k l e B ir Adalet Kuram ı k i t a b ın d a d e t a y lı ş e k ild e t a r t ış ıla n b a ş la n g ıç d u r u m u v e b ilg is iz lik p e ç e s i k a v r a m l a r ı b u e s e rd e d e y e r a lır la r. A n c a k, b u k a v r a m l a r ın k u l l a n ı l d ı ğ ı d ü ş ü n s e l m o d e l H alkların Yasası e s e r in d e k i t a r t ış m a d a ö n e m li d e ğ i ş ik l ik le r e u ğ r a r. İ l k o la r a k, b i r ü lk e i ç in a d a le t a n la y ış ın ı b e lir le m e k ü z e r e k u r g u la n a n b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k a t ı l ım c ı l a r t o p lu m u n h e r b i r ü y e s i ik e n, u l u s l a r a r a s ı b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k a t ı l ım c ı l a r ın h e r b ir i b i r halkın t e m s ilc is id ir. U lu s la r a r a s ı iliş k il e r i a d il b i r ş e k ild e d ü z e n le y e c e k H a l k l a r ı n Y a s a s ı m s a p t a m a s ü r e c in d e a n a liz in te m e l b i r i m i n i n k iş il e r d e ğ il d e h a l k l a r o lm a s ı, R a v v ls u n s ı n ı r l a r ı ö n e m li ö lç ü d e g ö z a r - d ı e d e n k ü r e s e l v e k o z m o p o l i t b i r y a k l a ş ım ı b e n im s e m e y e c e ğ in in i l k iş a r e t id ir. Y a z a r a g ö r e u l u s l a r a r a s ı a d a le t, u l u s l a r y a d a h a l k l a r a r a s ı n d a k i iliş k il e r i d ü z e n le m e lid ir ; b u y ü z d e n u l u s l a r a r a s ı a la n a u y a r l a d ığ ı a d a le t y a k l a ş ı m ı n ı n m e r k e z in d e a r t ı k k i ş i l e r d e ğ il h a l k l a r v a r d ır. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın b e lir le n m e s in d e R a v v ls u n e v re n s e l v e k a p

22 s a y ıc ı b i r y o l iz le m e y e c e ğ in in i k i n c i iş a r e t i, u l u s la r a r a s ı b a ş la n g ıç d u r u m u n a y e r y ü z ü n d e k i h e r h a l k ın t e m s ilc is in in k a t ılm a m a s ıd ır. R a w l s u n k u r g u la d ığ ı u l u s l a r a r a s ı b a ş la n g ıç d u r u m u n a s a d e c e y a z a r ın iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r (well-ordered peoples) a d ın ı v e r d iğ i t o p lu m la r ın t e m s ilc ile r i k a t ılır. Ö n c e lik l e, lib e r a l d e m o k r a t ik b ir s iy a s e t v e a d a le t a n la y ı ş ın a s a h ip t o p lu m la r iy i d ü z e n le n m iş le r d ir. B u t ü r t o p lu m la r ın te m e l k u r u m l a n, e ş it ilg i v e s a y g ı ilk e s i ış ığ ın d a, h e r b ir e y in ç ı k a r ı n ı v e ö z g ü r lü ğ ü n ü k o r u y a c a k ş e k ild e d ü z e n le n m iş t ir. B u m a k û l lib e r a l h a l k la r ın t e m s ilc ile r in e e k o la r a k, u l u s l a r a r a s ı b a ş la n g ıç d u r u m u n a y a z a r ın d ü z g ü n h a l k l a r (decent peoples) d iy e a d la n d ır d ığ ı t o p lu m la r ın t e m s ilc ile r i k a t ılır. D ü z g ü n h a l k l a r lib e r a l v e d e m o k r a t d e ğ ild ir le r ; v a t a n d a ş la r s i y a s a l y a d a t o p lu m s a l a ç ıd a n e ş it b ile g ö r ü lm e y e b ilir. D ü z g ü n t o p lu m - l a r ın iş le y iş le r in d e o r t a k iy i f ik r in e d a y a lı a d a le t a n la y ış ı (common good idea o f justice) h â k im d ir. O r t a k iy i f ik r in e d a y a lı a d a le t a n la y ış ı t o p lu m u n b ü t ü n ü y le k e n d is i y a d a ü y e le r i iç in e ld e e t m e y i a m a ç la d ığ ı o r t a k i y i y i y a n s ıt ır. D ü z g ü n h a l k la r d a t o p lu m s a l k a r a r l a r ü y e le r in d e ğ e r le r i v e ç ı k a r l a r ı (e ş it b ir ş e k ild e o lm a m a k la b ir lik t e ) g ö z ö n ü n d e t u t u la r a k a lın ır. Ö n e m li e ş it s iz lik le r v e h iy e r a r ş ik d ü z e n le m e le r b a r ın d ır a n b u t o p lu m la r ı R a v v ls a ç ıs ın d a n d ü z g ü n k ı l a n ise, d iğ e r t o p lu m la r la ilg ili s o r u n l a r ı n ı ş id d e t y o l u y la ç ö z m e y e ç a lış m a m a la r ı, v a t a n d a ş la r ın ın te m e l in s a n h a k la r ın a s a y g ı g ö s t e r m e le r i, a s g a r i y a ş a m s t a n d a r t la r ın ı s a ğ la m a la r ı v e it ir a z l a r ı o la n k iş il e r in (e ş it g ö r ü lm e s e le r b ile ) g ö r ü ş le r in i a ç ı k b i r ş e k ild e d ile g e t ir e b ilm e le r in i v e iy i n iy e t le d in le n m e le r in i m ü m k ü n k ı l a n b i r d a n ış m a m e k a n iz m a s ın ı b u l u n d u r m a la r ıd ır. R a v v ls a g ö re d ü z g ü n t o p lu m la r ın iç iş le r in in, lib e r a l d e m o k r a t b ir a ç ıd a n b a k ı l d ı ğ ın d a, a d il o lm a d ığ ı ş ü p h e s iz d ir ; a n c a k u l u s l a r ın b ir b ir l e r iy l e a r a l a r ı n d a k i i l i ş k il e r i a d il v e h o ş g ö r ü lü b i r ş e k ild e d ü z e n le m e ç a b a s ı h e r t o p lu m u n lib e r a l (y a d a d e m o k r a t ) o lm a s ı g e r e ğ in i d e ş a r t k o ş m a m a lıd ır. R a v v ls, iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r ı n o lu ş t u r d u ğ u ü lk e le r k ü m e s in e H a l k l a r T o p l u l u ğ u (Society o f Peoples) a d ın ı v e rir. U lu s la r a r a s ı b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i k a t ı l ım c ı l a r s a d e c e H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a ü y e t o p - lu m la r ın t e m s ilc ile r id ir. İ y i d ü z e n le n m iş o lm a y a n t o p lu m la r H a l k l a r T o p l u lu ğ u ü y e le r i d e ğ ild ir le r. R a v v ls ö z e llik le ü ç t ü r h a l k ın iy i d ü z e n le n

23 m e m iş o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü r. Y a s a t a n ım a z d e v le t le r (outlatv states) h e m v a t a n d a ş la r ın ın te m e l in s a n h a k l a r ı n ı ih lâ l e d e rle r, h e m d e d iğ e r d e v le t le r le o la n s o r u n l a r ı n ı ş id d e t y o l u y la ç ö z m e y e ç a lış ır la r. Y a s a t a n ım a z d e v le t le r in y ö n t e m le r in i d e ğ iş t ir m e le r i y a d a d e ğ iş t ir m e y e z o r la n m a l a r ı y e r y ü z ü n d e k i h e r ü l k e n in g ü v e n iç in d e y a ş a m a s ın ı s a ğ la y a c a ğ ı iç in b u t ü r d e v le t le r e k a r ş ı y a p t ır ım la r u y g u la n m a lı v e g e r e k iy o r s a iç iş le r in e m ü d a h a le e d ilm e lid ir. İ y i d ü z e n le n m iş o lm a y a n v e d o la y ıs ıy la H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a d a h il e d ilm e y e n i k i n c i t ü r h a l k l a r R a w l s u n z o r l u k iç in d e t o p lu m la r (burdened societies) a d ın ı v e r d ik le r id ir. B u t ü r t o p lu m la r t a r ih s e l, t o p lu m s a l, e k o n o m ik k o ş u l la r d a n d o la y ı iy i d ü z e n le n m iş ( d ü z g ü n y a d a lib e r a l) b ir t o p lu m o la b ilm e k iç in e lv e r iş li ş a r t la r a s a h ip d e ğ ild ir le r. Z o r l u k iç in d e t o p lu m la r, is t e m e le r in e r a ğ m e n e lv e r iş s iz k o ş u l l a r n e d e n iy le iy i d ü z e n le n m iş o la m a d ık l a r ın d a n, d iğ e r h a l k la r b u t ü r t o p lu m la r a H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n b ir ü y e s i o lm a y o l u n d a d e s t e k v e r m e li v e k a y n a k a k t a r m a lıd ır la r. R a v v ls u n iy i d ü z e n le n m e m iş d iy e n it e le n d ir d iğ i ü ç ü n c ü t ü r h a l k l a r is e iy ilik s e v e r m u t la k iy e t ç i t o p lu m la r d ır (benevolent absolutisms). iy ilik s e v e r m u t la k iy e t ç i b i r ü lk e d e v a t a n d a ş la r ın te m e l in s a n h a k l a r ı n ı n ç o ğ u n a s a y g ı g ö s t e r ilir, f a k a t s iy a s a l k a r a r a lm a s ü r e c in d e t o p lu m ü y e le r in e s ö z h a k k ı t a n ın m a d ığ ı iç in iy i d ü z e n - le n m iş l ik a ç ıs ın d a n ö n e m li b ir ş a r t y e r in e g e lm e z. U lu s la r a r a s ı b a ş la n g ıç d u r u m u n d a y a s a t a n ım a z d e v le t le r in, z o r l u k i ç in d e t o p l u m l a r ı n v e iy ilik s e v e r m u t la k iy e t ç i r e jim le r in t e m s ilc ile r i b u lu n m a z. U l u s l a r a r a s ı iliş k il e r i n a d il b i r ş e k ild e d ü z e n le n m e s in e y ö n v e r e c e k H a l k l a r ı n Y a s a s ı s a d e c e iy i d ü z e n le n m iş ( lib e r a l y a d a d ü z g ü n ) t o p lu m la r ın t e m s ilc ile r i t a r a f ın d a n b e lir le n ir. İ y i d ü z e n le n m iş h a l k l a r ı n t e m s il c ile r in in b u l u n d u ğ u u l u s l a r a r a s ı b a ş l a n g ıç d u r u m u n d a k a t ı l ım c ı l a r h a l k l a r ı n ı n lib e r a l y a d a d ü z g ü n o ld u ğ u n u b ilir le r, a n c a k b i lg is iz lik p e ç e s i n e d e n iy le t e m s il e t t ik le r i t o p lu m u n t o p r a k v e n ü f u s b ü y ü k lü ğ ü n ü, e k o n o m i k g e liş m iş lik d ü z e y in i, s a h ip o lu n a n d o ğ a l k a y n a k la r ı, h a l k ı n g ö r e c e li o l a r a k k u v v e t li y ö n le r in i b ilm e z le r. B u b a ş la n g ıç d u r u m u n d a b u l u n a n iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r ı n t e m s ilc ile r i, H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı o lu ş t u r a n s e k iz m a d d e y i, t o p l u m l a r ı a r a s ın d a k i i l i ş k il e r i a d il v e b a r ış ç ıl b i r b iç im d e d ü z e n le y e c e ğ i d ü ş ü n c e s iy le k a b u l e d e rle r.

24 H a l k l a r ı n Y a s a s ı ö n c e lik le iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r ın (d iğ e r b ir d e y iş le H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a ü y e ü l k e le r in ) k e n d i a r a l a r ı n d a k i i l i ş k i l e r i a d i l k ı l m a k ü z e r e b e lir le n ir. B u y a s a n ın s a p t a n m a s ı s ü r e c in d e b e n im s e n e n te m e l ilk e, ( iy i d ü z e n le n m iş ) h a l k l a r a r a s ın d a k a r ş ı l ı k l ı s a y g ı ilk e s id ir. U l u s l a r a r a s ı b a ş la n g ıç d u r u m u s a y e s in d e, H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a ü y e ü lk e le r, lib e r a l y a d a d ü z g ü n t o p lu m la r o l a r a k f a r k l ı iç i ş le y iş le r e s a h ip o ls a l a r d a, a r a l a r ı n d a k i i l i ş k iy i h e p s in in k a b u l e d e b ile c e ğ i b ir ş e k ild e d ü z e n le r le r. A y n ı z a m a n d a H a l k l a r ı n Y a s a s ı lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k l a r ı n iy i d ü z e n le n m e m iş t o p l u m l a r l a iliş k il e r i k o n u s u n d a d a b iz e ö n e m li ö lç ü d e ı ş ı k tu ta r. L ib e r a l v e d ü z g ü n h a lk la r, k e n d i a r a l a r ı n d a k i i l i ş k iy i d ü z e n le r k e n, H a l k l a r T o p l u l u ğ u ü y e le r i o la r a k, y a s a - t a n ım a z, i y ilik s e v e r m u t la k iy e t ç i v e z o r l u k i ç in d e k i t o p lu m la r a k a r ş ı n a s ıl b i r t o p lu d ış p o l i t i k a iz l e y e c e k le r i k o n u s u n d a d a ö n e m li s o n u ç l a r a v a r ır la r. A n c a k, b u r a d a t e k r a r v u r g u l a n m a s ın d a y a r a r b u l u n a n n o k t a, H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın b e lir le n m e s in d e y u k a r ı d a s ö z e d ile n ü ç t ü r iy i d ü z e n le n m e m iş h a l k ın t e m s il c ile r in in s ö z h a k k ı b u lu n m a d ığ ıd ır. R a v v ls, y e r y ü z ü n d e k i h e r ü l k e n in k a b u l e d e b ile c e ğ i b ir ilk e l e r b ü t ü n ü ö n e r m e ç a b a s ın d a d e ğ ild ir. Y a z a r ın a m a c ı s a d e c e b e lir li ş a r t la r a u y a n ü l k e le r in ö n c e k e n d i a r a l a r ı n d a k i v e s o n r a d a b u ş a r t la r a u y m a y a n ü l k e le r le i l i ş k il e r i n i m a k û l v e a d il b i r ş e k ild e d ü z e n le m e y e ç a lış m a k t ır. Y u k a r ı d a t e m e l y ö n le r i ö z e t le n e n R a v v ls u n Halkların Yasası e s e r in e y a y ım la n m a s ın d a n s o n r a y ö n e t ile n e le ş t ir ile r d e n ö z e llik le i k i s i n e b u r a d a k ıs a c a d e ğ in m e k k a n ım c a a y d ın l a t ıc ı o la c a k t ır. E le ş t ir ile r in i l k i, H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın s e k iz in c i m a d d e s i ile ilg ilid ir. B u m a d d e, H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a ü y e ü l k e le r in z o r l u k i ç in d e k i t o p lu m la r a e k o n o m i k y a r d ım d a b u l u n m a s ın ı ş a r t k o ş a r. Z o r l u k i ç in d e k i t o p lu m la r d a v a t a n d a ş la r ın te m e l a s g a r i ih t iy a ç la r ı k a r ş ıl a n a m a m a k t a d ır v e b u y ü z d e n b u t ü r t o p lu m la r iy i d ü z e n le n e m e m iş le r d ir. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın y a r d ım e tm e y ü k ü m l ü l ü ğ ü ilk e s i, g e liş m iş t o p lu m la r ın y o k s u l ü l k e le r e k a y n a k a k t a r a r a k, b u ü l k e le r in v a t a n d a ş la r ın a a s g a r i y a ş a m s t a n d a r d ı s u n a b ilm e s in i s a ğ la m a y ü k ü m l ü l ü ğ ü b u l u n d u ğ u n u b e lir t ir. D o la y ıs ıy la, u l u s l a r a r a s ı i l i ş k il e r i a d il b i r ş e k ild e d ü z e n le y e c e ğ i d ü ş ü n ü le n H a l k l a r ı n Y a s a s ı, g e liş m iş ü l k e le r in y a p a c a k l a r ı k a y n a k a k t a r ım ın ı b i r

25 h e d e fe v e lim it e b a ğ la r. H e d e f, z o r l u k iç in d e k i t o p lu m la r ın iy i d ü z e n - le n e b ilm e le r i, d iğ e r b i r d e y iş le H a l k l a r T o p l u l u ğ u ü y e s i o lm a l a r ıd ır. B u t ü r t o p lu m la r ın ü y e le r in in a s g a r i y a ş a m s t a n d a r d ı s a ğ la n d ığ ın d a d a g e liş m iş ü lk e le r d e n y a p ı l a c a k e k o n o m ik y a r d ım k e s ile b ilir. R a v v ls u n H alkların Yasası k it a b ın d a y a r d ı m e tm e y ü k ü m l ü l ü ğ ü ilk e s i a r a c ı l ı ğ ıy l a s a v u n d u ğ u e k o n o m ik a d a le t a n la y ış ı k im i o k u r d a d ü ş k ı r ı k l ı ğ ı y a r a t m ış t ır. Ö z e ll ik le R a v v ls u n d iğ e r e s e r le r in d e k i g ö r ü ş le r in i b ü y ü k ö lç ü d e b e n im s e m iş y a z a r la r, a d il u l u s l a r a r a s ı d ü z e n in n e d e n b u k a d a r k ıs ıt l ı b i r k a y n a k a k t a r ım ı ile y e t in m e s i g e r e k t iğ in i s o r g u la n m ış la rd ır. Ö r n e ğ in B ir Adalet Kuram ı k it a b ın d a o ld u k ç a k a p s a m lı b i r y e n id e n e k o n o m i k d a ğ ılım g e r e k t ir e n f a r k ilk e s i b e n im s e n ir k e n, t a r t ış m a u l u s l a r a r a s ı a la n a u y a r l a n d ığ ın d a n e d e n y e r k ü r e ü z e r in d e e n k ö t ü d ü r ü m d a k i l e r i n y a r a r ı n a o la c a k b i r k ü r e s e l f a r k i lk e s i d e ğ il d e, s o n d e r e c e k ı s ı t l ı b i r e k o n o m ik a d a le t a n la y ış ı b e n im s e n m e k t e d ir? R a v v ls, y a r d ım e tm e y ü k ü m l ü l ü ğ ü ış ığ ın d a k ıs ı t l ı b i r y e n id e n d a ğ ılım g e r e k t ir e n a d a le t a n la y ış ın ı, ç o k d a h a k a p s a m lı d a ğ ılım ı s a v u n a n y a k la ş ım la r a n e d e n t e r c ih e t t iğ in i e lin iz d e k i e s e r in 1 5. v e 1 6. k ı s ı m l a r ı n d a a ç ık la m a k t a d ır. K u ş k u s u z, K ü r e s e l a d a le t in g e r e k le r i n e l e r d ir? s o r u s u n a R a v v ls u n v e r d iğ i y a n ıt a d a le t t a r t ış m a la r ın ı s o n l a n d ır m a k y e r in e c a n l a n d ır m ış t ır.2 A n c a k b u n o k t a d a a ç ı k t ı r k i, R a v v ls u n H alkların Yasası k it a b ın d a k i g ö r ü ş le r in e a lt e r n a t if o l u ş t u r a c a k t a t m in k â r b ir k u r a m s u n m a s o r u m l u l u ğ u a r t ık k a p s a m lı k ü r e s e l a d a le t s a v u n u c u l u ğ u n u y a p a n k o z m o p o lit d ü ş ü n ü r le r d e d ir. R a v v ls a y ö n e lt ile n i k i n c i e le ş t ir i, d ü z g ü n t o p lu m la r a H a l k l a r T o p l u lu ğ u n d a y e r v e r m e s iy le ilg ilid ir. H a t ı r l a n a c a ğ ı g ib i, d ü z g ü n t o p - lu m la r d a lib e r a l d e m o k r a s i y o k t u r ; te m e l in s a n h a k l a r ı k o r u n m a k l a b ir lik t e, v a t a n d a ş la r ın b i r k ıs m ın ın s e ç m e v e s e ç ilm e h a k la r ı b ile b u lu n m a y a b il ir. B u r a d a R a v v ls a y ö n e lt ile n s o r u İ n s a n H a k l a r ı E v r e n s e l B e y a n n a m e s i n in d e m o k r a t ik h a k l a r v e k a t ı l ım ı ş a r t k o ş a n 2 1. m a d d e 2 H a lkla rın Yasası eserinin önemli ölçüde canlandırdığı küresel adalet tartışmalarının detaylı bir incelemesi için bkz. Murat Borovalı, Küresel Adalet Üzerine Bir Tartışma: John Ravvls ve H alkların Yasası içinde, Ayhan Kaya ve Günay Göksu özdoğan (der.), Uluslararası İlişkilerd e Sınır Tanımayan Sorunlar, Bağlam Yayınları, İstanbul, 2003.

26 s in i a ç ık ç a i h l a l e d e n d ü z g ü n t o p lu m la r ı d ü ş ü n ü r ü n n e d e n H a l k l a r T o p l u l u ğ u n a d a h il e d ip, e ş it s a y g ıy a d e ğ e r g ö r d ü ğ ü d ü r. B a ş k a b i r şe k ild e s o r a r s a k, b i r u y g u l a m a y ı lib e r a l d e m o k r a t ik b ir t o p lu m d a y a n lış b u l u y o r s a k, a y n ı u y g u la m a b a ş k a ( lib e r a l o lm a y a n d ü z g ü n ) b i r t o p lu m d a o ld u ğ u n d a n e d e n k a r ş ı ç ık m a y a lım? K a n ı m c a R a w l s b u s o r u y a y a n ıt ın ı, Siyasal Liberalizm k it a b ın d a k u lla n d ığ ı i k i k a v r a m a r a c ı l ı ğ ıy la v e r e c e k t ir. K a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r, a n ım s a n a c a ğ ı g ib i, b i r t o p lu m d a o r t a k k a b u l g ö r e n te m e l ö n e m d e k i s iy a s a l d e ğ e r le r i iç e r ir. A n c a k, e ğ e r d ü n y a ö lç e ğ in d e d ü ş ü n ü r v e m a k û l ç o ğ u l c u l u k o lg u s u n u n ( R a v v ls u n e lin iz d e k i e s e rd e i d d ia e t tiğ i g ib i) t o p lu m la r a r a s ın d a b ir t o p lu m i ç i n d e k in d e n ç o k d a h a y a y g ın v e d e r in o ld u ğ u n u k a b u l e d e r s e k, y e r k ü r e ü z e r in d e b i r o r t a k s iy a s a l k ü l t ü r ü n s ı n ı r l a r ı n ı n ç o k g e n iş o lm a d ığ ı s o n u c u n a v a r ı r ız. R a v v ls u n s a v u n d u ğ u u l u s l a r a r a s ı s is t e m d e v a t a n d a ş la r ı n ı n te m e l in s a n h a k l a r ı n ı ih la l e d e n, k o m ş u la r ıy la ilg ili s o r u n l a r ı n ı ş id d e t e b a ş v u r a r a k ç ö z m e y i s e ç e n t o p lu m la r z a t e n h o ş g ö r ü lm e m e k t e d ir le r. A n c a k, h e m lib e r a l h o ş g ö r ü, h e m d e a d il v e b a r ış ç ıl b i r u l u s l a r a r a s ı d ü z e n in b e n im s e n m e s i h e d e f i, f a r k l ı d e ğ e r le r e v e a n la y ış la r a s a h ip t o p lu m la r a ( b e l i r l i s ı n ı r l a r iç in d e ) s a y g ı g ö s t e r ilm e s in i g e r e k t ir m e k t e d ir. Ö n e m li f a r k l ı l ı k l a r iç e r e n b i r d ü n y a d a, g e liş m iş B a t ılı ü l k e le r in y o r u m la d ığ ı ş e k liy le lib e r a l d e ğ e r le r in h e r t o p lu m t a r a f ın d a n k a b u l e d ilm e s in i is t e m e k b i r t ü r d a y a t m a c ılık o lm a n ın ö t e s in d e, u l u s l a r a r a s ı a la n d a is t i k r a r s ız l ı ğ ı n s ü r m e s i s o n u c u n u y a r a t a c a k t ır. R a v v ls, g e r ç e k liğ i r e d d e t m e y e n, a n c a k o lm a s ı g e r e k e n i d e g ö z a r d ı e t m e y e r e k p r a t iğ in s ı n ı r l a r ı n ı z o r la y a n g e r ç e k ç i ü t o p y a a n la y ış ın d a n h a r e k e t le, a d il b i r u l u s l a r a r a s ı d ü z e n i s a ğ la m a k a d ın a H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı ö n e r m e k t e d ir. K u ş k u s u z, R a w l s u n y a k l a ş ı m ı n ı n n e ö lç ü d e ik n a e d ic i o l d u ğ u n a o k u r k a r a r v e r e c e k t ir. M u r a t Bo r o v a l i İstanbul Bilgi Üniversitesi, Uluslararası ilişkiler Bölümü

27

28 Yazarın Önsözü le r in s o n la r ın d a n b e r i z a m a n z a m a n H a l k l a r ı n Y a s a s ı d iy e ta n ım la m ış o ld u ğ u m k o n u y u g e liş t ir m e y i d ü ş ü n ü y o r d u m. Ö n c e lik le u l u s l a r y a d a d e v le t le r y e r in e h a l k la r a d ın ı s e ç t im, ç ü n k ü h a l k la r ı d e v le t le rd e n f a r k l ı ö z e llik le r e s a h ip b ir y a p ıd a ele a lm a k is t iy o r d u m v e d e v le t k a v r a m ı g e le n e k s e l o la r a k ik i e g e m e n lik g ü c ü (b k z. 2.2 ) ile b ir lik te a lg ıla n d ığ ı iç in u y g u n d e ğ ild i. S o n r a k i y ılla r d a k o n u y a d a h a fa z la z a m a n a y ır d ım v e 1 2 Ş u b a t te - L i n c o l n u n d o ğ u m g ü n ü n d e - O x f o r d İn s a n H a k l a r ı D e r s in d e H a l k l a r ı n Y a s a s ı b a ş lık lı b ir k o n f e r a n s v e rd im. B u k o n f e r a n s iz le y ic ile r e L i n c o l n u n b ü y ü k lü ğ ü n ü a n ım s a t m a k o la n a ğ ın ı v e r d i ( k i b e n d e k o n u ş m a m ın s o n u c u n u b ö y le b a ğ la m ış t ım ), a m a y a y ım la n a n m a k a le y i ( ilk m e t n i O n Human Rights: The O xford Amnesty Lectures, 1993 c ild in d e y a y ım la n d ı, e d. S te p h e n S h u te v e S u s a n H u r l e y [ N e w Y o r k : B a s ic B o o k s, ] ) g ö r d ü ğ ü m d e, s ö y le d ik le r im d e n d e, y a z d ık la r ım d a n d a h iç m e m n u n k a lm a d ım. B u k a d a r ç o k şe y i te k b ir k o n f e r a n s ta e le a lm a k o la n a k s ız d ı, ele a la b ild iğ im k a d a r ı ise y e t e rli b iç im d e ird e - le n m e m iş t i v e y a n lış y o r u m la r a a ç ık t ı d e t a m a m la n a n b u g ü n k ü m e t in ( N is a n te P r in c e t o n Ü n iv e r s it e s in d e v e r d iğ im ü ç s e m i n e r m e t n in in y e n id e n y a z ım ı) d a h a k a p s a m lı v e d a h a d o y u r u c u o ld u.

29 M e t in l e r i s o n k e z e ld e n g e ç ir m e d e n ö n c e, University o f Chicago La ıv Revieıv, 64 ( y a z s a y ıs ın d a ) v e d a h a s o n r a d a H a r v a r d U n iv e r s it y P r e s s t a r a f ın d a n ( ) Collected Papers ( T o p lu M a k a l e l e r ) b a ş lığ ı a lt ın d a y a y ım la n a n y a z ı l a r ım ın iç in d e y e r a la n T h e I d e a o f P u b l ic R e a s o n R e v is it e d ( K a m u s a l A k ı l D ü ş ü n c e s in in Y e n id e n E le A l ı n m a s ı ) a d lı ç a lış m a m ı t a m a m la d ım. B u m a k a le, lib e r a l s iy a s a l b ir a n la y ış a ( b u d ü ş ü n c e i l k o l a r a k te Siyasal Liberalizm de. t a r t ış ıld ı) d a y a lı, ç a ğ d a ş a n a y a s a l b i r d e m o k r a s id e, k a m u s a l a k l ın s ı n ı r l a m a l a r ı n ı n n e d e n g e r e k d in î, g e r e k s e d in d ış ı k a p s a m lı b i r ö ğ r e t iy e s a h ip k iş ile r c e m a k û le n d e s t e k le n e b ilir o ld u ğ u n u, e n a y r ın t ıl ı b iç im d e t a r t ış t ığ ım y e r d i. K a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s i, t o p lu m s a l s ö z le ş m e f i k r i n i H a l k l a r T o p l u l u ğ u n a u y a r l a y a n H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın d a a y r ılm a z b i r p a r ç a s ıd ır. E k o la r a k, h e m lib e r a l, h e m d e lib e r a l o lm a y a n (a m a d ü z g ü n ), t o p l u m l a r ı n b ir b ir l e r in e k a r ş ı d a v r a n ış l a r ı n ı n d ü z e n le n m e s in d e s t a n d a r t o l a r a k k a b u l e d ile b ile c e k v e k a b u l e d ilm e s i g e r e k e n g e n e l ilk e l e r i d e o r t a y a k o y a r. İş t e b u y ü z d e n h e r i k i ç a lış m a n ın a y n ı k it a p iç in d e y a y ım la n m a s ın ı is t e d im. B u i k i y a z ı b ir lik t e s a ğ d u y u lu v a t a n d a ş la r ın v e h a l k l a r ı n b ir lik t e b a r ış iç in d e a d il b i r d ü n y a d a n a s ıl y a ş a y a b ile c e k le r i k o n u s u n d a v a r d ığ ım s o n u c u y a n s ıt m a k t a d ır. Y ı l l a r b o y u b u d ü ş ü n c e le r in o lg u n la ş ıp y a z ıy a d ö k ü lm e s in d e b a n a y a r d ı m c ı o l a n l a r b u r a d a s a y a m a y a c a ğ ım k a d a r ç o k, a m a ö z e l l i k l e E r i n K e lly, T. M. S c a n lo n, P e r c y L e h n in g, T h o m a s P o g g e v e C h a r l e s B e it z e t e ş e k k ü r e d iy o r u m. B u ç a lış m a n ın n ic e t a s l a k l a r ı n ı g ö z d e n g e ç ir m e k i ç in h a r c a d ı k l a r ı z a m a n iç in k e n d ile r in e ş ü k r a n d u y d u ğ u m u v e o n l a r ın d i k k a t l i y o r u m l a r ı n a n e k a d a r g ü v e n d iğ im i b e lir t m e k is t e r im. Collected Papers ı n e d i t ö r l ü ğ ü n ü y a p ı p k a y n a k ç a s ı n ı t a m a m l a d ı k t a n s o n r a b u ç a lış m a m ın d a - b ü y ü k u ğ r a ş g e r e k t ir e n - d i z i n i h a z ı r l a m a y ı k a b u l e d e n S a m u e l F r e e m a n a ö z e llik le t e ş e k k ü r e d e r im. T a m a n l a m ı y l a p r o f e s y o n e l, k u s u r s u z v e o la ğ a n ü s t ü b i r iş b a ş a r d ı. S o n o l a r a k g e ç t iğ im iz T e m m u z a y ın d a k a y b e t t iğ im iz s e v g ili d o s t u m v e m e s le k d a ş ım B u r t o n D r e b e n e o la n b ü y ü k g ö n ü l b o r c u m u b e lir t m e k is t e r im. F i k i r l e r i m i g e liş t ir ip, d ü ş ü n c e le r im i d ü z e n e s o k u p

30 b e r r a k la ş t ır a r a k, k a r ı ş ı k l ı ğ a y o l a ç a c a k o l a n l a r ı e le r k e n b a n a s o n d e r e c e y a r d ı m c ı o ld u. H a s t a l a n d ı ğ ı m d a n b e r i s o n ü ç y ı l d ı r ç a l ı ş m a l a r ı m ı t a m a m la m a m iç in e ş im M a r d y ile b ir lik t e h iç b ık m a d a n b e n i z o r la d ı v e p e ş p e ş e ç ık a n t a s l a k l a r ü z e r in d e p e k ç o k ö z e n li y a z ın s a l ö n e r ile r d e b u l u n d u. B u g ü n d e, h e r z a m a n o ld u ğ u g ib i, B u r t a s o n s u z m in n e t d u y u y o r u m.

31

32 Giriş 1 H a l k l a r ı n Y a s a s ı 1 d e r k e n, u l u s l a r a r a s ı h u k u k v e u y g u la m a la - r ı n ilk e v e n o r m l a r ı i ç in g e ç e r li o la n b e lli b ir s iy a s a l g ö r ü ş e a it h a k v e a d a le t k a v r a m l a r ın ı a n lıy o r u m. K a r ş ı l ı k l ı i l iş k il e r in d e H a l k l a r ı n Y a s a s ı id e a lle r in i v e i lk e l e r in i k o r u y a n b ü t ü n h a l k l a r i ç in H a l k l a r T o p l u l u ğ u t e r im in i k u lla n a c a ğ ım. B u h a l k la r ın, is t e r a n a y a s a l lib e r a l d e m o k r a t ik, is t e r lib e r a l o lm a y a n a m a d ü z g ü n 2 h ü k ü m e t le r o ls u n, k e n d i d a h ili h ü k ü m e t le r i v a r d ır. B u k it a p t a, B ir Adalet K uram ı nda 1 Halkların Yasası terimi geleneksel ius gentium 'dan alınmıştır ve ius gentium intra se sözü bütün halkların yasalarında ortak olan şeylere işaret eder. Bkz. R.J. Vincent, H um an Rights and International Relations (însan H a k la rı ve Uluslararası ilişkile r), Cambridge ve Nevv York: Cambridge University Press, 1986) s. 17. Halkların Yasası terimini bu anlamda değil, 2 de açıklanan halklar arasındaki ortak siyasal ilişkileri yöneten belirli siyasal ilkeler anlamında kullandım. 2 Düzgün (decent) sözcüğünü, temel kurumlan (vatandaşların örneğin dernekler ve gruplar kanalıyla politik kararların alınmasında etkin rol oynama hakları dahil) bazı belirli siyasal hak ve adalet koşullarına uygun olan ve vatandaşlarını Halklar Topluluğu için yeterli derecede adil bir yasayı kabul etmeye yönlendiren liberal olmayan toplumlar için kullanıyorum. Bu kavram Bölüm Il de uzun uzun anlatılmıştır. Benim bu terimi kullanış biçimim The Decent Society'de (Düzgün Toplum) (Cambridge, Mass. Harvard University Press, 1996) toplumsal refahın dikkate alınması gereğini vurgulayan Avishai Margalit ten farklıdır.

33 ( ) hakkaniyet olarak adalet3 d iy e s ö z e t t iğ im e b e n z e r a m a o n d a n d a h a g e n e l b ir lib e r a l a d a le t d ü ş ü n c e s in d e n y o l a ç ı k a r a k H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın iç e r iğ in in n a s ıl g e liş t ir ile b ile c e ğ in i in c e le d im. B u a d a le t f i k r i b i lin e n t o p lu m s a l s ö z le ş m e f i k r i n e d a y a n ır ; d o ğ r u lu k v e a d a le t ilk e l e r i s e ç ilip k a b u l e d ilm e d e n ö n c e iz le n e n u s û l b a z ı b a k ım l a r d a n h e m y e r e l h e m u l u s l a r a r a s ı d u r u m d a a y n ıd ır. B ö y le b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın 4 H a l k l a r T o p l u l u ğ u n u n gerçekçi b ir ütopya (b k z. 1 ) d iy e a n ılm a s ın ı h a k l ı ç ı k a r a c a k b a z ı k o ş u l l a r ı n a s ıl y e r in e g e t ir d iğ in i t a r t ış a c a k v e n e d e n d e v le t le r d e ğ il d e h a l k l a r t e r im in i k u lla n d ı ğ ı m ı b u k o n u y a t e k r a r d ö n e r e k a ç ı k la y a c a ğ ım.5 B ir Adalet K uram ı n d a, 5 8 d e h a k k a n iy e t o l a r a k a d a le t in s a d e c e h a k l ı s a v a ş ın a m a ç v e s ı n ı r l a r ı k o n u s u n d a y a r g ıy a v a r m a k iç in n a s ıl ( o r a d a s ö y le d iğ im g ib i) u l u s l a r a r a s ı h u k u k u k a p s a y a c a k ş e k ild e g e n iş le t ile b ile c e ğ in i b e lir t t im. B u r a d a k i t a r t ış m a m d a h a g e n iş k a p s a m lı. B u r a d a b e ş a y r ı tip te y e r e l t o p lu m u e le a lm a k is t iy o r u m. B i r i n c i s i m akûl (reasonable) liberal halklar; İ k i n c i s i düzgün halklar (b k z. y u k a r ı d a k i d ip n o t 2 ). D ü z g ü n h a l k l a r ı n b i r t ü r ü b e n im d ü z g ü n d a n ış m a h i y e r a r ş i s i d iy e t a n ım la d ığ ım te m e l y a p ıy a s a h ip t ir v e b u h a l k la r a b e n d ü z g ü n h iy e r a r ş ik h a l k l a r d iy o r u m. D iğ e r o la s ı d ü z g ü n h a l k t ip l e r i n i t a r i f e tm e y e ç a lış m ıy o r, a n c a k te m e l y a p ıs ı b e n im d a n ış m a h i y e r a r ş is i t a r if im e u y m a y a n a m a b i r H a l k l a r T o p l u lu ğ u ü y e s i o lm a y ı h a k e d e n h a l k l a r i ç in s a k lı t u t u y o r u m. ( L ib e r a l h a l k l a r ile d ü z g ü n h a l k l a r a h e p b ir lik t e iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r d i y o r u m ).6 B u t o p lu m t ip le r in d e n ü ç ü n c ü s ü yasatanımaz devletler v e d ö r d ü n c ü s ü zorluk içindeki toplum lar dit. S o n o la r a k b e ş in c is i ise iyiliksever mutlakiyetçi- 3 Burada hakkaniyet olarak adalet in özel bir adalet kavramının adı olduğunu belirtmek için italik kullandım. Bundan sonra italik kullanılmayacak. 4 Bu kitapta yer yer b ir Halkların Yasası ndan ya da Halkların Yasası ndan söz edeceğim. Daha ileride anlaşılacağı gibi tek bir Halklar Yasasından söz etmek mümkün değildir, buna karşın daha sonra inceleyeceğim bütün koşullar ve kriterlere uyan ve yasanın özelliklerini tayin edecek halkların temsilcilerini tatmin eden bir makûl'yasalar ailesinden söz edilebilir. 5 2 de halklar ı daha ayrıntılı açıklayacağım. 6 İyi düzenlenmiş terimi Jean Bodin in Six B ooks o f the R epublic (1576) (Cumhuriyetin Altı Kitabı) adlı yapıtının başındaki R epublique bien ordonnee ye (iyi düzenlenmiş cumhuriyet) göndermedir.

34 ler d ir k i b u t o p lu m la r in s a n h a k l a r ı n a s a y g ılı o l d u k l a r ı h a ld e, ü y e le r i n e s iy a s a l k a r a r m e k a n iz m a s ın d a a n la m l ı b i r r o l v e r il m e d iğ in d e n iy i d ü z e n le n m iş d e ğ ille r d ir. G e n e l t o p lu m s a l s ö z le ş m e f i k r i n i n b i r H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u k a p s a y a c a k b iç im d e g e n iş le t ilm e s i, b e n im id e a l v e id e a l o lm a y a n d iy e t a n ım la d ığ ım i k i k u r a m ı d a k a p s a y a n ü ç a ş a m a d a g e r ç e k le ş ir. B ö lü m I d e k i id e a l k u r a m ı n i l k a ş a m a s ı, g e n e l t o p lu m s a l s ö z le ş m e f i k r i n i n l i b e r a l d e m o k r a t ik h a l k l a r t o p l u m u n u iç in e a l a c a k b iç im d e g e n iş le t ilm e s id ir. B ö lü m H d e k i id e a l k u r a m ı n i k i n c i a ş a m a s ı, k e n d ile r i lib e r a l d e m o k r a t ik t o p lu m o l m a d ı k l a r ı h a ld e m a k û l H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a s a y g ın b i r e r ü y e o l a r a k k a b u l e d ile b ilm e le r in i s a ğ la y a n b a z ı ö z e llik le re s a h ip d ü z g ü n h a l k l a r ı n d a a y n ı k a v r a m ı n k a p s a m ın a a lın m a s ıd ır. T o p l u m s a l s ö z le ş m e f i k r i k a p s a m ı n ı n g e n iş le t ilm e s i ile i l g i l i id e a l k u r a m a ş a m a s ı, g e r e k li b e r a l g e r e k s e d ü z g ü n h e r i k i t ip t o p lu m u n d a a y n ı H a l k l a r ı n Y a s a s ı ü z e r in d e m u t a b ık k a l a c a k l a r ı n ı g ö s t e r e r e k t a m a m la n ır. Ü y e le r i a r a s ı n d a k i iliş k il e r i n d e y e t e r li d e r e c e d e a d il b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı u y g u l a y a n H a l k l a r T o p l u l u ğ u d a y e t e r li d e r e c e d e a d ild ir. İ k i n c i B ö l ü m ü n h e d e f le r in d e n b ir i, H a l k l a r Y a s a s ım k a b u l e d ip u y g u la y a n lib e r a l o lm a y a n d ü z g ü n h a l k l a r ı n v a r o la b ile c e ğ in i g ö s t e r m e k t ir. B u n e d e n le K a z a n is t a n a d ım v e r d iğ im lib e r a l o lm a y a n h a y a li b i r M ü s l ü m a n h a l k ı ö r n e k g ö s t e r d im. B u h a lk, d ü z g ü n h iy e r a r ş ik t o p lu m la r i ç in ile r i s ü r d ü ğ ü m ö lç ü t le r e u y u y o r ( 8-9 ) : K a z a n is t a n, ö t e k i h a l k la r a k a r ş ı s a l d ır g a n d e ğ il v e H a l k l a r ı n Y a s a s ın a u y u y o r ; u y g u l a m a la r ın d a in s a n h a k l a r ı n a s a y g ılı; t e m e l y a p ıs ın d a ö z e llik le r in i t a n ım la d ığ ım d ü z g ü n d a n ış m a h iy e r a r ş is in i t a ş ıy o r. Ü ç ü n c ü B ö lü m id e a l o lm a y a n k u r a m ı n i k i t ü r ü n ü k o n u e d iy o r. K u r a m l a r d a n b i r i H a l k l a r ı n Y a s a s ın a u y u lm a m a k o ş u l l a r ı n ı, y a n i b a z ı r e jim le r in m a k û l b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı u y g u la m a y ı r e d d e t t ik le r i d u r u m l a r ı in c e liy o r. B u n l a r a y a s a t a n ım a z d e v le t le r d iy e b il ir iz v e b e n b u b ö lü m d e d iğ e r t o p l u m l a r ı n - l i b e r a l h a l k l a r ı n y a d a d ü z g ü n h a l k l a r ı n - k e n d ile r in i b u n la r d a n k o r u m a k i ç in h a k lı o la r a k n e g ib i ö n le m le r a la b ile c e k le r in i t a r t ış ıy o r u m. İ d e a l o lm a y a n k u r a m ı n ö t e k i t ip i ise o l u m

35 s u z d u r u m l a r ı, y a n i t a r ih s e l, t o p lu m s a l v e e k o n o m ik k o ş u l l a r ı n lib e r a l y a d a d ü z g ü n, iy i d ü z e n le n m iş b i r r e jim e u l a ş m a l a r ın ı z o r la ş t ır d ığ ı, h a t t a im k â n s ız la ş t ır d ığ ı t o p lu m la r ın d u r u m u n u in c e liy o r. B ö y le z o r l u k i ç in d e k i t o p lu m la r la i l g ili o la r a k, b u t o p l u m l a r ı n k e n d ile r in e a it y e t e r li d e r e c e d e a d il y a d a d ü z g ü n k u r u m l a n o lu ş t u r a b ilm e le r i iç in, lib e r a l y a d a d ü z g ü n h a l k l a r ı n o n l a r a n e d e re c e y e k a d a r y a r d ım c ı o lm a l a r ı g e r e k t iğ i s o r u s u n u s o r m a lıy ız. H e r n e k a d a r o la n a k s ız g ib i g ö r ü n s e d e, b ü t ü n t o p lu m la r k e n d ile r in e a it y a lib e r a l y a d a d ü z g ü n b i r r e jim e k a v u ş m a y ı b a ş a r d ık l a r ın d a H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın a m a c ı t a m o l a r a k g e r ç e k le ş m iş o la c a k t ır. 2. H a l k l a r ı n Y a s a s ı h a k k ı n d a k i b u m o n o g r a f i, n e u l u s l a r a r a h u k u k a l a n ı n d a b i r b ilim s e l in c e le m e, n e d e b i r d e r s k it a b ıd ır. B u ç a lış m a t a m a m e n g e r ç e k ç i b i r ü t o p y a n ın m ü m k ü n o l u p o l m a d ı ğ ı v e b u n u n h a n g i k o ş u l l a r d a s a ğ l a n a b ile c e ğ i s o r u l a r ı ü z e r in e o d a k l a n m ı ş tır. B u ç a l ı ş m a y a g e r ç e k ç i b i r ü t o p y a k a v r a m ı ile b a ş l a y ıp y in e a y n ı k a v r a m ile b i t i r d i m. S iy a s e t f e ls e f e s i, s iy a s a l a ç ı d a n m ü m k ü n o ld u ğ u d ü ş ü n ü l e n in s ı n ı r l a r ı n ı g e n iş le t t iğ in d e z a t e n g e r ç e k ç i b iç im d e ü t o p - y a c ıd ır. T o p l u m u m u z u n g e le c e ğ i ile i l g i l i u m u t l a r ı m ı z, t o p lu m s a l d ü n y a n ın d o ğ a s ın ın y e t e r li d e r e c e d e a d i l a n a y a s a l d e m o k r a t i k t o p - l u m l a r ı n H a l k l a r T o p l u l u ğ u n u n b i r e r ü y e s i o l a r a k y a ş a m a l a r ı n a o la n a k s a ğ l a d ığ ı i n a n c ı n a d a y a n ıy o r. B ö y le b i r t o p lu m s a l d ü n y a d a li b e r a l v e d ü z g ü n h a l k l a r a r a s ı n d a h e m y u r t iç in d e h e m y u r t d ı ş ı n d a b a r ış v e a d a le t s a ğ la n ır. B ö y le b i r t o p l u l u k f i k r i g e r ç e k ç i b i r b iç im d e ü t o p y a c ıd ır, ç ü n k ü b u f i k i r b i r H a l k l a r T o p l u l u ğ u n d a k i b ü t ü n li b e r a l v e d ü z g ü n h a l k l a r a s iy a s a l h a k v e a d a le t i b i r a r a d a s u n a n u l a ş ı l a b i l i r b i r t o p lu m s a l d ü n y a y ı y a n s ıt m a k t a d ır. G e r e k B ir Adalet K u ramı, g e r e k s e Siyasal Liberalizm li b e r a l b i r t o p l u m u n n a s ıl o l a b ile c e ğ i n i a n la t m a y a ç a l ı ş ı r.7 O y s a H a lkların Yasası l i b e r a l v e d ü z g ü n h a l k l a r d a n o lu ş a n b i r d ü n y a t o p l u l u ğ u n u n n a s ıl g e r ç e k l e ş e b il e c e ğ in i 7 Bkz. P olitical Liberalistn (New York: Columbia University Press, 1993) ile ikinci bir girişle 1996 da yayımlanan kâğıt kapaklı baskısı ve ilk kez Journal o f Philosophy, Mart 1995 sayısında yayımlanan Reply to Habermas. Benim şimdiki yorumlarım ikinci giriş bölümünün kapanış paragrafları ile ilintilidir.

36 a ç ı k l a m a y ı u m u y o r. D o ğ a l o l a r a k p e k ç o k k i ş i b u n u n m ü m k ü n o l m a d ı ğ ı n ı v e ü t o p i k ö ğ e l e r in t o p l u m u n s iy a s a l k ü l t ü r ü n d e c i d d i b i r k u s u r o ld u ğ u n u s ö y le y e c e k t ir.8 B u n a k a r ş ın, b u g ib i ö ğ e le r in y a n lış a lg ıla n a b ile c e ğ in i in k â r e tm e m e k le b ir lik t e, g e r ç e k ç i b ir ü t o p y a d ü ş ü n c e s in in a s lî o ld u ğ u n a in a n ıy o r u m. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın ç ık ı ş ı n ı g ü d ü le y e n i k i a n a f i k i r v a r. B u n la r d a n b ir i, ö z ü n d e z u lm ü v e d u y a r s ız lığ ı t a ş ıy a n s iy a s a l a d a le t s iz lik t ir k i, i n s a n lık t a r ih in in e n b ü y ü k g ü n a h la r ı - h a k s ı z s a v a ş la r v e z u lü m, d in s e l b a s k ıl a r v e v ic d a n h ü r r iy e t in in y a s a k la n m a s ı, a ç lık v e y o k s u l lu k v e b e lir t ilm e s i b ile g e r e k s iz s o y k ır ım v e t o p lu k ı y ı m l a r - b u n u n s o n u c u d u r. (B u r a d a s ö z ü e d ile n s iy a s a l a d a le t k a v r a m ı, H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın ç ık ış n o k t a s ı o la n s iy a s a l lib e r a liz m 9 ile a y n ıd ır.) B ir in c is i ile b a ğ la n t ılı d iğ e r a n a f i k i r ise, a d il (y a d a e n a z ın d a n d ü z g ü n ) s o s y a l p o l it ik a la r b e n im s e n e r e k a d a le t li te m e l k u r u m l a r o lu ş t u r u ld u ğ u n d a e n v a h im s iy a s a l a d a le t s iz lik le r in s o n a e re c e ğ i v e b ö y le lik le o b ü y ü k g ü n a h l a r ın d a s o n u n d a s ilin e c e ğ id ir. B e n b u d ü ş ü n c e le r i g e r ç e k ç i ü t o p y a f ik r in e b a ğ lıy o r u m. R o u s s e a u n u n The Social Contract (Toplumsal Sözleşme) a d lı e s e r in in (a ş a ğ ıd a B ö lü m I 1. 2 d e a lın t ı y a p t ığ ım ) a ç ılış d ü ş ü n c e s in d e n y o l a ç ı k a r a k, o n u n in s a n l a r ı o ld u ğ u g i b i s ö z ü y le k iş ile r in a h l â k i v e p s i k o l o j i k d o ğ a la r ın ı v e b u d o ğ a n ın s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m l a r ç e r ç e v e s in 8 Burada E.H. Carr ın The Tıventy Year's Crisis, J9J9-I939 undan söz ediyorum: A n Introducti- on to the Study o f International Relations (Londra: Macmillan, 1951) ve ünlü ütopyacı düşünce eleştirisi (Benim alıntılarım 1964 tarihli Harper Torchbook baskısından yapılmıştır). Carr, ütopyacı düşüncenin iç savaş döneminde İngilterenin ve Fransanın politikalarında olumsuz bir rol oynadığı ve İkinci Dünya Savaşı nın başlamasında etkili olduğu yolundaki görüşünde haklı olabilir. Kitabında çıkarların uyumu düşüncesini eleştiren 4. ve 5. bölümlere bakınız. Oysa Carr ın çıkarların uyumu düşüncesi felsefeyle değil, güçlü politikacıların hüsnükuruntuları ile ilgilidir. Örneğin bir zamanlar Winston Churchill Britanya İmparatorluğumun kaderi ve kudreti dünyanın kaderinin ayrılmaz bir parçasıdır demiştir (s.82). Ütopyacılığı eleştirmekle birlikte Carr hiçbir zaman siyasal düşüncelerimizin oluşmasında başlıca etken olan ahlaksal yargıları sorgulamamış, makûl siyasal düşünceleri gerek gerçekçilik (erk), gerekse ütopyacılık (ahlaksal yargılar ve değerler) arasında bir uzlaşı olarak sunmuştur. Carr ın aksine, benim gerçekçi ütopya düşüncem, güç, siyasal hak ve adalet arasında bir uzlaşmaya yanaşmaz, bunun yerine makûl bir erk uygulamasına sınırlar koyar. Aksi takdirde Carr ın dediği gibi (s.222) bu uzlaşı- mn ne olması gerektiğini erkin kendisi tayin eder. 9 Bu kitapta Kamusal Akıl Düşüncesinin Yeniden Ele Alınması na, özellikle sayfalara bakınız.

37 d e n a s ıl e t k in o ld u ğ u n u k a s t e t t iğ in i;10 v e y a s a la r ın o la b ile c e ğ i g i b i s ö z ü n ü n ise y a s a l a r ın o lm a s ı g e r e k t iğ i g ib i a n la m ın a g e ld iğ in i v a r s a y ıy o r u m. Ö t e y a n d a n, y e t e r li d e re c e d e a d il s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r a m l a r ı n ç a t ıs ı a lt ın d a b ü y ü r s e k, e r iş k in y a ş a g e ld iğ im iz d e b iz im d e b u k u r a m l a r ı o n a y la y a c a ğ ım ız ı v e b u k u r a m l a r ı n z a m a n iç in d e k a l ıc ı o la c a ğ ın a i n a n ıy o r u m. B u b a ğ la m d a in s a n ın d o ğ a s ın ın iy i o ld u ğ u n u s ö y le m e k d e m e k, y e t e r li d e re c e d e a d il k u r a m l a r d a - a d a le t in m a k û l lib e r a l s iy a s a l k a v r a m l a r a ile s in d e n h e r h a n g i b ir in i k a r ş ıl a y a n k u r u m l a r i ç in d e - b ü y ü y e n v a t a n d a ş la r b u k u r a m l a r ı o n a y la y ıp, o n l a r ın y e r a ld ığ ı t o p lu m s a l d ü n y a n ın v a r lığ ın ı s ü r d ü r m e s in i s a ğ la m a k iç in ç a lış a c a k l a r d e m e k t ir. ( A y ır ıc ı b ir ö z e llik o la r a k b u k a v r a m l a r a ile s in in b ü t ü n ö ğ e le r i karşılıklılık ö lç ü t ü n e u y a r.)11 B ö y le k u r u m l a r ç o k o lm a y a b ilir, a n c a k e ğ e r v a r sa, b u n la r ın m u t la k a a n la y a b ild iğ im iz, o n a y la y ıp k a t ıl d ığ ım ız k u r u m l a r o lm a s ı ş a rtt ır. B u s e n a r y o n u n g e r ç e k ç i o ld u ğ u n u id d ia e d iy o r u m - b u s e n a r y o g e r ç e k le ş m iş v e y a g e r ç e k le ş e c e k o la b ilir. B u, m a k û llü ğ ü, a d a le ti, v a t a n d a ş la r ın k e n d i te m e l ç ı k a r l a r ı n ı s a ğ la y a b ile c e k le r i k o ş u l la r ile b i r a r a y a g e t ir d iğ i iç in h e m ü t o p ik h e m s o n d e re c e a r z u e d ilir b ir s e n a r y o d u r d iy o r u m. 3. G e r ç e k ç i b i r ü t o p y a d ü ş ü n c e s i ü z e r in e o d a k la n m a n ın s o n c u n d a g e r e k v a t a n d a ş la r ın, g e r e k p o l i t i k a c ıl a r ı n c a n ın ı s ık a n ç a ğ d a ş d ış p o l i t i k a d a k i g ü n c e l s o r u n l a r ı n ç o ğ u y a t ü m ü y le b i r k e n a r a b ı r a k ı la c a k y a d a ü z e r in d e k ıs a c a d u r u la c a k t ır. B u k o n u d a v e r e c e ğ im ü ç ö n e m li ö r n e k, h a k s ız s a v a ş, g ö ç, n ü k l e e r y a d a k o n v a n s iy o n e l k it le i m h a s ila h la r ıd ır. S a v a ş s o r u n u n u n e n te m e l g e rçe ğ i, a n a y a s a l d e m o k r a s iy e s a h ip t o p lu m la r ın b ir b ir le r iy le s a v a ş m a m a la r ıd ır ( 5 ). B u n u n n e d e n i b ö y le to p - lu m la r ın v a t a n d a ş la r ın ın ö z e llik le a d il v e iy i o lm a la r ı d e ğ il, sa d e c e b ir b ir le riy le s a v a ş m a k iç in b ir n e d e n le r in in o lm a y ış ıd ır. D e m o k r a t ik t o p lu m la r ı 10 Rousseau şunu da söylüyor: Ahlâki konularda olası olanların sınırları bizim sandığımızdan daha dardır. Bu sınırları daraltan şeyler bizim yetersizliklerimiz, kötü huylarımız, ön yargılarımızdır. Aşağılık ruhlar büyük adamlara inanmaz. Pespayeleşmiş köleler özgürlük kelimesine gülüp geçerler. Bkz. The Social Contract, II kitap, bölüm 12, paragraf 2 (Türkçesi: Toplum Sözleşm esi, çev. Vedat Günyol, Adam Yayınları, İstanbul, 2001). 11 Bkz. Kamusal Akıl Düşüncesinin Yeniden Ele Alınması, s.146,

38 giriş 7 A v r u p a d a e rk e n m o d e r n d ö n e m d e k i u lu s -d e v le t le r ile k a r ş ıla ş t ır a lım. İ n g ilte re, F r a n s a, İs p a n y a, H a b s b u r g A v u s t u r y a s ı, İs v e ç v e b u n a b e n z e r ü l k e le r t o p r a k a d ın a, g e r ç e k d in a d ın a, ş a n v e o n u r a d ın a, u lu s la r a r a s ı p o lit ik a d a s ö z s a h ib i o lm a a d ın a s a v a ş tı. B u s a v a ş la r h ü k ü m d a r la r ın, s a r a y la r ın s a v a ş ıy d ı; b u t o p lu m la r ın k e n d i iç le r in d e k i k u r u m s a l y a p ı, o n la r ı d o ğ u ş ta n ö t e k i d e v le tle re k a r ş ı s a ld ır g a n v e d ü ş m a n c a t a v ır a lm a y a s e v k e d i- y o r d u. D e m o k r a s ile r a r a s ı b a rış t a e n ö n e m li o lg u, d e m o k r a t ik t o p lu m la - r ın, k e n d ile r in i s a v u n m a k y a d a in s a n h a k la r ın ı k o r u m a k a m a c ıy la b u h a k la r ı a ğ ır b iç im d e ih la l e d e n t o p lu m la r a m ü d a h a le e tm e k d ış ın d a s a v a şa g ir m e y i ö z e n d irm e y e n iç y a p ıla r ıd ır. A n a y a s a l d e m o k r a t ik t o p lu m la r b ir b ir le r in e k a r ş ı g ü v e n d e o ld u k la r ın d a n, a r a la r ın d a b a r ış h ü k ü m sü rer. İ k i n c i s o r u n o la n g ö ç o lg u s u n a g e lin c e, b e n im ^ 4. 3 te ö n e s ü r d ü ğ ü m a r g ü m a n, b i r t o p lu m u n s ı n ı r l a r ı t a r ih s e l a ç ıd a n n e k a d a r t a r t ış m a lı g ö r ü n ü r s e g ö r ü n s ü n, h ü k ü m e t in b a ş lıc a g ö r e v in in k e n d i t o p r a k la r ın ı, b u r a d a y a ş a y a n in s a n l a r ın s a y ıs ın ı v e b u t o p r a k la r ın b ü t ü n lü ğ ü n ü d e k o r u m a s o r u m l u lu ğ u n u a la n b ir h a l k ı e t k ili b iç im d e t e m s il e tm e s i g e r e k t iğ id ir. B e lir li b ir t e m s ilc iy e b i r d e ğ e ri g e re ğ i g ib i m u h a f a z a e tm e v e b u n u y a p a m a d ığ ı t a k d ir d e k a y b e t m e s o r u m l u lu ğ u v e r ilm e d ik ç e o d e ğ e r b o z u lm a y a m a h k u m d u r. B e n c e m ü lk iy e t k u r u m u n u n r o l ü b ö y le b ir b o z u lm a y ı ö n le m e k t ir. B u r a d a k o n u e t t iğ im iz d e ğ e r, h a l k la r ın t o p r a k la r ı v e b u t o p r a k la r ın o n l a r ı sürekli olarak b e s le m e k a p a s it e s id ir, k u r u m ise s iy a s a l a n la m d a ö r g ü t le n m iş h a l k ın k e n d is id ir. S ü r e k lilik k o ş u l u s o n d e re c e ö n e m lid ir. İ n s a n l a r n ü f u s la r ın ı k o n t r o l e d e m e m e le r i y a d a t o p r a k l a r ın ı iy i k u lla n a m a m a la r ın d a n d o ğ a n s o n u ç la r ı b a ş k a la r ın ın t o p r a ğ ın ı z a p t e d e r e k y a d a b a ş k a h a l k l a r ı n t o p r a k la r ın a o n l a r ın o n a y ı o lm a d a n g ö ç e d e r e k ç ö z e m e y e c e k le r in i k a b u l e t m e lid ir le r. G ö ç ü n ç o k ç e ş it li n e d e n le r i v a r d ır. B e n b u n e d e n le r d e n b i r k a ç ın d a n s ö z e d ip, b u n l a r ı n lib e r a l v e d ü z g ü n H a l k l a r T o p l u lu ğ u n d a o r t a d a n k a l k a c a ğ ın ı ö n e s ü r m e k t e y im. B u n e d e n le r d e n b ir i d in s e l v e e t n ik a z ın l ı k l a r a b a s k ı y a p ı l a r a k in s a n h a k l a r ı n ı n ih lâ l e d ilm e s id ir. B ir b a ş k a n e d e n, ö r n e ğ in h ü k ü m d a r l a r ı n k ö y lü s ı n ı f ın ı a s k e r e a lıp, o n l a r ı g ü ç v e t o p r a k k a z a n m a k iç in g ir iş ile n h a n e d a n s a v a ş la r ın d a p a r a l ı a s k e r o l a r a k b a ş k a la r ın a k i r a l a m a l a r ı t ü r ü n d e ç e ş it li s iy a s a l b a s k ıl a r

39 d ır.12 Ç o ğ u k e z in s a n l a r t ıp k ı l a r d a İ r l a n d a d a y a ş a n a n k ıt l ık t a o ld u ğ u g ib i a ç lık t a n k a ç a r la r. O y s a k ı t l ı k l a r ç o ğ u n l u k la s iy a s a l b a ş a r ı s ı z l ı k l a r d a n v e d ü z g ü n h ü k ü m e t l e r in i ş b a ş ın d a o lm a m a s ın d a n ile r i g e lir.13 S ö z ü n ü e t t iğ im s o n n e d e n is e iç e r id e k i n ü f u s u n b a s k ıs ı v e b u n a b a ğ lı o l a r a k k a d ı n l a r ı n e ş it s iz liğ i v e o n l a r a u y g u l a n a n t a h a k k ü m d ü r. E ş it s iz l ik v e t a h a k k ü m o r t a d a n k a l d ı r ı l ıp, k a d ı n l a r a e r k e k le r le a y n ı s i y a s a l k a t ılım v e ö ğ r e n im h a k k ı v e r ild iğ in d e b u s o r u n l a r ç ö z ü le c e k t ir. B u y ü z d e n d in ö z g ü r lü ğ ü, v ic d a n h ü r r iy e t i, s iy a s a l ö z g ü r l ü k v e a n a y a s a l h a k l a r ile k a d ı n l a r a e ş it a d a le t u y g u la m a s ı, g e r ç e k ç i ü t o p y a y a u l a ş m a k i ç in g e r e k li o la n s a ğ la m b ir t o p lu m s a l p o l i t i k a n ın te m e l ö ğ e l e r i d i r (b k z ). B u b a ğ la m d a g ö ç s o r u n u b i r k e n a r a b ı r a k ı l m a m ı ş tır, g e r ç e k ç i b i r ü t o p y a d a c id d i b i r s o r u n o lm a k t a n k u r t a r ıl m ış t ır. B u r a d a n ü k l e e r v e k o n v a n s iy o n e l k it le im h a s i l a h l a r ı n ın k o n t r o l a lt ın a a l ın m a s ın d a n k ıs a c a s ö z e d e c e ğ im. M a k û l v e a d il lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k l a r a r a s ın d a b u s i l a h l a r ı n k o n t r o l ü b i r d e r e c e y e k a d a r k o la y d ır, ç ü n k ü b ö y le t o p lu m la r d a b u s i l a h l a r ı n e t k ili b i r b iç im d e y a s a k la n m a s ı m ü m k ü n d ü r. B u h a l k l a r ı n b i r b i r l e r iy l e s a v a ş m a k iç in b i r n e d e n le r i y o k t u r. O y s a, y a s a t a n ım a z d e v le t le r v a r o ld u k ç a - k i b u n la r ın v a r o ld u ğ u n u f a r z e d i y o r u z - b u d e v le t le r d e n s a k ın a b ilm e k v e o n l a r ın n ü k l e e r s i l a h l a r ı e ld e e d ip b u n la r ı lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k l a r a k a r ş ı k u l la n m a l a r ı n ı ö n le m e k iç in b u g ib i s i l a h l a r ı e ld e b u l u n d u r m a k g e r e k ir. B u n u n e n iy i n a s ıl y a p ıla c a ğ ın ı a n c a k u z m a n la r b ilir ; b u f e ls e f e n in k o n u s u d ış ın d a d ır. T a b i i o r t a d a b i r d e n ü k e e r s i l a h l a r ı n k u l l a n ı l ı p k u l l a n ıl m a y a c a ğ ı, y a d a h a n g i k o ş u l la r d a k u lla n ıla b ile c e ğ i g ib i b ü y ü k b ir a h l â k i s o r u n v a r l ı ğ ı n ı s ü r d ü r m e k t e d ir ( b k z. 1 4 ). 4. S o n o la r a k, H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın s iy a s a l lib e r a liz m ç e r ç e v e s in d e g e liş t iğ in i v e b u n u n d a iç e r id e k i r e jim i y ö n e t e n lib e r a l a d a le t a n la y ış ın ın H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a g e n iş le t ilm e s iy le g e r ç e k le ş t iğ in i g ö z ö n ü n d e t u t m a k g e r e k ir. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı lib e r a l b ir a d a le t a n la y ış ı ç e rç e - 12 îngiliz ordusundan kaçıp Amerikan Devrimi nden sonra ABD vatandaşı olan Hesseli askerleri düşünün (Amerikan Devrimi sırasında îngiliz ordusunda görev yapan Hesse-Hanau dan gelen Prusya askeri eğitimi görmüş askerler, sonra da Amerikan vatandaşı olmuştur - e.n.). 13 Bkz. Üçüncü Bölüm, 15.3, Amartya Sen ile ilgili 35 numaralı dipnot.

40 v e s in d e o lu ş t u r u r k e n, y e t e r li d e r e c e d e a d il liberal b i r h a l k ın dış politika ile i l g ili id e a lle r in i v e ilk e l e r i n i d e s a p t a d ığ ım ız ı a lt ın ı ç iz e r e k b e lir t m e k is t e r im. L ib e r a l b ir h a l k ı n d ış p o l it ik a s ın a ili ş k in b u s a p t a m a, h e r d e f a s ın d a if a d e e d ilm e s e d e, b a ş t a n s o n a iç k in d ir. D ü z g ü n h a l k l a r ı n g ö r ü ş le r i ü z e r in d e b u k a d a r d u r m a m ız ın n e d e n i onlara a d a le t ilk e l e r in in r e ç e t e s in i v e r m e k d e ğ il, lib e r a l b i r h a l k ın d ış p o l it ik a s ın d a k i id e a l v e i l k e le r in d ü z g ü n f a k a t lib e r a l o lm a y a n a ç ıd a n d a m a k û l o ld u ğ u n a k e n d im iz i in a n d ır m a k t ır. B ö y le b i r g ü v e n e d u y u la n ih t iy a ç lib e r a l a n la y ı ş ın b i r ö z e lliğ id ir. H a l k l a r ı n Y a s a s ın a g ö r e d ü z g ü n f a k a t lib e r a l o lm a y a n g ö r ü ş le r d e v a r d ı r v e lib e r a l d ış p o l i t i k a l a r ı n b a ş lıc a s o r u n u lib e r a l o lm a y a n h a l k l a r ı n n e d e r e c e y e k a d a r h o ş g ö r ü le b ile c e ğ in i s a p t a m a k t ır. B u k o n u d a k i te m e l d ü ş ü n c e K a n t ın Ebedi Barış ın d a (Perpetual Peace) ( ) v e foedus pacificum d ü ş ü n c e s in d e a n a h a t la r ın ı ç i z d i ğ i y o l u iz le m e k t ir. B e n b u n u, a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r r e j im in lib e r a l s iy a s a l a n la y ış ın d a k i t o p lu m s a l s ö z le ş m e f ik r in d e n h a r e k e t e t m e li v e s o n r a i k i n c i a ş a m a d a, b u f i k r i - s ö z g e l i m i - lib e r a l h a l k l a r ı n t e m s ilc ile r i n i n ö t e k i lib e r a l h a l k l a r l a a n la ş m a y a p t ık la r ı y e n i b ir b a ş la n g ıç d u r u m u o l a r a k ile r i s ü r e r e k g e n iş le t m e liy iz d iy e y o r u m lu y o r u m. B e n b u n u 3-4 te, d a h a s o n r a d a 8-9 d a lib e r a l o lm a y a n a m a d ü z g ü n h a l k l a r i ç in u y g u la d ım. B u a n la ş m a la r ın h e r b i r i n i n v a r s a y ım s a l, t a r i h s e llik iç e r m e y e n v e u y g u n b i r b i lg is iz lik p e ç e s in in a r k a s ın d a e ş it u z a k lık t a y e r a la n, e ş it h a l k l a r a r a s ın d a y a p ıld ığ ı v a r s a y ılır. B ö y le c e h a l k l a r a r a s ın d a d o ğ r u v e d ü r ü s t t a a h h ü t le r g e r ç e k le ş ir. B u a y n ı z a m a n d a K a n t ın, a n a y a s a l b i r r e j im in v a t a n d a ş la r ın a e k s ik s iz ö z g ü r l ü k s a ğ la m a k iç in e t k in b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ı y a p ılm a s ı g e r e k t iğ i d ü ş ü n c e s in e d e u y g u n d u r. 14 B e n ş im d id e n n e H a l k l a r ı n Y a s a s ın a b ö y le b i r y a k l a ş ım ın b a ş a r ılı o la c a ğ ın d a n e m in o ld u ğ u m u n e d e H a l k l a r Y a s a s ın a b a ş k a y o l l a r d a n u l a ş ıla m a y a c a ğ ın ı s ö y le y e b il ir im. A y n ı s o n u c a v a r a c a k b a ş k a y o l l a r v a r s a, b u d a h a d a iy id ir. 14 Bkz. Theory and Practice, bölüm III: AK [Prussische Akademie nin Katıt s Complete Works adlı eserine tekabül eder.] VIII: Kant burada teoriyi uluslararası hakkın uygulamasi bağlamında, ya da dediği gibi kozmopolit bir görüş açısından ele alır; ayrıca bkz. îdea fo r a Universal History, Yedinci Önerme, Ak:VIII:f.24.

41

42 BİRİNCİ BÖLÜM İdeal Kuramın Birinci Bölümü S İ. G E R Ç E K Ç İ Ü T O P Y A O L A R A K H A L K L A R I N Y A S A S I G e r ç e k ç i Ü t o p y a n ın A n l a m ı ir iş b ö lü m ü n d e b e lir t t iğ im g ib i, s iy a s e t fe lse fe si g e n e ld e s iy a s a l a ç ı Gd a n u y g u l a n a b il ir o la n ın s ın ı r l a r ı n ı g e n iş le t t iğ in d e g e r ç e k ç i b iç im d e ü t o p ik t ir v e b u y o ld a n b iz i k e n d i s iy a s a l v e t o p lu m s a l k o ş u l la r ım ız l a u z la ş t ır ır. T o p l u m u m u z u n g e le c e ğ in e iliş k in u m u t la r ım ız ın te m e li, t o p lu m s a l d ü n y a n ın, y e t e rli d e re c e d e a d il b ir H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n b i r b i r im i o la r a k y e t e r li d e re c e d e a d il b i r a n a y a s a l d e m o k r a s in in v a r lığ ın a iz in v e r d iğ i y o l u n d a k i in a n c ım ız d ır. T o p l u m d a g e ç e rli y a s a la r v e e ğ ilim le r d e g ö z ö n ü n e a lın d ığ ın d a m ü m k ü n o ld u ğ u n c a o lu m lu t a r ih s e l k o ş u l la r a l t ın d a g e r ç e k le ş e b ile n y e te rli d e re c e d e a d il b ir a n a y a s a l d e m o k r a s i n a s ıl b ir ş e y o la c a k t ır? V e h a l k la r a r a s ı iliş k il e r i t a y in e d e n y a s a la r v e e ğ ilim le r le b u k o ş u l la r a r a s ın d a n e g ib i b i r b a ğ la n t ı v a r d ır? K e n d i iç in d e y e t e r li d e r e c e d e a d il o la n b ir t o p lu m d a b u t a r ih s e l k o ş u l l a r m a k û l ç o ğ u lc u lu k o lg u s u n u d a k a p s a r.1 H a l k l a r T o p l u lu ğ u n 1 Political Liberalistn, s.36 daki tanımlamaya bakınız. Ayrıca bu kitaptaki Kamusal Akıl Düşüncesinin Yeniden Ele Alınması bölümüne bakınız.

43 d a m a k û l ç o ğ u lc u lu ğ u n k o ş u t u, d e ğ iş ik k ü lt ü r l e r e v e g e r e k d in s e l g e r e k s e d in ile i lin t is i o lm a y a n a l a n la r d a d ü ş ü n c e g e le n e k le r in e s a h ip m a k û l h a l k l a r a r a s ın d a k i ç e ş it lilik t ir. İ k i y a d a d a h a f a z la h a l k lib e r a l a n a y a s a l r e jim le r e s a h ip o ls a l a r d a a n la y ış la r ı f a r k l ıl a ş a b i l i r v e d e ğ iş ik l ib e r a liz m ç e ş it le r in i if a d e e d e b ilir. ( M a k û l ) b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ı b ö y le f a r k ı l ı k l a r a s a h ip m a k û l h a l k l a r t a r a f ın d a n k a b u l g ö r m e lid ir. Ö t e y a n d a n H a l k l a r ı n Y a s a s ı h a l k l a r k a r ş ıs ın d a a d il v e b u h a l k l a r ı n d a h a g e n iş ç a p t a i ş b ir liğ i p r o j e le r in in b iç im le n d ir ilm e s in d e e t k in o lm a lıd ır. Ç o ğ u k e z ö t e k i t a r ih s e l ç a ğ la r d a d u r u m n e o lu r s a o ls u n y e r e l b i r t o p lu m i ç in d e in s a n l a r ın k a p s a m lı b i r d o k t r in e t r a f ın d a b ir le ş t ik l e r i (o y s a b e lk i g e r ç e k t e a s la b ir le ş m e m iş le r d i) s ö y le n s e d e, s ö z k o n u s u m a k û l ç o ğ u l c u l u k g ü n ü m ü z d e g e r ç e k le ş t ir ile b ile c e k o l a s ı l ı k l a r ı s ı n ı r l a m a k t a d ır. G e r ç e k le ş e b ile c e k o l a s ı l ı k l a r ı n s ı n ı r l a r ı n ı n n a s ıl a y ır t e d ile c e ğ i v e a s l ın d a t o p lu m s a l d ü n y a m ız d a k i k o ş u l l a r ı n n e le r o ld u ğ u k o n u s u n d a ç e ş it li s o r u l a r ı n m e v c u t o ld u ğ u n u k a b u l e d iy o r u m. B u n o k t a d a s o r u n ş u d u r k i, s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m l a n v e d a h a p e k ç o k ş e y i a z ç o k d e ğ iş t ir e b ile c e ğ im iz i ç in o l a s ı l ı k s ı n ı r l a r ı n ı g e rç e ğ e b a k a r a k b u l a m a y ız. B u y ü z d e n k o n j o n k t ü r e v e s p e k ü la s y o n l a r a d a y a n m a k v e d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z t o p lu m s a l d ü n y a n ın m ü m k ü n, g e r ç e k t e v a r o l a b il e c e k v e b u g ü n o lm a s a b ile g e le c e k t e d a h a m u t lu k o ş u l l a r a lt ın d a g e r ç e k le ş e b i le c e ğ in i e n iy i ş e k ild e s a v u n m a k z o r u n d a y ız. S o n u n d a k a b u l e t m e m iz g e r e k e n t a r ih s e l d u r u m u n, h a l k l a r ı n k e n d i iç le r in d e v e a r a la r ın d a g e r ç e k le ş e c e k m a k û l ç o ğ u l c u l u k m u o l d u ğ u s o r u s u n u s o r m a lıy ız. A s l ın d a b a z e n d a h a m u t lu b i r d ü n y a n ın n a s ıl o la c a ğ ın ı - h e r k e s i n y a d a b ü t ü n h a l k l a r ı n a y n ı in a n ış a s a h ip o l d u ğ u b i r d ü n y a y ı - z ih n im iz d e c a n l a n d ır s a k d a a s ıl s o r u b u d e ğ il, ç ü n k ü b u r a d a ö z g ü r k u r a m l a r ı n d o ğ a s ı v e k ü l t ü r ü g ö z ö n ü n e a lın m a m ış t ır. M a k û l ç o ğ u lc u lu ğ u n e s e f e d ile c e k b i r ş e y o lm a d ığ ın ı g ö s t e r m e k iç in, t o p lu m d a o la s ı a lt e r n a t if le r i d e g ö z ö n ü n d e b u l u n d u r a r a k, m a k û l ç o ğ u l c u lu ğ u n v a r l ı ğ ı n ı n b i r t o p lu m a d a h a f a z la s iy a s a l a d a le t v e ö z g ü r lü k s a ğ la y a c a ğ ın ı g ö s t e r m e liy iz. B u n u i n a n d ı r ı c ı b iç im d e s a v u n m a k, b iz i k e n d i ç a ğ d a ş s iy a s a l v e t o p lu m s a l k o n u m u m u z l a u z la ş t ır a c a k t ır.

44 1. 2. Y e r e l D u r u m u n K o ş u l l a n K o n u y a g e r ç e k ç i b i r ü t o p y a o l a r a k y e t e r li d e re c e d e a d il b i r a n a y a s a l d e m o k r a s i t o p lu m u n u n ( b u n d a n s o n r a b a z e n k ıs a c a lib e r a l t o p lu m d i y e s ö z e d ilm iş t ir ) a n a h a t la r ın ı ç iz e r e k b a ş la y a c a ğ ım v e b ö y le b i r g e r ç e k ç i ü t o p y a n ın s a h ip o lm a s ı g e r e k e n y e d i k o ş u l u ir d e le y e c e ğ im. B u n d a n s o n r a d a H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı k a b u l e d e n y e t e r li d e r e c e d e a d il v e d ü z g ü n h a l k l a r t o p lu l u ğ u n d a b e n z e r k o ş u l l a r ı n g e ç e r li o lu p o l m a d ı ğ ı n ı in c e le y e c e ğ im. B u k o ş u l l a r o n l a r iç in d e g e ç e r li ise, H a l k l a r T o p l u lu ğ u d a g e r ç e k ç i ü t o p y a n ın b i r ö r n e ğ id ir. ( i) L ib e r a l b i r a d a le t k a v r a m ı n ı n gerçekçi o lm a s ı iç in ik i k o ş u lu n v a r o lm a s ı g e r e k ir. B i r i n c i s i a d a le t in g e r ç e k d o ğ a k a n u n l a r ı n a d a y a n m a s ı v e b u k a n u n l a r ı n g e t ir d iğ i is t ik r a r ı, y a n i d o ğ r u n e d e n le r e d a y a n a n i s t ik r a r ı s a ğ la m a s ı l â z ım d ır.2 A d a le t in s a n l a r ı o l d u k l a r ı g ib i ( d o ğ a k a n u n l a r ı g e r e ğ in c e ), a n a y a s a v e m e d e n i y a s a l a r ı o la b ile c e k le r i g i b i, y a n i y e t e r li d e r e c e d e a d il v e iy i d ü z e n le n m iş d e m o k r a t ik t o p lu m d a n a s ıl o la c a k s a ö y le e le a lır. B u r a d a R o u s s e a u n u n Toplumsal Sözleşme- s / n in a ç ılış f i k r i n i iz l iy o r u m : Amacım siyasal toplum da insanları oldukları gibi, yasaları ise olabilecekleri gibi ele alan meşru ve sağlam bir yönetim ilkesinin var olup olam ayacağını incelemektir. Bu sorgulam ada adalet ve faydanın birbirinden hiçbir şekilde ayrılmamaları için daima doğrunun cevaz verdiği ile çıkarın gereğini bir araya getirmeye çalışacağım. L ib e r a l b i r s iy a s a l a d a le t k a v r a m ın ın g e r ç e k ç i o la b ilm e s i iç in i k i n c i k o ş u l, b i r i n c i ilk e l e r i n in v e a h l â k i k u r a l l a r ı n ın m e v c u t s iy a s a l v e t o p lu m s a l d ü z e n iç in d e i ş l e r l ik l i v e u y g u l a n a b il ir o lm a s ıd ır. B u r a d a ş ö y le b i r ö r n e k v e r m e k f a y d a lı o l a b i l i r : H a k k a n iy e t o la r a k a d a le t t e k i k u l l a n ı m ı y l a b i r i n c i l d e ğ e r le r i (t e m e l h a k la r v e h ü r r iy e t le r, fır s a t la r, g e lir, s a r v e t v e ö z s a y g ın ın t o p lu m s a l t e m e lle r i) e le a la lım. B u n l a r ın b a ş 2 Doğru nedenlere dayalı istikrar, adil kurumların yönetimi altında ve bu kurumlarda yer alarak yetişmiş olan ve sahip oldukları doğru adalet ilkeleri gereğince doğru biçimde davranan vatandaşların yarattığı istikrar demektir.

45 l ıc a ö z e llik le r in d e n b i r i iş le r liğ e s a h ip o lm a k t ır. B u ö ğ e le r d e n v a t a n d a ş ın a ld ığ ı p a y a ç ık ç a g ö z le n e b il ir v e b ö y le c e v a t a n d a ş la r a r a s ın d a g e r e k li ( b ir e y l e r a r a s ı k ı y a s l a m a la r a d e n ile n ) k a r ş ıl a ş t ır m a y a p ıla b ilir. B u, b i r h a l k ın g e n e l f a y d a s ı, y a d a S e n in (d e d iğ i g ib i) ç e ş it li iş le v le r d e k i te m e l k a p a s it e le r i g ib i iş le r l iğ i o lm a y a n d ü ş ü n c e le r e b a ş v u r m a d a n d a y a p ı l a b i l i r.3 ( i i) S iy a s a l b i r a d a le t k a v r a m ı ütopyacı o l m a k iç in, y e t e r li d e r e c e d e a d il b i r t o p lu m u b e lir le r k e n s iy a s a l ( a h l â k i) id e a lle r i, ilk e l e r i v e k a v r a m l a r ı k u l l a n m a k z o r u n d a d ır. A d a le t in o r t a k b i r p a y d a y a s a h ip ç e ş it li m a k û l lib e r a l a n la y ış b iç im le r i v a r d ı r v e b u n la r ın h e r b ir in d e a ş a ğ ıd a k i ş u ü ç k a r a k t e r is t ik ilk e y e r a lır : birincisi, anayasal bir rejimde öngörülen tipte temel hak ve özgürlükleri sıralar; İkincisi bu hak, özgürlük ve fırsatlara özellikle genel iyilik ve mükemmelliyetçilik değerlerine kıyasla bir öncelik verir; üçüncüsü ise bütün vatandaşlara temel hak ve özgürlüklerini akıllıca ve etkin biçimde kullanabilmeleri için gerekli birincil değerleri sağlar. B u a d a le t k a v r a m l a r ın ı n ilk e l e r i k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in e d e u y g u n o lm a lıd ır. B u k r it e r e g ö r e, h a k k a n iy e t l i b i r iş b ir liğ in d e e n m a k û l d iy e ö n e s ü r ü le n k o ş u l l a r ı n b u k o ş u l l a r ı ö n e s ü r e n le r c e, e n a z ın d a n b a ş k a 3 Bu, Sen in temel yetenekler fikrinin önemli olmadığı anlamma gelmez; aksine bunun tam tersi geçerlidir. Onun düşüncesine göre toplum vatandaşların etkin temel özgürlüklerinin nasıl dağıtıldığına odaklanmalıdır, çünkü vatandaşların daha iyi bir yaşam kalitesi elde etmek için temei haklarını kullanma yetenek ve becerileri farklı olduğundan, bu özgürlüklerin dağdım biçimi onların hayatlarında büyük önem taşır. Bu soruna temel haklar açısından verilecek yanıt bu talebi karşılamak -aslında temel hakların kullanımı vatandaşların yetenekleri hakkındaki varsayımların basitleştirilmesini sağlamalıdır- fakat aynı zamanda bu soruyu yanıtlamak ve bu ya da buna benzer varsayımlar olmadan etkin yetenekler düşüncesini uygulamak için, siyasal toplumun elde edip akıllıca kullanabileceğinden çok daha fazla bilgiye ihtiyaç vardır. Bunun yerine, temel haklan adalet ilkelererinin şartları içine almak ve toplumun temel yapısını buna uygun biçimde yapılandırarak Sen in etkin özgürlüklerin adil dağılımı uygulamasına mümkün olduğunca yaklaşabiliriz. Sen in düşüncesi temel hakların kullanılmasının gerekliliğini izah etmek için çok gereklidir. Amartya Sen in görüşü için înequality Reexantined başlıklı yapıtının (Cambridge, Mass.: Harvard Unİversity Press, 1992) özellikle 1-5. bölümlerine bakınız.

46 l a r ı n ı n d a k ö t ü b i r s iy a s a l y a d a t o p lu m s a l k o n u m d a m a r u z k a l d ı k l a r ı t a h a k k ü m, z o r la y ö n le n d ir m e y a d a b a s k ıl a r y ü z ü n d e n d e ğ il d e, ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r o l a r a k m a k û l b u l u p k a b u l e d e b ile c e ğ i k o ş u l l a r o l a r a k g ö r ü lm e s i ş a r t t ır.4 V a t a n d a ş la r ın b u k a v r a m l a r d a n h a n g is in in e n m a k û l o ld u ğ u y o l u n d a k i d ü ş ü n c e le r i f a r k l ı l ı k g ö s t e r e c e k t ir, a n c a k b u n l a r ı n h e p s in in h iç o lm a z s a b i r ö lç ü d e m a k û l o ld u ğ u n u k a b u l e t m e le r i g e r e k ir. B u lib e r a liz m le r in h e r b i r i v a t a n d a ş la r ın ö z g ü r v e e ş it k i ş i ler, t o p lu m u n is e z a m a n iç in d e h a k k a n iy e t l i b ir iş b ir liğ i s is t e m i o ld u ğ u d ü ş ü n c e s in i t a ş ır. Y in e d e b u d ü ş ü n c e le r ç e ş it li b iç im d e y o r u m l a n a b i le c e ğ in d e n a d a le t ilk e l e r in in f a r k l ı f o r m ü la s y o n la r ın a v e k a m u s a l a k lın f a r k l ı iç e r ik l e r in e r a s t l ıy o r u z.5 S iy a s a l g ö r ü ş le r, a y n ı ilk e le r e, a y n ı d e ğ e r le r e ö n e m v e r d ik le r i h a ld e s iy a s a l ilk e l e r i v e d e ğ e r le r i f a r k l ı b i ç im d e d ü z e n le r y a d a d e n g e le rle r. B ö y le lib e r a liz m le r t ö z e l a d a le t ilk e le r in i i ç e r i r v e b u y ü z d e n u s û le i l i ş k in a d a le t in in d e ö t e s in e g e ç e rle r. B u ilk e l e r in, ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r ın d in s e l ö z g ü r l ü k le r i ile s a n a t s a l i f a d e ö z g ü r l ü k l e r i n in y a n ı s ır a, s a ğ la n m a s ı g e r e k e n f ır s a t e ş it liğ i v e h e r a la n d a y e t e r li o l a n a k l a r ı g ü v e n c e y e a la n g e r ç e k h a k k a n iy e t g ö r ü ş le r i n i v e d a h a p e k ç o k ş e y i b e lir t m e s i g e r e k ir.6 ( i ii ) G e r ç e k ç i b ir ü t o p y a n ın ü ç ü n ç ü k o ş u lu n d a, s iy a s a l k a t e g o n in k e n d i iç in d e s iy a s a l b i r a d a le t k a v r a m ın ın te m e l ö ğ e le r in in t ü m ü n ü k a p s a m a s ı g e re k ir. Ö r n e ğ in, s iy a s a l lib e r a liz m d e k iş ile r e v a t a n d a ş o la r a k b a k ı l ı r ; s iy a s a l a d a le t k a v r a m ı ise lib e r a l a n a y a s a l b ir r e jim d e k a m u s iy a s a l k ü lt ü r ü n d e m e v c u t s iy a s a l ( a h l â k i) d ü ş ü n c e le r d e n o lu ş u r. Ö z g ü r v a t a n d a ş k a v r a m ın ı b e lir le y e n şey, s iy a s e t k a t e g o r is in in d ış ın a t a ş a n h e r h a n g i k a p s a m lı b i r d o k t r in d e ğ il, lib e r a l b ir s iy a s e t a n la y ış ıd ır. 4 Bkz. Political Liberalism, II, 1, s ve Kamusal Akıl Düşüncesinin Yeniden Ele Alınması, s.148 vd. 5 Bu liberalizmlerden en eşitlikçi olanı hakkaniyet olarak adalettir. Bkz. Political Liberalism, s.6. 6 Makûl çoğulculuk olgusunun kapsamlı doktrinler arasındaki adil hüküm biçimlerinin tözel değil sadece usûlden olması gerektiğini düşünenler vardır. Stuart Hampshİre bu görüşü Innocence and Experince\a (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1989) şiddetle tartışmıştır. Ancak, yukarıdaki metinde liberalizmin çeşitli formlarından her birinin tözel kavramlar olduğunu varsaydım. Bu konuların ayrıntılı incemesi için Joshua Cohen in Pluralism and Procedura- lism, Chicago-Kent Law Review, cilt 69. no.3 (1994) e bakınız.

47 ( iv ) M a k û l ç o ğ u l c u l u k o lg u s u n e d e n iy le, a n a y a s a l d e m o k r a s id e v a t a n d a ş la r ın ı g e liş m e ç a ğ ın d a u y g u n b i r a d a le t d u y g u s u e d in m e y e v e t o p lu m y a ş a m ın a k a t ıl m a y a y ö n e lt e c e k e t k ili s iy a s a l v e s o s y a l k u r u m - l a r ın b u l u n m a s ı g e r e k ir. B u o ld u ğ u t a k d ir d e v a t a n d a ş la r s iy a s a l a n l a y ış ın ilk e v e id e a lle r in i k a v r a y ıp, b u n la r ı k a r ş ıl a ş t ı k l a r ı d u r u m la r d a u y g u l a y a r a k k o ş u l l a r ı n g e r e k t ir d iğ i g ib i h a r e k e t e d e c e k le r d ir. B u d o ğ r u n e d e n le r e d a y a lı b i r is t i k r a r s a ğ la r. L ib e r a l g ö r ü ş le r v a t a n d a ş la r ın e r d e m li d a v r a n m a la r ın ı ö n g ö r d ü ğ ü ö lç ü d e, s iy a s a l iş b ir liğ i i ç in d e h a k k a n iy e t, h o ş g ö r ü v e u z la ş m a c ı y a k l a ş ım g ib i ( s iy a s a l) e r d e m le r in v a r o lm a s ı g e re k ir. Ü s t e lik, v a t a n d a ş la r ın b ir ç o ğ u z a m a n z a m a n s a p m a iç in d e o ls a l a r b ile, u y g u n d a v r a n ış g ö s t e r e n le r in s a y ıs ı a ğ ır b a s t ığ ı t a k d ir d e t o p lu m u n te m e l y a p ıs ı lib e r a l s iy a s a l ilk e v e f i k i r l e r i n g e ç e r liliğ in i k o r u r.7 S iy a s a l k u r u m l a r ı n y a p ıs ı a d il v e is t i k r a r l ı b i r b iç im d e ( d o ğ r u n e d e n le r le ) v a r lığ ın ı s ü r d ü r ü r. G e r ç e k ç i ü t o p y a d ü ş ü n c e s i b ü y ü k ö lç ü d e k u r u m s a l d ır. Y e r e l b a ğ la m d a b u k u r u m s a l l ı k v a t a n d a ş la r ın iç in d e y e t iş t ik le r i k u r u m v e u y g u l a m a l a r ç e r ç e v e s in d e k i d a v r a n ış la r ın a, u l u s l a r a r a s ı b a ğ la m d a ise b ir h a l k ı n k a r a k t e r in in t a r ih s e l g e liş im b iç im in e b a ğ lıd ır. B iz t o p lu m s a l d a v r a n ış b iç im le r in i s a p t a r k e n t a r ih s e l b ilg i v e g ö r ü ş le r e d a y a n ır ız : Ö r n e ğ in, t a r ih s e l o l a r a k s iy a s a l v e t o p lu m s a l b ü t ü n l ü ğ ü n d in s e l b ü t ü n lü ğ e d a y a n m a d ığ ı, iy i d ü z e n le n m iş d e m o k r a t ik t o p lu m la r ın b i r b i r l e r i ile s a v a ş a k a l k ış m a d ığ ı g e r ç e ğ in i g ö z ö n ü n e a lır ız. B u v e b u n u n g ib i g ö r ü ş le r d a h a i l e r i k i b ö lü m l e r iç in a s l î o la c a k t ır. (v ) T o p lu m s a l b ü t ü n lü ğ e u la ş m a d a d in î, fe ls e fî y a d a a h lâ k i b ü t ü n lü k m ü m k ü n o lm a d ığ ı g ib i g e re k li d e d e ğ ild ir. B u n e d e n le t o p lu m s a l is t ik r a r s a d e c e b ir modus vivendi den (g ü ç e ş itliğ in e d a y a lı h a s s a s d e n g e ) ib a re t d e ğ ilse, k a p s a m lı d o k t r in le r in ö rt ü ş e n g ö r ü ş b ir liğ i t a r a f ın d a n o n a y la n a n m a k û l b ir s iy a s a l h a k v e a d a le t a n la y ış ın d a n k a y n a k la n m a lıd ır. ( v i) S iy a s a l g ö r ü ş ü n t ü m ü y le s iy a s a l k a t e g o r id e n k a y n a k l a n a n 7 Liberal düşüncelere özgürlük liberalizmleri de diyebiliriz. Bunların üç ilkesi temel hak ve özgürlükleri garantiler, bunlara özel bir Öncelik tanır ve bütün vatandaşlara özgürlüklerinin sadece biçimsel özgürlükler olarak kalmaması için her alanda fırsat tanır. Bu noktada Kant, Hegel ve açıkça olmasa bile J.S. M ili ile aynı savı taşır. Ayrıca bkz. 7.3.

48 m a k û l b ir h o ş g ö r ü d ü ş ü n c e s in e s a h ip o lm a s ı g e r e k ir.8 A n c a k t o p lu m c a k a b u l e d ile n k a p s a m lı d o k t r in l e r in z a t e n b u g ö r ü ş e o la n a k v e r d iğ in i g ö z ö n ü n e a ld ığ ım ız d a b u k o ş u l a h e r z a m a n g e r e k o lm a d ığ ın ı g ö r ü r ü z. N e v a r k i, s iy a s a l g ö r ü ş k e n d i iç in d e m a k û l b ir h o ş g ö r ü y ü t a ş ıd ığ ı ö l ç ü d e g ü ç le n ir v e h o ş g ö r ü n ü n m a k û liy e t in i k a m u s a l a k ıl ile g ö s te rir H a l k l a r T o p l u l u ğ u n u n P a r a le l K o ş u l l a n Y u k a r ı d a 1. 2 n in b e n im g e r ç e k ç i ü t o p y a d e d iğ im y e t e r li d e re c e d e a d il a n a y a s a l d e m o k r a s in in g e r ç e k le ş m e s in d e g e r e k li k o ş u l l a n t a m a n la m ıy l a t a n ım la d ığ ın ı d ü ş ü n ü r s e k, y e t e r li d e re c e d e a d il b i r H a l k l a r T o p l u lu ğ u n d a p a r a le l k o ş u l l a r n e le r d ir? B u k o n u b u r a d a a y r ın t ılı b i ç im d e e le a la m a y a c a ğ ım ız k a d a r g e n iş b ir k o n u d u r. A n c a k, d a h a ile r i y e g it m e d e n b a z ı p a r a le llik le r d e n s ö z e t m e n in d a h a s o n r a k i a r g ü m a n a ış ık t u t m a s ı a ç ıs ın d a n y a r a r l ı o la c a ğ ın ı d ü ş ü n ü y o r u m. İ l k ü ç k o ş u l u n h e r b a ğ la m d a a y n ı ö lç ü d e ö n e m t a ş ıd ığ ın a i n a n ıy o r u m : ( i* ) İ y i d ü z e n le n m iş h a l k l a r ı n y e t e r li d e r e c e d e a d il t o p lu m u n u n gerçekçiliği, lib e r a l y a d a d ü z g ü n b i r y e r e l t o p lu m d a k i g ib id ir. B u r a d a h a l k l a r ı y in e o l d u k l a r ı g ib i ( y e t e r li d e r e c e d e a d il b i r y e r e l t o p lu m i ç i n d e ö r g ü t le n d ik le r i g ib i), H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı is e o la b ile c e ğ i g ib i, y a n i a d il v e d ü z g ü n H a l k l a r ı n y e t e r li d e r e c e d e a d il t o p lu m u n d a o la c a ğ ı b i ç im d e e le a lm a k t a y ız. M a k û l b i r H a l k l a r Y a s a s ın ın iç e r iğ i, b u g ü n h a l k l a r ı t e m s il e t t iğ in i d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z t a r a f la r l a b a ş la n g ıç d u r u m u n 8 Bkz. Political Liberalism s.60. Bu hoşgörü kavramının ana maddeleri özetle şöyle sıralanabilir: (1) Makûl kişilerin hepsi aynı kapsamlı doktrini onaylamazlar. Bunun muhakeme sorumluluğu sonucu olduğu söylenir. (2) Birçok makûl doktrinler, herhangi bir kapsamlı doktrin açısından bakıldığında doğru ya da haklı görülmediği halde kabul edilmiştir. (3) Makûl ve kapsamlı doktrinlerin herhangi birini kabul etmek mantıksız değildir. (4) Bizimkinden farklı makûl doktrinleri kabul edenler de makûldür. (5) Makûl olduğunu kabul ettiğimiz bir doktrine inandığımızı teyit etmekle mantıksız olmayız. (6) Makûl kişiler siyasal güce sahip olsalar da bunu makûl ama kendilerininkinden farklı başka doktrinleri bastırmak için kullanmayı makûl bulmazlar. Bu noktalar çok dar görüşlü gibi görülebilir; çünkü ben de her toplumun birçok makûl olmayan doktrinler içerdiğini kabul ediyorum. Ancak bu konuda önemli olan, makûl olmayan doktrinlerin nereye kadar işlerlik kazanacağına ve hoşgörüleceğine karar vermek için yukarıda söylenenlere değil, bunların izin verdiği adalet ilkeleri ve hareket tarzlarma bakmak gerekir. Bu noktanın tartışılmasında Erin Kelly e teşekkür borçluyum.

49 d a k i d ü ş ü n c e y i i k i n c i k e z k u l l a n m a k s u r e t iy le s a p t a n ır ( 3 ). B u r a d a d e v le t le r in d e ğ il h a l k l a r ı n f i k r i ç o k ö n e m l id ir : Ç ü n k ü b ö y le c e h a l k l a r a ( a k t ö r le r o l a r a k ) - ö r n e ğ i n s a d e c e s a v u n m a a m a c ıy la s a v a ş la r a iz in v e re n H a l k l a r ı n Y a s a s ı ilk e le r in e b a ğ l ı l ık g i b i - a h l a k s a l s a ik l e r y ü k l e y e b il ir iz. O y s a d e v le t le r i ç in b u n u y a p a m a y ız ( 2 ).9 H a l k l a r ı n Y a s a s ı i k i n c i b i r a ç ıd a n d a g e r ç e k ç id ir : İ ş le r liğ i v a r d ı r v e h a l k l a r a r a s ın d a s ü r e n iş b ir liğ in e y ö n e l i k s iy a s a l d ü z e n le m e le r e u y g u la n a b ilir. H a l k l a r Y a s a s ı iç e r iğ in in a n a h a t la r ı ç iz ilm e d e n b u n u n b ö y le o ld u ğ u n u g ö s t e r m e k o l a n a k s ı z d ır ( 4 ). B iz ş i m d i l ik b u n u Y a s a n ın b iz im b i ld iğ im iz h a l k l a r ı n ö z g ü r l ü ğ ü v e e ş it liğ i ile ilg ili k o ş u l l a r ç e r ç e v e s in d e if a d e e d ild iğ i v e h u k u k v e s iy a s e t le ( a h l â k la ) i l g i l i b i r ç o k d ü ş ü n c e y i k u ş a t t ığ ın ı b e lir t m e k le y e t in e b ilir iz. ( ii* ) Y e t e r li d e r e c e d e a d il b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ı, H a l k l a r T o p l u lu ğ u i ç in g e r e k e n y e t e r li d e r e c e d e d o ğ r u v e a d il s iy a s a l v e t o p lu m s a l d ü z e n le m e le r i b e lir le r k e n s iy a s a l ( a h l â k i) id e a lle r, ilk e l e r v e k a v r a m l a r d a n y a r a r la n d ığ ı i ç in ütopiktir. Y e r e l b a ğ la m d a lib e r a l a d a le t a n la y ış la r ı m a k û l ile a k ı l c ı a r a s ın d a a y ır ım y a p a r v e d iğ e r k â m lık ile e g o iz m a r a s ın d a y e r a lır. H a l k l a r ı n Y a s a s ı b u ö z e l l i k l e r i a y n e n a lır. Ö r n e ğ in, b ir h a l k ı n ç ı k a r l a r ı n ı, o n l a r ın t o p r a k l a r ı ile e g e m e n lik a la n la r ı, y e t e r li d e r e c e d e a d il s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m l a n v e ç a ğ r ış t ır d ığ ı b i r ç o k k a v r a m l a b ir lik t e ö z g ü r v a t a n d a ş lık k ü l t ü r l e r i b e lir le r d iy o r u z. B u ç o k ç e ş it li ç ı k a r l a r m a k û l ile a k ı l c ı a r a s ı n d a k i f a r k l ı l ı k l a r ı n t e m e lin i o l u ş t u r u r v e z a m a n iç in d e h a l k l a r a r a s ı i l i ş k il e r i n n a s ıl a d il v e is t i k r a r l ı b i ç im d e (v e d o ğ r u n e d e n le r d e n d o la y ı) s ü r d ü r ü l e b ile c e ğ in i g ö s t e rir. ( i ii * ) Ü ç ü n c ü b i r k o ş u l, a d il b i r s iy a s a l g ö r ü ş ü n t ü m ö ğ e le r in in s iy a s a l k a t e g o r i ç e r ç e v e s i iç in d e t u t u lm a s ın ı g e r e k t ir ir. A n a y a s a l d e m o k r a s id e k i lib e r a l s iy a s a l a n la y ış ı h a l k l a r a r a s ı i l i ş k il e r i k a p s a y a c a k b iç im d e g e n iş le t t iğ im iz d e, H a l k l a r Y a s a s ı i ç in b u k o ş u l y e r in e g e t ir il 9 Mutlaka sorulması gereken bir soru şudur: Halkların Yasası ikinci kademesinde neden bireylere değil de halklara karşı adil olan bir başlangıç durumuna yer veriyor? Halklara, Halkların Yasasında (ahlâkî) aktör statüsü veren şey nedir? Bunun yanıtının bir kısmı, halklar fikrinin açıklandığı 2 de verilmiştir; ancak daha bunun daha kapsamlı açıklaması Ş i i dedir. Bu soru üzerinde zorlananlar şimdi tekrar o bölümü okumalıdır.

50 m iş o la c a k t ır. B u a n la y ış k a p s a m ın ın b a ş a r ılı b ir b iç im d e g e n iş le t ilm e s in in m ü m k ü n o l u p o lm a y a c a ğ ı h e n ü z g ö s t e r ilm e m iş t ir. A m a n e o l u r s a o ls u n, s iy a s a l k a p s a m g e n iş le t m e le r i d a im a s iy a s a l b o y u t t a k a l a c a k, d in î, fe ls e f î v e a h l â k i d o k t r in l e r ise d a im a b u b o y u t u a ş a c a k t ır. ( iv * ) M a k û l, a d il v e e t k in b ir k u r u m s a l s ü r e c in iy i d ü z e n le n m iş f a r k lı t o p lu m la r ın ü y e le r in in a d a le t d u y g u s u e d in m e le rin d e v e H a lk l a r ın Y a s a s ın ı k a b u l e d e n h ü k ü m e t le r i d e s te k le m e le rin d e n e d e re ce y e k a d a r etk ili o la c a ğ ı d a h a g e n iş H a l k l a r T o p lu lu ğ u iç in d e k i b ir t o p lu m d a n d iğ e rin e d eğ işir. M a k û l ç o ğ u lc u lu k o lg u s u iy i d ü z e n le n m iş H a l k l a r T o p lu lu ğ u n d a te k b ir t o p lu m d a o ld u ğ u n d a n d a h a b e lirg in d ir. H a lk l a r ın Y a s a s ın a b a ğ lılı k h e r h a lk iç in a y n ı d e re ce d e o lm a y a b ilir, a m a b u d a, f i k i r o la r a k, y e te r li o lm a lıd ır. B u k o n u y u d a h a s o n ra te Y a k ın lık D u y g u s u b a ş lığ ı a l t ın d a in c e le y e c e k v e o r a d a H a l k l a r ı n Y a s a s ın a d u y u la n b a ğ lılık z a y ıf o ld u ğ u n d a k u r u m s a l s ü r e c in d e ö n e m li ö lç ü d e z a y ıfla y a c a ğ ın ı s a v u n a c a ğ ım. B ö y le c e, s o n i k i k o ş u l a g e lm iş o ld u k. ( v * ) M a k û l b i r H a l k l a r T o p l u l u ğ u n u n b ü t ü n lü ğ ü d in s e l b ü t ü n lü ğ ü g e r e k t ir m e z. H a l k l a r ı n Y a s a s ı, H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u n a d a le t ilk e le r in e p a r a le l b ir k a m u s a l a k ıl iç e r iğ i s a ğ la r. ( v i* ) M a k û l d ü ş ü n c e d e n g e le n h o ş g ö r ü a r g ü m a n ı d a h a g e n iş H a l k l a r T o p l u lu ğ u n d a d a a y n ı ö lç ü d e g e ç e r l id ir v e a y n ı a k ı l y ü r ü t m e h e r ö r n e k iç in g e ç e r lid ir. L i b e r a l b i r a d a le t a n la y ış ın ın, h e r h a n g i b ir h a l k t a n ç o k d a h a f a z la d i n î y a d a b a ş k a k a p s a m lı d o k t r in l e r iç e r e n H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u k a p s a y a c a k b iç im d e g e n iş le t ilm e s i s o n u c u n d a, e ğ e r t o p lu m la r a r a l a r ı n d a k i iliş k il e r d e k a m u s a l a k l ı u y g u l u y o r l a r s a, h o ş g ö r ü n ü n o r t a y a ç ık m a s ı k a ç ın ıl m a z d ır. B u k o ş u l la r ı ile r i k i b ö lü m le r d e d a h a a y r ın t ılı b iç im d e in c e le y e c e ğ iz. B ö y le b ir H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n v a r o lm a o la s ılığ ı ö n e m li b i r s o r u n o lm a k l a b ir lik t e, s iy a s a l lib e r a liz m b u o la s ılığ ın d o ğ a l d ü z e n e v e o l a b i le c e k a n a y a s a v e y a s a la r a b a ğ lı o ld u ğ u n u s a v u n u r. H a k l ı l ı k o r t a k b ir d o ğ r u la m a y a d a y a n ıy o r s a v e ü z e r in d e g e re ğ i g ib i d ü ş ü n ü ld ü ğ ü n d e o r ta y a ç ık a b iliy o r s a, H a l k l a r T o p l u lu ğ u n d a k i k a m u s a l a k ıl d ü ş ü n c e s i,10 10 Bu konu İkinci Bölüm ün 7 sinde tartışılmaktadır. Kamusal akıl düşüncesi için bu kitaptaki Kamusal Akıl Düşüncesinin Yeniden Ele Alınması na bakınız.

51 y e re l b a ğ la m d a k i k a m u s a l a k ıl d ü ş ü n c e s i ile p a r a le ll ik g ö s t e rir. S iy a s a l lib e r a liz m e g ö r e, g e r ç e k ç i ü t o p y a v e k a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e le r i ile h a l k la r a r a s ın d a k i is t ik r a r ın s iy a s a l y a ş a m ın ö n g ö r d ü ğ ü b ir modus viven- di den ib a r e t o ld u ğ u d ü ş ü n c e s i a s la d o ğ r u d e ğ ild ir. İ y i d ü z e n le n m iş, y e t e r li d e r e c e d e a d il h a l k l a r v a r o lu p, h ü k ü m e t le r in in e y le m le r in i d a h a g e n iş s iy a s a l, e k o n o m ik v e t o p lu m s a l i ş b ir liğ i ç e r ç e v e s in d e k o o r d in e e t m e y i ö ğ r e n in c e y e k a d a r b ö y le h a l k l a r ı n u l u s l a r a r a s ı p o l i t i k a k u r a m ın d a ö n e m li b i r y e r i o la m a z. A n c a k b u g e r ç e k le ş t iğ in d e - v e b e n d e K a n t ı iz le y e r e k b u n u n o la c a ğ ın a i n a n ı y o r u m - b u h a l k l a r d a n o lu ş a c a k t o p lu l u k t a t m in e d ilm iş h a l k la r d a n o l u ş a n b i r g r u b u o lu ş t u r a c a k t ır. İ le r id e ( 2 ) t e k r a r ü z e r in d e d u r a c a ğ ım g i b i, te m e l ih t iy a ç v e ç ı k a r l a r ı z a t e n s a ğ la n m ış o ld u ğ u n d a n b u h a l k l a r ı n b i r b i r l e r i ile s a v a ş a c a k b i r n e d e n le r i k a l m a y a c a k t ır. B ilin e n s a v a ş n e d e n le r i b u t o p lu m la r d a g e ç e r li o lm a y a c a k t ır, ç ü n k ü b u t o p lu m la r ın ö t e k ile r e k e n d i d in l e r in i k a b u l e t t irm e, d a h a g e n iş t o p r a k la r ı z a p t e t m e y a d a b a ş k a h a l k l a r ü z e r in d e s iy a s a l e g e m e n lik k u r m a g ib i h e d e f le r i y o k t u r. K a r ş ı l ı k l ı m ü z a k e r e v e t ic a r e t y o l u y la k e n d i i h t iy a ç la r ın ı v e e k o n o m ik ç ı k a r l a r ı n ı s a ğ la y a b ilir le r. Z a m a n i ç in d e b u n u n h a n g i n e d e n le r le v e n a s ıl o lu ş a c a ğ ın ın a y r ın t ıl ı a ç ık la m a s ı u l u s l a r a r a s ı s iy a s e t k u r a m ı n ı n e n ö n e m li p a r ç a s ı o la c a k t ır G e r ç e k ç i Ü t o p y a b i r H a y a l m id ir? Ö z e ll ik le A u s c h w it z d e n s o n r a b u d ü ş ü n c e n in h a y a l o ld u ğ u n a in a n a n l a r v a r. A m a n e d e n ö y le o ls u n k i? H o l o k o s t [ Y a h u d i S o y k ı r ı m ı ] u n t a r ih s e l b e n z e r s iz l iğ in i y a d a b a ş k a b ir y e r d e t e k r a r la n a b ile c e ğ in i i n k â r e d e c e k d e ğ ilim. N e v a r k i, v e y ı l l a r ı a r a s ın d a A lm a n iş g a li a lt ın d a k i A v r u p a d a n b a ş k a h iç b ir y e r d e o g ü n e k a d a r t o p lu m u n b ir p a r ç a s ı o l a r a k g ö r ü le n b e lli b ir h a l k ı t a m a m e n y o k e tm e y e b ö y le s in e o d a k la n m ış g ü ç lü b i r d e v le t m e k a n iz m a s ın ı k o n t r o l a lt ın a a la n k a r iz - m a t ik b i r d ik t a t ö r ç ık m a d ı. Y a h u d il e r in y o k e d ilm e s i, ö z e llik le s a v a ş ın s o n y ı l l a r ı n d a u m u t s u z c a ç a r p ış a n A l ı n a n l a r a g e r e k in s a n g ü c ü, g e r e k se t e ç h iz a t a ç ıs ın d a n ( d e m ir y o ll a r ın ın k u l l a n ı m ı, t o p la m a k a m p l a r ı n ı n y a p ım ı v e d a h a p e k ç o k a la n d a ) p a h a l ıy a m a l o ld u. S o y k ır ım y a ş lı,

52 g e n ç, y a d a ç o c u k d e m e d e n h e r k e s e u y g u la n d ı. B ö y le c e N a z i l e r A lm a n iş g a lin d e k i A v r u p a y ı k e n d i b a ş ın a b ir a m a ç o l a r a k 11 Judenrein ( Y a h u - d ile r d e n a r ı n d ır ı l m ış ) h a lin e g e t ir m e h e d e f in i g ü t t ü le r. H i t l e r in ş e y t a n i d ü n y a g ö r ü ş ü n ü n, ç a r p ık b i r ş e k ild e, d in s e l o l d u ğ u n u d a g ö z a r d ı e t m e m e k g e r e k ir. B u, H i t l e r i n d ü n y a g ö r ü ş ü n ü n k ö k e n in d e n, ö n d e g e le n f i k i r l e r i n d e n v e n e f r e t le r in d e n b e llid ir. O n u n, S a u l F r i e d l a n d e r in d e d iğ i g ib i k u r t a r ıc ı a n t i- s e m it iz m i [ Y a h u d i d ü ş m a n lığ ı] s a d e c e ı r k ç ı ö ğ e le r t a ş ım a k la k a lm a z. F r ie d la n d e r, K u r t a r ı c ı a n t i- s e m it iz m, ı r k ı n b o z u l m a s ın d a n d u y u la n k o r k u d a n v e k u r t u lu ş a o la n in a n ç t a n k a y n a k l a n ı r 12 d er. H i t l e r e g ö r e ı r k ı n b o z u l m a s ın ın b ir n e d e n i Y a h u d il e r l e y a p ıla n e v l i l i k l e r y ü z ü n d e n A lm a n k a n ı n ı n k ir le n - m e s iy d i. O n a g ö r e, b u n a iz in v e r m e k le A lm a n y a m a h v o lm a y o l u n a g ir m iş t i. K u r t u l u ş a n c a k Y a h u d il e r d e n k u r t u lu p o n l a r ı A v r u p a n ın d ı ş ın a s ü r m e k le y a d a b u y a p ıla m a d ığ ı t a k d ir d e o n l a r ı y o k e t m e k le m ü m k ü n o la c a k t ı. M eitı K a m pf [ K a v g a m ] ın i k i n c i b ö lü m ü n ü n s o n u n d a H i t l e r ş ö y le d iy o r : B u g ü n i n a n ı y o r u m k i b e n Y ü c e Y a r a t ıc ın ın e m r e t t iğ in i y a p ıy o r u m : K e n d im i Y a h u d iy e k a r ş ı s a v u n m a k la, İ s a n ın b a ş la t t ığ ın ı t a m a m la m a k i ç in s a v a ş ıy o r u m Burada Raul Hilburg un The Destruction o f the Europeatı Jeıvs'un 3. cildinden (Şikago: University of Chicago Press, 1961) öğrenciler için kısaltılmış baskısının 1. cildinden {New York: Holmes and Meier, 1985); ve Hannah Arendt den Eichmanrt in Jerusalem (New York: Viking Press, 1963) alıntı yapıyorum. Hitler in gücünün kaynağı için bkz. lan Kershaw ın The H itle r M yth: Intage and Reality in the T h ird R eich (New York: Oxford University Press, 1987) ve Pe- ter Frizche in Germ ans into Nazİs (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1988). Ayrıca bkz. Charles Maier,The Unmasterable Past (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1988) özellikle s.80 ve sonrası. Bölüm 3 Holokost un benzersizliği üzerinde durmaktadır. Ayrıca bkz. Philippe Burrin, H itle r and the Jeıvs: Genesis o f the H oiocaust ve Saul Friedlander in önsözü (Londra: Edward Arnold, 1994). Burrin, Yahudilerin Avrupa dan kesin ve tamamen silinmesini amaçlayan Holokost un aşağı yukarı 1941 de Rusya seferinde zorluklarla karşılaşılması ile başladığına inanır. 12 Saul Friedlarder, N azi Germany and the ]ew s (New York: HarperCollins, 1997) cilt 1, s Bir polis tutanağı Hitler in 1926 da M ünih teki konuşmasında şöyle söylediğini belirtiyor: Noel kesinlikle Nasyonal Sosyalizm için önemlidir, çünkü İsa insanlık düşmanı Yahudilere karşı verilen mücadelenin en büyük müjdecisidir. İsa Kilisenin daha sonra ilan ettiği gibi Barışın öncüsü değil, aksine o güne kadar gelen en büyük savaşçıydı. İnsanlık düşmanı Yahudilerle savaşın temelinde İsa nın binlerce yıllık öğretisi yatar. İsa nın başlattığı görevi ben tamamlayacağım. Nasyonal Sosyalizm İsa'nın öğretisinin hayata uygulamasından başka bir şey değildir. Bkz. Friedlander, N azi Germany and the Jeıvs, s.102.

53 H o l o k o s t o lg u s u v e b u g ü n in s a n l ığ ın b u ş e y t a n i o la s ılığ ı m ü m k ü n k ı l d ı ğ ı n ı b ilm e m iz K a n t ın foedus pacificum u v e g e r ç e k ç i ü t o p y a d a if a d e s in i b u l a n u m u t la r ım ız ı k ı r m a m a lıd ır. K ö t ü l ü k l e r d a im a v a r o l d u. 4. y ü z y ıl d a İ m p a r a t o r K o n s t a n t in z a m a n ın d a n b u y a n a H ı r i s t i y a n lık, d in in k a b u l e ttiğ i in a n ç la r a a y k ı r ı d ü ş ü n c e le r i c e z a la n d ır d ı, y a n lış b u l d u ğ u d o k t r in l e r i z u lü m v e d in s a v a ş la r ıy la e z m e y e ç a lış t ı. B u n u y a p m a k i ç in d e v le t in z o r la y ıc ı g ü c ü k u l l a n ı l d ı. P a p a I X. G r e g o r y z a m a n ın d a k u r u l a n e n g iz is y o n, 1 6 v e 1 7. y ü z y ıl la r d a s ü r e n D i n S a v a ş la r ı b o y u n c a u y g u la n d ı. E y l ü l d e P a p a V. P iu s R o m a d a k i St. L o u is F r a n s ız k ilis e s in e g it t i, b u r a d a b u lu ş t u ğ u o t u z ü ç K a r d in a l ile b ir lik t e o y a z A z iz B a r t h a lo m e o Y o r t u s u n d a 14 o n b e ş b in F r a n s ız H u g u e n o t P r o - t e s t a n ım n K a t o l i k h iz ip ç ile r t a r a f ın d a n d in u ğ r u n a k a t le d ilm e s i d o la y ı s ıy la T a n r ıy a Ş ü k r a n A y i n i n e k a t ıld ı. D i n i n k a b u l e t tiğ i in a n ç la r a a y k ı r ı d ü ş ü n c e le r h e m e n h e r k e s iç in c in a y e t t e n d a h a b e t e r d i. B u z u lü m ç o ş k u s u H ı r i s t i y a n d in i ü z e r in d e k i e n b ü y ü k la n e ttir. L u t h e r, K a l v i n v e P r o t e s t a n R e f o r m c u l a r ın k a t ıld ığ ı b u la n e t e K a t o l i k K ilis e s i I I. V a t i k a n a k a d a r k ö k l ü b i r b iç im d e k a r ş ı ç ı k m a d ı.15 B u k ö t ü l ü k le r H o l o k o s t t a n d a h a m ı b ü y ü k t ü, d a h a m ı k ü ç ü k tü? B u ş e k ild e k a r ş ıl a ş t ır m a l ı y a r g ı l a r d a b u l u n m a m ız g e r e k m iy o r. B u k o r k u n ç g ü n a h l a r z a t e n y e t e r in c e k ö t ü. N e v a r k i, E n g iz is y o n v e H o lo k o s t k ö t ü l ü k l e r i b ir b ir l e r iy l e b a ğ la n t ıs ız d e ğ il. A s l ın d a y ü z y ıl l a r b o 14 Lord Acton, The Massacre of St. Bartholomew, North British Revieus (October 1869). Bu tanımlama Acton un Collected W orks (Indianapolis: Liberty Classics, 1985), s.227 dedir. Paris te Ağustos 1987 de yapılan bir törende Papa II. John Paul ün katliamın yıldönümünde kilise adına özür dilemesi çok ilginçtir. Bkz. N ew York Tim es, 24 Ağustos, 1997, s.a3. 15 Konseyin Declaration o f R eligious Freedom - D ignitatis H um anae (1965) bildirisinde Katolik Kilisesi anayasal demokrasideki din özgürlüğü ilkesine bağlılığını beyan etmiştir. Bu bildiri din özgürlüğü ahlâki doktrininin insan onurunun gereği olduğunu; hükümetlerin dinî konulardaki sınırlarını saptayan bir doktrin olduğunu; ve kilisenin siyasal ve toplumsal dünya ile ilişkilerindeki özgürlüğünü belirleyen teolojik bir doktrin olduğunu belirtir. Bu bildiriye göre hangi inanıştan olursa olsun, herkes aynı şartlarda din özgürlüğüne sahiptir. John Courtney Murray, S.J. in dediği gibi: Uzun süren bir belirsizlik en sonunda açıklığa kavuştu. Kilise dünyevî işlerde -Katolikler azınlıkta olduğu zaman Kiliseye özgürlük isteyip, Katolikler çoğunlukta olduğunda Kiliseye ayrıcalık tanıyıp ve öteki insanlara karşı hoşgörüsüzlük göstermek gibi- çifte standart uygulamıyor. Bkz. Docum ents o f Vatican II, ed. Walten Abbott, S.J. (New York: American Press, 1966), s.673.

54 y u - ö z e l l i k l e R u s y a d a v e D o ğ u A v r u p a d a s o n d e r e c e s e rt v e a c ım a s ız b iç im d e s ü r e g e le n - H ı r i s t i y a n a n t i- s e m it iz m i o lm a s a y d ı H o l o k o s t o l m a z d ı.16 H i t l e r in k u r t u lu ş ç u a n t i- s e m it iz m in in b iz e a k ı l a lm a z b ir ç ı l g ı n l ı k g ib i g e lm e s i - y a n i n a s ıl o l u r d a b i r in s a n b ö y le f a n t e z ile r e i n a n ı r? - b u g e r ç e ğ i d e ğ iş t ir m e z. Y in e d e g e ç m iş t e v e g ü n ü m ü z d e iş le n e n b u b ü y ü k c ü r ü m le r in t o p lu m u m u z u n g e le c e k t e b ü t ü n d ü n y a ç a p ın d a lib e r a l v e d ü z g ü n b i r H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a k a t ıla c a ğ ı y o l u n d a k i u m u d u m u z u k ır m a s ın a iz in v e r m e m e liy iz. A k s i t a k d ir d e b a ş k a la r ın ın y a n lış, k ö t ü v e ş e y t a n c a d a v r a n ış l a r ı b iz i d e y o k e d e r v e b u d a o n l a r ın z a f e r in i t a s d ik e d e r. O y s a b iz, h a l k l a r a r a s ın d a k i i l i ş k il e r d e m a k û l v e iş le r liğ i o la n b ir s iy a s a l d o ğ r u l u k v e a d a le t k a v r a m ı g e liş t ir e r e k b u u m u d u d e s t e k le m e k v e g ü ç le n d ir m e k z o r u n d a y ız. B u n u b a ş a r m a k i ç in K a n t ın iz in d e n g id e r e k, z a t e n g e liş t ir m iş o ld u ğ u m u z y e t e r li d e r e c e d e a d il a n a y a s a l d e m o k r a s i a n la y ış ın d a n y o l a ç ı k a b i l i r i z. B u n o k t a d a n h a r e k e t e d e r e k b u a n la y ış ı lib e r a l v e d ü z g ü n H a l k l a r T o p l u l u ğ u n a g e n iş le t e b ilir iz ( 4 ). B u y o l s i y a s a l lib e r a liz m in m a k û l o ld u ğ u n u v a r s a y a r ; v e s iy a s a l lib e r a liz m d e n m a k û l b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ı g e liş t ir m e k b u n u n m a k û liy e t in i d o ğ r u la r. A n a y a s a l d e m o k r a s ile r in v e d iğ e r d ü z g ü n t o p lu m la r ın t e m e l ç ı k a r l a r ı b u Y a s a y ı d e s t e k le m e k t e d ir. B u y o l d a k i u m u d u m u z a r t ı k s a d e c e b ir ö z le m d e ğ il, m a k û l b i r b e k le n t i h a l in e g e lm iş t ir. 16 Ünlü Protestan din adamı Otto Dibelius 4 Nian 1933 te radyoda ABD ye hitaben yaptığı konuşmada yeni Alman rejiminin 1 Nisan 1933 te Yahudileri boykot etmesini (ilk önce bu boykotun beş gün sürmesi planlanmıştı) savunmuştu. Bölgesindeki papazlara gönderdiği gizli Paskalya mesajında şöyle diyordu: Sevgili Kardeşler! Son zamanda uölkisch (halkçı) hareketinden kaynaklanan motivasyonları anlamakla kalmıyor bunlara tümüyle sıcak bakıyoruz. Antisemitist (Yahudi düşmanı) teriminin sık sık maruz kaldığı şeytani izlenime rağmen ben kendimi daima antisemitist olarak gördüm. Çağdaş uygarlığın bütün yıkıcı etkilerinde Yahudiliğin baş rolü oynadığını kimse inkâr edemez. Daha sonra direniş hareketinin önde gelen kahramanlarından olan ve Günah Çıkartma Kilisesinin önderi olan Dietrich Bonhoeffer, Nisan Boykotu hakkında şunları söylemiştir: Isa nın Kilisesinde bizler dünyanın Kurtarıcısını çarmıha çivileyen Seçilmiş H alk ın bu davranışlarının getirdiği lanete uzun yıllar boyu azap çekerek katlanmaları gerektiği düşüncesini hiçbir zaman hatırdan çıkarmadık. Her iki aktarım için bkz. Friedlander, N a z i Germ any and the Jews, s.42 ve 45. Düzgün bir toplumda devlet tarafından düzenlenen böyle bir boykotun din ve vicdan özgürlüğünün göz göre göre İhlal edilmesi olduğunu düşünmek gerekir. Peki bu din adamları neden böyle düşünmediler?

55 2. N E D E N D E V L E T L E R D E Ğ İ L D E H A L K L A R? H a l k l a r ı n T e m e l Ö z e l l i k l e r i H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın b u a ç ık la m a s ı, t ıp k ı v a t a n d a ş la r ın y e r e l t o p lu m la - r ı n a k t ö r le r i o lm a s ı g ib i, lib e r a l d e m o k r a t ik h a l k l a r ı (v e d ü z g ü n h a l k la r ı) d a H a l k l a r T o p l u l u ğ u n u n a k t ö r l e r i o l a r a k e le a lır. S iy a s a l l ib e r a liz m t o p lu m u s iy a s a l b i r g ö r ü ş a ç ıs ın d a n e le a la r a k y o la ç ı k a r v e g e r e k v a t a n d a ş la r ı, g e r e k s e h a l k l a r ı b i r b a ğ la m d a v a t a n d a ş lık k a v r a m l a r ı, d iğ e r b i r b a ğ la m d a h ü k ü m e t l e r i v a s ıt a s ıy la r o l o y n a y a n h a l k l a r o l a r a k o n l a r ın d o ğ a la r ın ı b e lir t e n s iy a s a l k a v r a m l a r ü z e r in d e n t a n ım la r. L i b e r a l h a l k l a r ı n ü ç te m e l ö z e lliğ i v a r d ı r : O n l a r ı n te m e l ç ı k a r l a r ı n a h iz m e t e d e n y e t e r li d e r e c e d e a d il b ir d e m o k r a t ik h ü k ü m e t ; M i l l in a d l a n d ı r m a s ıy la o r t a k d u y g u l a r s a y e s in d e b ir le ş e n v a t a n d a ş la r ;17 v e s o n o l a r a k, a h l â k i d o ğ a. B u n l a r d a n b i r i n c i s i k u r u m s a l d ır, İ k in c is i k ü lt ü r e ld ir, ü ç ü n c ü s ü is e s iy a s a l ( a h l â k i) a ç ıd a n d o ğ r u l u k v e h a k k a v r a m l a r ın a s ı k ı s ık ıy a b a ğ l ı l ık g e r e k t ir ir.18 B i r h a l k y e t e r li d e r e c e d e a d il (t a m a n la m ıy la a d il o lm a y a b ilir ) a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r h ü k ü m e t e s a h ip t ir d e r k e n, o h ü k ü m e t in h a l k ın e t k in s iy a s a l v e s e ç im e d a y a lı k o n t r o l m e k a n iz m a s ın a t â b i o l d u ğ u n u v e b u h ü k ü m e t in o n l a r ın a n a y a s a d a y a d a o n u n y o r u m u n d a y a z ılı y a d a y a z ı l ı o lm a d a n b e lir t ile n te m e l ç ı k a r l a r ı n ı s a ğ la d ığ ın ı v e k o r u d u ğ u n u s ö y lü y o r u m. R e jim k e n d i b ü r o k r a t i k e m e lle r in i g e r ç e k le ş t ir m e y e 17 Bu ilk aşamada, J. S. M ilpin bir halkın kültürünü tanımlarken ulus kavramını kullandığı Cotısiderations (1862) bölüm XVTdeki ilk cümlelerini kullanıyorum. M ili şöyle diyor: B ir kısım insanoğlu eğer kendi aralarında mevcut, ancak başkaları ile olmayan ortak duygularla birleşmişse ve bu duygular onlarda başkaları ile değil de birbirleri ile daha isteyerek işbirliği yapmak, aynı hükümet tarafından yönetilmek ve bu hükümetin sadece kendileri ya da kendilerine ait bir kısım tarafından kurulması isteğini yaratıyorsa, onların bir Ulus oluşturdukları söylenebilir. Bu ulus olma duygusu çeşitli nedenlerden kaynaklanıyor olabilir. Bu bazen ırk ve soy kimliğinin sonucu olabilir. Dil birliğinin, din birliğinin de buna büyük katkısı vardır. Coğrafi sınırlar da buna bir nedendir. Ancak bunların en güçlüsü siyasal geçmişlerindeki kimlik, ulusal bir tarihe sahip olma ve bunun sonucu olarak yine geçmişteki aynı olaylarla ilgili ortak anılar, ortak kıvançlar ve utançlar, sevinçler ve kederlerdir. Ne var ki bu durumların hiçbiri kendi başlarına yeterli değildir. Considerations on Representative Governm ent, ed. J.M. Robson (Toronto: University of Toronto Press, 1977) Coltected W orks, cilt X IX, bölüm XV I, s Bu özellikler hakkında öğretici tartışmaları için John Cooper a çok teşekkür ederim.

56 ç a lış a n ö z e r k b i r b ir im d e ğ ild ir. Ü s t e lik, k a m u s a l b ilg id e n s a k la m ış v e n e r e d e y s e s o r u m l u lu k t a n b ü t ü n ü y le a z a d e b ü y ü k ö z e l e k o n o m ik v e k u r u m s a l g ü ç o d a k l a r ı n ın ç ı k a r l a r ı n c a d a y ö n le n d ir ilm e z. A n a y a s a l d e m o k r a t ik b ir h ü k ü m e t in y e t e r li d e r e c e d e a d il k a l m a s ı i ç in h a n g i k u r u m l a r v e u s û lle r in g e r e k t iğ i, h ü k ü m e t in y o z la ş m a s ın ın n a s ıl ö n l e n e b i le c e ğ i, k u r u m l a r ı n h e m v a t a n d a ş la r, h e m d e v le t y e t k ilile r i o lm a k ü z e r e h a l k ı b u n la r a r ia y e t e tm e y e y ö n le n d ir e c e k v e y o l s u z l u k l a r ı ö z e n d i r e n s a ik l e r i o r t a d a n k a l d ı r a c a k b iç im d e d ü z e n le n m e s i i ç in ş e f f a f lığ ın ş a r t o ld u ğ u n u v u r g u l a m a n ın ö t e s in d e b u r a d a ir d e le y e m e c e ğ im k a d a r g e n iş v e k a p s a m lı b ir k o n u.19 L ib e r a l b i r h a l k ın o r t a k d u y g u la r e t r a f ın d a b ir le ş m e le r i v e a y n ı d e m o k r a t h ü k ü m e t in y ö n e t im i a lt ın d a y a ş a m a a r z u la r ın a g e lin c e, e ğ e r b u d u y g u d a ş lık t ü m ü y le o r t a k b i r t a r ih b ilin c iy le b ir lik t e a y n ı d ili, t a r i h i v e s iy a s a l k ü lt ü r ü p a y la ş m a y a d a y a n ıy o r s a, b u ö z e lliğ in t a m o l a r a k g e r ç e k le ş t iğ i d u r u m l a r h iç y o k s a b ile ç o k e n d e r d ir. T a r ih s e l f e t ih le r v e g ö ç l e r f a r k l ı k ü l t ü r v e t a r ih b e lle ğ in e s a h ip t o p l u l u k l a r ı n ş im d i e n ç a ğ d a ş d e m o k r a t ik h ü k ü m e t l e r in y ö n e t im a la n ı iç in d e b ir b ir l e r iy l e k a y n a ş a r a k y a ş a m a la r ın a n e d e n o lm u ş t u r. B u n u n la b ir lik t e, H a l k l a r ı n Y a s a s ı, k a y n a ğ ı n e o lu r s a o ls u n o r t a k d u y g u d a ş lık ih t iy a c ı ile b a ş la r. B ö y le b a s it le ş t ir ilm iş b i r y o l d a n h a r e k e t e t t iğ im iz t a k d ir d e b ü t ü n v a t a n d a ş l a r ın t e k b i r o r t a k d il v e o r t a k t a r ih s e l b e lle k a lt ın d a b ir le ş m e - d i k l e r i d a h a ç e t in k o ş u l l a r l a b a ş e t m e y i s a ğ la y a c a k s iy a s a l ilk e l e r i o l u ş t u r a b il e c e ğ im iz i u m u y o r u m. B u y a k l a ş ım ı d e s t e k le y e n d ü ş ü n c e, y e t e r li d e r e c e d e a d il, lib e r a l (y a d a d ü z g ü n ) b ir y ö n e t im b iç im in d e f a r k l ı e t n ik v e u l u s a l k ö k e n e s a h ip t o p l u l u k l a r ı n m a k û l k ü lt ü r e l ç ı k a r v e i h t i y a ç l a r ı n ı n k a r ş ıl a n m a s ın ın, b a n a g ö r e, m ü m k ü n o lm a s ıd ır. Y e t e r li d e r e c e d e a d il b ir a n a y a s a l r e j im in s iy a s a l ilk e l e r in in f a r k l ı ö z e llik le r g ö s 19 Burada söz etmeden geçemeyeceğim bir örnek gerek seçimlerin, gerekse kamusal siyasal tartışma forumlarının kamu tarafından finanse edilmesidir, ki bu olmadan sağduyulu kamusal siyasetinin oluşması pek mümkün değildir. Politikacılar gerekli kampanya harcamaları için seçmenlerine bağımlı olduklarında ve halkın kültürel geçmişindeki gelir ve servet dağılımında büyük eşitsizlik varsa ve eğer servetin büyük bölümü ekonomik gücü elinde tutan şirketlerin kontrolündeyse, o takdirde meclisten geçen yasaların aslında lobiciler tarafından kaleme alınmasında ve meclisin yasaların alınıp satıldığı bir pazarlık yeri olmasına şaşmamak lâzım.

57 t e r e n ç e ş it li ö r n e k le r in in t ü m ü n e d e ğ ils e b ile p e k ç o ğ u n a ç ö z ü m g e t i r e c e ğ i v a r s a y ım ın d a n h a r e k e t e d iy o r u z.20 S o n o la r a k, lib e r a l h a l k l a r b e l i r l i b i r a h l â k i k a r a k t e r e s a h ip t ir. Y e r e l t o p l u m d a k i v a t a n d a ş la r g ib i li b e r a l h a l k l a r d a h e m m a k û l h e m a k ı l c ı d ı r v e o n l a r ın s e ç im le r d e v e o y l a m a l a r d a ö r g ü t le n e n v e if a d e s i n i b u l a n a k ı l c ı d a v r a n ış l a r ile h ü k ü m e t l e r in in b e n im s e d iğ i y a s a l a r v e p o l i t i k a l a r d a a y n ı b iç im d e o n l a r ın m a k û l l ü k k a v r a m l a r ın ı n ç e r ç e v e s iy le s ı n ı r l ı d ı r. Y e r e l t o p lu m u n m a k û l v a t a n d a ş la r ı n a s ıl ö t e k i v a t a n d a ş l a r la h a k k a n iy e t k o ş u l l a r ı a lt ın d a iş b i r l i ğ i n e a ç ı k is e le r, ( m a k û l ) l i b e r a l (y a d a d ü z g ü n ) h a l k l a r d a ö t e k i h a l k l a r l a h a k k a n iy e t k o ş u l l a r ı n d a iş b i r l i ğ i n e a ç ık t ır. B i r h a l k ö t e k i h a l k l a r ı n d a a y n ı ş e y i y a p a c a ğ ın a e m in o ld u ğ u n d a k e n d is i d e b u k o ş u l l a r a s a y g ı g ö s t e r e c e k t ir. B u d a b i z i b i r i n c i ö r n e k t e s iy a s a l a d a le t ilk e l e r in e, d iğ e r ö r n e k t e is e H a l k l a r ı n Y a s a s ı n a g ö t ü r ü r. B u a h l â k i d o ğ a n ın n a s ıl o r t a y a ç ık t ığ ım v e b i r k u ş a k t a n ö t e k in e n a s ıl t a ş ın ıp k o r u n a c a ğ ı n ı b e t im le m e k s o n d e r e c e ö n e m lid ir H a l k l a r G e le n e k s e l E g e m e n lik t e n Y o k s u n d u r H a l k l a r t e r im in i k u lla n m a m ın b ir b a ş k a n e d e n i, b e n im d ü ş ü n c e b i ç im im ile O t u z Y ı l S a v a ş la r ı n d a n ( ) s o n r a ü ç y ü z y ıl b o y u n c a u l u s l a r a r a s ı ( p o z it if ) h u k u k u n iç e r d iğ i e g e m e n lik y e t k ile r iy le b i r l i k te a lg ıla n a g e le n s iy a s a l d e v le t le r k a v r a m ı a r a s ın d a b ir a y ı r ı m y a p m a k tır. B u y e t k ile r b i r d e v le t e m a k û l, s a ğ g ö r ü lü ç ı k a r l a r ı d o ğ r u lt u s u n d a k i s iy a s a l a m a ç la r ı ç e r ç e v e s in d e d e v le t p o l i t i k a l a r ı g e r e ğ i s a v a ş a g ir m e h a k k ı n ı - C l a u s e v v i t z in b a ş k a y o l l a r d a n p o l i t i k a y a p m a s ı- v e r i r.21 E g e 20 Burada ulus kavramını hükümet ya da devlet kavramından ayrı olduğunu düşünüyorum ve bunu M ill in 17. dipnotta tanımladığı kültürel değerler modeli ile ilgili olarak yorumluyorum. Ulus kavramını böyle düşünürken Yael Tamir in çok öğretici yapıtı L ib era l N ationalism i izliyorum (Princeton: Princeton University Press, 1993). 21 CIausewitz e haksızlık etmemek için, devlet çıkarlarının ne şekilde olursa olsun düzenleyici ahlâki amaçları içerdiğini ve bu yüzden savaşın amaçlarının demokratik toplumları İkinci Dünya Savaşı nda olduğu gibi zalim rejimlere karşı savunmak olduğununu belirtmek zorundayım. Clausewitz e göre, siyasetin amaçları, daima var oldukları ve savaşa girme kararında etken oldukları halde savaş kuramının bir parçası değildir. Bu konuda Peter Paret in The Makers o f M o dem Strategy'sindeki Clausevvitz bölümündeki öğretici sözlerine bakınız (Princeton: Priceton

58 m e n lik y e t k ile r i b i r d e v le t e k e n d i h a l k ı n a k a r ş ı d a v r a n ış ın d a d a ( a ş a ğ ıd a t a r t ış ıla n ) b e l i r l i b i r ö z e r k l i k t a n ım a k t a d ır. B e n im b a k ış a ç ım d a n b u ö z e r k l i k y a n lış t ır. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı o lu ş t u r u r k e n a t ıla c a k i l k a d ım, y e r e l t o p lu m a a it a d a le t ilk e l e r i ü z e r in d e ç a lış m a k t ır. B u a ş a m a d a, ö t e k i t o p lu m la r la i l i ş k il e r i e le a lm a d ığ ım ız iç in, b a ş la n g ıç d u r u m u s a d e c e b u t o p lu m d a k i k iş il e r ü z e r in e o d a k la n ır. B u k o n u m t o p lu m u k a p a lı b iç im iy le e le a lır : K i ş il e r b u t o p lu m a s a d e c e d o ğ u m la g ir e r le r v e ö lü m le ç ık a r la r. S ila h lı k u v v e t le r e g e r e k y o k t u r v e h ü k ü m e t in a s k e r i b a k ım d a n h a z ı r l ı k l ı o lm a h a k k ı g ib i b ir s o r u n o r t a y a ç ık m a z g ib i, o r t a y a ç ık s a b ile r e d d e d ilir. B ir o r d u k e n d i h a l k ın a k a r ş ı k u lla n ıla m a z. Y e r e l a d a le t ilk e le r i, iç d ü z e n i s a ğ la y a c a k k o l l u k k u v v e t le r in e v e h u k u k d ü z e n in i s a ğ la y a c a k d iğ e r k u r a m l a r a iz in v e r ir.22 B ü t ü n b u n la r y a s a t a n ım a z d e v le t le re k a r ş ı s a v u n m a i ç in g e r e k e n b i r o r d u d a n ç o k f a r k l ıd ır. Y e r e l a d a le t ilk e l e r i ş a r t lı s a v a ş h a k k ıy la u y u m lu o ld u ğ u h a ld e, b u ilk e l e r k e n d ilik le r in d e n b ö y le b ir h a k k ı o r t a y a ç ık a r m a z. B u h a k k ın t e m e li h e n ü z g e liş t ir e c e k o ld u ğ u m u z H a l k l a r ı n Y a s a s ın a d a y a n a c a k t ır. B u y a s a, ile r id e g ö r e c e ğ im iz g ib i, b ir d e v le t in iç e g e m e n liğ in i y a d a ( s iy a s a l) ö z e r k liğ in i v e k e n d i s ı n ı r l a r ı i ç in d e k i h a l k a d ile d iğ in i y a p m a h a k k ı n ı s ın ır la y a c a k t ır. B ö y le c e, H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı o lu ş t u r u r k e n, b ir h ü k ü m e t, h a l k ın ın s iy a s a l ö r g ü t ü o la r a k k e n d i y e t k ile r in i k e n d is i b e lirle m e z. H ü k ü m e t le r in s a v a ş m a y e t k ile r i, h e r n e o lu r s a o ls u n, s a d e c e m a k û l b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ı ç e rç e v e s in d e k a b u l e d ile b ilir. A d a le t e d a y a lı k u r u m la n ile h a l k ın ü lk e i ç i ö rg ü t le n m e s in i s a ğ la y a n b ir h ü k ü m e t in v a r o ld u ğ u n u v a r s a y s a k b ile, b u s o r u n la r h a k k ın d a ö n c e d e n h ü k ü m v e rile m e z. B u y ü z d e n e g e m e n lik y e t k ile r in i m a k û l b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın ış ığ ı a lt ın d a k e s in v e a ç ık b i ç im d e y e n id e n f o r m ü le e t m e m iz v e h ü k ü m e t le r in g e le n e k s e l s a v a ş m a y e t k ile r in i v e s ın ır s ız ü lk e iç i ö z e r k lik l e r in i e lle r in d e n a lm a m ız g e re k ir. University Press, 1986) s Yukarıdaki metinde açıkladığım görüş Büyük Frederik in izlediği raisotı d e ta fyı (devlet aklını) tanımlamaktadır. Bkz. Gerhard Ritter, Frederick the Great, çev. Peter Paret (Berkeley: University of California Press, 1968), böl. 10 ve s.l97 deki ifade. 22 Burada önemle belirtmem gerekir ki, Halkların Yasası hükümetin demokratik yasaları yürütme yetkisinin meşruiyetini sorgulamaz. Hükümetin güç kullanma tekeline karşı gösterilen sözde alternatif bireysel şiddet istek ve olanağına sahip olanlara izin vermektedir.

59 Ü s t e lik, b u y e n i f o r m ü la s y o n, s o n z a m a n la r d a b i r ç o k k iş in in u l u s l a r a r a s ı h u k u k u n a r t ık n a s ıl a n la ş ıl m a s ı g e r e k t iğ i ile i l g ili d ü ş ü n c e s in d e k i b ü y ü k d e ğ iş ik liğ e u y g u n d u r. İ k i n c i D ü n y a S a v a ş ı n d a n b u y a n a u l u s l a r a r a s ı h u k u k d a h a k a t ı b i r h a le g e lm iş t ir. B u n a g ö r e d e v le t le r in s a v a ş a g ir m e h a k k ı s a v u n m a (v e t o p lu m s a l g ü v e n liğ i s a ğ la m a k ) k o ş u l u n a b a ğ la n m ış, d e v le t in ü l k e i ç in d e k i e g e m e n liğ i d e s ı n ı r l a n m ı ş tır. H ü k ü m e t i n ü lk e iç i e g e m e n liğ in e y e r in d e b i r t a n ım la m a v e s ı n ı r l a r g e t ir m e ç a b a s ın ın b i r p a r ç a s ı o la n b u s o n g e liş m e n in in s a n h a k l a r ı n ı n r o l ü ile y a k ın d a n b a ğ ın t ıl ı o ld u ğ u ç o k a ç ık t ır. B u n o k t a d a s ö z k o n u s u h a k v e s ı n ı r l a r ı n y o r u m la n m a s ın d a k i g ü ç l ü k l e r i b i r y a n a b ır a k ıp, b u h a k v e s ı n ı r l a m a l a r ın g e n e l a n la m v e e ğ ilim le r in in y e t e ri k a d a r a ç ı k o l d u ğ u n u b e lir t m e k le y e t in e c e ğ im. Ö n e m li o la n, H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı a y r ı n t ıl ı b iç im d e iş le r k e n b u i k i te m e l d e ğ iş im e a y a k u y d u r m a k v e b u n la r ı u y g u n b ir r a s y o n a le b a ğ la m a k t ır.23 B u r a d a h a l k l a r t e r im in d e n a m a ç, h a l k l a r ı g e le n e k s e l o l a r a k a lg ıla n d ığ ı g ib i d e v le t k a v r a m ın d a n k e s in o l a r a k a y ır a n b u g ib i t e k il ö z e llik le r i v u r g u l a m a k v e o n l a r ın a h l â k i k a r a k t e r l e r i ile r e j im le r in in y e t e r li d e r e c e d e a d il, y a d a d ü z g ü n b i r d o ğ a s ı o ld u ğ u n u n a lt ın ı ç iz m e k tir. H a l k l a r ı n e g e m e n lik b a ğ la m ın d a k i h a k v e g ö r e v le r i, u y g u n k o ş u l la r d a ö t e k i h a l k l a r l a b ir lik t e o n a y la y a c a k la r ı H a l k l a r Y a s a s ın d a n d o ğ a r. O n l a r ı n a d il v e d ü z g ü n t o p lu m la r o l a r a k d a v r a n ış la r ın ın n e d e n le r i b u v e b u n a b e n z e r ilk e le r e u y g u n d u r. H a l k l a r s a d e c e s a ğ g ö r ü lü, a k ı l c ı ç ı k a r l a r ı d o ğ r u lt u s u n d a y a d a d e v le t ç ı k a r l a r ı d e n ile n b i r s a ik le h a r e k e t e tm e z D e v le t l e r in T e m e l Ö z e l l i k l e r i A ş a ğ ıd a k i g ö r ü ş le r H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a k i h a l k k a r a k t e r in in d e v le t d e d iğ im ş e y in k a r a k t e r in d e n f a r k l ı o ld u ğ u n u g ö s t e r ir. D e v le t le r, s a v a ş n e 23 Daniel Philpott, Revolutions in Sovereignity başlıklı doktora tezinde (Harvard University, 1995) egemenlik güçlerinin bir dönemden diğerine değişmesinin halkların doğru ve adil yerel hükümet kavramlarında meydana gelen değişimlerden kaynaklandığını ileri sürer. Bu görüşü doğru kabul edersek değişimin kaynağını anayasal demokratik rejimıerin doğuşu ve kabul edilmesinde, bu rejimlerin I. ve II. Dünya Savaşlarındaki başarısında ve Sovyet komünizmine duyulan inancın giderek yok olmasında aramalıyız.

60 d e n le r i v e b a r ış ın k o r u n m a s ın a d a i r p e k ç o k u l u s l a r a r a s ı p o l it ik a k u r a m ı n ı n a k t ö r le r id ir.24 B u n l a r ç o ğ u k e z a k ı l c ı, a m a k e n d i g ü ç le r i v e b a ş k a d e v le t le r i ( a s k e r i, e k o n o m ik v e d ip lo m a t ik a ç ıd a n ) e t k ile m e y e t ile r i k o n u s u n d a k a y g ılı v e h e r z a m a n k e n d i t e m e l ç ı k a r l a r ı t a r a f ın d a n y ö n le n d ir il m iş o l a r a k g ö r ü n ü r.25 U lu s la r a r a s ı i l i ş k il e r i n t i p i k g ö r ü ş ü t e m e ld e T h u k y d id e s z a m a n ın d a n b e r i d e ğ iş m e d i v e b u g ö r ü ş, k ü r e s e l b i r a n a r ş i o r t a m ın d a d e v le t le r in ik t id a r, p r e s t ij v e s e r v e t m ü c a d e l e l e r i n in h â lâ d ü n y a s iy a s e t in in g ü n d e m in i iş g a l e t tiğ i g ü n ü m ü z d e d e a ş ı l a m a d ı.26 D e v le t l e r in h a l k l a r d a n n e d e re c e y e k a d a r f a r k l ı l ı k g ö s t e r d iğ i, a k ı l c ı l ı ğ ı n, i k t id a r k a y g ıs ın ın v e d e v le t in te m e l ç ı k a r l a r ı n ın n a s ıl s a ğ la n d ığ ın a b a ğ lıd ır. E ğ e r akılcılık m akûl olanı d ış l ıy o r s a ( y a n i, e ğ e r d e v le t k e n d i a m a ç la r ı d o ğ r u lt u s u n d a h a r e k e t e d iy o r v e ö t e k i t o p lu m la r la i l i ş k il e r in d e k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in i g ö z a r d ı e d iy o r s a ) ; e ğ e r b i r d e v le t h e r ş e y in b a ş ın d a ik t i d a r ı n ı ö n e m s iy o r s a ; v e e ğ e r ç ı k a r l a r ı ö t e k i t o p lu m la - r a k e n d i d i n in i k a b u l e t t ir m e y i, im p a r a t o r lu ğ u n u g e n iş le t ip t o p r a k k a z a n m a y ı, h a n e d a n ın a y a d a i m p a r a t o r lu ğ u n a y a d a u l u s u n a ş a n v e o n u r s a ğ la m a y ı v e e k o n o m ik g ü c ü n ü ö t e k i d e v le t le r d e n d a h a f a z la a r t ır m a y ı iç e r iy o r s a - o z a m a n d e v le t le r ile h a l k l a r a r a s ın d a k i f a r k ç o k b ü y ü k b o y u t la r a u l a ş ır.27 B u y o l d a k i ç ı k a r l a r b ir d e v le t i ö t e k i d e v le t 24 Bkz. Robert Gilpin, War and Change in W orld Politics (Cambridge: Cambridge University Press, 1981) bö. 1, s Ayrıca bkz. Robert Axlerod, The C om plexity o f Cooperation (Prin- ceton: Princeton University Press, 1997), İkinci Dünya Savaşı nda ülkelerin nasıl saflarını belirlediklerinin açıklamasını yapan bol.4, Choosing Sides. 25 Lord Palmerston şöyle söylemişti: İngiltere nin hiçbir ebedi dostu, hiçbir ebedi düşmanı yoktur, sadece ebedi çıkarları vardır. Bkz. Donald Kağan, O rig in s o f W ar and the Preservation o f Peace (New York: Doubleday, 1995), s Gilpin in ana tezi şöyledir: Uluslararası ilişkilerin temelde doğası binlerce yıldır değişmemiştir. Uluslararası ilişkiler bir anarşi ortamında bağımsız aktörler arasında sürekli yinelenen servet ve güç mücadelesidir. Thukydides tarihi bugünkü devletlerin davranışlarını İ.Ö. 5. yüzyılda yazıldığı günkü kadar iyi açıklar. Bkz. Gilpin, War and Change in World Politics, s.7. Gilpin bu tezin gerekçelerini 6. bölümde vermektedir. 27 Thukydides, Rex Warner ın çevirdiği o muazzam History o f the Peloponnesian War adlı yapıtında, (London: Penguin Books, 1954) Atina ile Sparta arasındaki yıllarca süren savaşta Yunan şehir devletlerinin nasıl kendi kendilerini yok etmeye mahkûm olduklarmı anlatır. Tarih sanki birdenbire kesilmişcesine burada sona erer. Thukydides mi burada durdu, yoksa yazılarını tamamlayacak fırsatı mı bulamadı? O noktada sa*ıki...ve böylece sürüp gitti. diyordu. Bu budalalık öyküsü yeterince uzadı. Şehir devletleri harekete geçiren şey kendi kendini yok etmeyi

61 le r v e h a l k l a r l a k a r ş ı k a r ş ıy a g e t ir ir v e is t e r y a y ılm a c ı o l s u n la r is t e r o l m a s ın la r ö t e k i d e v le t le r in d i r l i ğ i n i v e g ü v e n l iğ in i t e h d it e d e r. A r k a p la n d a k i k o ş u l l a r d a h e g e m o n y a s a v a ş ı y a r a t a b ilir.28 L i b e r a l h a l k l a r l a d e v le t le r a r a s ı n d a k i f a r k l ıl ık l a r d a n b ir i, a d il lib e r a l h a l k l a r ı n te m e l ç ı k a r l a r ı n ı a k ı l ı c ı l ı k l a s ı n ı r l a n d ır m a l a r ı n d a y a ta r. B u n a k a r ş ın, d e v le t le r in ç ı k a r l a r ı n ı n iç e r iğ i d o ğ r u n e d e n le r le is t i k r a r ı n s a ğ la n m a s ın a, b i r b a ş k a d e y iş le, a d il b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı t a r t ış m a s ız k a b u l e d ip b u n a g ö r e h a r e k e t e t m e le r in e e n g e l o lu r. Ö t e y a n d a n li b e r a l h a l k l a r ı n k e n d i h a k v e a d a le t a n l a y ı ş l a r ı n ı n iz in v e r d iğ i ö l ç ü d e te m e l ç ı k a r l a r ı v a r d ır. B u h a l k l a r k e n d i e g e m e n lik a l a n l a r ı n ı k o r u m a k, k e n d i h a l k l a r ı n ı n g ü v e n v e g ü v e n c e s in i s a ğ la m a k, ö z g ü r s iy a s a l k u r u m l a r ı n ı, ö z g ü r l ü k l e r i n i v e s iv il t o p l u m l a r ı n ı n ö z g ü r k ü l t ü r ü n ü k o r u m a k is t e r le r.29 B u ç ı k a r l a r ı n ö t e s in d e lib e r a l b i r h a lk, v a t a n d a ş la kaçınılmaz hale getiriyor. Atmalıların Ispartalılara yaptığı ilk söylevi dinleyin: İmparatorluk bize sunulduğunda kabul edip sonra bunu bırakmayı kabul etmemekle insan doğasına aykırı, olağan dışı bir şey yapmadık. Güvenlik, onur ve öz çıkarlarımız gibi çok güçlü nedenler bizi bunu yapmaktan alıkoyan Zayıfın her zaman güçlünün boyunduruğuna girmesi bir kuraldır ve üstelik biz bu gücümüzü hak ettik. Şu ana kadar siz de bizim bunu hak ettiğimizi düşünüyordunuz, ama şimdi kendi çıkarlarınızı hesap edince doğru, yanlış diye konuşmaya başladınız. Bu gibi düşünceler insanları asla daha üstün gücün sunduğu itibar arttırıcı fırsatları tepmeye yöneltmedi, övgüyü gerçekten hakedenler, gücün keyfine varacak kadar insan oldukları halde kendi durumlarının gerektirdiğinden daha çok adalete önem verenlerdir. Tabii ki bizim yerimizde başkası olsaydı diye düşündüğümüzde bizim de ölçülü davrananıp davranmayacağımız ortaya çıkacaktır. (I. Kitap:76). Kendi kendini yok etme sürecinin nasıl çalıştığı çok açık. Thukydides e göre Atinalılar, Pe- rikles in Sparta ve müttefikleri ile süren savaş bitmeden imparatorluğu büyütmemeleri yolundaki öğütünü dinleselerdi, pekâlâ savaşı kazanabilirlerdi. Oysa Melos un istilası ve Alkibiades in önerip ısrar ettiği delice Sicilya macerası yüzünden Atinalılar kendi kendilerini yok olmaya mahkûm ettiler. Napolyon un Rusya seferi hakkında söyle dediği söylenir: İmparatorluklar hazımsızlıktan ölür. Ne var ki Napolyon da kendine karşı dürüst değildi. İmparatorluklar açgözlülükten, güce karşı giderek artan açlıklarından dolayı ölür. Liberal demokratik halklar arasında barışı mümkün kılan şey,' halkların anayasal demokrasiler olarak içsel doğaları ve bunun sonucu olarak vatandaşların saiklerinde meydana gelen değişimdir. Bizim gerçekçi ütopyanın olasılığına dair öykümüzle ilgili olarak, Atina nın kendisini öyle sanmasına rağmen liberal bir demokrasi olmadığını daima göz önünde tutmamız gerekir. Atina, toplam lik nüfusunun kişilik erkek meclis üyeleri tarafmdan yönetildiği bir otokrasi rejimiydi. 28 Gilpin, War and Change in W orld Politics, özellikle bol.5 te egemenlik savaşının özelliklerini tartışır. 29 Liberal bir halkın kendisini savunma amaçlı savaşma hakkını tartıştığım 14 deki gerekçeye bakınız.

62 r ı n ı n t ü m ü n e v e b ü t ü n h a l k l a r a m a k û l b i r a d a le t s a ğ la m a y a g a y r e t e d e r; lib e r a l b i r h a l k a d a le t v e b a r ış ı k o r u y a r a k b e n z e r k a r a k t e r d e k i ö t e k i h a l k l a r l a b i r l i k t e y a ş a y a b ilir. G e r ç e k ç i b ir ü t o p y a y a u la ş m a u m u d u m u z m a k û l v e lib e r a l a n a y a s a l (v e d ü z g ü n ) r e jim le r in k a l ıc ı b ir H a l k l a r T o p l u l u ğ u y a r a t a c a k k a d a r k u r u m la ş m ış v e e t k ili o lm a s ın a b a ğ lıd ır. 3. İ K İ B A Ş L A N G I Ç D U R U M U T e m s il M o d e l i O l a r a k B a ş la n g ıç D u r u m u B u b ö l ü m id e a l k u r a m ı n i l k a ş a m a s ın ı b e t im le m e k t e d ir. T o p l u m s a l s ö z l e ş m e d e k i li b e r a l f i k r i H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı iç in e a l a c a k b iç im d e g e n iş le t m e y e b a ş l a m a d a n ö n c e, b i l g i s i z l i k p e ç e s in in a r k a s ın d a k i b a ş l a n g ı ç d u r u m u n u n l i b e r a l t o p l u m l a r ı t e m s il e d e n m o d e l o ld u ğ u n u b e l i r t e l i m.30 B a ş la n g ıç d u r u m u, b u r a d a b i r i n c i k u l l a n ı m ı d e d iğ im d u r u m d a, ö z g ü r, e ş it, m a k û l v e a k ı l c ı v a t a n d a ş la r ın a k ı l c ı t e m s il c il e r i o l a n t a r a f l a r ı n o t o p l u m u n t e m e l y a p ı s ı n ın d ü z e n le n m e s in d e g e r e k l i h a k k a n iy e t l i i ş b i r l i ğ i k o ş u l l a r ı n ı t a n ı m l a m a l a r ı n d a - s e n v e b e n, b u r a d a v e ş i m d i- 31 b iz im a d i l v e m a k û l b u l d u ğ u m u z k o n u m l a r ı n m o d e l i n i o lu ş t u r u r. B a ş la n g ıç d u r u m u b i l g i s i z l i k p e ç e s in i iç e r d i ğ i n d e n, a y n ı z a m a n d a b iz im o y a p ı y a a it s iy a s a l b i r a d a le t k a v r a m ı n ı k a b u l e t m e n e d e n le r i i ç in u y g u n g ö r d ü ğ ü m ü z s ı n ı r l a m a l a r ın d a m o d e l i n i o lu ş t u r u r. B u ö z e l l i k l e r k a r ş ıs ı n d a, p a r t i l e r i n s e ç e c e k le r i s iy a s a l a d a le t a n l a y ı ş ı n ın s e n v e b e n, b u r a d a v e ş im d i g ö r ü ş ü a ç ıs ın d a n m a k û l v e a k ı l c ı o ld u ğ u n u v e e n d o ğ r u n e d e n le r le d e s t e k l e n d iğ in i v a r s a y a r ız. B u v a r s a y ı m ı m ı z ın is a b e t li o l u p o lm a d ığ ı, s e n v e b e n, b u r a d a v e ş i m d i n in ü z e r in d e g e r e ğ i g ib i d ü ş ü n ü ld ü ğ ü n d e k a b u l e d ile n i l k e le r e u y u p u y m a d ığ ın a b a ğ lıd ır. B u v a r s a y ım s e z g is e l o l a r a k m a k û l g ö r ü n s e b ile m a k û l ile a k ı l c ı y ı y o r u m l a m a n ı n, n e d e n le r e a it s ı n ı r l a m a l a r ı b e lir le m e n in v e b a ş l ıc a b e k le n t ile r i t a n ım la m a n ın f a r k l ı y o l l a 30 Political Liberalism, I: 4 teki başlangıç durumu ve bilgisizlik peçesi tartışmasına bakınız. 31 önemli: Sen ve ben, aynı liberal demokratik toplumda şimdi ve burada söz konusu liberal adalet kavramını geliştiren vatandaşlardır.

63 r ı v a r d ır. H e r ş e y i d o ğ r u b iç im d e e le a l d ı ğ ı m ı z ın a p rio ri ( ö n s e l) b i r g a r a n t is i y o k t u r. B u r a d a b e ş ö z e llik ç o k ö n e m l id ir : ( 1 ) B a ş la n g ıç d u r u m u t a r a f la r ı v a t a n d a ş la r ı h a k k a n iy e t le t e m s il e t m e k ü z e r e b iç im l e n d i r i r ;32 (2 ) t a r a f la r ı a k ı l c ı o l a r a k b iç im le n d ir ir ; v e ( 3 ) t a r a f l a r ı i l g ili k o n u y a, k i b u r a d a te m e l y a p ıy a, u y g u l a m a k ü z e r e m e v c u t a d a le t ilk e l e r in d e n s e ç t iğ i g ib i b iç im le n d ir ir. A y r ıc a, ( 4 ) t a r a f la r b u s e ç im le r in i d o ğ r u n e d e n le r e d a y a n a r a k y a p m ış v e ( 5 ) v a t a n d a ş la r ın t e m e l ç ı k a r l a r ı ile i l g ili m a k û l v e a k ı l c ı n e d e n le r i s e ç m iş o l a r a k b i ç im le n d ir ilir. B a ş la n g ıç d u r u m u n d a t e m s il c il e r in e ş it u z a k lık t a o l d u k l a r ı n ı (y a d a e ş it o l d u k l a r ı n ı ) v e v a t a n d a ş la r ı g e r ç e k t e n d e h a k k a n iy e t le ( m a k û l b iç im d e ) t e m s il e t t ik le r i n i b e lir le y e r e k b u b e ş k o ş u l u n y e r in e g e t ir il ip g e t ir ilm e d iğ in i k o n t r o l e d e r iz.33 B u n d a n s o n r a, t a r a f la r, t e m e l h a k l a r ı n ı t e m s il e t t ik le r i v a t a n d a ş l a r ın t e m e l v a t a n d a ş lık h a k l a r ı n ı iç e r e n b i r i n c i l ih t iy a ç la r ın ı y e r in e g e t ir m e k i ç in e lle r in d e n g e le n i y a p m a y ı a m a ç l a d ık l a r ı i ç in a k ı l c ı o l a r a k b iç im le n ir le r. S o n o la r a k, t a r a f la r u y g u n n e d e n le r e d a y a n a r a k k a r a r v e r ir le r, ç ü n k ü v a t a n d a ş la r ı ö z g ü r v e e ş it k i ş i l e r o l a r a k t e m s il e tm e a m a c ı g ö z ö n ü n e a lın d ığ ın d a, b i l g i s i z l i k p e ç e s i t a r a f la r ın u y g u n o l m a y a n n e d e n le r e b a ş v u r m a la r ın ı e n g e lle r. A ş a ğ ıd a k il e r l e ilg ili o ld u ğ u iç in, Siyasal Liberalizm de s ö y le d ik le r im i b u r a d a t e k r a r e d e c e ğ im.34 T a r a f l a r ı n h a l k ı n k a p s a m lı d o k t r in l e r i n i ö ğ r e n m e le r in e iz in v e r m e m e k, b ilg i s i z l i k p e ç e s in in in c e o lm a n ın t e r s in e k a l ın o lm a y o l u n u s e ç m e s id ir. Ö z e l l i k l e d i n î y a d a d in d ış ı, k a p s a m lı d o k t r i n l e r i n b ü y ü k ö n e m i d ik k a t e a lın d ığ ın d a, b ilg is iz lik p e ç e s i n i g e r e k ç e le n d ir ilm e m iş b u l a n l a r v e k ö k e n l e r in i s o r g u la y a n la r ç o k t u r. B a ş la n g ıç d u r u m u n u n ö z e llik le r in e g e r e k ç e g ö s t e r m e k z o r u n d a o l d u ğ u m u z d a n, a ş a ğ ıd a k il e r i g ö z ö n ü n d e t u t m a lıy ız. D e m o k r a t ik b i r t o p 32 Bu örnekte modeli çizilen bir ilişk i, vatandaşları temsil eden tarafların ilişkisidir. İkinci başlangıç durumunun ikinci kademesindeki model ise halkları temsil eden tarafların ilişkileridir. 33 Buradaki düşünce benzer örneklerdeki talimatı tekip eder: İlgili her alanda eşit olan kişiler eşit olarak temsil edilir. 34 Bu paragrafta Political L ib era lism ın 1996 tarihli kâğıt kapaklı baskısının sayfalarında yer alan uzun dipnot tekrar edilmiştir. Bu dipnotta büyük gönül borcu duyduğum William Hinsch in Temmuz 1992 de Bad Homburg da sunduğu makalesinden yararlandım.

64 lu m u n h a l k ı n g ö z e t t iğ i h a k k a n iy e t l i iş b ir liğ i k o ş u l la r ın ı b e lir le y e n a d a le t ilk e l e r i n i k e n d i is t e k le r iy le k a b u l e d e n s iy a s i ö z e r k liğ e s a h ip ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r a r a s ın d a k i h a k k a n iy e t l i b ir s is t e m o l a r a k g ö r ü l d ü ğ ü b i r s iy a s a l a d a le t k a v r a m ı n ı n p e ş in d e o ld u ğ u m u z u h a t ır d a n ç ı k a r m a y a lım. A n c a k, b ö y le b i r t o p lu m, iç in d e f a r k l ı f a k a t h e r b ir i t a m a m e n m a k û l o la n k a p s a m lı d o k t r in l e r b a r ın d ır a n b i r t o p lu m d u r. B u, s ı r a d a n ç o ğ u l c u l u k g e r ç e ğ in e k a r ş ın m a k û l ç o ğ u lc u lu ğ u n g e r ç e ğ id ir. Ş im d i e ğ e r b ü t ü n v a t a n d a ş la r ö z g ü r c e a d a le t in s iy a s a l k a v r a m ı n ı k a b u l e tse, b u k a v r a m ın f a r k l ı v e k a r ş ıt a m a m a k û l k a p s a m lı d o k t r in l e r ile r i s ü r e n v a t a n d a ş la r ın d e s t e ğ in i k a z a n m a s ı g e r e k ir k i, b u t a k d ir d e k a r ş ım ız a b ir b ir l e r iy l e ö r t ü ş e n m a k û l d o k t r in l e r in o lu ş t u r d u ğ u b i r ö r - t ü ş e n g ö r ü ş b ir liğ i ç ık a r. B e n, h a l k ı n k a p s a m lı d o k t r i n l e r i n i n s iy a s a l a d a le t k a v r a m ın ın iç e r iğ i ile n a s ıl b ir b a ğ la n t ıs ı o ld u ğ u k o n u s u n u b ir y a n a b ır a k ıp, b u n u n y e r in e d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u n k a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r ü n d e n g e le n ç e ş it li t e m e l f ik ir le r d e n d o ğ a n i ç e r ik ü z e r in d e d u r m a m ız g e r e k t iğ in i d ü ş ü n ü y o r u m. H a l k ı n k a p s a m lı d o k t r in l e r in i b i l g i s iz l i k p e ç e s in in a r k a s ın a y e r le ş t ir m e k, b iz im ö r t ü ş e n g ö r ü ş b ir liğ in i o d a k n o k t a s ı o la b ile c e k b i r s iy a s a l a d a le t k a v r a m ın a u la ş m a m ız a y o l a ç a c a k v e b ö y le c e m a k û l ç o ğ u l c u l u k o lg u s u n a d a y a lı b i r t o p lu m d a k i g e r e k ç e le r e k a m u s a l b i r te m e l s a ğ la y a c a k t ır. B u r a d a t a r t ış t ık la r ım ın h i ç b i r i b a ğ ım s ız b i r g ö r ü ş o l a r a k s iy a s a l a d a le t k a v r a m ın ın t a n ım ın ı s o r g u la m a k a m a c ın ı g ü t m e m e k t e d ir ; a n c a k k a l ın b i lg is iz lik p e ç e s in e a it r a s y o n e l i iz a h e t m e k iç in, m a k û l ç o ğ u lc u lu k o lg u s u n u v e m a k û l, k a p s a m lı d o k t r in l e r in b ir b ir l e r iy l e g ö r ü ş b ir liğ i iç in d e o ld u ğ u f i k r i n i d ik k a t e a lm a m ız g e re k ir M o d e l O l a r a k İ k i n c i B a ş la n g ıç D u r u m u İ k i n c i a ş a m a d a b a ş la n g ıç d u r u m u f i k r i H a l k l a r ı n Y a s a s ın a lib e r a l b ir a n la y ış b o y u t u k a t m a k iç in k u lla n ılm a k t a d ır. B i r i n c i k a d e m e d e o l d u ğ u g ib i, b u d a lib e r a l h a l k l a r ı n b u k e z a k ı l c ı t e m s ilc ile r i o la n t a r a f l a r ı n b iz im - s e n v e b e n, b u r a d a v e ş im d i- 35 d iy e g ö r d ü ğ ü m ü z a d il k o 35 Bu örnekte sen ve ben aynı olmayan bazı liberal demokratik toplum vatandaşlarıdır.

65 ş u l l a r a lt ın d a H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı u y g u n n e d e n le r in y ö n le n d ir d iğ i b i ç im d e t a n ı m l a d ı k l a r ı b i r t e m s il m o d e lid ir. H e m t e m s ilc i o l a r a k t a r a f la r, h e m o n l a r ın t e m s il e t t iğ i h a l k l a r b i r b i r l e r iy l e a y n ı u z a k lık t a v e b u y ü z d e n d e b i r b i r l e r in e k a r ş ı h a k k a n iy e t l i b i r k o n u m d a d ır la r. A y r ıc a, t a r a f la r H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı d e m o k r a t ik t o p lu m la r ın te m e l ç ı k a r l a r ı d o ğ r u lt u s u n d a v e b u ç ı k a r l a r ı n d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u n lib e r a l a d a le t ilk e l e r iy le if a d e e d ile n ilk e l e r i a r a s ın d a n s e ç t ik le r in d e n, h a l k l a r a k ı l c ı o l a r a k b i ç im le n d ir ilir le r. S o n o l a r a k, t a r a f la r m e v c u t d u r u m a u y g u n b i r b i l g i s i z l i k p e ç e s in in e t k is in d e d ir l e r : Ö r n e ğ in te m e l ç ı k a r l a r ı n ı t e m s il e t t ik le r i h a l k ı n t o p r a k l a r ı n ın b ü y ü k lü ğ ü n ü, n ü f u s u n u y a d a g ö r e c e li g ü c ü n ü b ilm e z le r. L i b e r a l t o p l u m l a r ı t e m s il e t t ik le r in i b i l d i k le r i i ç in y e t e r li d e r e c e d e u y g u n k o ş u l l a r d a a n a y a s a l d e m o k r a s in in g e r ç e k le ş e c e ğ in i d e b ilm e le r in e k a r ş ın t a r a f l a r k e n d i d o ğ a l k a y n a k l a r ın ı n y a d a e k o n o m i k g e liş m e le r in in s e v iy e s in in n e o ld u ğ u g ib i b ilg ile r d e n y o k s u n d u r l a r. L i b e r a l a d a le t k a v r a m l a r ı s a y e s in d e, iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la - r ı n ü y e le r i o l a r a k b iz le r, k e n d ile r in i lib e r a l h a l k l a r o la r a k ö z g ü r v e e ş it d u r u m d a g ö r e n h a l k l a r a r a s ın d a k i iş b i r l i ğ i n i n te m e l k o ş u l l a r ı n ı t a n ım la r k e n, b u ö z e llik le r in h a k k a n iy e t li - s e n v e b e n, b u r a d a v e ş i m d i - o la r a k b iz im k a b u l e d e b ile c e ğ im iz m o d e li o lu ş t u r d u ğ u n u v a r s a y a r ız. B u i k i n c i a ş a m a d a d a b a ş la n g ıç d u r u m u t ıp k ı b ir in c i k a d e m e d e o ld u ğ u g i b i b i r t e m s il m o d e li o l a r a k k u lla n ır. B u r a d a m e y d a n a g e le c e k f a r k l a r b u t e m s il m o d e lin in n a s ıl k u l l a n ı l d ı ğ ı n d a d e ğ il, e le a lın a n k o n u n u n v e m o d e l o lu ş t u r a n b ir im le r in n a s ıl b iç im le r d ir ilm e s i g e r e k t iğ in d e y a ta r. B u n u s ö y le d ik t e n s o n r a, b e ş ö z e lliğ in i k i n c i o r i j i n a l k o n u m d a d a m e v c u t o lu p o lm a d ığ ın a b a k a lım. B u d u r u m d a h a l k ın t e m s ilc ile r i ( 1 ) ö z g ü r v e e ş it o l a r a k m a k û l v e h a k k a n iy e t l i k o n u m l a n ı r l a r v e (2 ) h a l k la r a k ı l c ı o l a r a k b iç im le n d ir ilir le r. A y r ıc a o n l a r ın t e m s ilc ile r i ( 3 ) d o ğ r u k o n u, y a n i H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın iç e r iğ i ü z e r in d e t a r t ış ır la r. ( B u r a d a o y a s a n ın h a l k l a r a r a s ın d a k i i l i ş k il e r i n t e m e l y a p ıs ın ı y ö n e t t iğ in i d ü ş ü n e b i l i r i z. ) Ü s t e lik, ( 4 ) t a r t ış m a la r ı d o ğ r u n e d e n le r b a ğ la m ın d a ( b ilg is iz l ik p e ç e s in in s ın ır la d ığ ı ç e rç e v e d e ) g e liş ir. S o n o la r a k H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın i lk e l e r in in s e ç im i ( 5 ) ( b ir in c i b a ş la n g ıç d u r u m u iç in s e ç ilm iş o la n ) b ir

66 lib e r a l a d a le t a n la y ış ı g ö z ö n ü n d e t u t u la r a k h a l k ın t e m e l ç ı k a r l a r ı n a d a y a n d ır ılır. B ö y le c e b ir in c i ö r n e k t e o ld u ğ u g ib i b u r a d a d a v a r s a y ım ın d o ğ r u lu ğ u o r t a y a ç ık a r. A m a y in e b u n u n d a g a r a n t is i y o k t u r. B u n u n la b ir lik t e i k i s o r u a k l a g e le b ilir. B u s o r u la r d a n b ir i, h a l k l a r ı ö z g ü r v e e ş it o la r a k t a n ım la r k e n v e b u y ü z d e n d e h a k k a n iy e t li v e m a k û l o la r a k t e m s il e d i l d i k l e r i n i s ö y le r k e n, y e r e l ö rn e k t e n f a r k l ı b ir h a r e k e t t a r z ı iz le m iş o l a b i l i r i z. Y e r e l ö rn e k t e v a t a n d a ş la r k e n d ile r in i d e m o k r a t ik b ir t o p lu m u n ü y e le r i o l a r a k g ö r d ü k le r i iç in o n l a r ı ö z g ü r v e e ş it s a y d ık. O n l a r b u y ü z d e n k e n d ile r in d e i y i l i k k a v r a m ın a s a h ip o la c a k a h l â k i g ü c ü n v a r o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü r le r v e is t e d ik le r i z a m a n b u k a v r a m ı d o ğ r u la m a k y a d a d e ğ iş t ir m e k y e t k is in i g ö r ü r le r. B u n u n y a n ı s ır a t a le p le r in in d o ğ r u lu ğ u n u k a n ıt la y a c a k k a y n a ğ ın y in e k e n d ile r i o l d u ğ u n u v e a m a ç la r ın a u l a ş m a k iç in s o r u m l u lu ğ u ü s t le n e c e k y e te n e ğ e s a h ip o l d u k l a r ı n a in a n ı r l a r.36 H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a b iz d e a z ç o k a y n ı ş e y i y a p a r ız : H a l k l a r T o p l u l u ğ u iç in d e k i halkların k e n d ile r in i (o t o p lu m u n s iy a s a l g ö r ü ş ü n e g ö r e ) ö z g ü r v e e ş it halklar o l a r a k g ö r d ü k l e r i n i d ü ş ü n ü r ü z. B u, v a t a n d a ş la r ın a h l â k i g ü ç v e y ü k s e k ç ı k a r l a r ı n a g ö r e k e n d ile r in i n a s ıl g ö r e c e k le r in i s iy a s a l g ö r ü ş ü n t a y in e t tiğ i y e r e l ö rn e ğ e p a r a le l o lm a k l a b ir lik t e o n u n la a y n ı d e ğ ild ir. İ k i n c i s o r u y e r e l ö r n e k le i l g ili b ir b a ş k a p a r a le ll ik t ir. B a ş la n g ıç d u r u m u v a t a n d a ş la r ın t e m s ilc ile r in e v a t a n d a ş la r ın k a p s a m lı i y i l i k k a v r a m l a r ı h a k k ın d a h i ç b i r b ilg i v e r m e m iş t i. B u s ın ır la m a n ın ö z e n li b ir g e r e k ç e le n d ir m e y e ih t iy a c ı v a r d ı r.37 B u n u n y a n ı s ır a, e lim iz d e k i ö r n e k te d e c id d i b i r s o r u n v a r d ır. L i b e r a l h a l k l a r ı t e m s il e d e n le r in, n e d e n h a l k ı n k a p s a m lı i y i l i k k a v r a m l a r ı h a k k ın d a b ilg i s a h ib i o l m a d ı k l a r ın ı d ü ş ü n ü y o r u z? B u n u n c e v a b ı ş u d u r : A n a y a s a l b ir r e jim e s a h ip lib e r a l b i r t o p lu m, liberal b ir toplum olarak kapsamlı b ir i y i l i k k a v r a m ın a s a h ip d e ğ ild ir. S a d e c e y e r e l ö r n e k t e k i s iv il t o p lu m d a y e r a la n v a t a n d a ş l a r d a v e k u r u m l a r d a b u k a v r a m l a r m e v c u t t u r. 36 Bkz. Political Liberalism, s Political L iberalism 'm yukarıda söz ettiğim kâğıt kapaklı 1996 baskısının sayfalarındaki uzun dipnota bakınız.

67 3. 3. H a l k l a r ı n T e m e l Ç ı k a r l a r ı K e n d ile r in i ö z g ü r v e e şit s a y a n h a l k la r (d e v le t le r in te rs in e ), k e n d ile r in i ve te m e l ç ı k a r l a r ı n ı n a s ıl g ö r m e k t e le r? L ib e r a l h a l k la r ın b u ç ı k a r l a r ı n ın k e n d i m a k û l s iy a s a l a d a le t g ö r ü ş le r i ile t a n ım la n d ığ ın ı ( 2. 3 te ) s ö y le m iş t im. B u y ü z d e n, h a l k la r g ü v e n lik le r in i, t o p r a k la r ın ı v e v a t a n d a ş la r ı n ın r e f a h ın ı g a r a n t i a lt ın a a lm a k iç in s iy a s a l b a ğ ım s ız lık la r ın ı v e s iv il ö z g ü r lü k le r iy le b ir lik t e ö z g ü r k ü lt ü r l e r in i k o r u m a y a ç a lış ır. A m a b u n d a n b a ş k a ö n e m li b i r ç ı k a r l a r ı d a h a v a r d ır : h a l k la r a u y g u la n d ığ ın d a b u ç ı k a r R o u s s e a u n u n amour-propre38 (ö z s e v g i) d iy e a d la n d ır d ığ ı ş e y d ir. B u ç ık a r, h a l k ın o r t a k t a r ih b ilin c i ile o r t a k k ü lt ü r v e b a ş a r ıla r ın a b a ğ lı o l a r a k k a z a n d ığ ı ö z - s a y g ıd ır. B u ç ık a r, h a l k la r ın k e n d i g ü v e n lik le r i v e t o p r a k l a r ın ın g ü v e n liğ i iç in d u y d u k la r ı k a y g ıd a n f a r k l ı o la r a k, b a ş k a h a l k la r ın k e n d ile r in e s a y g ı g ö s t e rm e s i v e e ş it lik le r in i t a n ım a s ı k o n u s u n d a ıs r a r e t m e le r i ile k e n d in i g ö s te rir. H a l k l a r ı d e v le t le r d e n a y ır a n f a r k - k i b u ç o k ö n e m l id i r - a d il h a l k la r ın b a ş k a h a lk la r a b u s a y g ı g ö s t e rm e y e v e t a n ım a y a k e s in lik le h a z ır o lm a s ıd ır. B u e ş it lik, B ir le ş m iş M il l e t l e r g ib i b ir id e a l iç in ö r g ü t le m iş ç e ş it li iş b ir liğ i k u r u lu ş la r ın d a b a z ı e ş it s iz lik le r in k a b u l e d ilm e d iğ i a n la m ın a g e lm e z. B u e ş it s iz lik le r in t a n ın m a s ı d a h a z iy a d e v a t a n d a ş la r ın k e n d i lib e r a l t o p lu m la r ın d a k i iş le v s e l s o s y a l v e e k o n o m ik e ş it s iz lik le r i k a b u l e d iş le r i ile p a r a le llik g ö s te rir. B u y ü z d e n, h a l k l a r ı n m a k û liy e t le r i v e a k ı l c ı l ı k l a r ı b ir p a r ç a d a o n l a r ın b a ş k a h a l k la r a a d il s iy a s a l v e t o p lu m s a l iş b ir liğ i k o ş u l l a r ı t a n ım a y a h a z ır o lm a l a r ın a b a ğ lıd ır. B u a d il k o ş u l l a r b ir h a l k ın b a ş k a e ş it h a l k l a r ı n d a k a b u l e d e b ile c e k le r in e i n a n d ı k l a r ı k o ş u l l a r d ı r v e b u t a k d ir d e o h a l k ile r i s ü r d ü ğ ü k o ş u l la r a u y m a d ığ ın d a k a z a n ç l ı ç ı k a c a ğ ın ı b ils e d a h i o ş a r t la r a u y a r.39 B ö y le c e, k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r i H a l k l a r ı n Y a 38 Buradaki açıklamamda N. J. H. Dent in Rousseaü'su (Oxford: Basil Blackvvell, 1988) ile Frederick Neuhouser in Freedom and the General W ill başlıklı makalesini (Philosophical Review, Temmuz 1993) izledim. Donald Kağan, Origins o f War and the Preservation o f Peace de onurun iki anlamından söz eder. Bu iki anlamı (yukarıdaki metinde ve bir sonraki bölümde) açıklarken bunlardan birinin tatmin olmuş halklar ve onların istikrarlı barışı ile ilgili olduğunu, diğerinin ise bunun tam aksi olduğunu ve bu yüzden çatışma ortamı yarattığını belirttim. Sanırım Kağan onurun bu iki farklı anlamına gereken önemi vermemiş. 39 Bu açıklama liberal bir toplumda kullanılan makûl düşünceye paraleldir. Bkz. Political Liberalism, II: 1.

68 s a s ın d a d a a n a y a s a l b ir r e jim d e k i a d a le t ilk e le r iy le a y n ı b iç im d e g e ç e r liliğ i n i k o r u r. Ö t e k i m a k û l t o p lu m la r a is t e y e r e k g ö s t e r ile n s a y g ı, d o ğ r u n e d e n le r le s t a t ü k o d a n m e m n u n o la n h a l k l a r ı n d ü ş ü n c e le r in e h a k im o la n e n ö n e m li ö ğ e d ir. B u a r a l a r ı n d a k i u z u n s ü r e li iş b ir liğ in e v e H a l k la r ın Y a s a s ın ı k a b u l e d e r e k b u y a s a y a u y m a la r ın a b a ğ lıd ır. M a k û l v e g e r e k li s a y g ın ın g e r ç e k ç i o lm a s ı v e d e m o k r a t ik y e r e l k u r u m la r d a n k a y n a k l a n ı y o r o lm a s ı, s iy a s a l g e r ç e k ç iliğ in b ir p a r ç a s ıd ır. B u t a r t ış m a y a t e k r a r d ö n e c e ğ im. 4. H A L K L A R I N Y A S A S I N I N İ L K E L E R İ İ l k e l e r i n İf a d e s i B a ş la n g ıç t a s a d e c e lib e r a l d e m o k r a t ik t o p lu m la r iç in d ü z e n le n e n H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın h a l k l a r a r a s ın d a b i l d i k b a z ı ilk e l e r in k a b u l e d i l m e s iy le s o n u ç la n a c a ğ ın ı d ü ş ü n e b ilir iz. B u ilk e le r, s a n ır ım h a l k l a r a r a s ın d a iş b ir liğ in e y ö n e lik ç e ş it li b i r l i k v e f e d e r a s y o n la r ın k u r u lm a s ın a o la n a k v e re c e k, f a k a t b ir d ü n y a - d e v le t in i o n a y la m a y a c a k t ır. B u r a d a K a n t ın Perpetual Peace im ( E d e b i B a r ış ) ( ) iz le y e r e k, b i r d ü n y a h ü k ü m e t in in - b u r a d a n o r m a ld e m e r k e z î h ü k ü m e t le r e a it y a s a l y e t k i le re s a h ip b ir le ş ik b ir s iy a s a l r e jim i k a s t e d iy o r u m - y a k ü r e s e l b ir d e s p o t iz m o la c a ğ ın ı y a d a ç e ş it li b ö lg e le r in v e h a l k l a r ı n k e n d i s iy a s a l ö z g ü r l ü k v e ö z e r k l i k l e r i n i k a z a n m a k iç in s ık s ık g i r iş t ik e r i iç ç a t ış m a l a r la h ır p a la n a n k ı r ı l g a n b i r im p a r a t o r lu ğ u y ö n e t e c e ğ in i d ü ş ü n ü y o r u m Kant Ak:VIII:367 de şöyle söyler: Uluslararası yasanın görüşü bağımsız komşu devletlerin varlığını önceden kabul eder. Oysa bu durum (federal birlik saldırı çıkmasını engellemedikçe) başlıbaşına bir savaş nedeni olmakla birlikte, bu durum akılcı olarak devletlerin tek bir süper gücün altında birbirleriyle karışmalarından daha iyidir, çünkü bu sonuçta tek bir evrensel monarşi oluşturur ve yasalar hükümetin kazancının kapsamı konusunda gücünü yitirir; böylece iyilik tohumlarının yok edildiği ruhsuz bir despotizm ortamı yerini anarşiye bırakır. Kant ın evrensel monarşiye karşı bu davranışını 18. yüzyılın Öteki yazarları da paylaşıyordu, örneğin, bkz. Political Essays, ed. K. Haakonssen (Cambridge: Cambridge University Press, 1944 te, Hume un Of the Balance of Power (1752). F. H. Hinsley de Poıver and the P ursuit o f Peace (Cambridge: Cambridge University Press, 1966) da sayfa 166 ve sonrasında Montesquieu, Voltaire ve Gibbon dan söz eder ve Bölüm 4 te Kant ın düşünceleri hakkında öğretici bir tartışmaya yer verir. Ayrıca bkz. Patrick Riley, Kant's P olitical Philosophy (Totovva, N.J.: Rowman and Littlefield, 1983) böl. 5 ve 6.

69 A ş a ğ ıd a t a r t ış t ığ ım g ib i, H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın y a r g ıs ın a t a b i v e a r a l a r ı n d a k i iş b i r l i ğ i n i d ü z e n le y e r e k b e lir le n e n b a z ı g ö r e v le r i y a p m a k la y ü k ü m l ü ç o k ç e ş it li ö r g ü t le r o la b ilir. B u ö r g ü t le r in b a z ıl a r ı ( id e a l o la r a k B ir le ş m iş M il l e t l e r g ib i) iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r t o p lu m u a d ın a b a ş k a ü l k e le r d e k i a d a le t s iz y e re l k u r u l u ş l a r ı k ın a y ıp, in s a n h a k l a r ı n ı n i h la li d a v a la r ın ı h a lle t m e y e t k is in e s a h ip o la b ilir. V a h im d u r u m la r d a e k o n o m ik y a p t ır ım la r d a b u l u n a r a k, h a t ta a s k e r i m ü d a h a le le r d e b u l u n a r a k d u r u m u d ü z e lt m e y e ç a lış a b ilir l e r. B u ö r g ü t le r in y e t k ile r i b ü t ü n h a l k l a r ı k a p s a r v e o n l a r ın iç iş le r in e k a d a r u z a n ır. B u s o n u ç la r ın t a r t ış ılm a s ı g e r e k ir. A Theory o f Justice t e k i (Bir Adalet Kuram ı) u s û le 41 p a r a le l o la r a k ile r le y e lim v e ö z g ü r v e d e m o k r a t i k t o p lu m la r ın b ilin e n v e g e le n e k s e l i l k e l e r in i g ö z d e n g e ç ir e lim :42 1. H a l k l a r ö z g ü r v e b a ğ ım s ız d ır, ö t e k i t o p lu m la r b u ö z g ü r l ü k v e b a ğ ım s ız lığ a s a y g ı g ö s t e r m e lid ir. 2. H a l k l a r a n t la ş m a la r a v e t a a h h ü t le r e u y m a lıd ır. 3. H a l k l a r e ş it t ir v e o n l a r ı b a ğ la y a n a n la ş m a la r d a t a r a ft ır. 4. H a l k l a r iç iş le r in e m ü d a h a le e tm e m e s o r u m lu lu ğ u n u g ö z e t m e lid ir. 5. H a l k l a r k e n d i n i s a v u n m a ( n e f s i m ü d a f a a ) h a k k ı n a s a h i p tir, f a k a t k e n d i l e r in i s a v u n m a a m a c ı d ı ş ı n d a s a v a ş ç ı k a r m a h a k l a r ı y o k t u r. 6. H a l k l a r in s a n h a k la r ın a u y m a lıd ır. 7. H a l k l a r s a v a ş ır k e n b a z ı b e lir li s ın ır la m a la r a u y m a k z o r u n d a d ır. 8. H a l k l a r ı n, a d il y a d a d ü z g ü n s iy a s a l v e t o p lu m s a l r e jim e s a h ip o l m a l a r ın ı e n g e lle y e n o lu m s u z k o ş u l l a r a lt ın d a y a ş a y a n d iğ e r h a l k la r a y a r d ım e t m e y ü k ü m lü lü ğ ü v a r d ı r Bkz. A Th eory o f Justice. Burada bölüm 2 adalet ilkelerini İnceler, bölüm 3 ise ilkelerin seçimi konusunda orijinal konumdan gerekçeler verir. A Theo ry o f Justice ile ilgili tüm göndermeler ilk baskıya (Harvard University Press, 1971) aittir. 42 Bkz. J. L. Brierly, The L a ıv o fn a tio n s: An Introduction to the Law ofpeace, 6. baskı (Oxford: Clarendon Press, 1963) ve Terry Nardin, Law, M orality, and the Relations o f States (Princeton: Princeton University Press, 1983). Gerek Brierly, gerekse Nardin uluslararası yasa ilkeleri için benzer listeler vermektedirler. 43 Bu ilke özellikle tartışmalıdır. Bu konuyu da inceliyorum.

70 4. 2. Y o r u m l a r v e K ı s ıt l a m a l a r İ t i r a f e t m e k g e r e k ir k i y u k a r ı d a k i ilk e l e r n o k s a n d ır. B u ilk e le r e b a ş k a ilk e l e r in d e e k le n m e s i, y u k a r ı d a s a y ıla n la r ın d a g e n iş ö lç ü d e a ç ı k l a n m a s ı v e y o r u m la n m a s ı g e r e k ir. B u n l a r d a n b ir k ıs m ı, ö r n e ğ in s a v a ş a ç ı l m a s ıy la ilg ili y e d in c i ilk e v e in s a n h a k la r ıy la ilg ili a lt ın c ı ilk e iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r iç in g e r e k s iz d ir. Ö t e y a n d a n e s a s m e s e le ö z g ü r, b a ğ ım s ız v e iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r ı n d a v r a n ış l a r ı n ı y ö n e t e n b a z ı te m e l s iy a s a l a d a le t ilk e l e r in i k a b u l e tm e y e h a z ır o lm a l a r ıd ır. H a l k l a r ı n Y a s a s ı n ın te m e l ş a r t ın ı o lu ş t u r a n d a b u ilk e le r d ir. D ö r d ü n c ü m a d d e d e k i - iç i ş l e r i n e m ü d a h a le e t m e m e - g ib i b i r ilk e n in g e n e ld e y a s a t a n ım a z d e v le t le r k a r ş ıs ın d a v e a ğ ır in s a n h a k l a r ı ih la lle r in d e k ıs ıt l a n m a s ı g e r e k t iğ i a ç ık t ır. İ y i d ü z e n le n m iş h a l k l a r iç in u y g u n o ld u ğ u h a ld e b u i l k e s a v a ş la r ın v e c id d i in s a n h a k k ı ih l a l l e r i n i n y a y g ın o ld u ğ u d ü z e n s iz h a l k l a r t o p lu m u n d a ç a lış m a m a k t a d ır. B a ğ ım s ız lık h a k k ı v e k e n d i k a d e r in i t a y in (s e lf- d e t e r m in a s y o n ) h a k k ı a n c a k g e n e ld e H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın b e lirle y e c e ğ i b e lir li s ın ır la r iç in d e g e ç e r lid ir.44 B u y ü z d e n h iç b ir h a lk b a ş k a h a l k la r ı b o y u n d u r u k a lt ın a a lm a k p a h a s ın a k e n d i k a d e r in i t a y in e tm e y a d a a y r ılm a h a k k ın a s a h ip d e ğ ild ir.45 Ö t e y a n d a n k e n d i k u r u m la r ıy la in s a n h a k la r ın ı ih la l e d e n y a d a b ü n y e s in d e y a ş a y a n a z ın lık l a r ın h a k la r ın a s ın ır la m a k o y a n b ir h a lk d ü n y a t o p lu m u n u n k ın a m a s ın ı p ro t e s t o e d e m e z. B ir h a l k ın b a ğ ım s ız lık y a d a k e n d i k a d e r in i t a y in h a k k ı n e o h a l k ı k ın a m a la r d a n n e d e c id d i v a k a la r d a b a ş k a h a l k la r ın c e b r î m ü d a h a le le r in d e n k o r u y a b ilir. H a l k f e d e r a s y o n la r ın ın k u r u l u ş u ile t ic a re t t e v e d iğ e r iş b ir liğ i k u r a m l a r ı n d a h a k k a n iy e t s t a n d a r t l a r ın ın d ü z e n le n m e s i ile i l g ili ilk e l e r d e b e lir le n e c e k t ir.46 K ı t l ı k v e k u r a k l ı k d ö n e m le r in d e h a l k l a r ı n b i r b i r l e 44 Charles Beitz in, Political Theory and International Relations (Princeton: Princeton University Press, 1978), böl. 2 de devletlerin özerkliği hakkında çok değerli bir incelemesi ve sayfalarda ana konuların özeti vardır. Kendisine bu incelemesinden dolayı çok şey borçlu olduğumu belirtmek isterim. 45 Ayrılma konusunda en iyi örnek Güney in de Birlikten ayrılmaya hakkı olup olmadığıdır. Bana kalırsa, kendi kölelik kurumunu sürdürmek amacıyla ayrıldığı için buna hakkı yoktu. Bu çok ciddi bir insan haklan ihlaliydi ve nüfusun yaklaşık yarısını kapsıyordu. 46 Bu ilkeler konusunda bkz. Robert Keohane, A fter Hegem ony (Princeton: Princeton University Press, 1984).

71 r i ile m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r k a r ş ı l ı k l ı y a r d ım la ş m a y a g ir m e le r in i v e b ü t ü n m a k û l, lib e r a l (v e d ü z g ü n ) t o p lu m la r ın h a l k l a r ı n ı n te m e l g e r e k s in i m l e r i n i k a r ş ıl a m a y ı ö n g ö r e n b a z ı ş a r t l a r d a ila v e e d ile c e k t ir.47 B u ş a r t l a r b e lir li y a r d ım e tm e y ü k ü m l ü l ü k l e r i ( b k z. 1 5 ) b e lir le y e c e k t ir ; b u y ü k ü m l ü l ü k l e r in s ı k ı l ı k d e r e c e s i d u r u m u n c id d iy e t in e g ö r e d e ğ iş e c e k t ir S ı n ı r l a r ı n R o l ü B i r h a l k ı n h ü k ü m e t in in ö n e m li r o l le r in d e n b ir i, b ir t o p lu m u n s ı n ı r l a r ı t a r ih s e l a ç ıd a n n e k a d a r k e y f i g ö z ü k ü r s e g ö z ü k s ü n, h a l k ın k e n d i t o p r a k l a r ı v e e k o l o j i k ç e v r e s in in b ü t ü n lü ğ ü ile b ir lik t e n ü f u s ç o k lu ğ u ü z e r in d e s o r u m l u l u k y ü k le n m e s i v e h a l k ın t e m s ilc is i v e e t k in b i r a m ili o l m a s ıd ır. B e n im m ü lk iy e t k u r u m u h a k k ı n d a k i g ö r ü ş ü m ş ö y le : B ir k i m s e y e b i r d e ğ e r i m u h a f a z a e tm e v e o d e ğ e r i k o r u m a d ığ ın d a o n u k a y b e t m e s o r u m l u lu ğ u v e r ilm e d ik ç e o d e ğ e r y o k o lm a y a m a h k û m d u r. B u r a d a k i d e ğ e r h a l k ın t o p r a ğ ıd ır v e b u a la n ı ebediyen d e s t e k le m e k a b i l i y e t id ir ; v e s o r u m l u o la n d a s iy a s a l ö r g ü t le n m e s iy le h a lk t ır. G i r i ş b ö l ü m ü n d e b e lir t t iğ im g ib i, h a l k l a r k e n d i t o p r a k l a r ı n ı v e d o ğ a l k a y n a k l a r ı n ı s o r u m s u z c a t ü k e t m e le r in i s a v a ş la r d a t o p r a k iş g a l e d e r e k y a d a b a ş k a h a l k l a r ı n t o p r a k la r ın a iz in s iz g ö ç e d e r e k t e la fi e d e m e y e c e k le r i n i k a b u l e t m e lid ir.48 S ı n ı r l a r ı n t a r ih s e l a ç ıd a n k e y f i o lm a s ı, b u s ı n ı r l a r ı n r o l ü n ü n 47 Temel gereksinimler derken genelde vatandaşların kendi toplumlarındaki haklardan, özgürlüklerden ve fırsatlardan yararlanabilmeleri için sağlanması gerekenleri kastediyorum. Bu gereksinimler ekonomik olduğu kadar kurumsal hak ve özgürlükleri de kapsar. 48 Bu ifade, bir halkın göçü önlemek için hiç olmazsa sınırlı bir hakka sahip olduğu anlamına gelir. Bu sınırların ne olduğunu burada tartışmayacağım. Burada yer verdiğim bazı önemli varsayımları da iyi düzenlenmiş toplumların olumsuz koşullar altındaki topluluklara karşı görevlerini incelediğim Üçüncü Bölüm, $l5*te açıklayacağım. Göçleri sınırlamanın bir başka nedeni de bir halkın siyasal kültürünü ve anayasal ilkelerini korumaktır. Bu konuda iyi bir açıklama için bkz. Michael Walzer, Spheres o f Justice (New York: Basic Books, 1983), s.38. Walzcr sayfa 39 da şöyle diyor: B ir devletin duvarlarını yıkmak, Sidgvvick in endişeyle söylediği gibi, duvarlarla çevrili bir dünya yaratmak değil, aksine binlerce küçük kale yaratmaktır. Kaleler de yıkılabilir: Bunun için gereken tek şey yerel toplumları bastıracak güce sahip küresel bir devlettir. Bunun sonucu, Sidgevvick in tanımladığı ekonomi politik dünyası [ki ben buna küresel kapitalizmi ekliyorum] - köklerinden kopuk kadın ve erkeklerden oluşmuş bir dünyadır.

72 H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a s a v u n u l a m a y a c a ğ ı a n la m ın a g e lm e z. A k s in e, b u n l a r ı n k e y f i o lm a s ı ü z e r in d e d u r m a k y a n lış ş e y ü z e r in d e d u r m a k tır. B i r d ü n y a - d e v le t m e v c u t d e ğ ils e, h e r n e k a d a r t e k b a ş ın a e le a l ı n d ığ ın d a k e y f i g ö r ü n s e v e b i r ö lç ü d e t a r ih s e l k o ş u l l a r a d a y a n s a b ile, b i r b iç im d e s ı n ı r l a r ı n o lm a s ı şarttır. Y e t e r li d e r e c e d e a d i l (y a d a e n a z ın d a n d ü z g ü n ) H a l k l a r T o p l u l u ğ u n d a g ü ç v e z e n g i n l ik a ç ıs ın d a n e ş it s iz lik le r e b ü t ü n h a l k l a r k e n d ile r i k a r a r v e r e c e k t ir. B e n im y a k l a ş ı m ım a g ö r e b u n u n n a s ıl g e r ç e k le ş e c e ğ in i - k i b u g e r ç e k ç i ü t o p y a n ın e n ö n e m li ö z e l l i ğ i d i r - y e t e r li d e r e c e d e a d il lib e r a l h a l k l a r ı n v e d ü z g ü n h a l k l a r ı n o l u m s u z k o ş u l l a r ı n y ü k ü a lt ın d a y a ş a y a n t o p l u m l a r a b o r ç lu o l d u k l a r ı y a r d ım e t m e y ü k ü m l ü l ü ğ ü n ü t a r t ış t ığ ım 1 5 v e 1 6 y a b ı r a k a l ı m İ k i n c i B a ş la n g ıç D u r u m u n d a k i A r g ü m a n Y e re l ö r n e k t e k i b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i y e r a la n a r g ü m a n ın b ü y ü k b ir k ıs m ı ( lib e r a l b ir b a k ış a ç ıs ı b e n im s e n d iğ in d e ) ik i a d a le t ilk e s in in ç e ş it li f o r m ü la s y o n la r ın d a n v e lib e r a l ilk e l e r ile k l a s ik y a d a o r t a la m a f a y d a c ı l ı k ilk e s i, a k ı l c ı s e z g ic iliğ in v e a h l â k i m ü k e m m e liy e t ç iliğ in ç e ş it li f o r m la r ı g ib i a lt e r n a t if le r a r a s ın d a n s e ç ilm e s i ile i l g i l i d i r.49 B u n a k a r ş ın, t a r a f la r ın i k i n c i k a d e m e b a ş la n g ıç d u r u m u n d a s e ç e b ile c e k le r i te k a lt e r n a t if H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a k i f o r m ü la s y o n la r d ır. B a ş la n g ıç d u r u m u n u n b ir in c i v e i k i n c i k u l l a n ı m l a r ı n d a p a r a le llik g ö s t e r m e y e n ü ç a n a y o l ş ö y le d ir : ( 1 ) A n a y a s a l d e m o k r a s iy e s a h ip b ir h a l k ın, liberal b i r h a l k o l a r a k, iy i a n la y ış ın a d a ir kapsamlı b ir d o k t r in i y o k t u r (b k z. B i r i n c i B ö lü m 3. 2 ), o y s a lib e r a l b i r y e r e l t o p lu m u n v a t a n d a ş la r ın ın b ö y le k a v r a m l a r ı v a r d ı r v e o n l a r ın v a t a n d a ş lık h a k l a r ı n ı y e r in e g e t ir m e k iç in te m e l h a k v e ö z g ü r l ü k l e r k a v r a m ın d a n y a r a r la n ılır. ( 2 ) B ir h a l k ın, h a l k o l a r a k te m e l ç ı k a r l a r ı o n l a r ın s iy a s a l a d a le t k a v r a m v e ilk e l e r iy le b e lir le n m iş o lu p, h a l k b u k a v r a m v e ilk e l e r in ı ş ı ğ ı a lt ın d a H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı b e n im s e r ; o y s a v a t a n d a ş la r ın te m e l ç ı k a r 49 Bkz. A Theo ry o f Justice, böl. 2 ve 3.

73 la r ın ı o n l a r ın iy i a n la y ış la r ı v e b e lir li b i r ö lç ü d e s a h ip o l d u k l a r ı ik i a h l â k i g ü ç b e lir le r. ( 3 ) İ k i n c i b a ş la n g ıç d u r u m u iç in d e t a r a f la r, ik i e g e m e n lik g ü c ü n ü n s ı n ı r l a m a l a r ı ( B i r i n c i B ö lü m 2. 2 ) ile i l g ili n e d e n le r d e b e lir t ild iğ i g ib i, H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın s e k iz ilk e s in in f a r k l ı f o r m ü la s y o n la r ı y a d a y o r u m l a r ı a r a s ın d a n s e ç im y a p a r la r. B a ş la n g ıç d u r u m u n u n ç o k y ö n lü lü ğ ü n ü, i k i ö r n e k t e k i k u l l a n ı l ı ş b iç im in d e g ö r m e k m ü m k ü n d ü r. İ k i ö r n e k a r a s ın d a k i f a r k la r, h e r ö r n e k t e b ü y ü k ö lç ü d e t a r a f la r ın n a s ıl a n la ş ıld ığ ın a b a ğ lıd ır. İ k i n c i b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i t a r a f la r ın b ir in c i g ö r e v i H a l k l a r Y a s a s ın ı - id e a l l e r in i, ilk e l e r in i v e s t a n d a r t l a r ın ı - v e b u n o r m l a r ı n h a l k la r a r a s ı n d a k i s iy a s a l iliş k il e r d e n a s ıl u y g u l a n a c a ğ ın ı b e lir le m e k t ir. E ğ e r b ü t ü n ö z g ü r k u r a m l a r ı y l a b ir lik t e a n a y a s a l d e m o k r a s in in te m e l ö z e lliğ i k a p s a m lı d o k t r in l e r in m a k û l ç o ğ u lc u lu ğ u ise, o t a k d ir d e f a r k lı k ü lt ü r l e r e v e g e le n e k le r e s a h ip H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n ü y e le r in in k a b u l e t t ik le r i k a p s a m lı d o k t r in l e r a r a s ın d a d a h a b ü y ü k f a r k l ı l ı k l a r o l d u ğ u n u v a r s a y a b ilir iz. B u y ü z d e n, k e n d i h ü k ü m e t le r in c e ö r g ü t le n e n h i ç b i r h a l k birin ci ilke olarak b a ş k a h a l k la r a f a y d a lı o lm a n ın b u n u n k e n d ile r in e y ü k l e d iğ i g ü ç lü k le r d e n d a h a ö n c e l i k l i o ld u ğ u n u k a b u l e t m e y e h a z ır d e ğ ild ir. B u y ü z d e n k l a s i k y a d a s ır a d a n b i r f a y d a c ılık ilk e s i k a b u l g ö r e m e z. İ y i d ü z e n le n m iş h a lk la r, h a l k l a r a r a s ı eşitlik o lm a s ın d a ı s r a r l ı d ı r l a r v e b u ıs r a r l a r ı f a y d a c ı l ı k ilk e s in in h iç b ir ş e k ild e u y g u l a n m a s ın a iz in v e rm e z. H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a k i s e k iz ilk e n in ( B i r i n c i B ö lü m 4. 1 ) d iğ e r ilk e le r d e n ü s t ü n o ld u ğ u n a in a n ıy o r u m. H a k k a n i y e t o l a r a k a d a le t in d a ğ ılım ilk e l e r i n i in c e le r k e n o ld u ğ u g ib i, t e m e ld e e ş it lik k a v r a m ın d a n - h a k k a n i y e t o l a r a k a d a le t t e b i r i n c i l t o p lu m s a l v e e k o n o m ik d e ğ e r le r d e n, b u ö r n e k t e is e b ü t ü n h a l k l a r ı n e ş it liğ in d e n v e e ş it h a k la r a s a h ip o ld u ğ u n d a n h a r e k e t e d e riz. B i r i n c i ö r n e k t e, t o p lu m d a k i b ü t ü n v a t a n d a ş l a r ın ö z e llik le d e k ö t ü k o n u m d a k il e r in, y a r a r ın a o lm a k ş a r t ıy la e ş it lik k o ş u l u n d a n fe r a g a t e t m e y i k a b u l e d ip e t m e y e c e k le r in i s o r d u k. ( B u r a d a s a d e c e y ü r ü t ü le n m a n t ığ a iş a r e t e t m e k is t iy o r u m. ) H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a, k iş ile r b ir d e ğ il, b i r ç o k h ü k ü m e t le r c e y ö n e t ilir le r v e h a l k l a

74 r ı n t e m s ilc ile r i d e k e n d i t o p lu m la r ın ın e ş it lik v e b a ğ ım s ız lığ ın ı k o r u m a k is te rle r. Ö r g ü t le r in v e g e v ş e k 50 h a l k k o n f e d e r a s y o n l a r ın iş le y iş in d e, e ş it s iz lik le r h a l k l a r ı n p a y la ş t ığ ı p e k ç o k a m a c a h iz m e t e t m e k ü z e re d ü z e n le n m iş t ir. B u ö rn e k t e b ü y ü k v e d a h a k ü ç ü k h a l k l a r d a h a b ü y ü k v e d a h a k ü ç ü k k a t k ıl a r d a b u l u n m a y a v e b u n la r l a o r a n t ılı d a h a b ü y ü k v e d a h a k ü ç ü k k a z a n ç l a r s a ğ la m a y a h a z ı r l ı k l ı o lu r la r. B u y ü z d e n, b a ş la n g ıç d u r u m u n u n i k i n c i a ş a m a s ın a a it a r g ü m a n d a B i r i n c i B ö lü m 4. 1 d e k i H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın s a d e c e s e k iz ilk e s in in o lu m l u y a n la r ı ü z e r in d e d u r a c a ğ ım. B u b i l d i k v e b ü y ü k ö lç ü d e g e le n e k s e l o la n ilk e l e r i t a r ih t e n v e u l u s l a r a r a s ı h u k u k u y g u l a m a l a r ın d a n a lıy o r u m. T a r a f la r a Siyasal Liberalizm de y a d a B ir Adalet K uram ı n d a o ld u ğ u g ib i iç in d e n s e ç m e y a p a c a k la r ı b ir a lt e r n a t if ilk e v e id e a ll e r lis t e s i v e r ilm e z. A k s in e, iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r ı n t e m s ilc ile r i s a d e c e h a l k la r a r a s ın d a k i e ş it lik i l k e l e r in in in a v a n t a jl a r ı ü z e r in d e d ü ş ü n ü r le r v e b u ilk e l e r i r e d d e t m e k y a d a b u n la r a a lt e r n a t if g e t ir m e k iç in b i r n e d e n le r i y o k t u r. B u ilk e le r, p e k d o ğ a l o la r a k, k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r i t e r i n e u y g u n d u r, ç ü n k ü b u k r it e r h e r s e v iy e d e - h e m v a t a d a ş o la r a k v a t a n d a ş l a r a r a s ın d a h e m h a l k o l a r a k h a l k l a r a r a s ı n d a - g e ç e r l il iğ in i k o r u r. T a b ii k i a lt e r n a t if le r d ü ş ü n e b ilir iz. Ö r n e ğ in : B e ş in c i ilk e n in a l t e r n a t if i, m o d e r n t a r ih t e A v r u p a d e v le t le r in in u y g u la m a d a u z u n s ü r e d e s t e k le m iş o l d u k l a r ı, b i r d e v le t in k e n d i a k ılc ı ç ı k a r l a r ı d o ğ r u lt u s u n d a s a v a ş a g ir e b ile c e ğ i g ö r ü ş ü d ü r. B u ç ı k a r l a r d in le, h a n e d a n la, t o p r a k la r l a y a d a i m p a r a t o r lu ğ u n f e t ih le r le ş a n v e ş e r e f k a z a n m a a r z u s u ile b a ğ la n t ılı o la b ilir. O y s a, a ş a ğ ıd a d e m o k r a t ik b a r ış b a k ış ı b a h s in d e a ç ık la y a c a ğ ım ız g ib i ( B i r i n c i B ö lü m 5 ), b u a lt e r n a t if lib e r a l h a k la r t a r a f ın d a n r e d d e d ile c e k t ir. D a h a ile r id e g ö r ü le c e ğ i g ib i d ü z g ü n h a l k l a r d a b u n u r e d d e d e c e k le r d ir ( İ k in c i B ö lü m 8. 4 ). B ir in c i B ö lü m 2 d e e le a ld ığ ım ız ik i g e le n e k s e l e g e m e n lik g ü c ü n ü n t a r t ış m a s ı s e k iz ilk e n in f a r k l ı y o r u m la r a a ç ık o ld u ğ u n u g ö s t e r m e k t e d ir. B a ş la n g ıç d u r u m u n u n i k i n c i a ş a m a s ın d a t a r t ış ılm a s ı g e r e k e n d e b u ç o k ç e ş it lilik g ö s t e r e n yorumlardır. İ k i e g e m e n lik g ü c ü ile ilg ili 50 Bu sıfatı kullanmamın nedeni konfederasyonların federasyonlar kadar sıkı olmadığını ve federal hükümetlerin gücüne gerek olmadığını vurgulamaktır.

75 o l a r a k ş u s o r u l a n s o r u y o r u z : T e m e l ç ı k a r l a r ı n ı d a d ik k a t e a la r a k, lib e r a l h a l k l a r h e m k e n d i a r a la r ın d a h e m d e lib e r a l o lm a y a n h a l k la r l a o r t a k i l i ş k il e r i n i y ö n e t m e k ü z e re n e t ü r d e s iy a s a l n o r m l a r te sis e t m e y i u m u y o r l a r? Y a d a iy i d ü z e n le n m iş H a l k l a r ı n y e t e r li d e re c e d e a d il T o p lu lu ğ u n d a g ö r m e k is t e d ik le r i a h l â k i v e s iy a s a l o r t a m n e d ir? T e m e l ç ı k a r l a r ı d ik k a t e a lın d ığ ın d a, lib e r a l h a l k la r d e v le t in s a v a ş a g ir m e h a k k ı n ı k e n d in i s a v u n m a s a v a ş ıy la ( b ö y le c e k o l l e k t if g ü v e n liğ i s a ğ la m a k la ) s ın ır la m a k t a, ö te y a n d a n in s a n h a k la r ın a d u y d u k l a r ı s a y g ı ise o n l a r ı d e v le t in iç e r id e k i e g e m e n liğ in e s ı n ı r k o y m a y a y ö n e lt m e k t e d ir. H a l k la r ın Y a s a s ın d a s a y d ığ ım s e k iz ilk e n in y o r u m la n m a s ın d a k i g ü ç lü k le r, y e r e l ö r n e k t e k i i l k ilk e le r e a it t a r t ış m a la r ın y e r in i a lır. B u ilk e l e r in n a s ıl y o r u m la n m a s ı g e r e k t iğ i s o r u n u d a im a o r t a y a ç ı k a b i l i r v e b u n u n ik in c i- k a d e m e b a ş la n g ıç d u r u m u a ç ıs ın d a n t a r t ış ılm a s ı lâ z ım d ır İ ş b i r l i ğ i Ö r g ü t l e r i H a l k l a r ı n t e m e ld e e ş it o ld u ğ u n u a ç ık la y a n ilk e l e r ü z e r in d e a n la ş m a y a v a r m a n ın y a n ı s ır a, t a r a f la r i ş b ir liğ i ö r g ü t le r i k u r m a k iç in k u r a l l a r g e liş t ir e c e k v e g e r e k t ic a r e t, g e r e k s e o r t a k y a r d ım s a ğ la m a k o n u s u n d a k i h a k k a n iy e t s t a n d a r t l a r ı ü z e r in d e a n la ş m a y a v a r a c a k la r d ır. D i y e l i m k i b ö y le ü ç ö r g ü t v a r : B u n l a r d a n b ir i h a l k l a r a r a s ın d a t ic a r e t in h a k k a n i y e t li o lm a s ın ı s a ğ lıy o r ; b ir b a ş k a s ı b ir h a l k ın b a n k a la r ın o r t a k y a r d ım s a n d ığ ın d a n k r e d i a l m a l a r ı n ı s a ğ lıy o r ; ( D e v le t le r d e ğ il) H a l k l a r K o n f e d e r a s y o n u d iy e s ö z e d e c e ğ im b ir ü ç ü n c ü ö r g ü t ise B ir le ş m iş M i l l e t l e r e b e n z e r b ir iş le v g ö r ü y o r.51 H a k k a n i y e t l i t ic a r e t i d ü ş ü n e lim : D i y e l i m k i lib e r a l h a l k la r h a k k a n iy e t li b i r ç e r ç e v e d e u y g u n b i r d ü z e n e s a h ip 52 s e rb e s t r e k a b e t e d a y a lı r e k a b e t ç i b i r p a z a r p o l it ik a s ın ın, h iç d e ğ ils e u z u n v a d e d e, h e r k e s in o r t a k f a y d a s ın a ç a lış t ığ ın ı v a r s a y ıy o r. B u r a d a k i b i r b a ş k a v a r s a y ım d a 51 İlk iki kuruluşun bazı bakımlardan GATT ve Dünya Bankasfna benzediğini düşünün. 52 Burada, yerel örnekte olduğu gibi, mevcut hakkaniyetli koşullar zaman içinde korunup, kuşaktan kuşağa aktarılmadıkça piyasa işlemleri hakkaniyetli olamaz ve giderek halklar arasında haksız eşitsizlikler meydana gelir. Geri plandaki bu koşullar ve bu koşullarla ilgili her şey yerel toplumun temel yapısındakıne benzer bir rol oynar.

76 d a h a z e n g in e k o n o m ile r e s a h ip d a h a b ü y ü k u l u s l a r ın p a z a r la r ı k e n d i t e k e lle r i a lt ın a a lm a y a te ş e b b ü s e t m e y e c e k le ri, k a r t e l o l u ş t u r m a y a c a k la r ı, y a d a b ir o lig o p o l o la r a k h a r e k e t e t m e y e c e k le rid ir. B u v a r s a y ım la r a e k o la r a k, d a h a ö n c e o ld u ğ u g ib i b i lg is iz lik p e ç e s in in g e ç e r li o ld u ğ u n u v e h iç b ir h a l k ın e k o n o m is in in k ü ç ü k m ü, b ü y ü k m ü o ld u ğ u n u b ilm e d iğ in i d ü ş ü n ü r s e k, b ü t ü n h a l k l a r p a z a r ın ö z g ü r l ü ğ ü n ü v e r e k a - b e t ç iliğ in i k o r u y a c a k h a k k a n iy e t li t ic a r e t s t a n d a r t la r ı ü z e r in d e (b u s t a n d a r t la r t a n ım la n ıp, iz le n ip y ü r ü r l ü ğ e k o n d u ğ u t a k d ir d e ) a n la ş a c a k la r d ır. B u iş b ir liğ i ö r g ü t le r in in iş le y iş le r i h a l k l a r a r a s ın d a h a k s ız lığ a n e d e n o ld u ğ u n d a, h a k s ı z l ık l a r d ü z e lt ile c e k v e d a h a s o n r a Ü ç ü n c ü B ö lü m d a in c e le y e c e ğ im y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü k a p s a m ın d a d ik k a t e a lın a c a k t ır. B i r m e r k e z b a n k a s ı v e H a l k l a r K o n f e d e r a s y o n u ü z e r in d e a n la ş m a y a v a r ıla n d a h a b a ş k a ik i ö r n e k d e a y n ı b iç im d e e le a lın a b ilir. B i l g is i z l i k p e ç e s i d a im a g e ç e r l id ir v e ö r g ü t le r k a r ş ıl ı k l ı o l a r a k fa y d a s a ğ la r v e lib e r a l d e m o k r a t ik t o p lu m la r ın b u n la r d a n k e n d i is t e d ik le r i g ib i y a r a r la n m a l a r ın a o la n a k v e rir. Y e r e l ö r n e k t e o ld u ğ u g ib i, e ş it liğ in e s a s ı k e s in b iç im d e b e lir le n d iğ in d e, h a l k l a r b a z ı iş le v s e l e ş it s iz lik le r i k a b u l e t m e n in m a n t ık l ı o la c a ğ ın ı d ü ş ü n ü r le r. B ö y le c e, b ü y ü k lü k le r in e g ö r e b a z ıl a r ı o r t a k y a r d ım s a n d ığ ın a ( u y g u n k r e d i f a iz iy le ) d a h a b ü y ü k k a t k ıd a b u l u n a r a k H a l k l a r K o n f e d e r a s y o n u ö r g ü t ü n e d a h a b ü y ü k a id a t la r ö d e r le r Halkların Yasası aşağıdaki durum hakkında nc der? Diyelim ki, Avrupa nın Belçika ve Hollanda gibi iki ya da daha çok demokratik toplumları birleşerek tek bir toplum oluşturmaya ya da tek bir federal birlik haline gelmeye karar verdiler. Hepsinin birer liberal toplum olduğunu varsayarsak, her toplumda birleşip birleşmeme konusunun iyice tartışıldığı seçimler sonucunda birleşme kararına varılması şarttır. Üstelik bu toplumlar liberal oldukları için, bütün liberal adalet kavramlarında olduğu gibi üç özelliği taşıyan ilkeye sahip olmanın yanı sıra karşılıklılık kriterini de yerine getiren liberal bir siyasal adalet düşüncesini benimserler (Birinci Bölüm 1.2). Bu koşulun ötesinde, bu toplumların seçmenleri, hangi siyasal kavramın -aslında bu gibi kavramların hepsi makuldür- en makûl olduğuna inandıklarını oylarına yansıtmaları şarttır. Böyle bir oylamada seçmen (en eşitlikçi liberal düşünce olan) farklılık ilkesini seçebilir. Ancak, karşılıklılık kriteri yerine getirildiği sürece üç karakteristik ilkenin öteki çeşitleri de siyasal liberalizmle bağdaşır. Karışıklığa yer vermemek için, yardım etme yükümlülüğü nün sadece liberal ve düzgün halkların zo rlu k için deki toplum lara yardımı olduğunu ilave etmeliyim (Üçüncü Bölüm 15). Orada açıkladığım gibi, bu toplumlar ne liberal ne de düzgün toplumlardır.

77 5. D E M O K R A T İ K B A R I Ş V E İ S T İ K R A R I İ k i T ü r İ s t i k r a r B u r a d a iy i d ü z e n le n m iş lib e r a l t o p lu m la r iç in H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın a n a h a t la r ın a iliş k in in c e le m e m i t a m a m la m a k iç in ik i şe y y a p m a m g e re k iy o r. B u n la r d a n b ir i ik i t ü r is t ik r a r, y a n i d o ğ r u n e d e n le re d a y a lı is t ik r a r ve k u v v e t le r d e n g e s i o la r a k is t ik r a r a r a s ın d a k i a y ır ım ı b e lir le m e k. D iğ e r i ise u lu s la r a r a s ı s iy a s e t k u r a m ı o la r a k s iy a s a l g e r ç e k ç iliğ e v e h a l k la r a r a s ın d a g e r ç e k ç i ü t o p y a f ik r in in d o n k iş o t lu k o ld u ğ u n u s ö y le y e n le r e c e v a p v e rm e k. B u n u y a p m a k iç in d e m o k r a t ik b a r ış ı g e n e l h a t la r ıy la ç iz e c e ğ im k i b u r a d a n d a s a v a ş ın b a m b a ş k a b ir g ö r ü n ü m ü o r t a y a ç ık a c a k. Ö n c e ik i t ü r is t i k r a n e le a la lım. Y e re l ö rn e k t e, (d a h a ö n c e B i r i n c i B ö lü m 1. 2 d e b e lir t t iğ im g ib i) v a t a n d a ş la r ın y e t iş ir k e n b ir a d a le t k a v r a m ı e d in d ik l e r i ve k e n d i a d il t o p lu m s a l d ü n y a la r ın a k a t ıld ık la r ı b ir s ü r e c in o ld u ğ u n u h a t ır la y a lım. G e r ç e k ç i ü t o p ik b i r d ü ş ü n c e o la r a k H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a d a g e r e k lib e r a l, g e re k s e d ü z g ü n t o p lu l u k la r d a h il, h a l k la r ı k e n d i ir a d e le r iy le a d il b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın iç e r d iğ i h u k u k n o r m l a r ın ı k a b u l e d ip u y g u la m a y a y ö n e lt e n p a r a le l b ir s ü r e ç o lm a lıd ır. B u s ü r e ç y e re l ö r n e k t e k i s ü r e ç g ib id ir. B ö y le c e H a l k l a r ı n Y a s a s ı h a l k la r t a r a f ın d a n b e lli b ir s ü r e iç in d e r ia y e t e d ilm e k n iy e t iy le u y g u la n d ığ ın d a v e b u n iy e te h e r k e s in k a t ılm a s ı h a lin d e, b u h a l k l a r b ir b ir l e r in e k a r ş ı g ü v e n d u y m a y a b a ş la r la r. Ü s t e lik, h a l k la r b u n o r m l a r ın k e n d ile r i v e s e v d ik le r i iç in a v a n t a jlı o ld u ğ u n u g ö r ü p, z a m a n g e ç t ik ç e b u y a s a y ı id e a l b ir h a r e k e t t a r z ı o la r a k k a b u l e d e rle r.54 B e n im a h l â k ö ğ r e n im i d iy e a d la n d ır d ığ ım b u p s i k o l o j ik s ü r e ç o lm a d a n H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a k i g e r ç e k ç i ü t o p y a d ü ş ü n c e s in in ç o k ö n e m li b i r ö ğ e s i n o k s a n k a lır. Y u k a r ı d a s ö y le d iğ im g ib i, ( d e v le t le r in a k s in e ) h a l k la r ın k e s in b i r a h l â k i d o ğ a s ı v a r d ı r ( B i r i n c i B ö lü m 2. 1 ). B u d o ğ a d a b e lir li b ir ö v ü n ç v e o n u r d u y g u s u y e r a lır ; h a l k la r doğru b ir vatanseverlik d u y g u s u n u n iz in v e r d iğ i ö lç ü d e t a r ih l e r i v e b a ş a r ıl a r ı ile ö v ü n e b ilir le r. A n c a k g ö r m e k is t e d ik le r i s a y g ı, b ü t ü n h a l k l a r ı n e ş it liğ i ile t u t a r lı ö lç ü d e 54 Buradaki süreç, önce tereddüdü olsa bile hoşgörü ilkesinin giderek artan biçimde kabul görmesine benzer.

78 b ir s a y g ıd ır. H a l k l a r ı n ç ı k a r l a r ı o l m a l ıd ı r - a k s i t a k d ir d e t e m b e l v e e d ilg e n o l u r l a r y a d a m a k û l o lm a y a n, b a z e n d e k ö r a r z u l a r v e d ü r t ü le r e k a p ılm a e ğ ilim i g ö s t e r ir le r. H a l k l a r ı h a r e k e t e g e ç ir e n (v e o n l a r ı d e v le t le r d e n a y ır a n ) ç ı k a r l a r b ü t ü n h a l k la r a k a r ş ı g ö s t e r ile n a d il b ir e ş it lik v e s a y g ı d u y g u s u n u n y ö n le n d ir d iğ i m a k û l ç ı k a r l a r d ı r. D a h a s o n r a d a b e lir t e c e ğ im g ib i, d e m o k r a t ik b a r ış ı m ü m k ü n k ı l a n ç ı k a r l a r b u m a k û l ç ı k a r l a r d ı r v e b u n la r o lm a d ığ ın d a d e v le t le r a r a s ın d a k i b a r ış b i r modus vivendi d e n, s a d e c e o z a m a n iç in g e ç e r li b ir k u v v e t le r d e n g e s in in g e t ir d iğ i is t ik r a r d a n b a ş k a b i r ş e y d e ğ ild ir. Y e r e l ö r n e k t e s iy a s a l d o ğ r u v e a d a le t k a v r a m ın a a it ilk e l e r i k a b u l e d e r k e n, t a r a f la r ın lib e r a l b i r t o p lu m d a b u ilk e l e r in d o ğ r u n e d e n le r d e n d o la y ı i s t ik r a r l ı o lu p o la m a y a c a ğ ın ı s o r g u la m a s ı lâ z ım d ır. D o ğ r u n e d e n le r e d a y a n a n i s t i k r a r ş ö y le b ir m a n z a r a g ö s t e r ir : B e lir li b i r z a m a n d ilim i iç in d e v a t a n d a ş la r s a d e c e a d a le t ilk e l e r in i k a b u l e t m e k le k a l m a y ıp o n l a r ı b u ilk e l e r d o ğ r u lt u s u n d a h a r e k e t e g e ç m e y e s e v k e d e n b ir a d a le t d u y g u s u e d in ir le r. T a r a f l a r b a ş la n g ıç d u r u m u n d a ilk e l e r in i s e ç m e d e n ö n c e, iy i d ü z e n le n m iş lib e r a l t o p lu m la r d a k i ö ğ r e n m e p s i k o lo j is in in h a l k ın b ir a d a le t d u y g u s u e d in m e s in i v e b u ilk e l e r d o ğ r u l t u s u n d a d a v r a n m a e ğ ilim i k a z a n m a s ın ı s a ğ la y ıp s a ğ la y a m a d ığ ın ı d i k k a t le d ü ş ü n m e le r i g e r e k ir. Y in e a y n ı ş e k ild e, i k i n c i b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i a r g ü m a n a h l â k ö ğ r e n im i k o n u s u n u d a k a p s a y a c a k b iç im d e g e r ç e k le ş t iğ in d e, ö n c e t a r a f la r ın k a b u l e d e c e ğ i H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın b iz im - s e n v e b e n, b u r a d a v e ş i m d i - h a l k l a r a r a s ın d a k i i ş b i r liğ in in te m e l k o ş u l l a r ı n ı b e lir le m e d e h a k k a n iy e t l i o ld u ğ u n u k a b u l e d e b ile c e ğ im iz y a s a o ld u ğ u n u v a r s a y ıy o r u z. A y r ıc a, ik i n c i o la r a k, lib e r a l h a l k l a r ı n a d il t o p lu m u n u n d o ğ r u n e d e n le r d e n d o la y ı is t ik r a r l ı o la c a ğ ın ı, y a n i b u is t ik r a r ın s a d e c e b i r m o dus vivendi'd e n ib a r e t o lm a y ıp, k ıs m e n H a l k l a r ı n Y a s a s ın a d u y u la n b a ğ lılık t a n ile r i g e ld iğ in i v a r s a y ıy o r u z. A n c a k, a ç ık t ır k i, b u ik in c i v a r s a y ım ın t a r ih t e o la c a k la r l a te y it e d ilm e s i g e r e k ir. G e r ç e k t e n d e lib e r a l h a l k la r t o p lu m u n u n k e n d i a r a la r ın d a k i b a ş a r ı d a ğ ılım ın d a d a is t ik r a r l ı o lm a s ı şa rttır. B u r a d a b a ş a r ıd a n k a s t e d ile n t o p lu m u n a s k e r i b a k ım d a n g ü ç lü o lu p o lm a m a s ı d e ğ il, ta

79 m a m e n b a ş k a a la n d a, k e n d i v a t a n d a ş la r ı iç in s iy a s a l v e t o p lu m s a l a d a le t in s a ğ la n m a s ı, t o p lu m u n y u r t t a ş lık k ü lt ü r ü n ü t a m o la r a k ifa d e e d ile b ilm e s i v e o t o p lu m u n b ü t ü n ü y e le r i iç in e k o n o m ik r e f a h s e v iy e s in in e l d e e d ilm e s id ir. L ib e r a l h a l k l a r t o p lu m u, d o ğ r u n e d e n le r d e n d o la y ı is t ik r a r l ı o ld u ğ u n d a n, a d a le t a ç ıs ın d a n d a is t ik r a r l ıd ır ; v e h a l k l a r a r a s ın d a k i k u r u m l a r v e u y g u la m a la r, s iy a s a l, e k o n o m ik v e t o p lu m s a l e ğ ilim le r s ü r e k li d e ğ iş s e b ile a d a le t y ö n ü n d e n is t ik r a r l ı o lm a y ı s ü r d ü r ü r G e r ç e k ç i K u r a m a Y a n ıt U l u s la r a r a s ı iliş k il e r i n T h u k y d i d e s in z a m a n ın d a n b e r i d e ğ iş m e d iğ i v e b u n u n s ü r e g e le n b i r z e n g in l ik v e g ü ç m ü c a d e le s i o lm a k t a d e v a m e ttiğ i y o l u n d a k i g e r ç e k ç i k u r a m a,55 lib e r a l h a l k l a r a r a s ın d a b a r ış a d a i r b i l i n e n b ir g ö r ü ş ü h a t ır l a t a r a k y a n ıt v e r e c e ğ im. B u, s a v a ş ın g e r ç e k ç i g ö r ü ş ü n h e g e m o n y a k u r m u ş k u r a m ın d a n f a r k l ı b ir b a k ış a ç ıs ın d a n e le a lın m a s ın ı s a ğ la y a c a k t ır. L ib e r a l d e m o k r a t ik b a r ış f i k r i e n a z ik i f i k r i b ir a r a y a g e t ir ir. B u n l a r d a n b ir i, b i r y a n d a h a s t a lık la r, s a l g ın la r g ib i h a y a t ın d e ğ iş t ir ilm e s i o la n a k s ı z a c ı y a n la r ı ile ö te y a n d a T a n r ı n ı n b u y u r u ğ u v e k a d e r g ib i u z a k v e d e ğ iş m e z n e d e n le r i a r a s ın d a, in s a n l a r ın d e ğ iş t ir e b ile c e ğ i s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m l a r ı n v a r o lm a s ıd ır y ü z y ıl d a k i d e m o k r a s i h a r e k e t in i b a ş la t a n d ü ş ü n c e d e b u d u r. S t. J u s t ü n d e d iğ i g ib i, M u t l u l u k A v r u p a iç in y e n i b ir f i k i r d i r.56 S t. J u s t ü n d e m e k is t e d iğ i, t o p lu m s a l d ü z e n in a r t ık d e ğ iş m e z a d d e d ilm e d iğ iy d i: S iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m l a r h a l k l a r ı d a h a m u t lu v e m e m n u n k ı l m a k a m a c ıy la d e ğ iş t ir ile b ilir, d ü z e lt ile b ilir. Ö t e k i f i k i r ise M o n t e s q u i e u n u n moeurs douces57 ( ı l ı m l ı t u t u m ) f i k r i d i r k i b u n a g ö r e b i r t ic a r e t t o p lu m u v a t a n d a ş la r ın d a g a y re t, ç a l ı ş 55 Yukarıdaki 27. dipnota bakınız. 56 Bkz. Albert Hirschman, R ival Vieıvs o f M arket Society (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1992) s Bkz. Hirschman, Rival Vieıvs, s Moeurs douces sözü Montesquieu nun The Spiril oflatvs'unda geçer -çev. ve ed. Anne Cohler, Basia Miller ve Harold Stone- (Cambridge: Cambridge University Press, 1989) [Kanunların R uhu Üzerine, çev. F. Baldaş, (Ankara, M.E.B., )], cilt 20, s.338. Bu kitabın 2. bölümünde Montesquieu ticaretin barış getirdiğini savunur.

80 k a n lık, d a k i k l i k v e d ü r ü s t lü k g ib i m e z iy e t le r i g e liş t ir m e y e ç a l ı ş ı r v e t i c a r e t d e b a r ış a y o l a ç a r. B u i k i f i k r i - y a n i t o p lu m s a l k u r u m l a r ı n in s a n la r ı ( d e m o k r a s i y o l u y la ) d a h a m u t lu e t m e k iç in d e ğ iş t ir ile b ile c e ğ i d ü ş ü n c e s i ile t ic a r e t in b a r ış a y o l a ç a c a ğ ı d ü ş ü n c e s i n i - b i r a r a y a g e t ir in c e t ic a r e t iliş k il e r i o la n d e m o k r a t ik h a l k l a r ı n b ir b ir l e r iy l e s a v a ş m a k t a n k a ç ı n a c a k l a r ı s o n u c u n a v a r a b i l i r iz. B u n u n n e d e n i, d a h a b a ş k a n e d e n le r in y a n ı s ır a, k e n d ile r in d e o lm a y a n m a l la r ı t ic a r e t s a y e s in d e d a h a k o la y v e u c u z a t e m in e d e b ilm e le r i; v e lib e r a l a n a y a s a l d e m o k r a s ile r o l d u k la r ın d a n ö t e k i h a l k la r a b ir d e v le t d in in i y a d a b a ş k a b a s k ın b ir k a p s a m lı d o k t r i n i k a b u l e t t ir m e y e k a l k ı ş m a y a c a k l a r ıd ır. L i b e r a l t o p l u m l a r ı n ö z e l l i k l e r in i h a t ır l a y a lım ( B i r i n c i B ö lü m 2. 1 ). R a y m o n d A r o n u n 58 t e r im in i k u l l a n ı r s a k, b u n l a r tatmin olmuş halklardır. O n l a r ı n te m e l g e r e k s in im le r i k a r ş ıl a n m ış t ır, te m e l ç ı k a r l a r ı is e ö t e k i d e m o k r a t ik h a l k l a r ı n k i l e r l e t a m a m e n ö r t ü ş ü r. ( B u a r a d a, b i r h a l k ı n t a t m in o lm u ş o l d u ğ u n u s ö y le m e k iç in o t o p lu m d a k i v a t a n d a ş l a r ın n e ş e li v e m u t lu o lm a s ı g e r e k m e z.) B ü t ü n t o p l u m l a r d o ğ r u n e d e n le r y ü z ü n d e n s t a t ü k o d a n m e m n u n o l d u k l a r ı iç in a r a l a r ı n d a g e r ç e k b i r b a r ış y a ş a n ır. A r o n b u b a r ış h a lin i ( g ü c e b a ğ lı b a r ı ş y a d a y e t e r s iz lik n e d e n iy le b a r ı ş k a v r a m l a r ın ı n a k s in e ) t a t m in y o lu y la b a r ı ş d iy e t a n ım la r v e b u n u e ld e e t m e k iç in g e r e k li s o y u t k o ş u l l a n b e t im le r. A r o n, s iy a s a l b ir im le r in n e t o p r a k l a r ı n ı g e n iş le t m e y e, n e d e d iğ e r in s a n l a r ı b o y u n d u r u k a lt ın a a lm a y a a s la g ir iş m e m e le r i g e r e k t iğ in i s a v u n u r. B u g ib i b ir im le r k e n d i m a d d î k a y n a k l a r ın ı y a d a in s a n k a y n a k l a r ın ı g e liş t ir m e k, k u r u m l a r ı n ı y a y m a k y a d a h ü k m e t m e n in s a r h o ş e d ic i g u r u r u n u t a t m a k iç in b ü y ü m e y e ç a lış m a m a lıd ır la r. B e n d e s ü r e k l i b ir b a r ış i ç in b u ş a r t l a r ı n g e r e k li o ld u ğ u k o n u s u n d a A r o n a k a t ı l ı y o r v e li b e r a l a n a y a s a l d e m o k r a s ile r d e y a ş a y a n h a l k l a r ı n b u ş a r t l a r ı y e r in e g e t ir e c e ğ in i s a v u n u y o r u m. B u h a l k l a r m e ş r u h ü k ü m e t ilk e s in i p a y l a ş ır l a r v e n e g ü ç v e z a f e r k a z a n m a t u t k u s u n a n e d e h ü k m e t m e g u r u r u n u n s a r h o ş lu ğ u n a k a p ı l ı r l a r. B u g ib i 58 Bu ve bundan sonraki sayfalarda Raymond Aron un Peace and War, çev. R. Hovvard ve A. B. Fox (Garden City: Doublcday, 1966) s.!60 dan yararlandım.

81 t u t k u l a r s o y l u l a r ı n v e d a h a a lt k a d e m e d e k i a r i s t o k r a t l a r ı n i k b a l h ı r s l a r ı n ı k a m ç ı l a y a b i l i r ; a m a b u s ı n ı f ı n y a d a d a h a d o ğ r u s u k a s t ın a n a y a s a l b i r r e j im d e h i ç b i r g ü c ü o la m a z. B ö y le r e j im l e r in d iğ e r t o p - l u m l a r a b i r d i n i k a b u l e t t ir m e i s t e k l e r i y o k t u r, ç ü n k ü li b e r a l t o p l u m l a r d a v a t a n d a ş l a r b ir e y y a d a t o p lu o l a r a k ç o k d i n d a r o l s a l a r b ile, a n a y a s a l a r ı g e r e ğ i b i r d e v le t d i n i - o n l a r g ü n a h ç ı k a r a n d e v le t le r d e - ğ i l d i r - y o k t u r. H ü k m e t m e k v e z a f e r p e ş in d e k o ş m a k, f e t ih c o ş k u s u v e b a ş k a l a r ı ü z e r in d e g ü ç g ö s t e r is in d e b u l u n m a k o n l a r ı b a ş k a h a l k la r a k a r ş ı h a r e k e t e g e ç m e y e k ı ş k ır t m a z. H e r k e s i n t a t m in o ld u ğ u b ö y le b i r d u r u m d a d a li b e r a l h a l k l a r ı n s a v a ş a g i r m e l e r i i ç in b i r n e d e n y o k t u r. B ü t ü n b u n l a r ı n ö t e s in d e, lib e r a l h a l k l a r R o u s s e a u n u n k i b i r y a d a y a r a la n m ış g u r u r y a d a g e r e k li ö z s a y g ıd a n y o k s u n l u k d iy e te ş h is e t t iğ i d ü r t ü le r le h a r e k e t e g e ç m e z. L ib e r a l h a l k l a r ı n ö z s a y g ıla r ı k e n d i v a t a n d a ş l a r ın ın ö z g ü r l ü ğ ü v e b ü t ü n lü ğ ü n d e n v e k e n d i iç s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m l a r ı n ı n a d il v e d ü z g ü n o lm a s ın d a n k a y n a k la n ır. B u ö z s a y g ı a y n ı z a m a n d a o n l a r ın k a m u s a l v e y u r t t a ş lık k ü lt ü r l e r in d e e ld e e t t ik le r i b a ş a r ıla r ü z e r in e k u r u lu d u r. B ü t ü n b u n l a r ı n k ö k ü o n l a r ın y u r t t a ş la r t o p lu m u o lm a l a r ın a d a y a n ır, b a ş k a t o p lu m la r d a n ü s t ü n y a d a a ş a ğ ı o l d u k l a r ı g ib i b i r r e f e r a n s n o k t a la r ı y o k t u r. K a r ş ı l ı k l ı o l a r a k b ir b ir l e r in e s a y g ı g ö s t e r ir le r v e b u s a y g ı ç e r ç e v e s in d e h a l k l a r a r a s ın d a e ş it liğ e d e ğ e r v e r ir le r. A r o n a y r ıc a t a t m in y o l u y la b a r ış ın a n c a k g e n e l o ld u ğ u t a k d ir d e, y a n i b ü t ü n t o p lu m la r d a g e ç e r li ise s ü r e k li o la c a ğ ın ı; y o k s a d a h a g ü ç lü o lm a y a r ış ın a d ö n ü le c e ğ in i v e b a r ış ın b o z u l a c a ğ ın ı s ö y le r. A s k e r i v e e k o n o m ik ü s t ü n lü k t u t k u s u n a k a p ı l a r a k g e n iş le m e v e z a fe r p e ş in d e k o ş a n te k b i r g ü ç lü d e v le t in v a r lığ ı s a v a ş d ö n e m in i v e s a v a ş a h a z ı r l ı k lı o lm a h a lin i s ü r e k li k ılm a y a yeter. B ö y e c e, d ü n y a d e v le t i d ü ş ü n c e s i b ir k e z t e r k e d ild i m i ( B i r i n c i B ö lü m 4. 1 ) H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k la r t a r a f ın d a n k a b u l e d ilm iş o lm a s ı a r t ık t e k b a ş ın a y e t e r li d e ğ ild ir. Y a s a t a n ım a z d e v le t le r o r t a y a ç ık t ık ç a H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n b u n la r ı k o n t r o l a lt ın d a t u t m a k iç in H a l k l a r ı n Y a s a s ı g e r e ğ in c e y e n i k u r u m l a r v e u s û lle r g e liş t ir m e s i g e r e k ir. B u y e n i u s û lle r in s a n h a k la

82 r ı n ı n y a y g ın l a ş t ır ılm a s ın a y ö n e lik o lm a l ıd ır : B u b ü t ü n a d il v e d ü z g ü n r e jim le r in d ış p o l it ik a la r ın d a d a im a y e r a la c a k b ir k o n u o lm a l ıd ır.59 D e m o k r a t i k b a r ış d ü ş ü n c e s in e g ö r e, lib e r a l h a l k l a r s a v a ş a g i r d ik le r in d e s a d e c e t a t m in s iz t o p lu m la r la y a d a (b e n im t a n ım la d ığ ım ) y a s a t a n ım a z d e v le t le r le s a v a ş ır la r. B u n u d a, b ö y le d e v le t le r in d e v le t p o l i t i k a l a r ı k e n d i g ü v e n v e g ü v e n l ik le r in i t e h d it e ttiğ i z a m a n, k e n d i l i b e r a l k ü l t ü r l e r i n i n ö z g ü r l ü ğ ü n ü v e b a ğ ım s ız lığ ın ı s a v u n m a k v e k e n d i l e r in i b o y u n d u r u k a lt ın a a lıp h ü k m e t m e ğ e ç a lış a n d e v le t le r e k a r ş ı k o y m a k iç in y a p a r la r D a h a K e s in B i r D e m o k r a t i k B a r ış D ü ş ü n c e s i H a t ı r ı s a y ı l ı r ö lç ü d e a d a le t s iz liğ in, o lig a r ş ik e ğ ilim le r in, t e k e lc i ç ı k a r la r ın y e r a ld ığ ı gerçek d e m o k r a s ile r in z a y ıf ü lk e le r e, h a t ta iy i y e r le ş m e m iş d e m o k r a s ile r e ç o ğ u k e z ü z e r i ö r t ü lü b iç im d e m ü d a h a le d e b u l u n m a s ın ın, d e m o k r a t ik b a r ış o la s ılığ ıy la b a ğ d a ş m a d ığ ı s ö y le n e m e z. A n c a k b u n u k a n ıt la m a k iç in d e m o k r a t ik b a r ış d ü ş ü n c e s in in d a h a k e s in le ş t ir ilm e s i g e r e k ir. B u n u n a n la m ın ı if a d e e t m e k i ç iıı r e h b e r lik e d e c e k b ir k u r a m g e liş t ir e c e ğ im. ( 1 ) Y e t e r li d e r e c e d e a d il a n a y a s a l d e m o k r a t ik t o p lu m la r a r a s ı n d a k i b a r ış, h e r b i r in in b ö y le b i r r e jim in g e r e k t ir d iğ i (a ş a ğ ıd a k ıs a c a t a n ım la n a n ) b e ş ö z e lliğ i t a m o l a r a k y e r in e g e t ir d iğ i ve v a t a n d a ş la r ın ın s iy a s a l k u r u m l a r ı n ı t a r ih l e r i v e b a ş a r ıla r ı ile k a v r a y ıp k a b u l e t t ik le r i ö lç ü d e d a h a s a ğ la m la ş a c a k t ır. ( 2 ) L ib e r a l t o p lu m la r ın h e r b ir i y u k a r ı d a k i ( l ) d e b e t im le n e n k o ş u l l a r ı t a m o la r a k y e r in e g e t ir d iğ i ö lç ü d e k e n d i m e ş r u s a v u n m a l a r ı (y a d a m e ş r u m ü t t e f ik le r in in s a v u n m a s ı) y a d a c id d i in s a n h a k l a r ı i h 59 Üçüncü Bölüm, 15 te insan haklarını korumakta ısrar etmenin bir toplumu anayasal rejime gitmeye, örneğin eğer kıtlık ve açlığı önlemek için böyle bir rejim gerekiyorsa buna zorlayabileceğini belirtiyorum. 60 Buna, halklara devlet tarafından kültürel özgürlüğüne bağlı ve özsaygı sahibi hiçbir liberal halkın kabul etmesini bekleyemeyeceğimiz kadar mantıksız ve baskıcı yerleşme koşullarının insafsızca dayatılmasını da ilave edin. Bunu en iyi tanımlayan örnek Almanya nın Birinci Dünya Savaşı patlamadan önce Fransa dan küstahça talepleridir. Bu örnek için bkz. Kağan, O rig in s o f W arand the Preservation o f Peace, s.202.

83 la lle r in e m ü d a h a le e t m e k d ış ın d a, lib e r a l o lm a y a n y a s a t a n ım a z d e v le t le r le s a v a ş a g ir m e y e d a h a a z y a n a ş a c a k la r d ır. T e k r a r e t m e k g e r e k ir s e, y e t e r li d e r e c e d e a d il a n a y a s a l d e m o k r a t ik b ir t o p lu m, ö z g ü r l ü k v e e ş it lik g ib i i k i t e m e l d e ğ e r i ü ç k a r a k t e r is t ik ilk e h a l in d e b ir le ş t ir e n v e d ü z e n le y e n t o p lu m d u r ( 1. 2 ). B u ilk e l e r in i l k ik is i t e m e l h a k l a n, ö z g ü r l ü k le r i v e f ır s a t l a r ı b e lir le r v e b u ö z g ü r lü k le r e o r e jim e u y g u n ö n c e lik le r v e rir. Ü ç ü n c ü ilk e ise, h e r v a t a n d a ş a ö z g ü r l ü k le r in d e n a k ı l l ı c a v e e t k ili b iç im d e y a r a r la n m a k iç in y e t e r li o la n a k s a ğ la n m a s ıd ır. B u ü ç ü n c ü ö z e llik k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in i y e r in e g e t ir m e lid ir v e b u d a t o p lu m s a l v e e k o n o m ik e ş it s iz lik le r in a ş ır ıy a k a ç m a s ın ı e n g e lle y e c e k b ir te m e l y a p ıy ı g e r e k t ir ir. A ş a ğ ıd a ( a ) d a n ( e ) ye k a d a r s a y ıla n k u r u m l a r y a d a b u n la r a b e n z e r d ü z e n le m e le r o lm a d a n s ö z ü g e ç e n a ş ır ı y a d a m a k û l o lm a y a n e ş it s iz lik le r in m e y d a n a g e lm e s i ö n le n e m e z. T e m in a t a lt ın a a lın a n a n a y a s a l ö z g ü r l ü k le r k e n d i b a ş l a r ın a e le a l ı n d ı k l a r ı n d a t a m a m e n b iç im s e l o l d u k l a r ı iç in h a k lı o la r a k e le ş t i r i l i r le r.61 B u ö z g ü r l ü k l e r t e k b a ş la r ın a, y u k a r ı d a k i ü ç ü n c ü k a r a k t e r is t ik i l k e o lm a d a n, z a y ıf l a t ıl m ış b ir lib e r a liz m b iç im i - h a t ta lib e r a liz m d e ğ il, lib e r t e r y a n iz m b i ç im id i r.62 L ib e r t e r y a n iz m, ö z g ü r l ü k v e e ş it liğ i l i b e r a liz m d e o ld u ğ u g ib i b ir le ş t ir m e z ; b u r a d a k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r i o lm a d ığ ı g i b i, b u k r it e r e g ö r e a ş ır ı b u l u n a c a k t o p lu m s a l v e e k o n o m ik e ş it s iz lik le re d e iz in v e rir. L ib e r t e r y a n b ir r e jim d e, t a m a m e n b iç im s e l a n a y a s a l r e jim le r d e o ld u ğ u g ib i d o ğ r u n e d e n le r e d a y a lı b i r is t ik r a r y o k t u r. B u is t ik r a r ı s a ğ la y a n e n ö n e m li ş a r t la r ş u n l a r d ır : (a ) Ö z e ll ik le ö ğ r e n im v e e ğ it im d e h a k la r ı g ö z e te n b ir fır s a t e ş it liği. ( A k s i t a k d ir d e t o p lu m u n h e r k e s im i k a m u s a l a k ıl y ü r ü t m e s ü r e ç le r in d e y e r a la m a z, t o p lu m s a l ve e k o n o m ik p o l it ik a la r a k a t k ıd a b u lu n a m a z.) (b ) L i b e r a l i z m i n ü ç ü n c ü k o ş u l u n a u y g u n b iç im d e d ü z g ü n b ir g e lir v e r e f a h d a ğ ılım ı: V a t a n d a ş la r ın te m e l ö z g ü r l ü k le r in d e n b ilin ç l i v e e t k in b iç im d e y a r a r la n a b ilm e l e r i iç in h e r a la n d a g e r e k li o la n a k la r ın s a ğ la n m a s ı. ( B u k o ş u l y e r in e g e t ir ilm e d iğ i t a k d ir d e g e lir v e s e rv e t s a 61 Bkz. Political Liberalistn, İH: 3 ve VIII: A.g.e., V II: 3.

84 h ib i o l a n l a r d a h a a z ın a s a h ip o l a n l a r ü z e r in d e e g e m e n lik k u r a r l a r v e g id e r e k s iy a s a l g ü c ü k e n d i ç ı k a r l a r ı d o ğ r u lt u s u n d a k u lla n ır la r. ) (c ) T o p l u m u n g e n e l y a d a y e r e l y ö n e t im le r y a d a d iğ e r t o p l u m s a l v e e k o n o m ik p o l i t i k a l a r v a s ıt a s ıy la iş s a ğ la m a k a ç ıs ın d a n n ih a i ç ö z ü m s u n u c u o lm a s ı. ( U z u n e r im li g ü v e n d u y g u s u n u n v e m a k û l b ir iş v e ç a lış m a g ü v e n c e s in in o lm a m a s ı s a d e c e v a t a n d a ş la r ın ö z g ü v e n le r in i y o k e t m e k le k a lm a z, o n l a r a t o p lu m u n b ir e r ü y e s i d e ğ il d e t o p lu m i ç i n d e k a p a n a k ıs ıl m ış b ir e y le r o l d u k l a r ı d u y g u s u n u v e rir.) (d ) B ü t ü n v a t a n d a ş la r a te m e l s a ğ l ık h iz m e t le r in in s a ğ la n m a s ı. (e ) S e ç im le r in v e p o l it ik a ile i l g ili k o n u la r d a k a m u o y u n a b ilg i s a ğ la y a c a k m e c r a la r ın, k a m u t a r a f ın d a n f in a n s e e d ilm e s i.63 ( B u g ib i d ü z e n le m e le r in g e r e k liliğ in i b e lir t e n b i r ifa d e, s a d e c e g e r e k t e m s ilc ile r in v e d iğ e r y e t k ilile r in b e lir li t o p lu m s a l v e e k o n o m ik ç ı k a r l a r d a n y e t e r in c e u z a k o l d u k l a r ı h a k k ın d a g ü v e n c e v e r m e k, g e re k s e p o l i t i k a l a r ı n v a t a n d a ş la r c a o l u ş t u r u l u p b i l i n ç l i b i r b iç im d e d e ğ e r le n d ir ilm e s i iç in g e r e k e n b ilg i v e e n f o r m a s y o n u s a ğ la m a k iç in n e le r in g e r e k li o ld u ğ u n a işa re t eder.) B ü t ü n lib e r a l g ö r ü ş le r in a d a le t ilk e l e r i b u g e r e k s in im le r i k a r ş ı la r. B u n la r, v a t a n d a ş la r ın b i l i n ç l i b ir b iç im d e u y d u ğ u t a k d ir d e, k a m u s a l a k ı l id e a lin in t e m e l ö z g ü r l ü k le r i k o r u y u p, t o p lu m s a l v e e k o n o m ik e ş it s iz lik le r in a ş ır ı b iç im d e a r t m a s ın ı e n g e lle y e c e ğ i b ir te m e l y a p ın ın en ö n e m li ö n k o ş u lla r ıd ır. K a m u s a l a k ıl id e a li b ir b iç im d e k a m u s a l s iy a s a l t a r t ış m a y ı iç e r d iğ in d e n, b u k o ş u l l a r v e k e s in lik l e b u n l a r ı n i l k ü ç ü, b u m ü z a k e r e n in m ü m k ü n v e v e r im li o lm a s ı iç in g e r e k lid ir. M a k û l b ir a n a y a s a l r e jim iç in k a m u s a l t a r t ış m a n ın ö n e m in e in a n m a k s o n d e r e c e ö n e m l id ir v e b u t a r t ış m a y ı d e s t e k le y ip t e ş v ik e t m e k i ç in ö z g ü l d ü z e n le m e le r y a p ılm a l ıd ır. D a h a p e k ç o k ö n e m li s o r u n l a r o ld u ğ u iç in d e m o k r a t ik b a r ış v a r s a y ım ın ı ş e k il le n d ir m e k iç in p e k ç o k şe y s ö y le m e k g e r e k ir. Ö r n e ğ in, ( a ) d a n ( e ) y e k a d a r h e r k o ş u l u n h a n g i ö lç ü d e k u r u m s a l la ş t ır ılm a s ı g e r e k ir? B a z ıla r ı g ü ç lü, b a z ıl a r ı z a y ıf o ld u ğ u t a k d ir d e s o n u ç n e o lu r? 63 A.g.e., VIII:

85 B u n l a r b ir lik t e n a s ıl ç a lış a c a k? Ö t e y a n d a n k a r ş ıl a ş t ır m a s o r u n l a r ı v a r d ır. Ö r n e ğ in, s e ç im le r in k a m u t a r a f ın d a n f in a n s e e d ilm e s i, s ö z g e lim i h a k k a n iy e t l i f ır s a t e ş it liğ i ile k a r ş ıl a ş t ır ıld ığ ın d a, n e k a d a r ö n e m l id ir? B u s o r u l a r ı n k e s in y a n ıt la r ın ı t a h m in e t m e k b ile b u s o r u n la r ın n e d e n le r i h a k k ın d a p e k ç o k b ilg iy i g e r e k t ir ir. F a k a t t a r ih b iz i n e y i b ilm e m iz g e r e k t iğ i h a k k ı n d a a y d ın la t ır. E n ö n e m li n o k t a, a n a y a s a l d e m o k r a t ik t o p lu m la r ın d a v r a n ış la r ıy la d e m o k r a t ik b a r ış f i k r i n i ( a ) d a n ( e ) y e b ü t ü n k o ş u l la r a s a h ip o l d u k l a r ı ö lç ü d e d e s t e k le d ik le r id ir T a r ih t e G ö r ü l e n D e m o k r a t i k B a r ış Y a z ılı t a r ih e g ö r e y e t e r li d e re c e d e a d il a n a y a s a l d e m o k r a s ile r d e n o l u ş a n b ir t o p lu m d a d o ğ r u n e d e n le r e d a y a lı is t i k r a r v a r m ış g ib i g ö r ü n ü r. L ib e r a l d e m o k r a t ik t o p lu m la r s ık s ık d e m o k r a t ik o lm a y a n d e v le t le r le s a v a ş a g i r d i k l e r i h a l d e,64 s a ğ la m k u r u l m u ş li b e r a l t o p l u m l a r ı n d e n b u y a n a b ir b ir l e r iy l e s a v a ş t ık la r ı g ö r ü lm e m iş t ir.65 T a r ih t e k i ü n lü s a v a ş la r ın h i ç b i r i y e r le ş ik lib e r a l d e m o k r a t ik 64 Bkz. Jack S. Levy, Th e O rig in and Prevention o f M a jö r Wars, ed. Robert Rotberg ve Theodore Rabb {Cambridge: Cambridge University Pres) deki Domestic Politics and \Var, s.87, Burada Levy, Small ve Singer in Jerusalem Journal o f International Relations, Cilt I, 1976 daki bulgularını teyit eden çeşitli tarih çalışmalarına gönderme yapar. 65 Michael Doyle un mükemmel incelemesi Ways o f War and Peace, $ e bakınız (New York: Norton, 1997). Kant ile ilgili bölüm 9 un tamamı bu konuya aittir. Doyle un görüşleri daha önce PAPA, vol. 12, Yaz/Sonbahar 1983 te iki bölümden oluşan Kant, Liberal Legacies, and Foreign Affairs başlıklı makalede yayımlanmıştı. Kanıt araştırması birinci bölümde s dedir. Sayfa 213 de Doyle şöyle diyor: llibera! ilkelerin ve kurumların uluslararası bağlamda sonuçlarına göre] karşılıklı saygıya dayalı bu anlaşmalar liberal demokrasiler arasında oldukça etkin işbirliğinin temellerini oluşturmuştur. Liberal devletler liberal olmayan devletlerle birçok savaşa girmelerine rağmen, sağlam b ir anayasal yapıya sahip liberal devletler bugüne kadar birb irleriy le savaşmamıştır. Ancak kimse böyle savaşların olanaksız olduğunu iddia etmemeli: Ne var ki, ilk kanıtlar... liberal devletler arasında savaş karşıtı güçlü eğilimlerin mevcut olduğuna işaret etmektedir. Ayrıca bkz. Bruce Russett, G rasping the D em ocratic Peace (Princeton: Princeton University Press, 1993) ve John Oneal ve Bruce Russett, The Classical Liberals Were Right: Democracy, Independence, and Conflict, International Studies Quarterly, Haziran Oneal ve Russett üç faktörün uluslar arasında çatışma olasılığını azalttığını savunurlar: demokrasinin paylaşılması, ortak ticaret ve alışveriş ve uluslararası ve bölgesel örgütlere üyelik. Üçüncü öğenin bu konu ile ilgisi Halkların Yasasına uymaktan doğar ve bu yüzden tümüyle uygulanabilir. Bu örgütlere üye olmak diplomatik bağların kurulmasını sağlayarak meydana gelebilecek çatışmalarm önlenmesini kolaylaştırır.

86 h a l k l a r a r a s ın d a y a p ılm a m ış t ır. P e lo p o n e z S a v a ş la r ı lib e r a l d e m o k r a s i o lm a y a n A t in a ile S p a r t a a r a s ın d a,66 y in e İ k i n c i P ö n S a v a ş ı is e b i r b a k ım a c u m h u r iy e t ç i k u r u m l a r a s a h ip o ls a b ile t a m a n la m ıy la lib e r a l d e m o k r a s i o lm a y a n R o m a ile K a r t a c a a r a s ın d a c e r e y a n e t m iş t ir. O n a l t ın c ı v e 1 7. y ü z y ıl l a r d a k i d in s a v a ş la r ın a g e lin c e, d in v e v ic d a n ö z g ü r lü ğ ü n ü t a n ım a d ık la r ı iç in b u s a v a ş la r a k a t ıl a n d e v le t le r in h iç b i r i a n a y a s a l d e m o k r a s iy e s a h ip d e ğ ild i y ü z y ıl ın b ü y ü k s a v a ş la r ı - N a p o l - y o n S a v a ş la r ı, B i s m a r c k ın s a v a ş ı67 v e A m e r i k a n İ ç S a v a ş ı - d a lib e r a l d e m o k r a t ik h a l k l a r a r a s ın d a d e ğ ild i. B is m a r c k y ö n e t im in d e k i A l m a n y a h i ç b i r z a m a n r e s m i b ir a n a y a s a l r e jim e s a h ip o lm a m ış t ı; A B D d e ise n ü f u s u n u n y a r ıy a y a k ın ı k ö le o la n G ü n e y, h e r n e k a d a r k e n d is in i b ö y le g ö r m ü ş o la b ils e d e, b i r d e m o k r a s i d e ğ ild i. İ k i d ü n y a s a v a ş ın d a o l d u ğ u g ib i, b ü y ü k g ü ç le r in ç a t ış t ığ ı s a v a ş la r d a d e m o k r a t ik ü l k e le r m ü t t e f ik o l a r a k a y n ı t a r a f t a y e r a ld ıla r. B ü y ü k d e m o k r a t ik d e v le t le r a r a s ın d a s a v a ş ın o lm a m a s ı, t o p lu m l a r a r a s ın d a k i i l i ş k il e r d e b ile b ile c e ğ im iz e e n y a k ı n b a s it a m p i r i k d ü z e n l il i k t i r.68 B u o lg u d a n h a r e k e t e d e r e k, t a r ih k a y ı t l a r ı n ı n te m e l k u r u m l a n n ı n lib e r a l a d a le t v e d o ğ r u l u k k a v r a m l a r ıy l a ( a y n ı k a v r a m la r l a o lm a s a b ile ) iy i d ü z e n le n d iğ i d e m o k r a t ik h a l k t o p lu l u ğ u n u n d o ğ r u n e d e n le r le i s t i k r a r l ı o l d u k l a r ı n ı d ü ş ü n m e k is t e r im. A n c a k, M i c h a e l D o y l e u n d e d iğ i g ib i, d e m o k r a t ik b a r ış f i k r i b a z e n y e n ilg iy e u ğ r a d ığ ın d a n, t a r ih t e b u n u d e s t e k le y e c e k k a d a r y e t e r li ö r n e k s a y a m a y ız. B ö y le d u r u m l a r d a, b a n a r e h b e r lik e d e n v a r s a y ım, d e m o k r a s in in 66 Her ikisinin de kölelere sahip olduğunu söylemek yeterlidir. Her ne kadar Atina nın kültürel başarıları gerçek olsa bile, köleliğin olması ve mecliste yer alabilen kadar kişinin köleler, yabancılaş esnaf ve kadınlardan oluşan i aşkın bir nüfusu yöneten bürokratlar olduğunu da göz ardı edemeyiz. 67 Bundan kastım Prusya nın Almanya yı işgal etmesiyle sonuçlanan üç savaşın çıkmasına üstü örtülü olarak fırsat yaratmasıdır.: Schleswig-Helstein (1864), Avusturya-Prusya Savaşı (1866) ve Fransa-Prusya Savaşı / ). 68 Bkz. Levy, Domestic Politics and War, s.88. Gönderme yaptığı incelemelerde demokrasi tanımlarının çoğu Small ve Singer in tanımlarıyla karşılaştırılabilir. Levy dipnotunda tanımlamalarının öğelerini şöyle sıralıyor: (1) Düzenli seçimler ve muhalefet partilerinin seçimlere katılımı; (2) yetişkin nüfusun en az % 1 0 unun oylamaya katılması; (3) bir icra organı vasıtasıyla ya da onunla eşit yürütme yetkisine sahip bir parlamentonun kurulması. Bizim liberal demokratik rejim tanımımız bunun da çok ötesindedir.

87 te m e l d e s t e k le y ic i k u r u m v e u y g u l a m a l a r ın d a b a z ı b a ş a r ıs ız y a n la r b u l u n m a s ı n ın b e k le n m e s in in g e r e ğ in e iş a r e t ed er. B u y ü z d e n, g e r ç e k v e a n a y a s a l d e m o k r a t ik o ld u ğ u id d ia e d ile n r e jim le r in b ü y ü k n o k s a n l ı k l a r ı n ı g ö z ö n ü n e a lır s a k, b u n la r ın ç o ğ u k e z b a z ı d e m o k r a t ik ö z e llik le r g ö s t e r e n le r d e d a h il, d a h a z a y ıf ü lk e le r e m ü d a h a le e t m e le r in d e, h a t ta y a y ılm a c ı n e d e n le r le s a v a ş a g ir m e le r in d e ş a ş ıla c a k b i r ş e y y o k t u r. B u n l a r ın b ir in c is in e, A m e r i k a n ın Ş i l i d e A i le n d e, G u a t e m a la d a A lb e n z, İ r a n d a M u s a d d ı k, h a t ta b a z ıl a r ın ın ile r i s ü r d ü ğ ü g ib i N i k a r a g u a d a S a n d in is t a l a r t a r a f ın d a n k u r u l a n d e m o k r a s ile r i a la ş a ğ ı e t m e s in i ö r n e k g ö s t e r e b ilir iz. B u r e jim le r in d e ğ e r le r i n e o lu r s a o ls u n, t e k e lc i v e o lig a r ş ik ç ı k a r l a r l a h a r e k e t e d e n h ü k ü m e t le r h a l k ın b ilg is in e y a d a e le ş t ir is in e b a ş v u r m a d a n b u ü lk e le r e k a r ş ı ü z e r i ö r t ü lü o p e r a s y o n la r d ü z e n le m iş t ir. B u r a d a s ü p e r g ü ç le r a r a l a r ı n d a k i r e k a b e t b a ğ la m ın d a u lu s a l g ü v e n l ik le r in i b a h a n e e d e r e k, n e k a d a r i n a n ıl m a z g ib i g ö r ü n s e d e, s ö z ü e d ile n g ü ç s ü z d e m o k r a s ile r i t e h lik e o l a r a k g ö s t e r m iş le r d ir. D e m o k r a t ik h a l k l a r y a y ılm a c ı o l m a d ı k l a r ı h a ld e k e n d i g ü v e n l ik le r i ile ilg ili ç ı k a r l a r ı n ı s a v u n u r l a r v e d e m o k r a t ik b ir h ü k ü m e t d e a s l ın d a p e r d e a r k a s ın d a k e n d i e k o n o m ik ç ı k a r l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a h a r e k e t e t tiğ i h a ld e, ü z e r i ö r t ü lü m ü d a h a le s in e g e r e k ç e o la r a k k o la y c a k e n d i g ü v e n l iğ in i s a v u n d u ğ u b a h a n e s in i g ö s t e r e b ilir.69 T a b ii k i b u g ü n ü n y e r le ş m iş a n a y a s a l d e m o k r a s iy e s a h ip u l u s l a r ı g e ç m iş t e im p a r a t o r lu k k u r m a k la u ğ r a ş m ış la r d ı. A v r u p a u l u s l a r ın ın ç o ğ u 1 8. v e 1 9. y ü z y ıl la r d a v e B ir in c i D ü n y a S a v a ş ı n d a n ö n c e B ü y ü k B r i t a n y a, F r a n s a v e A lm a n y a a r a s ın d a k i r e k a b e t d ö n e m in d e b u n u y a p m ış la r d ı. İn g ilt e r e ile F r a n s a 1 8. y ü z y ılın o r t a la r ın d a - Y e d i Y ı l S a v a ş ı d iy e a n ı l a n - b ir im p a r a t o r lu k s a v a ş ı y a p t ıla r. F r a n s a, K u z e y A m e r i k a d a k i k o lo n ile r in i, İ n g ilt e r e d e d e v r im in d e n s o n r a A m e r i k a d a k i k o l o n i le r in i y it ir d i. B u y ü z y ıl la r ın o la y la r ın ı b u r a d a iz a h e tm e y e k a l k m a y a c a ğ ım, z ir a b u n u y a p m a k iç in a d ı g e çe n u l u s l a r ın z a m a n iç in d e k i s ın ıf y a p ı l a r ı n ı v e b u y a p ın ın d a h a 1 7. y ü z y ıld a s ö m ü r g e le r e s a h ip o lm a a r z u s u n u n a s ıl e t k ile d iğ in i, a y r ıc a s ila h lı k u v v e t le r in in b u is te ğ i n a s ıl b e s le 69 Bu konuda bkz. Allan Gilbcrt, Povver Motivared Democracy, P olitical Theory, Kasını 1992, özellikle s.68.

88 d iğ in i in c e le m e k g e re k e c e k t ir. B ü t ü n b u n la r ın y a n ı s ır a, E a s t I n d ia n C o m p a n y ( D o ğ u H in d is t a n K u m p a n y a s ı) v e H u d s o n B a y C o m p a n y ( H u d s o n K ö r f e z i K u m p a n y a s ı)70 g ib i ( K r a l iy e t t a r a f ın d a n in h is a r v e r i le n ) im t iy a z lı t ic a r e t ş ir k e t le r in in m e r k a n t iliz m d ö n e m in d e k i r o l ü n ü n d e in c e le n m e s i g e re k ir. B u t o p lu m la r ın b ir e r a n a y a s a l d e m o k r a s i o la r a k g e r e k li d e s t e k le y ic i ö ğ e le r in d e k i - y u k a r ı d a ( a ) d a n ( e ) y e - e k s ik l ik le r g e liş ig ü z e l b i r a r a ş t ır m a d a d a h i a ç ık ç a g ö r ü le b ilir. B u y ü z d e n K a n t ın fo- edus pacificum ( b a r ış ç ı f e d e r a s y o n ) v a r s a y ım ın ın g e r ç e k le ş ip g e r ç e k le ş m e d iğ i, a n a y a s a l r e jim le r a ile s in d e k i k o ş u l la r ın b u r e jim le r in id e a lle r in e d e s t e k le y ic i ö ğ e le r iy le b ir lik t e n e ö lç ü d e u l a ş t ık l a r ın a b a ğ lıd ır. E ğ e r b u v a r s a y ım d o ğ r u y s a, d e m o k r a t ik h a l k la r a r a s ın d a k i s ila h lı ç a t ış m a b u h a l k la r o id e a le y a k la ş t ık ç a o r t a d a n k a l k a c a k v e b u h a l k la r s a d e c e y a - s a t a n ım a z d e v le t le r e k a r ş ı k e n d ile r in i s a v u n m a k iç in s a v a ş a c a k la r d ır. B e n b u v a r s a y ım ın d o ğ r u o ld u ğ u n a i n a n ıy o r v e b u n u n H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı g e r ç e k ç i b ir ü t o p y a o la r a k g a r a n t ile d iğ in i d ü ş ü n ü y o r u m. 6. L İ B E R A L H A L K L A R T O P L U L U Ğ U : B U T O P L U L U Ğ U N K A M U S A L A K L I H a l k l a r T o p l u l u ğ u v e M a k û l Ç o ğ u l c u l u k H a l k l a r ı b ir b ir in d e n a y ır t e d e n m a k û l v e b e k le n e n f a r k l a r ın y a n ı s ır a, f a r k l ı k u r u m l a n v e d ille r i, f a r k l ı d in v e k ü lt ü r l e r i, f a r k l ı t a r ih le r i, d ü n y a n ın f a r k l ı b ö lg e le r in d e y e r a l d ı k l a r ı v e f a r k l ı o la y la r y a ş a d ık l a r ı g ö - z ö n ü n e a lın d ığ ın d a, b ir H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n te m e l ilk e s i n e o l a c a k t ır? (B u f a r k l a r y e r e l b ir r e jim d e m a k û l ç o ğ u lc u lu k o lg u s u n a p a r a le ld ir.) B u te m e le n a s ıl u la ş ıla c a ğ ın ı g ö r m e k iç in, G i r i ş b ö lü m ü n d e s ö y le d ik l e r im i t e k r a r e d e c e ğ im : H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın s iy a s a l lib e r a liz m ç e r 70 Bu konularda ve bunların ekonomik sonuçları ile ilgili olarak Adam Smith, The V/ealth o fn a - tions (1776), {U lusların Z enginliği, 2 cilt, çev. M. Tanjıı Merd, İstanbul, Alan Yayınları, 2003) ve Im perialistn and Social Classes (1917), ed. Paul Sweezy (Nevv York: Kelley, 1951) de Joseplı Schuıııpeter, The Sociology of Imperialisms e bakını/.. Ayrıca bkz. Albert Hirschman, R ival Views o f M arket Society\ s.l de feodal zincirler hakkmdaki sözlerini dikkate alınız. Michael Doyle The Ways o f War and Peace, böl. 7 de geçmişi 18. yüzyıla dayanan ve Smith ve Schumpeter in temsil ettikleri ticari pasifizm kavramını tartışır.

89 ç e v e s in d e g e liş t iğ in in a n la ş ılm a s ı ç o k ö n e m lid ir. B u b a ş la n g ıç n o k t a s ı, H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın b ir H alklar Topluluğu n d a k i yerel r e jim e a it lib e r a l b i r a d a le t k a v r a m ın ın u z a n t ıs ı o ld u ğ u n a iş a r e t ed er. H a l k l a r ı n Y a s a s ım lib e r a l b ir a d a le t k a v r a m ı ç e r ç e v e s i iç in d e g e liş t ir m e k iç in, y e t e r li d e r e c e d e a d il lib e r a l b ir h a l k ın d ış p o l it ik a s ın a a it id e a lle r v e ilk e l e r ü z e r in d e ç a lış m a m ız g e r e k ir. L i b e r a l h a l k l a r ı n k a m u s a l a k l ı ile H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n k a m u s a l a k l ın ı b ir b ir in d e n a y ır ıy o r u m. B i r in c is i, a n a y a s a l e s a s la r ı v e k e n d i h ü k ü m e t le r iy le ilg ili te m e l a d a le t k o n u l a r ı n ı t a r t ı ş a n y e r e l t o p lu m v a t a n d a ş la r ın ın k a m u s a l a k l ı, İ k in c is i is e h a l k l a r o l a r a k o r t a k i l i ş k il e r i n i t a r t ış a n ö z g ü r v e e ş it lib e r a l h a l k la r ın k a m u s a l a k lıd ır. H a l k l a r ı n Y a s a s ı, s iy a s a l g ö r ü ş le r i v e ilk e le r i, id e a lle r i v e k r it e r le r i ile b ir lik t e b u i k i n c i k a m u s a l a k l ın k a p s a m ın d a d ır. B u ik i k a m u s a l a k l ın k a p s a m ı a y n ı o lm a m a k la b ir lik t e, ö z g ü r v e e ş it h a l k l a r a r a s ın d a k i k a m u s a l a k l ın r o l ü, ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r a r a s ın d a k i a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r r e jim d e k i r o l ü ile b e n z e ş ir. S iy a s a l lib e r a liz m ş u n u ile r i s ü r e r : A n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r r e jim d e h a k ik a t v e d o ğ r u y a d a ir k a p s a m lı d o k t r in l e r k a m u s a l a k ıld a y e r i n i v a t a n d a ş la r ı v a t a n d a ş o la r a k e le a la n m a k û l b ir s iy a s a l d ü ş ü n c e y e b ır a k a c a k t ır. B u r a d a k i p a r a le lliğ e d ik k a t in i z i ç e k m e k is t e r im : K a m u s a l a k ı l H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n ü y e le r in c e g e r e k li g ö r ü l ü r v e k a m u s a l a k lın ilk e l e r i h a l k la r a h a l k o l a r a k b ild ir ilir. K a m u s a l a k l ın ilk e l e r i, ş u y a d a b u t o p lu m a g ö r e d a lg a la n m a g ö s t e r e n h a k ik a t v e d o ğ r u y a d a i r k a p s a m lı d o k t r in l e r o l a r a k d e ğ il, f a r k l ı h a l k l a r ı n p a y la ş a b ile c e ğ i b i r ş e k i l d e if a d e e d ilir K a m u s a l A k ı l İ d e a li K a m u s a l a k ıl d ü ş ü n c e s i, k a m u s a l a k ı l idealinden f a r k lıd ır. Y e r e l t o p lu m d a y a r g ıç la r, m ille t v e k ille r i, b a ş k a n la r v e d iğ e r h ü k ü m e t y e t k ilile r i n in y a n ı s ır a m ille t v e k ili a d a y la r ı d a k a m u s a l a k ı l d o ğ r u lt u s u n d a h a r e k e t e d e r e k ö t e k i v a t a n d a ş la r a k e n d ile r in e e n m a k û l g e le n s iy a s a l a d a le t a n la y ış ın a g ö r e te m e l s iy a s a l k o n u l a r ı d e s t e k le m e le r in in n e d e n le r in i a ç ı k l a d ı k l a r ı z a m a n b u id e a l g e r ç e k le ş ir y a d a y e r in e g e t ir ilir. O n l a r b u t a k d ir d e b ir b ir l e r in e v e d iğ e r v a t a n d a ş la r a k a r ş ı b e n im y u r t t a ş lık g ö r e

90 v i d iy e t a n ım la y a c a ğ ım g ö r e v le r in i y e r in e g e t ir m iş o lu r la r. B ö y le c e y a r g ıç l a r ın, m ille t v e k ille r in in, ic r a m a k a m la r ın ın k a m u s a l a k ıl d o ğ r u lt u s u n d a h a r e k e t e d ip e t m e d ik le r i h e r s ö z v e e d im le r in d e n a n la ş ılır. P e k i, h ü k ü m e t y e t k ilis i o lm a y a n v a t a n d a ş la r k a m u s a l a k ıl id e a lin i n a s ıl g e r ç e k le ş t ir e c e k le r? T e m s ili b ir h ü k ü m e t t e v a t a n d a ş la r ( d e v le t y a d a y e r e l y ö n e t im s e v iy e s in d e g e n e llik le te m e l s o r u n l a r ı iç e r m e y e n k o n u la r d a d o ğ r u d a n d o ğ r u y a y a n ıt la m a l a r ı is t e n e n h a l k o y l a m a s ı s o r u l a r ı d ış ın d a ) b e lir li y a s a l a r iç in d e ğ il, k e n d i t e m s ilc ile r i - b a ş k a n l a - r ı, m ill e t v e k il le r i v. b. - iç in o y v e r ir le r. Y u k a r ı d a k i s o r u y u y a n ıt la m a k iç in, id e a l o l a r a k v a t a n d a ş la r ın sanki k e n d ile r i m ille t v e k ili im iş g ib i k e n d i k e n d ile r in e d ü ş ü n m e le r i v e y in e k e n d ile r in e h a n g i y a s a l a r ın k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in i y e r in e g e t ir e n h a n g i n e d e n le r le e n m a k û l b iç im d e y a s a la ş m a s ı g e r e k t iğ in i s o r m a l ı d ı r l a r d i y o r u z.71 P e k iş m iş v e y a y g ın o l d u ğ u n d a v a t a n d a ş la r ın k e n d ile r in i k a n u n y a p ıc ıl a r ı g ib i g ö r m e e ğ ilim le r i v e k a m u s a l a k l a a y k ı r ı h a r e k e t e d e n h ü k ü m e t y e t k ilile r in i, m ille t v e k i li a d a y la r ın ı r e d d e t m e le r i lib e r a l d e m o k r a s in in s iy a s a l v e t o p lu m s a l te m e lin in b i r p a r ç a s ıd ır v e b u lib e r a l d e m o k r a s in in c a n l ı, g ü ç lü v e k a l ı c ı o lm a s ı iç in s o n d e r e c e d e ö n e m lid ir. Y e r e l t o p lu m d a v a t a n d a ş la r b ö y le c e y u r t t a ş lık g ö r e v le r in i y e r in e g e t ir ip k a m u s a l a k ı l k a v r a m ın ı d e s t e k le r k e n b ir y a n d a n d a h ü k ü m e t y e t k ilile r in in b u k a v r a m d a h ilin d e h a r e k e t e t m e le r in i s a ğ la m a k iç in e lle r in d e n g e le n i y a p a r la r. B u g ö r e v t ıp k ı s iy a s a l h a k l a r v e g ö r e v le r g ib i a s lın d a a h l â k i b i r g ö r e v d ir. B u n u n y a s a l b i r g ö r e v o lm a d ığ ın ın a lt ın ı ç iz iy o r u m ç ü n k ü a k s i t a k d ir d e b u if a d e ö z g ü r l ü ğ ü y le t e rs d ü ş e c e k t ir. A y n ı ş e k ild e, b a ş k a n l a r v e k a n u n k o y u c u la r ile m ill e t v e k il i a d a y la r ı H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın ilk e le r in e u y g u n d a v r a n a r a k, b i r h a lk a a it o lu p d a b a ş k a h a l k l a r ı ilg ile n d ir e n d e v le t iş le r in i v e d ış p o l it ik a y ı iz le m e le r in in y a d a d e ğ iş t ir m e le r in in n e d e n le r in i ö t e k i h a l k la r a a ç ı k l a d ı k l a r ı n d a ö z g ü r v e e ş it h a l k l a r ı n k a m u s a l a k ı l id e a lin i g e r ç e k le ş ir y a d a b u n u n g e r e k le r i y e r in e g e t ir ilm iş o lu r. V a t a n d a ş la r a g e lin c e, d a h a ö n c e d e s ö y le d iğ im iz g ib i, o n l a r ın k e n d ile r in i k a n u n y a p ıc ı v e ic r a c ı gi 71 Bu kriter, Kant ın orijinal sözleşme ilkesi ile bazı benzerlikler gösterir. Bkz. M etaphysics o f M o- rals, Doctrine o f Right, ve Theory and Practice, Böl.II.

91 bi g ö r m e le r i v e k e n d ile r in e h a n g i d ü ş ü n c e y e d a y a n a n d ış p o l it ik a n ın y ü r ü t ü lm e s in in a k ı l l ı c a o la c a ğ ı s o r u s u n u s o r m a lıd ır la r. B u r a d a y in e t e k r a r e d e c e ğ im : P e k iş m iş v e y a y g ın o ld u ğ u n d a, v a t a n d a ş la r ın k e n d i le r in i k a n u n y a p ı c ı l a r ı g ib i g ö r m e e ğ ilim le r i v e k a m u s a l a k l a a y k ı r ı h a r e k e t e d e n h ü k ü m e t y e t k ilile r in i, m ill e t v e k il i a d a y la r ın ı r e d d e t m e le r i lib e r a l d e m o k r a s in in s iy a s a l v e t o p lu m s a l t e m e lin in v e h a l k l a r a r a s ı n d a b a r ış v e a n la y ış ın b ir p a r ç a s ıd ır H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın İ ç e r iğ i Y e re l ö r n e k t e,72 k a m u s a l a k l ın iç e r iğ in in a n a y a s a l b ir d e m o k r a t ik r e jim e a it t e k b ir ilk e d e ğ il, a m a b ir lib e r a l a d a le t ilk e le r i a ile s i t a r a f ın d a n b e lir le n d iğ in i h a t ır la y a lım. B ir d e ğ il, b ir ç o k lib e r a liz m v e b u y ü z d e n d e m a k û l s iy a s a l g ö r ü ş le r a ile s in in ö n e s ü r d ü ğ ü b ir ç o k k a m u s a l a k ıl b iç im i v a r d ır. B iz im H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a a it k a m u s a l a k l ı o lu ş t u r u r k e n y a p m a m ız g e r e k e n, o n u n iç e r iğ in i - id e a l l e r in i, ilk e le r in i v e s t a n d a r t l a r ım - s a p t a m a k v e h a l k la r a r a s ın d a k i s iy a s a l iliş k ile r d e n a s ıl u y g u la n a c a ğ ın ı b e lir le m e k t ir. B e n b u n u b a ş la n g ıç d u r u m u n u n i k in c i k a d e m e s in d e b i r i n c i a r g ü m a n o la r a k, B ir in c i B ö lü m 4 te s a y ıla n H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın se k iz ilk e s in in y a r a r l ı l ı k l a r ı n ı t a r t ış ır k e n y a p t ım. B u b ild ik v e ç o ğ u n l u k la g e le n e k s e l o la n ilk e le r i t a r ih t e n v e u l u s la r a r a s ı y a s a v e u y g u la m a la r d a n a ld ım. B i r i n c i B ö lü m 4 te s ö y le d iğ im g ib i, p a r t ile r in e lin e Siyasal Liberalizm'de v e B ir Adalet Kuramı'nda o ld u ğ u g ib i a lt e r n a t if ilk e v e id e a l le r a r a s ın d a n s e ç m e y a p a c a k la r ı b ir liste v e rilm e z. A k s in e, lib e r a l a n a y a s a l d e m o k r a s ile r in t e m s ilc ile r i h a l k la r a r a s ın d a e ş it lik ilk e l e r in in y a r a r la r ı ü z e r in d e d ü ş ü n ü r le r. B u ilk e le r k a r ş ıl ı k l ı l ı k k r it e r in e d e u y g u n o l m a lıd ır, ç ü n k ü b u k r it e r h e r ik i k a d e m e d e - h e m v a t a n d a ş o la r a k v a t a n d a ş la r a r a s ın d a, h e m h a l k la r o la r a k h a l k l a r a r a s ı n d a - g e ç e r lid ir. İ k i n c i ö rn e ğ e g ö re, b i r h a lk y a d a o h a lk ın t e m s ilc ile r i, h a l k la r a r a s ın d a k i m ü ş t e re k i l i ş k il e r i y ö n e t e c e k b ir ilk e y i ö n e r ir k e n, b u ilk e y i ö n e r m e n in s a d e c e k e n d ile r i a ç ıs ın d a n m a k û l o ld u ğ u n u d e ğ il, ö t e k i h a l k la r a ç ıs ın d a n d a k a b u l e d ilm e s in in m a k û l o lm a s ı g e r e k t iğ in i d ü ş ü n m e lid ir le r. 72 Bkz. Kamusal Akıl Düşüncesinin Yeniden Ele Alınması,

92 6. 4. S o n u ç 3-5 te id e a l k u r a m ın b i r i n c i a ş a m a s ın ı t a m a m la d ık. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın b u b ir in c i a ş a m a s ın ın g e ç ic i o l a r a k d o ğ r u ve h a k lı o ld u ğ u n u n e z a m a n k a b u l e d e b ilir iz? ( I) İ k i n c i b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i a k ı l y ü r ü t m e n in H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a k i ilk e v e s t a n d a r t la r iç in ç o k h a k lı v e d e s t e k le m e ğ e d e ğ e r b u l m a lıy ız. D o ğ r u n e d e n le r e d a y a n a n i s t ik r a r ın iz a h ı b iz e a y n ı ö lç ü d e i n a n d ı r ı c ı g e lm e lid ir. ( ii) D e m o k r a t i k b a r ış g ö r ü ş ü n ü n d e h a k lı v e d e m o k r a t ik h a l k l a r ın t a r ih t e k i d a v r a n ış la r ı ile d e s t e k le n m iş o lm a s ı g e r e k ir. A y r ıc a, ( a ) d a n ( e ) y e k a d a r te m e l d e s t e k le y ic i k o ş u l la r ı t a m a n la m ıy la y e r in e g e t ir e n d e m o k r a s ile r in b i r b i r l e r i ile b a r ış iç in d e y a ş a y a c a k l a r ı v a r s a y ı m ı ile d e t e y it e d ilm e s i ş a rttır. ( i ii) S o n o la r a k, v a t a n d a ş la r v e lib e r a l t o p lu m la r o la r a k, ü z e r in d e y e t e r in c e d ü ş ü n d ü k t e n s o n r a H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın ilk e v e y a r g ı l a r ı n ı k a b u l e d e b ilm e liy iz. B i ld iğ im iz b ü t ü n k a v r a m l a r ın d a ö t e s in d e, b u y a s a d a k i t o p lu m s a l s ö z le ş m e k a v r a m ın ın, ü z e r in d e iy ic e d ü ş ü n m ü ş o l d u ğ u m u z g e n e l v e h e r k a d e m e d e k i s iy a s a l in a n ış v e s iy a s a l ( a h l â k i) y a r g ı l a r ı m ı z ı t u t a r lı b i r g ö r ü ş h a lin d e b ir le ş t ir m e s i g e r e k ir. B u n d a n s o n r a k i İ k i n c i B ö l ü m d e 8-9 d a d ü z g ü n h iy e r a r ş ik t o p lu m la r ı t a r t ış a c a ğ ım. İ k i n c i B ö l ü m d e ideal olmayan k u r a m ın ik i a ş a m a s ın ı in c e le y e c e ğ im. D ü z g ü n h iy e r a r ş ik t o p lu m la r ın g ö r ü ş a ç ıla r ı ü z e r in d e d u r m a m ın n e d e n i onlara a d a le t ilk e le r in e a it b i r re ç e t e v e r m e k d e ğ il, lib e r a l d ış p o l it ik a ilk e l e r in in lib e r a l o lm a y a n b ir b a k ış a ç ı s ın d a n d a m a k û l o ld u ğ u n a g ü v e n m e m iz i s a ğ la m a k t ır. B u g ü v e n e u l a ş m a a r z u s u lib e r a l d ü ş ü n c e n in d o ğ a s ın d a v a r d ır.

93

94 İKİNCİ BÖLÜM İdeal Kuramın İkinci Bölümü 7. L İ B E R A L O L M A Y A N H A L K L A R I N H O Ş G Ö R Ü L M E S İ H o ş g ö r ü n ü n A n la m ı a l k l a r ı n Y a s a s ım lib e r a l o lm a y a n h a l k la r a g e n iş le t ir k e n y a p ı l m a s ı g e r e k e n ö n e m li b i r iş, lib e r a l o lm a y a n h a l k la r ın lib e r a l h a l k l a r t a r a f ın d a n n e d e r e c e y e k a d a r h o ş g ö r ü ile k a r ş ıl a n m a s ı g e r e k t iğ in i b e lir le m e k t ir. B u r a d a h o ş g ö r ü d e n k a s ıt, s a d e c e b i r h a l k ın t u t u m u n u d e ğ iş t ir m e k i ç in s iy a s a l - a s k e r î, e k o n o m ik y a d a d i p l o m a t i k - y a p t ı r ı m la r d a n k a ç ın m a k d e ğ ild ir. H o ş g ö r ü a y n ı z a m a n d a lib e r a l o lm a y a n h a l k l a r ı H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n s a y g ın b i r ü y e s i o la r a k, H a l k l a r T o p l u l u ğ u n u n g e r e k t ir d iğ i g ib i, f a a liy e t le r i h a k k ın d a ö t e k i h a l k la r a k a m u s a l n e d e n le r g ö s t e r m e g ö r e v in i d e iç in e a la n b e lir li h a k v e y ü k ü m l ü l ü k l e r i ile b ir lik t e k a b u l e t m e k t ir. L i b e r a l t o p lu m la r b ü t ü n s a y g ın h a l k l a r l a iş b ir liğ i y a p m a l ı v e o n l a r a y a r d ı m c ı o lm a lıd ır. E ğ e r b ü t ü n t o p lu m la r ın lib e r a l o lm a s ı g e - r e k s e y d i, o z a m a n s iy a s a l lib e r a liz m k a v r a m ı t o p lu m d ü z e n in i s a ğ la y a n d a h a b a ş k a k a b u l e d ile b ilir y ö n t e m le r e ( k i b ö y le y ö n t e m le r in v a r o la b ile c e ğ in i v a r s a y ıy o r u m ) k a r ş ı h o ş g ö r ü g ö s t e r ilm e s in e im k â n v e r

95 m e z d i. B iz lib e r a l b ir t o p lu m u n, v a t a n d a ş la r ın d in î, f e ls e f î v e a h l â k i k a p s a m lı d o k t r in l e r in le r in e, b u d o k t r i n l e r a d a le t v e k a m u s a l a k ı l h a k k ın d a m a k û l b ir s iy a s a l g ö r ü ş e a y k ı r ı b iç im d e u y g u l a n m a d ık ç a, s a y g ı g ö s t e r m e s i g e r e k t iğ in e in a n ıy o r u z. A y n ı ş e k ild e, lib e r a l o lm a y a n b ir t o p lu m d a te m e l k u r u m l a r b e lir le n e n s iy a s a l a d a le t v e d o ğ r u la r a r ia y e t e d e r e k k e n d i h a l k ın ı H a l k l a r T o p l u l u ğ u iç in y e t e r li d e r e c e d e a d il b ir y a s a y a u y m a y a y ö n e lt t iğ i t a k d ir d e lib e r a l b ir t o p lu m u n b u t o p lu m u h o ş g ö r ü ile k a b u l e t m e s i g e r e k ir. D a h a iy i b i r a d o lm a d ığ ı iç in, b u k o ş u lla r ı y e r in e g e t ir e n h a l k la r a b e n düzgün halklar d iy o r u m H o ş g ö r ü K a v r a m s a ll a ş t ır m a s ın ın G e r e k l i l i ğ i H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a b ö y le b i r h o ş g ö r ü d ü ş ü n c e s in in g e liş t ir ilm e s in e g e r e k o l m a d ığ ın ı s ö y le y e n le r ç ık a b ilir. B u n a ş ö y le b i r n e d e n g ö s t e r e b i lir le r : L ib e r a l b ir t o p lu m d a v a t a n d a ş la r ö t e k i t o p lu m la r ı d e ğ e r le n d ir ir k e n, o n l a r ın i d e a lle r in in v e k u r a m l a r ı n ı n m a k û l b i r s iy a s a l k a v r a m ı h a n g i ö lç ü d e if a d e e d ip, g e r ç e k le ş t ir d iğ in e b a k a r la r. Ç o ğ u l c u l u k o lg u s u n u d ik k a t e a ld ığ ım ız d a, lib e r a l b ir t o p lu m d a k i v a t a n d a ş la r b ir d iz i m a k û l s iy a s a l a d a le t k a v r a m ı n ı o n a y la r, a n c a k h a n g i k a v r a m ı n d a h a m a k û l o ld u ğ u k o n u s u n d a a y r ılır la r. F a k a t, lib e r a l o lm a y a n t o p lu m la - r ı n a k ı l, z e k â v e a h l â k d u y g u la r ın a s a h ip k iş ile r e g e r ç e k ö z g ü r l ü k v e e ş it lik t a n ım a d ık la r ı n o k t a s ın d a b ir le ş e r e k, bu yüzden lib e r a l o lm a y a n t o p lu m la r a, y e r in e g ö r e d a im a - s i y a s a l, e k o n o m ik v e h a t t a a s k e r î - b a z ı y a p t ır ım la r ın u y g u la n a b ile c e ğ in i s ö y le r le r. B u g ö r ü ş e g ö r e, lib e r a l d ış p o l i t i k a n ın y o l g ö s t e r ic i ilk e s i, h e n ü z lib e r a l o lm a m ış t o p lu m la r ı, (id e a l d u r u m o la n ) s o n u n d a b ü t ü n t o p lu m la r lib e r a lle ş in c e y e k a d a r y a v a ş y a v a ş b iç im le n d ir m e k t ir. A n c a k, y u k a r ı d a it a lik l e y a z d ığ ım b u y ü z d e n s ö z c ü ğ ü ş u s o r u l a r ı a k l a g e t ir m e lid ir : M a k û l b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ı o lu ş t u r m a y a ç a l ı ş m a d a n, lib e r a l o lm a y a n h a l k l a r ı n d a im a s iy a s a l y a p t ı r ı m l a r ı h a k e t t i ğ in i n a s ıl b ile b ilir iz? L ib e r a l h a l k la r a a it H a l k l a r ı n Y a s a s ı ilk e l e r in i s e ç t iğ im iz i k i n c i b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i a r g ü m a n ı t a r t ış ır k e n g ö r d ü k k i, t a r a f la r e ş it h a l k la r ın t e m s il c ile r id ir v e e ş it h a l k l a r b i r b i r l e r i ile a r a la r ı n d a k i e ş it liğ i k o r u m a k is t e rle r. Ü s t e lik, h a l k l a r ı n t e m s il c il e r in in

96 s e ç t ik le r i a r a s ın d a 4 te s a y ıla n s e k iz ilk e n in y o r u m l a r ı d a v a r d ır. H i ç b ir h a l k k e n d i z a r a r ın a b a ş k a h a l k l a r ı n k a z a n ç l ı ç ık m a s ın a r a z ı o lm a y a c a k t ır ; b u y ü z d e n f a y d a l ı l ı k ilk e s i v e a h l â k f e ls e f e s in d e t a r t ış ıla n d i ğ e r a h l â k ilk e l e r in in H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a y e r a lm a s ın ı ö n e r m e k b ile s ö z k o n u s u o la m a z. D a h a s o n r a a ç ık la y a c a ğ ım g ib i, lib e r a l s iy a s a l a d a le t a n la y ış ın ın y e r e l ö r n e k t e n H a l k l a r ı n Y a s a s ın a e k le m le n m e s i p r o s e d ü r ü n d e s ö z k o n u s u o la n b u s o n u ç, d ü z g ü n h a l k la r ı k a p s a m i ç i n e a lır k e n d e g e ç e r li o la c a k t ır H a l k l a r T o p l u l u ğ u n u n T e m e l Y a p ıs ı D ik k a t e a lın m a s ı g e r e k e n b i r b a ş k a ö n e m li k o n u d a ş u d u r : E ğ e r lib e r a l h a l k la r b ü t ü n t o p lu m la r ın lib e r a l o lm a s ın ı, o lm a y a n la r a ise s iy a s a l y a p t ır ım la r u y g u la n m a s ın ı ş a r t k o ş u y o r la r s a, o z a m a n lib e r a l o lm a y a n d ü z g ü n h a l k la r - t a b i i b ö y le b i r şe y v a r s a - lib e r a l h a l k la r d a n h a k e t t ik le r i s a y g ıy ı g ö r e m e y e c e k le r d ir. B u s a y g ın ın o lm a m a s ı lib e r a l o lm a y a n h a l k la r ın h a l k o la r a k v e b u h a l k la r a m e n s u p k iş il e r in, ö z s a y g ıla r ın ı z e d e le y e c e k, b ü y ü k ö lç ü d e k ı r g ı n l ı k v e h o ş n u t s u z lu k y a r a t a c a k t ır. B a ş k a h a l k la r ı v e o n l a r ın m e n s u p l a r ın ı s a y g ıd a n y o k s u n b ır a k m a k iç in ç o k k u v v e t li v e h a k lı n e d e n le r o lm a lıd ır. L ib e r a l h a l k l a r d ü z g ü n h a l k la r ın in s a n h a k la r ın ı ih la l e t t iğ in i s ö y le y e m e z, ç ü n k ü ( İ k in c i B ö lü m, 8-9 d a e le a lın a n d ü z g ü n lü k k a v r a m ın ın g e liş m e s in d e g ö r ü le c e ğ i g ib i) b u h a l k la r in s a n h a k la r ın ı t a n ır v e k o r u r ; a y r ıc a lib e r a l h a lk la r, d ü z g ü n h a l k la r ın k a r a r a v a r m a a ş a m a s ın d a m e n s u p la r ın a o n a y v e rm e y a d a ö n e m li b ir s iy a s a l r o l o y n a m a h a k k ı v e r m e d iğ in i d e s ö y le y e m e z le r, ç ü n k ü b u t o p lu m la r ın te m e l y a p ıs ın d a düzgün b ir danışma hiyerarşisi y a d a b u n a e ş d e ğ e r b ir s is t e m v a r d ır. S o n u ç o la r a k, d ü z g ü n h a l k l a r it ir a z h a k k ı n a iz in v e r ir l e r v e g e r e k h ü k ü m e t, g e re k s e y a s a m a m e r c ile r i, s o r u la r a y a r g ıç l a r ın ilg ili y a s a h ü k ü m l e r in e a it y o r u m la r ı d o ğ r u lt u s u n d a v e k o n u y u g e re ğ i g ib i ir d e le y e n s a y g ılı c e v a p la r v e r m e k z o r u n d a d ır. M u h a l i f le r y e t e r s iz y a d a a n la y ış s ız d iy e b e r t a r a f e d ile m e z le r. D ü z g ü n h a l k la r ın b u y a d a b a ş k a y o l la r la r ia y e t e t t ik le r i o r t a k iy i f ik r in e d a y a lı a d a le t a n la y ış ı z a m a n la, m u h a lif le r in g a y r e t le r i ile y a v a ş y a v a ş d e ğ iş e b ilir. B ü t ü n t o p lu m la r g id e r e k d e ğ iş im g ö s t e r ir le r v e b u d ü z g ü n t o p

97 lu m l a r iç in d e g e ç e r lid ir. L ib e r a l h a l k l a r d ü z g ü n h a l k l a r ı n k e n d ile r in i k e n d i b ild i k l e r i y o l d a n y e n ile y ip d a h a iy i h a le g e t ir e m e y e c e k le r in i v a r - s a y m a m a lıd ır la r. L i b e r a l h a l k l a r b u t o p lu m la r ı H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n g e r ç e k b ir e r ü y e s i o l a r a k k a b u l e t t ik le r i t a k d ir d e b u g e liş im i t e ş v ik etm iş o lu r la r. D ü z g ü n h a l k la r a s a y ılı d a v r a n m a m a k b ö y le b i r d e ğ iş im in e n g e lle n m e s in e n e d e n o la b ilir. B a z ı k ü lt ü r l e r in v e y a ş a m b iç im le r in in k e n d i iç le r in d e iy i o lu p o lm a d ı k l a r ı (b e n iy i o ld u ğ u d ü ş ü n c e s in d e y im ) g ib i d e r in b i r k o n u y u b ir t a r a f a b ı r a k ır s a k, t a b ii k i ceteris paribus ( d i ğ e r d e ğ iş k e n le r s a b it k a l m a k ü z e r e ), b ir e y le r in v e k u r u m l a r ı n k e n d i k ü lt ü r l e r in e b a ğ lı o lm a l a r ı v e b u k ü l t ü r ü n o r t a k f a a liy e t le r in e k a t ıl m a l a r ı iy i b i r ş e y d ir. S iy a s a l t o p lu m b u y o l la if a d e s in i b u l u r v e t a t m in o lu r. B u ö n e m s iz b i r ş e y d e ğ ild ir. H a l k ı n ö z g ü r ir a d e s in i k o r u m a s ın a v e b i r ç e ş it g e v ş e k y a d a k o n f e d e r a t if y a p ıd a k i H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a o la n a k t a n ır. H a l k l a r ı n ( d e v le t le r in a k s in e ) b e lir li b ir a h l â k i y a p ıs ı o l d u ğ u n u h a t ır l a y a lım ( B ir in c i B ö lü m 2. 1 ). B u y a p ı b e lir li b ir g u r u r v e o n u r d u y g u s u n u iç e r ir ; h a l k l a r h a k lı o la r a k, k e n d i t a r ih l e r i ile b a ş a r ı la r ın d a n d o la y ı b e n im d o ğ r u v a t a n s e v e r l ik d e d iğ im ( B i r i n c i B ö lü m 5. 1 ) b i r g u r u r d u y a b ilir le r. O n l a r ı n g ö r m e k is t e d ik le r i s a y g ı b ü t ü n h a l k l a r ı n e ş it liğ in e g ö s t e r ile n s a y g ıd a n b a ş k a b i r şe y d e ğ ild ir. H a l k l a r ı h a r e k e t e g e ç ir e n (v e o n l a r ı d e v le t le r d e n a y ır a n ) s a ik l e r ö t e k i h a l k la r a t a n ın m a s ı g e r e k e n h a k k a n iy e t l i b i r e ş it lik v e g ö s t e r ilm e s i g e r e k e n s a y g ı ile b e n z e ş ir. L i b e r a l h a l k l a r d ü z g ü n h a l k l a r ı t e ş v ik e tm e y e ç a lış m a lı, b ü t ü n t o p lu m la r lib e r a l o l m a l ıd ı r d iy e ıs r a r la b a s k ı a lt ın d a t u t u p c a n l ı l ı k l a r ı n ı s ım r l a m a m a l ıd ır l a r. Ü s t e lik, e ğ e r lib e r a l a n a y a s a l b i r d e m o k r a s i g e r ç e k t e n ö t e k i t o p lu m b iç im le r in d e n ü s t ü n ise, k i b e n b ö y e o l d u ğ u n a in a n ıy o r u m, lib e r a l h a l k l a r ı n k e n d i in a n ış l a r ın d a n e m in o lm a s ı v e lib e r a l h a l k l a r t a r a f ın d a n s a y g ı g ö r e n d ü z g ü n b ir h a l k ın z a m a n i ç i n d e lib e r a l k u r u m l a r ı n a v a n t a jl a r ın ı f a r k e d ip k e n d is i d e lib e r a l o lm a y o l u n d a a d ım l a r a t a c a ğ ın ı d ü ş ü n m e lid ir. S o n ü ç p a r a g r a f t a b ü t ü n d ü z g ü n h a l k l a r ı n ö z s a y g ıla r ın ı k o r u y u p ö t e k i lib e r a l y a d a d ü z g ü n h a l k la r d a n s a y g ı g ö r m e le r in in ö n e m in i a n la t m a y a ç a lış t ım. T a b ii k i lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k la r d a n o lu ş a n t o p lu m d ü n y a s ı lib e r a l ilk e le r e g ö r e t a m a n la m ıy la a d il d e ğ il. B u a d a le t

98 s iz liğ e iz in v e r ip b ü t ü n t o p lu m la r ın lib e r a l ilk e le r e u y m a la r ın d a ıs r a r l ı d a v r a n m a m a k iç in s a ğ la m n e d e n le r b u l u n d u ğ u n u d ü ş ü n e n le r o la b ilir. B e n b ö y le s a ğ la m n e d e n le r in o ld u ğ u n a in a n ıy o r u m. E n ö n e m lis i h a l k l a r a r a s ın d a k a r ş ı l ı k l ı s a y g ıy ı s ü r d ü r m e k t ir. B ir y a n d a n o n l a r ı k ü ç ü k g ö r ü p, ö te y a n d a n o n l a r a k ı z ıp d a r ılm a k z a r a r v e r m e k t e n b a ş k a b ir ş e y g e t ir m e z. B u i l i ş k il e r a y r ı a y r ı e le a lm a n h a l k l a r ı n d a h ili ( lib e r a l y a d a d ü z g ü n ) t e m e l y a p ı l a r ı ile i l g ili d e ğ ild ir. A k s in e, H a l k l a r T o p l u l u ğ u n d a h a l k l a r a r a s ın d a k a r ş ı l ı k l ı s a y g ıy ı k o r u m a k o t o p lu m u n te m e l y a p ıs ı v e s iy a s a l i k l i m i n i n e n ö n e m li p a r ç a s ıd ır. H a l k l a r Y a s a s ı b u d a h a g e n iş a lt y a p ın ın v e o n u n y a r a t t ığ ı s iy a s a l i k l i m i n lib e r a l y ö n d e r e f o r m l a r y a p ılm a s ın ı t e ş v ik e d ic i e t k is in in d ü z g ü n t o p lu m la r d a k i s iy a s a l a d a le t y o k s u n lu ğ u n u t e la f i e d e c e ğ in i d ü ş ü n ü r. 8. D Ü Z G Ü N H İ Y E R A R Ş İ K H A L K L A R A D O Ğ R U G E N İ Ş L E M E 8.1. U s û le İ l i ş k i n G ö r ü ş l e r Ş im d i ş u n u h a t ır l a y a lım : İ d e a l k u r a m d a d o ğ r u lu k v e a d a le t le ilg ili l i b e r a l s iy a s a l f i k i r l e r i n H a l k l a r ı n Y a s a s ın a e k le m le n m e s i ik i a ş a m a d a g e r ç e k le ş ir. B i r i n c i a ş a m a y ı, y a n i H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın s a d e c e lib e r a l t o p lu m la r a u y g u l a n m a s ın ı B i r i n c i B ö lü m 3-5 te in c e le d ik. İ d e a l k u r a m ın i k i n c i a ş a m a s ı b u n d a n d a h a z o r d u r : B u b iz i s iy a s a l o la r a k m a k û l b i r H a l k l a r T o p l u lu ğ u n d a gerçek ü y e o la r a k k a b u l e d ile c e k v e b u b a ğ la m d a h o ş g ö r ü ile k a r ş ıl a n a c a k i k i n c i tip te b ir t o p lu m b iç im in in - d ü z g ü n, a m a lib e r a l o lm a y a n b i r t o p l u m - n it e l ik le r in i b e lir le m e k g i b i g ü ç b i r iş i y a p m a y a z o r la r. D ü z g ü n b i r t o p lu m a a it k r it e r le r i b e lir le m e k z o r u n d a y ız. A m a c ı m ı z H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı d ü z g ü n h a l k la r a u y g u l a m a k v e o n l a r ın lib e r a l t o p lu m la r ın k a b u l e t t ik le r i a y n ı H a l k l a r Y a s a s ın ı k a b u l e d e c e k le r in i g ö s t e m e k t ir. B u o r t a k y a s a, b ü t ü n lib e r a l v e d ü z g ü n t o p lu m la r ın is t e d iğ i H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u t a n ım la r v e b u t o p l u m u n d ış p o l i t i k a l a r ı n ın d ü z e n le y ic i a m a c ın ı a ç ık la r. G i r i ş b ö lü m ü n d e s ö y le d iğ im g ib i, d ü ş ü n d ü ğ ü m s iy a s a l v e t o p lu m s a l d ü n y a d a t o p lu m la r b e ş ç e ş it t ir : b u n la r d a n b i r in c is i liberal halklar, İ k i n c i s i düzgün halklar d ır. D ü z g ü n h a l k l a r ı n b ir t ü r ü n ü n te m e l y a

99 p ıs ın d a b e n im d ü z g ü n d a n ış m a h iy e r a r ş is i d e d iğ im ş e y v a r d ı r ve b e n b u n la r a d ü z g ü n h iy e r a r ş ik h a l k l a r d iy o r u m ; ö t e k i t ü r d ü z g ü n h a l k la r, te m e l y a p ı l a r ı b e n im d a n ış m a h iy e r a r ş is i t a n ım ım a u y m a y a n, f a k a t H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a ü y e o lm a y ı h a k e d e n d a h a b a ş k a d ü z g ü n h a l k l a r d a o l a b i l i r d iy e b i r k e n a r a a y ır d ığ ım k a t e g o r id ir. B u o la s ı t o p lu m la r ı t a r if e tm e y e k a l k m a y a c a ğ ım. ( L ib e r a l h a l k l a r d a n v e d ü z g ü n h a l k l a r d a n b i r a r a d a iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r d iy e s ö z e d iy o r u m. ) B u n l a r d a n b a ş k a, ü ç ü n c ü t ip o l a r a k yasatanımaz devletler, d ö r d ü n c ü o l a r a k olumsuz koşullar altında ezilen toplumlar v e s o n o l a r a k b e ş in c i t ip t e ise h e m e n b ü t ü n in s a n h a k l a r ı n ı t a n ıy a n, f a k a t k e n d i ü y e le r in i a n la m l ı s iy a s a l k a r a r v e rm e h a k k ın d a n y o k s u n b ı r a k t ı k l a r ı iç in iy i d ü z e n le n m e m iş o la n yardımsever m utlakiyetçilikler v a r d ır. B u b ö lü m d e h e r h a n g i b i r d ü z g ü n h iy e r a r ş ik r e jim iç in i k i k r it e r ile r i s ü r ü y o r u m. B u k r it e r le r h e r n e k a d a r lib e r a l d e m o k r a t ik b ir r e j im d e y e r in e g e t ir ils e d e, d a h a ile r le d ik ç e b u n l a r ı n t o p lu m u n lib e r a l o l m a s ın ı g e r e k t ir m e d iğ in i g ö r e c e ğ iz. B u n d a n s o n r a, u y g u n b i r b a ş la n g ıç d u r u m u n d a ( i k i n c i k a d e m e d e ) b ilg i s i z l i k p e ç e s i ile, b u d ü z g ü n h iy e r a r ş ik h a l k l a r ı t e m s il e d e n p a r t ile r in a d ila n e b i r b iç im d e k o n u m la n m ış, a k ı l c ı v e u y g u n n e d e n le r le h a r e k e t e d e n t a r a f la r o l d u k l a r ı n ı d o ğ r u la y a c a ğ ız. B ir k e z d a h a y in e le m e k g e r e k ir k i, b u r a d a s a d e c e d ü z g ü n h i y e r a r ş ik h a l k l a r a r a s ın d a b i r H a l k l a r Y a s a s ı o lu ş t u r m a k i ç in e le a ld ığ ım ız b u ö r n e k t e b a ş la n g ıç d u r u m u b i r t e m s il m o d e li o la r a k iş le v g ö r m e k t e d ir. S o n o la r a k, i k i k r it e r d e b e lir t ile n te m e l ç ı k a r l a r g e ç e r li o ld u ğ u n d a, d ü z g ü n h iy e r a r ş ik t o p lu m la r ı t e m s il e d e n t a r a f la r lib e r a l t o p lu m la r ı t e m s il e d e n t a r a f la r ın k a b u l e ttiğ i a y n ı H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı k a b u l e d e r ler. ( D a h a ö n c e d e s ö y le d iğ im g ib i, o la s ı b a ş k a d ü z g ü n h a l k l a r ı b u r a d a in c e le m e y e c e ğ im.) İ k i n c i B ö lü m 9. 3 te K a z a n is t a n a d ı n ı v e r d iğ im h a y a li b ir d ü z g ü n h iy e r a r ş ik M ü s l ü m a n t o p lu m u ö r n e k o l a r a k g ö s t e r iy o r u m. K a z a n is t a n in s a n h a k l a r ı n ı k a b u l e d e r v e u y g u la r, te m e l y a p ıs ı d ü z g ü n b i r d a n ış m a h iy e r a r ş is in i iç e r ir, b u y ü z d e n s iy a s a l k a r a r l a r ın a lın m a s ı s ır a s ın d a ü y e le r in e ö n e m li r o l v e rir.

100 8.2. D ü z g ü n H i y e r a r ş ik T o p l u m l a r İ ç i n İ k i K r it e r B u t o p lu m la r d in s e l y a d a s e k ü le r b i r ç o k k u r u m s a l b iç im e s a h ip o l a b ilir le r. A n c a k b ü t ü n b u t o p lu m la r, b e n im t a n ım ım la, b iç im s e l o la r a k kurum sala ( a s s o c ia t io n is t ) t o p lu m la r d ır : Y a n i b u t o p lu m la r ın ü y e le r i k a m u s a l y a ş a m d a f a r k l ı g r u p l a r ın ü y e le r i o l a r a k d ik k a t e a l ı n ı r v e h e r g r u p h u k u k s is t e m in d e d ü z g ü n b ir d a n ış m a h iy e r a r ş is i t a r a f ın d a n t e m s il e d ilir. A ş a ğ ıd a t a r t ış ıla n i k i k r it e r, d ü z g ü n b i r h iy e r a r ş ik t o p lu m u n m a k û l H a l k l a r T o p l u l u ğ u n u n s a y g ın b i r ü y e s i o la b ilm e s i iç in g e r e k li k o ş u l l a r ı b e lir le m e k t e d ir. ( F a r k l ı a d a le t k a v r a m l a r ı iç e r e n p e k ç o k d i n î v e fe ls e f î d o k t r in, b u k o ş u l l a r ı y e r in e g e t ir e n k u r u m l a r ı n o lu ş m a s ı n ı h a z ır la y a b ilir. A n c a k, b u a d a le t k a v r a m l a r ı k a p s a m lı b ir d i n î v e f e l s e f î d o k t r i n i n p a r ç a s ı o l d u k l a r ı n d a n, b a n a g ö r e s iy a s a l b ir a d a le t a n l a y ı ş ın ı ö n e s ü r m e m e k t e d ir.) 1. İ l k o la r a k, t o p lu m u n s a l d ır g a n a m a ç la r ı y o k t u r v e t o p lu m m e ş r u a m a ç la r ın a u l a ş m a k iç in d ip lo m a s i, t ic a r e t y a d a d a h a b a ş k a b a r ış ç ıl y o l la r d a n g it m e s i g e r e k t iğ in i k a b u l ed er. B u t o p lu m a a it d in s e l y a d a d e r in d e y a t a n b a ş k a b i r d o k t r i n i n k a p s a m lı o ld u ğ u n u v e g e r e k h ü k ü m e t in y a p ıs ı g e r e k s e t o p lu m s a l p o l it ik a s ı ü z e r in d e e t k ili o ld u ğ u n u v a r s a y a r s a k b ile t o p lu m d iğ e r t o p lu m la r ın s iy a s a l v e t o p lu m s a l d ü z e n in e s a y g ı g ö s t e r ir. B u t o p lu m d a h a g e n iş b ir e t k i a la n ı e ld e e t m e k is t e d iğ in d e b u n a b a ş k a t o p lu m la r ın d in v e in s a n h a k la r ı d a d a h il o lm a k ü z e r e b a ğ ım s ız lık la r ın ı g ö z e t e n y o l la r d a n u la ş ır. T o p l u m u n k a p s a m lı d o k r in in e a it b u ö z e llik o t o p lu m u n b a r ış ç ı d a v r a n ış ın ın k u r u m s a l te m e lin i d e s t e k le r v e o n u 1 7. v e 1 8. y ü z y ıl la r d a d in s a v a ş la r ı y a p a n b ü y ü k A v r u p a d e v le t le r in d e n a y ır ır. 2. İ k i n c i k r it e r in ü ç b ö lü m ü v a r d ır. (a ) İ l k o la r a k, d ü z g ü n b i r h iy e r a r ş ik t o p lu m, o r t a k iy i f ik r in e d a y a lı a d a le t a n la y ış ı u y a r ın c a (b k z. İ k i n c i B ö lü m 9 ), o h a l k ın h e r b ir e y i iç in b u g ü n in s a n h a k la r ı d e d iğ im iz h a k la r ı e m n iy e t a lt ın a a lır. B u h a k la r ı ih la l e d e n b ir t o p lu m s a l s is t e m d ü z g ü n b ir s iy a s a l v e t o p lu m s a l i ş b ir liğ i p r o je s i ö n e s ü r e m e z. K ö l e b i r t o p lu m d a k ö le e k o n o m is i z o r la k a b u l e t t ir ile n e m ir le r e d a y a lı p r o je le r le y ü r ü t ü ld ü ğ ü n d e n, d ü z g ü n b ir h u k u k s is t e m i y o k t u r. T o p l u m s a l iş b ir liğ i d ü ş ü n c e s i y o k t u r. (A ş a ğ ıd a

101 İ k i n c i B ö lü m 9 d a o r t a k iy i f ik r in e d a y a lı a d a le t a n la y ış ın ı d ü z g ü n d a n ış m a h iy e r a r ş is i ile iliş k il i o la r a k a y r ın t ılı b iç im d e ir d e liy o r u m. ) İ n s a n h a k l a n a r a s ın d a, y a ş a m a h a k k ı (a s g a r i g e ç im v e g ü v e n c e a r a ç l a r ı);1 ö z g ü r o lm a h a k k ı (k ö le lik t e n, s e r f lik t e n v e z o r la iş g a ld e n k u r t u l m a k v e d in v e d ü ş ü n c e ö z g ü r l ü ğ ü n ü g ü v e n c e y e a la c a k ö lç ü d e y e t e r li v ic d a n ö z g ü r l ü ğ ü );2 m ü lk iy e t h a k k ı (ö z e l m ü lk ) ; v e d o ğ a l a d a le t ( y a n i b e n z e r d a v a la r ın b e n z e r ş e k ild e e le a lın m a s ı) k u r a l l a r ı n d a if a d e e d ile n r e s m i e ş it lik h a k k ı3 v a r d ır. B u ş e k ild e a n la ş ıl d ığ ın d a, in s a n h a k la n a ş ır ı lib e r a l y a d a s a d e c e B a t ı g e le n e ğ in e h a s d iy e r e d d e d ile m e z. İ n s a n h a k l a r ı s iy a s a l b i r d a r g ö r ü ş l ü l ü k d e ğ ild ir.4 B u k o n u l a r İ k i n c i B ö lü m 1 0 d a y e n id e n e le a lın a c a k t ır. ( b ) İ k i n c i o l a r a k, d ü z g ü n b i r h a l k ı n h u k u k s is t e m i o h a l k ı h ü k ü m r a n l ı ğ ı iç in d e k i b ü t ü n i n s a n l a r a ( in s a n h a k l a r ı n d a n f a r k l ı o l a r a k ) gerçek a h l â k i g ö r e v v e y ü k ü m l ü l ü k l e r v e r e c e k b iç im d e o l m a l ı d ır.5 H a l k ı n m e n s u p l a r ı d ü z g ü n v e a k ı l c ı, s o r u m l u v e t o p lu m s a l h a 1 Bkz. Henry Shue, Basic Rights: Subsistence, Affluence, and U.S. Foreign Policy (Princeton: Princeton University Press. 1980) Shue s.23 te ve R.J. Vincent H um an Rights and International Re- İatıons da asgari geçimi asgari ekonomik güvence olarak yorumlamakta ve asgari geçim hakkının temel hak olduğunu savunmaktadırlar. Ben de buna katılıyorum, çünkü hangi çeşit olursa olsun bütün özgürlüklerin makûl ve akılcı biçimde kullanılmasının yanı sıra mülkiyetten akıllıca yararlanmak daima her yönden genel ekonomik araçlara sahip olmak demektir de tartışıldığı gibi, bu vicdan özgürlüğü toplumun bütün üyeleri için aynı derecede kapsamlı ve eşit olmayabilir: Örneğin, bir devletin hükümetinde bir din yasal olarak hakim durumda iken diğer dinler hoşgörü ile karşılanmakla birlikte, bu dinlerin mensupları bazı mevkilere gelemezler. Böyle bir durumdan ben eşit özgürlük olmadan vicdan özgürlüğü diye söz ediyorum. 3 Doğal adalet konusunda bkz. Hart, The Concept o f Law, s.156 ve devamı. 4 T.M. Scanlon bu konuyu H um an Rights and U.S. Foreign P o licy, ed. P. Brovvn ard D. MacLean (Lexihgton, Mass.: Lexington Books, 1979), Human Rights as a Neutral Concern, s.83, de irdelemektedir. İnsan haklarının korunması konusunun iyi düzenlenmiş toplumların dış politikalarının bir parçası olması gerektiğini düşündüğümüzde bu görüş yerindedir. 5 Burada Philip Soper in A Theory o f Latv (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1984 ün özellikle sayfalarından yararlanıyorum. Soper, bir hukuk sisteminin, emirlerin cebren uygulandığı bir sistemden farklı olarak, toplumun bütün mensuplarına ahlâki görev ve yükümlülükler veren bir sistem olması gerektiğini savunuyor. Bir hukuk sisteminin sürdürülmesi için, yargıçların ve diğer yetkililerin samimi ve bilinçli bir biçimde adalete yön veren kavramın ortak olduğuna inanmaları gerekir. Bununla birlikte Soper in her görüşüne katılmıyorum. Bir kurallar düzeninin uygun bir hukuk sistemi olabilmesi için onun tanımına uyması gerekiyor: bkz. s

102 y a t t a y e r a l a c a k y e t e n e k t e k a b u l e d i l d i k l e r i n d e n, b u g ö r e v v e y ü k ü m l ü l ü k l e r i n o r t a k iy i f i k r i n e d a y a lı a d a le t a n l a y ı ş ı n ın u y g u n lu ğ u n u n b i l i n c i n e v a r a c a k l a r v e b u g ö r e v v e y ü k ü m l ü l ü k l e r in k e n d ile r in e z o r l a d a y a t ı l d ı ğ ı n ı d ü ş ü n m e y e c e k le r d ir. O n l a r ı n a h l â k i ö ğ r e n m e y e t e n e k le r i v a r d ı r v e t o p l u m l a r ı n d a a n l a ş ı l d ığ ı b iç im d e d o ğ r u v e y a n l ı ş l a r ı a y ır t e d e b ilir le r. K ö l e e k o n o m i s i n in t e r s in e s a h ip o l d u k l a r ı h u k u k s is t e m i d ü z g ü n b i r s iy a s a l v e t o p lu m s a l i ş b i r l i ğ i p l a n ı ö n g ö r ü r. D ü z g ü n b i r d a n ış m a t o p lu m u n u n i k i n c i k r it e r d e k a s t e t t iğ i k iş i a n la y ış ı, b ir e y l e r in ö n c e v a t a n d a ş o l d u k l a r ı v e e ş it v a t a n d a ş la r o la r a k e ş it te m e l h a k la r a s a h ip o l d u k l a r ı y o l u n d a k i lib e r a l d ü ş ü n c e n in k a b u l e d ilm e s in i g e r e k t ir m e z. A k s in e b u a n la y ış, k iş il e r i k e n d i g r u p l a r ın ı n s o r u m l u v e iş b i r l i ğ i y a p a n m e n s u p la r ı o l a r a k g ö r ü r. B ö y le c e k iş ile r b u g r u p l a r ın ü y e le r i o l a r a k a h l â k i g ö r e v v e s o r u m l u l u k l a r ı n ın b ilin c in e v a r ıp b u n la r ı k a b u l e d e r v e y e r in e g e t ir ir le r. (c ) S o n o la r a k, i k i n c i k r it e r in ü ç ü n c ü b ö lü m ü is e h u k u k s is t e m n i y ö n e t e n y a r g ıç v e d iğ e r y e t k ilile r in, y a s a n ın g e r ç e k t e n d e o r t a k iy i f ik r in e d a y a lı a d a le t a n la y ış ı t a r a f ın d a n y ö n le n d ir il d iğ in e d a i r s a m im i v e m a k û l b i r in a n c a s a h ip o lm a s ın ı g e r e k t ir iy o r. S a d e c e z o r a d a y a r a n y a s a l a r b a ş k a ld ır ı v e d ir e n iş e n e d e n o lu r. İ n s a n h a k l a r ı n ı n s is t e m li b ir b iç im d e ih la l e d ild iğ i d u r u m d a y a r g ıç l a r ın v e d iğ e r y e t k ilile r in, h a l k ın b ü t ü n ü y e le r in e in s a n h a k l a r ı n ı v e re n o r t a k iy i f ik r in e d a y a lı a d a le t a n la y ış ın ın y e r in e g e t ir il d iğ in i d ü ş ü n m e le r i m a k u l o lm a m a n ın ö t e s in d e, a k ı l c ı l ı k t a n d a u z a k t ır. Y a r g ıç l a r ın v e y e t k ilile r in iç t e n lik l i v e m a k û l i n a n ç la r ın ı y a s a l a r ın g e t ir d iğ i y a s a k la r ı s a v u n u r k e n g ö s t e r e c e k le r i k a r a r l ı l ı k v e iy i n iy e t le k a n ıt la m a la r ı g e r e k ir. M a h k e m e le r b u s a v u n m a iç in b i r f o r u m h iz m e t i g ö r ü r.6 Oysa ben hukukun tanımının yıllardır tartışılan hukuksal sorunundan kaçınmak istiyorum ve Amerikan iç savaşı öncesinde Güney de bir hukuk sistemi olmadığı gibi bir tartışmaya girmek istemiyorum. Bu yüzden yukarıdaki kriterin ikinci bölümünün -yani düzgün bir halkın hukuk sisteminin h a k iki ahlâki görev ve yükümlülükler yükleyen bir sistem olması gerektiğini- Halkların Yasasının kapsamına uzanan liberal bir adalet sistemini izlediğini düşünüyorum. Bu konuda değerli görüşleri için Samuel Freeman a teşekkür borçluyum. 6 Burada Soper in A Theory o f Law, s. 118, 112 deki fikrini uyarladım.

103 8. 3. İ k i K r i t e r i n T e m e li S iy a s a l lib e r a liz m d e k i m a k û liy e t f ik r in d e o ld u ğ u g ib i, d ü z g ü n lü ğ ü n d e, b u ik i k r it e r in t ü re t ile b ilm e s in i s a ğ la y a n b ir t a n ım ı y o k t u r (b k z. İ k in c i B ö lü m ). B u n u n y e rin e ik i k r it e r in k e n d i g e n e l t a n ım la r ı iç in d e k a b u l e d ile b ile c e ğ in i s ö y le y e b ilir iz.7 D ü z g ü n lü ğ ü n, m a k û liy e t le a y n ı t ü rd e n, a n c a k d a h a z a y ıf b ir n o r m a t if f ik ir o ld u ğ u n u (y a n i m a k û liy e t t e n d a h a a z şe y iç e r d iğ in i) d ü ş ü n ü y o r u m. B u k e lim e, o n u n a s ıl k u lla n d ığ ım ız a g ö re a n la m k a z a n ır. B u y ü z d e n, d ü z g ü n b ir h a lk b a r ış y a s a la r ın a u y m a lı; h u k u k s iste m i in s a n h a k la r ın a s a y g ılı o lm a lı v e ü lk e n in t ü m in s a n la r ın a g ö r e v v e y ü k ü m l ü lü k le r g e tirm e lid ir. B u h a lk ın h u k u k s is t e m in d e a d a le t h e rk e s in y a r a r ın a iş le m e li v e t o p lu m d a k i h e rk e s in te m e l ç ık a r la r ın ı d ik k a t e a lm a lıd ır. V e n i h a y e t, y a r g ıç la r ve d iğ e r y e t k ilile r h u k u k u n g e rç e k t e n d e o r t a k iy i fik r in e d a y a lı a d a le t a n la y ış ı ç e rç e v e s in d e iş le d iğ in e s a m im iy e t le in a n m a lıd ır la r. D ü z g ü n lü ğ ü n b u t a n ım ı, m a k û liy e t t e o ld u ğ u g ib i, ç e ş it li k r i t e r le r ö n e s ü r m e k v e b u n la r ın a n la m ın ı a ç ık la m a k s u r e t iy le y a p ıla b ilir. D ü z g ü n b ir h a l k ın, ik i k r it e r d e b e lir le n d iğ i g ib i, h o ş g ö r ü y le k a r ş ıl a n ıp, H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n iy i b i r ü y e s i o l a r a k k a b u l e d ilip e d ilm e d iğ in e o k u y u c u k e n d is i k a r a r v e r m e lid ir. L e n, lib e r a l b ir t o p lu m u n m a k û l v a t a n d a ş l a r ın ın b u ik i k r it e r i k a b u l e d e n h a l k l a r ı s a y g ın h a l k l a r o l a r a k k a b u l e d e c e k le r in i s a n ıy o r u m. M a k û l k iş il e r in k e s in lik l e h e p s i d e ğ ils e b ile ç o ğ u b u n u k a b u l e d e c e k t ir. T a r t ış t ığ ım ız ik i a d a le t k a v r a m ı ik i a y r ı k u t u p t a y e r a lm a k t a d ır. L i b e r a l a n la y ış k e n d i t o p lu m u m u z d a n y o l a ç ı k a r a k ü z e r in d e d ü ş ü n ü n c e s a ğ la m o ld u ğ u n a in a n d ığ ım ız a n la y ış t ır. H i y e r a r ş ik h a l k l a r ı n d ü z g ü n o r t a k iy i a n la y ış ı is e a s g a r i b ir k a v r a m d ır. B ir t o p lu m u n b u n u g e r ç e k le ş t ir m e s i k u r u m l a r ı n ı h o ş g ö r ü y e l â y ık k ıla r. D ü z g ü n h iy e r a r ş ik f i k ir le r e u y a n ç o k ç e ş it li k u r u m b iç im le r i o l a b i l i r a n c a k b e n b u n la r ı a r a ş t ır m a y a c a ğ ım. B e n im a m a c ım, lib e r a l a n la y ış a u z a k o ls a b ile b ö y le d ü z e n le n m iş t o p lu m la r a m a k û l b i r H a l k l a r T o p l u lu ğ u n d a s a y g ın b ir y e r e s a h ip o lm a l a r ı iç in g e r e k e n d ü z g ü n a h l â k i s t a t ü y ü k a z a n d ır a n ö z e llik le r i b a r ın d ır a n b ir a d a le t k a v r a m ı n ı n a n a h a t la r ın ı ç iz m e k t ir. 7 Düzgün danışma hiyerarşisi îkinci Bölüm 9 da inceleniyor.

104 B u r a y a k a d a r t a n ım la d ığ ım in s a n h a k l a r ı n ı n ö z e llik le r i i k i ş e k ild e a ç ık la n d ı. B i r i n c i s i b u ö z e llik le r i y e t e r li d e r e c e d e a d il b ir s iy a s a l a d a le t k a v r a m ı iç in d e v e a n a y a s a l lib e r a l d e m o k r a t ik b ir r e jim d e k i b ü t ü n ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r a t a n ın a n h a k v e ö z g ü r l ü k l a r i n b i r a lt g r u b u o l a r a k g ö z ö n ü n e a lm a k t ı. D i ğ e r i is e b u n la r ı, k iş il e r i ö n c e g r u p l a r ı n - b i r l i k l e r i n, ş ir k e t le r in, z ü m r e l e r i n - ü y e s i o l a r a k g ö r e n k u r u m s a l c ı t o p lu m b iç im i ç e r ç e v e s in d e e le a lm a k t ı. B u ş e k ild e k u r u l u ş l a r a ü y e o l m a k la, k iş il e r g ö r e v v e y ü k ü m l ü l ü k l e r in i y e r in e g e t ir m e le r in i v e d ü z g ü n b ir t o p lu m s a l iş b ir liğ i s is t e m in d e y e r a l m a la r ın ı s a ğ la y a n h a k v e ö z g ü r l ü k le r e s a h ip o lu r la r. B u g ü n in s a n h a k l a n d e d iğ im iz ş e y le r h e r h a n g i b i r t o p lu m s a l iş b ir liğ i s is t e m i i ç in g e r e k li g ö r ü le n k o ş u l la r d ır. İ n s a n h a k l a r ı s ü r e k li ih la l e d ild iğ in d e z o r k u l l a n a r a k y ö n e t ile n b ir k ö le c i s is t e m e s a h ip o l u r u z k i b u r a d a h iç b ir ş e k ild e i ş b ir liğ i y o k t u r. B u h a k l a r b e lir li h i ç b i r k a p s a m lı d i n î d o k t r in e y a d a in s a n t a b i a t ı ile i l g i l i fe ls e fî b i r d o k t r in e d a y a n m a z. H a l k l a r ı n Y a s a s ı, ö r n e ğ in, in s a n l a r a h l â k l ı k i ş i l e r d i r v e T a n r ı n ı n g ö z ü n d e e ş it d e ğ e re s a h ip t ir le r ; y a d a i n s a n l a r b e lir li a h l â k i v e e n t e le k t ü e l y e t ile r e s a h ip o l d u k l a r ı iç in b u h a k la r a lâ y ı k t ı r d e m e z. B u y o l l a r ü z e r in d e t a r t ış m a k d i n î y a d a f e l s e f î d o k t r in l e r e g ir m e y i g e r e k t ir ir, k i b u n a d a b i r ç o k d ü z g ü n h iy e r a r ş ik h a lk la r, lib e r a l y a d a d e m o k r a t ik d iy e v e y a ş u y a d a b u b iç im d e B a t ın ın s iy a s e t g e le n e ğ in e h a s v e b a ş k a k ü lt ü r l e r e k a r ş ı ö n y a r g ılı d iy e i t i r a z e d e r. Y in e d e H a l k l a r ı n Y a s a s ı b u d o k t r in l e r i i n k â r e tm e z. İn s a n h a k l a r ı n ı g ü v e n c e y e a la n b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ı ü z e r in d e k i a n la ş m a n ın s a d e c e lib e r a l h a l k l a r l a s ı n ı r l ı o lm a d ığ ın ı b ilm e k ç o k ö n e m lid ir. Ş im d i b u n o k t a y ı d o ğ r u la m a y a ç a lış a c a ğ ım D ü z g ü n H i y e r a r ş ik H a l k l a r İ ç i n B a ş la n g ıç D u r u m u D ü z g ü n h iy e r a r ş ik t o p lu m la r, i k i k r it e r e d e u y a n, k e n d i a d a le t a n la y ış la r ı a ç ıs ın d a n b a k ıld ığ ın d a iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r d ır. B ö y le o l u n c a, o n l a r ın u y g u n b ir b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i t e m s ilc ile r i d e b e n im l i b e r a l t o p lu m t e m s ilc ile r in c e k a b u l e d ile c e ğ in i ö n e s ü r d ü ğ ü m a y n ı s e k iz ilk e y i b e n im s e y e c e k le r d ir ( B i r i n c i B ö lü m 4. 1 ). B u r a d a ş ö y le b i r t a r t ış m a s ö z k o n u s u d u r : D ü z g ü n h iy e r a r ş ik t o p lu m la r s a v a ş m a k iç in s a l d ı

105 r ı d a b u l u n m a z l a r ; b u y ü z d e n o n l a r ın t e m s ilc ile r i b a ş k a h a l k l a r ı n s iv il d ü z e n le r in e s a y g ı g ö s t e r ir le r v e b a ş l a n g ıç d u r u m u n u n a y n ı u z a k lık t a k i d u r u ş u n u (e ş it liğ i) a d il o la r a k k a b u l e d e rle r. B u n d a n s o n r a, d ü z g ü n h i y e r a r ş ik t o p lu m la r ın k a b u lle n d iğ i o r t a k iy i f ik r in e d a y a lı a d a le t a n l a y ış ı g ö z ö n ü n e a lın d ığ ın d a, t e m s ilc ile r h e m in s a n h a k l a r ı n ı h e m t e m s il e t t ik le r i h a l k ı n y a r a r ı n ı g ö z e t m e k v e o n l a r ın g ü v e n l ik v e b a ğ ım s ız lığ ı n ı k o r u m a k i ç in ç a b a s a r f e d e r le r. T e m s ilc ile r t ic a r e t in s a ğ la d ığ ı y a r a r la r a ö z e n g ö s t e r m e k le b ir lik t e z o r g ü n le r d e h a l k l a r a r a s ın d a iş b ir liğ i y a p ılm a s ı f i k r i n i d e k a b u l e d e rle r. B u y ü z d e n, h iy e r a r ş ik t o p lu m la r ın t e m s il c ile r in in d ü z g ü n v e a k ı l c ı o l d u k l a r ı n ı s ö y le y e b ilir iz. B u a k ı l y ü r ü t m e ç e rç e v e s in d e, d ü z g ü n h i y e r a r ş ik t o p lu m la r ın ü y e le r in in d e - s i z i n v e b e n im g ib i- 8 h a l k l a r a r a s ın d a k i b a ş la n g ıç d u r u m u a d il o ld u ğ u n u k a b u l e d e r e k k e n d i t e m s ilc ile r i t a r a f ın d a n b e n im s e n e n H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı b a ş k a h a l k l a r l a y a p a c a k la r ı s iy a s a l iş b i r l i ğ i iç in a d il k o ş u l l a r g e t ir d iğ i g e r e k ç e s iy le o n a y la r la r. Y u k a r ı d a h o ş g ö r ü a n la y ış ın ın g e r e k liliğ in i t a r t ış ır k e n ( İ k in c i B ö lü m ) s ö y le d iğ im g ib i, k e n d i y e r e l t o p lu m la r ın d a e ş it lik t a n ım a y a n h a l k l a r ı n t e m s ilc ile r in e e ş it d a v r a n m a n ın t u t a r lı v e a d il o l m a y a c a ğ ı d ü ş ü n c e s iy le it ir a z e d e n le r o la c a k t ır. E ş it liğ in s e z g is e l g ü c ü n ü n, s a d e c e b ir e y le r a r a s ın d a g e ç e r li o ld u ğ u v e t o p lu m la r a e ş it d a v r a n m a n ın o n l a r ın k e n d i m e n s u p la r ın a e ş it d a v r a n ıp d a v r a n m a m a l a r ın a b a ğ lı o ld u ğ u d a s ö y le n e b ilir. B e n b u n a k a t ılm ıy o r u m. A k s in e, e le a lm a n ö r n e k t e b ir b ir l e r iy l e e ş it lik i l i ş k il e r i d o ğ r u o ld u ğ u n d a, m a k û l y a d a d ü z g ü n v e a k ı l c ı b ir e y le r y a d a ç e ş it li b iç im d e k i t o p l u l u k l a r a r a s ın d a e ş it lik v a r d ır. İş t e b ir ö r n e k : B a z ı k o n u l a r d a k ilis e le r e e ş it d a v r a n ıl ır v e - K a t o l i k v e C e m a a t k ilis e le r in d e o ld u ğ u g i b i - iz le n e c e k p o l it ik a la r d a o n l a r ın g ö r ü ş ü a lın ır. B u k ilis e le r d e n b i r i n c i s i h iy e r a r ş ik b ir d ü z e n e s a h ip, İ k i n c i s i b ö y le o lm a d ığ ı h a ld e, b u d o ğ r u b i r u y g u la m a o la b ilir. İ ş te i k i n c i ö r n e k : Ü n iv e r s it e le r d e f a r k l ı b iç im le r d e ö r g ü t le n m iş o la b ilir. B a z ıla r ı b a ş k a n l a r ın ı k a b u l e d ile n b ü t ü n g r u p l a r ın k a t ıld ığ ı b i r d a n ış m a h iy e r a r ş is i iç in d e s e ç e rle r, d iğ e r le r i is e, ö ğ r e n c ile r d e d a h il b ü t ü n 8 Burada siz ve ben düzgün hiyerarşik toplumların üyesiyiz, ama aynı toplumun değil.

106 ü y e le r in o y h a k k ın a s a h ip o ld u ğ u ş e ç im le r le se çe r. B a z ı ö r n e k le r d e ü y e le r in t e k o y h a k k ı v a r d ı r ; b a z ı s is t e m le r ise o y v e re n e s t a t ü s ü n e g ö re ç o ğ u l o y h a k k ı v e rir. Ü n iv e r s it e le r in iç d ü z e n le r in in f a r k l ı o lu ş u o n la r a b e lir li d u r u m la r d a e ş it d a v r a n ıl m a s ı g e r e ğ in i o r t a d a n k a l d ır m a z. B u n l a r a b e n z e r d a h a p e k ç o k ö r n e ğ i k o la y c a d ü ş ü n e b i l ir i z.9 D ü z g ü n f a k a t lib e r a l o lm a y a n t o p lu m la r m e n s u p la r ı a r a s ın d a te m e l e ş it s iz lik le r e iz in v e rs e d e, b u h a l k l a r ı n t e m s il c il e r in in e ş it b i ç im d e k o n u m la n m a s ı g e r e k t iğ i k a n ıs ın d a y ım ( Ö r n e ğ in : T o p l u m u n b a z ı m e n s u p l a r ın a b e n im e ş it v ic d a n ö z g ü r l ü ğ ü d e d iğ im h a k t a n ın m a m ış o l a b i l i r ; d ip n o t 2 ). O y s a b u r a d a b ir t u t a r s ız lık s ö z k o n u s u d e ğ ild ir : L i b e r a l o lm a y a n b i r a d a le t a n la y ış ın a s a m im iy e t le in a n a n b ir h a l k y e t e r li d e r e c e d e a d il b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ı k a r ş ıs ın d a k e n d i t o p lu m u n a e şit d a v r a n ıl m a s ı g e r e k t iğ in i d ü ş ü n e b ilir. B i r t o p lu m d a t a m a n la m ıy la e ş it l i k o lm a d ığ ı h a ld e, b a ş k a t o p lu m la r a k a r ş ı t a le p t e b u l u n u lu r k e n k e n d ile r i e ş it lik is t e y e b ilir le r. Ş u n u g ö z d e n u z a k t u t m a m a k g e r e k ir k i, d ü z g ü n h iy e r a r ş ik b ir t o p lu m ö r n e ğ in d e te m e l y a p ıs ın ın b iç im in d e n d o ğ a n h e r h a n g i b ir b a ş la n g ıç d u r u m u t a r t ış m a s ı y o k t u r. T o p l u m s a l s ö z le ş m e a r g ü m a n ın d a k u l l a n ı l d ı ğ ı g ib i, y e r e l a d a le t t e b a ş la n g ıç d u r u m u a r g ü m a n ı lib e r a l b ir d ü ş ü n c e d ir v e d ü z g ü n h iy e r a r ş ik b i r r e jim in y e r e l a d a le t s is t e m i iç in g e ç e r l i d e ğ ild ir. İş te b u y ü z d e n H a l k l a r ı n Y a s a s ı b a ş la n g ıç d u r u m u a r g ü m a n ın ı s a d e c e ü ç k e z k u l l a n ı r : L ib e r a l t o p lu m la r iç in ik i k e z ( b ir k e z y e r e l k a d e m e d e, b ir k e z d e H a l k l a r ı n Y a s a s ı k a d e m e s in d e ), f a k a t d ü z g ü n h iy e r a r ş ik t o p lu m la r d a s a d e c e b ir k e z, i k i n c i k a d e m e d e k u lla n ır. B a ş la n g ıç d u r u m u n d a s a d e c e e ş it t a r a f la r e ş it u z a k l ı k l a r d a k o n u m la n a b ilir le r. H a l k l a r ı n Y a s a s ı k a d e m e s in d e e ş it h a l k l a r y a d a o n l a r ın t e m s ilc ile r i e ş it t a r a f la r d ır. B i r b a ş k a k a d e m e d e, lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k la r ı A v r u p a B i r liğ i y a d a e s k i S o v y e t le r B ir liğ in d e k i b u g ü n ü n b a ğ ım s ız c u m h u r iy e t le r d e o ld u ğ u g ib i y e r e l t o p l u l u k l a r y a d a f e d e r a s y o n la r h a lin d e b i r a r a y a g e t ir ir k e n b a ş la n g ıç d u r u m u n d a d ü ş ü n m e k m a n t ık l ı o lu r. G e le c e ğ in d ü n y a t o p lu m u n u n ç o ğ u n l u k la d ü n y a d a k i b ü t ü n t o p lu m la r 9 Bu soruyu tartıştığı için Thomas Nagel e teşekkür ediyorum.

107 a d ın a k o n u ş m a y e t k is in e s a h ip B ir le ş m iş M il l e t l e r g ib i k u r u l u ş l a r l a b i r lik t e b ö y le f e d e r a s y o n la r d a n o lu ş a c a ğ ın ı d ü ş ü n m e k ç o k d o ğ a ld ır. 9. D Ü Z G Ü N D A N I Ş M A H İ Y E R A R Ş İ S İ D a n ış m a H i y e r a r ş is i v e O r t a k H e d e f İ k i n c i k r it e r in ilk i k i b ö lü m ü d ü z g ü n h iy e r a r ş ik b ir t o p lu m u n h u k u k s is t e m in in b e n im o r t a k iy i f ik r in e d a y a lı a d a le t a n la y ış ı d iy e a d la n d ır d ığ ım d ü ş ü n c e y le y ö n le n d ir ilm e s in i g e r e k t ir m e k t e d ir.10 A n c a k b u k a v r a m ın a n la m ı h e n ü z a ç ı k l ı k k a z a n m a m ış t ır. B u n u d a h a ile r id e, i l k o la r a k b i r h a l k ın o r t a k h e d e f in d e n (e ğ e r v a r s a ) a y ır t e d e re k, ik i n c i o la r a k d a d ü z g ü n h iy e r a r ş ik b ir h a l k ın h u k u k s is t e m in in d ü z g ü n b ir d a n ış m a h iy e r a r ş is i iç e r m e s in d e ıs r a r e d e r e k a ç ık la m a y a ç a lış a c a ğ ım. B a ş k a b ir d e y iş le, t o p lu m u n te m e l y a p ıs ı b ir g r u p t e m s il b ir im le r in i iç e r m e l id ir v e b u b ir im le r in h iy e r a r ş i iç in d e k i r o l ü, k u r u l u b ir d a n ış m a p r o s e d ü r ü iç in d e y e r a lm a k v e h a l k ın b ü t ü n b ir e y l e r in in ö n c e lik li ç ı k a r l a r ı n ı o r t a k iy i f ik r in e d a y a lı a d a le t a n la y ış ı ö n g ö r d ü ğ ü g ib i k o r u m a k o lm a lıd ır. O r t a k h e d e f y a d a a m a ç (e ğ e r v a r s a ) t o p lu m u n b ir b ü t ü n o l a r a k k e n d is i y a d a m e n s u p l a n i ç in e ld e e tm e y e ç a lış t ığ ı ş e y d ir. O r t a k h e d e f y a d a a m a ç k iş il e r in k a z a n ım l a r ı n ı v e r e f a h la r ın ı e t k ile r. O r t a k iy i f i k r i n e d a y a lı a d a le t a n la y ış ı b u o r t a k h e d e fe u l a ş m a k g a y r e t le r i t e ş v ik e d ilm e li, a n c a k b u t e ş v ik o la y ın ı k e n d i b a ş ın a a z a m iy e ç ı k a r m a k y e r i n e, o h a l k ı n b ir e y l e r in in g ö r e v v e h a k l a r ı n ı k o r u y a c a k k u r u m s a l t e m e li s a ğ la y a n d a n ış m a p r o s e d ü r ü n d e k i a d ım l a r a r ia y e t e d e r e k b e lir le n e n s ı n ı r l a m a l a r a u y g u n b iç im d e a z a m i d ü z e y e ç ık a r ılm a l ıd ır. ( B i r ç o k t o p lu m d a o r t a k b i r a m a ç y o k t u r, b u n u n y e r in e ö z e l ö n c e l i k l e r v a r d ı r [ İ k i n c i B ö lü m 9. 3 ]. B u ö rn e k t e d e b u ö n c e lik le r d a n ış m a p r o s e d ü r ü n d e b e lir t ile n s ın ır la m a l a r a u y g u n b iç im d e y e r in e g e t ir ilm e lid ir.) D ü z g ü n h iy e r a r ş ik b i r t o p lu m d a h e r in s a n ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş y a d a e ş it b iç im d e t e m s il e d ilm e y e ( b i r v a t a n d a ş, b i r o y g e n e l k u 10 Siyasal adalete ait liberal kavramlar taşıyan iyi düzenlenmiş toplumlarda şu anlamda bir ortak iyi kavramı da vardır: Zaman içinde bütün vatandaşları için siyasal adalet sağlamanın ve adaletin olanak verdiği özgür kültürü korumanın ortak iyiliği.

108 r a lın a g ö r e ) la y ık b ir e y s a y ılm a d ığ ı h a ld e, o n l a r k e n d i t o p la m l a r ın d a d ü z g ü n, a k ı l c ı v e a h l â k ı ö ğ r e n m e y e m u k t e d ir k iş ile r o l a r a k g ö r ü lü r le r. O n la r, t o p lu m u n s o r u m l u ü y e le r i o la r a k, k e n d i a h l â k i g ö r e v v e y ü k ü m l ü l ü k l e r i n i n n e z a m a n o r t a k iy i f i k r i n e d a y a lı a d a le t a n la y ış ın a u y d u ğ u n u n b ilin c in d e d ir le r. H e r b ir e y d a n ış m a h iy e r a r ş is in d e k i b ir b ir im t a r a f ın d a n t e m s il e d ilir v e h e r b ir e y f a r k l ı ç a lış m a la r d a y e r a l a r a k i ş b i r l i ğ i p l a n ın ın b ü t ü n ü iç in d e b e lir li b ir r o l o y n a r. S iy a s a l k a r a r l a r d a d ü z g ü n d a n ış m a h iy e r a r ş is i f a r k l ı s e s le r in d u y u l m a s ın a - t a b i i d e m o k r a t ik k u r u m l a r d a o ld u ğ u g ib i d e ğ il, o t o p lu m u n o r t a k iy i k a v r a m ın d a if a d e e d ile n d i n î v e fe ls e f î d e ğ e r le r e u y g u n b i ç im d e - o la n a k v e rir. B i r l i k l e r i n, ş ir k e t le r in v e z ü m r e le r in m e n s u b u o l a r a k b ir e y le r b ir n o k t a d a d a n ış m a s ü r e c in d e ( ç o ğ u k e z o g r u b u n t e m s il c il e r in in s e ç im i a ş a m a s ın d a ) s iy a s a l g ö r ü ş a y r ı l ı k l a r ı n ı d ile g e t ir m e k h a k k ın a s a h ip t ir v e h ü k ü m e t d e b u g r u b u n i t ir a z ın ı c id d iy e a l a r a k ö z e n le c e v a p l a m a k l a y ü k ü m lü d ü r. F a r k l ı s e s le r in d u y u lm a s ı ç o k g e r e k li v e ö n e m lid ir, ç ü n k ü y a r g ıç l a r ın v e d iğ e r y e t k ilile r in a d a le t s is t e m in e o la n s a m im i i n a n ç la r ı o la s ı k a r ş ı g ö r ü ş le r i s a y g ı ile k a r ş ıl a m a y ı d a iç e r m e k z o r u n d a d ır.11 Y a r g ıç l a r v e d iğ e r y e t k ilile r it ir a z l a r ı d i k k a t e a lm a k t a n ç e k in m e m e lid ir le r. M u h a l if l e r i n y e t e r s iz v e a n la y ış s ız o l d u k l a r ı n ı ile r i s ü r e r e k o n l a r ı d in le m e k t e n k a ç ın a m a z la r, ç ü n k ü o t a k d ir d e d ü z g ü n b ir d a n ış m a h iy e r a r ş is i y e r in e p e d e r ş a h i ( p a t e r n a lis t ) b i r r e jim s ö z k o n u s u d u r.12 Ü s t e lik, y a r g ıç l a r v e d iğ e r y e t k ilile r d in le s e - le r b ile, m u h a lif le r o n l a r ın v e r d ik le r i y a n ıt la r ı k a b u l e t m e k z o r u n d a d e ğ ille r d ir ; h â lâ n e d e n t a t m in o l m a d ı k l a r ın ı a ç ık la m a k k o ş u l u y la p r o t e s t o la r ın ı y in e le y e b ilir le r v e b u a ç ık la m a la r ın a k a r ş ıl ı k d a h a g e n iş ve a y r ı n t ı l ı b i r c e v a p a lm a y a h a k l a r ı v a r d ır. M u h a l e f e t k a m u s a l b i r p r o te s to b i ç im id i r v e o r t a k iy i f i k r i n e d a y a lı a d a le t a n la y ış ı ç e r ç e v e s in d e k a l d ığ ı s ü r e c e h o ş g ö r ü ile k a r ş ıl a n m a lıd ır. 11 Bkz. Soper, A Theory o fl a ıv, s Müslüman siyasal kurumlar konusundaki tartışmalarda danışma (meşveret) usûlünden sık sık söz edilir; ancak, bu danışmanın çoğu kez Halifenin ümmetinden sadakat yemini etmelerini istemek ya da bazen muhalefetin gücünü anlamak amacı güttüğü açıktır.

109 9.2. Ü ç G ö z le m D ü z g ü n b i r d a n ış m a h iy e r a r ş is i f i k r i n i n y e t e r in c e a ç ı k o la b ilm e s i iç in in c e le n m e s i g e r e k e n p e k ç o k n o k t a v a r d ır. B e n b u n la r d a n ü ç ü ü z e r in d e d u r u y o r u m. G ö z le m le r d e n b ir in c is i d a n ış m a h iy e r a r ş is in d e n e d e n b ir im le r t a r a f ın d a n t e m s il e d ile n g r u p l a r ın o ld u ğ u d u r. ( L ib e r a l d ü z e n d e b ö y le t e m s il e d ile n le r v a t a n d a ş la r d ır. ) B u n u n b i r y a n ıt ı, d ü z g ü n h iy e r a r ş ik b ir t o p lu m d a H e g e l in k in e b e n z e r ş ö y le b ir g ö r ü ş h a k im o ld u ğ u d u r : İ y i d ü z e n le n m iş d ü z g ü n b ir t o p lu m d a k iş il e r ö n c e z ü m r e le r e, ş ir k e t l e re v e b i r l i k l e r e y a n i, g r u p l a r a m e n s u p t u r. B u g r u p l a r ü y e le r in in a k ı l c ı ç ı k a r l a r ı n ı t e m s il e t t iğ in d e n, b a z ı k iş il e r d a n ış m a s ü r e c i s ır a s ın d a b u ç ı k a r l a r ı n k a m u d a t e m s il e d ilm e s in d e y e r a lır la r, f a k a t b u n u b ir e y o l a r a k d e ğ il, b ir l i k l e r i n, ş ir k e t l e r in v e z ü m r e le r in ü y e le r i o l a r a k y a p a r la r. B u d ü z e n in g e r e k ç e s i ş u d u r : H e r v a t a n d a ş ın b ir o y a s a h ip o ld u ğ u lib e r a l b i r t o p lu m d a, v a t a n d a ş la r ın ç ı k a r l a r ı d a r a la r a k, b ir e y l e r in t o p l u m u n b a ğ lıl ığ ın a te rs d ü ş e n k e n d i ö z e l e k o n o m ik ç ı k a r l a r ı ü z e r in e o d a k la n m a e ğ ilim i g ö s t e r ir ; o y s a d a n ış m a h iy e r a r ş is in d e, ç e ş it li g r u p la r ın o y v e r e n ü y e le r i k e n d i g r u p l a r ın ı t e m s il e d e r k e n s iy a s a l y a ş a m ın d a h a g e n iş b o y u t t a k i ç ı k a r l a r ı n ı g ö z ö n ü n e a lır la r. T a b ii lib e r a l d e m o k r a t ik g e le n e ğ e g ö r e h e r k e s in b i r o y h a k k ı n ı n o lm a s ı f i k r i d ü z g ü n h iy e r a r ş i k b i r t o p lu m a y a b a n c ı o ld u ğ u i ç in o n l a r ın b ö y le b i r k a v r a m l a r ı y o k t u r v e b e lk i d e ( H e g e l g ib i) b u f i k r i n, h e r b ir e y in, b i r a t o m b ir im i g ib i, s iy a s a l t a r t ış m a d a e ş it y e r a lm a h a k k ı o ld u ğ u y o l u n d a k i y a n lış b i r e y c i d ü ş ü n c e y i if a d e e t t iğ in i d ü ş ü n e b il ir l e r Bkz. Hegel, Philosophy o f R ight (1821), da liberal kral tarafından getirilen Wiirtemberg Anayasasına Hegel in itirazı bu anayasadaki doğrudan oy verme kavramı üzerineydi. Bu itirazını kısmen 1817 tarihli The Proceedings of the Estates Asembly in the Kingdom of Würtemberg, başlıklı makalesinde bulabiliriz: Seçmenlerin bunun dışında uydukları hiçbir yurttaşlık ya da devlet düzeni yoktur. Vatandaşlar oraya ayrı ayrı atomlar halinde gelirler, seçim kurulları ise düzensiz, inorganik kümelerdir; halk tümüyle çözülmüş bir yığındır. Bu, toplumun herhangi bir girişimde bulunurken asla olmamaları gereken bir durumdur; toplumun hiç hak etmediği ve ruhsal düzenine çok aykırı bir biçimdir. Yaş ve mülkiyet bireyin sadece kendisini ilglendiren özelliklerdir, sivil toplumdaki değerini belirlemez. Bireyin değerini onun çalıştığı iş, buradaki mevkii, mesleğindeki yeteneğinin öteki vatandaşlarca takdir edilerek mesleğinin ehli olarak tanımlanması belirler (s.262). Bu pasaj bu şekilde devam eder ve şu so

110 İ k i n c i s i, d ü z g ü n b i r h a l k ın d in s e l h o ş g ö r ü y e b a k ış a ç ıs ın d a n a ç ı k b iç im d e s ö z e tm e y e g e r e k o ld u ğ u d u r. D ü z g ü n h iy e r a r ş ik t o p lu m - la r d a, d e v le t d in i b a z ı d u r u m l a r d a t o p lu m ü z e r in d e k i e n b ü y ü k o t o r i te o l a r a k b a z ı ö n e m li k o n u l a r d a h ü k ü m e t in p o l it ik a s ın ı t a y in e tse d e, b u o t o r it e (d a h a ö n c e d e v u g u l a d ığ ım ız g ib i) s iy a s a l o l a r a k ö t e k i t o p - lu m l a r l a o la n i l i ş k il e r i k a p s a m a z. Ü s t e l ik d ü z g ü n h iy e r a r ş ik b ir t o p lu m u n ( k a p s a m lı) d i n î v e f e ls e f î d o k t r in l e r i t a m a m e n m a k û llü k t e n u z a k o la m a z. B u n u n la h e r ş e y in ö t e s in d e, b u d o k t r in l e r in v ic d a n, d in v e d ü ş ü n c e ö z g ü r l ü ğ ü n ü, b u ö z g ü r l ü k l e r d ü z g ü n t o p lu m la r d a lib e r a l t o p - l u m la r d a o ld u ğ u g ib i g e n iş k a p s a m lı v e t o p lu m u n h e r ü y e s i iç in e ş it b i ç im d e t a n ın m ış o lm a s a b ile, y in e d e y e t e r li ö lç ü d e y e r v e r m e k z o r u n d a o ld u ğ u n u k a s t e d iy o r u m. R e s m î d in in ç e ş id i a y r ı c a l ı k l a r ı o ls a d a t o p lu m u n d ü z g ü n o lm a s ı i ç in h e r d in in b a s k ı g ö r m e d e n y a d a y u r t t a ş lığ a i l i ş k in v e s o s y a l h a k la r d a n m a h r u m e d ilm e d e n b a r ış iç in d e v e k o r k u s u z c a if a s ın a iz in v e r m e lid ir.14 Ü s t e lik, d in ö z g ü r lü ğ ü n d e o la s ı e ş it s i z l i k l e r g ö z ö n ü n e a lın d ığ ın d a, b a ş k a b ir n e d e n y o k s a, h iy e r a r ş ik b ir t o p lu m u n d o ğ r u n e d e n le r e d a y a n a n g ö ç o lg u s u n a iz in v e r m e s i v e h a t ta b u n a y a r d ım c ı o lm a s ı b ü y ü k ö n e m t a ş ır.15 nuca varır: Öte yandan, sadece yirmibeş yaşında ve sahip olduğu arazi yılda 200 gulder ya da daha fazla para getiren birine biz o hiçbir şey değil diyoruz. Eğer anayasa buna rağmen onu seçmen yapıyorsa, bu anayasa o kişiye hiçbir yurttaşlık birimiyle bağlantısı olmadan çok büyük siyasal hak bağışlıyor ve organik bir düzenden çok demokratik hatta anarşik ayrılma ilkesi ile ortak yanı bulunan bir durumda çok önemli bir meseleyi ortaya çıkarıyor (s ). Bu itirazlara rağmen Hegel tutucu devletlere karşı Kralın liberal anayasasından yana oldu. Hegel in makalesinden yaptığım bu alıntı T.M. Knox tarafından çevirilen ve Z.A. Pelczynski nin önsöy- le yayımlanan Hegel's Political VVritings'dendir (Oxford: Clarendon Press, 1964). 14 Bu maddenin önemi ile ilgili olarak bkz. Judith Shklar, O rdin ary Vices (Cambridge, Mass.: Har- vard Univensity Press, 1984). Shklar burada korkunun liberalizmi ni incelemektedir. Özellikle giriş ile 1 ve 6. bölümlere bakınız. Shklar bir kez bu tip liberalizmi sürekli azınlıklar diye tanımlamıştı; onun Legalism adlı eserine bakınız (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1964), s Belirli koşullar altında, liberal toplumlar bu hakkı da tanımalıdır. Göç hakkının, göçmen olarak bîr yere kabul edilme hakkı olmadan tam olmayacağı gerekçesiyle buna itiraz edilebilir. Ancak, birçok hak da bu anlamda noksandır. Birkaç örnek vermek gerekirse, evlenme hakkını, insanları evinize davet etme hakkım, hatta vaadde bulunma hakkını sayabiliriz. Bİr başka karmaşık soru ise, göç etme hakkının nereye kadar uzanacağıdır. Yanıt ne olursa olsun, dinî azınlıklar için göç hakkının sadece resmiyette kalmaması ve mümkün olduğunda halkların göçmenlere yardımcı olması lâzımdır.

111 B u r a d a t a m v e e şit v ic d a n ö z g ü r lü ğ ü t a n ım a y a n d i n î y a d a fe ls e f î d o k t r in l e r in n e d e n m a k û liy e t t e n u z a k o lm a d ığ ı s o r u s u ile r i s ü r ü le b i lir. B u n l a r ın m a k û l o ld u ğ u n u d e ğ il, t a m a n la m ıy la m a k û liy e t t e n u z a k o l m a d ı k l a r ın ı s ö y lü y o r u m ; s a n ır ım t a m a m e n m a k û l o lm a k l a t a m a m e n m a k û liy e t t e n u z a k o lm a k a r a s ın d a b ir f a r k g ö z e t ilm e li. M a k û l iy e t t a m v e e şit v ic d a n ö z g ü r l ü ğ ü n ü g e r e k t ir ir k e n, m a k û l o lm a m a k b u n u t a m a m e n y a d s ır. B i r ö lç ü d e v ic d a n ö z g ü r lü ğ ü t a n ıy a n f a k a t b u n a t a m o la r a k iz in v e rm e y e n g e le n e k s e l d o k t r in l e r in v a r o ld u ğ u n u v e b u n la r ın t a m a n la m ıy la m a k û liy e t t e n u z a k o l m a d ı k l a r ın ı d ü ş ü n ü y o r u m. B i r ü ç ü n c ü g ö z le m is e, t o p lu m u n y ı l l a r c a in s a n h a k l a r ı n ı n i h l â l in e v a r a n b a s k ı v e k ö t ü m u a m e le y e m a r u z k a l a n k a d ı n ü y e le r in in d a n ış m a h i y e r a r ş is in d e t e m s il e d ilm e le r i ile ilg ilid ir. O n l a r ı n t a l e p l e r i n in g e r e ğ i g ib i d ik k a t e a lın m a s ın ı s a ğ l a y a c a k b i r a d ım, ( ö n c e d e n ) b a s k ı g ö r e n le r i t e m s il e d e n b i r i m l e r i n ü y e le r in in h a k l a r ı ih la l e d ile n le r a r a s ın d a n s e ç ilm e s in i s a ğ la y a n b i r d ü z e n le m e g e t ir m e k o la b ilir. D a h a ö n c e s ö z e t t iğ im iz g ib i, d ü z g ü n h i y e r a r ş ik t o p lu m u n b i r ş a r t ı h u k u k s is t e m in in v e t o p lu m s a l d ü z e n in in in s a n h a k l a r ı n a s a y g ı g ö s t e r m e s i d ir. D a n ış m a p r o s e d ü r ü in s a n h a k l a r ı n ı n ih l â l i n e s o n v e r e c e k b iç im d e d ü z e n l e n m e lid ir K a z a n is t a n : D ü z g ü n H i y e r a r ş ik B i r H a l k H a l k l a r ı n Y a s a s ı p e ş in o l a r a k n e g e r ç e k d ü z g ü n h iy e r a r ş ik t o p lu m la - r ın, n e d e g e r ç e k y e t e r li d e r e c e d e a d il a n a y a s a l h a l k l a r ı n v a r o ld u ğ u n u v a r s a y a r. S t a n d a r t la r ı f a z la y ü k s e k t u t a r s a k b u n la r ın h iç b i r i v a r o l a m a z. D e m o k r a t i k h a l k l a r h a k k ın d a e n f a z la s ö le y e b ile c e ğ im iz, b u n l a r d a n b a z ıl a r ın ı n y e t e r li d e r e c e d e a d il a n a y a s a l r e jim e ö t e k ile r d e n d a h a y a k ın o ld u ğ u d u r. D ü z g ü n h iy e r a r ş ik h a l k l a r ı n d u r u m u is e b u k a d a r b i 16 Bu konuya bu bölümde 10 da döneceğim. Burada şuna dikkat etmek gerekir ki bazı yazarlar insan haklarının ihlalini önlemek için tam demokratik ve liberal hakların şart olduğunu savunurlar. Bu ampirik olarak tarihteki deneyimlere dayanılarak ifade edilmiştir. Bu görüşe karşı çıkmıyorum ve belki de bu doğrudur. Ancak benim düzgün hiyerarşik bir toplum hakkındaki düşüncelerim kavramsaldır. Yani böyle bir toplumu hayal edebilir miyiz; ve eğer böyle bir toplum varsa, o toplumun siyasal olarak hoşgörü ile karşılanması gerektiği yolunda bir yargıda bulunabilir miyiz diye soruyorum.

112 le a ç ık d e ğ ild ir. B u h a l k l a r ı n te m e l t o p lu m s a l k u r a m l a r ı n ın v e s iy a s a l m e z iy e t le r in in t u t a r lı b i r a ç ı k la m a s ın ı y a p a b i l i r m iy iz? 8-9 u n g ö s t e r d iğ i y o ld a n g id e r e k ş im d i v a r s a y ım s a l b ir d ü z g ü n h iy e r a r ş ik h a l k ı b e t im le y e c e ğ im. B u ö rn e ğ i v e r m e m in a m a c ı, y ö n e t ic il e r i z e n g in le r d e n y a n a t a r a f t u t a r a k y a d a k e n d ile r in i ik t id a r ın g ü c ü n e k a p t ır a r a k y o z la ş m a d ık la r ı t a k d ir d e d ü z g ü n b ir h ü k ü m e t in v a r o la b ile c e ğ in e iş a r e t e tm e k tir. K a z a n is t a n a d ın d a h a y a li b i r M ü s l ü m a n h a l k ı t a h a y y ü l e d in. K a z a n is t a n ın h u k u k s is t e m i d in v e d e v le t iş le r in in a y ır d ığ ın a d a y a n m a z. İ s la m ç o ğ u n l u ğ u n d i n id i r v e s a d e c e M ü s l ü m a n - la r s iy a s a l a ğ ır lığ ı o la n ü s t k a d e m e m e v k ile r e g e lip, d ış iliş k il e r d e d a h il, h ü k ü m e t in ö n e m li k a r a r v e p o l it ik a la r ın ı e t k ile y e b ilm e k t e d ir. B u n a k a r ş ıl ı k ö t e k i d in le r h o ş g ö r ü ile k a r ş ıla n ıy o r, k o r k u s u z c a v e y u r t t a ş lık h a k l a r ı k a y b e d ilm e d e n ş a r t l a r ı y e r in e g e t ir e b iliy o r, a n c a k b u d in le r in m e n s u p l a r ı s iy a s e t y a d a y a r g ı a la n ın d a ü s t k a d e m e g ö r e v le r e g e le m i y o r l a r (b u is t is n a K a z a n is t a n ile ilk e o la r a k h e r v a t a n d a ş ın h e r g ö r e v e g e le b ile c e ğ i lib e r a l d e m o k r a t ik b i r r e jim a r a s ın d a k i te m e l f a r k ı b e lir le r ). Ö t e k i d in le r v e b i r l i k l e r k e n d i k ü lt ü r e l y a ş a m la r ın ı g e liş t ir m e y e v e g e n e l t o p lu m u n k ü lt ü r f a a liy e t le r in e k a t ılm a y a t e ş v ik e d iliy o r la r.17 B u d ü z g ü n h a l k İ s la m d ış ın d a k i ç e ş it li d in le r e v e y ı l l a r c a ö n c e k i f e t ih le r y a d a k a b u l e ttiğ i g ö ç le r n e d e n iy le t o p r a k la r ın d a y a ş a y a n d i ğ e r a z ın lık l a r a g ö s t e r d iğ i a y d ın t u t u m u ile b ilin iy o r. B u a z ın l ı k l a r t o p lu m u n d a im a s a d ık u y r u k l a r ı o lm u ş, k e y f î a y ır ım c ıl ığ a m a r u z k a l m a m ış, y a d a t o p lu m d a v e t o p lu m s a l iliş k il e r d e M ü s l ü m a n l a r d a n d a h a a ş a ğ ı m u a m e le g ö r m e m iş le r. O n l a r ı n s a d a k a t in i g ü ç le n d ir m e k iç in h ü 17 Hoşgörüye giden pek çok yol vardır; bu konuda bkz. Michael Walzer, O n Toleration {New Haven: Yale University Press, 1997). Kazanistan hükümdarlarına atfettiğim doktrin birkaç yüzyıl önce İslam da bulunan bir doktrinin benzeridir. (Osmanlı İmparatorluğu Yahudilere ve Hıristiyanlara hoşgörü gösteriyordu; hatta Osmanlı yöneticileri onları başkent İstanbul a davet ediyordu.) Bu doktrin bütün düzgün dinlerin değerini doğrular, ve gerçekçi ütopyanın gerektirdiği esasları sağlar. Bu doktrine göre: (a) halklar arasındaki bütün dinsel farklılıklar Tanrının buyruğudur ve bu dinlere inananlar ister aynı, ister farklı toplumlara ait olsunlar, bu böyledir; (b) yanlış inançları cezalandırmak sadece Tanrıya aittir; (c) farklı inançlara bağlı toplumlar birbirlerine saygı göstermelidir; (d) doğal dine inanmak bütün insanların içinden gelen bir şeydir. Bu ilkeler, Roy Mottahedeh in Islam ic L aw Reform and H um an Rights kitabında Tovvard an Islamic Theory of Toleration da tartışılmaktadır (Oslo: Nordic Human Rights Publications, 1993).

113 k ü m e t g a y r im ü s lim le r in d e s i la h lı k u v v e t le r e k a t ıl ıp y ü k s e k k u m a n d a m e v k ile r in d e h iz m e t g ö r m e le r in e iz in v e r iy o r. M ü s l ü m a n h ü k ü m d a r l a r ı n ç o ğ u n u n a k s in e K a z a n is t a n h ü k ü m d a r l a r ı i m p a r a t o r lu k k u r m a y a v e t o p r a k l a r ı m g e n iş le t m e y e k a l k ış m a m ış la r. B u, K a z a n is t a n d in b i l g in l e r in in cihâd ı a s k e r i d e ğ il, r u h s a l v e a h l â k i a n la m d a y o r u m l a m a l a r ın d a n k a y n a k l a n ı y o r.18 M ü s l ü m a n h ü k ü m d a r l a r u z u n z a m a n d a n b e r i t o p lu m u n b ü t ü n ü y e le r in in d o ğ d u k l a r ı ü l k e n in s a d ık b ir e r ü y e s i o l m a k i s t e d ik le r in i v e k e n d ile r in e h a k s ı z l ık e d ilm e d ik ç e v e d ı ş l a n m a d ık ç a b ö y le k a l a c a k l a r ı g ö r ü ş ü n ü t a ş ıy o r la r. B u d ü ş ü n c e ç o k b a ş a r ılı o l m u ş. K a z a n is t a n ın g a y r im ü s lim ü y e le r i v e a z ın l ı k l a r ı t e h lik e li d ö n e m le r d e s a d ık k a l m ış v e h ü k ü m e t i d e s t e k le m iş. S a n ır ım, K a z a n is t a n ın, k e n d i h a l k ı n ı n v e d a n ış m a h iy e r a r ş is i iç in d e h u k u k î b ir im le r c e t e m s il e d ile n ç o k ç e ş it li g r u p l a r ın i h t i y a ç l a r ı n a d a h a d u y a r l ı b i r y a k l a ş ım g e t ir m e k iç in, z a m a n z a m a n d e ğ iş e n d ü z g ü n b i r d a n ış m a h iy e r a r ş is i iç in d e ö r g ü t le n d iğ in i v a r s a y m a k m a k û l o la c a k t ır. B u h iy e r a r ş i a ş a ğ ıd a k i a lt ı ilk e y e s ık ı s ık ıy a u y m a k t a d ır. B i r in c is i, b ü t ü n g r u p l a r ın t e m s il e d ilm e s i g e r e ğ id ir. İ k i n c i s i, h a l k ın h e r ü y e s in in b i r g r u b a a it o lm a s ıd ır. Ü ç ü n c ü s ü, h e r g r u b u n, o g r u b u n te m e l ç ı k a r l a r ı n ı b ile n v e p a y la ş a n ü y e le r in d e n h iç o lm a z s a b a z ıl a r ın ı iç e r e n b ir b i r i m t a r a f ın d a n t e m s il e d ilm e s id ir. B u ilk ü ç k o ş u l b ü t ü n g r u p l a r a d a n ış ılm a s ın ı v e b ü t ü n g r u p l a r ın d ik k a t e a lın m a s ın ı s a ğ la r.19 D ö r d ü n c ü s ü, n ih a î k a r a r ı v e r e n o r g a n - K a z a n i s t a n ın h ü k ü m d a r l a r ı - d a n ış ıla n h e r b i r i m i n g ö r ü ş le r in i v e t a le p le r in i ö lç ü p b iç m e k z o r u n d a d ı r v e is t e n d iğ in d e, h a k im le r in v e d iğ e r y e t k ilile r in h ü k ü m d a r l a r ı n k a r a r ı n ı n g e r e k ç e le r in i a ç ık la m a la r ı g e r e k ir. B u p r o s e d ü r ü n r u h u n a g ö r e, h e r b ir im le d a n ış m a, s o n u c u e t k ile y e b ilir. B e ş in c is i, k a r a r ı n, K a z a n is - t a n a ö z e l ö n c e lik le r in n e ş e k ild e a l g ıla n d ığ ın a g ö r e a lın m a s ıd ır. B u ö z e l ö n c e lik le r a r a s ın d a k e n d i i ç in d e k i d in s e l a z ın l ı k l a r a s a y g ılı d ü z 18 C ih â d ın ruhsal yorumu bir zamanlar Müslüman ülkelerde ortaktı, cihâd her Müslüman bireyin yükümlülüğü olarak algılanıyordu. Bkz. Bernard Lewis, The M İddle East (New York: Scribner, 1995) s.233 ve devamı. 19 Bu John Finn İn N atural Law and N atural Rights ındaki ortak iyinin birinci anlamına en yakın olanıdır (Oxford: Clarendon Press, 1980), s. 155 ve devamı.

114 g ü n v e m a k û l b i r M ü s l ü m a n h a l k ı o lu ş t u r m a k v a r d ır. B u r a d a g a y r i m ü s lim a z ın l ı k l a r ı n b a z ı ö n c e lik le r e d a h a a z y a k ı n l ı k g ö s t e r m e le r in i n o r m a l k a r ş ıl a m a lıy ız, a n c a k, h e m M ü s l ü m a n l a r ı n, h e m g a y r im ü s lim le r in b u ö n c e lik le r i a n la y ıp, ö n e m in i k a v r a d ı k l a r ın ı v a r s a y a b ilir iz. A l - t ın c ıs ı - v e e n ö n e m l is i - b u ö z e l ö n c e lik le r in g e n e l b i r iş b ir liğ i p la n ın a u y g u n o lm a s ı v e g r u b u n i ş b i r l i ğ i n i g e r ç e k le ş t ir e c e ğ i a d il k o ş u l l a r ı n a ç ık ç a b e lir le n m e s i g e r e k t iğ id ir.20 B u g ö r ü ş k e s in o lm a m a k la b ir lik t e, g e r ç e k o lu ş u m la r ın v e b e lir li b e k le n t ile r in a r k a p la n d a y e r a ld ığ ı d u r u m l a r d a k a r a r v e rm e a ş a m a s ın d a y o l g ö s t e r ic i o la r a k iş le v g ö r ü r. S o n o la r a k, K a z a n is t a n ın te m e l y a p ıs ın ın d a n ış m a h iy e r a r ş is in d e k i b ir im le r in t o p la n a b ile c e ğ i m e c lis le r i iç e r d iğ in i f a r z e d iy o r u m. T e m s ilc ile r b u r a d a h ü k ü m e t p o l it ik a la r ın a m u h a le f e t le r in i d ile g e t ir e b iliy o r la r v e h ü k ü m e t d e y a n ıt la m a k z o r u n d a o ld u ğ u it ir a z l a r ı h ü k ü m e t ü y e le r i v a s ıt a s ıy la b u r a d a y a n ıt lıy o r. H ü k ü m e t in v e re c e ğ i c e v a p, n a s ıl h e m k e n d i p o l it ik a la r ın ı o r t a k iy i f ik r in e d a y a lı a d a le t a n la y ış ı ç e rç e v e s in d e m a k û l b iç im d e y o r u m la m a y ı, h e m t o p lu m u n b ü t ü n ü y e le r in e g ö r e v v e y ü k ü m l ü l ü k l e r v e r m e y i d ü ş ü n d ü ğ ü n ü a ç ık la m a o la n a ğ ı s a ğ la d ığ ın d a n, m u h a le f e t s a y g ı ile k a r ş ıla n ıy o r. B u n d a n b a ş k a, d ile g e t ir ilm e s in e iz in v e r il ip, k u l a k v e r ild iğ in d e ih t ila f l a r ın d e ğ iş im le r e y o l a ç t ığ ın a ö r n e k v e r m e k iç in K a z a n is t a n d a m u h a le f e t in k a d ın h a k la r ı v e k a d ın la r ın t o p lu m d a k i e t k in lik le r i k o n u s u n d a ö n e m li r e f o r m l a r ın y a p ılm a s ın ı s a ğ la d ığ ın ı v e y a s a m a k u r u l u n u n m e v c u t n o r m l a r ın t o p lu m d a a d a le t in h e r k e s in o r t a k y a r a r ın ı k a r ş ıl a m a d ığ ın ı k a b u l e t t iğ in i s ö y le y e lim. K a z a n is t a n ın t a m a n la m ıy a a d il o ld u ğ u n u s ö y le m e y e c e ğ im a m a, b e n c e b ö y le b ir t o p lu m d ü z g ü n b i r t o p lu m d u r. Ü s t e lik, h a y a l î o l s a b ile, K a z a n is t a n g ib i b i r t o p lu m u n v a r o la c a ğ ın ı d ü ş ü n m e k, ö z e l l i k le g e r ç e k d ü n y a d a d a h a ö n c e b u n u n ö r n e k le r in in g ö r ü lm e s i ( b k z. n o t 1 8 ), b a k ım ın d a n m a n t ık s ız s a y ılm a z. O k u y u c u b e n i t e m e li o lm a y a n 20 Ortak iyinin bu algılanış biçimi Finnis in üçüncü anlamına yakındır. Yine bkz. N atural Laıu and N atural Rights, s.155 ve devamı. Burada danışma hiyerarşisinin sadece ortak iyinin başarısını en yüksek noktaya ulaştırmaya çalışmadığını tekrar ediyorum. Daha çok, bu kazanımlar! danışma prosedürü içinde kutsal kabul edilen sınırlamalara riayet ederek artırmaya gayret eder. îşte adil ya da düzgün bir toplumu diğerlerinden ayıran da budur.

115 ü t o p y a c ıl ı k l a s u ç l a y a b i l i r a m a b e n b u n u k a b u l e t m iy o r u m. A k s in e, K a z a n is t a n g ib i b i r y e r in b iz im g e r ç e k ç i - v e t u t a r lı b i ç im d e - ü m it e d e b ile c e ğ im iz in e n iy is i o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o r u m. K a z a n is t a n d i n î a z ı n l ı k la r a a y d ın c a y a k la ş a n b i r ü lk e. B a n a k a l ır s a lib e r a liz m in s ı n ı r l a r ı k o n u s u n a a y d ın y a k la ş ım, g e r e k lib e r a l g e r e k s e lib e r a l o lm a y a n h a l k l a r ı n b ir lik t e k a b u l e d e b ile c e k le r i y e t e r li d e r e c e d e a d il b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın g e liş t ir ilm e s in d e n y a n a d ır. B u n u n a lt e r n a t if i y a ş a m ın a m a c ın ı s a d e c e k u v v e t g ö s t e r m e k d iy e g ö r e n k a d e r c i a la y c ılık t ır İ N S A N H A K L A R I Y e t e r li Ö l ç ü d e L ib e r a l H a l k l a r Y a s a s ı H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın y e t e r li d e r e c e d e lib e r a l o lm a d ığ ı y o l u n d a it ir a z la r o la b ilir. B u it ir a z l a r ik i b iç im d e o r t a y a ç ık a b ilir. B ir in c is i, b a z ıl a r ı in s a n h a k la r ın ın a ş a ğ ı y u k a r ı in s a n l a r ın m a k û l a n a y a s a l d e m o k r a t ik r e jim d e s a h ip o l d u k l a r ı h a k la r ın a y n ı o ld u ğ u n u d ü ş ü n e b ilir le r ; b u g ö r ü ş s a d e c e in s a n h a k la r ı k l a s m a n ın ı lib e r a l h ü k ü m e t l e r in g a r a n t i e ttiğ i b ü t ü n h a k la r ı iç e r e c e k b iç im d e g e n iş le t m e k t e n ib a r e t t ir. O y s a, H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a in s a n h a k la r ı, b u n u n a k s in e, k ö le lik v e s e r f lik t e n k u r t u lm a, v ic d a n ö z g ü r lü ğ ü (a m a e şit ö z g ü r l ü k d e ğ il) v e e t n ik g r u p l a r ın k it le k a t lia m ı v e s o y k ır ım d a n k o r u n m a s ı g ib i ö z e l b ir a c il h a k la r s ın ıf ın a y e r v e rir. B u s ı n ıf h a k la r ın ih lâ li, g e r e k m a k û l lib e r a l h a lk la r, g e re k s e d ü z g ü n h iy e r a r ş ik h a l k l a r t a r a f ın d a n a y n ı b iç im d e k ın a n m a k t a d ır. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın y e t e r li d e r e c e d e lib e r a l o lm a d ığ ın ı s a v u n a n la r ın i k i n c i id d ia s ı ise H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın ö n g ö r d ü ğ ü in s a n h a k l a r ı n ı s a v u n m a d a s a d e c e lib e r a l d e m o k r a t ik h ü k ü m e t l e r in e t k ili o ld u ğ u d u r. B u g ö r ü ş ü b e n im s e y e n e le ş t ir m e n le r e g ö r e, b u, d ü n y a n ın d ö r t b i r y a n ın d a k i b i r ç o k ü l k e n in t a r ih in d e k a n ıt la n m ış b i r g e r ç e k t ir. S iy a s a l v e t o p lu m s a l f i k i r l e r i n d e s t e k le d iğ i t a r ih s e l g e r ç e k le r h iy e r a r ş ik r e jim le r in d a im a, y a d a h e m e n h e m e n d a im a b a s k ıc ı o l d u k l a r ı n ı v e in s a n h a k l a r ı n ı t a n ı m a d ı k l a r ı n ı g ö s t e r d iğ in d e, lib e r a l d e m o k r a s i s a v u n u s u t a m a m la n m ış t ır.21 O y s a H a l k l a r ı n Y a s a s ı d ü z g ü n h iy e r a r ş ik h a l k l a r ı n Kopenhag Mukavelesi demokratik hakları bu yolda yardımcı olduğu için savunmuştur.

116 v a r o ld u ğ u n u y a d a o la b ile c e ğ in i v a r s a y a r v e b u n l a r ı n lib e r a l t o p lu m - l a r c a n e d e n h o ş g ö r ü ile k a r ş ıl a n ı p s a y g ın b ir e r h a l k o l a r a k k a b u l e d i l m e s i g e r e k t iğ i ü z e r in d e d ü ş ü n ü r H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a İ n s a n H a k l a r ı n ı n R o l ü İ n s a n h a k la r ı, m a k û l b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a ö z e l b ir r o l o y n a y a n h a k l a r s ın ıf m d a n d ır : İ n s a n h a k la r ı s a v a ş n e d e n le r in i v e b iç im in i s ı n ı r l a r v e b i r r e jim in iç e r id e k i ö z e r k liğ in e s ı n ı r l a r g e t irir. B u y o l la in s a n h a k la r ı, İ k i n c i D ü n y a S a v a ş ı n d a n b u y a n a e g e m e n lik g ü ç le r in d e m e y d a n a g e le n i k i b ü y ü k t a r ih s e l d e ğ iş im i y a n s ıt ır. B ir in c is i, s a v a ş a r t ık h ü k ü m e t p o l i t ik a s ın ın k a b u l e d ile b ilir b i r a r a c ı o l a r a k g ö r ü lm ü y o r v e s a d e c e ö z s a - v u n m a y a d a a ğ ır v a k a la r d a in s a n h a k l a r ı n ı k o r u m a a m a c ı t a ş ıy a n m ü d a h a le le r s ö z k o n u s u o ld u ğ u n d a h a k lı g ö r ü le b iliy o r. İ k in c is i, b i r h ü k ü m e t in k e n d i iç ö z e r k liğ in in a r t ık s ı n ı r la n d ır ıl m ış o lm a s ıd ır. İn s a n h a k l a r ı a n a y a s a l h a k la r d a n, lib e r a l d e m o k r a t ik v a t a n d a ş l ı k h a k l a r ı n d a n,22 y a d a g e r e k b ir e y s e lc i, g e r e k k u r u m s a l c ı b e lli y a p ı d a k i b a z ı s iy a s a l k u r u m l a r a a it d iğ e r h a k la r d a n a y r ıd ır. İn s a n h a k la r ı, y e r e l s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m l a r ı n d ü z g ü n k a l a b il m e le r i iç in g e r e k li, a n c a k y e t e r li o lm a y a n s t a n d a r t l a r ı b e lir le r. B u n u y a p a r k e n, y e t e r li d e r e c e d e a d il H a l k l a r T o p l u l u ğ u n d a k i s a y g ın t o p lu m la r ın k a b u l e d ile b i l i r y e r e l y a s a l a r ın a s ın ır la m a g e t ir ir.23 B u a ç ıd a n in s a n h a k l a r ı n ı n b u 22 Judith Shklar ın (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1991) Am erican C itizenship inde köleliğin tarihteki önemini vurguladığı demokratik vatandaşlık konusundaki aydınlatıcı tartışmasına bakınız. 23 Bu ifade çeşitli uluslararası bildirgelerde sayılan insan hakları arasındaki farklılıkları ortaya çıkararak açıklığa kavuşturulabilir tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirgesini düşünün, önce Madde 3 de belirlenen temel insan hakları gelir: Hiç kimse işkenceye, ya da acımasız, aşağılayıcı muamele ya da cezalara tabi tutulamaz. 3 ten 18 e kadar olan maddelerin tümü, yorumla ilgili bazı sorular yanıtianmcaya kadar bu temel insan hakları başlığı altında toplanabilir. İkinci olarak, birinci sınıf haklarla açık biçimde ilintisi olan insan hakları vardır. Bu ikinci sınıf haklar, soykırım (1948) ve ırk ayırımı (1973) hakkındaki özel konvansiyonlarda (1948) tanımlanan olağanüstü örnekleri kapsar. Bu iki sınıf, yukarıdaki metinde açıklandığı gibi insan haklarının ortak yararını içerir. Öteki bildirgelerden bazıları, 1948 însan Haklan Evrensel Bildirgesinin 1. Maddesinde olduğu gibi, liberal beklentileri daha uygun bir biçimde tanımlar: Bütün insanlar mevki ve hakları açısından özgür ve eşit doğarlar. Doğuştan akıl ve vicdan sahibidirler, bu yüzden birbirleri

117 ö z e l s ın ı f ı ş u ü ç r o l ü o y n a r : 1. B u n l a r ın y e r in e g e t ir ilm e s i t o p lu m u n s iy a s a l k u r u m l a r ı n ı n v e y a s a l d ü z e n in in d ü z g ü n o la b ilm e s i i ç in g e r e k li b ir k o ş u l d u r ( 8-9 ). 2. B u n l a r ın y e r in e g e t ir ilm e s i b a ş k a h a l k la r ın, ö r n e ğ in d i p l o m a t ik v e e k o n o m ik y a p t ı r ı m l a r u y g u l a y a r a k, y a d a d a h a v a h im d u r u m la r d a a s k e r i g ü ç k u l l a n a r a k h a k l ı n e d e n le r le z o r k u l l a n m a l a r ı g e r e ğ in i o r t a d a n k a l d ır ır. 3. H a l k l a r a r a s ın d a k i ç o ğ u lc u lu ğ a b ir s ın ır g e t ir ir Y a s a t a n ım a z D e v le t le r d e İ n s a n H a k l a n L ib e r a l v e d ü z g ü n h iy e r a r ş ik r e jim le r d e r ia y e t e d ile n in s a n h a k l a r ı l i s te s i ş u a n la m d a e v r e n s e l o l a r a k a lg ıl a n m a lıd ır : B u h a k l a r H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın b i r g e r ç e ğ id ir v e y e r e l o la r a k d e s t e k le n s e d e d e s t e k le n m e s e d e s iy a s a l ( a h l â k i) e t k iy e s a h ip t ir. Y a n i, b u h a k la r ın s iy a s a l ( a h l â k i) g ü c ü b ü t ü n t o p lu m la r ı k a p s a r v e b u n la r y a s a t a n ım a z d e v le t le r d e d a h il, t o p l u m l a r ı n b ü t ü n h a l k a n i ç in g e ç e r li v e b a ğ la y ıc ıd ır.25 B u h a k l a r ı ih lâ l e d e n y a s a t a n ım a z b ir d e v le t k ı n a n ı r v e a ğ ır v a k a la r d a g ü ç k u l l a n m a y ı g e r e k t ir e n y a p t ır ım la r a h a t t a m ü d a h a le y e m a r u z b ı r a k ı l ı r. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın y ü r ü t ü lm e s in in g e r e ğ i e g e m e n liğ in g e le n e k s e l i k i g ü c ü h a k k ı n d a k i d ü ş ü n c e le r im iz le a ç ı k lığ a k a v u ş m u ş t u r ( 2.2 ) v e y a r d ım e tm e y ü k ü m l ü l ü ğ ü h a k k ın d a b u n d a n s o n r a s ö y le y e c e k le r im m ü d a h a le h a k k ı n ı n d o ğ r u lu ğ u n u k a n ıt la y a c a k t ır. İ y i d ü z e n le n m iş lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k la r ın y a s a t a n ım a z b ir ne kardeşlik duyguları ile davranmalıdırlar. Diğer bildirgeler Madde 22 deki sosyal güvenlik hakkı ve Madde 23 teki eşit işe eşit ücret hakkı gibi özgül kurum biçimlerini gerektirir. 24 Bkz. Terry Nardin, Laıv, Morality\ and the Relations o f States (Pinceton: Princeton University Press, 1983), s.240. Burada Luban ın The Romance of the Nation-State, PAPA, cilt 9 (1980): s.306 dan alıntı yapılmıştır. 25 Peter Jones, Human Rights: Philosophical or Political, N ational Rights, International O bli- gations, ed. Simon Caney, David George and Peter Jones (Boulder: Westview Press, 1996) benim O n Human Rights: The O xford Amnesty Lectures (New York: Basic Books, 1993) te yayımlanan The Law of Peoples başlıklı çalışmamdaki insan haklan tanımımı yanlış yorumluyor sanırım. Jones, insan haklarını gerek liberal gerekse düzgün hiyerarşik halklar tarafından uygulanıp, kabul edilecek bir grup hak olarak yorumladığı düşünmekte haklıdır. Bu haklarm evrensel olduğunu ve yasatanımaz devletler için de geçerli olduğunu düşünüp düşünmediği belli değildir.

118 d e v le t e, b u d e v le t in in s a n h a k l a r ı n ı ih la l e ttiğ i g e r e k ç e s iy le m ü d a h a le d e b u lu n m a y a n e g ib i b i r h a k k ı o ld u ğ u s o r u s u a k l a g e le b ilir. D in s e l o l s u n, o lm a s ın k a p s a m lı d o k t r i n l e r in s a n h a k la r ı f i k r i n i in s a n d o ğ a s ın ın t e o lo jik, f e ls e f î y a d a a h l â k i a n la y ış la r ı ü z e r in e d a y a n d ır a b il ir l e r. H a l k l a r ın Y a s a s ı b u y o lu iz le m e z. B e n im in s a n h a k la r ı d e d iğ im, d a h a ö n c e d e s ö y le d iğ im g ib i, lib e r a l a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r r e jim d e v a t a n d a ş la r ın, y a d a d ü z g ü n h i y e r a r ş ik b ir t o p m u n ü y e le r in in, s a h ip o l d u k l a r ı h a k l a r ı n u y g r n b ir a lt g r u b u d u r. D a h a ö n c e lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k l a r iç in g e liş t ir d iğ im iz H a l k l a r ı n Y a s a s ın a g ö r e b u h a l k l a r y a s a t a n ım a z d e v le t le r i h o ş g ö r m e z. B ö y le d e v le t le r in h o ş g ö r ü ile k a r ş ıl a n m a m a s ı l i b e r a liz m in v e d ü z g ü n lü ğ ü n g e r e ğ id ir. S iy a s a l lib e r a liz m in s iy a s a l a lg ı la n ış ı s a ğ la m s a v e H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı o lu ş t u r u r k e n a t t ığ ım ız a d ım l a r d a a y n ı b iç im d e s a ğ la m s a, o t a k d ir d e lib e r a l v e d ü z g ü n h a lk la r, H a l k l a r ın Y a s a s ı g e r e ğ in c e y a s a t a n ım a z h a l k la r a h o ş g ö r ü g ö s t e r m e m e h a k k ın a s a h ip t ir. L ib e r a l v e d ü z g ü n h a l k l a r ı n b u d a v r a n ış la r ı iç in ç o k iy i n e d e n le r i v a r d ır. Y a s a t a n ım a z d e v le t le r s a ld ır g a n v e t e h l ik e l id ir ; b u d e v le t le r d a v r a n ış b iç im le r in i d e ğ iş t ir d iğ i y a d a d e ğ iş t ir m e y e z o r l a n d ı ğ ın d a, b ü t ü n h a l k la r g ü v e n l ik iç in d e v e d a h a g ü v e n li o la c a k t ır. A k s i t a k d ir d e b u d e v le t le r u l u s l a r a r a s ın d a k i k u v v e t v e ş id d e t i k l i m i ü z e r in d e d e r in v e o lu m s u z b ir e t k i y a r a t ır la r. B u k o n u y a id e a l o lm a y a n k u r a m ile ilg ili B ö lü m I ü te t e k r a r d ö n e c e ğ im H A L K L A R I N Y A S A S I N I N U S Û L Ü H A K K I N D A Y O R U M L A R K o z m o p o lit A d a le t in Y e r i İd e a l k u r a m ın ik i b ö lü m ü n ü in c e le d ik t e n s o n r a, a d a le t in lib e r a l b ir t o p lu m s a l s ö z le ş m e s iy a s a l k a v r a m ı o la r a k H a l k l a r ı n Y a s a s ın a u y g u la n ış b iç im i ü z e r in d e d u r m a k is t iy o r u m. H e r h a n g i b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın, ö z e llik le h e r h a n g i b ir t o p lu m s a l s ö z le ş m e y a s a s ın ın h e r ş e y d e n ö n c e h e r k e s iç in lib e r a l k o z m o 26 Bir yerde, yasatanımaz devletlere, bu devletler tehlikeli ve saldırgan olmadıkları ve oldukça zayıf oldukları zaman da sadece insan haklarını ihlal ettikleri için müdahale edilip edilmeyeceği sorusu ile mutlaka karşılaşacağız. Bu ciddi soruyu Üçüncü Bölüm te ideal olmayan kuramı incelerken ele alacağım.

119 p o l i t y a d a k ü r e s e l a d a le t s o r u n u n u e le a lm a s ı g e r e k t iğ in i d ü ş ü n e n le r v a r d ır. B u g ö r ü ş e g ö r e o n l a r b ir e y l e r in h e p s in in m a k û l v e a k ı l c ı o l d u k l a r ım v e b e n im ik i a h l â k i g ü ç d iy e t a n ım la d ığ ım g e r e k K a n t d a y a d a J.S. M i l l d e b u l d u ğ u m u z k a p s a m lı lib e r a liz m d e k i, g e r e k s e s iy a s a l l i b e r a liz m d e k i s iy a s a l e ş it liğ in t e m e lin i o lu ş t u r a n - b i r a d a le t d u y g u s u n a v e i y i l i k k a v r a m ın a s a h ip o l m a - y e t e n e ğ in e s a h ip o l d u k l a r ı n ı ile r i s ü r e r le r. O n l a r b u ç ı k ı ş n o k t a s ın d a n s o n r a b i lg is iz lik p e ç e s i a r k a s ın d a b ü t ü n t a r a f la r ın e ş it u z a k lık t a y e r a ld ığ ı k ü r e s e l b i r b a ş la n g ıç d u r u m u d ü ş le r le r. Y e r e l ö r n e k t e 27 b a ş la n g ıç d u r u m u i ç in b e n im s e n e n b iç im d e b i r m a n t ık y ü r ü t e n t a r a f la r b u n d a n s o n r a b ü t ü n i n s a n l a r ın e ş it t e m e l h a k v e ö z g ü r l ü k le r e s a h ip o ld u ğ u y o l u n d a k i b i r i n c i ilk e y i k a b u l e d e r ler. B u ş e k ild e h a r e k e t e t m e k in s a n h a k l a r ı n ı d e r h a l lib e r a l k o z m o p o lit a d a le t in s iy a s a l ( a h l â k i) b o y u t u n a o t u r t a c a k t ır.28 N e v a r k i, b u h a r e k e t t a r z ı b iz i t e k r a r İ k i n c i B ö lü m 7. 2 d e k i ( lib e r a l o lm a y a n t o p lu m la r ın d a im a g e r e k t iğ i g ib i b a z ı y a p t ır ım la r a m a r u z k a l a c a ğ ı a r g ü m a n ı ü z e r in d e d u r u p s o n r a r e d d e t t iğ im ) y e r e g e t ir e c e k t ir, ç ü n k ü b u, a n a y a s a l b ir d e m o k r a s id e h e r k e s in e ş it lib e r a l v a t a n d a ş l ık h a k l a r ı n a s a h ip o lm a s ı g e r e k t iğ in i s ö y le m e k t e n b a ş k a b i r şe y d e ğ ild ir. B u y ü z d e n, lib e r a l b ir h a l k ın d ış p o l it ik a s ı - k i b iz im a y r ın t ıl ı b iç im d e ü z e r in d e d u r a c a ğ ım ız d a b u d u r - s o n u n d a b ü t ü n t o p lu m la r ( id e a l o l a r a k ) lib e r a l o lu n c a y a k a d a r y a v a ş y a v a ş ile r le y e r e k lib e r a l o l m a y a n h a l k l a r ı lib e r a l d o ğ r u lt u d a y ö n le n d ir m e k o la c a k t ır. A n c a k b u d ış p o l it ik a s a d e c e lib e r a l d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u n k a b u l g ö r e c e ğ in i v a r s a y a r. M a k û l lib e r a l b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı o lu ş t u r m a y a ç a lış m a d a n, lib e r a l o lm a y a n t o p lu m la r ın k a b u l g ö r ü p g ö r e m e y e c e ğ in i b ile m e y iz. K ü r e s e l b i r b a ş la n g ıç d u r u m u n u n v a r lığ ı b u n u g ö s t e r m e z v e b iz d e b u n u v a r s a y a m a y ız. 27 Bkz. A Theory o fju stic e, 4, Brian Barry, Theories ofjustice (Berkeiey: University of California Press, 1989) adlı çalışmasında bu prosedürün üstünlüklerini tartışır. Ayrıca bkz. Charles Beitz, Political Theory and International Relations (Princeton: Princeton University Press, 1979), Bölüm III; Thomas Pogge, Realizing Raw ls (Ithaca, N.Y.: Cornell University Press, 1990), Bölüm 3, fasıl 5-6; ve David Richards, International Distributive Justice, N om os, cilt 24 (1982). Saydıklarımın hepsi görünüşe göre aynı yolu seçmişlerdir.

120 H a l k l a r ı n Y a s a s ı g e r ç e k t e v a r o l a n u l u s l a r a r a s ı s iy a s e t d ü n y a s ın d a n h a r e k e t e d e r e k, y e t e r li d e r e c e d e a d il lib e r a l b ir h a l k ın d ış p o l i t i k a s ın ın n e o lm a s ı g e r e k t iğ i ü z e r in d e d u r u r. B u d ış p o l it ik a y ı a ç ım la m a k i ç in H a l k l a r ı n Y a s a s ı, lib e r a l d e m o k r a t ik v e d ü z g ü n h iy e r a r ş ik o lm a k ü z e r e i k i ç e ş it iy i d ü z e n le n m iş h a l k ü z e r in d e t a r t ış ır. B u y a s a a y r ıc a y a s a t a n ım a z d e v le t le r i v e o lu m s u z k o ş u l l a r y ü z ü n d e n s ık ın t ı ç e k e n d e v le t le r i d e t a r t ış ır. B e n im b u k o n u d a k i y a k l a ş ım ım ın b ü y ü k ö lç ü d e b a s it le ş t ir m e le r ih t iv a e t t iğ in i k a b u l e d iy o r u m. N e v a r k i, b u y a k l a ş ım l i b e r a l d e m o k r a t ik b ir h a l k ın d ış p o l it ik a s ın ın n e a m a ç t a ş ım a s ı g e r e k t iğ in i g e r ç e k ç i b iç im d e in c e le m e m iz i s a ğ lıy o r D ü z g ü n T o p l u m l a r H a k k ı n d a A ç ı k l a m a l a r T e k r a r e t m e k g e r e k irs e, d ü z g ü n h iy e r a r ş ik b ir t o p lu m u n lib e r a l b ir t o p lu m k a d a r m a k u l v e a d il o ld u ğ u n u s ö y le m iy o r u m. Ç ü n k ü lib e r a l d e m o k r a t i k b i r t o p lu m u n ilk e le r in e g ö r e h ü k ü m v e r m e k g e r e k irs e, d ü z g ü n h iy e r a r ş ik b ir t o p lu m ü y e le r in e k e s in lik le e şit b iç im d e m u a m e le etm e z. B u n a k a r ş ın, d ü z g ü n b i r t o p lu m d a o r t a k iy i a n la y ış ın a d a y a lı b ir s iy a s a l a d a le t k a v r a m ı v a r d ı r ( İ k in c i B ö lü m 8. 2 ) v e b u k a v r a m t o p lu m u n d ü z g ü n d a n ış m a h iy e r a r ş is in d e d ik k a t e a l ı n ı r ( İ k in c i B ö lü m 9. 1 ). Ü s t e l ik b u t o p lu m, lib e r a l h a l k la r l a a y n ı y e t e r li d e re c e d e a d il H a l k l a r ı n Y a s a s ın a r ia y e t ed er. H a l k l a r ı n halk o l a r a k b ir b ir l e r in e k a r ş ı d a v r a n ış b iç im le r in i b u y a s a b e lirle r. H a l k l a r ı n b ir b ir l e r in e k a r ş ı d a v r a n ış la r ı ile k e n d i m e n s u p la r ın a d a v r a n ış b iç im le r in in b ir b ir in d e n a y r ı ş e y le r o l d u k la r ın ı k a b u l e t m e k ç o k ö n e m lid ir. D ü z g ü n h iy e r a r ş ik b ir t o p lu m, lib e r a l v a t a n d a ş lık k a v r a m ın a s a h ip o lm a d ığ ı iç in k e n d i m e n s u p la r ın a ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r o la r a k y e t e r li d e re c e d e a d il b ir b iç im d e d a v r a n - m a s a d a, a d il v e m a k u l b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ın a r ia y e t eder. D ü z g ü n h iy e r a r ş ik b i r t o p lu m u n y e r in e g e t ir d iğ i a h lâ k i v e y a s a l g e r e k lilik le r, b iz im y a p t ır ım u y g u la m a m ız ı y a d a h a lk ın a, k u r a m la r ın a v e k ü lt ü r ü n e z o r la m ü d a h a le e t m e m iz i g e r e k t ir e c e k s iy a s a l n e d e n le ri b e r t a r a f ed er. B u r a d a y a p t ır ım u y g u la m a m a n e d e n le r in in s a d e c e y a b a n c ı b ir h a l k la iliş k ile r d e m e y d a n a g e le b ile c e k h a t a la r v e y a n lış h e s a p la r d a n ib a r e t o lm a d ığ ın ı v u r g u l a m a k g e re k ir. H a t a la r d a n, y a n lış h e s a p la r

121 d a n v e y a p t ır ım ö n e r e n le r in h a d d in i b ilm e z liğ in d e n d o ğ a c a k t e h lik e n in d e t a b ii k i g ö z ö n ü n e a lın m a s ı g e r e k ir ; a n c a k, d ü z g ü n h iy e r a r ş ik h a l k la r d a, k u r u m l a n b ü t ü n ü y le s iy a s a l lib e r a liz m y a d a g e n e l lib e r a liz m a ç ıs ın d a n y e t e rli d e re c e d e m a k û l o lm a s a b ile, s a y g ı g ö s t e r ilm e y i h a k e d e n b a z ı k u r u m s a l ö z e llik le r e s a h ip t ir. L ib e r a l t o p lu m la r b ir ç o k y ö n d e n b ü y ü k f a r k l ıl ık g ö s t e r e b ilir le r : ö rn e ğ in, b a z ıl a r ı ö t e k ile r d e n d a h a e ş it lik ç id ir.29 A n c a k b u f a r k l ıl ık la r, lib e r a l h a l k l a r t o p lu m u n d a h o ş g ö r ü ile k a r ş ıla n ır. B a z ı h iy e r a r ş ik t o p lu m t ü r le r in d e k i k u r u m l a r d a a y n ı b iç im d e h o ş g ö r ü ile k a r ş ıl a n m a z l a r m ı? B e n k a r ş ıla n a b ile c e k le r in i d ü ş ü n ü y o r u m. B u y ü z d e n, d ü z g ü n h i y e r a r ş ik t o p lu m la r 8-9 d a b e lir t ile n ş a r t l a r a r ia y e t e t t ik le r i t a k d ir d e b u t o p lu m la r ın lib e r a l h a l k l a r t a r a f ın d a n m a k û l b i r H a l k l a r T o p l u l u ğ u n u n s a y g ın b ir e r ü y e s i o l a r a k a lg ıl a n a c a k t ır. B e n im h o ş g ö r ü d e n k a s t ım d a b u d u r. S iy a s a l lib e r a liz m e y a d a d in s e l v e s e k ü le r k a p s a m lı d o k t r in l e r e d a y a n a n b u v e b u n a b e n z e r k o n u l a r d a k i e le ş t ir e l d ir e n m e le r s ü r e c e k t ir. B u g ib i k a r ş ı k o y m a la r lib e r a l h a l k l a r ı n h a k k ı d ı r v e d ü z g ü n h i y e r a r ş ik t o p lu m la r ın ö z g ü r l ü k le r i v e d ü r ü s t lü k le r i ile t u t a r lıd ır. S iy a s a l lib e r a liz m d e H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın k a m u s a l a k l ın a d a y a lı b i r ş e k ild e m ü d a h a le y i s a v u n a n s iy a s a l b i r d a v a ile v a t a n d a ş la r ın k a p s a m lı d o k t r in l e r in e d a y a lı a h l â k i v e d in s e l d a v a a r a s ın d a k i f a r k ı a y ır t e t m e k z o r u n d a y ız. B e n c e, ç o ğ u lc u t o p lu m la r a r a s ın d a is t i k r a r l ı b i r b a r ış ın s a ğ la n m a s ı g e r e k iy o r s a b i r i n c i s i n in g e ç e r l i o lm a s ı g e re k ir T e ş v i k l e r S u n m a S o r u n u B u n o k t a d a y in e d e g e r ç e k b i r s o r u n o r t a y a ç ık a r. D ü z g ü n f a k a t lib e r a l o lm a y a n b i r t o p lu m a d a h a lib e r a l d e m o k r a t ik b i r a n a y a s a g e liş t ir m e le r i iç in t e ş v ik le r v a a d e d ilm e li m id ir? B u s o r u ç ö z ü m ü z o r b ir ç o k s o r u n u b e r a b e r in d e g e t ir iy o r : B u k o n u y u a y d ın l a t m a k i ç in b a z ı ö n e r i l e r im v a r. B ir in c is i, B ir le ş m iş M i l l e t l e r g ib i (id e a l o la r a k ) m a k û l v e d ü z g ü n h a l k la r d a n o lu ş a n b i r ö r g ü t ü n ü y e le r in e d a h a lib e r a l o lm a l a r ı i ç in t e ş v ik v a a d e t m e m e le r i g e r e k ir, ç ü n k ü b u y ö n t e m k e n d i ü y e le r i 29 Political Liberalistn, s.6-7 de söz konusu edilen siyasal ve sosyal eşitlikçiliğin üç durumuna bakınız.

122 a r a s ın d a ih t ila f l a r a y o l a ç a r. O y s a, b u d ü z g ü n f a k a t lib e r a l o lm a y a n h a l k l a r k e n d i ir a d e le r iy le, b u a m a ç iç in I M F ( U lu s la r a r a s ı P a r a F o n u ) g ib i y a r d ım t a l e p l e r in i d iğ e r b o r ç t a le p le r i ile a y n ı ilk e l e r ç e r ç e v e s in d e d e ğ e r le n d ir e n b i r k u r u lu ş t a n k r e d i t a le b in d e b u l u n a b il ir le r. A n c a k b ö y le b ir k r e d iy e ö z e l b i r ö n c e lik t a n ın m a s ı d a lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k l a r a r a s ın d a ih t ila f l a r a n e d e n o l a b i l i r.30 L ib e r a l h a l k l a r ı n k e n d i d ış p o l it ik a la r ı g e r e ğ i b a ş k a h a l k la r ı d a h a lib e r a l o lm a l a r ı y o l u n d a t e ş v ik e t m e k iç in h ib e y a r d ım d a b u l u n m a l a r ı n ı n d a m a k û l o lm a d ığ ın ı d ü ş ü n ü y o r u m. S iv il t o p lu m d a k iş ile r b u a m a ç la ö z e l f o n l a r o lu ş t u r a b ilir le r. A n c a k, lib e r a l d e m o k r a t ik b ir h ü k ü m e t in o lu m s u z k o ş u l l a r a lt ın d a s ık ın t ı ç e k e n h a l k la r a y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü n ü n n e o ld u ğ u ü z e r in d e d ü ş ü n m e s i ç o k d a h a ö n e m lid ir. B u n d a n s o n r a ( 1 6 ) u y g u n k o ş u l la r d a g e r e ğ i g ib i s ı n ı r l a n d ır ı l m ı ş k e n d i k a d e r in i t a y in h a k k ı n ı n h a l k ın y a r a r ı iç in ö n e m li o ld u ğ u n u v e lib e r a l h a l k l a r ı n d ış p o l i t i k a s ı n ın b u f a y d a y ı g ö z ö n ü n e a lm a s ı v e z o r la m a - c ı b i r t u t u m a g ir m e m e s i g e r e k t iğ in i t a r t ış a c a ğ ım. D ü z g ü n t o p lu m la r ın k e n d i k a d e r in i t a y in e t m e o la n a ğ ın a s a h ip o lm a l a r ı g e r e k ir N İ H A Î S A P T A M A L A R E v r e n s e l E r i ş im l i H a l k l a r ı n Y a s a s ı B u r a y a k a d a r H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın id e a l k u r a m ı n ı n i k i n c i b ö lü m ü o la n H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın d ü z g ü n h iy e r a r ş ik t o p lu m la r ı k a p s a m iç in e a lm a s ı k o n u s u n u in c e le d ik ( 8-9 ). Y e t e r li d e re c e d e a d il lib e r a l t o p lu m la r - la d ü z g ü n h iy e r a r ş ik t o p lu m la r ın a y n ı H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı k a b u l e d e c e k le r in i t a r t ış t ık. B u y ü z d e n h a l k la r ın k a r ş ıl ı k l ı i l i ş k il e r i k o n u s u n d a k i s iy a s a l t a r t ış m a, y a s a n ın iç e r iğ i v e ilk e l e r i b a ğ la m ın d a if a d e e d ilm e lid ir. Y e r e l ö r n e k t e, a d a le t in ilk e l e r in i s a p t a r k e n, b a ş la n g ıç d u r u m u n d a k i t a r a f la r k l a s i k (y a d a o r t a la m a ) f a y d a c ılık, b i r g r u p m a k û l s e z g i se l ilk e l e r y a d a b ir a h l â k i m ü k e m m e liy e t ç il ik b iç im i a r a s ın d a s e ç im y a p a r d iy e t a n ım la n a b ilir le r. N e v a r k i, s iy a s a l lib e r a liz m, a h l â k i v e s i 30 Gerçekte günümüzdeki IM F çoğu kez kredi vermek için daha açık ve liberal demokratik kurum- ların geliştirilmesini gerektiren şartlar da dahil olmak üzere siyasal koşullar öne sürmektedir.

123 y a s a l h a y a t ın h e r a la n ın d a g e ç e r li e v r e n s e l b i r i n c i l ilk e le r e r a z ı o lm a z. L ib e r a l d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u n te m e l y a p ıs ın a a it a d a le t ilk e l e r i t ü m ü y le g e n e l ilk e l e r d e ğ ild ir. H e r k o n u y a u y g u la n a m a z la r : K il is e le r e y a d a ü n iv e r s it e le r e, h a t t a b ü t ü n t o p lu m la r ın te m e l y a p ıs ın a b ile u y g u l a n a m a z la r. B u n l a r ö z e r k o la n H a l k l a r ı n Y a s a s ı i ç in d e g e ç e r li d e ğ ild ir. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın s e k iz ilk e s i ( 4 ) ö z g ü r v e e ş it o l a r a k g ö r ü le n iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r iç in g e ç e r lid ir ; b u r a d a t a r a f la r ın s ö z k o n u s u s e k iz ilk e n in f a r k l ı y o r u m l a n a r a s ın d a n s e ç im y a p t ı k l a r ı n ı s ö y le y e b ilir iz. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı o lu ş t u r u r k e n, k a p a l ı v e k e n d i k e n d in e y e t e r li lib e r a l d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u n t e m e l y a p ıs ın a a it s iy a s a l a d a le t i l k e le r in d e n y o l a ç ı k ı y o r u z.31 B u n d a n s o n r a t a r a f la r ın e ş it h a l k l a r ı n t e m s ilc ile r i o l a r a k iy i d ü z e n le n m iş H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a a it H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın i l k e l e r in i s e ç t ik le r i i k i n c i f a k a t u y g u n b i r b a ş la n g ıç d u r u m u n u b iç im le n d ir iy o r u z. B a ş la n g ıç d u r u m u f i k r i e s n e k t ir v e e le a lm a n k o n u y a u y a c a k b iç im d e s ü r e c in h e r a ş a m a s ın d a d e ğ iş ik lik y a p ılm a s ın a m ü s a it t ir. H a l k l a r ı n Y a s a s ı m a k û l b iç im d e t a m a m la n d ığ ın d a, i l g ili b ü t ü n s iy a s i k o n u l a r d a ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r v e o n l a r ın h ü k ü m e t le r i ile ö z g ü r v e e ş it h a l k la r a a it m a k û l s iy a s a l ilk e l e r i iç e r e c e k t ir. B u y a s a a y r ıc a h a l k l a r a r a s ı iş b ir liğ i ö r g ü t le r in in k u r u l m a s ı v e ç e ş it li g ö r e v v e y ü k ü m l ü l ü k l e r in b e lir le n m e s in d e d e r e h b e r o la c a k t ır. H a l k l a r ı n Y a s a s ı b u ş e k ild e m a k û l b iç im d e t a m a m la n d ığ ın d a, s iy a s e t le i l g ili h e r k o n u d a g e r e k li ilk e l e r i k a p s a y a c a k b iç im d e g e n iş le t ile r e k e v re n s e l e r i ş i m l i b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ı h a lin e g e lm iş o la c a k t ır. ( H a l k l a r ı n Y a s a s ı e n k a p s a m lı s iy a s a l k o n u o la n s iy a s a l H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u d ü z e n le r.) S iy a s a l a ç ıd a n, h e r k o n u d a k a r a r v e r il m e s in i s a ğ la y a c a k ilk e v e s t a n d a r t l a r b u y a s a d a m e v c u t t u r. B i r i n c i v e İ k i n c i B ö lü m le r d e k i i k i a ş a m a lı d ü z e n in m a k û l o lu p o lm a d ığ ı s o n u c u n u n, ü z e r in d e iy ic e d ü ş ü n ü l d ü ğ ü n d e d e s t e k le n ip d e s t e k le n m e y e c e ğ in e g ö r e b e lir le n ir Bkz. Political Liberalistn, konuşma I, Temel Kavramlar. 32 Bu sözle, A Theory o f justice, 3-4, 9 da açıkladığım düşünsel denge ile aynı şeyi kastediyorum.

124 P r a t ik A k ı l d a n T ü m d e n g e lim Y a p ıla m a z H a l k l a r ı n Y a s a s ı s u n u m u m d a K a n t ın foedus pacificum k a v r a m ın d a n v e o n u n d ü ş ü n c e le r in d e n b ü y ü k ö lç ü d e y a r a r la n d ığ ım iç in, ş u n u s ö y le m e m g e r e k ir : H a k v e a d a le t, d ü r ü s t lü k, y a d a m a k û liy e t ilk e le r in e, g e r i p la n d a y a t a n p r a t ik a k ı l k a v r a m ın d a n y o l a ç ı k a r a k u l a ş m ıy o r u z. 33 A k s in e, p r a t ik a k ı l k a v r a m ın a v e o n u m e y d a n a g e t ir e n m a k û liy e t, d ü z g ü n lü k v e a k ı l c ı l ı k d ü ş ü n c e le r in e i ç e r ik k a z a n d ır ıy o r u z. B u ü ç n o r m a t i f d ü ş ü n c e y e a it k r it e r le r e s o n u ç ç ı k a r a r a k d e ğ il, h e r ö r n e k iç in b ir e r b ir e r s a y ıp, t a n ım la y a r a k u l a ş a b ilir iz. P r a t ik a k ıl s a d e c e, n e y a p ılm a s ı g e r e k t iğ i, y a d a d a h a n g i k u r a m l a r ı n, p o l i t i k a l a r ı n, h a n g i n e d e n le r d e n d o la y ı m a k û l, d ü z g ü n y a d a a k ı l c ı o ld u ğ u h a k k ın d a a k ı l y ü r ü t m e k t ir. B u ü ç d ü ş ü n c e n in h e r b i r i ile i l g ili g e r e k li v e y e t e r li k o ş u l la r a a it b ir l i s te y o k t u r, b u y ü z d e n g ö r ü ş a y r ı l ı k l a r ı n ı n o lm a s ı o la ğ a n d ır. Ö t e y a n d a n, m a k û liy e t in, d ü z g ü n lü ğ ü n v e a k ı l c ı l ı ğ ı n iç e r iğ i g e re ğ i g ib i b e lir le r - d iğ in d e e ld e e d ile n d o ğ r u l u k v e a d a le t ilk e v e s t a n d a r t l a n ö r t ü ş e c e k v e ü z e r in d e iy ic e d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z t a k d ir d e b iz im t a r a f ım ız d a n d a t a s v ip e d ile c e k t ir. A m a b u g a r a n t i d e ğ ild ir. P r a t ik a k ı l k a v r a m ı K a n t ile b a ğ d a ş t ır ılm ış o ls a d a, s iy a s a l lib e r a liz m o n u n a ş k ın id e a liz m in d e n t a m a m e n f a r k l ıd ır. S iy a s a l lib e r a liz m m a k û liy e t d ü ş ü n c e s in i t a n ım la r. 34 M a k û l t e r im i B ir Adalet Kuram ı nda s ı k s ı k k u l l a n ı l m ı ş a n c a k s a n ır ım h iç b i r z a m a n t a n ım la n m a - m ış t ır. B u, i l g ili k o n u y a i l i ş k in h e r k r it e r in o r t a y a k o n d u ğ u 35 Siyasi L i- beralizm'de y a p ılm ış, y a n i m a k û l t e r im in in k u lla n ı l d ı ğ ı h e r ş e y te k t e k t a n ım la n m ış t ır. N e t ic e d e, m a k û l v a t a n d a ş la r ın t a n ım la y ıc ı o r t a k ö z e lik l e r i, k e n d ile r i ile e ş it o l a n l a r l a h a k k a n iy e t l i k o ş u l l a r a lt ın d a t o p lu m s a l iş b ir liğ in e g ir m e y e is t e k li o lm a l a r ı v e m u h a k e m e s o r u m l u l u ğ u n u k a b u l e t m e le r id ir.36 A y r ıc a, o n l a r ın s a d e c e m a k û l k a p s a m lı d o k t r i n 33 Political Liberalism 'deki III. Konferans bu açıdan yanıltıcıdır. Bu kitabın birçok yerinde makûl ve akılcı içeriğinin pratik akıl ilkelerinden alındığı izlenimini veriyorum. 34 Burada hem Political Liberalism e, hem Kamusal Akıl Düşüncesinin Yeniden Ele Almması na gönderme yapıyorum. 35 Bkz. Political Liberalism, s A. g. e s

125 le r i o n a y l a d ık l a r ı d a s ö y le n ir.37 B u n a k a r ş ıl ı k, b u d o k t r in l e r lib e r a l d e m o k r a t i k b i r r e j im in e s a s la r ın ı38 k a b u l e d iy o r v e y a ş a m la i l g ili ( d i n î y a d a d in d ış ı) b i r ç o k d e ğ e r y a r g ıla r ın d a t u t a r lı, is t i k r a r l ı v e b i l i n ç l i b i r s ı r a la m a iz l iy o r la r s a, m a k û l d o k t r in l e r d ir. B u d o k t r in l e r in is t ik r a r l ı o l m a la r ı b e k le n e b ilir s e d e, g e le n e k le r in in o lu ş m a s ü r e c i g ö z ö n ü n e a lın d ı ğ ın d a d o ğ r u v e y e t e r li n e d e n le r le g e liş e c e k le r d ir.39 G e n e ld e s iy a s a l y a r g ıla r d a d a g ö r ü ş a y r ı l ı k l a r ı b e k le n e b ilir, b u y ü z d e n b ü t ü n o y ç o k lu ğ u k u r a l l a r ı n ı r e d d e t m e k m a k û l b ir y a k l a ş ım d e ğ ild ir. A k s i t a k d ir d e lib e r a l d e m o k r a s i i m k a n s ız h a le g e lir.40 S iy a s a l lib e r a liz m d e b u b e lir le m e n in m a k û l o ld u ğ u n u k a n ıt la y a c a k b ir y o l m e v c u t d e ğ ild ir. A m a b u n a d a g e re k y o k t u r. S iy a s a l o la r a k m a k û l o la n, s a d e c e ö t e k i ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r a a d il iş b ir liğ i ş a r t la r ı s u n m a k t ır ; b u n u re d d e t m e k is e s iy a s a l a ç ıd a n m a k û l d e ğ ild ir. D ü z g ü n l ü k f i k r i n i n a n la m ı d a y in e a y n ı y o l la a ç ık la n ır. D a h a ö n ce d e s ö y le d iğ im g ib i, d ü z g ü n b ir t o p lu m s a l d ır g a n d e ğ ild ir v e s a d e c e k e n d in i s a v u n m a k i ç in s a v a ş a g ire r. D ü z g ü n b i r t o p lu m, m e n s u p la r ın ın t ü m ü n e in s a n h a k l a r ı n ı t a n ıy a n, o r t a k iy i f i k r i n e d a y a lı a d a le t a n la y ış ı n a s a h ip t ir ; t e m e l y a p ıs ı, b u v e d iğ e r h a k l a r ı k o r u y a n v e t o p lu m d a k i h e r k e s im in d a n ış m a s is t e m in d e s e ç ilm iş b ir im le r t a r a f ın d a n d ü z g ü n b ir b i ç im d e t e m s il e d ilm e s in i s a ğ la y a n d ü z g ü n b ir d a n ış m a h iy e r a r ş is in i iç e rir. S o n o la r a k, h u k u k s is t e m in i y ö n e t e n y a r g ıç v e y e t k ilile r in s a m im i y e tle v e g a y r ı m a k û l o lm a y a n b ir ş e k ild e y a s a n ın o r t a k iy i f ik r in e d a y a lı a d a le t a n la y ış ın a u y g u n o ld u ğ u n a in a n m a s ı ş a rtt ır. S a d e c e z o r la m a y a d a y a n a n y a s a l a r b a ş k a ld ır ı v e d ir e n iş e n e d e n o lu r. B u n l a r b ir k ö le t o p - l u m u n d a o la ğ a n d ır a m a d ü z g ü n b ir t o p lu m d a y e r a la m a z. A k ı l c ı l ı k ilk e l e r in e g e lin c e, b u i lk e l e r y a ş a m p l a n l a r ı n ı n, t a r t ı ş ı m a a k ı l c ı l ı k v e A r i s t o c u İ l k e 41 ü z e r in d e k a r a r v e r il m e s in d e k i b e lir 37 A.g.e., s A.g.e., s.xviii. 39 A.g.e., s.59. AO A.g.e., s A Theory o f Justice'âe böi. 63, s.411*de şöyle yazıyorum: Bu ilkeler [akılcı bir tercih olarak] sonuçta akılcılık kavramının yerine geçeceğinden numara verilerek sıralanmalıdır. Sayma ilkeleri için böl. 63, s e bakınız.

126 le y ic i a k ı l c ı l ı k ilk e l e r i n im in c e le y e n B ir Adalet Kuram t n d a t a n ım la n m ış t ır. B e l ir le y ic i ilk e l e r e n b a s it y a d a e n t e m e l ilk e le r d ir. B u ilk e l e r ş u n l a r ı s ö y le r : D i ğ e r h e r ş e y e ş it o ld u ğ u n d a, k iş i n i n k e n d is in i h e d e f i n e u l a ş t ır a c a k e n e t k in a r a c ı s e ç m e s i a k ılc ıd ır. Y a d a : D iğ e r h e r ş e y e ş its e, b iz im b a ş k a l a r ı n ı n g e r ç e k le ş t ir d iğ i b ü t ü n a m a ç l a r ı v e d a h a b a ş k a a m a ç l a r ı g e r ç e k le ş t ir m e m iz i s a ğ l a y a c a k e n k a p s a m lı a lt e r n a t if i s e ç m e m iz a k ılc ıd ır. Y in e s ö y le m e k g e r e k ir k i, b u a k ı l c ı l ı k i lk e l e r i b e l i r t i l d i ğ i g ib i s a d e c e ile r i s ü r ü le n y a d a d ü ş ü n ü lm ü ş ilk e l e r d ir, s o n u ç d e ğ ild ir.

127

128 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İdeal Olmayan Kuram 1 3. H A K L I S A V A Ş D O K T R İ N İ : S A V A Ş M A H A K K I İ d e a l O l m a y a n K u r a m ı n R o l ü u n o k t a y a k a d a r id e a l k u r a m ı n ü z e r in d e d u r m u ş t u k. L ib e r a l b ir Ba d a le t k a v r a m ın ın k a p s a m ın ı g e n iş le t ir k e n iy i d ü z e n le n m iş, y a n i l ib e r a l v e d ü z g ü n h a l k la r d a n o lu ş a n H a l k l a r T o p l u lu ğ u iç in b i r H a l k l a r ın Y a s a s ı id e a l k a v r a m ın ı g e liş t ir m iş t ik. B u k a v r a m, s ö z ü n ü e t t iğ i m iz iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r ın k a r ş ı l ı k l ı t u t u m la r ın d a v e o r t a k ç ı k a r l a r ın ı g e r ç e k le ş t ir m e k iç in o r t a k k u r u m l a r o lu ş t u r m a l a r ın d a y o l g ö s t e r m e k a m a c ın ı ta ş ır. B u k a v r a m a y r ıc a o n l a r a iy i d ü z e n le n m e m iş h a l k l a r l a k u r a c a k l a r ı i liş k il e r d e d e r e h b e r lik e d e c e k t ir. H a l k l a r ı n Y a s a s ı t a r t ış m a m ız ı t a m a m la m a d a n ö n c e, h e r n e k a d a r b ü t ü n b o y u t la r ıy la e le a la m a s a k d a, b ü y ü k h a k s ı z l ık l a r ı n v e y a y g ın k ö t ü l ü k l e r i n k o l g e z d iğ i d ü n y a m ız d a k i h iç id e a l o lm a y a n k o ş u l la r la i l g ili s o r u n la r ı g ö z ö n ü n e a lm a k z o r u n d a y ız. D ü n y a n ı n b i r y e r in d e b i r t a k ım g ö r e c e iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r ı n v a r o ld u ğ u n u v a r s a y a r s a k, id e a l o lm a y a n k u r a m b a ğ la m ın d a b u h a l k l a r ı n iy i d ü z e n le n m e m iş h a l k la r a k a r ş ı n a s ıl d a v r a n m a la r ı g e r e k t iğ in i s o r m a m ız g e r e k ir. İ y i d ü z e n le n m iş h a l k la r ın

129 te m e l ö z e lliğ i, b ü t ü n h a l k l a r ı n H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı ( id e a lin i) k a b u l e d ip u y g u l a d ığ ı b i r d ü n y a d a y a ş a m a k is t e m e le r id ir. İ d e a l o lm a y a n k u r a m b u u z u n e r im li a m a c ın n a s ıl g e r ç e k le ş e b i le c e ğ in i, y a d a b u y o l d a y a v a ş y a v a ş h a n g i a d ım l a r ın a t ılm a s ı g e r e k t i ğ in i s o r g u la r. A h l â k k u r a l l a r ı n ın iz in v e r d iğ i, s iy a s a l a ç ıd a n o la s ı v e e t k in o lm a s ı b e k le n e b ile c e k p o l i t i k a l a r ı v e e y le m b iç im le r in i a r a ş t ır ır. B u b iç im d e o lu ş t u r u la n id e a l o lm a y a n k u r a m p e ş in o la r a k id e a l k u r a m ı n v a r o ld u ğ u n u k a b u l e d e r. Ç ü n k ü id e a l h i ç o lm a z s a a n a h a t la r ı ile ta - n ım la n ın c a y a k a d a r - k i b iz d e a n c a k b u n u u m a b i l i r i z - id e a l o lm a y a n k u r a m ı n s o r u l a r ı n a c e v a p b u la b ile c e ğ i b i r h e d e f, b ir a m a ç y o k t u r. H e r n e k a d a r g ü n ü m ü z d ü n y a s ın d a k i b e l i r l i k o ş u l l a r - s t a t ü k o - H a l k l a r T o p l u m u n u n id e a l o la r a k g e r ç e k le ş m e s in d e b e lir le y ic i o lm a s a d a, b u k o ş u l l a r id e a l o lm a y a n k u r a m ı n s o r u l a r ı n a v e r ile c e k b e lir li y a n ıt la r ü z e r in d e e t k ili o lu r. Ç ü n k ü b u s o r u l a r g e ç iş d ö n e m i ile ilg ili, y a s a t a n ı- m a z d e v le t le r in v e o lu m s u z k o ş u l l a r a lt ın d a y a ş a y a n t o p lu m la r ın v a r o ld u ğ u b i r d ü n y a d a n b ü t ü n t o p lu m la r ın H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı k a b u l ett iğ i b i r d ü n y a y a n a s ıl u l a ş ıla c a ğ ın a d a i r s o r u la r d ır. G i r i ş b ö lü m ü n d e g ö r d ü ğ ü m ü z g ib i, i k i t ü r id e a l o lm a y a n k u r a m v a r d ır. B u n l a r d a n b ir i, u y m a m a d u r u m la r ın d a, y a n i b a z ı r e jim le r in m a k û l b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ın a u y m a y a k a r ş ı ç ı k t ı k l a r ı d u r u m la r l a ilg ile n ir ; b u r e jim le r s a v a ş ın o r e jim in a k ı l c ı (a m a m a k û l o lm a y a n ) ç ı k a r l a r ı n a h iz m e t e d e c e ğ in e y a d a e d e b ile c e ğ in e in a n ır. B e n b u r e jim le r e yasatam- maz devletler d iy o r u m. Ö t e k i t ü r d e k i id e a l o lm a y a n k u r a m is e o lu m s u z k o ş u l la r la, y a n i is t e r lib e r a l, is t e r d ü z g ü n o ls u n, t o p lu m la r d a k i ta r ih s e l, t o p lu m s a l v e e k o n o m ik k o ş u l l a r ı n o n l a r ın iy i d ü z e n le n m iş b ir r e jim e u l a ş m a l a r ın ı o la n a k s ız l a ş t ır m a s a b ile z o r la ş t ır a n k o ş u l la r la ilg i len ir. B e n b u to p lu m la ra zorluk içindeki toplumlar1 d iy o ru m. U y m a m a k u r a m ı ile b a ş la y a lım v e H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın b a ş t a k i 1 Başka olasılıklar da vardır. Bazı devletler iyi düzenlenmiş değillerdir ve insan haklarına riayet etmezler ama saldırgan değilerdir, komşularına saldırmayı düşünmezler. Olumsuz koşulların altında ezilmezler ama aralarında yaşayan bazı azınlıkların insan haklarını ihlal eden bir devlet politikaları vardır. Yeterli derecede adil ve düzgün H alklar Topluluğu tarafından kabul edilen haklan tanımadıkları için bunlar yasatanımaz devletlerdir ve çok ciddi vakalarda bunlara müdahalede bulunmak gerekebilir. Bu konuyu daha ayrıntılı biçimde aşağıda not 6 da ele alacağım.

130 b e ş in c i ilk e s i o la n e ş it lik ilk e s in in ( 4. 1 ) iy i d ü z e n le n m iş h a l k la r a k e n d i l e r i n i s a v u n m a k i ç in s a v a ş m a h a k k ı v e r d iğ in i, a n c a k b u n u n g e le n e k se l h ü k ü m r a n l ı k t a n ım ın d a o ld u ğ u g ib i d e v le t in a k ı l c ı ç ı k a r l a r ı n ı a k ı l c ı b iç im d e g e r ç e k le ş t ir m e y e y ö n e l i k b ir h a k o lm a d ığ ın ı v e b u n u n y e t e r li b i r n e d e n o lm a d ığ ın ı a n ım s a y a lım. G e r e k lib e r a l, g e r e k s e d ü z g ü n, iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r b i r b i r l e r in e s a v a ş a ç m a z la r ; a n c a k v a r l ı k l a r ı n ın v e g ü v e n l ik le r in in y a s a t a n ım a z d e v le t le r in y a y ılm a c ı p o l i t i k a l a r ı y ü z ü n d e n c id d i b iç im d e t e h lik e y e g ir d iğ in e s a m im iy e t le v e m a k û liy e t ç e r ç e v e s in d e in a n d ı k l a r ın d a s a v a ş a g ir e r le r. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın s a v a ş m a ilk e l e r i n in k a p s a m ın ı a ş a ğ ıd a ir d e le y e lim İ y i D ü z e n le n m iş H a l k l a r ı n S a v a ş m a H a k k ı H i ç b i r d e v le t m akûl ç ı k a r l a r ı y e r in e akılcı ç ı k a r l a r ı n ı g e r ç e k le ş t ir m e k iç in s a v a ş a g ir m e h a k k ın a s a h ip d e ğ ild ir. A n c a k H a l k l a r ı n Y a s a s ı b ü t ü n iy i d ü z e n le n m iş h a l k la r a ( g e r e k lib e r a l, g e re k s e d ü z g ü n ), v e a s l ı n d a y e t e r li d e r e c e d e a d il b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı k a b u l e d ip u y g u la y a n h e r t o p lu m a, k e n d ile r in i s a v u n m a k iç in s a v a ş h a k k ı t a n ır.2 H e r n e k a d a r b ü t ü n iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r b u h a k k a s a h ip o ls a l a r d a, b u t o p lu m la r d a v r a n ış la r ın ı k e n d i h e d e f v e a m a ç la r ın a g ö r e f a r k l ı b i ç im d e y o r u m la y a b ilir l e r. B u f a r k l a r ı a ş a ğ ıd a b e lir t e c e ğ im. L ib e r a l b ir t o p lu m k e n d is in i s a v u n m a k iç in s a v a ş a g ir d iğ in d e, v a t a n d a ş la r ın ın te m e l ö z g ü r l ü k l e r i n i v e a n a y a s a l d e m o k r a t ik s iy a s a l k u r u m l a r ı n ı k o r u m a k v e m u h a f a z a e t m e k iç in m ü c a d e le e d e r. G e r ç e k te n d e, lib e r a l b ir t o p lu m a d il b i r b iç im d e v a t a n d a ş la r ın ı n e e k o n o m ik z e n g in l ik y a d a d o ğ a l k a y n a k e ld e e t m e k, n e d e g ü ç k a z a n m a k v e i m p a r a t o r l u k k u r m a k i ç in s a v a ş m a y a z o r la y a m a z. 3 (B ö y le a m a ç la r t a ş ı y a n b i r t o p lu m a r t ık H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı ih la l e t m iş t ir v e y a s a t a n ım a z b i r d e v le t o lu r.) A s k e r e a lm a k, s ila h lı k u v v e t le r k u r m a k ü z e r e y a d a d a h a b a ş k a b iç im d e v a t a n d a ş la r ın ö z g ü r l ü k le r in e m ü d a h e le d e b u l u n m a k, lib e r a l s iy a s a l a n la y ış a g ö r e a n c a k ö z g ü r l ü k a d ın a, y a n i lib e r a l 2 Savaşma hakkı normal olarak müttefikleri savunma hakkını da içerir. 3 Kuşkusuz liberal denilen toplumlar bazen bunu yapar, ancak bu onların hatalı davrandığını gösterir.

131 d e m o k r a t ik k u r u m l a n v e s iv il t o p lu m u n b i r ç o k d in s e l y a d a d in s e l o l m a y a n g e le n e k le r in i v e y a ş a m b i ç im l e r in i k o r u m a k iç in g e r e k li o ld u ğ u t a k d ir d e y a p ıla b ilir. 4 L ib e r a l a n a y a s a l h ü k ü m e t in k e n d in e h a s ö z e lliğ i, d e m o k r a t ik p o l i t i k a l a r ı g e r e ğ i o l a r a k v e k a m u s a l a k l ın g ö s t e r d iğ i y o ld a, v a t a n d a ş l a r ın k e n d i t o p lu m a n l a y ış la r ın ı if a d e e d e b ilm e le r i v e b u n u s a v u n m a k iç in g e r e k e n e y le m le r e g ir iş e b ilm e le r id ir. Y a n i, id e a l o l a r a k v a t a n d a ş l a r s i v i l t o p lu m ü y e s i o la r a k s a d e c e k e n d i ö z e l ç ı k a r l a r ı n ın e n iy i n a s ıl s a ğ la n a c a ğ ı h a k k ın d a b i r g ö r ü ş d e ğ il, gerçek b ir s iy a s a l g ö r ü ş o lu ş t u r a b ilir le r. B u g ib i (g e rç e k t e n s iy a s a l) v a t a n d a ş la r s iy a s a l d o ğ r u l a r ı n v e a d a le t in d o ğ r u l a r ı v e y a n l ı ş l a r ı h a k k ı n d a v e t o p lu m u n f a r k l ı k e s im le r i n i n r e f a h ı iç in n e y in g e r e k li o ld u ğ u k o n u s u n d a b ir g ö r ü ş e s a h ip o l u r la r. Siyasal Liberalizm de o ld u ğ u g ib i h e r v a t a n d a ş ın b e n im i k i a h l â k i g ü ç d e d iğ im, n e y in a d il v e n e y in iy i o ld u ğ u n u s e ç e b ilm e y e t is in e s a h ip o ld u ğ u d ü ş ü n ü lü r. A y r ıc a, h e r v a t a n d a ş ın d a im a k a p s a m lı b i r d in î, fe ls e f î v e a h l â k i d o k t r in l e b a ğ d a ş a n b i r d o ğ r u lu k a n la y ış ı o ld u ğ u v a r s a y ılır. İş t e b u y e t ile r v a t a n d a ş la r ın v a t a n d a ş lık r o l l e r i n i o y n a m a l a r ın ı, s iy a s a l v e y u r t t a ş lık ö z e r k lik l e r in e s a h ip ç ı k m a l a r ı n ı s a ğ la r. A d a le t i l k e le r i v a t a n d a ş la r ın y ü k s e k ç ı k a r l a r ı n ı k o r u r ; b u n la r lib e r a l a n a y a s a v e t o p lu m u n t e m e l y a p ıs ı ç e r ç e v e s i iç in d e g a r a n t i a lt ın a a lın m ış t ır. B u k u r u m la r, s iv il t o p lu m u n a r k a p l a n k ü l t ü r ü n ü 5 g e liş t ir m e s in e e lv e r iş li y e t e r li d e r e c e d e a d il o r t a m ı s a ğ la r. D ü z g ü n t o p lu m la r ın d a k e n d ile r in i s a v u n m a k iç in s a v a ş m a y a h a k la r ı v a r d ır. O n l a r n e y i s a v u n d u k la r ın ı lib e r a l t o p lu m la r d a n f a r k l ı b i ç im d e d ile g e t ir e c e k le r d ir ; a n c a k d ü z g ü n t o p lu m la r ın d a s a v u n m a y a d e ğ e r b ir ş e y le r i v a r d ır. Ö r n e ğ in, h a y a li b ir d ü z g ü n t o p lu m o la n K a z a n is - t a n ın h ü k ü m d a r la r ı h a k lı o la r a k k e n d i d ü z g ü n h iy e r a r ş ik M ü s l ü m a n t o p lu m la r ın ı s a v u n a b ilir le r. O n l a r k e n d i t o p lu m la r ın ın f a r k l ı in a n ış la r a b a ğ lı ü y e le r in e s a y g ı g ö s t e r m e k t e v e, M ü s l ü m a n o lm a y a n v e lib e r a l t o p l u m la r d a d a h il, ö t e k i t o p lu m la r ın s iy a s a l k u r u m la r ın ı s a y g ı ile k a r ş ıl a 4 Bkz. A Th eory o fju s tic e, böl.58, s.380 ve devamı. 5 Bkz. Political Liberalistn, s. 14.

132 m a k t a d ır la r. A y r ıc a in s a n h a k la r ın a s a y g ı g ö s t e r ip r ia y e t e t m e k t e d ir le r ; t e m e l y a p ıla r ı d ü z g ü n b ir d a n ış m a h iy e r a r ş is i iç e rm e k t e ; v e ( m a k û l) b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı k a b u l e d ip o n a u y g u n d a v r a n a c a k la r d ır. D a h a ö n c e s a y d ığ ım ız t ü r t o p lu m la r d a n b e ş in c is i -yardım sever m utlakiyetçi- d e k e n d in i s a v u n m a k iç in s a v a ş m a h a k k ın a s a h ip g ib i g ö r ü n ü r. Y a r d ım s e v e r m u t la k iy e t ç i b i r t o p lu m d a in s a n h a k l a r ı n a s a y g ı g ö s t e r ip r ia y e t e tse b ile, b u t o p lu m s iy a s a l k a r a r l a r ın a lın m a s ı s ı r a s ın d a ü y e le r in in a n la m l ı b i r r o l o y n a m a s ın ı s a ğ la m a d ığ ı i ç in iy i d ü z e n le n m iş b ir t o p lu m d e ğ ild ir. A n c a k s a l d ır g a n o lm a y a n v e in s a n h a k l a r ı n a r ia y e t e d e n her t o p lu m k e n d in i s a v u n m a h a k k ın a s a h ip t ir. R u h s a l y a ş a m la r ı v e k ü lt ü r l e r i b iz im g ö z ü m ü z d e y ü k s e k o lm a s a b ile h ü k ü m r a n l ı k l a r ı n a t e c a v ü z e d ild iğ in d e d a im a k e n d ile r in i s a v u n m a h a k la r ı v a r d ır H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın D ı ş P o lit ik a d a Y o l G ö s t e r ic iliğ i M a k û l b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ı iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r a, u la ş m a k is te d ik le r i h e d e fle r i b e lir le m e k v e b a ş v u r m a la r ı y a d a k a ç ın m a la r ı g e r e k e n y ö n t e m le r i g ö s t e r m e k s u r e t iy le y a s a t a n ım a z r e jim le r e k a r ş ı a la c a k l a r ı t a v ır h a k k ın d a r e h b e r lik y a p a r. İ y i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r ın b ir in c i d e re c e d e v e e n ö n c e lik li g ö r e v le r i s a v u n m a d ır. U z u n e r im li a m a ç la r ı ise s o n u ç t a b ü t ü n t o p lu m la r ın H a l k l a r ı n Y a s a s ın a r ia y e t e t m e le r in i s a ğ la m a k v e iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r t o p lu l u ğ u n d a ta m v e s a y g ın b ir ü y e o l m a k t ır. B ö y le c e in s a n h a k la r ı h e r y e r d e g ü v e n c e a lt ın a a lın m ış o lu r. B ü t ü n t o p lu m la r ın b u a m a ç e t r a f ın d a n a s ıl b ir le ş t ir ile c e ğ i is e b ir d ış p o l i t ik a s o r u n u d u r ; b u s iy a s a l b ilg e lik is t e r v e b a ş a r ı k ıs m e n ş a n s a b a ğ lıd ır. S iy a s e t fe ls e fe n in b u k o n u d a e k le y e b ile c e ğ i fa z la b ir şe y y o k t u r ; b u r a d a s a d e c e b a z ı b ild ik n o k t a la r ı h a t ır la t m a k t a n ö te y e g it m e y e c e ğ im. İ y i d ü z e n le n m iş h a l k l a r ı n b u u z u n e r im li a m a c a u l a ş m a l a r ı iç in, iy i d ü z e n le n m e m iş r e jim le r le i l g ili o r t a k g ö r ü ş le r i v e p o l i t i k a l a r ı iç in b i r ç e ş it k o n f e d e r a t if m e r k e z v e k a m u s a l f o r u m g ö r e v i y a p a c a k y e n i k u r u m l a r v e y ö n t e m le r g e liş t ir m e le r i g e r e k m e k t e d ir. B u n l a r ı B ir le ş m iş M il l e t l e r g ib i k u r u l u ş l a r ç e r ç e v e s i iç in d e y a d a iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r a r a s ın d a b e lir li k o n u la r d a a y r ı it t if a k la r k u r a r a k g e r ç e k l e ş t ir e b il ir B u

133 k o n f e d e r a t if m e r k e z iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r a r a s ın d a h e m b i r g ö r ü ş ü n o lu ş m a s ın a h e m d e b u g ö r ü ş ü n if a d e e d ilm e s in e h iz m e t e d e b ilir. B a s k ıc ı v e y a y ılm a c ı r e jim le r d e k i a d il o lm a y a n v e z a lim k u r u m l a r ile b u k u r a m l a r ı n in s a n h a k la r ı i h la lle r i b u m e r k e z d e k a m u n u n g ö z le r i ö n ü n e s e r ile b ilir. Y a s a t a n ım a z r e jim le r b ile b u t ü r e le ş t ir ile r e, ö z e llik le b u e le ş t i r i l e r lib e r a l y a d a B a t ılı a n la y ış d iy e g ö z a r d ı e d ile m e y e c e k m a k û l v e s a ğ la m b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ın a d a y a n ıy o r s a, t a m a m e n k a y ıt s ız k a l m a z la r. B ö y le c e z a m a n iç in d e iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r g id e r e k y a s a t a n ım a z r e jim le r e u y g u l a m a l a r ın ı d e ğ iş t ir m e le r i y o l u n d a b a s k ı y a p a b ilir le r ; a n c a k b u b a s k ın ın d a t e k b a ş ın a e t k ili o lm a s ı b e k le n e m e z. B u n u n e k o n o m i k v e d iğ e r y a r d ı m l a r ı n k e s ilm e s i y a d a y a s a t a n ım a z r e jim le r in k a r ş ı l ı k l ı fa y d a s a ğ la y a c a k iş b i r l i k l e r i n e s a y g ın b i r ü y e o la r a k a lın m a s ın ın e n g e lle n m e s i g ib i y ö n t e m le r le d e s t e k le n m e s i g e r e k e b ilir. B u s o r u n la r k a r ş ıs ın d a n e y a p m a k g e r e k t iğ i is e e s a s it ib a r iy l e s iy a s a l y a r g ı ( ju d g e - m e n t ) k o n u s u d u r v e ç e ş it li p o l i t i k a l a r ı n o la s ı s o n u ç l a r ı n ı n s iy a s a l d e ğ e r le n d ir m e s in e b a ğ lıd ır. 6 6 Daha önce, başka devletler için tehlike arzetmeyen, saldırı emelleri beslemeyen ve aslında belki de zayıf olan yasatanımaz devletlere sadece insan haklarını çiğnedikleri için müdahalede bulunmanın meşru olup olmadığını kendimize sormak zorunda olduğumuzu söylemiştim. Böyle durumlarda ilk bakışta bir müdahaleyi haklı gösterecek nedenler olabilir, ancak ileri uygarlık düzeyine ulaşmış toplumlar ile ilkel toplumlara karşı farklı davranmak gerekir. Liberal ya da düzgün toplumlarla hiçbir ilişkisi olmayan ilkel ve tecrit edilmiş toplumlara farklı davranılmalıdır. Öte yandan daha gelişmiş, liberal ya da düzgün toplumlarla ticari ya da daha başka işbirliği ilişkilerine girmek isteyenlere karşı alınacak tavır daha başkadır. Azteklere benzer gelişmiş bir toplumu düşünün. Bu toplum, Halklar Topluluğunun bütün yasalara saygılı üyelerine karşı zararlı bir tutum göstermiyor, ancak kendi toplumundaki alt sınıfı köle olarak kullanıyor, genç üyelerini ise tapınaklarda kurban etmek için bekletiyor. Onları bu adetlerinden vazgeçirmenin kibar bir yolu var mıdır? Bence onlara insan haklarına saygı göstermedikleri takdirde toplumsal bir işbirliği sistemine katılmalarının kesinlikle imkansız olduğunu, oysa böyle bir sistemin onlara büyük yararlar sağlayacağını anlatmak gerekir. Kölelik ve kurban edilme tehditi altında yürütülen bir sistem bir işbirliği sistemi değildir ve uluslararası işbirliği sisteminin bir parçası olamaz. (Ayrıca bkz. Dördüncü Bölüm 17.1). Peki, ne zaman zor kullanarak müdahalede bulunulabilir? Eğer insan haklarına karşı işlenen suçlar çok ciddi boyutlarda ise ve o toplum yaptırımlara karşı duyarsız kalıyorsa, insan haklarını koruma adına yapılacak bir müdahale kabul edilebilir ve gereklidir. Zamanı geldiğinde eğer halklar liberal uygarlık ve kültürün temel ilkeleri ve idealleri ile olumlu biçimde tanıştıkları takdirde bunları kabul edip bunlara göre davranmaya başlamalarının ve insan hakları ihlallerinin azalmasının mümkün olacağını daha sonra

134 1 4. H A K L I S A V A Ş D O K T R İ N İ : S A V A Ş I N Y Ü R Ü T Ü L M E S İ S a v a ş ın Y ü r ü t ü l m e s i n i S ın ır la y a n İ lk e le r H a k l ı b i r s a v a ş ın a m a c ın ı y u k a r ı d a in c e le d ik t e n s o n r a ş im d i d e s a v a ş ı -ju s in b ello - (s a v a ş a d a b ı v e h u k u k u ) s ın ır la y a n ilk e le r e g e le lim. E n b a ş t a b u k o n u d a k i g e le n e k s e l a n la y ış t a n b iz e t a n ıd ık g e le n a lt ı ilk e y i v e v a r s a y ım ı e le a la lım : ( i) A d i l v e iy i d ü z e n le n m iş b i r h a l k t a r a f ın d a n a ç ıla n h a k lı b ir s a v a ş ın a m a c ı h a l k l a r a r a s ın d a v e ö z e llik le d e k e n d i d ü ş m a n ı ile s ü r e k li b a r ış s a ğ la m a k t ır. ( ii) İ y i d ü z e n le n m iş h a l k l a r b ir b ir l e r in e k a r ş ı s a v a ş a ç m a z ( 5, 8 ) s a d e c e iy i d ü z e n le n m e m iş h a l k l a r ı n y a y ılm a c ı e m e lle r i iy i d ü z e n le n m iş r e j im le r in g ü v e n l iğ in i v e ö z g ü r k u r u m l a r ı n ı t e h d it e t tiğ i v e s a v a ş a n e d e n o ld u ğ u t a k d ir d e s a v a ş a g ir e r.7 ( i ii ) S a v a ş s ır a s ın d a iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r ü ç g r u b u d ik k a t le a y ır t e t m e lid ir : Y a s a t a n ım a z d e v le t in lid e r le r i v e y e t k ilile r i, a s k e r le r i ve s iv il n ü f u s u. İ y i d ü z e n le n m iş b i r h a l k ın y a s a t a n ım a z d e v le t in lid e r le r i v e y e t k ilile r in i s iv il n ü f u s t a n a y ır m a k z o r u n d a o lm a l a r ın ın n e d e n i ş u d u r : Y a s a t a n ım a z d e v le t iy i d ü z e n le n m e m iş o ld u ğ u n d a n s a v a ş ı ö r g ü t le y e n v e a ç a n t o p lu m u n s iv il ü y e le r i o la m a z. 8 B u e y le m lid e r le r v e y e t k i l i l e r t a r a f ın d a n, d e v le t m e k a n iz m a s ın d a y e r a la n v e o n u k o n t r o l e d e n d iğ e r s e ç k in le r in y a r d ım ı ile g e r ç e k le ş t ir ilm iş t ir. S o r u m lu o la n o n - la r d ır, s a v a ş ı is t e y e n o n l a r d ır v e b u n u y a p t ık la r ı iç in s u ç lu o n l a r d ır. F a k a t g e n e llik le b ilg id e n y o k s u n b ı r a k ı l a n v e d e v le t p r o p a g a n d a s ın ın e t k is in d e k a l a n s i v i l n ü f u s s o r u m l u d e ğ ild ir. B u, n e le r o lu p b it t iğ in i b i l Üçüncü Bölüm 15.4 te irdeleyeceğim. Bu şekilde karşılıklı birbirlerinin iyiliğini isteyen halklar çemberi zamanla genişleyecektir. 7 Savaşın sorumluluğu çok ender durumlarda sadece bir tarafa düşer. Oysa sorumluluğun dereceleri vardır. Bu yüzden bir tarafın diğerinden daha ağır sorumluluk taşıdığını söylemek yerinde olur. Başka bir deyişle: Birinin elleri ötekinden daha kirlidir. Bazen elleri biraz kire bulaşmış iyi düzenlenmiş halkların da savaşa girmekte ve kendilerini savunmakta haklı hatta yükümlü olabileceklerini kabul etmek gerekir. İkinci Dünya Savaşı tarihi bunu açıkça göstermiştir. 8 Burada Michael Walzer in Just and Unjust Wbrs undan (New York: Basic Books, 1977) alıntı yapıyorum. Bu çok etkileyici bir çalışmadır ve sanırım benim söylediklerim bu kitaptakinden çok farkiı değildir.

135 d iğ i h a ld e s a v a ş y a n lıs ı o la n s iv i l l e r iç in d e g e ç e r lid ir. S a v a ş ı b a ş la t a n n e d e n le r n e o lu r s a o ls u n ( ö r n e ğ in, A v u s t u r y a - M a c a r is t a n t a h t ın ın v a r i s i A r ş i d ü k F e r d in a n d ın ö ld ü r ü l m e s i; y a d a g ü n ü m ü z d e B a l k a n la r d a v e b a ş k a y e r le r d e k i e t n ik d ü ş m a n l ı k l a r ), s o n u ç t a s a v a ş ı b a ş la t a n la r, u l u s l a r ın s ır a d a n s iv il h a l k ı d e ğ il, lid e r le r id ir. B u ilk e l e r g ö z ö n ü n e a l ı n d ığ ın d a, ilk b a h a r ın d a T o k y o v e d iğ e r J a p o n k e n t le r in e y a n g ın b o m b a s ı, H i r o ş i m a v e N a g a z a k i y e a t o m b o m b a s ı a t ılm a s ı h e p s iv il h a l k a y ö n e lik s a l d ı r ıl a r d ı v e b u n la r b u g ü n t ü m d ü n y a t a r a f ın d a n o l m a s a b ile g e n iş b i r ç e v r e t a r a f ın d a n k ın a n a n b ü y ü k h a t a la r d ır. Y a s a t a n ım a z d e v le t in a s k e r le r in e g e lin c e, y ü k s e k r ü t b e li s u b a y la r ı b ir y a n a b ır a k ır s a k, o n l a r d a s iv ille r g ib i d e v le t in b a ş la t t ığ ı s a v a ş t a n s o r u m lu d e ğ ille rd ir. Ç ü n k ü a s k e r le r ç o ğ u n lu k la a s k e re ç a ğ ır ıld ık la r ı y a d a h e r h a n g i b ir b iç im d e m e c b u r t u t u ld u k la r ı iç in s a v a ş m a k z o r u n d a k a l ır la r ; b a s k ı a lt ın d a s a v a ş ın e r d e m le r in e in a n d ır ılır la r ; v e v a t a n s e v e r lik le r i ç o ğ u k e z z a lim c e is t is m a r e d ilir.9 D o ğ r u d a n d o ğ r u y a b u k e s im e s a l d ır ılm a s ın ın n e d e n i, o n la r ın s a v a ş t a n s o r u m lu o ld u k la r ın d a n d e ğ il, iy i d ü z e n le n m iş h a l k la r ın b a ş k a ç a re s i o lm a m a s ı y ü z ü n d e n d ir. O n l a r k e n d ile r in i b a ş k a t ü r lü s a v u n a m a z la r v e d e k e n d ile r in i s a v u n m a k z o r u n d a d ır la r. 9 Japon yüksek komuta kademesi İkinci Dünya Savaşı boyunca Samuray savaşçılarının şeref kuralı olan buşido ruhu ile savaştı. Japon imparatorluk Ordusu subayları bu kuralı yaşattılar ve Japon askerlerini bu disiplinde yetiştirdiler. Buşido askerin esir olmak yerine ölmeğe razı olmasını gerektiriyordu ve teslim olanlar ölüm cezasına çarptırılıyordu. Böylece teslim olmak söz konusu olamayacağından her çarpışma ölümüne bir savaş haline geliyordu. Japon askerleri görevlerini yerine getirme şansını tamamen yitirdikleri halde bile banzai saldırıları ile (bu deyim İmparator çok yaşa anlamına gelen Tenno heika banzai savaş çığlığından gelir) sonuna kadar savaştılar. Örneğin, Mart 1944 te Japonların Torokina Irmağı üzerindeki Bougainville yaptıkları saldırıda Amerkalılar 78 kayıp verdikleri halde Japonlar 5500 kayıp verdiler. Buna benzer anlamsız saldırılar çok görülmüştür; bunlaruı belki en ünlüsü 1944 te Ispanya da meydana gelmiştir. Cenevre Konferansı bunu önlemek için yapılmıştır. Oysa Amerikalıların Güney Pasifik te kendilerini savunmak için aynı şekilde mukabele etmekten başka seçenekleri yoktu, bu yüzden piyade savaşlarında (küçük birlikler, takımlar, müfrezeler ve bölükler arasında ateş savaşı denilen çatışmalarda) iki taraf da ne esir aldı, ne teslim oldu. İmparatorun görevi, eğer oynadığı rolün bilincinde olsaydı, halkının geleceğini göz önüne alarak araya girmekti ve sonunda da bunu yaptı. Amerikan taburlarının Fransa ve Almanya da (Waffen SS dışında) yaptığı çarpışmalardan çok daha farklı cereyan eden Pasifik teki savaşları için bkz. Eric Bergenıd, Toucbed with Fire (New York: Viking, Penguin Books, 1996) s , ; ve Gerald Linderman, The World tvithin War (New York: Free Press, 1997) böl. 4. Benim buşido ve banzai yorumlarım O xfo rd Com panion to W orld War I î m ilgili maddelerinden alınmadır. (New York: Oxford University Press, 1995), ed. I. C. B. Dear and M. R. D. Foot.

136 ( iv ) İ y i d ü z e n le n m iş h a l k l a r k a r ş ı t a r a f ın ü y e le r in in in s a n h a k l a r ın a is t e r s iv il, is t e r a s k e r o ls u n, m ü m k ü n o ld u ğ u n c a s a y g ı g ö s t e r m e k z o r u n d a d ır la r. B u n u n i k i n e d e n i v a r d ır ; b i r i n c i s i d ü ş m a n d a t ıp k ı d i ğ e r le r i g ib i H a l k l a r ı n Y a s a s ı g e r e ğ in c e ( İ k in c i B ö lü m ) b u h a k l a r a s a h ip t ir. İ k i n c i s i ise, d ü ş m a n a s k e r le r in e v e s iv il h a l k a in s a n h a k l a r ı ç e r ç e v e s in d e d a v r a n a r a k o n l a r a b u h a k la r ın iç e r iğ in i ö r n e k o lm a k s u r e t iy le ö ğ r e t m e k t ir. İn s a n h a k l a r ı n ı n a n la m ı v e ö n e m i o n l a r a e n iy i b u ş e k ild e a n la t ıla b il ir. ( v ) İn s a n h a k l a r ı n ı n iç e r iğ in i ö ğ r e t m e d ü ş ü n c e s in d e n h a r e k e t e d e r s e k, b u n d a n s o n r a k i ilk e, iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r ı n m ü m k ü n o l d u ğ u k a d a r e y le m le r i v e if a d e le r i ile s a v a ş s ır a s ın d a a m a ç la d ık la r ı b a r ış ı v e k u r m a k is t e d ik le r i i l i ş k il e r i b e lli e t m e le r i g e r e k t iğ id ir. B u n u y a p t ı k l a r ı t a k d ir d e a m a ç la r ın ın n e o ld u ğ u n u v e k e n d ile r in in n a s ıl in s a n l a r o l d u k l a r ı n ı a ç ık ç a g ö s t e r m iş o lu r la r. B u s o n g ö r e v b ü y ü k ö lç ü d e iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r ı n h ü k ü m e t l e r in d e k i lid e r le r e v e y e t k ilile r e d ü ş e r, ç ü n k ü b ü t ü n h a l k a d ın a k o n u ş a c a k v e b u ilk e n in g e r e k t ir d iğ i g ib i d a v r a n a c a k d u r u m d a o la n la r s a d e c e o n la r d ır. B u n d a n ö n c e s a y d ığ ım ız i l k e le r d e v le t a d a m l a r ın ın g ö r e v le r in i b e lir le s e d e b u, ö z e llik le ( iv ) v e ş im d i (v ) iç in g e ç e r lid ir. S a v a ş ın n a s ıl y a p ıld ığ ı v e s a v a ş ı s o n a e r d ir m e k iç in y a p ı l a n l a r t o p lu m la r ın t a r ih s e l b e lle k le r in d e c a n l ı l ı ğ ın ı k o r u r v e g e le c e k t e b i r s a v a ş ın ç ık m a s ı y a d a ç ık m a m a s ı iç in z e m in h a z ır la r. D e v le t a d a m l ığ ı b ö y le u z u n e r im li b i r g ö r ü ş ü g e r e k t ir ir. (v i) S o n o la r a k, h e r h a n g i b i r e y le m in y a d a p o l i t i k a n ın u y g u n o lu p o lm a d ığ ın a k a r a r v e r m e k t e p r a t ik a r a ç - a m a ç m a n t ığ ın ın p a y ı s ı n ır l ı o lm a l ıd ır. B u d ü ş ü n c e b iç im i - i s t e r f a y d a c ı m a n t ık l a y ü r ü t ü ls ü n, is t e r m a l iy e t - ç ık a r a n a liz i ile, is t e r u l u s a l ç ı k a r l a r ç e r ç e v e s in d e d ü ş ü n e r e k, is t e r d a h a b a ş k a y o l la r d a n y a p ı l s ı n - m u t la k a d a im a y u k a r ı d a k i i l k e v e v a r s a y ım la r ın ç e r ç e v e s i ile s ı n ı r l ı k a l m a lıd ır. S a v a ş iç in s a p t a n a n n o r m l a r ı n ç iz d iğ i s ı n ı r ı a s la a ş m a m a lıy ız, b ö y l e lik le s a v a ş p l a n l a r ı v e s t r a t e jile r i ile ç a r p ış m a y ö n t e m le r i b u n o r m l a r ın b e lir le d iğ i s ı n ı r l a r iç in d e k a l ın m a s ı s a ğ la n m a lıd ır. B u n u n t e k is t is n a s ı, a ş a ğ ıd a e le a l a c a ğ ım o la ğ a n ü s t ü d u r u m la r d ır.

137 D e v le t A d a m ı İ d e a li S a v a ş d u r u m u n a a it d ö r d ü n c ü v e b e ş in c i ilk e l e r in h a l k l a r ı n b ü y ü k l i d e r le r i o l a r a k d e v le t a d a m l a r ı ü z e r in d e b a ğ la y ıc ı n it e lik t e o ld u ğ u n u g ö r d ü k. Ç ü n k ü o n l a r k e n d i h a l k l a r ı n ı n a m a ç la r ın ı v e y ü k ü m l ü l ü k l e r i n i t e m s il e d e c e k e n e t k in k o n u m d a d ır la r. P e k i, d e v le t a d a m ı k im d ir? C u m h u r b a ş k a n ı, ş a n s ö ly e y a d a b a ş b a k a n d a o ld u ğ u g ib i d e v le t a d a m ı d iy e b i r m a k a m y o k t u r. A k s in e, d e v le t a d a m ı, d ü r ü s t y a d a e r d e m li b i r e y g ib i b i r id e a ld ir. D e v le t a d a m l a r ı, g ü ç le r i, b ilg e lik l e r i v e c e s a r e t le r iy le b u l u n d u k l a r ı m e v k id e ö r n e k p e r f o r m a n s v e ü s t ü n l i d e r l i k v a s ıf la r ı n ı s e r g ile y e n c u m h u r b a ş k a n l a r ı, b a ş b a k a n l a r y a d a d iğ e r y ü k s e k m e m u r l a r d ı r. 10 O n l a r t e h lik e li v e ç a l k a n t ı l ı z a m a n la r d a h a l k l a r ı n a ö n d e r l i k e d e rle r. D e v le t a d a m ı k a v r a m ı ş u s ö z le r le a ç ı k l a n ı r : P o lit ik a c ı b i r d a h a k i s e ç im le r e, d e v le t a d a m ı ise g e le c e k k u ş a k l a r a b a k a r. İ y i d ü z e n le n m iş b i r t o p lu m u n k a l ıc ı k o ş u l la r ı ile g e r ç e k ç ı k a r l a r ı n ı a ç ı k l a y ı p d ile g e t ir m e k fe ls e fe ö ğ r e n c is in in g ö r e v id ir. D e v le t a d a m ın ın g ö r e v i is e b u k o ş u lla r ı v e ç ı k a r l a r ı ic r a a t e s n a s ın d a s e z m e k v e a y ır t e t m e k t ir. D e v le t a d a m ın ın n e y a p ılm a s ı g e r e k t iğ i h a k k ı n d a h e r k e s t e n d a h a d e r in, d a h a ile r i b ir g ö r ü ş ü v a r d ır. D e v le t a d a m ı d o ğ r u y u, y a d a d o ğ r u y a e n y a k ın o la n ı y a p m a k v e b u n d a n t a v iz v e r m e m e k z o r u n d a d ır. W a s h in g t o n v e L i n c o l n d e v le t a d a m l a r ıy d ı, 11 a m a B is m a r c k d e ğ ild i. 12 D e v le t a d a m l a r ı n ı n b u l u n d u k l a r ı m e v k id e k e n d i ç ı k a r l a r ı o la b ilir, a n c a k t o p lu m la r ı- m n t e m e l ç ı k a r l a r ı h a k k ı n d a k i v a r s a y ım la r ın d a v e k a r a r l a r ın d a k i ş i l i k le r in i y o k s a y m a k z o r u n d a d ı r l a r v e ö z e llik le s a v a ş t a k e n d ile r in i i n t i k a m h ır s ın a k a p t ır m a m a lıd ır la r Kant, Critique o f Judgement s.262 de generalin (Feldherr) cesaretinin onu devlet adamından daha yüce kıldığını söyler. Ancak bence Kant burada bir yargı hatasına düşmüştür, çünkü devlet adamı da general kadar cesaret gösterebilir. 11 Washington için bkz. Stanley Elkins ve Eric M ckittrick, The Age o f Federalism (New York: Oxford University Press, 1993), s Lincoln için bkz. Frederick Douglass: Autobiographies, ed. H.L. Gates (New York: Library of America, 1994); Washington D.C. deki Lincoln Parkında Freedman ın Lincoln anıtının 1876 daki açılış nutku ek olarak s tedir. 12 Birinci Bölüm 5.5 ve not 67 deki açıklamama bakınız. 13 Lincoin un en dikkat çeken özelliği devlet adamı olarak kendisini kesinlikle öne çıkarmamasıdır.

138 D e v le t a d a m la r ı, h e r ş e y in ö t e s in d e a d il b ir b a r ış e ld e e t m e k a m a c ın a s ık ı s ık ıy a s a r ılm a lı v e b ö y le b i r b a r ış ı g ü ç le ş t ir e c e k ş e y le r d e n k a ç ın m a lıd ır la r. B u b a ğ la m d a, k e n d i h a l k l a r ı a d ın a y a p ıla n b e y a n l a r d a, b a r ış ın t e s is in d e n s o n r a d ü ş m a n t o p lu m a o n l a r a h a s iy i d ü z e n le n m iş b i r ö z e r k l i k v e r ile c e ğ in in a ç ık ç a b e lir t ilm e s in i s a ğ la m a lıd ır la r. ( A n c a k, y e n ilg iy e u ğ r a y a n t o p lu m u n ö z g ü r l ü k le r in e v e d ış p o l it ik a s ın a h a k lı o l a r a k b ir s ü r e iç in s ın ır la m a l a r g e t ir ile b ilir. ) D ü ş m a n d e v le t in h a l k ı t e s lim o ld u k t a n s o n r a k ö le y a d a s e r f y a p ıla m a z, 14 z a m a n ı g e ld iğ in d e t a m b a ğ ı m s ı z l ı k l a r ı n d a n m a h r u m e d ile m e z. İş t e b ü t ü n b u n la r d a n d o la y ı d e v le t a d a m ı k a v r a m ı a h l â k i ö ğ e le r d e iç e r ir. S a d e c e d ü n y a t a r ih in d e ö n e m t a ş ıy a c a k b iç im d e h a r e k e t e t m e k k i ş i y i d e v le t a d a m ı y a p m a z. N a p o l y o n v e H i t l e r t a r ih i v e in s a n h a y a t l a r ın ı o la ğ a n ü s t ü e t k ile d ille r, a m a k e s in lik l e d e v le t a d a m ı d e ğ ille r d i O la ğ a n ü s t ü A c iliy e t İ s t is n a s ı B u is t is n a 15 - b a z ı ö z e l d u r u m l a r d a - n o r m a l o l a r a k s a v a ş t a s iv ille r in d o ğ r u d a n k e n d ile r in e s a l d ır ıd a b u l u n u lm a s ın ı ö n le y e n k e s in s t a t ü le r i n i b i r k e n a r a b ır a k m a m ız a iz in v e rir. A n c a k b u r a d a s o n d e re c e t e d b ir li d a v r a n m a lıy ız. İ k i n c i D ü n y a S a v a ş ı s ır a s ın d a B r it a n y a s iv ille r in k e s in s t a t ü s ü n ü n h a k lı o l a r a k a s k ıy a a lın d ığ ın ı ile r i s ü r ü p H a m b u r g y a d a B e r lin i b o m b a la y a m a z m ıy d ı? T a b i i k i b o m b a la r d ı, a n c a k b u n u n iç in b u b o m b a la m a n ın e lle t u t u lu r b ir y a r a r g e t ir e c e ğ in d e n e m in o lm a s ı ş a r t t ı; b ö y le b i r e y le m n e k a d a r u f a k o lu r s a o ls u n k u ş k u t a ş ıy a n b ir k a z a n ım iç in h a k lı g ö s t e r ile m e z.16 B r it a n y a te k b a ş ın a k a l d ığ ın d a v e A l m a n y a n ın ü s t ü n g ü c ü n ü k ı r a c a k b ir o la n a k t a n y o k s u n o ld u ğ u z a m a n A lm a n k e n t le r in i b o m b a la m a y a h a k k ı o ld u ğ u t a r t ış ıla b il ir. 17 B u d ö n e m e n a z ın d a n F r a n s a n ın H a z i r a n ta d ü ş m e s in d e n R u s y a - 14 The Hinge offaith (Boston: Houghton Mifflin, 1950) s de Churchill in koşulsuz teslim in anlamını açıklayan sözlerine bakınız. 15 Olağanüstü Aciliyet (supreme emergency) deyimi Wa!zer ın Just and Unjust Wars böl. 16, s ten alınmıştır. 16 Burada Thomas Pogge ile konuşmamızdan yararlandım. 17 Savaş esirlerine işkence edilmesine karşı bunun gibi yasaklar hala geçerlidir.

139 n ın i l k b a h a r v e s o n b a h a r ın d a i l k A l m a n s a l d ır ıs ın ı a ç ık ç a k ı r ı p A l m a n l a r l a s o n u n a d e k s a v a ş a b ile c e ğ in i g ö s t e r m e s in e k a d a r s ü r d ü. B u d ö n e m in y a z m a v e s o n b a h a r ın a, h a t t a ( A l m a n y a n ın Ş u b a t te t e s lim o lm a s ıy l a s o n a e r e n ) S t a lin g r a d S a v a ş ın ın s o n u n a k a d a r s ü r d ü ğ ü s ö y le n e b ilir. A n c a k, D r e s d e n in Ş u b a t ın d a b o m b a la n m a s ı, k u ş k u s u z, ç o k g e ç g e r ç e k le ş e n b i r o la y d ı. O la ğ a n ü s t ü a c iliy e t is t is n a s ın ın g e ç e r li o lu p o lm a m a s ı, b a z e n o k o n u d a k i k a r a r l a r ın f a r k l ı l ı k g ö s t e r e b ile c e ğ i b ir t a k ım d u r u m la r a b a ğ lıd ır. B r i t a n y a n ın A l m a n y a y ı in y a d a n in s o n u n a k a d a r b o m b a la m a s ı, i k i n e d e n d e n d o la y ı A l m a n y a n ın s a v a ş ı k a z a n m a s ın a i z in v e r ile m e y e c e ğ in d e n d o la y ı h a k l ı g ö s t e r il e b il ir d i. B ir in c is i, N a z iz m h e r y e r d e u y g a r y a ş a m iç in o la ğ a n ü s t ü a h l â k i v e s iy a s a l t e h d it le r t a ş ı y o r d u. İ k i n c i s i, a n a y a s a l d e m o k r a s in in d o ğ a s ı, t a r ih i v e A v r u p a t a r i h in d e k i y e r i t e h lik e d e y d i. F r a n s a t e s lim o ld u ğ u g ü n, C h u r c h i l l, A v a m K a m a r a s ın d a [ H i t l e r e k a r ş ı d u r m a y ı] b a ş a r a m a z s a k, A m e r ik a B i r l e ş ik D e v le t l e r i d a h il b ü t ü n d ü n y a... y e n i b i r K a r a n l ık Ç a ğ a g ö m ü le c e k d e r k e n h iç d e a b a r t m ıy o r d u. B u t ü r b i r t e h d it t ü m ü y le s a d e c e a n a y a s a l d e m o k r a s ile r d e ğ il b ü t ü n iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r a d ın a o la ğ a n ü s t ü a c iliy e t is t is n a s ın ın iş le t ilm e s in i h a k lı ç ı k a r ı y o r d u. N a z i z m i n k e n d in e h a s k ö t ü l ü ğ ü n ü n a n la ş ılm a s ı lâ z ım d ır. B u, d ü ş m a n la r ıy la s iy a s a l b ir iliş k iy e h i ç b i r ş e k ild e o la n a k t a n ım a y a n, H i t le r e ö z g ü b i r ö z e llik t i. H i t l e r e g ö r e d ü ş m a n la r d a im a t e r ö r v e ş id d e t le y ı l d ı r ı l m a l ı v e z o r k u l l a n a r a k y ö n e t ilm e l iy d i. 18 R u s y a s e fe r i b a ş ın d a n b e r i, h a t t a S la v h a l k ın y o k e d ilip, y e r li h a l k ın s e r f o la r a k y a ş a m a l a r ın a iz in v e r il d iğ i z a m a n b ile, b i r y o k e tm e s a v a ş ıy d ı. G o e b b e ls v e d i ğ e r le r i s a v a ş ın b ö y le k a z a n ıl a m a y a c a ğ ın ı s ö y le y ip it ir a z e t t ik le r in d e H i t l e r o n l a r ı d in le m e y i r e d d e t t i Stuart Hampshire ın Innocence and Experience {Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1989) s deki aydınlatıcı incelemesine bakınız. 19 Goebbels ve diğerlerinin karşı çıkışları için bkz. Alan Bullock, H itle r: A Study in Tyranny (Lon- don: Oldham s Press, 1952), s Ayrıca bkz. Omar Bartov, H itle r s A rm y (New York: Oxford University Press, 1991). Bu çalışma Doğu Cephesinde Wehrmacht ın yenilgiye uğradığı savaştaki gaddarlık ve barbarlığı incelemektedir.

140 D e v le t A d a m l ığ ın ın B a ş a r ıs ız lığ ı O la ğ a n ü s t ü A c iliy e t is t is n a s ın ın A m e r i k a B ir le ş ik D e v le t l e r in in J a p o n y a ile y a p t ığ ı s a v a ş t a h i ç b i r z a m a n g e ç e r li o lm a d ığ ı a ç ık t ır. A m e r ik a B i r l e ş i k D e v le t l e r i J a p o n k e n t le r in e y a n g ın b o m b a la r ı y a ğ d ır m a k t a h a k l ı d e ğ ild i v e d a h a H i r o ş i m a v e N a g a z a k i y e a t o m b o m b a s ı a t ılm a d a n m ü t t e f ik lid e r le r a r a s ın d a H a z i r a n v e T e m m u z te y a p ıla n g ö r ü ş m e le r d e b a z ı lid e r le r in s ı n ı r l a r ı n a ş ıld ığ ı k o n u s u n d a r a h a t s ı z l ı k l a r ı n ı if a d e e t m e le r in e r a ğ m e n p r a t i k a m a ç - a r a ç m a n t ığ ı g a lip g e ld i. A t o m b o m b a s ı a t ılm a s ı s a v a ş ın s o n a e r d ir il m e s in i ç a b u k l a ş t ı r a c a ğ ı id d ia s ıy la g e r e k ç e le n d ir ild i. T r u m a n v e m ü t t e f ik lid e r le r in ç o ğ u b o m b a la r ın b u n u g e r ç e k le ş t ir e c e ğ in i v e b ö y le c e A m e r ik a n a s k e r l e r in in h a y a t ın ın k u r t u la c a ğ ın ı d ü ş ü n d ü le r. Ö y le g ö r ü n ü y o r d u k i J a p o n a s k e r l e r i n i n v e s iv il h a l k ın h a y a t l a r ı d a h a a z d e ğ e r liy d i. Ü s t e l ik y ü r ü t t ü k le r i m a n t ığ a g ö r e a t o m b o m b a s ın ın a t ılm a s ı J a p o n s a m u r a y k ü l t ü r ü n e g ö r e İ m p a r a t o r u n v e J a p o n l id e r le r in in k ü ç ü k d ü ş m e le r in i ö n l e y e c e k t i. B a z ı a k a d e m is y e n le r e g ö r e a t o m b o m b a s ı R u s y a y a A m e r i k a n ın n e k a d a r g ü ç lü o ld u ğ u n u g ö s t e r ip R u s y a y ı A m e r i k a n ın t a l e p l e r i n i o lu m l u k a r ş ıl a m a y a i k n a e t m e k iç in a t ıld ı. 20 B u m a n t ığ ın s a v a ş h a lin d e ilk e l e r in ih la l e d ilm e s in i h a k lı ç ı k a r m a d ığ ı a ç ık t ır. P e k i, m ü t t e f ik lid e r le r in d e v le t a d a m ı o la r a k h a t a y a d ü ş m e le r in e s e b e p n e y d i? T r u m a n b ir k e r e s in d e J a p o n la r ı c a n a v a r d iy e ta n ım la y a r a k o n l a r a b ö y le d a v r a n ıl m a s ı g e r e k t iğ in i s ö y le m iş t i;21 o y s a b u g ü n A l m a n l a r ın v e J a p o n l a r ı n t ü m ü n e b a r b a r v e c a n a v a r d e m e n in n e k a d a r s a ç m a o ld u ğ u n u g ö r ü y o r u z. 22 N a z i l e r v e T o jo m ilit a r is t le r i iç in 20 Bu tartışmalı konuda bkz. Gar Alperovitz, Atomic Diplomacy: Hiroshima and Potsdam (New York: Penguin Books, 1985). Eğer doğru ise bu çok daha kötü. Bu nedenlere ne kadar önem verildiğine dair bir tahminde bulunmayacağım. 21 Ağustos 1945 te Truman ile Georgia Senatörü Russell arasındaki tartışma için bkz. David McCullough, Truman (New York: Simon and Schuster, 1992), s Daniel Goldhagen in Hitler s Willing Executioners: Ordinary Germans and the Holocaust (New York: Knopf, 1996) bana göre Holokost [Yahudi Soykırımı] hakkında yanlış bir görüş ileri sürüyor. B11, Goldhagen in kitabında ileri sürdüğü gibi Alman siyasal kültüründe yüzyıllardır yerleşmiş ve Nazilerin sadece ifade ettiği bir bilinçten kaynaklanmıyordu. Almanya da eskiden beri antisemitizm vardı ama aynı şey Avrupa nın büyük bir kısmı için de geçerliydi - Fransada (19. yüzyılın sonunda Dreyfus olayı), Polonya ve Rusyadaki pogromlar ve 16. yüzyılın sonlarındaki

141 b u s ö y le n e b ilir a m a o n l a r A l m a n v e J a p o n h a l k ı d e ğ ild ir le r. C h u r c h i l l D r e s d e n in b o m b a la n m a s ı iç in v e r ile n h a t a lı k a r a r ı a n la ş m a z lığ ın ö fk e v e g e r g in lik y a r a t m a s ın a b a ğ la m ış t ı.23 O y s a d e v le t a d a m l ığ ın ın g ö r e v i, h e r n e k a d a r d o ğ a l v e k a ç ın ılm a z o ls a d a, b ö y le d u y g u la r ın iy i d ü z e n le n m iş h a l k l a r ı b a r ış y o l u n d a n a y ır m a s ın a e n g e l o lm a k t ır. D e v le t a d a m ı k a r ş ıs ın d a k i d ü ş m a n la o la n i l i ş k il e r i n i n ö z e l b ir ö n e m t a ş ıd ığ ın ın b i lin c in d e d ir : S a v a ş, d ü ş m a n h a l k ın ın a n a s ıl d a v r a n ıla c a ğ ı v e d o s t ç a ve k a l ıc ı b ir b a r ış ın n a s ıl te sis e d ile c e ğ i k o n u la r ın d a o n l a r ı h a z ır la y a c a k b i ç im d e a ç ık v e a le n e n y ü r ü t ü lm e lid ir. D ü ş m a n h a l k ın ın k e n d ile r in d e n n a s ıl in t ik a m a lın a c a ğ ı, n a s ıl m is ille m e y a p ıla c a ğ ı h a k k ın d a k i k u r u n t u l a r ı g id e r ilm e lid ir. N e k a d a r g ü ç o lu r s a o ls u n, b u g ü n k ü d ü ş m a n ı y a r ı n ın p a y la ş ım c ı v e a d il b a r ış o r t a m ın d a k i d o s t o la r a k g ö r m e k g e re k ir. D e v le t a d a m l a r ın ın d ü ş t ü ğ ü b i r b a ş k a h a t a d a i l k b a h a r ı n d a J a p o n k e n t le r in e y a n g ın b o m b a la r ı y a ğ d ır m a k v e H i r o ş i m a ile N a - g a z a k i y e a t o m b o m b a s ı a t m a k g ib i k o r k u n ç a d ım l a r a t m a d a n ö n c e J a p o n l a r l a m ü z a k e r e y e g ir iş m e y i d ü ş ü n m e m e le r id ir. B ö y le b ir y o l iz le s e le r d i b u n u n e t k ili o la c a ğ ın a v e d a h a f a z la k a y ıp v e r ilm e s in i ö n le y e c e ğ in e in a n ıy o r u m. 6 A ğ u s t o s a g e lin d iğ in d e z a te n b i l f i i l s a v a ş s o n a e r m iş o ld u ğ u n d a n iş g a l g e r e k s iz d i. 24 A m a b u n u n g e r ç e k o lu p o lm a m a s ı ö n e m li d e ğ il. L ib e r a l d e m o k r a t ik b i r h a l k o l a r a k A m e r ik a B ir le ş ik D e v le t l e r i n in J a p o n h a l k ın a k a r ş ı s a v a ş a s o n v e r m e k iç in m ü z e k e r e t e k lif in d e b u lu n m a s ı g e r e k ir d i. J a p o n im p a r a t o r u 2 6 H a z i r a n d a, 25 Karşı Reform döneminde Yahudileri gettolarda tecrit etmek kilisenin politikası haline gelmişti. Nazilerin Holokost undan şu dersi aldık: Güçlü, totaliter ve militarist bir devletin başındaki karizmatik bir lider, sürekli ve kışkırtıcı propaganda ile nüfusun büyük bir kısmının en dehşetli, en korkunç ve şeytanca planları yerine getirmeye yöneltebilir. Holokost böyle bir devletin olduğu her yerde meydana gelebilir. Üstelik Hitler in bağırıp çağırmalarına bütün Almanlar boyun eğmedi ve bazılarının bunu neden yaptığı Almanya da yerleşik bir antisemitizm ile de izah edilemez. Goidhagen in kitabı üzerine bazı Alman yazarların eleştirileri ve tartışmaları için bkz. Um t/illing Germ ansf The Goldhagen Debate, ed. Robert R. Shandley, çev. Jeremiah Riemer (Minneapolis: University of Minnessota Press, 1998). 23 Bkz. M artin Gilbert, Winston C h u rch ill: N ever Despair, cilt 8 {Boston: Houghton M ifflin, 1988) s Bkz. Barton Bernstein, The Atomic Bombings Reconsidered, Foreign Affairs, 74:1, Ocak-Şubat Bkz. Gerhard Weinberg, A W orld at A rm s (Cambridge: Cambridge University Press, 1994), s

142 h a t t a b e lk i d a h a d a e r k e n b i r t a r ih t e h ü k ü m e t in d e n v e a s k e r le r in d e n s a v a ş ı s o n a e r d ir m e n in b i r y o l u n u a r a m a l a r ın ı is t e m iş t i. K u ş k u s u z, d o n a n m a s ı y o k e d ilm iş, iç v e d ış a d a l a r ı a lın m ış b i r J a p o n y a n ın s a v a ş ı k a y b e t t iğ in in b ilin c in d e y d il e r. R e jim in S a m u r a y o n u r u n d a n ö d ü n v e r m e y i a k ı l l a r ı n d a n b ile g e ç e r m e y e n lid e r le r i k e n d i b a ş la r ın a m ü z e k e r e f ik r in e y a n a ş m a y a c a k l a r d ı; a m a i m p a r a t o r la r ın ın t a lim a t ı k a r ş ıs ın d a A m e r i k a n ın y a k l a ş ım ın a o lu m l u k a r ş ıl ı k v e r e b ilir le r d i. O y s a b u a s la o lm a d ı S iy a s a l K ü l t ü r ü n Ö n e m i K u ş k u s u z d e v le t a d a m l ığ ın ın g e r e ğ i, s iy a s a l lid e r le r in H i r o ş i m a ile N a - g a z a k i y e a t o m b o m b a s ı a t m a k v e J a p o n k e n t le r in e y a n g ın b o m b a s ı y a ğ d ır m a k g ib i b ü y ü k h a t a la r d a n k a ç ın m a la r ın ı s a ğ la m a k t ır ; y in e de o t a r ih t e h a k lı s a v a ş ilk e l e r i a ç ı k b ir b iç im d e d ile g e t ir ils e y d i b ile s o n u ç d e ğ iş m e y e c e k t i. Ç ü n k ü a r t ı k ç o k g e ç t i. A r t ı k s iv il h a l k ın b o m b a la n m a s ı k a b u l e d ile n b i r s a v a ş y ö n t e m i o lm u ş t u. H a k l ı s a v a ş d ü ş ü n c e le r in i d in le y e n o lm a y a c a k t ı. B u y ü z d e n b u g ib i s o r u n la r ın ih t ila f y a r a t ılm a d a n ö n c e d ik k a t le d ü ş ü n ü lm e s i g e re k ir. B e n z e r ş e k ild e, v a t a n d a ş la r ın s iy a s a l y a ş a m a k a t ıl m a d a n ö n c e b ilin ç l e n d ir ilm e le r i v e e ğ it ilm e le r i s ü r e c in in b ir p a r ç a s ı o la r a k, a n a y a s a l d e m o k r a s i ile o n u n g e t ir d iğ i h a k v e g ö r e v le r in s iv il t o p lu m u n t ü m k u r u m l a r ı n d a s ü r e k li b iç im d e t a r t ış ılm a s ı g e r e k m e k t e d ir. B u k o n u la r ın s iy a s a l k ü lt ü r ü n b i r p a r ç a s ı o lm a s ı g e r e k ir. B u n l a r g ü n lü k n o r m a l p o lit ik a g ü n d e m in i iş g a l e t m e m e li, a m a g e r i p la n d a v a r lığ ın ı v e iş le r l iğ i n i k o r u m a l ıd ır. İ k i n c i D ü n y a S a v a ş ı n d a k i b o m b a r d ım a n la r s ır a s ın d a h a k lı s a v a ş ilk e l e r in in b ü y ü k ö n e m in i k a v r a y a c a k o r t a m, b u ilk e le r in d ile g e t ir ilm e s iy le p r a t ik a r a ç - a m a ç m a n t ığ ın a b a ş v u r m a y ı e n g e lle y e c e k k a d a r o lu ş m a m ış t ı. P r a t ik a r a ç - a m a ç m a n t ığ ı ç o k ş e y i, ç o k k ıs a s ü r e d e h a k lı ç ı k a r ı r v e s ık ın t ı y a r a t a n a h l â k i e n d iş e le r in h ü k ü m e t t e k i h a k im g ü ç le r t a r a f ın d a n s u s t u r u lm a s ın ı k o la y la ş t ır ır. S a v a ş ilk e l e r i e ğ e r ö n c e d e n o r t a y a k o n m a z s a, s a d e c e t a r t ış ıla c a k f i k i r l e r o l a r a k k a lır. B u ilk e l e r s a v a ş t a n ç o k ö n c e y e r le ş m e li v e b ü t ü n v a t a n d a ş la r c a a n la ş ılm a lıd ır. D e v le t a d a m l ığ ın ın b a ş a r ıs ız lığ ı k ıs m e n k a m u s iy a s a l k ü lt ü r ü n ü n

143 - s i l a h l ı k u v v e t le r in in k ü lt ü r ü v e s a v a ş d o k t r in l e r i d e d a h i l - 26 h a k lı s a v a ş ilk e le r in e s a y g ı g ö s t e r m e m e s in d e n k a y n a k l a n ır. İ k i n ih ilis t s a v a ş d o k t r in i k e s in lik l e r e d d e d ilm e lid ir. B u n l a r d a n b i r i n i if a d e e d e n S h e r m a n ın S a v a ş c e h e n n e m d ir s ö z ü, s a v a ş ı m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r ç a b u k s o n a e r d ir m e k i ç in h e r ş e y in m ü b a h o ld u ğ u n u im a e t m e k t e d ir.27 D i ğ e r d o k t r in e g ö r e is e h e p im iz s u ç lu y u z, b u y ü z d e n k im s e k im s e y i s u ç la y a m a z. B u d o k r i n l e r i n h e r ik i s i d e - e ğ e r b u n la r a d o k t r i n d e n e b i l i r s e - y ü z e y s e l o la r a k t ü m m a k û l a y ı r ı m l a r ı y o k s a y a r ; b u d o k t r i n l e r i n a h l â k i d e ğ e r le r d e n y o k s u n o d u ğ u a ç ık t ır, ç ü n k ü a d il v e d ü z g ü n t o p lu m la r - o n l a r ı n k u r u m l a n, y a s a la r ı, u y g a r h a y a t la r ı, g e ç m iş k ü l t ü r l e r i v e d a h a f a z l a s ı - d a im a b e lir g in a h l â k i v e s iy a s i a y ı r ı m l a r y a p m a k ü z e r in e k u r u lu d u r. K u ş k u s u z s a v a ş b i r t ü r c e h e n n e m d ir ; a m a b u n o r m a t if a y ı r ı m l a r ı n a r t ı k g e ç e r l il iğ in i y it ir d iğ i a n l a m ın a g e lm e z. B a z e n h e r k e s in, y a d a h e m e n h e m e n h e r k e s in b i r d e r e c e y e k a d a r s u ç l u o ld u ğ u n u k a b u l e ts e k b ile b u h e r k e s in a y n ı o r a n d a s u ç lu o ld u ğ u a n la m ın a g e lm e z. K ıs a c a s ö y le m e k g e r e k ir s e, ç o k in c e n ü a n s la r ı o la n a h l â k i v e s iy a s a l ilk e le r d e n v e o n l a r ın g e t ir d iğ i s ı n ı r l a m a la r d a n h i ç b i r z a m a n m u a f t u t u la m a y ız Kötülüğü büyük ölçüde teşvik eden şey hava kuvvetlerinin gücüdür. Gariptir ki, Luftvvaffe nin {Alman hava kuvvetleri) resmi askeri doktrini (yanlış nedenle olsa dahi) bunu doğru saptamıştı: Hava kuvvetlerinin görevi kara ve deniz kuvvetlerini karada ve denizde desteklemektir. Doğru askeri doktrin, hava kuvvetlerinin sivillere saldırmak için kullanılmayacağını söyler. Bence bu doktrine göre davranmak Amerikan Kara ve Deniz Kuvvelerinin Japonları yenecek gücünü azaltmayacaktı. Amerikan donanması Haziran 1942 de Japon donanmasını yendi, Haziran 1944 te Japon uçak gemisi filosunu Filipin Denizinde Saipan açıklarındaki savaşta bozguna uğrattı, Ekim 1944 te savaş gemileri filosunu Leyte nin kuzeyinde San Bemardino Boğazında ve Leyte nin güneyine doğru Suriago Boğazında ağır kayıplara uğrattı; bu arada Deniz Piyadeleri Marshall ları, Guam ı, Saipan ı ve Iwo Jim a yı, Kara Kuvvetleri ise Yeni Gine yi ve Filipinleri ve en son Okinavva yı aldılar. Bu kesinlikle savaşın sonunu getirdi. Aslında barış görüşmeleri için gerekli zemin bundan çok önce hazırlanmıştı. 27 Sherman ın hakkını yememek için 1864 sonbaharında ordularının Georgia yı boydan boya geçerken sadece mal ve mülke zarar verdiklerini söylemek gerekir. Onlar sivillere saldırmadı. 28 Hannah Arendt in Eichmann in Jerusalem adlı kitabına (New York: Viking Press, 1963), özellikle yargıya varmanın önemi üzerideki Sonsözünün son dört sayfasına bakınız.

144 H ı r i s t i y a n D o k t r i n i ile K a r ş ıla ş t ır m a H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın, H ı r i s t i y a n d o ğ a l h u k u k u n u n h a k lı s a v a ş d o k t r i n i29 ile h e m b e n z e r h e m f a r k l ı y a n l a n v a r d ır. H e r i k i s i n in b e n z e r liğ i, e ğ e r b ü t ü n h a l k l a r d o ğ a l h u k u k u y a d a d a h a b a ş k a m a k û l v e k a p s a m lı b i r d o k t r in i e n g e lle m e y e n d o ğ a l H ı r i s t i y a n h u k u k u ya da H a l k l a r ı n Y a s a s ı g e r e ğ in c e h a r e k e t e t t ik le r i t a k d ir d e, u l u s l a r a r a s ın d a e v re n s e l b a r ış ın m ü m k ü n o ld u ğ u n u s ö y le m e le r id ir. A n c a k, b u r a d a b i r a d ım g e r i g id e r e k H a l k l a r ı n Y a s a s ı ile d o ğ a l h u k u k a r a s ın d a t e m e ld e n a s ıl b i r f a r k l ı l ı k o ld u ğ u n u a n la m a k, y a n i b u y a s a l a r ın n a s ıl o lu ş t u k l a r ı n ı g ö r m e k ç o k ö n e m lid ir. D o ğ a l h u k u k, d ü n y a n ın y a p ıs ın ı in c e le m e k s u r e t iy le a k l ın d o ğ a l g ü c ü ile a n la ş ıl a b il e n T a n r ı n ı n y a s a s ın ın b ir p a r ç a s ı o l a r a k a lg ıla n ır. T a n r ı b ü t ü n k a in a t ın m u t la k h a k im i o ld u ğ u n d a n b u h u k u k t e k b ir t o p lu m o la n b ü t ü n i n s a n lık iç in b a ğ la y ıc ıd ır. B u ş e k ild e a n la ş ıl d ığ ın d a d o ğ a l h u k u k, T a n r ı n ın a d a le t i o la n v e d ü n y a y ı y a r a t a n v e v a r lığ ın ı k o r u y a n T a n r ı n ı n iş le r i n i y ö n le n d ir e n e b e d i h u k u k t a n f a r k l ıd ır. D o ğ a l h u k u k, d o ğ a l a k ı l g ü c ü y le ç ö z ü m le n e m e y e n v a h iy e d ile n h u k u k t a n v e k ilis e y le i l g ili d î n î k o n u l a r ı v e y e t k ile r i d ü z e n le y e n k ilis e h u k u k u n d a n d a f a r k l ıd ır. B u n a k a r ş ıl ı k H a l k l a r ı n Y a s a s ı s iy a s a l b i r k a v r a m o l a r a k s iy a s a lın a la n ın a g ire r. B ir b a ş k a d e y iş le, H a l k l a r ı n Y a s a s ı h e r n e k a d a r H ı r i s t i y a n d o ğ a l h u k u k u ile d e s t e k le n s e d e, H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın ilk e l e r i y a ln ız s iy a s a l b i r k a v r a m v e o n u n s iy a s a l d e ğ e r le r i ile if a d e e d ile b ilir. 30 H e r ik i 29 Bu doktrin eski Yunan ve Roma yazarlarından yararlanan Aziz Ambrose ve Aziz Augustin tarafından geliştirilmiştir. Roland Bainton un Christian Attitudes toıvard War and Peace'i (Nashville: Abington Press, 1960) sayfalarında Augustine in çok yararlı bir özetini vermektedir. Augustine bir kitap yazmamıştı, bu konudaki görüşleri çeşitli yazılarından derlenmiş olmalıdır. Ayrıca bkz. Aziz Thomas Aquinas, Summa Theologica, II-II, Soru 40, Madde 1-4; ve Political Writings, ed. A.Pagden ve J. Lawrence (Cambridge: Cambridge University Press,1991) s de Francisco de Vitoria, On the Lavv of W ar. Ralph Potter War and M oral Discourse'da (Richmond: John Knox Press, 1969) Hıristiyan doktrininin bibliyografik açıklamalar ve göndermeler içeren genel bir incelemesini yapmıştır. Antik dünya üzerine faydalı bir araştırma için bkz. Doyne Davvson, The Origins of Western Warfare (Boulder: The West-view Press, 1996). 30 Burada belirtmem gerekir ki, Halkların Yasası tıpkı siyasal liberalizm gibi tamamen siyasaldır, seküler değildir. Bununla, Halkların Yasasının dinsel ya da daha başka değerleri bir takım tanrıtanımaz ya da metafiziksel olmayan (toplumsal ya da doğal) kuramlar vasıtasıyla reddettiğini söylemek istemiyorum. Bu, vatandaşların ve devlet adamlarının kendi kapsamlı doktrin

145 g ö r ü ş d e k e n d in i s a v u n m a k iç in s a v a ş a g ir m e h a k k ı n ı d e s t e k le m e k t e d ir ; f a k a t s a v a ş ilk e l e r in in iç e r iğ i h e r b a k ım d a n a y n ı d e ğ ild ir. B u s o n y o r u m u h a t ır l a m a k i ç in K a t o l i k ç if t e - s o n u ç d o k t r i n i h a t ır la n a b ilir. B u d o k t r in d e H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a o ld u ğ u g ib i ( y u k a r ıd a Ü ç ü n c ü B ö lü m d e b e lir t ild iğ i g ib i) s a v a ş t a d o ğ r u d a n s iv ille r e s a l d ır ıl m a y a c a ğ ım ö n g ö r ü r. A y r ıc a h e r i k i g ö r ü ş e g ö r e d e i l k b a h a r v e y a z ın d a J a p o n k e n t le r in e y a n g ın b o m b a la r ı, H i r o ş i m a ile N a - g a z a k i y e a t o m b o m b a s ı a t ılm a s ı ç o k y a n lış t ı. N e v a r k i, i k i d o k t r in in a y r ıld ığ ı n o k t a, t o p lu m s a l s ö z le ş m e k a v r a m ı n d a k i s a v a ş h a lin e a it i l k e le r in o la ğ a n ü s t ü a c iliy e t is t is n a s ın ı ( Ü ç ü n c ü B ö lü m ) iç e r m e s i, ç if t e - s o n u ç d o k t r i n i n i n is e b ö y le b i r is t is n a iç e r m e m e s id ir. Ç if t e - s o n u ç d o k t r in i a s k e r i b i r h e d e fe y a p ıla n m e ş r u b i r s a l d ır ıd a is t e m e d e n v e d o la y lı o l a r a k m e y d a n a g e le n ö lü m l e r in d ış ın d a s i v i l h a l k ın ö l d ü r ü l m e s i n i y a s a k la r. B u d o k t r in, m a s u m l a r a s la ö ld ü r ü l m e m e lid ir d iy e n T a n r ı b u y r u ğ u n a d a y a n a r a k, h iç k im s e m a s u m s iv il h a l k ı ö ld ü r e r e k d ü ş m a n a s a l d ır m a k n iy e t iy le h a r e k e t e t m e m e lid ir d e r. S iy a s a l lib e r a liz m o l a ğ a n ü s t ü a c iliy e t is t is n a s ın ı k a b u l e d e r; K a t o l i k d o k t r in i is e k a d e r e i n a n ın, T a n r ı n ı n b u y r u ğ u n a it a a t e d in d e r.31 B u a n l a ş ı l a b il i r b i r d o k t r i n d i r a n c a k s iy a s a l lib e r a liz m d e d e v le t a d a m ın ın g ö r e v le r in e a y k ır ıd ır. Ü ç ü n c ü B ö lü m d e k o n u e t t iğ im iz d e v le t a d a m ı, s a v a ş k a r a r ın ın a lın m a s ın d a e n e t k ili k i ş id ir v e lib e r a l d e m o k r a t ik r e jim le r in s a v u n m a s ı iç in h a k lı b i r s a v a ş a g ir m e y e h a z ı r l ı k l ı o lm a lıd ır. H a l k l a r g e r ç e k t e n d e b a ş k a n l ık y a d a b a ş b a k a n lık g ö r e v in e t a lip o la n k iş ile r in b ö y le y a p m a la r ı b e k le n t is in d e d ir v e e n a z ın d a n s e ç im ö n c e s i k a m u y a n e t b ir a ç ık la m a y a p ılm a m ış s a, d in î, fe ls e fî y a d a a h l â k i n e d e n le r le b u n u y a p m a m a k, t e m e l b i r s iy a s a l a n la y ış ı ih la l e t m e k t ir. H e r t ü r lü s a v a ş a k a r ş ı o la n K u v e y k ı r ( Q u a k e r ) m e z h e b i m e n s u p la r ı a n a y a s a l b ir r e jim h a k k ı n lerine, siyasal inanışlarının ağırlığına göre ölçüp karar verecekleri bir şeydir. Bu konuda daha başka tartışmalar için bkz. Political Liberalism, IX, Reply to Habermas, 2, s , ve Kamusal Akıl Düşüncesinin Ele Alınması, N uclear Weapons and Christian Conscience, ed. Walter Stein (Londra: Merlin Press, 1961), s.45'62*de G.E.M. Anscombe un Savaş ve Cinayet başlıklı güçlü makalesine bakınız. Bu makale Oxford un 1952 de Başkan Truman a fahri doktorluk ünvanı verme kararına karşı çıkmak için yazılmıştı. 14, özellikle Hiroşima konusunda Anscombe ile aynı görüşü paylaşmaktadır.

146 d a v a r ıla n ö rt ü ş e n g ö r ü ş b ir liğ in e k a t ıla b ilir le r, a n c a k b ir d e m o k r a s in in a ld ığ ı b e lir li k a r a r l a r a - k i b u r a d a k e n d is in i s a v u n m a k iç in s a v a ş m a y a - b u k a r a r l a r k e n d i s iy a s a l d e ğ e r le r i a ç ıs ın d a n n a k a d a r m a k û l o lu r s a o l s u n, k a t ılm a y a b ilir le r. B u, b e lir li k o ş u l la r ın m e v c u t o lm a m a s ı d u r u m u n d a, iy i n iy e t le r in e r a ğ m e n lib e r a l d e m o k r a t ik b ir r e jim d e y ü k s e k m e v k i le re g e le m e y e c e k le rin i g ö s te rir. D e v le t a d a m ın ın v iz y o n u t ü m s iy a s a l d ü n y a y ı k a p s a m a lı v e o la ğ a n ü s t ü d u r u m la r d a h iz m e t e ttiğ i iy i d ü z e n le n m iş r e jim in ç ı k a r l a r ı ile k e n d i in a n d ığ ı, k iş is e l y a ş a m ın d a r ia y e t e ttiğ i d in î, fe ls e fî y a d a a h l â k i d o k t r in l e r a r a s ın d a a y ır ım y a p a b ilm e lid ir Z O R L U K İ Ç İ N D E K İ T O P L U M L A R O l u m s u z K o ş u l l a r U y m a m a k k u r a m ın d a (g ö re c e ) iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r ın u z u n e r im li h e d e f in in y a s a t a n ım a z d e v le t le r i b ir b iç im d e iy i d ü z e n le n m iş H a l k l a r T o p lu lu ğ u n a d a h il e tm e k o ld u ğ u n u g ö r m ü ş t ü k. Ç a ğ d a ş A v r u p a d a, e r k e n m o d e r n d ö n e m d e k i - İ s p a n y a, F r a n s a v e H a b s b u r g l a r -, y a d a d a h a y a k ın d ö n e m d e A lm a n y a g ib i y a s a t a n ım a z d e v le t le r in h e r b i r i 32 b ir ta r ih t e A v r u p a n ın b ü y ü k b ir b ö lü m ü n ü k e n d i b o y u n d u r u k l a r ı a lt ın a a l m a y a ç a lış m ış t ır. B u d e v le t le r k e n d i d in le r in i v e k ü lt ü r l e r in i y a y m a k, h a k im iy e t, ş a n v e ş e re f k a z a n m a k, z e n g in lik v e t o p r a k e ld e e t m e k is t e m iş ti. B u n l a r o g ü n ü n d a h a iy i ö r g ü t le n m iş, e k o n o m ile r i d a h a g e liş m iş t o p - lu m la r ı a r a s ın d a y d ıla r. H a t a la r ı, o n l a r ın s iy a s a l g e le n e k le r in d e v e h u k u k, m ü lk iy e t, s ın ıf y a p ıs ı g ib i k u r u m l a n ile o n la r ı b e s le y e n d in î, a h lâ k i in a n ış la r ın d a v e b u n la r ın g e r is in d e b u lu n a n k ü lt ü r le r in d e y d i. B ir t o p lu m u n s iy a s a l ir a d e s in i b u n la r o lu ş t u r u r v e b ir t o p lu m u n m a k û l b ir H a l k la r Y a s a s ın a d e s te k v e re b ilm e s i iç in ö n c e b u n la r ın d e ğ iş m e s i şa rttır. B u n d a n s o n r a, id e a l o lm a y a n k u r a m ın ik in c i t ü r ü n ü, y a n i (zorluk içindeki toplumlar d iy e a d la n d ır d ığ ım ) o lu m s u z k o ş u l la r a lt ın d a b u n a la n h a l k la r ı e le a la c a ğ ım. Z o r l u k iç in d e k i t o p lu m la r, y a y ılm a c ı y a d a s a l 32 Bu terime karşı çıkanlar olabilir, ancak bu devletler gerçekten de yasatanımaz devletlerdir. Yaptıkları savaşlar, aslında toplum üyelerinin yaşamlarını ve temel çıkarlarını hiçe sayan hanedan savaşlarıydı.

147 d ır g a n o lm a d ık l a r ı h a ld e, iy i d ü z e n le n m iş b ir t o p lu m o lm a k iç in g e r e k li s iy a s e t v e k ü lt ü r g e le n e k le r in d e n, in s a n k a y n a k la r ın d a n, u s û l b i r i k i m i n d e n ( k n o w - h o w ) v e ç o ğ u k e z d e m a d d i v e t e k n o lo jik z e n g in lik t e n y o k s u n t o p lu m la r d ır. ( G ö r e c e ) iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r ın u z u n e r im li h e d e fi z o r l u k iç in d e k i t o p lu m la r ı, y a s a t a n ım a z d e v le t le r g ib i, iy i d ü z e n le n m iş H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a k a z a n d ır m a k o lm a lıd ır. Z o r l u k iç in d e k i t o p - l u m la r a y a r d ım e t m e k iy i d ü z e n le n m iş h a l k la r ın g ö r e v id ir. N e v a r k i, b u y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü n ü y e r in e g e t ir m e n in te k, y a d a e n iy i y o lu, d a ğ ılım a d a le t i ilk e s in i iz le y e r e k t o p lu m la r a r a s ın d a k i e k o n o m ik v e s o s y a l e ş it s iz lik le r i d ü z e lt m e k d e ğ ild ir. B u g ib i ilk e le r in ç o ğ u n d a y a r d ım ın k e s ilm e s i iç in b e lir le n m iş b ir h e d e f, a m a ç y a d a k e s ilm e n o k t a s ı y o k t u r. T o p l u m l a r a r a s ın d a k i z e n g in l ik v e r e f a h s e v iy e le r i f a r k l ı o l a b i l i r v e f a r k l ı d ı r d a ; a n c a k y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü n ü n a m a c ı b u s e v iy e y i a y a r la m a k d e ğ ild ir. S a d e c e z o r l u k iç in d e k i t o p lu m la r ın y a r d ım a ih t iy a c ı v a r d ır. Ü s t e lik, iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r ın h e p s i z e n g in o lm a d ı ğ ı g ib i, z o r l u k i ç in d e k i t o p lu m la r ın d a h e p s i y o k s u l d e ğ ild ir. D o ğ a l k a y n a k l a r ı a z, z e n g in liğ i s ı n ı r l ı b i r t o p lu m d a, e ğ e r s iy a s a l g e le n e k le r i, h u k u k, m ü lk iy e t v e s ı n ı f y a p ıs ı, d in v e a h l â k in a n ış l a r ı ile k ü lt ü r ü lib e r a l y a d a d ü z g ü n b i r t o p lu m u s ü r d ü r e c e k d ü z e y d e ise, iy i d ü z e n le n m iş b i r t o p lu m d u r Y a r d ım E t m e Y ü k ü m l ü l ü ğ ü İ ç i n B i r i n c i K u r a l D i k k a t e a l ı n a c a k b i r i n c i k u r a l iy i d ü z e n le n m iş b i r t o p lu m u n z e n g in b ir t o p lu m o lm a s ı g e r e k m e d iğ id ir. B u k o n u d a, B ir Adalet Kuram ı 4 4 te a y r ın t ıl ı b iç im d e a ç ı k la d ığ ım a d il t a s a r r u f ilk e s in in ü ç a n a n o k t a s ı n ı b u r a d a h a t ır l a t m a k is t iy o r u m. (a ) A d i l (re e l) t a s a r r u f ilk e s in in a m a c ı ö z g ü r a n a y a s a l d e m o k r a t ik b ir t o p lu m d a k i y e t e r li d e r e c e d e a d il te m e l k u r u m l a n t e s is e t m e k ve t ü m v a t a n d a ş la r ın a y a ş a m a y a d e ğ e r b i r h a y a t s u n a n t o p lu m s a l b ir d ü n y a s a ğ la m a k t ır. (b ) B u n a g ö r e, a d il (y a d a d ü z g ü n ) te m e l k u r u m l a r te sis e d i l i n c e t a s a r r u f d u r a b ilir. B u n o k t a d a g e r ç e k t a s a r r u f ( y a n i, h e r t ü r l ü re e l s e r m a y e y e y a p ıla n n e t ila v e le r ) s ıf ır a in e b ilir ; v e m e v c u t h is s e le r in s a

148 d e c e m u h a f a z a e d ilm e s i y a d a y e n ile n m e s i, y e n ile n e m e y e n k a y n a k l a r ın g e le c e k t e g e r e ğ i g ib i y a r a r l a n ı l m a k ü z e r e id a r e li k u lla n ılm a s ı g e r e k ir. B ö y le c e, c a r i t ü k e t im i t e h d it e d e n t a s a r r u f o r a n ı, t o p la m s e r m a y e b i r i k im i, k u l l a n ı l m a y a n k a y n a k l a r v e d o ğ a l d ü n y a n ın ü z e r in d e k i in s a n n ü f u s u n u y a ş a t m a k a p a s it e s in i k o r u m a k v e y e n ile m e k iç in g e liş t ir ile n t e k n o l o ji b a ğ la m ın d a if a d e e d ile c e k t ir. B u n l a r la b ir lik t e d iğ e r y a ş a m s a l ö n e m t a ş ıy a n ö ğ e le r b i r a r a y a g e ld iğ in d e b i r t o p lu m b u n o k t a d a n s o n r a d o ğ a l o l a r a k t a s a r r u f y a p m a y ı s ü r d ü r e c e k, a n c a k b u a r t ı k a d a le t in g ö r e v i o lm a y a c a k t ır. (c ) A d i l (y a d a d ü z g ü n ) k u r u m l a r te s is e t m e k b ü y ü k s e r v e t g r e k t ir m e z. B u n u n iç in g e r e k e n p a r a o t o p lu m u n t a r ih in e v e a d a le t a n la y ış ın a b a ğ lıd ır. B u y ü z d e n iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r ın z e n g in l ik d ü z e y i g e n e ld e a y n ı o lm a y a c a k t ır. T a s a r r u f s ü r e c in in B ir Adalet Kuram ı n d a ir d e le n e n b u ü ç ö z e lliğ i H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a k i y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü ile y e re l ö r n e k t e k i a d il t a s a r r u f g ö r e v i a r a s ın d a k i b e n z e r liğ i o r t a y a ç ık a r m a k t a d ır. H e r ik i d u r u m d a d a h e d e f a d il (y a d a d ü z g ü n ) k u r u m l a n te sis e d e r e k s ü r d ü r m e k o lu p, o r t a la m a z e n g in lik d ü z e y in i s o n s u z a d e k y ü k s e lt m e k b ir y a n a, s a d e c e a r t ır m a k y a d a h e r h a n g i b ir t o p lu m u n y a d a t o p lu m d a k i h e r h a n g i b i r s ın ıf ın z e n g in liğ in i a r t ır m a k d e ğ ild ir. B u b a ğ la m d a y a r d ım e tm e y ü k ü m lü l ü ğ ü ile a d il t a s a r r u f g ö r e v i a y n ı te m e l f i k r i ifa d e e tm e k t e d ir Burada ifade ettiğim temel fikir konusunda J. S. M ill in The P rinciple o f Political Economy, 1. baskı (Londra, 1948), cilt IV, böl. 6 The Stationary State den alınmıştır. M iil in, tasarrufun amacının toplumda adil bir temel yapı oluşmasına olanak sağlamak olduğu ve bu sağlıklı biçimde gerçekleştiğinde reel tasarrufa (reel sermayede net artışa) gerek olmayacağı yolundaki görüşüne katılıyorum. Onun deyimiyle, yaşama sanatı, ilerleme sanatı ndan daha önemlidir. Reel tasarrufun ve ekonomik gelişmenin belirli bir hedef olmaksızın sonsuza dek artması kapitalist toplumun işadamları sınıfının düşüncesidir. Oysa M ili için önemli olan adil kurumlar ve M ill in çalışan sınıf dediği kesimin refahıdır. M ili şöyle diyor:...[adil bir özel mülkiyet sistemi ile sosyalizm arasında] verilecek karar bu iki sistemden hangisinin insan özgürlüğüne ve spontan gelişmeye daha fazla yer verdiği göz önüne alınarak verilmelidir. Asgari geçim olanakları sağlandıktan sonra insanların kişisel isteklerinin en güçlüsü özgürlüktür ve (uygarlık ilerledikçe daha ılımlı ve daha kontrol edilebilir hale gelen maddi isteklerin aksine) özgürlük isteği zeka ve ahlâk değerleri yükseldikçe daha da artar. M ili hayatta iken yayımlanan Principles'ın 7. ve son baskısında, Cilt II, böl.l, 3, paragraf 9. M ill in burada söyledikleri, her ne kadar benim bu sözleri olduğu gibi kabul etmem mümkün değilse de, Halkların Yasasına ve bu yasada

149 İ k i n c i K u r a l Y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü n ü n n a s ıl y e r in e g e t irile c e ğ in i d ü ş ü n ü r k e n iz le n e c e k ik in c i k u r a l, z o r lu k iç in d e k i b ir t o p lu m u n s iy a s a l k ü lt ü r ü n ü n h e r ş e y d e n d a h a ö n e m li o ld u ğ u n u v e a y n ı z a m a n d a iy i d ü z e n le n m iş h a l k la r ı n z o r l u k iç in d e k i b ir t o p lu m u n s iy a s a l v e t o p lu m s a l k ü lt ü r ü n ü d e ğ iş t irm e s in e y a r d ım e tm e s in e d a ir b ir re ç e t e n in y a d a e n a z ın d a n k o la y b ir re ç e t e n in o lm a d ığ ın ı b ilm e k t ir. B e n c e b ir h a lk ın z e n g in o lm a s ın ın n e d e n le r i v e b u z e n g in liğ in a ld ığ ı b iç im, o n l a r ın s iy a s a l k ü lt ü r ü ile s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r a m la r ın ın te m e l y a p ıla r ın a o ld u ğ u k a d a r, ü y e le r in in ç a lış k a n lığ ı v e iş b ir liğ in e y a t k ın lık l a r ın ı b e s le y e n v e s iy a s a l m e z iy e t le r in i d e s te k le y e n d in î, fe ls e fî v e a h lâ k i g e le n e k le rin e b a ğ lıd ır. Ö t e y a n d a n - m a r j in a l ö r n e k le r d ı ş ı n d a - 34 d ü n y a n ın h iç b ir y e r in d e, k a y n a k la r ı n e k a d a r m a k û l ve a k ılc ı b iç im d e ö r g ü t le n ip y ö n e t ils e d e iy i d ü z e n le n m iş b ir t o p lu m o la m a y a c a k k a d a r y o k s u l b ir t o p lu m o ld u ğ u n u d a d ü ş ü n m ü y o r u m. T a r ih s e l ö r n e k le r k a y n a k y o k s u lu ü lk e le r in ç o k d a iy i d u r u m a g e le b ile c e k le r in i (ö r n e ğ in J a p o n y a ), b u n a k a r ş ın k a y n a k z e n g in i ü lk e le r in ( A r ja n t in g ib i) c id d i s o r u n la r y a ş a d ığ ın ı g ö s te rm e k te d ir. B u f a r k ı y a r a t a n e n ö n e m li n o k ta la r, o ü lk e n in s iv il t o p lu m u n u n s iy a s a l m e z iy e t le ri, ü y e le r in in d ü r ü s t lü ğ ü, ç a lış k a n lığ ı, y e n ilik y a p m a y e t e n e k le ri v e b u n a b e n z e r d a h a p e k ç o k ö ğ e d ir. Ü lk e n in n ü f u s p o lit ik a s ı d a ç o k ö n e m lid ir. N ü f u s p o lit ik a s ı ü lk e t o p r a k la r ın a v e e k o n o m is in e b e s le y ip b a r ın d ır a b ile c e ğ in d e n fa z la n ü f u s y ü k le m e m e y e ö z e n g ö s te rm e lid ir. A m a n e o lu r s a o ls u n y a r d ım e tm e y ü k ü m lü l ü ğ ü h iç b ir ş e k ild e a z a lm a z. T e m e l s iy a s a l v e t o p lu m s a l a d a le t s iz lik l e r i g id e r m e k iç in (p a r a g e r e k li o ls a d a ) s a d e c e o ü lk e le r e y a r d ım f o n u ta h s is e t m e n in y e t e rli o lm a y a c a ğ ı b ilin m e lid ir. A m a in s a n h a k la r ı ü z e r in de ıs r a r e d e r e k b e c e r ik s iz r e jim le r in v e k e n d i h a lk ın ın r e f a h s e v iy e s in e d u y a r s ız y ö n e t ic ile r in d a v r a n ış la r ı d e ğ iş t irile b ilir. ki siyasal değerlerin yapısına tamamen uygundur. M ilpin Principles'ına yapılan göndermeler bu kitabın Jonathan Riley in redaksiyonu ile Oxford World Classics serisinden (Oxford: Oxford University Press, 1994) kağıt kapaklı baskısına aittir. P rinciples'ın tam metni V.W. Bladen in giriş yazısı ve J.M. Robson un redaksiyonu ile yayımlanan The Complete Works o f John Stuart M ili, cilt 2 ve 3 te yer almaktadır (Londra: University of Toronto Press, Routledge and Kegan Paul, 1965). 34 Örneğin, Kuzey Kutbundaki Eskimolar çok azdır ve bizim genel yaklaşımımızı etkilememelidir. Eskimoların sorunları sanırım özel olarak ayrıca ele alınıp çözüme ulaştırılabilir.

150 A m a r t y a S e n in k ı t l ı k l a r ü z e r in e ç a lış m a s ı35 in s a n h a k l a r ı ü z e r in d e ı s r a r e t m e k g e r e k t iğ in i s a v u n u r. S e n, b ilin e n d ö r t t a r ih s e l ö r n e k ü z e r in d e y a p t ığ ı a m p i r i k in c e le m e d e (B e n g a l, ; E t y o p y a, ; S a h e l, ; v e B a n g la d e ş, ) y iy e c e k a z lığ ın ın a ç lığ ın b a ş n e d e n i o lm a d ığ ın ı, h a t t a ö n e m li b i r n e d e n o lm a d ığ ın ı s a p t a d ı. İ n c e le d iğ i ö r n e k le r d e, y iy e c e k m a d d e l e r i ü r e t im in d e k i d ü ş ü ş ü n, t ü m h a l k ı n ı n r e f a h ın ı d ü ş ü n e n d ü z g ü n b i r h ü k ü m e t o ls a y d ı v e k a m u k u r u m l a n v a s ıt a s ıy la m a k û l b i r s ü b v a n s iy o n p la n ı u y g u la s a y d ı a ç lığ a y o l a ç a c a k b o y u t t a o lm a y a b ile c e ğ in i g ö r d ü. E s a s s o r u n b u ü l k e le r in h ü k ü m e t le r in in m e v c u t y iy e c e ğ i d a ğ ıt a m a m a la r ı (v e t a k v iy e e d e m e m e le r i) id i. S e n, ş u s o n u c a v a r ıy o r d u : A ç l ı k l a r, s a d e c e y iy e c e k k ıt l ığ ı d e ğ il, e k o n o m ik f e lâ k e t le r d ir. 36 B i r b a ş k a d e y iş le a ç lık, s iy a s a l v e s o s y a l y a p ı d a k i y a n l ı ş l ı k l a r d a n v e b u n l a r ı n b e s in ü r e t im in d e k i a ç ı k l a r ı n e t k is i n i g id e r e c e k p o l i t i k a l a r ü r e t e m e m e le r in d e n k a y n a k la n ır. B i r h ü k ü m e t in, ö n le y e b ile c e ğ i h a ld e h a l k ı n ı a ç lığ a t e r k e tm e s i, o h ü k ü m e t in in s a n h a k l a r ı n a a ld ır ış e t m e d iğ in i g ö s t e r ir ; b e n im t a n ım la d ığ ım iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r b ö y le b i r şe y e m ü s a d e e tm e z. İ n s a n h a k la r ı ü z e r in d e ı s r a r e t m e n in a ç lığ ın m e y d a n a g e lm e s in i ö n le m e y e y a r d ım c ı o la c a ğ ın ı v e iy i d ü z e n le n m iş b i r H a l k l a r T o p l u lu ğ u n d a h ü k ü m e t le r e e t k ili b ir y ö n e t im s e r g ile m e le r i y o l u n d a b a s k ı y a r a t a c a ğ ın ı u m u y o r u z. (B u a r a d a ş u n u b e lir t m e liy im k i, iş s iz le r e y a r d ım p r o g r a m la r ı o lm a s a y d ı B a t ı d e m o k r a s i l e r i n i n h e r b ir in d e k it le s e l a ç l ı k y a ş a n ır d ı. ) İn s a n h a k l a r ı n a s a y g ı g ö s t e r m e k e k o n o m in in d ü z g ü n b ir b i ç im d e b e s le y ip b a r ın d ır a b ile c e ğ i n ü f u s a ç ıs ın d a n b a k ıld ığ ın d a, z o r l u k i ç i n d e k i b i r t o p lu m d a n ü f u s s o r u n u n a d a ç ö z ü m g e t ir e b ilir.37 B u k o n u d a 35 Bkz. Amartya Sen, Poverty and Famines (Oxford: Clarendon Press, 1981). Sen in Jean Dreze ile yazdığı Hunger and Public Action (Oxford: Clarendon Press, 1989) bu hususları doğrular ve demokratik rejimlerin yoksulluk va açlıkla mücadeledeki başarılarını vurgular. Böl. 13, s.25 te- ki özete bakınız. Ayrıca Partha Dasgupta nın An Inquiry into Well-Being and Destitution başlıklı önemli çalışmasının (Oxford: Clarendon Press, 1993) 1, 2 ve 5. bölümlerine bakınız. 36 Sen, Poverty and Famines, s Nüfus fazlalığı terimini burada kullanmıyorum, çünkü bu optimal nüfus fikrini akla getiriyor; pekala bu nedir? Ekonominin ne kadar bir nüfus yoğunluğunu kaldırabileceği açısından bakarsak, nüfus yoğunluğunun bir baskı yaratıp yaratmadığı açıkça görülür. Bu konuda Amartya Sen e teşekkür borçluyum.

151 e n b e lir le y ic i f a k t ö r k a d ı n l a r ı n d u r u m u d u r. B a z ı t o p lu m la r - Ç i n b i l i n e n b i r ö r n e k t i r - a ile le r d e k i ç o c u k s a y ıs ın a k e s in s ı n ı r l a m a l a r v e b a ş k a g a d d a r c a ö n le m le r g e t ir m iş le r d ir. B u d e r e c e s e rt o lm a y a g e r e k y o k tu r. E n b a s it, e n e t k ili v e e n k a b u l e d ile b ilir p o l it ik a, k a d ı n l a r iç in e ş it a d a le t h ü k ü m l e r i g e t ir m e k t ir. H i n d i s t a n ın K e r a l a e y a le t in d e k i u y g u l a m a b u k o n u y a a ç ı k l ı k g e t ir m e s i b a k ım ın d a n ö n e m lid ir. B u e y a le t le r in s o n la r ın d a k a d ı n l a r a o y v e rm e, p o l it ik a y a a t ılm a, ö ğ r e n im g ö r m e v e a ld ığ ı e ğ it im i k u lla n m a, s e r v e t v e m ü lk e d in ip y ö n e t m e h a k k ı v e r d i. B u n u n s o n u c u n d a, b i r k a ç y ıl iç in d e K e r a l a d a k i d o ğ u m o r a n ı d e v le t in z o r la y ıc ı g ü ç k u lla n m a s ın a g e r e k k a l m a d a n Ç i n d e k i d o ğ u m o r a n ı n ın a lt ın a d ü ş t ü.38 B e n z e r u y g u l a m a l a r b a ş k a y e r le r d e d e - ö r n e ğ i n B a n g la d e ş te, K o l o m b i y a d a v e B r e z ily a d a - a y n ı s o n u c u v e r d i. T e m e l a d a le t e s a s la r ı, d o ğ r u b i r t o p lu m p o l i t i k a s ı n d a k i v a z g e ç ilm e z liğ in i k a n ıt la d ı. A d a le t s iz lik, k ö k l e r i ç o k d e r in le r e in e n ç ı k a r l a r l a b e s le n ir v e k o l a y k o la y o r t a d a n k a l k m a z ; a m a d o ğ a l k a y n a k l a r ın y o k lu ğ u b a h a n e s iy le d e m a z u r g ö r ü le m e z. Y in e le m e k g e r e k irs e, z o r l u k i ç in d e k i b i r t o p lu m u n s iy a s a l k ü lt ü r ü n ü d e ğ iş t ir m e s in e y a r d ım e t m e k iç in k o la y b i r re çe te y o k t u r. P a r a v e r m e k g e n e llik le t e r c ih e d ilm e z, g ü ç k u lla n m a y ı d a H a l k l a r ı n Y a s a s ı e n g e lle r. A n c a k b u r a d a b a z ı t a v s iy e le r y a r a r lı o l a b i l i r v e z o r l u k iç in d e k i t o p lu m la r k a d ın la r ın te m e l ç ı k a r l a r ı n a ö z e n g ö s t e r d ik le r i t a k d ir d e b u n u n y a r a r ı n ı g ö r ü r le r. K a d ın l a r ı n k o n u m u n u ç o ğ u k e z d in in y a d a d i n î g ö r ü ş le r in 39 b e lir le d iğ i g e r ç e ğ i o n l a r ın b u n a b a ş e ğ m e le r in in te k n e d e n i d e ğ ild ir, ç ü n k ü g e n e llik le b a ş k a n e d e n le r d e v a r d ır. H e r ç e ş it iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m u n in s a n h a k la r ın ı k a b u l e t t iğ in i v e e n a z ın d a n d ü z g ü n b ir d a n ış m a h iy e r a r ş is in in y a d a b u n u n b e n z e r in in ö z e llik le r in i t a ş ıd ığ ı n ı s ö y le y e b ilir iz. B u ö z e llik le r, k a d ı n l a r ı n te m e l ç ı k a r l a r ı n ı t e m s il e d e n 38 Bkz. Amartya Sen, Population: Delusion and Reality, The Netv York Revieut o f Books, Eylül 22, 1994, s Kerala için bkz. s.70 ve devamı. Çin de 1979 da doğum oram 2.8, Kerala da 3.0 idi de bu oranlar Çin de 2.0, Kerala da 1.8 oldu. 39 Bunu söylememin nedeni, birçok Müslüman yazarın İslâm dininin pek çok Müslüman toplumda kadınlara eşit davranılmamasmı onayladığını inkâr etmeleri ve bu eşitsizliğin bir takım tarihsel nedenlerden ileri geldiğini iddia etmeleridir. Bkz. Leila Ahmed, Women and Gender in İslam (New Haven: Yale University Press, 1992).

152 h e r h a n g i b ir g r u p t a k a d ın ç o ğ u n l u ğ u n u n o lm a s ın ı g e r e k t ir ir ( 8. 3 ). A m a ç, k a d ın la r a a it in s a n h a k l a r ı n ı n ih la lin i ö n le m e k iç in g e r e k e n d a n ış m a p r o s e d ü r ü k o ş u l l a r ı n ın k a b u l e d ilm e s id ir. B u ö z e llik le lib e r a l b ir f i k i r d e ğ il, b ü t ü n d ü z g ü n h a l k l a r ı n k a t ıl d ığ ı b ir d ü ş ü n c e d ir. B ö y le c e b u f i k r i, b i r t o p lu m u n d in in i v e k ü l t ü r ü n ü u y g u n s u z b i ç im d e z a y ıf la t m a y a k a l k ı ş m a k g ib i b ir it h a m a lt ın d a k a l m a d a n, v e r il e c e k y a r d ım ın b ir k o ş u l u o l a r a k ö n e s ü r e b ilir iz. B u r a d a ö n e m li o la n, d in ile i l g ili t a le p le r d e d a im a u y u l a n ilk e n in b e n z e r in i u y g u la m a k t ır. B ö y le c e b i r d in ö t e k i d in le r e h o ş g ö r ü g ö s t e r m e m e s in e g e r e k ç e o l a r a k k e n d is in i k o r u m a k z o r u n d a o ld u ğ u n u ile r i s ü r e m e z. A y n ı ş e k ild e, b ir d in v a r lığ ın ı s ü r d ü r e b il m e k iç in k a d ı n l a r ı b o y u n d u r u k a lt ın d a t u t m a s ı g e r e k t iğ in i d e ö n e s ü r e m e z. B u r a d a s ö z k o n u s u o la n te m e l in s a n h a k l a r ı d ı r v e b u h a k l a r b ü t ü n lib e r a l v e d ü z g ü n t o p lu m la r ın o r t a k k u r u m v e u y g u l a m a l a r ın a a it t ir Ü ç ü n c ü K u r a l Y a r d ım e tm e y ü k ü m l ü l ü ğ ü n ü y e r in e g e t ir m e k iç in ü ç ü n c ü k u r a l, y a r d ım ın a m a c ın ın z o r l u k iç in d e k i t o p lu m la r ın k e n d i iş le r in i m a k û l v e a k ı l c ı b ir b iç im d e y ö n e t m e le r in e v e s o n u ç t a iy i d ü z e n le n m iş H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n ü y e s i o lm a l a r ın a y a r d ı m c ı o lm a k t ır. B u y a r d ım ın h e d e f i n i b e lir le r. H e d e f e u l a ş ıld ık t a n s o n r a, a r t ık iy i d ü z e n le n m iş o la n t o p lu m h â lâ o ld u k ç a y o k s u l o ls a b ile, d a h a b a ş k a y a r d ım g e r e k m e z. B u d u r u m d a, y a r d ım d a b u l u n a n iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r p a t e r n a lis t b i r y a k l a ş ım iç in d e o lm a m a lı, a n c a k e s a s a m a c ı z o r l u k iç in d e k i t o p - lu m la r d a ö z g ü r l ü k v e e ş it liğ in t e s is i o la n v e y a r d ım ile ç e liş m e y e n ö l ç ü l ü b i r d a v r a n ış g ö s t e r m e lid ir le r. B a z ı k ü lt ü r v e y a ş a m b iç im le r in in k e n d i iç le r in d e iy i o lu p o lm a d ı k l a r ı ( k i b e n iy i o l d u k l a r ı k a n a a t in i t a ş ıy o r u m ) g ib i d e r in b ir k o n u y u b ir y a n a b ı r a k ır s a k, b ir e y le r in v e b i r l i k l e r i n k e n d i k ü lt ü r le r in e b a ğ lı k a l m a la r ı v e b u k ü lt ü r ü n o r t a k k a m u v e y u r t t a ş lık h a y a t ın a k a t ıl m a la r ı iy i b ir ş e y d ir. B ö y le c e b e lir li b ir s iy a s a l t o p lu m a a it o lm a k v e b u t o p lu m u n 40 Bkz. Political Liberalism, V: 6.

153 s iv il v e t o p lu m s a l d ü n y a s ın d a r a h a t y a ş a m a k a n la m l ı v e t a t m in e d ic i d ir.41 B u d a a z b i r ş e y d e ğ ild ir. K ü l t ü r f a r k l a r ın d a n d o ğ a n b ö lü c ü d ü ş m a n lık l a r iy i d ü z e n le n m iş r e jim le r t a r a f ın d a n y u m u ş a t ıld ığ ı t a k d ir d e, k i b u m ü m k ü n d ü r, h a l k ın k e n d i k a d e r in i t a y in e tm e s i v e s e rb e s t y a d a k o n f e d e r a t if b iç im d e b ir H a l k l a r T o p l u lu ğ u d ü ş ü n c e s i ö n e m li a ğ ır lık k a z a n ır. B iz m illiy e t ç ilik s a v a ş la r ın a y o l a ç a n e t n ik d ü ş m a n lık la r ın s o n a e r d iğ i b i r d ü n y a is t iy o r u z. D o ğ r u v a t a n s e v e r lik ( 5. 2 ) k iş in in h a l k ın a v e ü lk e s in e b a ğ lılığ ı v e b i r y a n d a n ö t e k i h a l k la r ın m e ş r u h a k la r ın a s a y g ı g ö s t e r ir k e n k e n d i m e ş r u h a k la r ın ı s a v u n m a y a is t e k li o lm a s ıd ır.42 İ y i d ü z e n le n m iş h a l k l a r b ö y le r e jim le r i t e ş v ik e tm e y e g a y r e t e t m e lid ir Y a r d ı m E t m e Y ü k ü m l ü l ü ğ ü v e Y a k ı n l ı k D u y g u s u Y a r d ım e tm e y ü k ü m l ü l ü ğ ü ile i l g i l i b i r k u ş k u d a, b u y a r d ım ın y e r in e g e t ir ilm e s in d e k i m o t iv a s y o n d e s t e ğ in in, d in le r i, d ille r i v e k ü lt ü r l e r i f a r k l ı h a l k l a r a r a s ın d a - h e p s i iy i d ü z e n le n m iş h a l k la r d a n o lu ş a n t o p lu m b ir y a n a - lib e r a l h a l k la r d a n o lu ş a n b i r t o p lu m d a n b ile b e k le n m e y e c e k b ir y a k ı n l ı ğ ı ö n g ö r m e s id ir. T e k b i r y e r e l t o p lu m u n ü y e le r i o r t a k b i r m e r k e z i h ü k ü m e t i v e s iy a s a l k ü lt ü r ü p a y la ş ır l a r v e o n l a r ın o r t a k g ü n lü k y a ş a m la r ın ın b i r p a r ç a s ı o la n t o p lu m ç a p ın d a k i s iy a s a l v e t o p l u m s a l k u r a m l a r ı n ın iş le y iş in d e s iy a s a l k a v r a m v e ilk e l e r in a h l â k i ö ğ r e t ile r i s o n d e r e c e e t k ili o lu r. 43 A y n ı t o p lu m d a h e r g ü n o r t a k k u r a m l a r d a y e r a la n ü y e le r t o p lu m iç in d e k i a n la ş m a z l ık la r ı v e s o r u n l a r ı o r t a k b i r t a b a n ü z e r in d e k a m u s a l a k ı l t e m e lin d e ç ö z e b ilm e lid ir le r. D e v le t a d a m ın ın g ö r e v i, f a r k l ı h a l k l a r a r a s ın d a k i o la s ı a y r ı l ı k l a r a k a r ş ı m ü c a d e le e t m e k v e b u s o ğ u k l u ğ u n g e ç m iş t e k i y e r e l k u r u m s a l a d a le t s iz lik le r d e n, o r t a k t a r ih l e r i b o y u n c a s ı n ı f l a r a r a s ın d a y a ş a n a n d ü ş m a n lık v e h u s u m e t t e n k a y n a k l a n a n s o n u ç l a r ı n ı d ü z e lt m e y e ç a lış m a k t ır. T o p l u m ç a p ın d a k i k u r a m l a r ı n a la n ı g e n iş le d ik ç e v e k ü l t ü r e l m e s a f e le r a r t t ık ç a ( in s a n p s i k o l o j is in i n g e r e ğ i o la r a k ) h a l k l a r a r a 41 A. g. e V: Bunlar Halkların Yasasında belirlenmiştir. 43 Joshua Cohen, A More Democratic Liberalism, M icbigatı L a w Review, cilt 92, no. 6 (Mayıs 1994), s

154 s ın d a k i y a k ı n l ı k d u y g u s u d o ğ a l o la r a k z a y ıf la r, b u y ü z d e n d e v le t a d a m ı b ö y le d a r g ö r ü ş lü e ğ ilim le r e k a r ş ı s a v a ş m a k z o r u n d a d ır. 44 D e v le t a d a m ın a b u u ğ r a ş ıs ın d a g ü ç v e r e n şey, y a k ı n l ı k d u y g u s u iç in d e k i i l i ş k il e r i n s t a t ik o lm a y ıp, h a l k l a r k e n d i o l u ş t u r d u k l a r ı iş b i r l i ğ i i ç in d e k i k u r u m l a r d a b i r l i k t e ç a l ı ş t ı k ç a z a m a n i ç in d e s ü r e k li o l a r a k g e liş m e s id ir. L i b e r a l v e d ü z g ü n h a l k l a r ı n ö z e lliğ i, i ç in d e h e r h a l k ı n iy i d ü z e n le n m iş b i r r e jim e s a h ip o ld u ğ u b i r d ü n y a d a y a ş a m a k is t e m e le r id ir. B u r e j im le r t e h l ik e l i o lm a y ıp, a k s in e b a r ış ç ıl v e i ş b i r l i ğ in d e n y a n a o ld u ğ u n d a n, i l k b a k ış t a b u a m a c ın h e r h a l k ı n kendi çıkarı d o ğ r u lt u s u n d a iş le y e c e ğ in i d ü ş ü n e b il ir iz. O y s a, h a l k l a r a r a s ın d a k i i ş b i r l i ğ i h ız la ile r le d ik ç e b i r b i r l e r i n i n i y i l i ğ in i d ü ş ü n m e y e b a ş l a r la r v e a r a l a r ı n d a k i y a k ı n l ı k g ü ç le n ir. B ö y le c e a r t ı k s a d e c e k e n d i ç ı k a r l a r ı d o ğ r u lt u s u n d a h a r e k e t e t m e y ip, k a r ş ı l ı k l ı o l a r a k b i r b i r l e r in i n y a ş a m b iç im i v e k ü lt ü r ü n e d e ilg i v e ö z e n g ö s t e r ip, b i r b i r l e r i i ç in f e d a k a r lık y a p m a y ı g ö z e a l ı r d u r u m a g e lir le r. B u k a r ş ı l ı k l ı ö z e n i ş b i r l i ğ i y a p t ı k la r ı v e r im li ç a l ı ş m a l a r ı n v e u z u n s ü r e d e k a z a n ıl a n o r t a k d e n e y im le r in ü r ü n ü d ü r. B u g ü n ü n d ü n y a s ın d a o ld u k ç a d a r b i r ç e rç e v e iç in d e k a la n b i r b ir le r in in iy iliğ in i is te y e n h a l k l a r a y n ı d a r ç e rç e v e d e k a l m a y a c a k, z a m a n la g e n iş le y e c e k t ir. H a l k l a r g id e r e k s a d e c e k e n d i ç ı k a r l a r ı d o ğ r u lt u s u n d a y a d a k a r ş ıl ı k l ı d u y d u k la r ı y a k ı n l ı k l a r a g ö r e h a r e k e t e t m e y i b ı r a k ıp, k e n d i lib e r a l v e d ü z g ü n u y g a r l ık la r ın ı v e k ü lt ü r l e r in i s a v u n m a y a b a ş la y a c a k v e s o n u n d a k e n d i u y g a r l ık la r ın ın t a y in e ttiğ i idealler ve ilkeler d o ğ r u lt u s u n d a h a r e k e t e tm e y e h a z ır o la c a k la r d ır. D in s e l h o ş g ö r ü t a r ih t e ö n c e d ü ş m a n i n a n ış l a r a r a s ın d a modus vivendi o l a r a k k e n d in i g ö s t e r d i, s o n r a u y g a r h a l k la r ın p a y la ş t ığ ı b i r a h l â k ilk e s i h a lin e g e le re k o n l a r ın b a ş t a g e le n d in le r in c e k a b u l e d ild i. A y n ı ş e y k ö le lik v e s e r f liğ in o r t a d a n k a l d ır ılm a s ı, h u k u k u n ü s t ü n lü ğ ü, s a d e c e k e n d in i s a v u n m a iç in s a v a ş m a h a k k ı v e in s a n h a k la r ın ın g a r a n t i a lt ın a a lın m a s ı k o n u la r ın d a 44 Burada siyasal kurumlan destekleyen ahlâk davranışlarının toplum içinde en iyi, toplumun bütününde paylaşılan kurum ve uygulamalarla öğrenildiği yolundaki psikolojik ilkeye atıf yapıyorum. Metinde sözü edilen koşullarda bu öğrenim zayıflar. Gerçekçi bir ütopyada bu psikolojik ilke Halkların Yasasının içeriği olarak nelerin önerilebileceğine sınır koyar.

155 d a g e ç e r lid ir. B ü t ü n b u n la r lib e r a l v e d ü z g ü n u y g a r l ık la r ın id e a li v e i l k e s i, b ü t ü n u y g a r H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın ilk e l e r i a r a s ın d a d ır H A L K L A R A R A S I N D A D A Ğ I L I M A D A L E T İ Ü Z E R İ N E H a l k l a r A r a s ı n d a E ş i t l i k B u k o n u d a i k i g ö r ü ş v a r d ır. B ir i, e ş it liğ in a d il y a d a b iz a t ih i iy i o l d u ğ u n u s a v u n u r. H a l k l a r ı n Y a s a s ı is e e ş it s iz lik le r in h e r z a m a n h a k k a n i- y e t s iz o lm a d ığ ın ı, h a k k a n iy e t s iz o ld u ğ u n d a is e b u n u n H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n t e m e l y a p ıs ı v e h a l k l a r l a b u h a l k l a r ı n ü y e le r i a r a s ın d a k i i l i ş k i l e r ü z e r in d e h a k k a n iy e t s iz s o n u ç l a r ı n d a n ile r i g e ld iğ in i s a v u n u r. 45 D ü z g ü n f a k a t lib e r a l o lm a y a n h a l k la r a h o ş g ö r ü g ö s t e r ilm e s in in g e r e ğ in i t a r t ış ır k e n ( B i r i n c i B ö lü m ) b u te m e l y a p ın ın t a ş ıd ığ ı b ü y ü k ö n e m i t a r t ış m ış t ık. Y e r e l t o p lu m d a k i e ş it s iz lik k o n u s u n d a e n d iş e d u y u lm a s ı iç in ü ç n e d e n g ö s t e r e r e k, b u n la r ın h e r b i r in in H a l k l a r T o p l u lu ğ u n a n a s ıl u y a r la n a c a ğ ı o ld u ğ u ü z e r in d e d u r m a k is t iy o r u m. D e m o k r a t ik b i r t o p lu m d a e ş it s iz lik le r i a z a lt m a k iç in b i r n e d e n, y o k s u l la r ın k a t la n d ığ ı a c ıla r ı v e z o r l u k l a r ı o r t a d a n k a ld ır m a k t ır. O y s a b u, h e r k e s in z e n g in l ik a ç ıs ın d a n e ş it o lm a l a r ın ı g e r e k t ir m e z. Z e n g in ile f a k i r a r a s ın d a k i f a r k ı n n e k a d a r b ü y ü k o ld u ğ u, k e n d i iç in d e p e k ö n e m li d e ğ ild ir. A s ı l ö n e m li o la n b u n u n s o n u ç la r ıd ır. L ib e r a l b ir y e r e l h a lk t a b u f a r k k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in in iz in v e r d iğ in d e n f a z la o la m a z, b ö y le c e e n a z a v a n t a ja s a h ip o la n la r d a ( ü ç ü n c ü lib e r a l ilk e n in ö n g ö r d ü ğ ü g ib i) ö z g ü r l ü k le r in d e n a k ıll ıc a v e etk in b iç im d e y a r a r la n a b ilm e y e v e y a ş a m a y a d e ğ e r b ir h a y a t s ü r m e y e y e t e r li h e r a m a c a h iz m e t e d e n g e r e ç le r e s a h ip o la c a k la r d ır. D u r u m b ö y le ise, a r a d a k i f a r k ı d a r a lt m a y a g e r e k y o k t u r. A y n ı ş e k ild e, y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü y e r in e g e t ir ilin c e v e b ü t ü n h a l k l a r iş b a ş ın d a lib e r a l v e d ü z g ü n b i r h ü k ü m e t e k a v u ş u n c a f a r k l ı h a l k l a r a r a s ın d a k i o r t a la m a r e fa h s e v iy e s i a r a s ın d a k i f a r k ı k ü ç ü lt m e y e y in e g e r e k y o k t u r. Y e r e l b i r t o p lu m d a z e n g in ile f a k i r a r a s ın d a k i f a r k ı a z a lt m a k i ç in i k i n c i n e d e n, b u f a r k ı n b a z ı v a t a n d a ş la r ın y o k s u l d a m g a s ı y iy e r e k 45 Eşitsizlik tartışmasında, yine T. M. Scanlon a teşekkür borçluyum.

156 a ş a ğ ı t a b a k a o la r a k m u a m e le g ö r m e le r in e y o l a ç m a s ıd ır k i, b u a d il d e ğ ild ir. B u y ü z d e n, lib e r a l y a d a d ü z g ü n b i r t o p lu m d a s a y g ı s ö z c ü k le r i ile m e r t e b e le r y a r a t a n g ö r e n e k le r d e n k a ç ın m a k g e r e k ir. B u n l a r o m e r t e b e n in y a k ış t ır a m a d ığ ı k iş i l e r i n k e n d ile r in e s a y g ıla r ın ı y a r a la y a b ilir. E ğ e r b i r ü l k e n in v a t a n d a ş la r ı k e n d ile r in i d a h a z e n g in ü lk e v a t a n d a ş la r ın d a n a ş a ğ ı g ö r ü y o r la r s a v e b u d u y g u la r ın ın geçerli b ir gerekçesi varsa, a y n ı ş e y H a l k l a r T o p l u m u n u n t e m e l y a p ıs ı i ç in d e g e ç e r lid ir. A n c a k, y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü t a m a m la n d ığ ın d a v e h e r h a l k k e n d i l i b e r a l y a d a d ü z g ü n h ü k ü m e t in e k a v u ş t u ğ u n d a b u d u y g u la r a y e r k a l m a y a c a k t ır. Ç ü n k ü o z a m a n h e r h a l k k e n d i t o p lu m u n a a it z e n g in liğ in ö n e m in i v e d e ğ e r in i k e n d is i a y a r la y a c a k t ır. B u y e r in e g e t ir ilm e d iğ in d e h a l k t a s a r r u f l a r ı n ı a r t ır m a y ı s ü r d ü r e c e k, b u m ü m k ü n o lm a d ığ ı z a m a n d a H a l k l a r T o p l u m u n u n ö t e k i ü y e le r in d e n b o r ç a la c a k t ır. H a l k l a r a r a s ın d a k i e ş it s iz lik ü z e r in d e d u r m a n ın ü ç ü n c ü n e d e n i, H a l k l a r T o p l u m u n u n t e m e l y a p ıs ın d a k i s iy a s a l s ü r e c in h a k k a n iy e t li o lm a s ın ın o y n a d ığ ı ö n e m li r o l ile ilg ilid ir. Y e r e l ö r n e k t e, s e ç im le r d e v e k a m u m e v k ile r in e y a p ıla n a t a m a la r s ır a s ın d a h a k k a n iy e t in s a ğ la n m a s ın d a b u e n d iş e a ç ık ç a g ö r ü lü r. S iy a s a l p a r t ile r in v e k a m p a n y a l a r ın k a m u t a r a f ın d a n f in a n s e e d ilm e s i b u k o n u y a ç ö z ü m g e t ir m e k iç in d ir. A y r ıc a, h a k k a n iy e t l i f ır s a t e ş it liğ in d e n s ö z e t t iğ im iz z a m a n, r e s m i h u k u k i e ş it lik t e n ç o k d a h a f a z l a s ın ı k a s t e d e r iz. K a b a c a k a s t e t t iğ im iz, g e r id e y a t a n t o p lu m s a l k o ş u l l a r ı n h e r v a t a n d a ş a, s ın ıf ı y a d a k ö k e n i n e o l u r sa o ls u n, a y n ı y e t e n e k v e ç a lış m a a z m in e s a h ip o ld u ğ u t a k d ir d e, t o p lu m d a r a ğ b e t g ö r e n b i r m e v k iy e g e lm e k i ç in e ş it ş a n s v e r m e s id ir. B ö y le h a k k a n iy e t l i b ir f ır s a t e ş it liğ i o r t a m ın ı s a ğ la y a c a k p o l i t i k a l a r ö r n e ğ in h e r k e s e e ş it e ğ it im s a ğ la m a y ı v e h a k s ız a y ır ım c ıl ığ ı o r t a d a n k a l d ı r m a y ı iç e r ir. H a k k a n iy e t, H a l k l a r T o p l u m u n u n te m e l y a p ıs ın d a k i s iy a s a l s ü r e ç le r d e d e, y e r e l ö r n e k t e k i ile a y n ı o lm a m a k la b e r a b e r o n a b e n z e r ö n e m d e b i r r o l o y n a r. H a l k l a r a r a s ın d a t e m e l h a k k a n iy e t, o n l a r ın i k i n c i b a ş la n g ıç d u r u m u n d a b ilg is iz lik p e ç e s i a r k a s ın d a e ş it o l a r a k t e m s il e d ilm e le r i ile s a ğ la n ır. B u y ü z d e n h a l k l a r ı n t e m s ilc ile r i k e n d i t o p l u m l a r ı n ı n b a ğ ım s ız lığ ın ı v e d iğ e r le r i ile e ş it liğ in i k o r u m a k is t e y e c e k le r d ir. Ö r g ü t le r in ve

157 s e rb e s t h a l k k o n f e d e r a s y o n l a r ın iş le y iş in d e, e ş it s iz lik le r h a l k l a r ı n p a y la ş t ık la r ı p e k ç o k a m a c a h iz m e t e t m e k ü z e r e t a s a r l a n m ış t ır ( B i r i n c i B ö lü m 4. 5 ). B u d u r u m d a, k ü ç ü k v e b ü y ü k b o y u t lu h a l k l a r k ü ç ü k v e b ü y ü k k a t k ıl a r d a b u l u n m a y a v e a y n ı o r a n d a k ü ç ü k v e b ü y ü k k a r ş ı l ı k la r ı k a b u l e tm e y e r a z ı o la c a k la r d ır. B u n d a n b a ş k a, t a r a f la r i ş b ir liğ i ö r g ü t le r i k u r m a k iç in k u r a l l a r g e liş t ir e c e k v e t ic a r e t t e o ld u ğ u g ib i, b e l i r li k a r ş ıl ı k l ı y a r d ım k o ş u l l a n iç in d e h a k k a n iy e t s t a n d a r t la r ı ü z e r in d e a n la ş a c a k la r d ır. B u iş b i r l i ğ i ö r g ü t le r in in h a k lı g ö s t e r ile m e y e c e k d a ğ ı- lım s a l s o n u ç l a r g e t ir m e s i h a lin d e, b u ö r g ü t le r in H a l k l a r T o p l u m u n u n t e m e l y a p ıs ı iç in d e d ü z e lt ilm e le r i g e r e k e c e k t ir H a l k l a r A r a s ı n d a D a ğ ı l ım A d a le t i H a l k l a r a r a s ı n d a k i e ş it s iz liğ i d e n g e le m e k v e e ş it s iz liğ in a ş ır ı b o y u t la r a u l a ş m a s ın ı ö n le m e k a m a c ıy la ö n e r ile n b a z ı ilk e l e r v a r d ır. B u ilk e l e r in i k i s i C h a r l e s B e it z in 46 ö n e r is id ir. B i r d iğ e r i T h o m a s P o g g e n in, b ir ç o k a ç ıd a n B e it z in i k i n c i, y e n id e n d a ğ ılım a d a le t i ik e s in e b e n z e y e n E ş i t l i k İlk e s id ir. 47 B u n l a r ö n e r i n it e liğ in d e v e ç o k t a r t ış ılm ış i l k e l e r d i r v e b e n b u n la r ı n e d e n k a b u l e t m e d iğ im i s ö y le m e k z o r u n d a y ım. A n c a k B e it z v e P o g g e u n lib e r a l y a d a d ü z g ü n k u r a m l a r ı n t e s is i, in s a n h a k l a r ı n ı n s a ğ la n m a s ı v e te m e l i h t iy a ç la r ın k a r ş ıl a n m a s ı h e d e f le r in e k u ş k u s u z b e n d e k a t ılıy o r u m. B u n l a r ı z a t e n b i r ö n c e k i y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü ile i l g ili b ö lü m d e e le a lm ış t ık. Ö n c e B e it z in ile r i s ü r d ü ğ ü i k i ilk e y i a ç ık la y a y ım. B e it z k a y n a k l a r ı n y e n id e n d a ğ ıt ılm a s ı i l k e s i ile k ü r e s e l d a ğ ılım i l k e s i a r a s ı n d a a y ır ım y a p m a k t a d ır. B u n l a r a r a s ın d a k i a y ır ım ş u d u r : Ö n c e b ü t ü n ü l k e le r d e k i ü r ü n v e h iz m e t ü r e t im in in ( otarşik ) serbest ekonom i p o litikasına göre y a p ıld ığ ın ı v a r s a y a lım, y a n i d iy e lim k i h e r ü lk e h i ç b i r ş e k ild e t ic a r e t e b a ş v u r m a d a n, s a d e c e k e n d i k a y n a k l a r ın a v e k e n d i iş g ü 46 Charles Beitz, Political Theory and International Relations (Princeton: Princeton University Press, 1979). 47 Pogge un An Egalitarian Law of Peoples da (PAPA, 23:3 (Yaz, 1994) öne sürdüğü küresel eşitlikçi İlke kendi tercih ettiği görüş olmayıp, A Theory o f Justice ın içerdiğini düşündüğü bir görüştür. Pogge bu ilkede uluslararası sistemin A Theory o f Justtce de yerel sistem nasıl ele alınıyorsa o şekilde ele alınması gerektiğini düşündüğünü söylüyor.

158 c ü n e d a y a n ıy o r. B e it z e g ö re, b a z ı b ö lg e le r z e n g in k a y n a k l a r a s a h ip t ir v e b u b ö lg e le r d e k i t o p lu m la r ın b u d o ğ a l z e n g in l ik le r i e n iy i ş e k ild e k u l l a n a r a k y ü k s e k r e f a h a u l a ş a b ilir le r. D iğ e r t o p lu m la r o k a d a r ş a n s lı d e ğ ild ir v e n e k a d a r u ğ r a ş ır l a r s a u ğ r a ş s ın la r, k a y n a k l a r ın ı n a z lığ ı y ü z ü n d e n a n c a k d ü ş ü k b i r r e f a h s e v iy e s in e u l a ş a b ilir le r. 48 B e it z in g ö r ü ş ü n e g ö r e, k a y n a k l a r ın y e n id e n d a ğ ıt ılm a s ı ilk e s i, h e r t o p lu m a a d il s i y a s a l k u r a m l a r ı n ı t e s is e t m e k v e k e n d i ü y e le r in in te m e l g e r e k s in im le r i n i k a r ş ıl a y a n b ir e k o n o m iy i o lu ş t u r m a k iç in e ş it ş a n s s a ğ lıy o r. B e it z b u ilk e n in k a y n a k t a n y a n a y o k s u l t o p l u m l a r d a k i k iş ile r e, b u t a l ih s iz l i k l e r i n i n a d il s o s y a l k u r a m l a r ı n ı d e s t e k le y e c e k v e in s a n h a k l a r ı n ı k o r u y a c a k e k o n o m ik k o ş u l l a r ı g e r ç e k le ş t ir m e le r in e e n g e l o lm a y a c a ğ ın a d a i r g ü v e n v e r d iğ i n i s ö y lü y o r. 49 Z e n g in k a y n a k l a r a s a h ip ü l k e le r in b u k a y n a k l a r ın ı, k a y n a k t a n y o k s u n ü lk e le r e n a s ıl d a ğ ıt ıla c a ğ ın ı a ç ı k l a m ıy o r ; a m a b iz b u n u g e ç e lim. B e it z in ü z e r in d e d u r d u ğ u k ü r e s e l d a ğ ılım ilk e s i, ü r e t im in a r t ık k a p a l ı b i r e k o n o m id e y a p ılm a d ığ ı v e ü lk e le r a r a s ın d a t ic a r e t v e h iz m e t a k ış ın ın b u lu n d u ğ u b ir d u r u m iç in s ö z k o n u s u d u r. B e it z b u d u r u m d a z a t e n k ü r e s e l b i r iş b ir liğ i s is t e m in in v a r o ld u ğ u n a in a n ıy o r. B u d u r u m d a t o p lu m la r a r a s ın d a d a ğ ılım a d a le t in i s a ğ la y a c a k (B ir Adalet Kuram ı n d a y e r e l ö r n e k t e u y g u la n a n ilk e y e b e n z e r ) b ir k ü r e s e l f a r k ilk e s in in g e ç e r li o ld u ğ u n u 50 ile r i s ü r ü y o r. Z e n g in ü lk e le r in s a h ip o ld u k l a r ı z e n g in k a y n a k l a r y ü z ü n d e n b ö y le o ld u k l a r ın a in a n d ığ ı iç in h e r h a ld e k ü r e s e l i l k e n in (ö r n e ğ in v e rg i s is t e m i ile ) b u b ü y ü k k a y n a k z e n g in liğ in i k a y n a k t a n y o k s u n ü lk e le r e y e n id e n d a ğ ıt a c a ğ ım d ü ş ü n ü y o r. O y s a, d a h a ö n c e d e s ö y le d iğ im g ib i, b ir ü lk e n in b a ş a r ılı o lu p o l m a m a s ın d a e n b ü y ü k e tk e n o ü l k e n in k a y n a k l a r ın ın z e n g in liğ i d e ğ il, s i y a s a l k ü lt ü r ü, y a n i ü y e le r in in s iy a s a l v e y u r t t a ş lık b ilin ç l e r id ir ; 51 d o ğ a l 48 Beitz, Political Theory and International Relations, s A.g.e.y s A.g.e.,s.l David Landes bu konuyu The Wealth and Poverty o f Nations adlı eserinde (New York: W.W. Norton, 1998) çok güçlü bir biçimde (hatta bazan gerektiğinden de sert biçimde) tartışıyor. Landes, petrol yataklarının bulunmasının Arap dünyası için muazzam bir talihsizlik olduğunu düşünüyor (s.414).

159 k a y n a k d a ğ ılım ın ın k e y fi o lm a s ı s o r u n y a r a t m a z. B u y ü z d e n B e it z in y e n id e n d a ğ ılım ı ilk e s in i t a r t ış m a m ız a g e r e k o lm a d ığ ı k a n a a t in d e y im. Ö t e y a n d a n, H a l k l a r ı n Y a s a s ı iç in b i r d a ğ ılım b ö lü ş t ü r ü c ü a d a le t ilk e s in in, b ü y ü k a d a le t s iz lik le r in, a ş ır ı y o k s u l l u k v e e ş it s iz lik le r in y a ş a n d ığ ı g ü n ü m ü z d ü n y a s ın a u y g u la n m a s ı d ü ş ü n ü lü y o r s a, b u n u a n la y a b ilir iz. A n c a k e ğ e r b u ilk e n in, y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü n ü n t a m o la r a k y e r in e g e t i r ilm i ş o ld u ğ u v a r s a y ım s a l d ü n y a g e r ç e k le ş t iğ in d e d e s o n u g e lm e z b i ç im d e - h e d e f s iz o l a r a k - u y g u la n m a s ı k a s t e d iliy o r s a, b u n a k a t ıla m a y ız. S ö z ü n ü e t t iğ im iz v a r s a y ım s a l d ü n y a d a k ü r e s e l b i r ilk e, s a n ır ım k a b u l e d i le m e y e c e k s o n u ç la r d o ğ u r u r. B u n u a ç ık la y ıc ı ik i ö r n e k v e r e b ilir iz : Ö r n e k ( I ) : A y n ı re f a h s e v iy e s in e ( d iy e l im k i t a h m in i t e m e l g e r e k s in im le r a ç ıs ın d a n ) v e a y n ı n ü f u s y o ğ u n l u ğ u n a s a h ip i k i ü lk e v a r. B i r i n c i ü l k e e n d ü s t r ile ş m e y e v e (re e l) t a s a r r u f o r a n ı n ı y ü k s e lt m e y e k a r a r v e r iy o r, i k i n c i ü lk e b ö y le b i r ş e y y a p m ıy o r. S a h ip o l d u k l a r ı ile y e t in e n v e d a h a k ı r s a l v e r a h a t b ir t o p lu m y a ş a m ın ı t e r c ih e d e n i k i n c i ü lk e k e n d i t o p lu m s a l d e ğ e r le r in d e ı s r a r e d iy o r. B i r k a ç o n y ıl g e ç t ik t e n s o n r a b i r i n c i ü l k e İ k i n c i n in ik i k a t ı z e n g in le ş iy o r. H e r i k i t o p lu m u n d a l i b e r a l y a d a d ü z g ü n o ld u ğ u n u, h a l k l a r ı n ı n ö z g ü r v e s o r u m l u in s a n l a r o l a r a k k e n d i k a r a r l a r ın ı k e n d ile r in in v e r d iğ in i v a r s a y a r s a k, i k i n c i ü l k e y e p a r a v e r m e k iç in e n d ü s t r ile ş m iş t o p lu m u n v e r g ile n d ir ilm e s i m i g e r e k ir? Y a r d ı m e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü n e g ö r e v e r g ile n d ir m e y o k t u r v e b u d a d o ğ r u d u r ; ö te y a n d a n b i r h e d e fe y ö n e lik o lm a y a n k ü r e s e l e ş it lik ç i i lk e ile, z e n g in liğ i ö t e k in d e n d a h a a z b i r ü lk e v a r o ld u ğ u s ü r e c e b i r i n d e n a lın a n v e r g in in d iğ e r in e f o n o l a r a k a k ış ı s ü r ü p g id e c e k t ir. B u, k a b u l e d ile m e z g ö r ü n m e k t e d ir. Ö r n e k ( I I ), ö r n e k (I) ile p a r a l e l l i k g ö s t e r m e k le b ir lik t e, lib e r a l y a d a d ü z g ü n o la n h e r i k i t o p lu m d a d a b a ş la n g ıç t a n ü f u s a r t ış ı o l d u k ç a y ü k s e k t ir. H e r i k i ü lk e d e iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r d a g e r e k t iğ i g i b i k a d ı n l a r a e ş it h a k v e a d a le t s a ğ la m ış ; a n c a k b i r i n c i ü lk e b u h a k v e a d a le t e ö n e m v e r m iş v e k a d ı n l a r ı n s iy a s a l v e e k o n o m ik h a y a t t a k i r o l le r i e t k in le ş m iş t ir. B u n u n s o n u c u o l a r a k ü lk e g id e r e k n ü f u s a r t ış o r a n ın ı s ıf ır a in d ir m iş, b ö y le c e z a m a n i ç in d e r e f a h s e v iy e s i y ü k s e lm iş t ir. İ k i n c i t o p lu m d a e ş it a d a le t u n s u r l a r ı n a s a h ip o ld u ğ u h a ld e, k a d ı n l a r ı

160 n ın h i ç b i r b a s k ı g ö r m e d e n u y d u k l a r ı h a k im d in s e l v e t o p lu m s a l d e ğ e r le r y ü z ü n d e n n ü f u s a r t ış ın ı a z a lt m a m ış, a r t ış o ld u k ç a y ü k s e k b i r d ü z e y d e k a lm ış t ır. 52 Y in e b i r k a ç o n y ı l g e ç t ik t e n s o n r a b i r i n c i t o p lu m İ k i n c i n in i k i k a t ı z e n g in le ş m iş t ir. H e r i k i t o p lu m d a lib e r a l y a d a d ü z g ü n t o p lu m la r o l d u k l a r ı, h a l k l a r ı n ı n ö z g ü r v e s o r u m l u in s a n l a r o la r a k k e n d i k a r a r l a r ın ı k e n d ile r i v e r d ik l e r i b i r o r t a m d a, y a r d ım e tm e y ü k ü m l ü l ü ğ ü ş im d i d a h a z e n g in o la n b i r i n c i ü lk e d e n v e r g i a lın m a s ın ı ö n g ö r m e z, o y s a h e d e fi o lm a y a n k ü r e s e l e ş it lik ç i ilk e b u n u g e r e k t ir ir. Y i n e b u d u r u m d a k a b u l e d ile m e z g ö r ü n m e k t e d ir. Y a r d ım e tm e y ü k ü m l ü l ü ğ ü n ü n r o l ü z o r l u k i ç in d e k i t o p lu m la r a H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n t a m ü y e s i o l m a l a r ın d a v e k e n d i g e le c e k le r in i t a y in e d e c e k y o l u s e ç e b ilm e le r in i s a ğ la m a k t a y a r d ım c ı o lm a k t ır. B u t ıp k ı y e r e l t o p lu m d a z a m a n i ç in d e re e l t a s a r r u f ilk e s in in b i r geçiş i l k e s i o lm a s ı g ib i, b i r g e ç iş ilk e s id ir d e a ç ık la n d ığ ı g ib i, re e l t a s a r r u f t o p lu m u n a d il t e m e l y a p ıs ın ı h a z ır la y a c a k y o l u a ç a r, b u g e r ç e k le ş t iğ in d e t a s a r r u f s o n a e r e b ilir. H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın t o p lu m u n d a y a r d ım e t m e y ü k ü m l ü l ü ğ ü b ü t ü n t o p lu m la r a d il lib e r a l y a d a d ü z g ü n te m e l y a p ıy a k a v u ş u n c a y a k a d a r g e ç e r lid ir. R e e l t a s a r r u f g ö r e v i ile y a r d ım e tm e y ü k ü m l ü l ü ğ ü b i r hedefe o d a k la n ır, b u h e d e fe u l a ş ıld ığ ın d a g ö r e v t a m a m la n m ış t ır. B u g ö r e v le r siyasal özerkliğin e s a s la r ın ı, y a n i y e r e l ö r n e k t e ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r ın ö z e r k liğ in i, H a l k l a r T o p l u lu ğ u n d a is e ö z g ü r v e e ş it lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k l a r ı n ö z e r k liğ in i g ü v e n c e y e a lır. K ü r e s e l e ş it lik ç i b i r ilk e ile y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü a r a s ın d a n a s ıl b ir f a r k o ld u ğ u s o r u s u n a g e lin c e, 53 b i r i n c i ilk e y e r y ü z ü n d e k i b ü t ü n y o k s u l l a r a y a r d ım a m a c ıy la g e liş t ir ilm iş t ir v e h e r ü l k e n in b u 52 Kadınlara (din ve vicdan özgürlüğü de dahil) eşit adaletin temel unsurları sağlandığından nüfus artış oranı kendi iradelerine kalmış, yani kadınlar dinin ya da toplum yapısı içindeki konumlarının getirdiği zorlamalardan kurtulmuşlardı. Bu konunun daha etraflı biçimde tartışılması gerekir. 53 Pogge nin kendi görüşünün açıklaması için Social P hilosophy 16:1 (1999) da yayımlanacak olan Human Flourİshing and Universal Justice a bakınız. Pogge bana bu yazısında aksettirdiği görüşte bir hedef ve bir sona eriş noktası bulunduğunu söyledi. Ben metinde yardım görevi ile Pogge nin Universal Justice indeki küresel eşitlikçi görüşü arasında ne kadar büyük bir fark olabileceği sorusuna işaret ettim.

161 a m a ç la k u l l a n ı l m a k ü z e r e u l u s l a r a r a s ı b i r f o n a b i r G e n e l K a y n a k P a y ı ö d e m e s in i ö n g ö r ü r. B u r a d a s o r u lm a s ı g e r e k e n s o r u b u ilk e n in b i r h e d e fi v e k e s ilm e n o k t a s ın ın o l u p o lm a d ığ ıd ır. Y a r d ım e tm e y ü k ü m l ü l ü ğ ü n d e ik i s i d e m e v c u t t u r : B u g ö r e v d ü n y a d a k i y o k s u l l a r m a k û l ö l ç ü d e lib e r a l b ir t o p lu m u n y a d a d ü z g ü n h i y e r a r ş ik b i r t o p lu m u n ö z g ü r v e e ş it ü y e le r i o lu n c a y a k a d a r s ü r d ü r ü l ü r. Y a r d ım e tm e y ü k ü m l ü l ü ğ ü n ü n h e d e f i b u d u r. Y a r d ım p la n ın ın b i r k e s ilm e n o k t a s ı v a r d ır, ç ü n k ü h e r z o r l u k iç in d e k i t o p lu m b u h e d e fe u l a ş ın c a y a r d ım e tm e y ü k ü m l ü lü ğ ü a r t ık s o n a e re r. K ü r e s e l e ş it lik ç i b i r ilk e d e a y n ı b iç im d e u y g u l a n a b ilir. B u n a h e d e fe y ö n e lik e ş ik l ik ç i ilk e d iy e lim. O z a m a n y a r d ım e t m e y ü k ü m lü lü ğ ü ile b u e ş it lik ç i ilk e a r a s ın d a b ü y ü k b i r f a r k v a r m ı d ır? K u ş k u s u z h a l k l a r ı n ( b i r in c i l ih t iy a ç la r o l a r a k t a h m in e d ile n ) t e m e l i h t iy a ç la r ın ın y e r in e g e t ir ild iğ i v e h a l k ın k e n d i a y a k l a r ı ü z e r in d e d u r a b ile c e ğ i b i r n o k t a v a r d ır. B u n o k t a y a n e z a m a n u l a ş ıla c a ğ ı k o n u s u t a r t ış ıla b ilir, a n c a k H a l k l a r ı n Y a s a s ı v e b u y a s a n ın ö n g ö r d ü ğ ü y a r d ım e t m e y ü k ü m lü lü ğ ü a ç ıs ın d a n ö n e m li o la n b ö y le b i r n o k t a n ın v a r lığ ıd ır. H e r t o p lu m i ç in s a p t a n a n h e d e fe v e y a r d ı m ı n k e s ilm e n o k t a s ın a g ö re, h e r b ir in e a it v e r g i v e y ö n e t im g ib i d a h a z iy a d e p r a t i k u y g u la m a f a r k l ı l ı k l a r ı n ı n d ış ın d a, ilk e l e r h e m e n h e m e n a y n ıd ır K o z m o p o l i t G ö r ü ş ile T e z a t H a l k l a r ı n Y a s a s ı h e r t o p lu m u n k e n d i n ü f u s u iç in d e a d il k u r u m l a n g e r ç e k le ş t ir m e k iç in y e t e r li s a y ıd a v e y e t e n e k d ü z e y in d e in s a n k a y n a ğ ın a s a h ip o ld u ğ u n u v a r s a y a r. T o p l u m u n u l a ş m a k is t e d iğ i s iy a s a l h e d e f, d o ğ r u n e d e n le r le t a m a m e n a d il v e i s t ik r a r l ı b ir k o n u m a g e lm e k t ir. B u h e d e fe u l a ş ıld ığ ın d a H a l k l a r ı n Y a s a s ı, ö r n e ğ in b u k u r u m l a n m u h a f a z a e t m e k iç in g e r e k li h a y a t s t a n d a r t ın ı k o r u m a n ı n ö t e s in d e, d a h a b a ş k a b ir h e d e f g ö s t e rm e z. H e r h a n g i b ir t o p lu m u n, a d il k u r u m l a n s ü r d ü r m e n in ö t e s in d e, y a d a t o p lu m la r a r a s ın d a k i m a d d i e ş it s iz lik le r i a z a lt m a k a d ın a, d a h a ç o k ş e y is t e m e s i iç in d e h a k lı b i r n e d e n y o k t u r. Y u k a r ı d a k il e r H a l k l a r ı n Y a s a s ı ile k o z m o p o l i t g ö r ü ş ( 11) a r a s ın d a k i ç e liş k iy i g ö z le r ö n ü n e s e r m e k t e d ir. K o z m o p o l i t b ir g ö r ü ş ü n e n ö n e m v e r d iğ i d ü ş ü n c e, t o p lu m la r ın a d i l o lm a s ı d e ğ il, b ir e y l e r in r e f a h ı

162 d ır. B u g ö r ü ş e g ö r e, h e r y e r e l t o p lu m k e n d i iç in d e a d il k u r u m l a r a k a v u ş t u k t a n s o n r a d a h i, k ü r e s e l d a ğ ılım ın s ü r d ü r ü l m e s in e g e r e k o lu p o l m a d ığ ı k o n u s u n d a h â lâ b ir k u ş k u v a r d ır. B u n a e n a ç ı k o l a r a k ş u ö r n e ğ i v e r e b ilir iz : D iy e lim k i, i k i t o p lu m u n h e r b ir i k e n d i iç in d e B ir Adalet K u ra m ı n d a k i ilk e l e r i y e r in e g e t ir iy o r. B u t o p lu m la r d a n b ir in d e k i e n k ö t ü d u r u m d a o la n la r ı t e m s il e d e n b i r k iş i, ö t e k i t o p lu m d a k i e n k ö t ü d u r u m d a o l a n l a r ı t e m s il e d e n k iş id e n d a h a k ö t ü d u r u m d a. H e r ik i t o p lu m u n k e n d i iç in d e i k i a d a le t ilk e s in i s ü r e k li b iç im d e y e r in e g e t ir m e le r in e o la n a k v e r e c e k b i r ç e ş it k ü r e s e l y e n id e n d a ğ ılım v a s ıt a s ıy la b ir in c i t o p lu m d a k i e n k ö t ü d u r u m d a o l a n l a r ı t e m s il e d e n k iş i n i n k a d e r in i d e ğ iş t ir m e n in m ü m k ü n o ld u ğ u n u v a r s a y a lım. İ l k d a ğ ılım a k a r ş ı b u y e n id e n d a ğ ılım ı m ı t e r c ih e t m e liy iz? H a l k l a r ı n Y a s a s ı b u i k i d a ğ ılım a r a s ın d a t a r a f s ız k a lır. Ö t e y a n d a n, k o z m o p o lit g ö r ü ş ise t a r a f s ız d e ğ ild ir. B u g ö r ü ş b ir e y l e r in r e f a h ı, d o la y ıs ıy la k ü r e s e l o la r a k e n k ö t ü d u r u m d a k i k iş in in r e f a h s e v iy e s in in d a h a iy ile ş t i r i l i p iy ile ş t ir ilm e y e c e ğ i ile ilg ile n ir. H a l k l a r ı n Y a s a s ı iç in ö n e m li o la n, iy i d ü z e n le n m iş H a l k l a r T o p l u lu ğ u n d a y a ş a y a n lib e r a l v e d ü z g ü n t o p lu m la r ın d o ğ r u n e d e n le r le a d il v e is t i k r a r l ı o lm a l a r ıd ır.

163

164 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Sonuç 1 7. K A M U S A L A K I L V E H A L K L A R I N Y A S A S I H a l k l a r ı n Y a s a s ı E t n o s a n t r ik D e ğ i l d i r a l k l a r ı n Y a s a s ın ı o lu ş t u r u r k e n s ö y le d iğ im g ib i, lib e r a l t o p lu m la r d iğ e r t o p lu m la r a k a r ş ı n a s ıl d a v r a n m a la r ı g e r e k t iğ in i s o r g u l a r k e n o la y a kendi s iy a s a l g ö r ü ş a ç ı l a r ı n d a n b a k a r la r. B iz s iy a s a l a n l a y ı ş ım ız ın d a y a n d ığ ı t e m e lle r i iy ic e g ö z d e n g e ç ir m iş o ld u ğ u m u z u d ü ş ü n e r e k, iş e d a im a b u l u n d u ğ u m u z y e r d e n b a ş la m a k v e p e ş in h ü k ü m l e r d e n, h a t a la r d a n k a ç ın m a k z o r u n d a y ız. İş e b u ş e k ild e b a ş l a m a n ın e t n o s a n t r i k [ ı r k m e r k e z i] y a d a b a t ılı b i r y a k l a ş ım o ld u ğ u y o l u n d a k i i t ir a z l a r a y a n ıt ım ız ş u d u r : H a y ır, b ö y le o lm a s ı ş a r t d e ğ il. B u n u n b ö y le o lu p o l m a d ığ ın ı a n la m a k iç in lib e r a l t o p lu m la r ın b e n im s e d iğ i H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın içeriğine b a k m a k g e r e k ir. B u y a s a n ın o b je k t if o l u p o lm a d ığ ı, k e s in lik l e z a m a n a, y e re y a d a k a y n a k l a n d ığ ı k ü lt ü r e d e ğ il, y a s a n ın k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in i y e r in e g e t ir ip g e t ir m e d iğ in e v e lib e r a l v e d ü z g ü n H a l k l a r T o p l u m u n u n k a m u s a l a k l ın ı n ü r ü n ü o lu p o lm a d ığ ın a b a ğ lıd ır. H a l k l a r ı n Y a s a s ın a b a k t ığ ım ız d a, b u y a s a n ın k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in e ( B i r i n c i B ö lü m 1. 2 ) u y g u n o ld u ğ u n u g ö r ü r ü z. B u k r it e r ö t e k i

165 t o p lu m la r d a n k e n d ile r in i d a h a a ş a ğ ı y a d a d a h a ü s t ü n b i r k o n u m a g e t ir m e d e n s a d e c e m a k û l ö lç ü d e y e r in e g e t ir e b ile c e k le r in i iste r. H a l k l a r ı n Y a s a s ı, d ü z g ü n t o p lu m la r ın d in s e l k u r a m l a r ı n ı t e r k e t m e le r in i y a d a d e ğ iş t ir e r e k lib e r a l k u r u m l a n k a b u l e t m e le r in i g e r e k t ir m e z. B u ç o k ö n e m lid ir. D ü z g ü n t o p lu m la r ın a d il lib e r a l t o p lu m la r a r a s ın d a k a b u l e d ile n H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı o n a y la y a c a k la r ın ı v a r s a y m ış t ık. B u v a r s a y ım s ö z k o n u s u y a s a n ın e v re n s e l e r im li o lm a s ın ı s a ğ la r. Y a s a n ın b o y u t la r ı g e r ç e k t e n d e e v r e n s e ld ir, ç ü n k ü b u y a s a, ö t e k i t o p lu m la r d iğ e r b ü t ü n t o p lu m la r la h a k k a n iy e t l i e ş it i liş k il e r e g ir m e y e h a z ır o l d u k l a r ı n d a o n la r d a n s a d e c e m a k û l o l a r a k k a b u l e d e b ile c e k le r i ş e y le r i y a p m a l a r ın ı is ter. K im s e d iğ e r h a l k l a r l a e ş it i l i ş k il e r i ç in d e o lm a n ın b a t ılı b i r d ü ş ü n c e o ld u ğ u n u s ö y le y e m e z! Z a t e n h a n g i h a l k v e r e jim b a ş k a t ü r l ü b i r i l i ş k i iç in d e o lm a y ı is t e r k i? D ü z g ü n H a l k l a r a K a r ş ı H o ş g ö r ü G ö r d ü ğ ü m ü z g ib i h e r t o p lu m u n lib e r a l o lm a s ı b e k le n e m e z. L i b e r a l b ir H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın h o ş g ö r ü ilk e s i ile, b i r lib e r a l d ü ş ü n c e le r d iz g e s in d e n k a y n a k l a n a n k a m u s a l a k ıl d a b u n u g e r e k t ir ir. H a l k l a r ı n Y a s a s ın d a if a d e s in i b u l a n ö t e k i h a l k la r a h o ş g ö r ü g ö s t e r m e k a v r a m ı n e d ir? V e b u n u n s iy a s a l lib e r a liz m le n a s ıl b i r b a ğ la n t ıs ı v a r d ır? A h l â k i a ç ıd a n b a k ıld ığ ın d a, lib e r a l t o p lu m la r ın d ü z g ü n h i y e r a r ş ik t o p lu m la r d a n v e d iğ e r d ü z g ü n t o p lu m la r d a n d a h a m ı iy i o ld u ğ u v e b u y ü z d e n e ğ e r b ü t ü n t o p lu m la r ın lib e r a l o lm a s ı g e r e k s e y d i d ü n y a d a h a iy i m i o l u r d u s o r u s u n a lib e r a l g ö r ü ş e s a h ip o la n l a r ı n v e r e c e ğ i y a n ıt e v e t o lu r d u. O y sa b u y a n ıt h a l k l a r a r a s ın d a k a r ş ı l ı k l ı s a y g ın ın k o r u n m a s ın ın v e h e r h a l k ın d iğ e r in i h o r g ö r m e d e n, o n l a r a k ı z ıp g ü c e n m e d e n (b k z ) k e n d i ö z s a y g ıs ın ı m u h a f a z a e t m e s in in ö n e m in i g ö z a r d ı e t m e k t e d ir. B u i l i ş k il e r t e k t e k b a k ıld ığ ın d a h e r h a l k ın te m e l iç ( lib e r a l y a d a d ü z g ü n ) y a p ıs ı ile ilin t il i d e ğ ild ir. A k s in e, h a l k l a r a r a s ın d a k i i liş k il e r d e karşılıklı saygı ile i l g i l i d i r v e b u y ü z d e n H a l k l a r T o p l u l u ğ u n d a k i te m e l y a p ı n ın v e s iy a s a l i k l i m i n e n ö n e m li p a r ç a s ıd ır. B ü t ü n b u n e d e n le r d e n d o la y ı H a l k l a r ı n Y a s a s ı d ü z g ü n h a l k l a r ı b u y a p ı d a k i d a h a b ü y ü k t o p lu m u n ü y e s i o l a r a k k a b u l e d e r. H a l k l a r ı n Y a s a s ı, a n a y a s a l lib e r a l d ü ş ü n

166 c e n in id e a lle r in e d u y d u ğ u g ü v e n le, d ü z g ü n t o p lu m la r a s a y g ı g ö s t e r ir v e b u id e a lle r i k e n d i s e ç t ik le r i y o l d a n g e r ç e k le ş t ir m e le r in e iz in v e rir. L ib e r a l d e m o k r a t ik p o l i t i k a l a r d a k a p s a m lı d o k t r in l e r in s a d e c e s ı n ı r l ı b i r r o l ü v a r d ır. A n a y a s a n ın e s a s la r ı v e te m e l a d a le t g ib i k o n u la r, h e r n e k a d a r v a t a n d a ş la r ç ö z ü m ü k e n d i k a p s a m lı d o k t r in l e r in d e b u l m a y a ç a lış s a la r d a, k a m u s a l b i r s iy a s a l a d a le t v e o n u n g e t ir d iğ i k a m u s a l b ilin ç ç e r ç e v e s in d e h a lle d ile c e k t ir. L ib e r a l d e m o k r a t ik t o p lu m la r ın ç o ğ u lc u lu ğ u - ö z g ü r k u r u m l a r a lt ın d a in s a n a k l ıy l a e ld e e d ile n s o n u ç la r d a g ö r ü le n ç o ğ u l c u l u k - g ö z ö n ü n e a lın d ığ ın d a, t o p lu m s a l b ü t ü n l ü ğ ü s a ğ la m a n ın e n m a k û l v e k ö k l ü ç ö z ü m y o lu, b ö y le b i r s iy a s a l k a v r a m ın b u k a v r a m ın d a y a n d ığ ı te m e l s iy a s a l k u r u m l a r l a b ir lik t e k a m u s a l y a r g ın ın t e m e lin i o lu ş t u r d u ğ u n u k a b u l e t m e k t ir. A n a h a t la r ın ı ç iz d iğ im H a l k l a r ı n Y a s a s ı b u d ü ş ü n c e le r i iy i d ü z e n le n m iş H a l k l a r T o p l u l u ğ u n u iç in e a l a c a k b iç im d e d a h a g e n iş b ir k a p s a m a ta ş ır. H a l k l a r T o p l u lu ğ u n d a s iy a s a l s o r u n la r o r t a y a ç ık t ık ç a b u s o r u n l a r ı ç ö z ü m e u l a ş t ır a n b u y a s a, k a m u s a l s iy a s a l a d a le t a n l a y ı ş ın a d a d a y a n m a lıd ır. B ö y le b i r s iy a s a l k a v r a m ın a n a h a t la r ın ı ç iz m iş v e b u n u n g e r e k lib e r a l g e r e k s e d ü z g ü n iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m la r c a n a s ıl u y g u l a n a b il e c e ğ in i a ç ık la m a y a ç a lış m ış t ım. Y a y ılm a c ı t o p lu m la - r ı n b u n u g e ç ic i b i r a n la ş m a n ın d ış ın d a k a b u l e t m e le r i o la n a k s ız d ır. B u t o p lu m la r iç in b i r t a r a f ın h a k im iy e t i e le a lm a s ın ın y a d a s o n n e fe r e k a d a r s a v a ş m a s ın ın d ı ş ı n d a 1 b a r ış ç ı b i r ç ö z ü m y o k t u r. B a z ıla r ı iç in b u g e r ç e ğ i k a b u l e t m e k z o r d u r. Ç ü n k ü ç o ğ u k e z f e l s e f e n in b ü t ü n a r g ü m a n l a r a k a r ş ı m u t la k a ik n a e d ic i b i r a r g ü m a n b u la Temmuz unda Amerikan îç Savaşı nda Kuzey in zor bir doneme girdiği günlerde gayri resmi bir barış misyonu Richmond a gitti. Jefferson Davis in şöyle söylediği iddia ediliyor: Savaş... siz öz-yönetimi kabul etmedikçe... bu kuşağın son erkeği yere düşünceye kadar sürmelidir... Biz köle olmak için savaşmıyoruz... biz bağımsızlık için savaşıyoruz - ya bunu elde ederiz, ya yok oluruz. Bkz. David Donald, L in co ln (New York: Simon and Schuster, 1993), s.523. Lincoln 6 Aralık 1864 te kongreye surduğu Yıllık Bildiride Kuzey ile Güney arasındaki durumu şöyle tanımlamıştı: (Davİs] bizi kandırmaya çalışmıyor. Bize kendimizi kandırmamız için bahane tanımıyor. O kendiliğinden Kuzey Hükümetini kabul edemez; biz kendiliğimizden bundan vazgeçemeyiz. Onunla bizim aramızdaki sorun açık, basit ve kesin. Bu yalnız savaşla sınanacak ve zaferle karara bağlanacak bir sorun. Roy F. Basler, ed., Collected Works o f Abraham Lincoln (New Brunsvvick: Rutgers University Press, 1953) cilt 8, s. 151.

167 c a ğ ı d ü ş ü n ü lü r. O y s a b ö y le b ir a r g ü m a n y o k t u r. H a l k l a r ı n ç o ğ u k e z b ir b ir l e r in e t a v iz v e r m e d e n k a r ş ı k a r ş ıy a g e lm e le r in i g e r e k t ir e n n ih a î a m a ç la r ı v a r d ır. E ğ e r b u a m a ç la r ı y e t e r in c e v a z g e ç ilm e z is e v e b u t o p - lu m la r d a n b i r i y a d a d a h a ç o ğ u s iy a s i a ç ıd a n m a k û l o la n f i k r i v e o n u n g e t ir d iğ i f i k i r l e r m a n z u m e s in i k a b u l e tm e y e y a n a ş m ıy o r s a, ç ık m a z a g i r i l i r v e A m e r i k a n İ ç S a v a ş ı n d a K u z e y ile G ü n e y a r a s ın d a o ld u ğ u g ib i s a v a ş b a ş la r. S iy a s a l lib e r a liz m s iy a s a l m a k û ll ü ğ ü n k o ş u l l a r ı ile b a ş la r v e d a v a s ın ı b u e s a s la r d a h il in d e g e liş t ir ir. K im s e s a v a ş ın m a n t ık s ız v e z a r a r v e r ic i o ld u ğ u n u ila n e t m e k le, h e r n e k a d a r g e r ç e k t e n b ö y le o ls a d a, b a r ış ı s a ğ la y a m a z. B a r ış ı s a ğ la m a k iç in h a l k l a r ı n y e t e r li d e re c e d e a d il y a d a d ü z g ü n b i r r e jim i d e s t e k le y e n te m e l y a p ı l a r ı o lu ş t u r m a l a r ı n a y o l a ç m a k v e m a k û l b i r H a l k l a r ı n Y a s a s ın a o la n a k t a n ım a k g e re k ir T O P L U M S A L D Ü N Y A M I Z L A U Z L A Ş M A H a l k l a r T o p l u l u ğ u M ü m k ü n d ü r l. l d e s ö y le d iğ im g ib i, s iy a s e t fe lsd fe s i, g e n e ld e s iy a s a l a ç ıd a n u y g u la n a b i l i r o la r a k d ü ş ü n ü le n in s ı n ır la r ın ı g e n iş le t t iğ in d e, g e r ç e k ç i ü t o p y a c ı- d ır. G e le c e ğ e a it u m u t la r ım ız, t o p lu m s a l d ü n y a m ız ın o la n a k la r ın ın y e t e r li d e re c e d e a d il b i r H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n ü y e s i o la r a k y a ş a y a n y e t e r li d e re c e d e a d il, a n a y a s a l d e m o k r a t ik b ir t o p lu m a iz in v e rm e s in e d a y a n ır. T o p l u m s a l d ü n y a m ız la u z la ş m a k iç in a t ıla c a k e n ö n e m li a d ım b ö y le b ir H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n g e r ç e k t e n d e o lu ş a b ile c e ğ in e in a n m a k t ır. B e n im s ı k s ı k g ö n d e r m e y a p t ığ ım d ö r t te m e l g e r ç e ğ i h a t ır l a y a lım. T a r i h v e s iy a s a l d e n e y im le r ü z e r in d e d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z d e b u g e r ç e k le r k a n ıt la n a b ilir. B u g e r ç e k le r i t o p lu m s a l k u r a m k e ş f e t m e m iş t ir : B u n l a r d o ğ r u lu ğ u a p a ç ı k g e r ç e k le r d ir, b u n la r a k a r ş ı ç ık ıla m a z. (a ) M a k û l Ç o ğ u l c u l u k O lg u s u : L i b e r a l d e m o k r a s in in te m e ö z e lliğ i m a k û l ç o ğ u l c u l u k o lg u s u d u r - is t e r d in e d a y a lı is t e r s e k ü le r o l s u n b ir b i r i n e k a r ş ıt m a k û l k a p s a m lı d o k t r i n l e r i n ç o k lu ğ u o lib e r a l d e m o k r a s id e k i ö z g ü r k u r u m l a r k ü l t ü r ü n ü n n o r m a l s o n u c u d u r. F a r k l ı v e b ir b ir iy l e u z la ş m a s ı o la n a k s ız k a p s a m lı d o k t r in le r, b ü t ü n d o k t r in l e r e e ş it ö z g ü r l ü k t a n ın m a s ı v e d in ile d e v le t iş le r in in a y ır ılm a s ı f i k i r l e r i n i

168 d e s t e k le m e k i ç in b i r a r a y a g e le c e k t ir. H e r m e z h e p k e n d is in d e n b a ş k a b ir m e z h e b in o lm a m a s ın ı t e r c ih e tse b ile, m e z h e p le r in ç o k lu ğ u, h e r b i r i n i n e ş it ö z g ü r lü ğ e s a h ip o lm a s ın ın e n b ü y ü k g ü v e n c e s id ir.2 (b ) F a r k l ı l ı k t a k i D e m o k r a t i k B ü t ü n lü k O lg u s u : B u, a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r t o p lu m d a s iy a s a l v e t o p lu m s a l b ü t ü n l ü k i ç in v a t a n d a ş l a r ın d i n î y a d a g a y r i - d i n î k a p s a m lı b ir d o k t r in d e b ir le ş m e l e r in in g e r e k li o lm a d ığ ı g e r ç e ğ id ir y ü z y ıl ın s o n u n a v e h a t ta d a h a s o n r a s ın a d e k o r t a k g ö r ü ş b u d e ğ ild i. D i n a y r ı l ı ğ ı iç s iy a s e t iç in b i r fe la k e t o l a r a k g ö r ü lü y o r d u. F i i l i t a r ih t e y a ş a n a n la r b u g ö r ü ş ü n y a n lış o ld u ğ u n u g ö s t e r d i. K a m u s a l a n la y ış ın b i r t e m e le d a y a n m a s ı g e r e k ir v e lib e r a l d e m o k r a t i k b i r t o p lu m d a b u n u s a ğ la y a n s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m la - r ı n m a k û ll ü ğ ü v e a k ı l c ı l ı ğ ı d ı r k i, b u n u n m e z iy e t le r i d e k a m u s a l a k ı l b a ğ la m ın d a t a r t ış ıla b ilir. (c ) K a m u s a l A k ı l O lg u s u : Ç o ğ u l c u lib e r a l d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u n v a t a n d a ş la r ı b ir b ir iy l e u z la ş m a s ı o la n a k s ız k a p s a m lı d o k t r in l e re d a y a n a r a k a n la ş m a y a v a r m a k b i r y a n a, b i r b i r l e r in i a n la m a y a y a k l a ş m a n ın b ile m ü m k ü n o la m a y a c a ğ ın ın f a r k ın d a d ır la r. B u y ü z d e n v a t a n d a ş l a r t e m e l s iy a s a l s o r u n l a r ı t a r t ış ır k e n b u d o k t r in l e r e d e ğ il, d o ğ r u l u k v e a d a le t k o n u s u n d a m a k û l b i r s iy a s a l k a v r a m l a r d iz g e s in e v e b ö y le c e v a t a n d a ş la r ı v a t a n d a ş o l a r a k e le a la n s iy a s a l m a k û l l ü k d ü ş ü n c e s in e b a ş v u r u r la r. B u, in a n ç la i l g i l i d o k t r in l e r in y a d a d in s e l o lm a y a n s e k ü le r d o k t r in l e r in s iy a s a l t a r t ış m a k a p s a m ın a a lın m a y a c a ğ ı a n la m ı n a g e lm e z, a n c a k b u d o k t r in l e r i k o n u e d e n v a t a n d a ş la r ın d i n î y a d a d in d ış ı d o k t r in l e r c e d e s t e k le n e n s iy a s a l p o l i t i k a l a r k o n u s u n d a k a m u s a l a k ı l b a ğ la m ın d a d a y e t e r li g e r e k ç e g ö s t e r m e le r i g e r e k ir.3 ( d ) L i b e r a l D e m o k r a t i k B a r ış O lg u s u : B u, B i r i n c i B ö lü m 5 te t a r t ış ıld ığ ı g ib i, id e a l o l a r a k iy i d ü z e n l e n m iş a n a y a s a l d e m o k r a t ik t o p l u m l a r ı n b i r b i r l e r i ile s a v a ş a g ir m e y e c e k l e r i v e s a d e c e k e n d ile r in i 2 Bkz. James Madison: Bu kadar çeşitli mezhebin olduğu yerde bir mezhebin ötekilere baskı yapacak ve zulmedecek çoğunluğu eide etmesi olanaksızdır... Amerika Birleşik Devletlerinde farklı mezheplerin çok olması, dinsel baskıya karşı en sağlam güvencedir. Virginia Konvansiyonu, 12 Haziran Papers o f James M adison, ed. W illiam T. Hutchinson and W illiam M. E. Rachal (Şikago University of Chicago Press, 1962) cilt 11, s Bkz. Kamusal Akıl Düşüncesinin Yeniden Ele Alınması, 4.

169 s a v u n m a k i ç in, y a d a d iğ e r li b e r a l y a d a d ü z g ü n t o p l u m l a r ı s a v u n m a k i ç in b i r it t i f a k iç in d e s a v a ş a c a k l a r ı g e r ç e ğ id ir. B u, H a l k l a r ı n Y a s a s ın ın b e ş in c i i l k e s i d i r 4. Y u k a r ı d a k i d ö r t h u s u s, y e t e r li d e r e c e d e a d il b i r H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n g e r ç e k le ş e b ile c e ğ in in n e d e n le r in i a ç ık la m a k t a d ır. L ib e r a l v e d ü z g ü n b ir h a l k l a r t o p lu lu ğ u n d a H a l k l a r ı n Y a s a s ın a s ü r e k li b iç im d e o l m a s a b ile ç o ğ u n l u k la r ia y e t e d ile c e ğ in e v e b ö y le c e b u t o p lu m d a k i h a l k l a r a r a s ın d a k i iliş k il e r i n b u y a s a ile d ü z e n le n e c e ğ in e in a n ıy o r u m. B u n u g ö s t e r m e k iç in, ü z e r in d e a n la ş m a y a v a r ı l a c a k s e k iz ilk e d e n ( 4. 1 ) h a r e k e t e d e r e k b u ilk e le r d e n h iç b i r in i n ç iğ n e n m e s in in o la s ı o lm a d ığ ı s o n u c u n a v a r ıla b ilir. L ib e r a l d e m o k r a t ik v e d ü z g ü n h a l k l a r k e n d i ç ık a r la r ı^ n a u y g u n o ld u ğ u iç in v e h e r b ir i d iğ e r le r i ile m e v c u t a n la ş m a la r ın a r i a y e t e d e r e k g ü v e n ilir b i r h a l k o la r a k t a n ın m a k is t e y e c e k le r in d e n, H a l k la r ın Y a s a s ın a u y a c a k la r d ır. U y u l m a m a s ı e n o la s ı ilk e le r, s a ld ır g a n y a s a t a n ım a z d e v le t le r e k a r ş ı h a k lı s a v a ş a g ir m e n o r m l a r ı ile z o r l u k i ç in d e k i t o p lu m la r a k a r ş ı y ü k le n ile n y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü d ü r. Ç ü n k ü b u ilk e le r i d e s t e k le y e n s e b e p le r b ü y ü k b i r ile r i g ö r ü ş lü lü ğ ü g e r e k t ir ir v e ç o ğ u k e z d e b u s e b e p le r in a le y h in e iş le y e n b i r t a k ım h ır s l a r s ö z k o n u s u o lu r. B u ilk e l e r in n e k a d a r b ü y ü k ö n e m t a ş ıd ığ ı k o n u s u n d a k a m u y u i k n a e t m e k d e v le t a d a m ın ın g ö r e v id ir. B u n u a n la m a k iç in, d ü ş m a n b i r d e v le te k a r ş ı s a v a ş ım d a d e v le t a d a m ın ın r o l ü n ü v e d e v le t a d a m ın ın d ir e n m e s i g e r e k e n d u y g u v e n e fre t le r k o n u s u n d a k i t a r t ış m a m ız ı a n ım s a y a lım ( 14). A y n ı ş e k ild e, y a r d ım e tm e y ü k ü m lü lü ğ ü k o n u s u n d a d a, o lu m s u z k o ş u l la r a lt ın d a y a ş a y a n y a b a n c ı b ir t o p lu m u n k ü lt ü r ü n d e v e h a l k ın d a ö t e k i h a l k la r ın d o ğ a l s e m p a t i d u y g u la r ı ile ç e liş e n y a d a b u y a b a n c ı t o p lu m d a in s a n h a k la r ın ın b ü y ü k ö lç ü d e ç iğ n e n m e s in in h a fife a lın m a s ın a, h a t t a f a r k e d ilm e m e s in e y o l a ç a n b a z ı h u s u s la r o la b ilir. B ilin m e y e n e k a r ş ı d u y u la n t o p lu m s a l u z a k lık v e k u ş k u b u d u y g u la r ı d a h a d a g ü ç le n d ir ir. B u d u r u m d a b i r d e v 4 Montesquieu bunu ulusların birbirlerine karşı barış zamanında mümkün olan en fazla iyiliği, savaş zamanında ise kendi çıkarlarını zedelemeden mümkün olan en az kötülüğü yapmaları diye tanımlıyor. Th e Spirit o f Laws, kitap 1, böl. 3. (K anunların R u h u Üzerine, çev. Fehmi Baltaş, İstanbul, M illi Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1965.)

170 le t a d a m ı k e n d i k a m u o y u n u, d iğ e r t o p lu m la r ın e n a z ın d a n d ü z g ü n s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m la r a k a v u ş m a la r ın ı s a ğ la m a n ın k e n d ile r i iç in ç o k b ü y ü k ö n e m t a ş ıd ığ ın a ik n a e tm e k te g ü ç lü k ç e k e b ilir U z la ş m a n ın S ı n ı r l a r ı G i r i ş b ö lü m ü n d e H a l k l a r ı n Y a s a s ın ı m o t iv e e d e n ik i f ik ir d e n s ö z e t m iş t im. B u n la r d a n b ir in c is i, in s a n l ık t a r ih in d e k i - h a k s ız s a v a ş, z u lü m, d in se l b a s k ı, k ö le lik v.b. g i b i - b ü y ü k k ö t ü lü k le r in, z a lim v e d u y a r s ız s iy a s a l a d a le t s iz lik t e n ile r i g e ld iğ i f ik r id ir. İ k i n c i s i ise, a d il (y a d a e n a z ın d a n d ü z g ü n ) s o s y a l p o l it ik a la r iz le y e r e k v e a d il (y a d a e n a z ın d a n d ü z g ü n ) te m e l k u r u m l a n te sis e d e r e k s iy a s a l a d a le t s iz liğ e s o n v e r ild iğ in d e b u k ö t ü l ü k l e r in s o n u n d a y o k o la c a ğ ı f ik r id ir. B e n, H a l k l a r ı n Y a s a s ın a r ia y e t e d e n lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k la r t a r a f ın d a n b u b ü y ü k k ö t ü l ü k le r in y o k e d ild iğ i v e a d il (y a d a e n a z ın d a n d ü z g ü n ) te m e l k u r a m la r ın te sis e d ild i ğ i b ir d ü n y a y a g e r ç e k ç i ü t o p y a a d ın ı v e r iy o r u m. G e r ç e k ç i ü t o p y a n ın b u t a n ım ın d a, K a n t ın s o n y a z ıla r ın ın a ç t ığ ı y o ld a n g id e r e k, b ü t ü n lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k la r ın m a k û l b ir H a l k l a r T o p lu lu ğ u n a s a y g ın b ir e r ü y e o la r a k k a t ılm a s ın ı ü m it e d e b ile c e ğ im iz t o p lu m s a l k o ş u l la r ı g ö r e b ilir iz. A n c a k, u z la ş m a n ın ö n e m li s ı n ı r l a r ı v a r d ır. B u n la r d a n ik is in d e n s ö z e d e c e ğ im. B ir ç o k k iş i - b u n l a r a t a r ih t e e g e m e n o lm u ş d in s e l y a d a se k ü le r d o k t r in le r e b a ğ lı k ö k t e n c ile r d i y e l i m - b e n im t a n ım la d ığ ım b ö y le b ir t o p lu m s a l d ü n y a ile u z la ş a m a z la r. S iy a s a l lib e r a liz m in ö n g ö r d ü ğ ü t o p lu m s a l d ü n y a o n l a r a g ö re t ü m ü y le k ö t ü o lm a s a b ile t o p lu m s a l b ö lü n m e v e sa h te d o k t r in le r le d o lu b i r k a r a b a s a n d ır. T o p lu m s a l b ir d ü n y a ile u z la ş m a k iç in b ö y le b ir d ü n y a n ın h e m m a k û l, h e m d e a k ılc ı o ld u ğ u n u g ö r e b ilm e k g e re k ir. U z la ş ı, g e r e k lib e r a l v e d ü z g ü n t o p lu m la r d a k i g e re k s e b u t o p lu m la r ın b ir b ir l e r iy l e iliş k il e r in d e k i m a k û l ç o ğ u lc u lu k o lg u s u n u k a b u l e tm e y i g e r e k t ir ir. B u n u n d a ö te s in d e, b u ç o ğ u lc u lu ğ u n g e re k d in s e l g e re k s e s e k ü le r m a k û l k a p s a m lı d o k t r in le r le d e b a ğ d a ş t ığ ın ı k a b u l e t m e k lâ z ım d ır.5 O y s a b u s o n f i k i r k ö k t e n d in c ile r in t a m a m e n k a r ş ı ç ık t ığ ı, s iy a s a l lib e r a le r in d e a y n e n d o ğ r u la d ığ ı b ir f ik ir d ir. 5 II. Vatikan, Katolik mezhebi ile Protestanlık, Musevilik ve îslamın bazı mezhepleri buna örpek- tir. Bkz. Kamusal Akıl Düşüncesinin Yeniden Ele Alınması, 3.

171 G e r ç e k ç i ü t o p y a id e a lin i g e r ç e k le ş t ir e n t o p lu m s a l d ü n y a ile u z la ş m a y ı s ın ır la y a n i k i n c i d ü ş ü n c e ise, ü y e le r in in ç o ğ u n u n o l d u k ç a b ü y ü k t a l ih s i z l ik v e a c ı l a r ç e k e r e k r u h s a l b o ş lu k iç in d e ç ılg ın a d ö n d ü ğ ü b i r t o p lu m s a l d ü n y a o lm a s ı ih t im a l id ir. ( K ö k t e n c ile r in ç o ğ u n u n g ö r ü ş ü b u d u r.) S iy a s a l lib e r a liz m ö z g ü r l ü ğ ü n lib e r a l i z m i d ir - k i b u K a n t, H e g e l v e J. S. M i l l e g ö r e d e b ö y le d ir. 6 S iy a s a l lib e r a liz m, lib e r a l v e d ü z g ü n h a l k l a r a v e lib e r a l h a l k l a r ı n ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r ın a e ş it ö z g ü r l ü k t a n ır ; b u v a t a n d a ş la r ın g e r e k li h e r a m a c a h iz m e t e d e n d e ğ e r le r e ( b i r in c i l d e ğ e r le r e ) s a h ip o l m a l a r ın ı s a ğ l a y a r a k o n l a r ın ö z g ü r l ü k l e r in d e n a k ı l l ı c a y a r a r l a n m a l a r ın a o l a n a k t a n ır. A n c a k o n l a r a m a n e v i h u z u r s a ğ la m a y ı g a r a n t ile m e z. S iy a s a l lib e r a liz m t in s e l s o r u n l a r ı ö n e m s iz s a y a r a k g ö z a r d ı e tm e z, a k s in e, b u s o r u n l a r ı n ö n e m in in a y ır - d ın d a o ld u ğ u iç in, b u k o n u y u v a t a n d a ş ın k e n d i k a r a r m a b ır a k ır. B u b i r b a k ım a d in in ö z e lle ş t ir il m e s i a n la m ın a g e lm e z ; te rs in e, s iy a s a l l i b e r a liz m d e d in s iy a s a l la ş t ır ıl m a z ( y a n i id e o l o j i k a m a ç la r l a y o z la ş t ı r ılm a z, z a y ıf l a t ıl m a z ). B ir y a n d a n s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m l a r a r a s ın d a k i iş b ö lü m ü, ö t e y a n d a n s i v i l t o p lu m v e s iv il t o p lu m u n f a r k l ı k u r u l u ş l a r ı ( d i n î v e s e k ü le r ) a y n e n k o r u n u r N i h a î D ü ş ü n c e le r G e r ç e k ç i ü t o p y a d ü ş ü n c e s i b iz e y e t e r li d e r e c e d e a d il b ir H a l k l a r T o p lu lu ğ u n u n ü y e s i o l a r a k y e t e r li d e r e c e d e a d il b i r a n a y a s a l d e m o k r a s in in v a r o lm a s ın ın m üm kün o ld u ğ u n u g ö s t e r e r e k t o p lu m s a l d ü n y a ile b a r ı ş ı k o lm a m ız ı s a ğ la r. G e r ç e k ç i ü t o p y a b i r y e r d e, b i r z a m a n iç in d e b ö y le b i r d ü n y a n ın v a r o la b ile c e ğ in i g ö s t e r ir, a m a o la c a ğ ın ı y a d a o lm a s ı g e r e k t iğ in i g ö s t e r m e z. Y in e d e, b ö y le b i r i h t im a l in o lm a m a s ı h a lin d e, lib e r a l, d ü z g ü n s iy a s a l v e t o p lu m s a l b i r d ü z e n in d e g e r ç e k le ş m e ih t i m a l in in o lm a d ığ ı d u y g u s u n a k a p ı l a b i l ir i z. B ö y le b i r t o p lu m s a l d ü z e n in m ü m k ü n o lm a s ı ih t im a li b ile b iz i t o p lu m s a l d ü n y a ile u z la ş t ır a b il ir. B u s a d e c e m a n t ık s a l b i r ih t im a l d e ğ il, t o p lu m s a l d ü n y a n ın d e r in d e y a t a n y ö n e lim l e r i v e e ğ ilim le r i ile ilg i 6 Bkz. Birinci Bölüm, 1.2 ve İkinci Bölüm 7.3.

172 lid ir. D o ğ r u n e d e n le r e d a y a n a r a k k e n d i k e n d in e y e t e r li, y e t e r li d e r e c e d e a d il s iy a s a l v e t o p lu m s a l b i r d ü z e n in y u r t iç in d e v e y u r t d ış ın d a m ü m k ü n o ld u ğ u n a in a n d ığ ım ız t a k d ir d e, b iz im y a d a b a ş k a la r ın ın b ir g ü n, b i r y e r d e b u n u e ld e e d e c e ğ in i u m a b il i r iz v e b u n u e ld e e d e b ilm e k iç in b i r ş e y le r y a p a b ilir iz. B u y o l d a b a ş a r ılı o ls a k d a o lm a s a k d a, s a d e c e b u ç a b a b ile k e n d im iz i t e v e k k ü l v e a la y c ı b ir u m u t s u z lu ğ a k a p t ı r m a m ız ı ö n le m e y e yete r. S iy a s e t f e ls e fe s i t o p lu m s a l d ü n y a n ın g e r ç e k ç i ü t o p y a y a a it ö z e llik le r i g e r ç e k le ş t ir m e k i ç in n e le r y a p ıla b ile c e ğ in i g ö s t e r e r e k u z u n e r im li b ir s iy a s a l u ğ r a ş ın ın h e d e f in i t a y in e d e r v e b u h e d e f, b u g ü n y a p a b ile c e ğ im iz h e r ş e y e a n la m k a z a n d ır ır. B ö y le c e, y e t e r li d e r e c e d e a d il b i r H a l k l a r T o p l u lu ğ u n u n m ü m k ü n o lu p o lm a d ığ ı s o r u s u n a v e r e c e ğ im iz y a n ıt b ir b ü t ü n o la r a k d ü n y a y a k a r ş ı d a v r a n ış la r ım ız ı e t k ile r. B u s o r u y a v e r e c e ğ im iz y a n ıt, b iz i d a h a p o l it ik a y a g ir m e d e n e t k ile r v e t a k ın a c a ğ ım ız t u t u m d a b iz i s ı n ı r l a r y a d a t e ş v ik ed er. A d i l v e iy i d ü z e n le n m iş b ir H a l k l a r T o p l u lu ğ u f i k r i n i o la n a k s ız d iy e r e d e t m e k, d a v r a n ış la r ım ız ın n it e liğ in i v e t a r z ım e t k ile r ve p o l it ik a m ız ü z e r in d e b ü y ü k ö lç ü d e b e lir le y ic i r o l o y n a r. B ir Adalet Kur a r a / n d a v e Siyasi Liberalizm de lib e r a l d e m o k r a t ik b i r r e jim iç in d a h a m a k û l a d a le t k a v r a m l a r ın ın a n a h a t la r ın ı ç iz m iş v e e n m a k û l o la n k a v r a m a a it b i r ö n e r i s u n m u ş t u m. H a l k l a r ı n Y a s a s ı k o n u s u n d a k i b u y a z ı d a b u f i k r i g e liş t ir e r e k, y e t e r li d e r e c e d e a d il b ir H a l k l a r T o p l u lu ğ u n d a k i lib e r a l b i r t o p lu m u n d ış p o l it ik a s ın a a it k u r a l l a r ı ö n e s ü r d ü m. E ğ e r ü y e le r in in g ü ç le r in i m a k û l h e d e fle r e y ö n e lt t iğ i y e t e r li d e r e c e d e a d il b i r H a l k l a r T o p l u l u ğ u n u n k u r u lm a s ı o la n a k s ız is e, o z a m a n K a n t ın d a d e d iğ i g ib i7 ş u s o r u a k l ım ız a g e liy o r : İ n s a n l a r ın b ü y ü k ö l ç ü d e a h l â k d ış ı d a v r a n d ığ ı, h a t t a b ile b ile a h lâ k v e n a m u s k u r a l l a r ı n ı ç iğ n e d iğ i v e s a d e c e k e n d i ç ı k a r l a r ı n ı d ü ş ü n d ü ğ ü b i r d ü n y a d a y a ş a m a y a d e ğ e r m i? 7 Adalet ortadan kalkarsa, artık insanlar için bu dünyada yaşamaya değmez. Kant, Rechtleh- rey 49, Ak:YI:332, Remark E.

173

174 K a m u s a l A k i l D ü ş ü n c e s İn İn Y e n İd e n E l e A l i n m a s i a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s i b a n a g ö r e, 1 iy i d ü z e n le n m iş a n a y a s a l d e Km o k r a t i k b ir t o p lu m a n la y ış ın a a it b ir k a v r a m d ır. B u a k l ın b iç im i v e iç e r iğ i - b u n u n v a t a n d a ş la r t a r a f ın d a n n a s ıl a lg ıl a n d ığ ı v e o n l a r ın s i y a s a l i l i ş k il e r i n i n e y ö n d e y o r u m l a d ı ğ ı - d e m o k r a s i f i k r i n i n b i r p a r ç a s ıd ır. Ç ü n k ü d e m o k r a s in in te m e l ö z e lliğ i m a k û l ç o ğ u l c u l u k o lg u s u d u r, is t e r d in î, is t e r fe ls e fî, is t e r a h l â k i o ls u n m a k û l f a k a t k a r ş ıt k a p s a m lı d o k t r in l e r in ç o k l u ğ u 2 d e m o k r a s id e k i ö z g ü r k u r u m l a r k ü l t ü r ü n ü n n o r 1 Bkz. Political Liberalistn (New York: Columbia University Press, kağıt kapaklı baskı, 1996), ders V I, böl P olitical Liberalistn ile ilgili göndermeler ders ve bölüm olarak belirtilmiştir; göndermenin bir dersin tümünü, bir bölümünü ya da alt bölümünü kapsamadığı durumlarda sjfyfa numaraları belirtilmiştir. P olitical Liberalistn in 1996 kağıt kapaklı basımında ikinci bir giriş bölümü siyasal liberalizmin bazı hususlarını daha da açıklığa kavuşturmaya çalışmaktadır. Bu girişte Bölüm 5, 1-lvİi sayfalar kamusal akıl kavramını tartışmakta ve bu fikri doğrulamak için bu kitapta yapmış olduğum değişikliklerin ana hatlarını vermektedir. Bunları tümü bu kitapta etraflı biçimde ele alınmıştır ve argümanın tam olarak anlaşılması için çok önemlidir. Karton kapaklı baskının sayfa düzeni orijinal baskının aynıdır. 2 Doktrin terimini her türde kapsamlı görüşler için kullandım, anlayış terimini örneğin bireyin vatandaş olarak görülmesi gibi bir siyasal kavram ve onu oluşturan öğeler için kullanıyorum. Düşünce terimi genel bir terim olarak kullanılmıştır ve konuya göre her iki anlama da gelebilir.

175 m a l s o n u c u d u r. 3 V a t a n d a ş la r u z la ş m a s ı o la n a k s ı z k a p s a m lı d o k t r in l e r in e d a y a n a r a k a n la ş m a y a v a r m a l a r ı b i r y a n a, k a r ş ı l ı k l ı b i r a n la y ış a b ile u l a ş a m a y a c a k l a r ın ın a y ır d ın d a d ıla r. B u y ü z d e n, te m e l s iy a s a l s o r u n l a r s ö z k o n u s u o ld u ğ u n d a b i r b i r l e r in e n e g ib i m a k û l g e r e k ç e le r g ö s t e r e b ile c e k le r i ü z e r in d e d ü ş ü n m e k z o r u n d a d ır la r. B e n im ö n e r im, k a m u s a l a k ı l b a ğ la m ın d a, g e r ç e k l ik v e h a k l ı l ı k k o n u s u n d a k i k a p s a m lı d o k t r i n l e r i n y e r in e v a t a n d a ş la r ı v a t a n d a ş o l a r a k e le a la n s iy a s a l m a - k û l l ü k f i k r i n e d a y a n m a k t ır. 4 K a m u s a l a k ıl d ü ş ü n c e s in in e s a s ı, d in s e l y a d a d in d ış ı k a p s a m lı d o k t r in l e r i, b u d o k t r in l e r k a m u s a l a k ı l v e d e m o k r a t ik y ö n e t im le ç e liş - m e d iç e, e le ş t ir m e m e k, k a r ş ı ç ık m a m a k t ır. B u r a d a a r a n a n t e k k o ş u l, m a k û l b i r d o k t r in in a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r r e jim i v e b u r e j im in g e t ir d iğ i m e ş r u y a s a l a r ı k a b u l e t m e s id ir. D e m o k r a t i k t o p lu m la r k e n d i i ç le r in d e - A v r u p a d a k i f a r k l ı B a t ı d e m o k r a s ile r in d e, A. B. D. d e, İ s r a i l d e, H i n d i s t a n d a o ld u ğ u g i b i - e t k in v e iş le r l iğ i o la n f a r k l ı d o k t r i n l e r e s a h ip o lm a l a r ın a r a ğ m e n, u y g u n b i r k a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s i b u l m a k s o r u n u ile h e p s i k a r ş ı k a r ş ıy a d ır la r. S İ. K A M U S A L A K I L D Ü Ş Ü N C E S İ 1.1. K a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s i a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r h ü k ü m e t in v a t a n d a ş l a r ı ile v e v a t a n d a ş la r ın b i r b i r l e r i ile i l i ş k il e r i n i b e lir le y e n t e m e l a h l â k i v e s iy a s a l d e ğ e r le r i d e r in liğ in e ir d e le r. K ıs a c a a ç ık la m a k g e r e k ir se, k a m u s a l a k ı l s iy a s a l iliş k in i n n a s ıl a n la ş ılm a s ı g e r e k t iğ in i b e lir le r. K a r ş ı l ı k l ı l ı k k r i t e r i n i 5 b e n im s e y e n a n a y a s a l d e m o k r a s iy e k a r ş ı ç ı k a n l a r d o ğ a l o l a r a k k a m u s a l a k ıl d ü ş ü n c e s in e d e k a r ş ı ç ık a c a k la r d ır. O n l a r a g ö r e s iy a s a l iliş k i, b e lli b ir d i n î y a d a s e k ü le r t o p lu m a k a r ş ı d o s t lu k y a d a d ü ş m a n lık t a n, o t o p lu m a a it o l m a k y a d a o lm a m a k t a n, y a d a t ü m d ü n y a y ı d o ğ r u y o l a g e t ir m e k iç in a m a n s ız b i r m ü c a d e le d e n ib a r e t t ir. 3 Doğal olarak her toplum çok sayıda makûl olmayan doktrinler içerir. Ne var ki, bu çalışmada ben demokratik hükümete ait ideal normatif anlayış ile, yani bu devletin makûl vatandaşları ve onların uyguladıkları ilkeler ile, bu ilkelerin çoğunlukta ve egemen olduklarını varsayarak ilgilenmekteyim. Bkz Bkz Bkz. 1.2.

176 S iy a s a l lib e r a liz m b ö y le d ü ş ü n e n le r le ilg ile n m e z. S iy a s a d a t ü m g e r ç e ğ i k a p s a m a k g ib i b i r d ü ş ü n c e, d e m o k r a t ik v a t a n d a ş lığ ı iç e r e n k a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s iy le b a ğ d a ş m a z. K a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s i n i n b e l i r l i b i r y a p ıs ı v a r d ı r v e b u y a p ı n ı n b i r y a d a b i r k a ç y ö n ü d ik k a t e a l ı n m a d ı ğ ı n d a, t ı p k ı t o p l u m u n a r k a p l a n k ü lt ü r ü n e d a y a n d ır ıl d ığ ın d a o ld u ğ u g ib i i n a n d ı r ı c ı g e lm e y e b ilir. 6 B u d ü ş ü n c e n in b e ş f a r k l ı y ö n ü v a r d ır : ( 1 ) i l g ili o ld u ğ u t e m e l s i y a s a l s o r u n la r ; ( 2 ) i l g ili o ld u ğ u k iş il e r ( h ü k ü m e t y e t k ilile r i v e m ille t v e k i l i a d a y la r ı) ; ( 3 ) m a k û l s iy a s a l a d a le t k a v r a m l a r ı k ü m e s in d e b e lir le n e n iç e r iğ i; ( 4 ) b u k a v r a m l a r ın d e m o k r a t ik b i r h a l k a a it m e ş r u y a s a l a r ı o lu ş t u r a c a k z o r l a y ı c ı n o r m l a r ı n t a r t ış ılm a s ın d a k u l l a n ı l ı ş ı ; v e ( 5 ) v a t a n d a ş l a r ın k e n d i a d a le t a n la y ış la r ın d a n g e le n ilk e l e r in k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r i t e r i n i k a r ş ıl a y ıp k a r ş ıl a m a d ığ ın ı k o n t r o l e tm e s i. B u n u n d a ö t e s in d e, b u a k ı l ü ç y ö n d e n k a m u s a l d ır : Ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r ın a k l ı o l a r a k k a m u n u n a k l ıd ır ; k o n u s u t e m e l s iy a s a l a d a le t s o r u n l a r ı ile i l g ili k a m u y a r a r ı d ı r k i b u s o r u n la r a n a y a s a l e s a s la r v e te m e l a d a le t k o n u l a r ı o l m a k ü z e r e i k i ç e ş it t ir 7 v e d o ğ a s ı v e iç e r iğ i k a m u s a ld ır, ç ü n k ü m a k û l o l a r a k k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in i k a r ş ıl a d ığ ı d ü ş ü n ü le n b i r b i r l e r iy l e b a ğ ın t ılı m a k û l s iy a s a l a d a le t g ö r ü ş le r in e d a y a lı k a m u s a l a k ı l y ü r ü t m e ile if a d e e d ilm e k t e d ir. K a m u s a l a k ıl d ü ş ü n c e s in in te m e l s o r u n la r ın t ü m s iy a s a l t a r t ış m a l a r ın a d e ğ il, s a d e c e b e n im k a m u s a l s iy a s a l f o r u m 8 d iy e t a n ım la d ı ğ ım k o n u m d a e le a lın a n s o r u n l a r ı n t a r t ış m a s ın d a g e ç e r li o ld u ğ u n u b i l m e k ç o k ö n e m lid ir. S ö z ü n ü e t t iğ im f o r u m u ü ç b ö lü m e a y ı r a b i l i r iz : Y a r g ı ç l a r ın k a r a r l a r ın d a k i s ö y le m le r v e ö z e llik le y ü k s e k m a h k e m e y a r g ı ç l a r ı n ı n s ö y le m le r i, h ü k ü m e t y e t k ilile r in in, ö z e llik le y a s a m a v e y ü r ü t m e m a k a m l a r ı n ı n s ö y le m le r i v e s o n o la r a k d a m ill e t v e k il i a d a y l a r ı numaralı notlara eşlik eden metine bakınız. 7 Bu sorular Political Liberalism, ders VI, böl.5, sayfa da açıklanmıştır. Anayasal esaslar, bir yüksek mahkeme ya da benzeri bir bîrim tarafından yorumlanacağı varsayıldığında yazılı bir anayasaya makûl olarak hangi siyasal hak ve özgürlüklerin alınabileceği sorusuyla ilgilidir. Temel adaletle ilgili konular toplumun temel yapısı ile bağıntılıdır ve bu yüzden anayasanın kapsamında olmayan temel ekonomik, sosyal adalet ve daha başka konularla ilgilidir. 8 Bu terimin kesin bir anlamı yoktur. Benim kullandığım anlamın özel olduğunu sanmıyorum.

177 n ın, o n l a r ın s e ç im k a m p a n y a l a r ım y ü r ü t e n le r in ö z e llik le h a l k ın k a r ş ı s ın d a, p a r t i p r o g r a m la r ın d a v e s iy a s a l d e m e ç le r d e k i s ö y le m le r i. 9 B u ü ç b ö lü m ü a y ı r m a k z o r u n d a y ız, ç ü n k ü, d a h a s o n r a d a b e lir t e c e ğ im g ib i, k a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s i b u ü ç ö r n e k t e v e d a h a b a ş k a y e r le r d e a y n ı b i ç im d e y e r a lm a z. 10 K a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r e g e n e l b a k ı ş ı 11 t a r t ış ır k e n k a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s in in h e r k e s t e n ç o k y a r g ı ç l a r i ç in g e ç e r li o ld u ğ u n u, a n c a k k a m u s a l a k ıl i ç in g e r e k li k a m u s a l g e r e k ç e le r in d a im a a y n ı o ld u ğ u n u g ö r e c e ğ iz. B e n im t o p lu m u n a r k a p l a n k ü l t ü r ü d e d iğ im şey, b u ü ç b ö lü m l ü k k a m u s iy a s a l f o r u m u n d a n a y r ı v e o n d a n f a r k l ıd ı r. 12 B u, s iv il t o p lu m u n k ü lt ü r ü d ü r. D e m o k r a s id e b u k ü l t ü r d o ğ a l o l a r a k s iy a s a l y a d a d in s e l h i ç b i r a n a f i k i r y a d a ilk e ile b a ğ ım lı d e ğ ild ir. B u, k ü lt ü r ü n ç o k ç e ş it li v e f a r k l ı b i r i m l e r i v e b i r l i k l e r i ile b u n l a r ı n k e n d i iç le r in d e k i y a ş a m, b i lin e n d ü ş ü n c e v e if a d e ö z g ü r l ü k le r i ile s e r b e s t ö r g ü t le n m e h a k k ı n ı d a g ü v e r c e a lt ın a a la n y a s a l a r ç e r ç e v e s in d e c e r e y a n e d e r.13 K a m u s a l a k ıl d ü ş ü n c e s i, n e ç e ş it li b iç im d e k i k a m u s a l o lm a y a n a k l ı iç e r e n t o p lu m u n a r k a p l a n k ü lt ü r ü, n e d e m e d y a iç in g e ç e r lid ir. 14 B a z e n k a m u s a l a k ıl d ü ş ü n c e s in e k a r ş ı ç ı k a r g ib i g ö r ü n e n le r d e a s l ın d a t o p lu m u n a r k a p l a n 9 Burada adaylar, onların kampanyalarını yönetenler ve genel olarak siyasetle ilgilenen diğer vatandaşlar arasında bir ayırım yapmak sorunu ile karşı karşıyayız. Bu sorunu çözmek için adayları ve onların kampanya yöneticilerini adaylar adına söylediklerinden ve yaptıklarından sorumlu tutuyoruz. 10 Bu konuda yazı yazanlar çoğu kez kamusal meydan, kamusal forum ve bunun gibi kamusal tartışma alanlarını belirlemeyen terimler kullanırlar. Ben bu konuda daha ince bir ayırımın yapılması gerektiğini düşünen Kent Greemvalt a katılıyorum. Bkz. Kent Greenwalt, Religious Convictions and Political Choice (Oxford: Oxford University Press, 1988), s (burada yaşamla ilgili bir örgütü öneren ya da yerleştirmeye çalışan dinî liderlerle önemli bir siyasal harekete önderlik eden ya da siyasal bir mevkiye adaylığını koyanlar arasındaki farklar açıklanmak tadır.) 11 Bkz Bkz. Polİtical Lİberalism, ders 1, böl. 2,3, s Toplumun arka plan kültürü bu yüzden kilise ve her türlü kuruluşun, her düzeyde öğrenim kurumlarının, özellikle üniversite ve meslek okullarının, bilimsel ve diğer toplulukların kültürünü içerir. Ayrıca, kamusal olmayan siyasal kültür kamu siyasal kültürü ve toplumun arka plan kültürü arasında aracılık yapar. Bu her türlü medyayı, gazeteleri, dergileri, televizyon ve radyoyu ve daha pek çok iletişim aracını içerir. Bu ayırımları Habermas ın kamusal alan tanımı ile karşılaştırın. Bkz. Political Lİberalism, ders IX, böl. 1.3, s.382, n Bkz. a.g.e.y ders VI, böl.3, s

178 k ü lt ü r ü n d e t a m v e a ç ı k t a r t ış m a la r ın g e r e k li o ld u ğ u n u s a v u n u r l a r. 15 S iy a s a l lib e r a liz m b u n a k e s in lik l e k a t ılır. S o n o la r a k, y u k a r ı d a b e ş ö z e lliğ i b e lir t ile n k a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s in d e n f a r k l ı o l a r a k b i r d e k a m u s a l a k ı l ideali v a r d ır. Y a r g ıç la r, y a s a k o y u c u la r, ic r a m a k a m la r ı v e d iğ e r d e v le t y e t k ilile r i ile m ill e t v e k il i a d a y la r ı k a m u s a l a k l a d a y a n a r a k v e k a m u s a l a k la u y g u n d a v r a n d ık l a r ın d a v e t e m e l s iy a s a l t u t u m la r ın ı v a t a n d a ş la r a e n m a k û l b u l d u k l a r ı s i y a s a l a d a le t a n la y ış ı iç in d e a ç ı k l a d ı l a r ı n d a b u id e a l g e r ç e k le ş m iş o lu r. B ö y le c e b u k iş il e r b i r b i r l e r in e v e d iğ e r v a t a n d a ş la r a k a r ş ı y u r t t a ş lık g ö r e v le r in i y e r in e g e t ir m iş o lu r la r. İş t e b u y ü z d e n y a r g ıç l a r ın, y a s a k o y u c u l a r ın v e ic r a m a k a m l a r ı n ı n k a m u s a l a k la d a y a n a r a k, k a m u s a l a k ı l d o ğ r u lt u s u n d a h a r e k e t e d ip e t m e d ik le r i g ü n ü g ü n ü n e y a p t ı k l a r ı k o n u ş m a la r d a n v e d a v r a n ış la r ın d a n b e lli o lu r. P e k i o t a k d ir d e h ü k ü m e t y e t k ilis i o lm a y a n v a t a n d a ş la r k a m u s a l a k ı l id e a lin i n a s ıl g e r ç e k le ş t ir e c e k le r d ir? T e m s ili b ir h ü k ü m e t t e v a t a n d a ş l a r (e y a le t ç a p ın d a y a d a y e r e l d ü z e y d e y a p ıla n h a l k o y l a m a l a r ın d a g e n e llik le te m e l s o r u n l a r ı iç e r m e y e n k o n u l a r d a d o ğ r u d a n o y v e r m e le r i n i n d ış ın d a ) b e lli y a s a l a r i ç in d e ğ il, t e m s il c il e r in i - i c r a m a k a m la r ın ı, y a s a k o y u c u l a r ı v e d i ğ e r l e r in i - s e ç m e k iç in o y v e r ir le r. B u s o r u y u y a n ıt la m a k iç in, v a t a n d a ş la r ın k e n d i l e r in i y a s a k o y u c u l a r ı g ib i düşünüp, h a n g i y a s a la r ı, k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r i t e r i n i y e r in e g e t ir e n h a n g i n e d e n le r e d a y a n a r a k y ü r ü r l ü ğ e s o k m a n ın m a k û l o la c a ğ ın ı k e n d ile r in e s o r m a la r ı g e r e k t iğ in i s ö y le y e b il ir iz. 16 D e m o k r a s in i n s iy a s a l v e t o p lu m s a l k ö k l e 15 Bkz. David Hollenbach, S.J., C ivil Society: Beyond the Public-Private Dichotomy, The Res- ponsive Community, 5 (Kış ): 15. Burada örneğin şöyle der: Genel çıkar konusunda konuşmalar ve tartışmalar ilk kez yasama organlarında ya da (dar anlamıyla çıkarlar ile gücün kararlaştırıldığı alan olarak algılanan) siyaset dünyasında başlamaz. Bu konudaki özgür tartışmalar sivil toplumdaki başlıca kültürel anlam ve değer taşıyan birimlerde -üniversitelerde, dinî kurumlarda, sanat dünyasında ve ciddi gazetelerde- ortaya çıkar. Bu tartışmalar, düşünen erkeklerin ve kadınların kendi iyi bir yaşamın anlamı hakkındaki düşüncelerini, farklı geleneklere sahip başka insanların iyi yaşam anlayışları ile akıllı ve eleştirel bir biçimde karşı karşıya getirdikleri yerlerde yapılabilir. Kısaca bu tartışmalar iyi bir yaşamın anlamı nerede öğretilirse, nerede ciddi biçimde sorgulanırsa orada yer alır {a.g.e., s.22). 16 Bu kriter ile Kant ın orijinal sözleşme ilkesi arasında benzerlik vardır. Bkz. Immanuel Kant, The Metaphysics o f Morals: Metaphysical First Principle o f the Doctrine o f Right, böl (Ak: 6: ), yay. haz. ve çev. Mary Gregor (Cambridge: Cambridge University Press, 1996),

179 r in d e n b i r i v e d e m o k r a s in in s ü r e k li b iç im d e g ü ç lü v e c a n l ı k a l a b il m e s in d e e n ö n e m li u n s u r, v a t a n d a ş la r ın k e n d ile r in i id e a l y a s a k o y u c u l a r o l a r a k g ö r m e le r i v e k a m u s a l a k l ı ç iğ n e y e n h ü k ü m e t y e t k ilile r in i v e m ille t v e k ili a d a y la r ın ı re d d e t m e k t e s a ğ la m v e y a y g ın b i r t u t u m g ö s t e r m e le r id ir. 17 V a t a n d a ş la r b ö y le c e y u r t t a ş lık g ö r e v le r in i y e r in e g e t ir m iş v e h ü k ü m e t y e t k ilile r in in k a m u s a l a k ı l d a n a y r ı l m a m a l a r ı n ı s a ğ la m a k i ç in e lle r in d e n g e le n i y a p m ış o lu r la r. B u g ö re v, t ı p k ı d iğ e r s iy a s a l h a k v e g ö r e v le r g ib i, a s l ın d a a h l â k i b ir g ö r e v d ir. B u n u n y a s a l b i r g ö r e v o l m a d ığ ın ın, ç ü n k ü b ö y le o ls a y d ı if a d e ö z g ü r l ü ğ ü ile ç e liş e c e ğ in in a lt ın ı ç iz m e k is t e r im Ş im d i k a m u s a l a k l ın ü ç ü n c ü, d ö r d ü n c ü v e b e ş in c i y ö n le r i o l a r a k t a n ım la d ığ ım k o n u l a r a d ö n e lim. K a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s i, a n a y a s a l b ir d e m o k r a s id e k i d e m o k r a t ik v a t a n d a ş lık a n la y ış ın d a n d o ğ a r. B u te m e l s iy a s a l v a t a n d a ş lık iliş k is in i n i k i ö z e lliğ i v a r d ı r : B i r in c is i, v a t a n d a ş la r ı n d o ğ u m la g ir ip, s a d e c e ö lü m le ç ık t ığ ı t o p lu m u n te m e l y a p ıs ı ile o la n i l i ş k il e r i ; 18 İ k i n c i s i is e, t o p lu o l a r a k s iy a s a l g ü c ü n ü k u l l a n a n ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r o l a r a k iliş k is id ir. B u i k i ö z e llik h e m e n ş u s o r u y u a k la g e t ir ir : A n a y a s a n ın e s a s la r ı v e te m e l a d a le t k o n u l a r ı t e h d it a lt ın d a o l d u ğ u z a m a n b i r b i r l e r iy l e b u i l i ş k i iç in d e o la n v a t a n d a ş la r ın a n a y a s a l d e m o k r a t ik r e j im le r in in y a p ıs ın a s a y g ılı o lm a l a r ı, b u r e j im in k o y d u ğ u k u r a l l a r a v e y a s a l a r a r ia y e t e t m e le r i n a s ıl s a ğ la n ır? M a k û l ç o ğ u l c u l u k o lg u s u b u s o r u y u d a h a d a k e s k in b iç im d e g ü n ış ığ ın a ç ık a r ır, ç ü n k ü v a t a n d a ş la r ın d in s e l y a d a d in d ış ı k a p s a m lı d o k t r in l e r in d e n d o ğ a n f a r k l ı l ı k l a r u z la ş m a y ı o la n a k s ız l a ş t ır a b ilir. B ö y le o lu n c a, n ih a i s iy a s a l g ü c ü e ş it b iç im d e p a y la ş a n v a t a n d a ş la r b u g ü c ü k u l l a n ı r k e n v e r d ik l e r i s iy a s a l k a r a r l a r ın m a k û l o ld u ğ u n u h a n g i id e a lle r e y a d a ilk e le r e d a y a n a r a k iz a h e d e c e k le r? s.92-95; Immanuel Kant, On the Common Saying: This May be True in Theory, but it does not Appîy in Practice, böl.ii (Ak:VIII: ), Kant: Political Writings, yay. haz. Hans Reiss, çev. H.B. Nisbet (Cambridge: Cambridge University Press, 2. baskı.,1991), s Ayrıca bkz Bkz. Political Liberalism, ders I, böl. 2.1., s. 12. Ancak ölünce çıkılır düşüncesi ile ilgili endişeler konusunda bkz. A.g.e., ders IV, böl.1.2., s.136, n.4.

180 B u s o r u y u ş ö y le y a n ıt la y a b ilir iz : V a t a n d a ş la r k u ş a k l a r b o y u b ir t o p lu m s a l i ş b ir liğ i s is t e m i i ç in d e b i r b i r l e r in i ö z g ü r v e e ş it o l a r a k g ö r d ü k le r i z a m a n b i r b i r l e r in e s iy a s a l a d a le t in e n m a k û l k a v r a m ı ç e r ç e v e s in d e o ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü k l e r i a d i l i ş b ir liğ i k o ş u l l a r ı n ı t a n ım a y a h a z ır o l d u k l a r ı n d a ; v e b a z ı d u r u m l a r d a k e n d i ç ı k a r l a r ı p a h a s ın a b ile o ls a, d iğ e r v a t a n d a ş la r d a b u n u k a b u l e ttiğ i t a k d ir d e, b u k o ş u l la r a g ö r e h a r e k e t e t m e k t e a n la ş m a y a v a r d ı k l a r ı n d a, a r t ık m a k û ld ü r le r. K a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r i u y a r ın c a, b u k o ş u l l a r a d il iş b ir liğ in e g ö r e e n m a k û l k o ş u l la r o l a r a k ö n e s ü r ü ld ü ğ ü n d e, b u k o ş u l l a r ı ö n e s ü r e n le r in k a r ş ıl a r ı n d a k il e - r i n b u k o ş u l l a r ı b a s k ı a lt ın d a y a d a h ile ile, y a d a d a h a d ü ş ü k s iy a s a l v e t o p lu m s a l k o n u m d a o l m a l a r ı y ü z ü n d e n d e ğ il, ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş l a r o l a r a k k a b u l e t m e le r i g e r e k t iğ in i d ü ş ü n m e k z o r u n d a d ır la r. 19 D o ğ a l o l a r a k v a t a n d a ş la r h a n g i s iy a s a l a d a le t a n la y ış ın ın e n m a k û l a n la y ış o ld u ğ u k o n u s u n d a f a r k l ı g ö r ü ş le r e s a h ip o la c a k, a n c a k b u n la r ın h e p s in in b ir a z b ile o ls a m a k û l o ld u ğ u n u k a b u l e d e c e k le r d ir. B u y ü z d e n, b i r a n a y a s a l y a d a t e m e l a d a le t k o n u s u n d a, i l g ili b ü t ü n h ü k ü m e t y e t k ilile r i k a m u s a l a k l a d a y a n a r a k v e k a m u s a l a k ıl d o ğ r u l t u s u n d a h a r e k e t e t t ik le r in d e v e b ü t ü n m a k û l v a t a n d a ş la r k e n d i l e r i n i k a m u s a l a k l a u y g u n d a v r a n a n y a s a k o y u c u la r ın y e r in e k o y d u k l a r ın d a, ç o ğ u n l u ğ u n g ö r ü ş ü n ü a k s e t t ir e n b ir y a s a l d ü z e n le m e, m e ş r u b ir y a s a d ır. B u h e r b ir e y t a r a f ın d a n e n m a k û l, e n u y g u n y a s a o l a r a k g ö r ü lm e y e b ilir, a n c a k b u y a s a h e r b ir e y in v a t a n d a ş o l a r a k s iy a s a l v e ( a h l â k i ) a ç ıd a n k a b u l e t m e k v e u y m a k z o r u n d a o ld u ğ u b i r y a s a d ır. B u d u r u m d a h e r k e s h iç o lm a z s a m a k û l b i r b iç im d e h e r ş e y i s ö y le m iş v e o y l a m ış o ld u ğ u n u, b u y ü z d e n k a m u s a l a k ıl d o ğ r u lt u s u n d a h a r e k e t e d e r e k y u r t t a ş lık g ö r e v in i y e r in e g e t ir d iğ in i d ü ş ü n ü r. S o n u ç t a k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in e d a y a n a n s iy a s a l m e ş r u iy e t f i k r i ş ö y le d e r : S iy a s a l g ü c ü u y g u l a m a m ız a n c a k s iy a s a l d a v r a n ış l a r ı m ı z iç in 19 Karşılıklılık fikri Amy Gutmann ve Dennis Thompson un D em ocracy and Disagreement adlı çalışmalarında (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1966) böl. 1-2 ve çeşitli yerlerde önemli yer tutar. Ancak, görüşlerimizin anlamı ve oluştuğu yer farklıdır. Siyasal liberalizmde siyasal değerler aslında ahlâki olduğu halde kamusal akıl tamamen siyasaldır, buna karşın Gutmann ve Thompson un açıklaması daha geneldir ve kapsamlı bir doktrine dayandığı izlenimi verir.

181 g ö s t e r d iğ im iz n e d e n le r in - b u n e d e n le r i h ü k ü m e t y e t k ilile r iy m iş g ib i if a d e e t t iğ im iz d e - y e t e r li o ld u ğ u n a s a m im i b iç im d e i n a n d ığ ım ız d a v e d iğ e r v a t a n d a ş la r ın d a b u n e d e n le r i m a k û l b iç im d e k a b u l e d e b ile c e k le r in i d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z t a k d ir d e b u u y g u la m a y e r in d e v e u y g u n b i r u y g u la m a d ır. B u k r it e r, b i r i a n a y a s a l y a p ı n ı n k e n d is i ü z e r in d e, d iğ e r i is e b u y a p ı g e r e ğ in c e o l u ş t u r u la n b e l i r l i k u r a l l a r v e y a s a l a r ü z e r in d e o l m a k ü z e r e i k i k a t m a n d a g e ç e r lid ir. M a k û l o l m a k iç in, s iy a s a l a n la y ış l a r ı n s a d e c e b u i lk e y i y e r in e g e t ir e n a n a y a s a la r ı d o ğ r u la m a s ı ş a r t t ır. K a m u s a l a k ı l d a if a d e e d ile n k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in in n a s ıl b i r r o l o y n a d ığ ın a a ç ı k l ı k k a z a n d ır m a k iç in, b u k r i t e r i n a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r r e j im d e k i s iy a s a l i l i ş k in i n d o ğ a s ın ı b e lir le y e n y u r t t a ş lık d o s t lu ğ u o y n a d ığ ım s ö y le y e b il ir iz. H ü k ü m e t y e t k ilile r i k a m u s a l a k ı l y ü r ü t ü r k e n k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in d e n y o l a ç ı k t ı k l a r ı n d a v e v a t a n d a ş la r d a b u n u d e s t e k le d ik le r in d e, te m e l k u r a m l a r ı n ı b u k r it e r b iç im le n d ir ir. Ö r n e ğ in - b u r a d a k o la y b i r ö r n e k v e r i y o r u m - b a z ı v a t a n d a ş la r ın d in ö z g ü r l ü ğ ü n d e n y o k s u n b ır a k ı l m a s ı n ı t a r t ış ıy o r s a k, o n l a r a s a d e c e - t ı p k ı S e r v e - t u s u n C a l v i n in k e n d is in i k a z ığ a b a ğ la y ıp y a k m a s ın ın n e d e n in i a n l a d ığ ı g i b i - a n la y a b ile c e k le r i b i r n e d e n g ö s t e r m e k le k a l m a y ıp, o n l a r ın d a ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r o la r a k k a b u l e t m e le r in i b e k le d iğ im iz g e r e k ç e le r g ö s t e r m e liy iz. T e m e l ö z g ü r l ü k le r v e r il m e d iğ in d e k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r i ç iğ n e n m iş o lu r. B a z ı k iş il e r e d in ö z g ü r l ü ğ ü t a n ım a m a k, b a ş k a la r ı n ı k ö le y a p m a k, s e ç m e h a k k ı n ı m ü lk s a h ib i o lm a y a b a ğ la m a k y a d a k a d ın la r a o y h a k k ı v e r m e m e k i ç in g ö s t e r ile b ile c e k h a n g i n e d e n le r i n k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r i t e r i n i k a r ş ıl a d ığ ı v e h a k l ı o ld u ğ u s ö y le n e b ilir? K a m u s a l a k ı l k a v r a m ı te m e l s iy a s a l d e ğ e r le r i e n d e r in b o y u t la r ı y l a b e lir le y ip, s iy a s a l i l i ş k in i n n a s ıl a n la ş ıl m a s ı g e r e k t iğ in i s a p t a d ığ ı iç in, te m e l s iy a s a l s o r u n l a r ı n e ş it v e ö z g ü r v a t a n d a ş la r c a p a y la ş ıl a n n e d e n le r le d e ğ il d e, s a d e c e - k e n d i k a p s a m lı d in s e l y a d a s e k ü le r d o k t r i n le r i d a h i l - k e n d i d o ğ r u la r ın a g ö r e k a r a r a b a ğ la n m a s ı g e r e k t iğ in e i n a n a n l a r t a b ii k a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s in e k a r ş ı ç ık a c a k la r d ır. S iy a s a l lib e r a liz m, s iy a s e t t e g e n e l d o ğ r u ü z e r in d e ı s r a r e t m e n in d e m o k r a t v a t a n d a ş l ık v e m e ş r u h u k u k k a v r a m ı ile b a ğ d a ş m a d ığ ı g ö r ü ş ü n d e d ir.

182 1. 3. D e m o k r a s i, A n t i k Y u n a n d a n g ü n ü m ü z e d e k u z u n b i r g e ç m iş e s a h ip t ir v e ç o k f a r k l ı d e m o k r a s i a n la y ış la r ı v a r d ır. 20 B e n b u r a d a s a d e c e t a r t ış ım c ı d e m o k r a s i (d e lib e r a t iv e d e m o c r a c y ) o la r a k d a a n la ş ıl a n iy i d ü z e n le n m iş a n a y a s a l d e m o k r a s i ü z e r in d e d u r u y o r u m. T a r t ış m a c ı d e m o k r a s i n i n t a n ım la y ıc ı f i k r i, t a r t ış m a f ik r id ir. V a t a n d a ş la r t a r t ış m a y a g i r d ik le r in d e g ö r ü ş a lış v e r iş in d e b u l u n u r l a r v e k a m u n u n s iy a s a l s o r u n l a r ı v e b u n l a r ı n n e d e n le r i ü z e r in d e d ü ş ü n c e le r in i t a r t ış ır la r. K e n d i s iy a s a l g ö r ü ş le r in in ö t e k i v a t a n d a ş la r l a t a r t ış t ık la r ı t a k d ir d e d e ğ iş e b i le c e ğ in i k a b u l e d e rle r, b u y ü z d e n b u g ö r ü ş le r s a lt k e n d i ö z e l y a d a s i y a s a l o lm a y a n ç ı k a r l a r ı n ın ü r ü n ü d e ğ ild ir. K a m u s a l a k ı l iş t e b u n o k t a d a b ü y ü k ö n e m k a z a n ır, ç ü n k ü k a m u s a l a k ı l b u v a t a n d a ş la r ın a n a y a s a e s a s la r ı v e te m e l a d a le t h a k k ı n d a k i a k ı l y ü r ü t m e le r in i t a n ım la r. T a r t ış m a c ı d e m o k r a s in in d o ğ a s ın ı b u r a d a u z u n u z u n t a r t ış m a y a c a ğ ım, a n c a k k a m u s a l a k l ın a la n ın ın g e n iş liğ in i v e r o l ü n ü a ç ık la y a n b i r k a ç k i lit n o k t a y a iş a r e t e d e c e ğ im. T a r t ış m a c ı d e m o k r a s id e ü ç a n a u n s u r v a r d ır. B u n l a r d a n b ir is i, b u g ib i k a v r a m l a r ın h e p s i a y n ı o lm a s a b ile, b i r k a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s id ir. 21 İ k i n c i u n s u r, t a r t ış m a c ı y a s a m a b i r i m l e r i n d e k i o r t a m ı b e l i r le y e n a n a y a s a l d e m o k r a t ik k u r a m l a r ı n ç a t ıs ıd ır. Ü ç ü n c ü s ü v a t a n d a ş l a r ı n g e n e l o l a r a k k a m u s a l a k ı l y o l u n d a n g it m e v e s iy a s a l e y le m le r in d e k a m u s a l a k ı l id e a lin i g e r ç e k le ş t ir m e k o n u s u n d a k i b ilg i v e is t e k le r id ir. S e ç im le r in k a m u t a r a f ın d a n f in a n s e e d ilm e s i v e k a m u y ö n e t im i 20 Bu konuda yararlı bir tarih araştırması için bkz. David Held, Models o f Democracy, 2. basım (Stanford: Stanford University Press, 1997). Held in sunduğu çok sayıda model antik kentlerden günümüze kadar olan geniş zaman dilimi içindeki çeşitli klasik cumhuriyetçilik ile klasik liberalizm biçimlerini ve Schumpeter in çağdaş elit demokrasi görüşünü inceler. Plato ve Aristoteles; Padova İı Marsilius ile Makyavelli; Hobbes ile Madison; Bentham, James M ili ve John Stuart M ili; sosyalizm ve komünizm ile Marx da bu incelemenin kapsamındadır. Bu kişiler karakteristik kurumlan ve onların rollerine göre çiftler halinde sistemli biçimde ele alınmıştır. 21 Tartışımcı demokrasi, vatandaşlarm kendi siyasal görüşlerini desteklerken gösterecekleri nedenleri, öteki vatandaşları eşit olarak görmeleri koşulu ile sınırlar. Bkz. Joshua Cohen, Deliberation and Democratic Legitimacy, Alan Hamlin ve Philip Petit in The G ood Polity: Normative Analysis o f The State (Oxford: Basil Blackwell, 1989), s.17, 21, 24; Joshua Cohen, Comment, Revİew Symposium on Democracy and Its Critics, Journal o f Politicss, 53 (1991): ; Jon Elster in yay. haz. Deliberative Democracy de (New York: Cambridge University Press, 1998) Joshua Cohen Democracy and Liberty.

183 ile i l g i l i t e m e l k o n u v e s o r u n l a r ı n d ü z g ü n v e c i d d i b iç im d e t a r t ış ıla c a ğ ı k a m u s a l o r t a m l a r ı n s a ğ la n m a s ı b u ü ç a n a u n s u r u n u n s o n u c u d u r. K a m u s a l t a r t ış m a, d e m o k r a s in in t e m e l ö z e lliğ i o l a r a k g ö r ü lm e li v e p a r a b e la s ın d a n u z a k t u t u lm a l ıd ır. 22 A k s i t a k d i r d e k a m p a n y a l a r a b ü y ü k b a ğ ış la r y a p a r a k k a m u d a t a r t ış m a y ı v e g ö r ü ş a lış v e r iş in d e b u l u n m a y ı ö n le m e s e b ile s a p t ır a c a k ş ir k e t l e r v e ç ı k a r ö r g ü t le r i s iy a s e t e h a k im o lu r. T a r t ış m a c ı d e m o k r a s in in a y ı r d ı n d a o ld u ğ u b i r b a ş k a h u s u s ise, a n a y a s a l d e m o k r a t ik h ü k ü m e t in te m e l ö z e llik le r i k o n u s u n d a b ü t ü n v a t a n d a ş la r i ç in g e n iş k a p s a m lı e ğ it im s a ğ la n m a d a n v e h a l k a a c il s o r u n l a r h a k k ı n d a b ilg i v e r ilm e d e n ö n e m li s iy a s a l v e t o p lu m s a l k a r a r l a r a v a r ıla m a y a c a ğ ıd ır. U z a ğ ı g ö r e n s iy a s a l l id e r le r s a ğ l ık lı d e ğ iş ik lik l e r v e r e f o r m l a r y a p m a k is t e s e le r b ile, y a n lış b i l g ile n d ir il m iş v e i n a n m a y a n b i r h a l k ı b u d e ğ iş ik lik v e r e f o r m l a r ı k a b u l e d ip u y g u la m a y a ik n a e d e m e z le r. Ö r n e ğ in, S o s y a l G ü v e n l i k s is t e m in d e m e y d a n a g e le c e ğ i ile r i s ü r ü le n k r i z k o n u s u n d a n e y a p ılm a s ı g e r e k t iğ i y o l u n d a a k l a u y g u n ö n e r ile r v a r : S a ğ la n a n h a k l a r ı n g e n iş le m e s in i y a v a ş la t m a k, e m e k lilik y a ş ın ı k a d e m e li o l a r a k y ü k s e lt m e k, ö lü m c ü l h a s t a lık l a r d a ö m r ü s a d e c e b i r k a ç g ü n y a d a b ir k a ç h a f t a u z a t a c a k p a h a l ı t ıb b i b a k ım i ç in s ı n ı r l a r k o y m a k v e s o n o l a r a k d a ile r id e b ü y ü k a r t ış l a r y a p m a k y e r in e v e r g il e r i ş im d id e n a r t ı r m a k. 23 O y s a b u g ü n k ü d u r u m d a b ü y ü k p o l i t i k a o y u n u o y n a y a n la r b ü t ü n b u y e r in d e ö n e r ile r in h iç b i r i n i n k a b u l e d ilm e y e c e ğ in i b iliy o r l a r. A y n ı şe y ( B ir le ş m iş M i l l e t l e r g ib i) u l u s l a r a r a 22 Bkz. Ronald Dvvorkin, The Curse of American Politics, Neıv York Revieıv ofbooks, Ekim 17, 1996, s.19 (Dworkin burada paranın demokratik süreç için en büyük tehlike olduğunu açıklar). Dworkin Yüksek Mahkemenin yaptığı büyük hataya da şiddetle karşı çıkmaktadır: Buckley v. Valeo, in United States Supreme Court Reports, 424 (1976): 1. Dworkin, New York Revieıv of Books, s Ayrıca bkz. Politİcal Liberalisin, ders V III, böl. 12, s (Buckley ürkütücüdür ve Lochner döneminin hatasının yinelenmesi riskini gündeme getirir.) 23 Bkz. Paul Krugman, Demographics and Destiny, Netv York Times Book Revieıv., 20 Ekim 1996, s.12. Krugman burada Peter G. Peterson un Will America Groıv Up Before ît Grows Old? Hotv the Corning Social Security Crisis Threatens You, Your Family and Your Country (New York: Random House, 1996), ve Charles R. M orris in The AARP: America s Most Po~ ıverful Lobby and the Clash o f Generations (New York: Times Books, 1996) önerilerini inceler ve açıklar.

184 s ı k u r u l u ş l a r ı n d e s t e k le n m e s i, y a b a n c ı ü l k e le r iç in y e r in d e k u l l a n ı l a n y a r d ı m l a r v e ü lk e iç in d e v e d ış ın d a in s a n h a k l a r ı n ı n k o r u n m a s ı k o n u la r ı iç in d e g e ç e r lid ir. K a m p a n y a l a r ı f in a n s e e t m e k iç in s ü r e k li p a r a p e ş in d e k o ş a n s iy a s a l s is t e m a r t ı k iş le m e z h a le g e lm iş t ir. T a r t ış m a g ü c ü f e lç o lm u ş t u r. 2. K A M U S A L A K L I N İ Ç E R İ Ğ İ B i r v a t a n d a ş k e n d is in in e n m a k û l s iy a s a l a d a le t k a v r a m ı o l d u ğ u n a s a m im iy e t le in a n d ığ ı v e b a ş k a la r ın ın ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r o l a r a k k a b u l e d e b ile c e k le r i s iy a s a l d e ğ e r le r i if a d e e d e n b i r k a v r a m ç e r ç e v e s in d e d ü ş ü n ü y o r s a k a m u s a l a k ı l y ü r ü t m e k t e d ir. H e r b i r im iz in b u k r it e r i y e r in e g e t ir m e k iç in b a ş v u r a c a ğ ı ilk e l e r i v e y ö n le n d ir ic i k u r a l l a r ı o lm a lıd ır. B e n b u s iy a s a l ilk e v e k u r a l l a r ı t a n ım la m a n ın b i r y o l u n u n Siyasal Liberalizm de b a ş la n g ıç d u r u m u a d ı v e r ile n d u r u m d a k a b u l e d ile b ile c e k l e r in i g ö s t e r m e k o ld u ğ u n u ile r i s ü r m ü ş t ü m. 24 B a ş k a la r ı is e b u ilk e l e r i t a n ım la m a d a d a h a b a ş k a y ö n t e m le r in d a h a m a k û l o la c a ğ ı n ı d ü ş ü n e c e k le r d ir. B u y ü z d e n, k a m u s a l a k l ın iç e r iğ i t e k d e ğ il, b ir ç o k s iy a s a l a d a le t a n la y ış la r ın ı k a p s a r. B ir ç o k lib e r a liz m v e b u n la r a b a ğ lı g ö r ü ş v a r d ır v e b u y ü z d e n d e m a k û l s iy a s a l a n la y ış la r k ü m e s i iç in d e b ir ç o k k a m u s a l a k ıl b iç im i v a r d ır. H a k k a n iy e t o la r a k a d a le t d e, d e ğ e ri n e o lu r s a o ls u n, b u n la r d a n s a d e c e b ir id ir. B u k a m u s a l a k ıl b iç im le r in i s ın ır la y ıc ı ö z e llik, m a k û l v e a k ılc ı o la r a k g ö r ü le n ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r iç in u y g u la n a n k a r ş ıl ı k l ı l ı k k r it e r id ir. B u a n la y ış la r ı t a n ım la y a n b a ş lıc a ü ç ö z e llik v a r d ır : Birincisi (anayasal rejimlerden bildiğimiz gibi) belirli hak, özgürlük ve fırsatların bir listesi; İkincisi bu hak, özgürlük ve fırsatlara, özellikle genel iyilik ve m ü kemmeliyetçi değerler bağlamında tanınan öncelikler; Üçüncüsü, bütün vatandaşlara özgürlüklerini etkili biçimde kullanmaları için gerekli her am aca hizmet edecek değerler Political Liberalism, ders I, böl. 4, s Burada Political Liberalistn> ders I, böl. 1, 2, s.6 ve ders IV, böl. 5.3, s.l deki tanımlamayı esas alıyorum.

185 Y u k a r ı d a k i lib e r a liz m le r in h e r b i r i ö z g ü r v e e ş it i n s a n l a r o la r a k v a t a n d a ş la r ın v e z a m a n iç in d e h a k k a n iy e t l i b i r iş b ir liğ i s is t e m i o l a r a k t o p lu m u n s a h ip o ld u ğ u d ü ş ü n c e le r i k a b u l e d e r. Ö t e y a n d a n b u d ü ş ü n c e le r ç e ş it li b iç im d e y o r u m la n a b ile c e ğ in d e n, a d a le t ilk e l e r iy le i l g ili f a r k l ı f o r m ü la s y o n la r v e f a r k l ı k a m u s a l a k ı l k a v r a m l a r ı ile k a r ş ıl a ş ır ız. H e r n e k a d a r a y n ı ş e y i b e lir t s e le r d e, s iy a s a l a n la y ış la r d a s iy a s a l ilk e v e d e ğ e r le r i d ü z e n le m e v e d e n g e le m e b i ç im le r iy l e f a r k l ı l ı k g ö s t e r ir le r. Ü s t e lik b e n c e b u lib e r a liz m le r b a ğ ım s ız a d a le t a n la y ış la r ı i ç e r i r l e r v e b u y ü z d e n d e u s û l a d a le t in d e n d a h a f a z l a s ın ı k a p s a r la r. B u lib e r a liz m le r in d in s e l ö z g ü r l ü k le r i v e e ş it v a t a n d a ş la r ın s a n a t s a l if a d e ö z g ü r l ü k le r i ile f ır s a t e ş it liğ in e i l i ş k in h a k k a n iy e t l il ik f i k i r l e r i n i b e lir le m e n in y a n ı s ır a, h e r a m a c a h iz m e t e d e n d e ğ e r le r i v e d a h a p e k ç o k ş e y i s a ğ la m a s ı g e r e k m e k t e d ir.26 B u y ü z d e n s iy a s a l lib e r a liz m k a m u s a l a k l ı t e r c ih e d ile n t e k b i r s iy a s a l a d a le t k a v r a m ın a b i r k e r e d e v e s o n s u z a k a d a r o t u r t m a y a ç a l ı ş m a z.27 B u m a k û l b i r y a k l a ş ım o lm a z. Ö r n e ğ in, s iy a s a l lib e r a liz m h e m H a b e r m a s ın (b a z e n lib e r a l d e ğ il, r a d i k a l d e m o k r a t ik o ld u ğ u s ö y le n e n ) 28 m e ş r u iy e t in t a r t ış m a k a v r a m ın ı, h e m o r t a k f a y d a v e d a y a n ış m a 26 M akûl çoğulculuğun, kapsamlı doktrinler arasındaki en adil yargının esastan değil de usûlden olması gerektiği anlamına geldiğini düşünenler olabilir. Stuart Hampshire, Innocetıce and E x - perience*da (Cambridge, Mass, Harvard University Presss, 1989) bu görüşe şiddetle karşı çıkmaktadır. Oysa yukarıdaki metinde ben çeşitli liberalizm biçimlerinin her birinin birbirinden bağımsız olduğunu varsayıyorum. Bu konuların ayrıntılı incelemesi için Joshua Cohen in Pluralism and Proceduralism adlı çalışmasına bakınız Chicago-K ent L aw Revieıv, 69. no.3 (1994): Political Liberalism, ders IV, böl. 7.4 te ileri sürdüğüm gibi, hakkaniyet olarak adaletin siyasal anlayışlar kümesi içinde özel bir yeri olduğuna inanıyorum. Ancak benim bu kanaatim siyasal liberalizm ve kamusal akıl kavramlarına esas teşkil etmez. 28 Bkz. Jürgen Habermas, Betıveen Facts and N om ts: Contributions to a D iscourse Theory o f L aw and D em ocracy, çev. William Rehg (Cambridge, Mass.: M IT Press, 1996), s Şeyla Benhabib Situating the Self: Gender, Community and Postmodemism in Contemporary Ethics (Londra: Routledge, 1992) adlı kitabında kamusal alan modellerini incelerken şöyle diyor: toplumumuzun genel toplumsal eğilimleri ve kadın hareketi gibi yeni toplumsal hareketlerin özgürleştirici beklentilerinin örtüştüğü tek model karşılıklı tartışma modelidir (s.113). Benhabib, Arendt in tartışma yoluyla istediğini elde etmek diye tanımladığı bu kavramını ve siyasal liberalizm kavramını daha önce ele almıştı. Oysa ben onun bu görüşü ile siyasal liberalizm ve kamusal akıl biçimleri arasında ayırım yapmakta güçlük çekiyorum, çünkü sonuçta onun kamusal alandan kas

186 k o n u s u n d a k i K a t o l i k g ö r ü ş le r i, s iy a s a l d e ğ e r le r b a ğ la m ın d a if a d e e d ild ik le r i t a k d ir d e iç in e a lır.29 Z a m a n iç in d e a z s a y ıd a b a z ı g ö r ü ş le r e g e m e n o lm u ş v e h a t ta b u g ö r ü ş le r d e n ö z e llik le b i r i a ğ ı r l ı k k a z a n m ış o ls a b ile, h o ş g ö r ü le b ilir k a m u s a l a k ı l b iç im le r i d a im a b ir d e n f a z la d ır. Ü s t e lik, z a m a n z a m a n y e n ile r i ö n e s ü r ü le b ilir, e s k ile r in in t e m s il e d ilm e s in d e n v a z g e ç ile b ilir. B u n u n b ö y le o lm a s ı g e r e k ir ; a k s i t a k d ir d e g r u p l a r ın y a d a ç ı k a r ç e v r e le r in in t o p lu m s a l d e ğ iş im d e n d o ğ a n t a le p le r i b a s k ıy a u ğ r a r v e s iy a s a l a r e n a d a g e r e ğ i g ib i s e s le r in i d u y u r a m a z la r K a m u s a l a k l ı b a z e n s e k ü le r a k ı l v e s e k ü le r d e ğ e r le r d iy e a n ıla n k a v r a m d a n a y ır m a m ız g e r e k ir. B u n l a r k a m u s a l a k ı l ile a y n ı ş e y le r d e ğ ild ir. B e n s e k ü le r a k l ı k a p s a m lı d in d ış ı d o k t r in l e r b a ğ la m ın d a t a n ım lıy o r u m. B u d o k t r i n l e r v e d e ğ e r le r k a m u s a l a k l ın a m a ç la r ın a h iz m e t e d e m e y e c e k k a d a r g e n iş t ir. S iy a s a l d e ğ e r le r b iz im a k ıl v e s a ğ d u y u d ü ş ü n c e le r im iz e n e k a d a r y a k ın o lu r s a o ls u n, a h l â k i d o k t r in d e ğ ild ir.31 A h l â k i d o k t r in l e r d in v e i l k fe ls e fe ile a y n ı d ü z e y d e d ir. O y s a, lib e r a l i l k e v e d e ğ e rle r, k e n d i iç le r in d e a h l â k i d e ğ e r o lm a l a r ın a k a r ş ın, lib e r a l tı, Habermas mkinden, yani kamusal aklın uygulanmadığı ve Siyasal Liberalizmdin sivil toplumun arkaplan kültürü dediği şeyden farklı değildir. Bu yüzden siyasal liberalizm onun düşündüğü biçimde kısıtlayıcı değildir. Ayrıca Benhabib, benim gördüğüm kadarıyla, kamusal akıl kapsamındaki belli doğruluk ve adalet ilkelerinin kadın hareketinin öne sürdüğü sorunları çözmek için yorumlanamacağını göstermeye de çalışmıyor. Ben bunun yapılabileceğine inanmıyorum. Aynı şey Liberalisttı in the M o ra l Life, yay. haz. Nancy Rosenblum (Cambridge, Mass.: Harvard Uni- versity Press, 1989), s.143, da yayımlanan Şeyla Benhabib in kadın hareketinin sorunlarını benzer şekilde tartıştığı Liberal Dialogue versus a Critical Theory of Discursive Legitima- tion başlıklı çalışmasında yer alan daha önceki görüşleri için de geçerlidir. 29 Aristoteles ve Aziz Tommaso dan başlayarak kamu yararı fikri Katolik ahlâkının ve siyasal düşüncenin temelini oluşturur. Bkz., örneğin, John Finnis, N atural L aw and N atural Rights (Ox- ford: Clarendon Press, 1980), s , 160; Jacques Maritain, M an and the State (Şikago: University of Chicago Press, 1951), s Finnis bu konuda son derece açık, Aquino lu Tommaso ise yer yer muğlaktır. 30 Bu yüzden, Jeremy Waldron un siyasal liberalizmin siyasal adalette yeni ve değişen anlayışlara izin vermediği yolundaki eleştirisi doğru değildir. Bkz., Jeremy Waldron, Relİgious Contributi- ons in Public Deliberation, San Diego Law Review, 30 (1993): Waldron,un eleştirisine Lavvrence B. Solum un Novel Public Reasons Loyola L A L aw Review, 29 (1996) daki yanıtına bakınız. ( Kamusal aklın liberal bir idealinin kamu tarafından kabul edilmesi siyasal söylemlerin güçlü ve sağlıklı bir biçimde oluşmasını sağlar. ) 31 Benim doktrin tanımım için not 2 ye bakınız.

187 s iy a s a l a d a le t g ö r ü ş le r in in g e r e ğ id ir v e s iy a s a l k a t e g o r iy e g ir e r. B u s i y a s a l g ö r ü ş le r ü ç ö z e lliğ e s a h ip t ir : Birincisi, bu görüşlere ait ilkeler temel siyasal ve toplumsal kurumlar (toplumun temel yapısı) için geçerlidir; İkincisi, bunlar her çeşit kapsam lı doktrinden bağımsız olarak ileri sürülebilir (tabii bunlar birbirleriyle örtüşen makûl doktrinler tarafından desteklenebilir); ve Son olarak da, bu görüşler, anayasal bir rejimin kam usal siyasal kültürde mevcut olan vatandaşların özgür ve eşit insanlar olduğu ve toplumun hakkaniyetli bir işbirliği sistemi olduğu yolundaki temel düşüncelerden hareketle geliştirilebilir. B u y ü z d e n, k a m u s a l a k l ın iç e r iğ in i b u k o ş u l l a r a u y a n lib e r a l s i y a s a l a d a le t g ö r ü ş le r i k ü m e s in e a it ilk e v e d e ğ e r le r t a y in e d e r. K a m u s a l a k ı l y ü r ü t m e k, te m e l s iy a s a l s o r u n l a r ı t a r t ış ır k e n b u s iy a s a l g ö r ü ş le r d e n b ir in e - b u g ö r ü ş le r in id e a lle r in e, ilk e l e r in e, s t a n d a r t l a r ın a v e d e ğ e r le r in e - b a ş v u r m a k t ır. Y in e d e b u k o ş u l s iy a s a l t a r t ış m a la r d a h e r z a m a n d i n î y a d a d in d ış ı k a p s a m lı d o k t r in l e r im iz e y e r v e r m e m iz e iz in v e rir, a n c a k b u t a k d ir d e z a m a n ı g e ld iğ in d e k a p s a m lı d o k t r in im iz in d e s t e k le d iğ in i ile r i s ü r d ü ğ ü m ü z ilk e l e r i v e p o l i t i k a l a r ı s a v u n a n k a m u s a l n e d e n le r g ö s t e r m e m iz g e r e k ir. B e n im proviso (s ö z le ş m e k o ş u l u ) d e d iğ im b u k o ş u l u a ş a ğ ıd a a y r ı n t ı l ı b iç im d e e le a l ı y o r u m. 32 K a m u s a l a k ı l y ü r ü t m e n in b i r ö z e lliğ i, b u s ü r e c in t ü m ü y le b i r s i y a s a l a d a le t a n la y ış ı iç in d e c e r e y a n e t m e s id ir. S iy a s a l d e ğ e r le r e a it ö r n e k le r a r a s ın d a A m e r i k a B ir le ş ik D e v le t l e r i A n a y a s a s ın ın ö n s ö z ü n d e b a h s e d ile n d e ğ e r le r i s a y a b ilir iz : D a h a m ü k e m m e l b i r b i r l i k, a d a le t, iç b a r ış, o r t a k s a v u n m a, g e n e l r e f a h v e k e n d im iz v e g e le c e k k u ş a k l a r iç in ö z g ü r l ü ğ ü n n im e t le r i. B u n l a r k e n d i iç le r in d e, ö r n e ğ in, a d a le t b a ş lığ ı a lt ın d a e ş it te m e l ö z g ü r lü k le r, f ır s a t e ş it liğ i, g e lir d a ğ ılım ı v e v e r g ile n d ir m e d e e ş it lik g ib i d a h a b i r ç o k d e ğ e r le r i d e iç e r ir. K a m u s a l a k l ın s iy a s a l d e ğ e r le r i s iy a s a l k u r u m l a r d a g e r ç e k le ş ip b u k u r u m l a n k a r a k t e r iz e e t m e le r i a ç ıs ın d a n b a ş k a d e ğ e r le r d e n f a r k l ı

188 d ır. B u, b e n z e r d e ğ e r le r b a ş k a t o p lu m b iç im le r in i k a r a k t e r iz e e tm e z a n la m ın a g e lm e z. E t k e n l ik v e v e r i m l i l i k t a k ım v e k l ü p l e r i n t o p lu m s a l ö r g ü t le n m e le r in i t a n ım la y a b ild iğ i g ib i t o p lu m u n te m e l y a p ıs ın d a k i s i y a s a l k u r u m l a n d a t a n ım la y a b ilir. O y s a, b i r d e ğ e r in g e r e ğ i g ib i s iy a s a l o lm a s ı a n c a k t o p lu m s a l b i ç im in k e n d is i s iy a s a l o ld u ğ u t a k d ir d e, y a n i b u t e m e l y a p ın ın p a r ç a la r ın d a, s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m l a r ı n d a g e r ç e k le ş t iğ in d e m ü m k ü n o la b ilir. B u y ü z d e n, a r is t o k r a s iy e, ş ir k e t o l i g a r ş is in e, o t o k r a s iy e v e d ik t a t ö r lü ğ e a it p e k ç o k s iy a s a l g ö r ü ş lib e r a l d e ğ ild ir. 33 O y s a b iz a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r r e jim iç in m a k û l o la n g ö r ü ş le r ü z e r in d e d u r m a k t a y ız v e y u k a r ı d a k i p a r a g r a f la r d a d a a ç ık la n d ığ ı g ib i, b u n la r m a k û l lib e r a l s iy a s a l g ö r ü ş le r d e if a d e s in i b u l a n id e a lle r v e ilk e le r d ir K a m u s a l a k l ın b ir b a ş k a te m e l ö z e lliğ i d e s iy a s a l k a v r a m l a r ın b ü t ü n lü ğ e s a h ip o lm a s ıd ır. B u n u n a n la m ı ş u d u r : H e r k a v r a m ı n ilk e le r i, s t a n d a r t l a r ı v e id e a lle r i, b u n l a r ı n y a n ı s ır a s o r g u la m a k u r a l l a r ı n ı a ç ı k la m a s ı v e k a v r a m ı n b e lir le d iğ i d e ğ e r le r in u y g u n b iç im d e d ü z e n le n m e s iy le, b u d e ğ e r le r in k e n d i b a ş l a r ın a a n a y a s a l e s a s la r v e te m e l a d a le t k o n u l a r ı n d a k i s o r u l a r ı n h iç o lm a z s a t ü m ü n e y a k ın ın a m a k û l y a n ıt la r v e r e c e k b iç im d e b ir le ş m e le r i g e r e k ir. B u d e ğ e r le r in d ü z e n le m e s i, v a t a n d a ş l a r ın k a p s a m lı d o k t r in l e r in d e o r t a y a ç ık ış b iç im le r in e g ö r e d e ğ il, d e ğ e r le r in y a p ıs ın a v e o s iy a s a l k a v r a m ı n iç in d e k i ö z e llik le r e g ö r e y a p ılır. S iy a s a l d e ğ e r le r a y r ı a y r ı, b ir b ir in d e n a y r ı b iç im d e y a d a b a ş k a b a ğ la m la r d a e le a lı n a r a k d ü z e n le n e m e z. B u n l a r s a h n e g e r is in d e k i k a p s a m lı d o k t r i n l e r i n ip le r in i e lin d e t u t a r a k o y n a t t ığ ı k u k l a l a r d e ğ ild ir.34 K a m u s a l a k ıl, d ü z e n le m e y i m a k û l b u l d u ğ u t a k d ir d e b u d o k t r in l e r d ü z e n i b o z a m a z. K u r u m s a l y a p ı l a r g ö z ö n ü n d e o l d u k l a r ı iç in v e s iy a s a l d ü z e n d e k i h a t a la r v e b o ş l u k l a r o r t a y a ç ık a c a ğ ın d a n, k a m u s a l a k ı l s i y a s a l d e ğ e r le r d ü z e n in in m a k û l (y a d a m a k û liy e t d ış ı) o ld u ğ u n u n a y ır - d ın a v a r a b ilir. B u y ü z d e n, s iy a s a l d e ğ e r le r d ü z e n le m e s in in b e lir li m a k û l k a p s a m lı d o k t r in l e r t a r a f ın d a n ç a r p ıt ıl m a d ığ ın d a n e m in o la b ilir iz. 33 Bkz. Political Liberalism, ders IX, böl. 1.1, s Bu düşünceyi Peter de Mameffe e borçluyum.

189 ( Ç a r p ı k l ı ğ ı n t e k ö lç ü t ü s iy a s a l d e ğ e r le r in d ü z e n le n m e s in in k e n d is in in m a k û l o lm a m a s ıd ır. B u n o k t a y ı ö n e m le v u r g u l a m a k is t e r im.) B ü t ü n l ü k ş u b a k ım d a n ö n e m l id ir : B i r s iy a s a l g ö r ü ş t a m o l m a d ı ğ ı t a k d ir d e t e m e l s iy a s a l s o r u n l a r ı n t a r t ış m a s ın a ı ş ık t u t a c a k d ü ş ü n c e y a p ıs ın a s a h ip d e ğ ild ir. 35 K a m u s a l a k ıl b a ğ la m ın d a y a p a m a y a c a ğ ım ız şey, d o ğ r u d a n d o ğ r u y a k e n d i k a p s a m lı d o k t r in im iz d e n y a d a o n u n b ir b ö lü m ü n d e n h a r e k e t e d e r e k b i r y a d a b i r k a ç s iy a s a l ilk e y e v e d e ğ e re v e b u n l a r ı n d e s t e k le d iğ i b e lir li k u r u m l a r a u la ş m a k t ır. B u n u n y e r in e b iz ö n c e t a m b i r s iy a s a l g ö r ü ş ü n te m e l d ü ş ü n c e le r in e in m e k v e b u r a d a n b u g ö r ü ş ü n i l k e v e id e a lle r in i g e liş t ir m e k v e b u n l a r ı n s a ğ la d ığ ı a r g ü m a la - r ı k u l l a n m a k z o r u n d a y ız. A k s i t a k d ir d e k a m u s a l a k ıl a n c a k ç o k g ü n c e l v e k ı s m î a r g ü m a n l a r a o la n a k t a n ır Ş im d i k a m u s a l a k l ın d a h a ö z g ü l iç e r iğ in e a ç ı k l ı k g e t ir e c e k s iy a s a l ilk e v e d e ğ e r le r e v e ö z e llik le k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r i t e r i n i n g e ç e r li o ld u ğ u v e b u k r it e r in ç iğ n e n d iğ i d u r u m la r a a it b a z ı ö r n e k le r v e re c e ğ im. ( a ) İ l k ö r n e k o l a r a k ö z e r k liğ in d e ğ e r in i e le a la lım. B u i k i b i ç im d e g e r ç e k le ş e b ilir : B i r i n c i s i v a t a n d a ş la r ın s iy a s a l ö z e r k liğ i, y a s a l b a ğ ım s ız lığ ı v e b ü t ü n l ü k l e r in in g ü v e n c e s i ile, s iy a s a l e r k i b a ş k a la r ıy la e ş it b iç im d e p a y la ş a r a k k u l l a n m a l a r ıd ı r ; d iğ e r i ise t a m a m e n a h l â k i o lu p, 35 Burada dikkat etmek gerekir ki farklı siyasal adalet anlayışları anayasal esasların ve temel hukukla ilgili meselelerin farklı biçimde temsil edilmesi ile sonuçlanır, öte yandan aynı anlayışın farklı yorumlan vardır, çünkü bu anlayışa ait kavram ve değerler farklı biçimde ele alınabilir. Bu yüzden bir siyasal anlayışın nerede bitip onunla ilgili yorumun nerede başladığına dair kesin bir çizgi yoktur^ olması da gerekmez. Yine de, bir anlayış onun olası yorumlarını büyük ölçüde sınırlar; aksi takdirde fikir alışverişleri ve tartışmalar yapılamaz, örneğin, hiçbir dini kabul etmeme özgürlüğü de dahil din özgürlüğünü ve kilise ile devletin ayrı olduğunu ilan eden bir anayasa, din okullarının kamu fonlarından yararlanıp yararlanamayacağını, eğer yararlanacaklarsa bunun ne şekilde yapılacağı sorusunu açık bırakıyor gibi görünebilir. Buradaki fark aynı siyasal sorunun hangi biçimde yorumlanacağma, bir yorumun kamu fonlarına izin verip, diğer yorumun vermemesi gibi iki siyasal anlayış arasındaki farka bağlıdır. Özgünlüklerin yokluğunda, bunu nasıl tanımlayacağımız önemli değildir, önemli olan, kamusal aklın bir dizi siyasal anlayışları içermesi ve bu içeriğin bizim ihtiyaç duyabileceğimiz yorumlara olanak tanımasıdır. Değişmez, sabit bir anlayışa mahkum olmadığımız gibi, bu anlayışın tek bir yorumu ile de sınırlı değiliz. Bu, Siyasal Liberalizmim siyasal anlayışlara ait yorumları saptama sorunu ile başa çıkamadığının söylendiği Kent Greenwalt ın Private Consciences and P ublic Reason (Oxford: Oxford University Pres, 1995), s.l ile ilgili bir düşüncedir.

190 M i l l in b ir e y s e llik id e a lin d e 36 o ld u ğ u g ib i e n d e r in d e y a t a n a m a ç l a r ı m ız ı v e id e a lle r im iz i e le ş t ir e l b iç im d e in c e le y e n b e lli b i r y a ş a m v e d ü ş ü n c e b i ç im in i n t a n ım la n m a s ıd ır. T a m a m e n a h l â k i b i r d e ğ e r o la r a k n a s ıl d ü ş ü n ü r s e k d ü ş ü n e lim ö z e r k lik, m a k û l ç o ğ u l c u l u k k a r ş ıs ın d a, ç o ğ u v a t a n d a ş ın, ö r n e ğ in b e l i r l i d in s e l d o k t r in l e r e b a ğ lı o la n l a r ı n k a r ş ı ç ı k m a l a r ı o la s ılığ ı y ü z ü n d e n, k a r ş ı l ı k l ı l ı k k o ş u l u n u y e r in e g e t ire m e z. B u y ü z d e n s iy a s a l ö z e r k l i k s iy a s a l b i r d e ğ e r ik e n, a h l â k i ö z e r k lik b ö y le d e ğ ild ir. (b ) İ k i n c i ö r n e k o la r a k, b ild iğ im iz S a m ir iy e li ö y k ü s ü n ü e le a l a lım. B a ş v u r u la n d e ğ e r le r u y g u n s iy a s a l d e ğ e r le r m i, y o k s a s a d e c e d i n î y a d a f e ls e f î d e ğ e r le r m id ir? B i r ö n e r id e b u l u n u r k e n, k a m u s a l s iy a s a l k ü l t ü r ü n g e n iş a ç ı l ı m ı b iz e I n c i l d e k i b u ö y k ü y e g ö n d e r m e y a p m a m ı z a iz in v e rir, o y s a k a m u s a l a k ıl, ö n e r im iz e u y g u n s iy a s a l d e ğ e r le r b a ğ la m ın d a g e r e k ç e g ö s t e r m e m iz i g e r e k t ir ir. 37 (c ) Ü ç ü n c ü ö r n e k o la r a k, a d il g e lir d a ğ ılım ın ı t a r t ış ır k e n h e r k e s in h a k e ttiğ i k a d a r ı n ı t a le p e t m e s in i e le a la lım : İ n s a n l a r g e n e ld e g e lir d a ğ ılım ın ın id e a l o la r a k h a k e d iş e g ö r e y a p ılm a s ı g e r e k t iğ in i s ö y le rle r. P e k i b u h a k e t m e d e n n e y i k a s t e d iy o r la r? Ç e ş it li m e v k ile r d e b u lu n a n in s a n la r d a g e r e k li n it e l ik le r in b u l u n m a s ı g e r e k t iğ in i - y a n i y a r g ıç l a r ın y a r g ıd a b u l u n m a k iç in g e r e k li e h liy e t e s a h ip o l m a l a r ı - v e h e r k e s in g ö z d e m e v k ile r e u l a ş m a k iç in e ş it f ır s a t a s a h ip o lm a l a r ı g e r e k t iğ in i m i k a s t e d iy o r la r? B u g e r ç e k t e n d e s iy a s a l b i r d e ğ e rd ir. O y s a a h l â k i h a k e d iş e g ö r e d a ğ ıt ım d a, k a p s a m lı d o k t r in l e r d a h il h e r ş e y d ik k a t e a lın d ığ ın d a n b u k a r a k t e r in a h l â k i d e ğ e ri a n la m ın a g e ld iğ i iç in s iy a s a l d e ğ e r d e ğ ild ir. G e r ç e k le ş m e s i m ü m k ü n b ir s iy a s a l v e t o p lu m s a l a m a ç d a d e ğ ild ir. (d ) S o n o l a r a k d e v le t in a ile v e in s a n h a y a t ın a o la n i lg is in i e le a la l ım. B a ş v u r u la n s iy a s a l d e ğ e r i d o ğ r u b iç im d e b e lir le m e k iç in n e y a p m a l ı? G e le n e k s e l o l a r a k b u b e lir le m e ç o k g e n iş b iç im d e y a p ı l m a k t a y d ı. A n c a k d e m o k r a t ik b i r r e jim d e h ü k ü m e t in m e ş r u ç ı k a r ı k a m u 36 John Stuart M ili, O n L iberty (1859), böl. 3, par. 1-9, bkz. Collected W orks o f John Stuart M ili, yay. haz. John M. Robson (Toronto: Universiry of Toronto Press, 1977) cilt 18, s Bkz. sözleşme koşulu ve İncilde örnek gösterme konusundaki 4.re bakınız. Kamusal siyasal kültürün geniş açıdan incelemesi için genel olarak 4 a bakınız.

191 h u k u k u n u n v e p o l i t i k a s ı n ın z a m a n i ç in d e s iy a s a l t o p lu m u ü r e t e c e k g e r e k l i k u r u m l a n d ü z g ü n b iç im d e d e s t e k le m e s i v e d ü z e n le m e s in d e n y a n a d ır. B u k u r u m l a r ( a d il b iç im d e y a p ıla n m ış ) a ile, ç o c u k l a r ı n y e t iş m e s i v e e ğ it im i k o n u s u n d a k i d ü z e n le m e le r v e g e n e l h a l k s a ğ lığ ı k u r u m l a n d ır. S iy a s a l t o p lu m a k e n d is in i, k u r a m l a r ı n ı v e k ü l t ü r ü n ü k u ş a k l a r b o y u k o r u y a r a k s o n s u z a d e k v a r o la c a ğ ı g ö z ü y le b a k ıld ığ ın d a n, b ü d ü z e n li d e s t e k v e d ü z e n le m e t a m a m e n s iy a s a l ilk e v e d e ğ e r le r e b a ğ lıd ır. B u n e d e n le h ü k ü m e t in a ile y a ş a m ın ın ö z e l y a p ıs ı y a d a c in s iy e t le r a r a s ı iliş k il e r e k a r ş ı ilg is i, b u y a p ı v e i l i ş k il e r i n z a m a n iç in d e t o p lu m u n d ü z e n li b iç im d e ü r e t ilm e s i ü z e r in d e k i e t k is in d e n ö t e y e g it m e z. B u y ü z d e n h ü k ü m e t in t e k e ş lil ik g ö z e t m e k v e a y n ı c in s le r a r a s ın d a e v liliğ e k a r ş ı ç ı k m a k g ib i a ile y a p ıs ı ü z e r in d e k i m e ş r u m ü d a h a le s i d in s e l y a d a k a p s a m lı a h l â k i d o k t r i n l e r i n y a n s ım a s ıd ır. B u y ü z d e n b u m ü d a h e le d o ğ r u b iç im d e b e lir le n m e m iş g ib i g ö r ü n ü r. T a b i i b u b e lir le m e y i g e ç e r li k ıla c a k, ö r n e ğ in k a d ın e ş it liğ i iç in t e k e ş lil iğ in g e r e k liliğ i, y a d a a y n ı c in s le y a p ıla n e v l i l i k l e r i n ç o c u k l a r ı n y e t iş t ir ilm e s i v e e ğ it im i a ç ıs ın d a n z a r a r l ı o lm a s ı g ib i b a ş k a s iy a s a l d e ğ e r le r d e o l a b i l i r B u d ö r t ö r n e k b e n im y u k a r ı d a s e k ü le r a k ı l d iy e t a n ım la d ığ ım k a v r a m a k a r ş ıt b i r g ö r ü ş ü o r t a y a ç ık a r m a k t a d ır. 39 B u k o n u d a s ı k s ı k o r t a y a a t ıla n b i r g ö r ü ş e g ö r e, d e m o k r a t ik b i r t o p lu m d a s e k ü le r a r g ü m a n la r y a s a l a r a g e r e k ç e t e ş k il e d e b ilir, f a k a t d i n î n e d e n le r v e m e z h e p s e l d o k t in l e r g e r e k ç e o la m a z. 40 P e k i, s e k ü le r a r g ü m a n n e d ir? B a z ı l a r ı n a g ö r e d ü ş ü n c e y e d a y a lı v e e le ş t ir e l, h a l k t a r a f ın d a n a n l a ş ı l a b il i r v e 38 Biz burada sadece kamusal aklın kapsamındaki nedenleri ve düşünceleri ele aldığımızdan, doğal olarak bu soru hakkında burada karar vermeye kalkışmayacağım. 39 Bkz Bkz., Robert Audi, The Place of Reiigious Argument in a Free and Democratic Society, San D iego L aw Revieıo, 30 (1993): 677. Burada Audi seküler bir aklı şöyle tanımlar: Seküler akıl kabaca, normatif gücün Tanrının varlığına ya da teolojik anlayışlara ya da bir kişi ya da kurumun dinsel otorite mahiyetindeki ifadelerine dayanmamasıdır. (s.692). Bu tanım seküler nedenler arasında, din dışı kapsamlı bir doktrin bağlamında ve kamusal akıl kapsamındaki tamamen siyasal bir anlayış bağlamında belirsizlik taşır. Burada hangisinin kastedildiğine bağlı olarak Audi nin dinsel nedenlerin yanı sıra seküler nedenlerin de verilmesi gerektiği görüşünün benim 4.1 de sözleşme koşulu dediğime benzer bir role sahip olması mümkündür.

192 a k ı l c ı h e r a r g ü m a n s e k ü le r a r g ü m a n d ır ; v e o n l a r e ş c in s e l iliş k il e r i n d e ğ e r s iz y a d a a ş a ğ ıla y ıc ı o ld u ğ u g ib i k o n u l a r ı e le a lır k e n b u n a b e n z e r a r g ü m a n l a r ı t a r t ış ır la r. 41 T a b i i b u a r g ü m a n l a r ın b a z ıl a r ı d ü ş ü n c e ü r ü n ü v e a k ı l c ı s e k ü le r a r g ü m a n o la b ilir le r. O y s a, s iy a s a l lib e r a liz m in a n a ö z e llik le r in d e n b ir i, b u g ib i b ü t ü n a r g ü m a n l a r ı d in s e l a r g ü m a n l a r la a y n ı b iç im d e e le a lm a s ıd ır ; v e b u y ü z d e n b u s e k ü le r fe ls e fe d o k t r in l e r i k a m u s a l a k l ın g e r e k le r in i s a ğ la m a z. S e k ü le r k a v r a m l a r ile b u y o ld a a k ı l y ü r ü t m e i l k fe ls e fe v e a h l â k d o k t r i n i n i n k o n u s u d u r v e s iy a s a lın a la n ı d ış ın d a k a lır. B ö y le c e, v a t a n d a ş la r a r a s ın d a k i e ş c in s e l iliş k il e r i n s u ç k a p s a m ı n a a l ı n ı p a lın m a m a s ı t a r t ış ılır k e n a s ıl s o r u n, s a ğ l ık lı f e ls e f î v e d in d ış ı g ö r ü ş le r e g ö r e in s a n l ığ ın iy iliğ i i ç in b u iliş k il e r i n y a s a k la n m a s ı, y a d a d in e in a n a n l a r ı n b u n u g ü n a h a d d e t m e le r i d e ğ il, b u i l i ş k il e r i y a s a k la y a n y a s a v e h ü k ü m l e r in ö z g ü r v e e ş it d e m o k r a t ik v a t a n d a ş la r ın s iv il h a k l a r ı n a t e c a v ü z e d ip e t m e d iğ id ir.42 B u s o r u n u n ç ö z ü m ü, d a im a a n a y a s a l e s a s la r a k o n u o la n y u r t t a ş lık h a k l a r ı n ı b e lir le y e n m a k û l b i r s iy a s a l a d a le t k a v r a m ın d a y a ta r. 3. D E M O K R A S İ D E D İ N V E K A M U S A L A K I L K a m u s a l s iy a s a l k ü l t ü r ü g e n iş a ç ıd a n in c e le m e d e n ö n c e ş u n u s o r a lım : K ilis e, İ n c i l y a d a b u n a b e n z e r d in s e l o t o r it e le r e d a y a lı d i n î d o k t r in l e r e b a ğ lı o l a n l a r ı n a y n ı z a m a n d a m a k û l a n a y a s a l b i r r e jim i d e s t e k le m e le r i m ü m k ü n m ü d ü r? B u d o k t r in l e r d o ğ r u n e d e n le r le lib e r a l s iy a s a l a n la y ış la b a ğ d a ş a b il ir m i? U y u m u s a ğ la m a k iç in b u d o k t r i n l e r i n d e m o k r a t ik h ü k ü m e t i s a d e c e b i r modus vivendi o l a r a k k a b u l e t m e le r i y e t e r li d e ğ ild ir. D i n î d o k t r in l e r e b a ğ lı o la n la r d a n m ü m in v a t a n d a ş l a r d iy e s ö z e d e r s e k, ş ö y le s o r a lım : M ü m i n v a t a n d a ş la r ın, t o p 41 Michael Perry nin, John Finnis in bu gibi ilişkilerin insanlığın iyiliği ile bağdaşmadığı yolundaki argümanını hakkındaki tartışmasına bakınız. R eligion in Politics: Constitutional and M o ra l Perspectives (Oxford: Oxford University Press, 1997), böl. 3, s Burada T.M. Scanlon un The Difficulty of Tolerence daki görüşüne katılıyorum. Bkz., Toleration: A n Elusiue Virtue, yay. haz. David Heyd (Princeton: Princeton University Press, 1996), s Çalışmanın tümü çok öğretici olmakla birlikte, böl. 3, s özellikle bu konu ile ilgilidir.

193 lu m u n g e r ç e k s iy a s a l id e a l v e d e ğ e r le r in i k a b u l e d e n v e s a d e c e s iy a s a l v e t o p lu m s a l g ü ç le r d e n g e s in e r ız a g ö s t e r m e k le k a l m a y a n b i r d e m o k r a t i k t o p lu m u n s a m im i b ir e r ü y e s i o lm a l a r ı m ü m k ü n m ü d ü r? D a h a k e s k in o l a r a k if a d e e t m e k g e r e k ir s e : M ü m i n l e r i n v e d i n d a r o lm a y a n l a r ın ( s e k ü l e r le r in ) k e n d i k a p s a m lı d o k t r i n l e r i n i n g e liş m e s in i s a ğ la m a y a n, h a t t a b u n a k e t v u r a b ile c e k b i r a n a y a s a l r e jim e k a t ıl m a la r ı n a s ıl m ü m k ü n o l a b i l i r - y a d a m ü m k ü n o l a b i l i r m i? B u s o n s o r u m e ş r u iy e t f i k r i n i v e m e ş r u h u k u k t a k a m u s a l a k l ın r o l ü n ü n ö n e m in i y e n id e n g ü n d e m e g e t ir m e k t e d ir. B u s o r u n u n ç ö z ü m ü iç in i k i ö r n e ğ i in c e le y e lim : B i r i n c i ö r n e k 1 6. v e 1 7. y ü z y ıl l a r d a h o ş g ö r ü i lk e s in i s a d e c e b i r modus vivendi 43 o l a r a k k a b u l e d e n K a t o l i k l e r v e P r o t e s t a n la r ö r n e ğ id ir. B u ö r n e k t e t a r a f l a r d a n b i r i e lin d e o ls a k e n d i d in d o k t r i n i n i t e k m a k b u l in a n ç o l a r a k z o r la k a b u l e t t ir e c e k t i. B ü t ü n i n a n ç l a r ı n b ö y le b i r t u t u m g ö s t e r e c e ğ i v e b e lir s iz b i r s ü r e i ç in s a y ıs a l o r a n l a r ın ı n a y n ı k a l a c a ğ ın ı v a r s a y a n b i r t o p lu m i ç in e n iy is i A m e r i k a B i r l e ş i k D e v le t l e r i n in k i n e b e n ze r, k e s k in a y ı r ı m l a r t a ş ıy a n d i n l e r in h e r b i r i n i n d in ö z g ü r l ü ğ ü n ü k o r u y a n v e h e r b ir in e a z ç o k a y n ı s iy a s a l g ü c ü t a n ıy a n b i r a n a y a s a d ır. B u ş e k ild e a n a y a s a y a iç b a r ış ı k o r u y a n b i r a n la ş m a o l a r a k r ia y e t e d i lir.44 B u t o p lu m d a s iy a s a l k o n u l a r d in s e l z ıt la ş m a y a y o l a ç m a m a k, m e z h e p le r a r a s ın d a d ü ş m a n l ı k y a r a t m a m a k iç in s iy a s a l f i k i r l e r b a ğ la m ın d a t a r t ış ılır. B u r a d a k a m u s a l a k l ı n r o l ü s a d e c e u y u ş m a z l ı k l a r ı y a t ış t ır m a k v e t o p lu m s a l i s t i k r a r ı t e ş v ik e t m e k t ir. O y s a b u d u r u m d a i s t i k r a r d o ğ r u n e d e n le r le s a ğ la n m ıy o r, y a n i d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u n s iy a s a l ( a h l â k i ) id e a l v e d e ğ e r le r in e s ı k ı s ı k ı y a b a ğ lı k a l m a k l a e ld e e d ilm iy o r. İ s t i k r a r ı n d o ğ r u n e d e n le r e d a y a n m a d ığ ı i k i n c i ö rn e k t e ise, v a t a n d a ş l a r ın d in s e l, s iy a s a l v e y u r t t a ş lık ö z g ü r l ü k le r in i g ü v e n c e y e a la n a n a y a s a h ü k ü m l e r in i s iy a s a l ( a h l â k i) ilk e o l a r a k k a b u l e t t ik le r i d e m o k r a t i k b i r t o p lu m d a, b u a n a y a s a l ilk e le r e b a ğ lılık v a t a n d a ş la r ın h iç 43 Bkz. Political Liberalism, ders IV, böl. 3.4, s Kent Greenawalt m Çeşitli Ateşli İnanç Sahiplerinin bulunduğu bir toplum örneği için Private Consciences and Public Reasons, s.16-18, ye bakınız.

194 b i r i n i n k e n d i d in s e l y a d a d in d ış ı d o k t r in l e r in in h e m e t k i h e m s a y ıs a l a ç ıd a n z a y ıf l a d ığ ın ı g ö r m e y e y a n a ş m a y a c a ğ ı k a d a r s ı n ı r l ı o ld u ğ u n d a, b u v a t a n d a ş la r k e n d i k o n u m l a r ı n ı z a y ıf la t t ığ ın ı d ü ş ü n d ü k l e r i y a s a la r a k a r ş ı ç ık m a y a y a d a b u y a s a l a r ı ç iğ n e m e y e h a z ır d ır l a r. V e b u v a t a n d a ş l a r t ü m d in s e l v e d iğ e r ö z g ü r l ü k l e r s ü r e k li b iç im d e s a ğ la n d ığ ı v e s ö z k o n u s u d o k t r in t a m a m ıy la g ü v e n c e d e o ld u ğ u h a ld e y in e d e b u n u y a p a r la r. Ç ü n k ü b u r a d a d a d e m o k r a s i d o ğ r u n e d e n le r le d e ğ il, ş a r t lı o l a r a k k a b u l e d ilm iş t ir. B u i k i ö r n e ğ in o r t a k y a n ı, t o p lu m u n a y r ı g r u p l a r a b ö lü n m ü ş o l m a s ı, h e r g r u b u n ö t e k i g r u p l a r ın ç ı k a r l a r ı n a t e rs d ü ş e n, f a r k l ı te m e l ç ı k a r l a r ın ı n o lm a s ı v e b u ç ı k a r l a r ı k o r u m a k iç in m e ş r u d e m o k r a t ik h u k u k a k a r ş ı ç ık m a y a y a d a h u k u k u ç iğ n e m e y e h a z ır o lm a s ıd ır. B ir in c i ö r n e k t e k i n e d e n d in in k e n d i h e g e m o n y a s ın ı k u r m a s ı, İ k in c is in d e ise d o k t r in in te m e l n e d e n i k e n d i d in s e l y a d a d in d ış ı g ö r ü ş ü n e b e lli ö lç ü d e b a ş a r ı v e e t k e n lik s a ğ la m a k t ır. A n a y a s a l b ir r e jim h e r n e k a d a r h o ş g ö r ü le b ilir b ü t ü n d o k t r in l e r iç in b ü t ü n h a k v e ö z g ü r l ü k le r i g ü v e n c e a l t ın a a ls a v e b ö y le c e ö z g ü r l ü k v e g ü v e n c e m iz i k o r u s a d a d e m o k r a s i, b ü t ü n e ş it v a t a n d a ş la r a r a s ın d a h e r b ir im iz in m e ş r u y a s a l a r ın g e t ir d iğ i y ü k ü m lü l ü k l e r i k a b u l e t m e m iz i g e r e k t ir ir.45 H i ç k im s e n in d in s e l y a d a d in d ış ı d o k t r in in i t e h lik e y e a t m a s ı b e k le n e m e z, a n c a k b iz d e k e n d i d in s e l h e g e m o n y a m ız ı k u r m a k iç in a n a y a s a y ı d e ğ iş t ir m e k y a d a y ü k ü m l ü l ü k le r im iz e e t k e n lik v e b a ş a r ı k a z a n d ır m a k g ib i u m u t la r ı s o n s u z a d e k te r- k e t m e k z o r u n d a y ız. B ö y le u m u t v e a m a ç la r b e s le m e k b ü t ü n ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r a e ş it te m e l ö z g ü r l ü k le r f ik r in e te rs d ü ş e r D a h a ö n c e s o r d u ğ u m u z s o r u y u d a h a d a a ç m a k iç in ş ö y le s o r a lım : M ü m i n l e r v e d in d a r o lm a y a n la r ( s e k ü le r le r ), k e n d i k a p s a m lı d o k t r in l e r i n i n g e liş m e s in i s a ğ la m a y a n, h a t ta e n g e lle y e n b ir a n a y a s a l r e jim i n a s ıl k a b u l e d e rle r, y a d a k a b u l e d e b il ir l e r m i? B u n u n c e v a b ı, d in s e l y a d a d in d ış ı d o k t r in l e r in k e n d ile r in e b a ğ lı o la n la r a, ö t e k i m a k û l, ö z g ü r v e e şit v a t a n d a ş la r ın e şit ö z g ü r l ü k le r in e u y a n ö z g ü r l ü k le r i a d il b iç im d e s a ğ la

195 m a n ın, m a k û l a n a y a s a l d e m o k r a s iy i k a b u l e t m e n in d ış ın d a, b a ş k a b ir y o l u o lm a d ığ ın ı a n la y ıp k a b u l e t m e le r in d e y a ta r. D in s e l b ir d o k t r in a n a y a s a l d e m o k r a t ik b ir r e jim i k a b u l e d e r k e n, T a n r ın ın ö z g ü r l ü ğ ü m ü z e k o y d u ğ u s ı n ı r l a r b ö y l e d ir d iy e b ilir ; d in d ış ı b i r d o k t r in ise k e n d in i b a ş k a b iç im d e if a d e e d e r.46 A n c a k h e r i k i d u r u m d a d a b u d o k t r in l e r v ic d a n ö z g ü r l ü ğ ü n ü n v e h o ş g ö r ü ilk e s in in m a k û l d e m o k r a t ik b ir t o p lu m d a k i b ü t ü n v a t a n d a ş la r a e şit a d a le t s a ğ la n m a s ı ile n a s ıl b a ğ d a ş t ığ ı n ı a y r ı b iç im d e iz a h ed e r. B u y ü z d e n h o ş g ö r ü ilk e l e r i ile v ic d a n ö z g ü r lü ğ ü n ü n h e r a n a y a s a l d e m o k r a t ik g ö r ü ş t e ç o k ö n e m li y e r i o lm a lıd ır. B u ilk e le r, d o k t r in l e r a r a s ı r e k a b e t i h a k k a n iy e t l i b iç im d e d ü z e n le y e n e s a s l a r ın t e m e lin i t e ş k il e d e c e k v e b ü t ü n v a t a n d a ş la r c a k a b u l e d ile c e k t ir. B u r a d a i k i h o ş g ö r ü f i k r i n i n v a r o l d u ğ u n u g ö r ü y o r u z. B i r in c is i, d in ö z g ü r l ü ğ ü n ü m a k û l b i r s iy a s a l a d a le t a n la y ış ı g e r e ğ in c e k o r u y a n 46 Bir dinin bunu nasıl yapabileceğinin örneği aşağıdadır: Abdullahi Ahmed En-Naim, Tow ard an Isla m ic Reform ation: C iv il Liberties, H um an Rights and International L aw (Syracuse: Syra- cuse University Press, 1990) s de Müslümanlar için Tanrısal yasa olan Şeriat ın geleneksel yorumunun yeniden ele alınması düşüncesini ileri sürmektedir. En-Naim in bu yorumunun Müslümanlar tarafından kabul edilmesi için Şeriatın en doğru, en üstün yorumu olarak sunulması gerekir. Sudanlı yazar merhum Üstad Mahmud Muhammed Taha nın izinde gelişen bu yorumdaki temel fikir, geleneksel Şeriat anlayışının Muhammed in geç Medine döneminin öğretilerine dayandığı, oysa İslâm ın ebedi ve temel mesajının Muhammed in erken Mekke dönemine ait öğretilerde olduğudur. En-Naim en üstün Mekke öğretileri ve ilkelerinin karşısında (17. yüzyılın tarihi dikkate alındığında) daha gerçekçi ve pratik olan Medine öğretilerinin kabul gördüğünü, çünkü toplumun bu üstün öğretilerin uygulanması için hazır olmadığını ileri sürmektedir. Günümüzde tarihsel koşullar değiştiğine göre, En-Naim Müslümanların Şeriatı yorumlamada artık daha önceki Mekke dönemini izlemeleri gerektiğine inanmaktadır. Bu şekilde yorumlandığında Şeriatın anayasal demokrasiyi desteklediğini söylemektedir (a.g.e., s ). Şeriatın daha önceki Mekke yorumu, özellikle kadın, erkek eşitliğini, din ve inanç konusunda tam özgürlüğü destekler ki bu özgürlüklerin her ikisi de yasalar karşısında anayasanın eşitlik ilkesine uygundur. En-Naim şöyle diyor: Kur an anayasacılıktan söz etmez, ancak insani makûl düşünce ve geçmiş bize Kur an ın emrettiği adil ve iyi topluma ulaşmak için anayasanın gerekli olduğunu göstermiştir. Müslümanlar için anayasallığa ait İslâmî bir gerekçe ve desteğin bulunması önemlidic Müslüman olmayanlar kendilerine ait seküler ya da daha başka gerekçelere sahip olabilirler. Tam eşitliğin olduğu ve cinsiyet ya da dine dayalı ayırımcılık yapılmadığı ve anayasal- lığın ilkeleri ve belli kuralları üzerinde herkes hemfikir olduğu sürece, her bireyin bu anlaşmâya varmak için kendi gerekçesi olabilir (a.g.e., s.100). (Bu örtüşen görüşbirliğine mükemmel bir örnektir.) En-Naim in çalışması hakkında bana bilgi veren Akeel Bilgami ye teşekkür ediyorum. Değerli tartışmaları için Roy Mottahedeh e de ayrıca teşekkür ederim.

196 h a k v e g ö r e v le r b a ğ la m ın d a if a d e e d ile n t a m a m e n s iy a s a l d ü ş ü n c e d ir. D i ğ e r i ise t ü m ü y le s iy a s a l o lm a y ıp d in s e l y a d a d in d ış ı b i r d o k t r in in i ç in d e iz a h e d ile n, ö r n e ğ in y u k a r ı d a s ö y le n d iğ i g ib i, ö z g ü r lü ğ ü m ü z e T a n r ı n ı n k o y d u ğ u s ı n ı r l a r b ö y l e d ir d iy e n d ü ş ü n c e. B u, b e n im s ö z ü n ü e t t iğ im v a r s a y ım a d a y a lı a k ı l y ü r ü t m e y e b ir ö r n e k t ir. 47 B u ö r n e k t e b iz i n a n d ı k l a r ım ız a y a d a v a r s a y d ık l a r ım ız a, b e lk i d e b a ş k a la r ın ın d i n î y a d a fe ls e f î te m e l d o k t r in l e r in e d a y a n a r a k a k ı l y ü r ü t ü r ü z v e o n l a r n e d ü ş ü n ü r le r s e d ü ş ü n s ü n le r, y in e d e m a k û l b i r s iy a s a l a d a le t a n la y ış ın ı k a b u l e d e c e k le r in i g ö s t e r m e k is t e r iz. B iz k e n d i a d ım ız a b u h o ş g ö r ü p r e n s ib in i d o ğ r u la m ıy o r u z a m a b u n u k e n d i d o k t r in l e r in e u y g u n b ir f i k i r o l a r a k ö n e s ü r ü y o r u z. 4. K A M U S A L S İ Y A S A L K Ü L T Ü R Ü N G E N E L B A K I Ş I B u r a d a k a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r ü n g e n e l b a k ış ı o l a r a k a d la n d ır d ığ ım k a v r a m ı e le a la l ım v e b u n u n i k i f a r k l ı y ü z ü n ü t a r t ış a lım. B ir in c is i, k a p s a m lı d o k t r in l e r in n e y i d e s t e k le d iğ i ile r i s ü r ü lü y o r s a o n u y e t e r li b iç im d e d e s t e k le y e n s iy a s a l n e d e n le r in - y a l n ı z k a p s a m lı d o k t r in l e r in ö n e s ü r d ü ğ ü n e d e n le r d e ğ i l - z a m a n ı g e ld iğ in d e o r t a y a ç ık a r ılm a s ı k o ş u l u y la d in s e l y a d a d in d ış ı k a p s a m lı d o k t r in l e r k a m u s iy a s a l t a r t ış m a s ın d a h e r z a m a n y e r a la b ilir. B e n u y g u n s iy a s a l n e d e n le r i ö n e s ü r m e g e re ğ in e proviso (s ö z le ş m e k o ş u l u ) d iy o r u m ; b u k o ş u l k a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r ü n t o p lu m u n a r k a p la n k ü lt ü r ü n d e n a y r ı v e f a r k l ı o ld u ğ u n u b e lir le r.48 K a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r ü n ü z e r in d e d u r d u ğ u m ik i n c i y ü z ü n d e ise, k a m u s a l s iy a s i t a r t ış m a d a k a p s a m lı d o k t r in le r e y e r v e r ilm e s i iç in k e s in n e d e n le r o la b ile c e ğ id ir. Ş im d i b a i k i g ö r ü ş ü t e k e r t e k e r e le a la lım. T a b ii, b u k o ş u l u n n a s ıl y e r in e g e t ir ile c e ğ i k o n u s u n d a b i r ç o k s o r u l a r s o r u la b il ir. 49 B u n l a r d a n b ir is i: B u k o ş u l u n n e z a m a n y e r in e g e t i r ilm e s i g e r e k ir? A y n ı g ü n m ü y o k s a d a h a s o n r a m ı? A y r ıc a, b u k o ş u l u y e r in e g e t ir m e k k i m i n g ö r e v id ir? B u k o ş u l u n g e r e ğ i g ib i v e iy i n iy e t le 47 Bkz., Bkz., Poîitica l L ib era lim i, ders I, böl. 2,3, s (kamusal siyasi kültür iie toplumun arkaplajı kültürünün çelişkisi). 49 Dennis Thompson ile yaptığım değerli görüşme için teşekkür ederim.

197 y e r in e g e t ir ilm e s i g e r e k t iğ in in a ç ık b iç im d e b e lir t ilm e s i ç o k ö n e m lid ir. B u n u n la b e ra b e r, b u k o ş u l u n n a s ıl y e r in e g e t ir ile c e ğ i ile i l g ili a y r ın t ıla r u y g u la m a s ır a s ın d a g e liş t ir ilm e lid ir, b u a y r ı n t ı l a r ı ö n c e d e n b e lir le n e n a ç ık v e k e s in k u r a l l a r k ü m e s in e g ö r e y ö n e t m e k m ü m k ü n d e ğ ild ir. B u n l a r ı n n a s ıl iş le y e c e ğ in i k a m u s a l s iy a s a l k ü l t ü r b e lir le r v e b u d a s a ğ d u y u v e a n la y ış ı g e r e k t ir ir. K a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r d e, s ö z le ş m e k o ş u l u n u n y e r in e g e t ir ilm e s i k o ş u l u y la, d in s e l v e s e k ü le r d o k t r in l e r e y e r v e r ilm e s in in k a m u s a l a k ı l ç e r ç e v e s in d e k i g e r e k ç e n in d o ğ a s ın ı v e i ç e r iğ i n i d e ğ iş t ir m e y e c e ğ in i g ö r m e k d e a y r ıc a ç o k ö n e m lid ir. B u g e r e k ç e y in e b i r m a k û l s iy a s a l a d a le t a n la y ış la r ı k ü m e s i b a ğ la m ın d a ö n e s ü r ü lü r. Ö t e y a n d a n, d in s e l y a d a s e k ü le r d o k t r in l e r in n a s ıl if a d e e d ilm e le r i g e r e k t iğ i k o n u s u n d a h i ç b i r s ın ır la m a y a d a k o ş u l y o k t u r ; b u d o k t r in l e r in, ö r n e ğ in b i r t a k ım s t a n d a r t la r a g ö r e m a n t ık e n d o ğ r u o lm a l a r ı, a k ı l c ı d e ğ e r le n d ir m e y e a ç ı k o lm a l a r ı, y a d a k a n ıt la r a d a y a n a r a k d e s t e k le n e b ilir o l m a l a r ı g e r e k m e z.50 B u n la r, b u d o k t r in l e r i ö n e s ü r e n le r in k a r a r v e re c e ğ i k o n u l a r o lu p, s ö y le d ik le r in in n e ş e k ild e a n la ş ıl m a s ın ı is t e d ik le r in e b a ğ lıd ır. B u k iş ile r in g e n e llik le g ö r ü ş le r in in g e n iş k it le le r t a r a f ın d a n k a b u l e d ilm e s in i is t e m e k iç in g e ç e r li n e d e n le r i v a r d ır V a t a n d a ş la r ın, k a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r ü n g e n e l g ö r ü n ü ş ü iç in d e if a d e e d ile n 51 v e b i r b i r l e r in i n d in s e l v e d in d ış ı d o k t r in l e r i h a k k m d a k i b i l g ile r i, d e m o k r a t ik v a t a n d a ş la r ın s iy a s a l a n la y ış la r ın a b a ğ lıl ık la r ın ın k ö k e n in in k e n d i d in s e l v e d in d ış ı k a p s a m lı d o k t r in le r d e y a t t ığ ın ı a n la m a l a r ın ı s a ğ la r. B ö y le c e v a t a n d a ş la r ın k a m u s a l a k l ın d e m o k r a t ik id e a lin e b a ğ lılığ ı d o ğ r u n e d e n le r d e n d o la y ı g ü ç k a z a n ır. T o p l u m u n m a k û l s iy a s a l g ö r ü ş le r in i d e s t e k le y e n m a k û l k a p s a m lı d o k t r in l e r in b u g ö r ü ş le r e d e s te k v e re n v e c a n l ı l ı k k a z a n d ır a n h a y a t î t o p lu m s a l k a y n a k o ld u ğ u n u d ü ş ü n e b ilir iz. B u d o k t r in l e r s ö z le ş m e k o ş u l u n u k a b u l e t t ik le r in d e v e a n c a k b u t a k d ir d e s iy a s a l t a r t ış m a iç in d e y e r a l d ık la r ın d a a n a y a s a l d e 50 Greenawalt, dinin nasıl öne sürüleceği konusunda kısıtlamalar getiren Franklin Gamwell ve S İ Michael Perry i tartışır. Bkz., Greenawalt, Private Conscience and Public Reason, s Herhangi bir kısıtlamanın bulunmadığı toplumun arkapian kültürü ile olan farklılığı burada tekrar vurguluyorum.

198 m o k r a s iy e o la n b a ğ lılık k a m u s a l o l a r a k k a n ıt la n m ış o lu r.52 B u b a ğ lılığ ın b ilin c in e v a r m a s ı s a ğ la n a n h ü k ü m e t y e t k ilile r i v e v a t a n d a ş la r y u r t t a ş lık g ö r e v le r in i d a h a is t e k li b ir b iç im d e y e r in e g e t ir ir le r v e o n l a r ın k a m u s a l a k la u y g u n d a v r a n ış la r ı, b u id e a lin ö r n e k g ö s t e r d iğ i b iç im d e b ir t o p lu m u g e liş t ir m e y e y a r d ım c ı o lu r. V a t a n d a ş la r ın b ir b ir l e r in e a it k a p s a m lı d o k t r in l e r i k a b u l e t t ik le r in i b ilm e l e r in in b u d o k t r in le r e y e r v e r ilm e s in i s a v u n m a k y e r in e b u n u k a ç ın ılm a z b ir s o n u ç o la r a k k a b u l e d ip t e ş v ik e d e n o lu m l u b ir o r t a m s a ğ la m a s ı g ib i y a r a r l a r ı v a r d ır. Ö r n e k o la r a k, k ilis e o k u l l a r ı n a k a m u d e s te ğ i s a ğ la n m a s ı g ib i b ü y ü k t a r t ış m a la r a k o n u o la n s iy a s i b i r s o r u n u e le a la l ım. 53 K a r ş ıt k a m p la r d a y e r a l a n l a r b ü y ü k o l a s ı l ı k l a b i r b i r l e r in i n t e m e l a n a y a s a l v e s iy a s a l d e ğ e r le r e o la n b a ğ l ı l ık l a r ı n d a n k u ş k u d u y a c a k l a r d ır. B u d u r u m d a t a r a f la r ın b ir b ir l e r in e k e n d i g ö r ü ş le r in in a s lın d a te m e l s iy a s a l d e ğ e r le r i n a s ıl d e s t e k le d iğ in i a n la t m a la r ın ın e n iy i y o lu, k e n d i k a p s a m lı d in s e l y a d a s e k ü le r d o k t r i n l e r i n i t a n ıt m a k t ır. A y r ıc a İ l g a c ı l a r ı v e M e d e n i H a k l a r H a r e k e t in d e y e r a la n l a r ı d ü ş ü n e l im. 54 H e r ik i ö r n e k 52 Siyasal liberalizm bazen demokrasinin bu toplumsal temellerine ait bir açıklama getirmediği ve demokrasinin dinsel ve öteki desteklerinin oluşumunu belirlemediği için eleştirilmektedir. Oysa siyasal liberalizm bu toplumsal temelleri dikkate alır ve bunların önemi üzerinde durur. Görülüyor ki din özgürlüğünün tanınmadığı ve değer verilmediği bir toplumda hoşgörü ve din özgürlüğüne ait siyasal anlayışların gelişmesi olanaksızdır. Bu yüzden siyasal liberalizm David Hollenbach, S.J. nin yazdığı şu düşünceye aynen katılır: MAquino lu Tommaso nun gündeme getirdiği değişimler arasında hiç de önemsiz olmayan biri, bir halkın siyasal yaşamının, elde etmeye muktedir olduğunun en iyisi olmadığıdır, bu sınırlı hükümete ait meşruiyet kuramlarının temelinde yatan bir kavrayıştır. Modern çağın büyük bir bölümünde Kilisenin çağdaş özgürlüklerin keşfedilmesine karşı çıkmasına rağmen, liberalizm yüzyılımızın ikinci yarısında Katolikliği bir kez daha değişime uğratmaktadır. Toplumsal ve entellektüei tarihimizdeki bu olayların anısının yanı sıra ikinci Vatikan Konseyinden bu yana Katolik Kilisesi nde yaşananlar, iyi bir yaşam konusunda farklı görüşlere sahip toplulukların bu görüşleri konuşup tartışma riskine girdikleri takdirde bir yerlere varabilecekleri konusunda bana umut vermektedir. David Hollenbach, Contexts of the Political Role of Religion: Civil Society and Culture, San Diego Law Revieus, 30 (1993): 891. Kamusal akıl, anayasal demokrasinin bu toplumsal temellerinin önemini kavrayıp bunların hayatî öneme sahip kurumlarını nasıl güçlendirdiğine dikkat ederken kendisinin bu konuları incelemesine gerek yoktur. Bu konunun dikkate alınması gerektiğini belirten Paul Weithman a teşekkür ediyorum. 53 Bkz., Political Liberalism, ders V I, böl s Bkz., a.g.e., ders VI, böl.8.3, s Kölelik karşıtlarının ve Krallın sözleşme koşullarını yerine getirdiklerine İnanıp inanmadıklarını bilmiyorum. Buna inandılar ya da inanmadılar, ama

199 te, k e n d i d o k t r i n l e r i n i n d in s e l k ö k e n l e r in i n e k a d a r v u r g u l a s a la r d a s ö z le ş m e k o ş u l u y e r in e g e t ir ilm iş t i, ç ü n k ü b u d o k t r in l e r - k e n d i l e r i n in d e d o ğ r u la d ığ ı g i b i - te m e l a n a y a s a l d e ğ e r le r i v e d o la y ıs ıy la m a k û l s i y a s a l a d a le t k a v r a m l a r ım d e s t e k le m e k t e y d i K a m u s a l a k ı l y ü r ü t m e n in h e d e fi k a m u s a l g e r e k ç e le n d ir m e d ir. B iz e n m a k û l o ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z s iy a s a l k u r u m v e p o l i t i k a l a r h a k k ın d a b i r s o n u c a v a r m a k i ç in s iy a s a l a d a le t k a v r a m l a r ın a v e k a m u n u n g ö r ü ş ü n e a ç ı k s o r u ş t u r u l a b i l ir k a n ıt la r a v e g e r ç e k le r e b a ş v u r u r u z. K a m u s a l g e r e k ç e le n d ir m e g e ç e r li, m e ş r u n e d e n le r g ö s t e r m e k t e n ib a r e t d e ğ il, a r g ü m a n ın b a ş k a la r ın a s e s le n m e s id ir : K a m u s a l g e r e k ç e le n d ir m e, d o ğ r u b iç im d e, k e n d i k a b u l e t t iğ im iz v e b a ş k a l a r ı n ı n d a m a k û l o la r a k k a b u l e d e b ile c e k le r in i d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z n o k t a d a n h a r e k e t e d e r e k b a ş k a l a r ın ı n d a k a b u l e d e c e ğ in i d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z s o n u c a u la ş m a k t ır. B u y o l z a m a n ı g e ld iğ in d e s ö z le ş m e k o ş u l u n u y e r in e g e t ir e c e ğ in d e n, u y g a r d a v r a n ış ın g e r e ğ in i d e y e r in e g e t ir m iş o lu r. A s l ın d a h iç b ir k a m u s a l a k ıl y ü r ü t m e if a d e e t m e d iğ i h a ld e b u r a d a d e ğ in m e k is t e d iğ im ik i t a r t ış m a ( d is c o u r s e ) b iç im i v a r. B u n la r d a n b i r is i b ild ir id ir. H e r b ir im iz is te r d in s e l, is t e r d in d ış ı, k e n d i k a p s a m lı d o k t r in im iz i b ild ir ir iz. B u n a b a ş k a la r ın ın k a t ılm a s ın ı b e k le m e y iz. A k s i n e, h e r b ir im iz k e n d i d o k t r in im iz in ilk e v e id e a lle r in e g ö r e m a k û l b ir k a m u s a l s iy a s i a d a le t k a v r a m ın ı n a s ıl o n a y la d ığ ım ız ı g ö s t e r ir iz. B u n u n a m a c ı, f a r k l ı k a p s a m lı d o k t r in le r ile r i s ü r e n le r e k a r ş ı b iz im d e b ö y le m a k û l k a v r a m l a r k ü m e s in e d a h il m a k û l b i r s iy a s a l k a v r a m ı o n a y la d ığ ı m ız ı b ild ir m e k t ir. D a h a g e n iş a ç ıd a n b a k ıld ığ ın d a, I n c i l d e k i İ y i S a m ir i- y e li m e s e lin i d e lil g ö s t e re n d in d a r v a t a n d a ş la r b u r a d a d u r m a y ıp, b u m e s e ld e n ç ık a n s o n u ç la r a s iy a s a l d e ğ e r le r b a ğ la m ın d a k a m u s a l d o ğ r u la m a k a z a n d ır m a y a ç a lış ır la r. 55 B ö y le c e f a r k l ı d o k t r in l e r e s a h ip v a t a n d a ş la r inanabilirlerdi. Oysa kamusal akıl kavramını bilip bu kavramı kabul etselerdi, buna inanırlardı. Bu noktaya dikkatimi çektiği için Paul Weithman a teşekkür ederim. 55 Luka 10: Incil deki meselin uygulanamayan müşterek ahlâki yardım görevini desteklemek için nasıl Kant m Grundlegım g âaki dördüncü örneğinde olduğu gibi kullanıldığını kolayca görebiliriz. Immanuel Kant ın M ary Gregor çevirisiyle Practicai Philosophy'de yayımlanan (Cambridge: Cambridge University Press, 1996) Groundıvork for the Metaphsics o f Morals,

200 ik n a e d ilm iş v e b ö y le c e a r a la r ın d a k i y u r t t a ş lık b a ğ ı g ü ç le n m iş o lu r.56 İ k i n c i s i is e v a r s a y ım d ır k i b u n u ş ö y le t a n ım la r ız : B iz d iğ e r i n s a n la r ın d in s e l y a d a d in d ış ı t e m e l d o k t r in l e r i o ld u ğ u n a in a n d ığ ım ız y a d a v a r s a y d ığ ım ız ş e y d e n h a r e k e t e d e r e k o n la r a, d ü ş ü n e b il e c e k le r i n in t e r s in e, k a m u s a l a k l a te m e l o l u ş t u r a c a k m a k û l b ir s iy a s a l k a v r a m ı k a b u l e d e b ile c e k le r in i g ö s t e r m e y e ç a lış ır ız. B ö y le c e k a m u s a l a k l ın id e a li g ü ç le n m iş o lu r. N e v a r k i, b u v a r s a y ım ın a ld a t ıc ı d e ğ il, s a m im i o l m a s ı ö n e m lid ir. N iy e t im iz i a ç ık ç a b e lir t m e li v e a ç ık la m a n ın h e r a ş a m a s ın d a k a r ş ım ız d a k ile r in v e h a t ta k e n d im iz in y a n lış a n la d ığ ın ı d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z ş e y le r i a ç ık lığ a k a v u ş t u r m a m ız ş a r t t ır T E M E L Y A P I N I N P A R Ç A S I O L A R A K A İ L E Ü Z E R İ N E K a m u s a l a k l ın f a y d a s ı v e k a p s a m ın ı d a h a fa z la a ç ık la m a k iç in t e k b ir k u r u m, a ile k u r u m u h a k k ın d a b i r d iz i s o r u la r ı e le a la c a ğ ım. 58 B u Ak. 4:423 çalışmasına bakınız. {A h lâk M etafiziğinin Temellendiriltnesi, çev. îoanna Kuçuradi, Ankara, Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 1996.) Sadece siyasal değerler bağlamında uygun oir örnek geliştirmek için fark iikesinin bir çeşitini ya da diğer benzer bir fikri ele alınız. Bu ilkenin Katolik Toplumsal doktrininde olduğu gibi yoksullara özel ilgi gösterdiği görülür. Bkz. A Theory of Justice, (fark ilkesini tanımlayan) böl Bu biçimdeki söylemin uygunluğu için Charlas Larmore ile yaptığımız görüşmeye teşekkür ederim. 57 Benim tanıklık diye adlandırdığım bir başka söylem biçiminden söz edeceğim: Bu söylem ideal, siyasal bakımdan iyi düzenlenmiş ve bütün oyların vatandaşların kendi makûl siyasal adalet kavramlarına göre verilmesinin sonucunu yansıttığı, tamamen adil bir toplumda yer alır. Buna karşın, kimi vatandaşlar mevcut kurum, politika ya da mer i yasalar hakkındaki ilkeli muhalefetlerini ifade etmek isteyebilirler. Sanırım Kuveykırlar (Quakers) anayasal demokrasiyi kabul edip onun meşru yasalarına uyarlat, ancak aynı zamanda barışçılıklarının dinî temelini makûl biçimde ifade edebilirer. (Buna koşut olarak Katoliklerin kürtaj karşıtı tutumlarından 6.1 de söz edilmektedir.) Oysa tanıklık, (liberal) bir siyasal adalet kavramına ait ilke ve değerlere baş vurmaması açısından sivii itaatsizlikten farklıdır. Genelde bu vatandaşlar anayasal demokratik bir toplumu destekleyen makûl siyasal adalet anlayışlarım kabul etseler de bu örnekte yalnız kendi karşıtlıklarını öteki vatandaşlara bildirmekle kalmayıp aynı zamanda bunu yaparak kendi inançlarına tanıklık yapmak zorunda olduklarını düşünürler. Tanıklık yapanlar aynı zamanda kamusal akıl düşüncesini de kabul ederler. Onlar bir yandan bütün makul vatandaşların bilinçli bir biçimde kamusal akıl doğrultusunda verdikleri oyun sonucunun yanlış olduğunu ya da gerçek olmadığını düşündükleri halde, bu sonucu meşru yasa olarak kabul edip bu yasayı çiğnemekten kaçınarak getirdiği yükümlülükleri yerme getirirler. Böyle bir toplumda hiçbir şekilde sivil itaatsizlik ya da bilinçli bir karşı çıkma meydana gelmez. Bu sonuncusu benim neredeyse adil, ama tümüyle adil olmayan diye tanımladığım toplum için geçerlidir. Bkz. A Theory of Justice, böl Collected Works o f John Stuart M ili, cilt 21 de J.S. M ill in bir dönüm noktası teşkil eden The Subjection o f Women, düzgün bir liberal adalet kavramının (benim hakkaniyet olarak adalet de

201 n u n i ç in a d a le t le i l g i l i ö z e l b i r s iy a s a l k a v r a m ı e le a la c a k v e b u k a v r a m ın t o p lu m u n te m e l y a p ıs ın d a a ile y e y ü k l e d iğ i r o l ü in c e le y e c e ğ im. K a m u s a l a k l ın iç e r iğ in i k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r i t e r i n i k a r ş ıl a y a n b ü t ü n m a k û l s i y a s a l a n l a y ı ş l a r b e lir le d iğ in d e n, b u s iy a s a l a n la y ış la r ın k a p s a d ığ ı a ile y e a it s o r u la r, k a m u s a l a k l ın b i r b ü t ü n o l a r a k t a r t ış m a v e a r g ü m a n l a r a n e k a d a r g e n iş y e r v e r d iğ in i g ö s t e r e c e k t ir. A i l e t e m e l y a p ın ın b ir p a r ç a s ıd ır v e a n a iş le v le r in d e n b ir i, t o p lu m u v e t o p lu m k ü l t ü r ü n ü b i r k u ş a k t a n d iğ e r in e d ü z e n li b iç im d e g e ç i r e c e k v e ü r e t e c e k y a p ın ın t e m e lin i o lu ş t u r m a k t ır. S iy a s a l t o p lu m s ı n ı r s ız b i r z a m a n iç in d e k i t o p lu m s a l iş b i r l i ğ i o l a r a k a lg ıla n ır : G e le c e k t e b u i ş b i r liğ in in iş le v in in s o n a e r e c e ğ in i v e t o p lu m u n d a ğ ıla c a ğ ın ı d ü ş ü n m e k s iy a s a l t o p lu m a n la y ış ın a a y k ır ıd ır. B u y ü z d e n y e n id e n ü r e m e e m e ğ i t o p lu m s a l o l a r a k g e r e k li ç a lış m a d ır. B u n u k a b u l e t t ik t e n s o n r a, a ile n in a n a iş le v i m a k û l v e e t k ili b i r b iç im d e ç o c u k y e t iş t ir m e k, o n l a r ı n g e n iş b i r k ü l t ü r o r t a m ın d a a h l â k i g e liş m e le r in i v e e ğ it im le r in i s a ğ la m a k t ır. 59 V a t a n d a ş la r ın a d a le t d u y g u s u n a v e s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m l a n d e s t e k le y e c e k s iy a s a l m e z iy e t le r e s a h ip o lm a l a r ı g e r e k ir. A i le, t o p lu m u d e v a m e t t ir m e k i ç in y e t e r li s a y ıd a v a t a n d a ş ı b e s le y ip g e liş m e le r in i g ü v e n a lt ın a a lm a k z o r u n d a d ır. 60 diğim kavram da dahil) hem kadınlara hem erkeklere eşit adalet tanıdığını açıkça göstermiştir. Kabul etmek gerekir ki, A Theory o f Justice in bu konuya daha fazla açıklık getirmesi gerekirdi, ancak bu siyasal liberalizmin değil, tamamen benim hatam. Kadınlar için eşit adalet uygulamasının liberal bir açıklamasının geçerliği konusunda beni şu yazarlar yüreklendirdi: Susan Moller Okin, Justice, Gender, and the Fam ily (New York: Basic Books, 1989; Linda C. McClain, Atomistic M an Revisited: Liberalim, Connection, and Femisist Jurisprudence, Southern California L a w Revietv, 65 (1992); Martha Nussbaum, Sex and Social Justice (Oxford: Oxford University Press, 1998), aynı yazarın arasında yayımlanan The Feminist Critique of Liberalisin de dahil çeşitli makaleleri ve 1996 Oxford insan Hakları Konferansı; ve Sharon A. Lloyd, Situating a Feminist Criticism of John Ravvls s P olitical L ib era lism, Loyola L A Law Review, 28 (1995): Bu yazılardan çok şey kazandım. 59 Bkz., A Theory o f Justice, (ahlâki gelişmenin evreleri ile bunun hakkaniyet olarak adalet ile ilgisinin tartışıldığı) böl Aile, bu görevleri etken biçimde yerine getirecek biçimde kurulmuş olup başka siyasal değerlere takılmamışsa, hiçbir siyasal adalet anlayışı (tekeşli, heteroseksüel ya da daha başka) bir aile biçimini şart koşmaz. Bu görüşün hakkaniyet olarak adaletin gey ve lezbiyen hak ve görevleri sorununu ele alış biçimini nasıl belirlediğine ve bunların aileyi nasıl etkilediğine dikkat ediniz. Eğer bu hak ve görevler düzgün bir aileninkilere ve çocukların eğitimi için uygunsa, bu tip aileler ceteris paribus tümüyle kabul edilebilir.

202 B u z o r u n l u l u k l a r f ır s a t e ş it liğ i s a ğ la m a g a y r e t le r i d e d a h il te m e l y a p ın ın b ü t ü n d ü z e n le m e le r in i s ın ır la r. A ile, b u a m a c a u la ş m a y o l l a r ı n a s ın ır la m a l a r g e t ir ir v e a d a le t ilk e l e r in in b u s ın ır la m a l a r ı d ik k a t e a l m a y a ç a lış t ığ ı s ö y le n ir. B e n b u k a r m a ş ık k o n u y a g ir m iy o r u m, a n c a k b iz l e r in ç o c u k lu k t a b ü y ü k le r im iz in ( n o r m a l o la r a k a n n e b a b a la r ın ) b e lir li b i r a h l â k i v e t o p lu m s a l o t o r it e y e s a h ip o ld u ğ u k ü ç ü k v e s a m im i b ir g r u p iç in d e b ü y ü t ü ld ü ğ ü m ü z ü v a r s a y ıy o r u m A ile y e u y g u la n a b ilm e s i iç in, k a m u s a l a k l ın, h iç o lm a z s a k ıs m e n, s iy a s a l a d a le t k o n u s u o la r a k g ö r ü lm e s i g e r e k ir. B u n u n b ö y le o lm a d ığ ı, a d a le t i lk e l e r in in a ile iç in g e ç e r li o lm a d ığ ı v e d o la y ıs ıy la b u ilk e l e r in k a d ın v e ç o c u k la r a e ş it a d a le t s a ğ la m a d ığ ı d ü ş ü n ü le b ilir. 61 B u d ü ş ü n c e y a n lış t ır. B u y a n lış a n la m a ş ö y le o r t a y a ç ı k a b i l i r : S iy a s a l a d a le t in b a ş lıc a ö z n e s i, t o p lu m u n a n a k u r u m l a r ı n ı n z a m a n iç in d e b ir le ş ik b ir t o p lu m s a l iş b ir liğ i iç in d e d ü z e n le y e n t e m e l y a p ıd ır. S iy a s a l a d a le t i l k e le r i d o ğ r u d a n b u y a p ıy a u y g u la n ır, a n c a k b u y a p ın ın i ç in d e k i b i r ç o k k u r u m u n v e b u n la r ın a r a s ın d a a ile n in iç y a ş a n t ıs ın a d o ğ r u d a n d o ğ r u y a u y g u la n m a z. B u y ü z d e n b a z ıl a r ı e ğ e r b u ilk e le r a ile le r in i ç y a ş a m la r ın a u y g u la n m ıy o r s a, k a r ı k o c a a r a s ın d a e ş it a d a le t s a ğ la n a m a y a c a ğ ın ı d ü ş ü n e b ilir le r. K ilis e le r ( H ır i s t iy a n m e z h e p le r i) y a d a ü n iv e r s it e le r, t ic a r i y a d a b ilim s e l k u r u m la r, ş ir k e t le r y a d a s e n d ik a la r o ls u n, b ü t ü n k u r u m l a r iç in b u n a b e n z e r b i r s o r u n m e v c u t t u r. B u b a ğ la m d a a ile t e k d e ğ ild ir. B u n a a ç ı k l ı k k a z a n d ır m a k iç in ş ö y le d iy e b il ir iz : S iy a s a l a d a le t e a it l i b e r a l ilk e l e r in d e m o k r a t ik o lm a k iç in d in s e l b i r y ö n e t im e ih t iy a c ı y o k tu r. P is k o p o s la r v e k a r d i n a l l e r i n s e ç ilm e s i g e r e k m e z ; k ilis e n in h iy e r a r ş ik m e v k ile r iy le g e le n ç ı k a r l a r ı n d a b e lir le n e n d a ğ ılım ilk e s in i k a r ş ıl a m a s ı v e h e le f a r k l ıl ık ilk e s in i y e r in e g e t ir m e s i h iç g e r e k m e z.62 B u ö r n e k, s iy a s a l a d a le t ilk e l e r in in k ilis e n in iç iş le r in d e u y g u la n a m a y a c a ğ ın ı v e u y g u la n m a s ın ın d a is t e n m e y e c e ğ in i v e v ic d a n ö z g ü r l ü ğ ü y a d a ö r g ü t le n m e ö z g ü r lü ğ ü ile b a ğ d a ş m a d ığ ın ı g ö s t e rir. 61 Bkz. Okin, Justice, Gender, and tbe Family, s Farklılık ilkesi A Theory o fju stice, böl. 13 te tanımlanmıştır.

203 Ö t e y a n d a n, s iy a s a l a d a le t ilk e l e r i k ilis e y ö n e t im in e b a z ı ö n e m li s ı n ı r l a m a l a r d a g e t ir ir. K i l is e l e r e t k e n h o ş g ö r ü s ü z lü k y a p a m a z la r, ç ü n k ü a d a le t i lk e l e r in in g e r e ğ i o l a r a k k a m u h u k u k u d i n î in a n c ı v e d in d e ğ iş t ir m e y i s u ç o l a r a k k a b u l e tm e z, k ilis e ü y e le r i h e r z a m a n d i n l e r in d e n a y r ılm a ö z g ü r lü ğ ü n e s a h ip t ir le r. B u y ü z d e n, a d a le t ilk e l e r i k ilis e l e r in iç y a ş a m la r ın a d o ğ r u d a n u y g u la n m a s a b ile, b ü t ü n k ilis e l e r in v e k u - r u m l a r ı n t a b i o ld u ğ u s ın ı r l a m a l a r d o la y ıs ıy la ü y e le r in h a k v e ö z g ü r l ü k l e r i n i k o r u r la r. B u, k u r u m l a r ı n v e g r u p l a r ın t ü m ü n e o lm a s a b ile ç o ğ u iç in o ld u ğ u k a d a r b ir e y le r a r a s ın d a k i ç e ş it li i l i ş k il e r iç in d e g e ç e r li u y g u n a d a le t a n la y ış la r ın ın v a r o ld u ğ u n u i n k a r e t m e k a n la m ın a g e l m e z. Y in e d e b u a d a le t a n la y ış la r ı s iy a s a l a n la y ış d e ğ ild ir. H e r b i r ö r n e k iç in g e ç e r li o la n a n la y ış s a d e c e o ö r n e k iç in, i l g ili d e r n e k, g r u p y a d a i l i ş k in i n d o ğ a s ı v e o y n a d ığ ı r o le g ö r e, y e n id e n ü z e r in d e d u r u lm a s ı g e r e k e n a y r ı v e f a r k l ı b ir s o r u y u g ü n d e m e g e t ir ir. Ş im d i a ile y i e le a la lım. B u r a d a d a a y n ı f i k i r g e ç e r lid ir : S iy a s a l i l k e le r a ile n in iç y a ş a m ın ı d o ğ r u d a n e t k ile m e z, a n c a k b i r k u r u m o la r a k a ile y e b a z ı s ı n ı r l a m a l a r g e t ir ir v e b ö y l e lik le a ile n in b ü t ü n b ir e y le r i iç in te m e l h a k v e ö z g ü r l ü k le r i, d iğ e r ö z g ü r l ü k v e f ı r s a t l a r ı g ü v e n a lt ın a a lır. B u n u, d a h a ö n c e d e s ö y le d iğ im g ib i, a ile b ir e y l e r in in e ş it v a t a n d a ş la r o l a r a k te m e l h a k l a r ı n ı b e lir le m e k s u r e t iy le g e r ç e k le ş t ir ir. A ile, t e m e l y a p ın ın b i r p a r ç a s ı o la r a k, b u ö z g ü r l ü k le r i ç iğ n e y e m e z. K a d ı n l a r k o c a la r ı ile e ş it v a t a n d a ş la r o l d u k l a r ı n d a n k o c a l a r ı ile a y n ı t e m e l h a k l a r a, ö z g ü r l ü k le r e v e f ır s a t la r a s a h ip t ir l e r ; v e b u d iğ e r a d a le t ilk e le r iy le b ir lik t e d o ğ r u b iç im d e u y g u l a n d ığ ın d a o n l a r ın e ş it lik v e b a ğ ım s ız lığ ı n ı s a ğ la m a y a y e t e r lid ir. K o n u y u b a ş k a b ir a ç ıd a n e le a lır s a k, i n s a n l a r ın v a t a n d a ş o la r a k g ö r ü ş a ç ı l a r ı n ı v e o n l a r ın a ile v e d iğ e r k u r u m l a r ı n ü y e le r i o l a r a k g ö r ü ş a ç ı l a r ı n ı b ir b ir in d e n a y ı r ı r ı z. 63 B iz le r v a t a n d a ş o la r a k s iy a s a l a d a le t i l k e le r in in g e t ir d iğ i k ı s ıt l a m a la r ın u y g u l a n m a s ın ı is t e m e k t e h a k lıy ız, ö te y a n d a n d a k u r u m l a r ı n ü y e s i o la r a k, o k u r u m a ö z g ü d a h a ö z g ü r v e z e n g in b i r y a ş a m a o la n a k v e r m e k iç in b u k ı s ıt l a m a la r ın a z a lt ılm a s ın ı 6 3 Bu fikri Joshua Cohen in Okin onjustice, Gender, and the Family, Canadian J o u n u ıî o fp h i- losopky, 22 (1992): 278 den ödünç aldım.

204 is t e m e k t e d e h a k lıy ız. S iy a s a l a d a le t ilk e l e r in in - d a ğ ı l ı m a d a le t i ilk e l e r i d e d a h i l - d o ğ r u d a n a ile iç i y a ş a m a u y g u la n m a s ın a r a z ı o lm a y ız. B u ilk e l e r b iz e ç o c u k l a r ı m ı z ı n a s ıl y e t iş t ir e c e ğ im iz i ö ğ r e t m e z ve b iz d e ç o c u k l a r ı m ı z a s iy a s a! ilk e le r e g ö r e d a v r a n m a y ız. A i l e iç in d e b u i lk e l e r in y e r i y o k t u r. K u ş k u s u z a n a b a b a la r ç o c u l a r ın a k a r ş ı a d a le t (y a d a h a k k a n iy e t ) a n la y ış ı v e s a y g ı ç e r ç e v e s in d e d a v r a n m a lıd ır la r, a n c a k b u b e lir li b i r ö lç ü d a h ilin d e, s iy a s a l ilk e l e r in d a y a t a c a ğ ı b i r k o n u d e ğ ild ir. T a b i id ir k i b u k ıs ıt l a m a la r a r a s ın d a ç o c u k l a r ı n s u iis t im a li v e ih - m a l in in in v e b u n u n g ib i p e k ç o k ş e y in y a s a k la n m a s ı a ile h u k u k u n u n e n c a n a lıc ı h u s u s la r ıd ır. A m a t o p lu m b i r n o k t a d a o lg u n a ile ü y e le r i n in s e v g i v e iy i n iy e t in e g ü v e n m e k z o r u n d a k a l ır. 64 A d a le t ilk e l e r i n a s ıl k a d ı n l a r ı n eş o la r a k v a t a n d a ş lık h a k la r ın ın t ü m ü n e s a h ip o l m a l a r ın ı g e r e k t ir iy o r s a, a y n ı a d a le t ilk e l e r i g e le c e k t e t o p lu m u n v a t a n d a ş la r ı o l a r a k t e m e l h a k la r a s a h ip o la n ç o c u k l a r a d ı n a d a a ile y e k ı s ıt l a m a la r g e t ir ir. K a d ın l a r a y a p ıla n t a r ih s e l h a k s ız l ık, o n l a r ı ç o c u k l a r ı n ı y e t iş t ir m e k, b e s le m e k v e b a k m a k g ö r e v in in a d il o l m a y a n b ü y ü k lü k t e b i r p a y ın a k a t l a n m a la r ın ı g e r e k t ir m iş t ir v e h a le n d e g e r e k t ir m e k t e d ir. Ü s t e l ik k a d ı n l a r b o ş a n m a y ı d ü z e n le y e n y a s a la r y ü z ü n d e n m a ğ d u r o l d u k l a r ı n d a b u y ü k ü m l ü l ü k o n l a r ı d a h a d a m a ğ d u r d u r u m a d ü ş ü r m e k t e d ir. B u h a k s ı z l ık l a r s a d e c e k a d ın la r a z a r a r v e r m e k le k a l m a z o n l a r ın ç o c u k l a r ı n ı d a o lu m s u z e t k ile r ; v e ç o c u k l a r ı n t u t a r lı b ir d e m o r a t ik t o p lu m u n g e le c e k t e k i v a t a n d a ş la r ı o la r a k g e r e k li s iy a s a l m e z iy e t le r i k a z a n m a y e t e n e k le r in i k ö s t e k le r. M i l i, g ü n ü m ü z a ile s in in e r k e k d e s p o t lu ğ u iç in b ir o k u l iş le v i g ö r d ü ğ ü n ü s a v u n u r : A i le n in d e m o k r a s iy le b a ğ d a ş m a y a n d ü ş ü n c e a l ı ş k a n l ı k l a r ı ile d u y g u v e d a v r a n ış b iç im le r in i a ş ıla d ığ ın ı s ö y le r.65 E ğ e r b ö y le ise, m a k û l b i r a n a y a s a l d e m o k r a t ik t o p lu m u y ö n e t e n a d a le t ilk e l e r i a ile d e r e f o r m y a p m a k ü z e r e d e v r e y e s o k u l a b ilir. 64 Michael Sandel hakkaniyet oiarak adaletin iki ilkesinin aileler de dahil genel olarak kuruluşlar için geçerli olduğunu varsaymaktadır. Bkz. Michaei J. Sandel, Liberalism and the Lim its o f ]ustice (Cambridge: Cambridge University Press, 1982) s M ili, Subjection o f Wonten. böl. 2, s

205 5. 3. D a h a d a g e n e lle r s e k, s iy a s a l lib e r a liz m te m e l y a p ıy a u y g u la n a n s i y a s a l a d a le t ile b u y a p ı i ç in d e k i ç e ş it li k u r a m l a r a u y g u la n a n d iğ e r a n la y ış l a r a r a s ın d a a y ır ım y a p a r k e n, s iy a s a l v e s iy a s a l d ış ı a la n l a r ı h e r b i r i s a d e c e k e n d i ö z e l ilk e l e r i ile y ö n e t ile n, b ir b ir in d e n b a ğ ım s ız i k i a y r ı a la n o l a r a k g ö r m e z. T e m e l y a p ı k e n d i b a ş ın a a d a le t in a n a ö z n e s i o ls a b ile, a d a le t ilk e l e r i a ile y e v e d iğ e r k u r u m l a r a ö n e m li k ıs ıt l a m a la r g e t i rir. A i l e n in y e t iş k in ü y e le r i v e d iğ e r k u r u m l a r ö n c e e ş it v a t a n d a ş la r d ır : O n l a r ı n k o n u m u b u d u r. Y e r a l d ı k l a r ı h i ç b i r k u r u m y a d a k u r u l u ş o n la r ın v a t a n d a ş lık h a k l a r ı n ı ç iğ n e y e m e z. B i r a la n y a d a y a ş a m a la n ı, b u y ü z d e n s iy a s a l a d a le t a n la y ış la r ın d a n s o y u t l a n m ış b ir ş e y d e ğ ild ir. B i r a la n b i r ç e ş it b o ş lu k y a d a b a s it y e r d e ğ il, s iy a s a l a d a le t ilk e l e r in in d o ğ r u d a n d o ğ r u y a te m e l y a p ıd a v e b u y a p ı iç in d e k i k u r a m l a r d a d o la y lı o l a r a k u y g u la n ış b iç im in in b ir s o n u c u d u r. V a t a n d a ş la r a a it e ş it te m e l ö z g ü r l ü k v e o l a n a k l a r ı t a n ım la y a n ilk e l e r d a im a b u a la n la r d a v a r l ı k l a r ı n ı s ü r d ü r ü r le r. K a d ın l a r ı n e şit h a k la r a s a h ip o lm a l a r ı v e o n l a r ın g e le c e ğ in v a t a n d a ş la r ı o la c a k ç o c u k l a r ın ın t e m e l h a k l a r ı e lle r in d e n a lın a m a z v e g it t ik le r i h e r y e r d e o n l a r ı k o r u r. B u h a k v e ö z g ü r l ü k le r i k ıs ıt la y a n c in s iy e t a y ı r ı m l a r ı r e d d e d ilir. 66 B u y ü z d e n s iy a s a l v e k a m u s a l ile k a m u d ış ı v e ö z e l a la n la r, a d a le t k a v r a m ı v e i lk e l e r in in iç e r ik v e u y g u l a n m a s ıy la ş e k ille n ir le r. E ğ e r ö z e l a la n ın a d a le t t e n m u a f t u t u la c a k b ir a la n o ld u ğ u id d ia e d iliy o r s a b u k a b u l e d ile m e z. T e m e l y a p ı, t e k b i r t o p lu m s a l s is t e m d ir v e b u s is t e m in h e r b ö l ü m ü d iğ e r in i e t k ile r. T e m e l y a p ın ın s iy a s a l a d a le t ilk e le r i o n u n a n a b ö lü m le r in i b e lir le r v e te m e l h a k l a r b u b ö lü m le r e n ü f u z e d e r. A i l e b u s is t e m in s a d e c e b i r ( a m a ö n e m li) b ö lü m ü d ü r v e z a m a n iç in d e c in s le r e g ö re t o p lu m s a l b ir iş b ö lü m ü o lu ş t u r u r. P iy a s a d a k a d ın la r a k a r ş ı u y g u l a n a n a y ı r ı m c ıl ığ ı n a ile iç in d e c in s iy e t e d a y a lı t a r ih s e l iş b ö lü m ü n ü n a n a h t a r ı o ld u ğ u n u ile r i s ü r e n le r v a r d ır. B u n u n s o n u c u n d a k a d ın v e e r k e k l e r in a l d ı k l a r ı ü c r e t le r a r a s ın d a k i f a r k, k a d ı n l a r ı n ç o c u k l a r ı n a k o c a la r ın d a n d a h a f a z la z a m a n a y ı r m a l a r ı n ı e k o n o m ik a ç ıd a n m a n t ık l ı

206 g ö s t e rir. Ö t e y a n d a n b a z ıl a r ı d a a ile n in c in s le r a r a s ı a d a le t s iz liğ in in te m e li o ld u ğ u n u ile r i s ü r e r le r.67 O y s a lib e r a l b ir a d a le t a n la y ış ı a ile i ç in d e g e le n e k s e l, c in s iy e t e g ö r e - d i y e l i m k i d in d e n k a y n a k l a n a n - iş b ö l ü m ü n e b i r ö lç ü d e iz in v e r e b ilir, a n c a k b u t a k d ir d e b u iş b ö lü m ü n ü n t a m a m e n is te ğ e b a ğ lı o lm a s ı v e h a k s ız l ık t a n d o ğ m a m a s ı v e h a k s ız lığ a y o l a ç m a m a s ı ş a rt t ır. B u d u r u m d a b u t ip iş b ö lü m ü n ü n t a m a m e n is t e ğ e b a ğ lı o ld u ğ u n u s ö y le m e k, t o p lu m s a l s is t e m iç in d e m e v c u t ç e ş it li b a ş k a a y ır ım b iç im le r i k a r ı k o c a n ın a ile d e c in s iy e t e d a y a lı b i r iş b ö l ü m ü u y g u l a m a l a r ın ı d a h a a k ı l c ı v e d a h a m a s r a f s ız h a le g e t ir d iğ i i ç in d e ğ il d e, h a l k ın b u n u d in le r in e d a y a n a r a k v e b u y ü z d e n d e s iy a s a l a ç ıd a n b a k ıld ığ ın d a is t e y e r e k k a b u l e t t ik le r i68 a n la m ın a g e lir. B a z ıla r ı c in s iy e t e d a y a lı iş b ö lü m ü n ü n e n a z a i n d ir i l d i ğ i b i r t o p lu m is te rle r. O y s a s iy a s a l lib e r a liz m b ö y le b ir iş b ö lü m ü n ü y a s a k la m a z. K im s e a ile iç in d e e ş it iş b ö lü m ü n ü z o r u n l u h a le g e t ir m e y i y a d a b u n u y e r in e g e t ir m e y e n le r i y a s a l a r la b ir b iç im d e c e z a la n d ır m a y ı ö n e - r e m e z. B ö y le b i r ş e y s ö z k o n u s u o la m a z ç ü n k ü s ö z k o n u s u iş b ö lü m ü d in ö z g ü r l ü ğ ü d e d a h il, te m e l ö z g ü r l ü k le r l e ilg ilid ir. B u y ü z d e n, c i n s i y e te g ö r e iş b ö lü m ü n ü e n a z a in d ir m e y e ç a lış m a k, s iy a s a l lib e r a liz m d e g e r i k a l a n i ş b ö lü m ü n ü n is te ğ e b a ğ lı o ld u ğ u b i r t o p lu m s a l k o n u m a u la ş m a y a ç a lış m a k d e m e k t ir. B u is e ilk e o l a r a k h a t ır ı s a y ılır ö lç ü d e b ir c in s iy e t e b a ğ lı i ş b ö lü m ü n ü n s ü r ü p g it m e s in e o la n a k v e r ir. S ıf ır a i n d i r ilm e s i g e r e k e n is te ğ e d e ğ il d e z o r a d a y a lı iş b ö lü m ü d ü r. B u b a k ım d a n b u t e k s is t e m in - t e m e l y a p ı n ı n - e r k e k le r e v e k a 67 Bu Okin in terimidir. Bkz. Okin, Justice, Gender and the Family, s.6, 14, Bu konuda bkz., Political Liberalism, ders VI, böl.3.2, s Bunun gerektiği gibi isteyerek mi yapıldığı, böyle ise hangi koşullar altında yapıldığı tartışmalıdır. Kısaca, bu soru makûl ile akılcı arasında aşağıda açıklanan ayırımın yapılmasını gerektirir: Bir eylem bir açıdan gönüllü olarak, bir başka açıdan da gönülsüz olarak yapılabilir. Akılcı açıdan gönüllü olarak yapılması: Koşullar hakkaniyete uygun olmasa bile akılcı olanı yapmak. Makûl anlamda bir eylemi isteyerek yapmak: Bütün çevre koşullarının da hakkaniyetli olduğu durumda eylemi gönüllü olarak yapmak. Metin gönüllü olma kavramını açıkça şöyle yorumluyor: Çevre koşulları makûl, ya da hakkaniyetli olduğunda kişinin dinini doğrulaması isteyerek, gönüllü olarak yapılan bir eylemdir. Bu mütalâada, gönüllü olmanın öznel koşullarının (bunlar ne ise) var olduklarını varsaydım ve sadece nesnel olanları dikkate aldım. Bu konuda ayrıntılı tartışmaya girmek bizi konudan uzaklaştırır.

207 d ı n l a r a e ş it a d a le t s a ğ la y ıp s a ğ l a m a d ığ ın ı a n la m a k iç in a ile ç o k ö n e m li b i r ö rn e k t ir. E ğ e r a ile i ç in d e k i c in s iy e t e d a y a lı iş b ö lü m ü g e r ç e k t e n d e t a m a m e n is te ğ e b a ğ lı ise, o t a k d ir d e b u te k s is t e m in h e r i k i c in s e d e h a k k a n iy e t l i b i r e ş it lik s a ğ la d ığ ım d ü ş ü n m e k i ç in y e t e r li n e d e n v a r d ır B i r d e m o k r a s i b ü t ü n v a t a n d a ş la r ın a v e d o ğ a l o la r a k k a d ı n l a r a d a t a m e ş it lik s a ğ la m a k a m a c ın ı g ü t t ü ğ ü iç in b u n u g e r ç e k le ş t ir e c e k d ü z e n le m e le r i y a p m a k z o r u n d a d ır. K a d ın l a r a e ş it h a k la r t a n ın m a m a s m ın a n a n e d e n i o lm a s a b ile t e m e l n e d e n le r in d e n b ir i, o n l a r ın a ile i ç in d e k i g e le n e k s e l iş b ö lü m ü n e g ö r e a ğ ı r l ı k l ı o l a r a k p a y la r ın a d ü ş e n ç o c u k d o ğ u r m a k, b e s le m e k v e b a k m a k ise, y a o n l a r ın b u iş t e k i p a y l a r ı n ı e ş it le y e c e k, y a d a b u n u t e la f i e d e c e k a d ı m l a r ın a t ılm a s ı g e r e k ir.69 B e lli ta r ih s e l k o ş u l l a r a lt ın d a b u n u n e n iy i b iç im d e n a s ıl y a p ıla c a ğ ın a k a r a r v e r m e k s iy a s e t fe ls e fe s in e d ü ş m e z. A n c a k g ü n ü m ü z d e g e n e llik le ö n e r i le n b i r k u r a l a g ö r e, y a s a g e re ğ i k a d ı n ı n ç o c u k l a r ı y e t iş t ir ir k e n y a p t ı k la r ı iş k a r ş ıl ığ ın d a (g e n e ld e h â lâ k a d ı n l a r a y ü k le n e n b u iş i y a p t ık la r ı t a k d ir d e ) k o c a s ın ın e v lilik s ü r e s in c e e ld e e ttiğ i g e lir d e n e ş it p a y a lm a s ıd ır. B o ş a n m a h a lin d e k a d ın e v l i l i k s ü r e s i iç in d e a ile n in v a r lığ ın d a k i d e ğ e r a r t ış ın d a n e ş it p a y a lm a lıd ır. B u k u r a la a y k ı r ı d a v r a n m a k iç in ö z e l o l a r a k a ç ı k v e a n l a ş ı l ır g e r e k ç e l e r in g ö s t e r ilm e s i lâ z ım d ır. K o c a n ı n k a z a n c ın ı a lıp a ile y i t e r k e d e - r e k k a r ı s ı n ı v e ç o c u k l a r ı m e s k is in d e n d a h a a z o l a n a k l a r l a b a ş b a ş a b ı r a k ı p m a ğ d u r e tm e s i h o ş g ö r ü le m e y e c e k b i r h a k s ız lık t ır. B u n a iz in v e r e n b i r t o p lu m k a d ın la r a ö n e m v e r m e k b i r y a n a, n e o n l a r ın e ş it liğ in e, n e d e k e n d i g e le c e ğ i o la n ç o c u k l a r a a l d ı r m ı y o r d e m e k t ir. B u k o n u d a e n c a n a lıc ı n o k t a c in s iy e t e g ö r e y a p ıla n m ış k u r a m l a r ın k e s in o l a r a k n e y i iç e r d iğ id ir. S ı n ı r l a r ı n a s ıl ç iz ilm iş t ir? C in s iy e t e d a y a lı s is t e m in, k a d ı n l a r ı n o ld u ğ u k a d a r g e le c e ğ in v a t a n d a ş la r ın ı o l u ş t u r a c a k o la n ç o c u k l a r ı n ı n d a e ş it t e m e l ö z g ü r l ü k v e ç ı k a r l a r ı n ı o l u m s u z e t k ile y e n t o p lu m s a l d ü z e n le m e le r iç e r d iğ in i s ö y lü y o r s a k, b u s is t e - 69 Bkz., Victor R. Fuchs, W omen s Quest fo r Econotn ic Equality (Cambridge, Mass.: Harvnrd University Press, 1988). 3. ve 4. bölümler çoğu kez söylendiği gibi işverenin ayırımcılığından kaynaklanmadığını, 7 ve 8. bölümler ise r.e yapılması gerektiğini özetler.

208 m in a d a le t ilk e l e r i t a r a f ın d a n e le ş t ir ilm e s i ş a rt t ır. B u t a k d ir d e s o r u n, b u ilk e l e r in y e r in e g e t ir ilm e s in in c in s iy e t e d a y a lı s is t e m in h a t a la r ın ı d ü z e lt m e y e y e t ip y e t m e y e c e ğ id ir. B u n u n ç ö z ü m ü k ıs m e n t o p lu m s a l k u r a m a v e in s a n p s ik o lo j is in e v e d a h a p e k ç o k ş e y e b a ğ lıd ır. B u s o r u n a d a le t a n la y ış ın ın t e k b a ş ın a ç ö z e c e ğ i b i r s o r u n d e ğ ild ir. A i l e ile i l g ili g ö r ü ş le r i s o n u c a b a ğ la r k e n, k o n u y u t a r t ış ır k e n b e l li s o n u ç la r a u la ş m a y a ç a lış m a d ığ ım ı s ö y le m e liy im. Ş u n u t e k r a r e t m e liy im k i, b e n s a d e c e b i r s iy a s a l a d a le t a n la y ış ı ile o n u n s iy a s a l d e ğ e r le r s ır a la m a s ın ın t e m e l y a p ın ın t e k b i r k u r u m u n a n a s ıl u y g u l a n d ığ ın ı v e b u y a p ın ın ( t ü m ü n ü d e ğ ils e b ile ) ç e ş it li b i r ç o k y ö n ü n ü n a s ıl e t k ile d iğ i n i g ö s t e r m e k is t e d im. D e d iğ im g ib i, b u d e ğ e rle r, ilin t il i o l d u k l a r ı b e lli s iy a s a l a n la y ış la r ç e r ç e v e s in d e s ır a l a n d ı r ı l ı r. 70 K a d ın l a r ı n ö z g ü r l ü ğ ü v e e ş it liğ i, g e le c e ğ in v a t a n d a ş la r ı o la n ç o c u k l a r ı n e ş it liğ i, d in ö z g ü r lü ğ ü v e n ih a y e t t o p lu m u n d ü z e n li b iç im d e o lu ş m a s ı v e ç o ğ a lm a s ı ile k ü l t ü r ü n ü n b i r k u ş a k t a n s o n r a k i k u ş a ğ a a k t a r ıl m a s ı b u d e ğ e r le r a r a s ın d a d ır. B u d e ğ e r le r b ü t ü n v a t a n d a ş la r i ç in k a m u s a l a k l ın g e r e k le r in i s a ğ la r. B u n l a r y a ln ız h a k k a n iy e t o l a r a k a d a le t iç in d e ğ il, h e r h a n g i b ir m a k û l s iy a s a l a n la y ış n e d e n iy le d e t a le p e d ilir. 6. K A M U S A L A K I L İ L E İ L G İ L İ S O R U L A R Ş im d i k a m u s a l a k ı l d ü ş ü n c e s i h a k k ı n d a k i ç e ş it li s o r u la r ı v e k u ş k u l a n g id e r m e y e ç a lış a c a ğ ım Ö n c e, k a m u s a l a k ıl d ü ş ü n c e s i s iy a s a l t a r t ış m a y a a ç ı k k o n u v e d ü ş ü n c e le r i m a n t ık s ız b ir b iç im d e k ıs ıt la y a c a ğ ı v e b iz im b u n u n y e r in e k ı s ıt l a m a la r ı o lm a y a n a ç ık b i r g ö r ü ş e d in m e m iz g e r e k t iğ i ö n e s ü r ü le b i lir. B u id d ia y ı ç ü r ü t m e k i ç in ik i ö r n e ğ i t a r t ış a c a ğ ım. (a ) K a m u s a l a k l ın a ş ır ı k ıs ıd a y ıc ı o ld u ğ u d ü ş ü n c e s in in b ir n e d e n i, k a m u s a l a k lın y a n lış b ir ş e k ild e s iy a s a l s o r u n la r ı ö n c e d e n ç ö z m e y e ç a lış t ığ ın ın s a n ılm a s ıd ır. B u it ir a z ı a ç ık la m a k iç in o k u lla r d a d u a e d ilm e s i s o r u s u n u e le a la lım. B u k o n u d a k i lib e r a l t u t u m u n o k u lla r d a b ö y le b ir d u -

209 a n ın e d ilm e m e s in d e n y a n a o ld u ğ u d ü ş ü n ü le b ilir. P e k i a m a n e d e n? B u s o r u y u y a n ıt la m a k iç in m ü m k ü n o la n b ü t ü n s iy a s a l d e ğ e rle ri e le a lm a m ız v e e n iy i g e r e k ç e le r in h a n g i t a r a f t a n y a n a o ld u ğ u n u d ü ş ü n m e m iz g e r e k ir y ılla r ın d a P a t r ic k H e n r y ile J a m e s M a d i s o n a r a s ın d a V ir g i n i a d a A n g lik a n K ilis e s in in k u r u lm a s ı v e o k u lla r d a k i d in ü z e r in d e k i ü n lü t a r t ış m a n e re d e y s e t a m a m e n s a d e c e s iy a s a l d e ğ e rle r b a ğ la m ın d a c e re y a n e tm iş t i. H e n r y n in k u r u l u d ü z e n ü z e r in d e k i a r g ü m a n ı H ı r i s t i y a n lık b ilg is in in d o ğ a l e ğ ilim i in s a n l a r ın a h l â k ın ı d ü z e lt m e k, k ö t ü l ü k le r i ö n le m e k v e t o p lu m s a l b a r ış ı k o r u m a k t ır, y e t k in v e b ilg ili e ğ it ic ile r o l m a d a n b u g e r ç e k le ş e m e z, g ö r ü ş ü n e d a y a n ıy o r d u. 71 H e n r y, H ır i s t i y a n lık b ilg is in in iy iliğ in i t a r t ış m ıy o r, a n c a k b u n u n v a t a n d a ş la r ın iy i v e b a r ış ç ıl d a v r a n m a la r ı g ib i te m e l s iy a s a l d e ğ e rle re u la ş ılm a s ın d a e t k ili o la c a ğ ım s a v u n u y o r d u. B u y ü z d e n o n u n k ö t ü l ü k te n k a s t ın ın s iy a s a l lib e r a liz m d e v a r o la n v e b a ş k a d e m o k r a s i a n la y ış la r ı t a r a f ın d a n ifa d e e d ile n s iy a s a l m e z iy e t le re 72 a y k ır ı d a v r a n ış la r o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o r u m. S iy a s a l a d a le t in g e r e k li b ü t ü n k ıs ıt l a m a la r ın ı k a p s a y a c a k d u a l a r o lu ş t u r m a n ın g ü ç lü ğ ü n ü b i r y a n a b ı r a k ı r s a k M a d i s o n u n H e n r y n in ö n e r is in e k a r ş ı it ir a z ı b ü y ü k ö lç ü d e d ü z e n li b i r s i v i l t o p lu m u d e s t e k le m e k i ç in d in k u r u m u n u n g e r e k li o lu p o lm a d ığ ı ü z e r in e o d a k la n m ış t ı. M a d i s o n b u n u n g e r e k li o lm a d ığ ı s o n u c u n a v a r m ış t ı. M a d i s o n u n i t i r a z l a r ı k u r u l u d ü z e n in g e r e k t o p lu m g e r e k s e d in in k e n d is in in b ü t ü n l ü ğ ü ü z e r in d e k i t a r ih s e l e t k ile r in e d a y a n ıy o r d u. P e n n s y lv a n ia g ib i, k u r u l u d ü z e n e s a h ip o lm a y a n s ö m ü r g e le r d e k i z e n g in liğ e t a n ık o lm u ş t u ; v e s a l d ır g a n R o m a İ m p a r a t o r lu ğ u n a k a r ş ı i l k H ı r i s t i y a n l a r ı n g ü c ü n ü v e g e ç m iş t e k i k u r u l u d ü z e n le r d e k i y o z la ş m a la r ı h a t ır l a t ıy o r d u. 73 B e lir li 71 Bkz., Thomas J. Curry, Th e First Freedotns: Church and State in Am erica to tbe Passage o f the First Am endm ent (Oxford: Oxford University Press, 1986), s Burada 140. sayfada atıf yapılan dil Hıristiyan Dini Öğretmenlerine ait Koşulları Belirleyen Yasa (1784) önerisinin önsözündedir. Çok popüler bir kişi olan Patrick Henry de Jefferson un Din Özgürlüğünü Tesis Etme Yasası na (1779) karşı ciddi muhalefette bulunmuş, ancak bu yasa 1786 da Virginia Meclisine yeniden sunulunca kabul edilmiştir. Curry, The First Freedoms, s Bu meziyetlerin tartışması için bkz. Political Liberalism, ders V, böl. 5, 4, s Bkz. James Madison, M em orial and Rem onstrance (1785), The M in d o f the Founders, yay. haz. Marvin Meyers (Indianapolis: Bobbs-Merrill, 1973), s paragraf ilk Hıristiyanların imparatorluğa karşı verdikleri çetin mücadeleden, 7. ve 11. paragraflar ise geçmişteki kurumların

210 b i r ö z e n le, b u a r g ü m a n l a r ın t ü m ü d e ğ ils e b ile ç o ğ u k a m u s a l a k l a a it s iy a s a l d e ğ e r le r b a ğ la m ın d a if a d e e d ile b ilir. O k u l l a r d a d u a ö r n e ğ in in ilg i n ç y a n ı, k a m u s a l a k ı l k a v r a m ın ın b e l i r l i s iy a s a l k u r u m y a d a p o l i t i k a l a r h a k k ın d a b i r g ö r ü ş o lm a d ığ ın ı o r t a y a ç ık a r m a s ıd ır. K a m u s a l a k ı l k a v r a m ı d a h a z iy a d e v a t a n d a ş la r ın t e m e l s iy a s a l s o r u n la r la i l g ili o l a r a k h ü k ü m e t in z o r la y ıc ı g ü ç k u l l a n m a s ın ı g e r e k t ir e n y a s a v e k u r a l l a r ı d e s t e k le m e k i ç in b ir b ir l e r in e g ö s t e r e c e k le r i s iy a s a l g e r e k ç e le r i ile r i s ü r e r k e n s iy a s a l t e z le r in i d a y a n d ır a c a k l a r ı n e d e n le r e a it b ir g ö r ü ş t ü r. B u ö r n e ğ in b i r b a ş k a ilg in ç y a n ı d a, k ilis e v e d e v le t iş le r in in a y ı r ı l m a s ın ı d e s t e k le y e n ilk e l e r in, m a k û l ç o ğ u l c u l u k g e r e ğ in c e b ü t ü n ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r ın o n a y la y a c a ğ ı b i ç im d e y a p ılm a s ın ın ş a r t o ld u ğ u n u v u r g u la m a y a o la n a k v e r m e s id ir. K i l is e ile d e v le t in a y ı r ı l m a s ın ı n n e d e n le r i a r a s ın d a ş u n l a r ı s a y a b ilir iz : B u a y r ı l ı k d i n î d e v le t t e n, d e v le t i d in d e n k o r u r ; v a t a n d a ş la r ı k i lis e le r in d e n 74 v e b ir b ir l e r in d e n k o r u r. S iy a s a l lib e r a liz m in b ir e y c i b ir s iy a s a l a n la y ış o ld u ğ u n u s ö y le m e k y a n lış t ır, ç ü n k ü s iy a s a l lib e r a liz m in h e d e f le d iğ i ö z g ü r l ü ğ ü n s a ğ la d ığ ı g e r e k k u r u m s a l g e r e k b ir e y s e l ç ı k a r l a r ı n k o r u n m a s ıd ır. A y r ıc a, k ilis e v e d e v le t in a y ır ılm a s ın ın b a ş lıb a ş ın a s e k ü le r k ü lt ü r ü n k o r u n m a s ı i ç in o ld u ğ u n u d ü ş ü n m e k d e b ü y ü k h a t a d ır ; b u n u n k ü lt ü r ü k o r u d u ğ u g e r ç e k t ir a m a a n c a k b ü t ü n d in le r i k o r u d u ğ u k a d a r. A m e r i k a d a d i n in g e n iş k it le le r t a r a f ın d a n k a b u l e d ilm e s in d e n ç o ğ u k e z s a n k i A m e r i k a n h a l k ın a h a s b i r m e z iy e t in g ö s t e rg e s i g ib i s ö z e d ilir. B e lk i b ö y l e d ir a m a b u a y n ı z a m a n d a b u ü lk e d e ç e ş it li d in le r in d e v le t k a r ş ıs ın d a B i r i n c i A n a y a s a D e ğ iş ik l iğ i ile k o r u n m u ş o l gerek devlet gerekse din üzerindeki müşterek yozlaştırıcı etkisinden söz eder. Madison ile onun Princeton da (College of New Jersey) tanıştığı Pennsylvania lı William Bradford arasındaki yazışmalarda bir kuruma sahip olmayan Pennsylvania daki özgürlük ve refah övülmekte ve kutlanmaktadır. Bkz. The Papers o f Jam es M adison, cilt 1. yay. haz. William T. Hutchison ve William M.E. Rachal (Şikago: University of Chicago Press, 1962). Özellikle Madison un 1 Aralık 1773, a.g.e., s ; 24 Ocak 1774, a.g.e., s ; ve 1Nisan 1774, a.g.e., s tarihli mektuplarına bakınız. Bradford un Madison a yazdığı bir mektupta özgürlükten Pennsylvania nın dehası diye söz edilmektedir; a.g.e., s.109. Madison un argümanları benim aşağıda sözünü ettiğim Tocquevilie inkilere benzer argümanlardı. Ayrıca bkz., Curry, The First Freedoms, s Bunu kişinin din değiştirme özgürlüğünü koruyarak yapmaktadır. Din ve inançlara aykırı görüşler ve din değiştirmek suç değildir.

211 m a s ın d a n v e b u y ü z d e n h i ç b i r d in in d e v le t e r k in i e le g e ç ir e r e k ö t e k i d in le r e e g e m e n o lm a s ı v e b a s t ır m a s ın a o la n a k t a n ın m a m a s ın d a n ile r i g e lm iş t ir.75 K u ş k u s u z C u m h u r iy e t in i l k g ü n le r in d e n b e ri b ö y le e m e lle r b e s le y e n le r o lm u ş a n c a k b u n a c id d i b iç im d e t e ş e b b ü s e d e n o lm a m ış t ır. G e r ç e k t e n d e T o c q u e v ille b u ü lk e d e d e m o k r a s in in g ü ç lü o lm a s ın ın b a ş lıc a n e d e n le r in d e n b i r i n i n k ilis e ile d e v le t in a y r ılığ ı o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü r.76 S iy a s a l lib e r a liz m b u ö n e r iy i k a b u l e d e r k e n d a h a b a ş k a b ir ç o k 75 Burada sözünü ettiğim, 4. yüzyılda İmparator Konstantin in erken döneminde Hıristiyanlık din ve inançlara aykırı düşünceleri cezalandırıyor, zulüm ve din savaşları ile yanlış doktrin dediği inanışları bastırmaya çalışıyordu (örneğin, 13. yüzyılda III. Innocent in kumandasında Albi- gens lere karşı girişilen haçlı seferi). Bunu gerçekleştirmek için devlerin baskıcı gücüne ihtiyaç vardı. Papa IX. Gregor tarafından kurulan Engizisyon 16. ve 17. yüzyıllar boyunca süren Din Savaşlarında etkenliğini sürdürmüştür. Amerikan sömürgelerinin çoğu şu ya da bu şekildeki ku- rumlarla (New England da her cemaati bağımsız sayan kilise yönetim sistemi ve Güney de piskoposların yönetim sistemi) tanışmış oldukları halde, Amerika Birleşik Devletleri dinî tarikatların çoğulluğu ve kabul ettikleri Birinci Anayasa Değişikliği sayesinde bunu hiç yaşamadı. Zulmetme hevesi Hıristiyan dini üzerindeki en büyük lanetti. Luther, Kalvin ve Protestan Reformcular bu lanetten paylarını aldılar ve II. Vatikan a kadar Katolik Kilisesinde radikal bir değişime olmadı. Konseyin Dinsel Özgürlük Bildirgesi ile -Dignitatis Humanae- Katolik Kilisesi kendisini anayasal demokratik bir rejimde bulunan din özgürlüğü ilkesine bağladı. Bu bildiri din özgürlüğünün insanoğlunun saygınlığına dayanan erik bir doktrin olduğunu; bu doktrinin dinsel konularda hükümetin sınırlarını belirleyen siyasal bir doktrin olduğunu; ve Kilisenin siyasal ve toplumsal dünya İle ilişkilerinde Kiliseye özgürlük tanıyan dinî bir doktrin olduğunu bildiriyordu. Herkes, hangi inanca bağlı olurlarsa olsun, aynı koşullarda dinsel özgürlük hakkına sahipti. Dinsel Özgürlük Bildirgesi {D ignitatis Humanae): Kişilerin ve Toplulukların Dinsel Konularda Toplumsal ve Yurtraşiık Özgürlüğü Hakları (1965), Walter Abbott, S.J., yay. haz., The D ocum ents o f Vatican I I (New York: Geoffrey Chapman, 1966), s John Courtney M urray S.J. in söylediği gibi: Uzun zamandan beri süregelen bir belirsizlik sonunda ortadan kalktı. Kilise laik düzene çifte standart Katolikler azınlıktaysa Kiliseye özgürlük, Katolikler çoğunlukta olduğunda ise Kiliseye ayrıcalık ve ötekilere hoşgörüsüzlük- uygulamıyor. John Courtney Murray, Religious Freedoms, Abbot un der., Docum ents o f Vativan II, s.673. Ayrıca Paul E. Sigmund un öğretici tartışmasına bkz. Catholicisnı and Liberal Democracy, Catholi- cisrn and L ibera lism : C ontributions to Am erican P ublic Philosophy, yay. haz. R. Bruce Doug- las ve David Hollenbach, S. J. (Cambridge: Cambridge Universiiy Press, 1994), özellikle s Alexis de Tocqueville, Detnocracy in Am erica, cilt 1, yay. haz. J. P. Mayer, çev. George Lavvren- ce (New York: Perennial Library, 1988), s [Am erika'da D em okrasi, (İstanbul, 1999)]. Amerikada Dini Güçlü Kılan Başlıca Nedenler i tartışırken Tocquevi!le Katolik papazların hepsi ülkelerinde dinin usulca yön değiştirmesinin başlıca nedeninin kilise ile devletin birbirlerinden ayrılması olduğunu düşündüler. Şunu tereddüt etmeden söyleyebilirim ki Amerikada kaldığım süre boyunca sıradan insan olsun, kilise mensubu olsun bu düşünceye katılmayan kimseye rastlamadım (s.295). Tocqueville $öyle devam ediyor: Dünyevi hükümetlerle yakın bağlan

212 lib e r a l g ö r ü ş le d e ö r t ü ş ü r. 77 B a z ı d i n d a r v a t a n d a ş la r b u a y r ı l ı ğ ı n d in d ü ş m a n lığ ı o ld u ğ u n a in a n a r a k b u n u d e ğ iş t ir m e y e k a l k ış m ış l a r d ır. B u n u y a p a n la r k a n ım c a d in in b u ü l k e d e k i g ü c ü n ü n a n a n e d e n in i k a v r a m a k t a n u z a k t ır v e b u n l a r T o c q u e v i l l e in d e d iğ i g ib i g e ç ic i s iy a s a l e r k s a ğ la m a k u ğ r u n a d in i t e h lik e y e a t m a k t a n ç e k in m e z le r. (b ) Ö t e y a n d a n k a m u s a l a k l ın ç o k k ıs ıt l a y ıc ı o ld u ğ u iç in ç ö z ü m s ü z lü ğ e y o l a ç a b ile c e ğ in i78 v e t a r t ış m a lı k o n u la r d a k a r a r a v a r ı l m a s ın ı e n g e lle y e y e c e ğ in i d ü ş ü n e n le r d e v a r d ır. B e lk i b i r a n la m d a ç ö z ü m s ü z l ü k s a d e c e a h l â k i v e s iy a s a l a k ı l y ü r ü t m e d e d e ğ il b ilim v e s a ğ d u y u d a d a h il h e r t ü r l ü a k ı l y ü r ü t m e d e s ö z k o n u s u o la b ilir. O y s a b u k o n u d ış ıd ır. B u a n c a k y a s a k o y u c u l a r ı n v e d a v a la r h a k k ın d a k a r a r v e r e n y a r g ıç l a r ın k a r a r v e r m e a ş a m a la r ı ile k a r ş ıl a ş t ır ıla b ile c e k b i r d u r u m d u r. B u r a d a b a z ı s iy a s a l e y le m k u r a l l a r ı s a p t a n m a s ı v e h e r k e s in k a r a r v e r m e s ü r e c in i m a k û l o l a r a k k a b u l e tm e s i g e r e k ir. K a m u s a l a k l ı n v a t a n d a ş lığ ı v e y u r t t a ş lık g ö r e v le r in i d a v a la r d a k a r a r v e r e n y a r g ı ç l a r ı n g ö r e v i g ib i g ö r d ü ğ ü n ü a n ım s a y a lım. Y a r g ı ç l a r k a r a r l a r ın ı n a s ıl i ç t ih a t la r ın y a s a l d a y a n a k la r ın a, g e ç e r li d in h u k u k u n u n y a s a la r a d a y a l ı y o r u m la r ın a v e d iğ e r g e r e k ç e le r e d a y a n d ır ıy o r la r s a v a t a n d a ş la r d a a n a y a s a l e s a s la r ın v e te m e l a d a le t m e s e le le r in in t e h lik e y e g ir d iğ i d u r u m la r d a k a m u s a l a k ı l v e k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r i d o ğ r u lt u s u n d a k a r a r v e r m e lid ir le r. tısı olan, korku ve din ile insanların ruhlarına egemen olan dinler var olmuştur, ancak bir din böyle bağlannlara girdiğinde, her insanın düşebileceği hataya düşer, bugünü için yarınını tehlikeye atar ve hak etmediği bir güce sahip çıkmakla meşru otoritesini riske sokar... Bu yüzden din, hükümdarların sahip olduğu maddi güce sahip olduğunda, hükümdarlara karşı duyulan husumetten de kendisini kurtaramaz (s.297). Bu gözlemlerin demokratik ülkeler için daha da geçerli olduğunu, çünkü bu durumda din siyasal güç kazarmaya çalışırken belirli bir parti ile bağlantıya gireceğinden bu partiye karşı duyulan husumete de ortak belirtir Tocqueville (s.298). Avrupa da dinin önemini kaybetmesinin nedeni konusunda Tocquevİlle şu sonuca varıyor: Ben bu rastlantısal ve özel nedenin din ve siyaset arasındaki yakın ilişkiden ileri geldiğinden eminim... Avrupa Hıristiyanlığı dünyadaki güç odakları ile çok yakın bağlantı içine girmekten kurtulamamıştır {s ). Siyasal liberalizm Tocqueville in bu görüşüne katılır ve bunun gerek dinsel gerek din dışı kapsamlı doktrinler arasındaki barışın dayandığı temeli açıkladığı görüşündedir. 77 Bu konuda siyasal liberalizm Locke, Montesquieu ve Constant; Kant, Hegel ve M ili ile aynı görüştedir. 78 Bu terimi Philip Quinn den alıyorum. Bu fikir P olitical Liberalism, ders V I, böl , s de yer almaktadır.

213 B ö y le c e, b i r ç ö z ü m s ü z l ü k s ö z k o n u s u o ld u ğ u n d a, y a n i h u k u k a r g ü m a n l a r ı ik i t a r a f a r a s ın d a d e n g e le n d iğ in d e y a r g ıç l a r d a v a y ı s a lt k e n d i s iy a s a l g ö r ü ş le r in e b a ş v u r a r a k ç ö z e m e z le r. B u n u y a p t ık la r ı t a k d ir d e g ö r e v le r in i ih la l e t m iş o lu r la r. A y n ı ş e y k a m u s a l a k ı l i ç in d e g e - ç e r l id ir : B i r ç ö z ü m e u l a ş ıla m a d ığ ı d u r u m l a r d a v a t a n d a ş la r s a d e c e k e n d i k a p s a m lı g ö r ü ş le r in e b a ğ lı n e d e n le r e g ö r e d a v r a n ır l a r s a 79 k a r ş ı l ı k l ı l ı k ilk e s i ih la l e d ilm iş o lu r. K a m u s a l a k l ın b a k ış a ç ıs ın d a n v a t a n d a ş la r g e r ç e k t e n e n m a k û l o ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü k l e r i s iy a s a l d e ğ e r le r s ır a la m a s ı i ç in o y v e r m e lid ir le r. A k s i t a k d ir d e s iy a s a l e r k le r in i k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r i t e r in i y e r in e g e t ir e c e k b iç im d e k u l l a n m a y ı b a ş a r a m a z la r. Ö z e llik le, k ü r t a j g ib i ş id d e t le k a r ş ı ç ı k ı l a n s o r u n l a r f a r k l ı s iy a s a l a n la y ış la r a r a s ın d a ç ö z ü m s ü z lü ğ e y o l a ç t ığ ın d a v a t a n d a ş la r b u k o n u d a k e n d i s iy a s a l d e ğ e r le r i s ır a la m a s ın a g ö r e 80 o y v e r m e lid ir. G e r ç e k te n d e n o r m a l o la n b u d u r : B ü t ü n g ö r ü ş le r in ö r t ü ş m e s i b e k le n e m e z. M a k û l s iy a s a l a d a le t k a v r a m l a r ı h e r z a m a n a y n ı s o n u c a u la ş m a y ı s a ğ 79 Burada bağlı nedenler terimini kullanıyorum, çünkü bu nedenlere başvuranların çoğu bu nedenleri uygun nedenler, ya da kamusal akıl ve siyasal adalet anlayışlarına ait -dinî, felsefî ya da ahlâki- ideal ve ilkelerin gerçek kaynağı olarak görmektedir. 80 Bazı kişiler doğal olarak Political Liberalism, ders V I, böl.7.2, s teki dipnotu ilk üç ay içinde kürtaj yaptırma hakkına ait bir argüman olarak okumuşlardır. Benim amacım bu değildi. (Bu gerçekten de benim görüşümü yansıtmaktadır ancak benim görüşüm bir argüman değildir.) Dipnotun amacının sadece dipnotun ait olduğu aşağıdaki ifadeyi açıklamak ve doğrulamak olduğunu açıklığa kavuşturmadığım için hatalıyım: Kamusal akla takılan kapsamlı doktrinler sadece [sorunla ilgili] siyasal değerlerde makûl bir denge [ya da sıralama] sağlayamayanlardır. Ne demek istediğimi anlatmaya çalışırken, siyasal değerlerin uygulanmasının kesinlikle olanaksız olduğu düşünülen kürtaj hakkı konusunda üç siyasal değeri kullandım (tabii ki daha çok var). Bu değerlerin daha ayrıntılı bir yorumu, kamusal akıl çerçevesinde geliştirildiği takdirde, sanırım makûl bir argüman doğuracaktır. En makûl ya da kesin argüman demiyorum: Bunun ne olduğunu ya da böyle bir şeyin var olup olmadığını bilmiyorum. {Böyle çok ayrıntılı bir yoruma örnek olarak bkz., Judith Jarvis Thomson, Abortion Boston Revieu/, 20 [Yaz, 1995]: 11, ancak ben buna birkaç ekleme yapmak isterdim.) Şimdi, konuya daha açıklık kazandırmak için varsayalım ki kamusal akılda kürtaj hakkı için makûl bir argüman vaı; ancak kamusal akılda bu hakkın verilmemesini savunan siyasal değerlerde eşit oranda makûl bir denge ya da sıralama yok. Böyle bir durumda, ama ancak böyle bir örnekte, kürtaj hakkı tanımayan bir kapsamlı doktrin kamusal akıla takılır. Oysa, eğer geniş kamusal aklın sözleşme koşulunu daha iyi biçimde ya da en az öteki görüşler kadar yerine getirdiği takdirde kamusal akılda davasını yerleştirmiş olur. Tabii kapsamlı bir doktrin tamamen akıl dışı olmadan da bir ya da birkaç konuda mantıksız olabilir.

214 la m a z ; 81 a y n ı g ö r ü ş ü p a y la ş a n v a t a n d a ş la r d a b e lli k o n u l a r d a h e r z a m a n a n la ş a m a z la r. Y in e d e, d a h a ö n c e s ö y le d iğ im g ib i o y l a m a n ın s o n u c u, y e t e r li d e r e c e d e a d il a n a y a s a l b i r r e jim in m a k û l v a t a n d a ş la r ı t a r a f ın d a n d e s t e k le n e n b ü t ü n h ü k ü m e t y e t k ilile r in in iç t e n lik le k a m u s a l a k ı l k a v r a m ı g e r e ğ in c e o y v e r d ik le r i t a k d ir d e m e ş r u k a b u l e d ilm e lid ir. B u s o n u c u n g e r ç e ğ i y a n s ıt t ığ ın ı y a d a d o ğ r u o ld u ğ u n u g ö s t e r m e z a m a m a k û l v e m e ş r u y a s a o la r a k, ç o ğ u n l u k ilk e s in e g ö r e b ü t ü n v a t a n d a ş l a r ı b a ğ la r. K a t o l i k l e r in k ü r t a j h a k k ı v e r ilm e s in e it ir a z e t m e le r i g ib i, m e ş r u b i r k a r a r a it ir a z e d e n le r ç ık a c a k t ır. K a m u o y u n a b u h a k k ın k a l d ı r ı l m a s ı i ç in ö n e s ü r d ü k l e r i a r g ü m a n ç o ğ u n l u ğ u n d e s t e ğ in i s a ğ la m a y a b ilir. 82 A m a k e n d ile r i k ü r t a j h a k k ı n ı k u l l a n m a k z o r u n d a d e ğ ild ir le r. B u h a k k ı m e ş r u s iy a s a l k u r u m l a r v e k a m u s a l a k ı l g e r e ğ in c e y a p ıla n b i r y a s a y a a it h a k o l a r a k t a n ı r l a r v e b u n e d e n le b u h a k k a ş id d e t k u l l a n a r a k k a r ş ı k o y m a z la r. Ş id d e t e b a ş v u r a r a k d ir e n m e k m a k û l d e ğ ild ir : b u, k e n d i k a p s a m lı d o k t r in l e r in i, k a m u s a l a k l a u y a r a k g a y r ı m a k û l o l m a y a n b i r ş e k ild e k a b u l e t m e y e n ç o ğ u n l u ğ a z o r la k a b u l e t t ir m e y e ç a l ı ş m a k d e m e k t ir. K u ş k u s u z K a t o l i k l e r k a m u s a l a k ı l g e r e ğ in c e k ü r t a j h a k k ın a k a r ş ı ç ık m a y a d e v a m e d e c e k le r d ir. K a m u s a l a k ı l, a k ı l y ü r ü t m e n in h e r b iç im in e a ç ık t ır. Ü s t e l ik K a t o l i k K il is e s in in k a m u s a l o lm a y a n a k ıl k a v r a m ın ın, ü y e le r in i k e n d i d o k t r in in e u y m a y a m e c b u r e t m e s i o n l a r ın a y n ı z a m a n d a k a m u s a l a k l a r ia y e t e t m e le r in e e n g e l d e ğ ild ir Bkz., Political Liberalisin, ders VI, böl.7.1, s Böyle bir argüman için bkz. Cardinal Joseph Bemadin, The Consistent Ethic: W hat Sort of Framework? O rigins, 16 (30 Ekim, 1986): Kardinalin öne sürdüğü kamusal düzen fikri şu üç siyasal değeri içermektedir: kamu barışı, insan haklarının temel koruyucuları ve bir hukuk toplumunda genel olarak kabul gören ahlâki davranış stardartları. Kardinal bundan başka, bütün ahlâki zorunlulukların yasakçı yurttaşlık kurallarına dönüştürülemeyeceğini savunuyor, siyasal ve toplumsal düzen için insan hayatını ve insan haklarını korumanın başta geldiğini düşünüyor. Kürtaj hakkı tanınmamasını bu üç değere dayanarak haklı göstermeyi umuyor. Tabii ki ben burada bu argümanın değerlendirmesini yapamam, ancak bunun kesinlikle bir kamusal akıl biçimi içinde yer aldığını söylemekle yetinebilirim. Bunun makûl olup olmadığı, ya da karşıt argümanlardan daha makûl olduğu farklı bir konudur. Kamusal akılda herhangi bir akıl yürütmede olduğu gibi, bu da yanıltıcı ya da hatalı olabilir. 83 Gördüğüm kadarıyla bu görüş Papaz John Courtney Murray ın We H o ld These Truths: Catholic Reflections on the American Proposition (New York: Sheed and Ward, 1960), s.l de

215 B e n im ü z e r in d e d u r d u ğ u m k o n u k ü r t a j s o r u n u o lm a d ığ ın d a n b u k o n u y u t a r t ış m a y a c a ğ ım a m a s iy a s a l lib e r a liz m in d a im a g e n e l b ir g ö r ü ş b i r l i ğ i s a ğ la m a s ı g e r e k m e d iğ in i v e b u n u s a ğ la m a m a s ın ın o n u n s u ç u o l m a d ığ ın ı v u r g u la y a c a ğ ım. V a t a n d a ş la r ın t a r t ış m a la r d a n v e a r g ü m a n l a r d a n ö ğ r e n e c e k le r i v e k a z a n a c a k l a r ı ç o k ş e y v a r d ı r ; t a r t ış m a l a r ın d a k a m u s a l a k l ı iz l e d ik le r i t a k d ir d e t o p lu m u n s iy a s a l k ü l t ü r ü n ü e ğ it ip, a n la ş m a y a v a r a m a s a la r b ile b i r b i r l e r in i d a h a iy i a n la r la r Ç ö z ü m s ü z l ü k l e i l g ili it ir a z ın a lt ın d a y a t a n b a z ı d ü ş ü n c e le r k a m u s a l a k ı l k o n u s u n d a ö r n e ğ in k a m u s a l a k l ın t e m e lin i o lu ş t u r a n m a k û l s i y a s a l a d a le t a n l a y ı ş l a r ı k ü m e s in in k e n d i ö z ü n d e ç o k d a r o ld u ğ u g ib i d a h a g e n e l a n la m d a it ir a z la r a y o l a ç m a k t a d ır. B u it ir a z, g ö r ü ş le r im iz in d a y a n d ığ ı v e d o ğ r u o ld u ğ u n a i n a n d ığ ım ız n e d e n le r i m u t la k a o r t a y a ç ı k a r m a m ız g e r e k t iğ in d e ıs r a r lıd ır. B ir b a ş k a d e y iş le, m u h a lif le r k e n d i k a p s a m lı d o k t r i n i m i z a ç ıs ın d a n g e r ç e ğ i y a d a d o ğ r u y u a n la t m a k z o r u n d a o ld u ğ u m u z k o n u s u n d a ı s r a r e t m e k t e d ir. N e v a r k i, b a ş t a d a s ö y le d iğ im g ib i, k a p s a m lı d o k t r in l e r e d a y a lı g e r ç e k v e d o ğ r u k a v r a m l a r ı k a m u s a l a k ı l d a y e r in i v a t a n d a ş la r a v a t a n d a ş o l a r a k h it a p e d e n s iy a s a l m a k û liy e t f i k r i n e t e r k e t m iş t ir. B u, ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r o la r a k h e r k e s in p a y la ş a c a ğ ı b ir s iy a s a l a k ı l y ü r ü t m e n in t e m e lin i o lu ş t u r m a k i ç in g e r e k li b ir a d ım d ır. B iz s iy a s a l v e t o p lu m s a l b i r d ü n y a n ın te m e l y a p ıs ın a a it s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r u m la r i ç in k a m u s a l g e r e k ç e le r a r a d ığ ım ız d a n b ir e y le r i v a t a n d a ş o l a r a k d ü ş ü n ü r ü z. V e b u h e r b ir e y e a y n ı t e m e l s iy a s a l k o n u m u s a ğ la r. B ü t ü n v a t a n d a ş la r a n e d e n le r g ö s t e r m e k le b ir e y le r e t o p lu m s a l k o n u m a s a h ip y a d a d a h a b a ş k a k ö k e n e a it d iy e b a k m a y ız, y a n i o n l a r ı ş u y a d a b u s o s y a l s ın ıf t a n, ş u y a d a b u m ü lk y a d a g e lir g u r u b u n d a n, y a d a ş u y a d a b u k a p s a m lı d o k t r in e s a h ip d iy e a y ır m a y ız. H e r b ir e y in y a d a g r u ki Kilisenin gebeliği önleme konusunda alması gereken tutum hakkındaki görüşüne benzer bir görüştür. Ayrıca M ario Cuomo nun 1984 teki Nötre Dame Konferansında kürtaj konusunda yaptığı konuşmaya, M o re Than Words: Th e Speeches o f M a rio Cuom o (New York: St. Martin s, 1993), s e bakınız. Bu ve bundan önceki dipnottaki konular hakkında tartışmaları ve açıklamaları ile bana Papaz M urray ı tanıttıklarından dolayı Leslie Griffin ve Paul Weithman a teşekkür borçluyum.

216 b u n ç ı k a r l a r ı n a - b a z e n b u ç ı k a r l a r ı g ö z ö n ü n e a lm a k z o r u n d a k a ls a k d a - h it a p e t m e y iz. B u n u n y e r in e b ir e y l e r i m a k û l v e a k ı l c ı, ö z g ü r v e e şit v a t a n d a ş la r o l a r a k g ö r ü r ü z v e o n l a r ın i k i a h l â k i g ü c e 84 v e h e r a n b e l i r l i i y i l i k a n la y ış ın a s a h ip o l d u k l a r ı n ı v e b u n u n z a m a n iç in d e d e ğ iş e b ile c e ğ in i d ü ş ü n ü r ü z. V a t a n d a ş la r ın b u ö z e llik le r i, o n l a r ın h a k k a n iy e t li b ir t o p lu m s a l iş b i r l i ğ i s is t e m in d e y e r a lm a la r ın ın v e t e m e l s iy a s a l s o r u n l a r ü z e r in d e k i y a r g ıla r ın a k a m u s a l g e r e k ç e le r a r a y ıp s u n m a la r ın ın g ö s t e r g e s id ir. K a m u s a l a k l ın b u k a v r a m ın ın k a m u s a l o lm a y a n a k l ın h e r t ü r ü ile b a ğ d a ş t ığ ın ın a lt ın ı ç iz m e k is t e r im.85 B u n l a r s iv il t o p lu m d a k i b ir ç o k k u r u lu ş u n iç y a ş a m ın a a it t ir v e d o ğ a l o la r a k a y n ı d e ğ ild ir ; f a r k l ı d in î k u r u l u ş l a r ı n ü y e le r in in p a y la ş t ığ ı f a r k l ı k a m u s a l o lm a y a n n e d e n le r b i lim s e l t o p lu m la r ın n e d e n le r i d e ğ ild ir. B iz t o p lu m d a k i b ü t ü n v a t a n d a ş l a r ın p a y la ş a b ile c e ğ i b i r g e r e k ç e le n d ir m e n in k a m u s a l t e m e lin i a r a d ığ ı m ız d a n, h e r k e s i k a p s a y ın c a y a k a d a r ş u y a d a b u k iş i v e g r u p l a r a g e r e k ç e g ö s t e r m e k b u n u s a ğ la y a m a z. T o p l u m d a k i b ü t ü n b ir e y le r d e n s ö z e t m e k, o n l a r ın d o ğ a la r ın ın te m e ld e a y n ı o ld u ğ u n u v a r s a y m a d ık ç a, a n la m s ız d ır. S iy a s e t fe ls e fe s in d e d o ğ a m ız h a k k ın d a k i f i k i r l e r i n b i r r o l ü d e, b ir e y le r i s t a n d a r t b ir b iç im d e y a d a k ilis e k a n u n la r ın a g ö r e e le a lm a k, b ö y le c e t ü m ü n ü n a y n ı t ü r d e n e d e n le r i k a b u l e d e c e ğ in i86 v a r s a y m a k o l m u ş t u r. O y s a s iy a s a l lib e r a liz m d e b iz b u t ip d o ğ a l y a d a p s ik o lo j ik g ö r ü ş le r le t e o lo jik y a d a s e k ü le r d o k t r in le r d e n k a ç ın m a y a ç a lış ır ız. İn s a n ın d o ğ a s ı ile ilg ili a ç ık la m a la r ı b ir y a n a b ır a k ıp o n u n y e r in e b ir e y le r i v a t a n d a ş o la r a k e le a la n s iy a s a l g ö r ü ş e d a y a n ır ız. 84 Bu iki güç, adalet anlayışı yetisi ve iyilik anlayışı yetisi Political Lib era lism 'dt ele alınmıştır. Özellikle ders I, böl. 3.2, s.19; ders II, böl.7.1, s.81; ders III, böl.3.3, s ; ders III, böl. 4.1, s.!08 e bakınız. 85 A.g.e., ders VI, böl..4, s Bazen normalleştirme terimi bu bağlamda kullanılmıştır. Örneğin, kişilerin belli dinî ya da felsefî alanda temel çıkarları ya da doğal bazı temel ihtiyaçları olabilir. Yine, kendilerini belli bir algılama biçimleri vardır. Bir Tommaso cu biz her şeyden çok, hattâ farkında olmasak bile Vi- sio D e i yi arzularız der: Bir Platon cu ise tanrının bir görünüşü için uğraştığımızı söyler, bir Marksist ise insan türü olarak kendimizi tanımaya çalıştığımızı söyler.

217 6. 3. B u ç a lış m a d a b a ş t a n b e r i v u r g u l a d ığ ım g ib i, s iy a s a l lib e r a liz m in e n ö n e m li y a n ı ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r ın h e m k a p s a m lı b i r d o k t r in i, h e m s iy a s a l b i r a n la y ış ı k a b u l e t m e le r id ir. N e v a r k i, k a p s a m lı b i r d o k t r in l e b u n a e ş lik e d e n s iy a s a l a n la y ış a r a s ın d a k i i l iş k i k o la y c a y a n lış a n la ş ıla b il ir. S iy a s a l lib e r a liz m k a p s a m lı d o k t r i n l e r i n m a k û l b iç im d e ö r t ü ş e n g ö r ü ş b ir liğ in d e n 87 s ö z e d e r k e n, b ü t ü n b u d i n î v e d in d ış ı d o k t r in l e r in, ilk e l e r i, id e a lle r i, s t a n d a r t la r ı k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r i t e r i n i y e r in e g e t ir e n a n a y a s a l d e m o k r a t ik b ir t o p lu m u g ü v e n c e y e a la n s iy a s a l a d a le t k a v r a m ı n ı d e s t e k le d iğ in i k a s t e t m e k t e d ir. B u y ü z d e n b ü t ü n m a k û l d o k t r in l e r b ö y le b i r t o p lu m u, b ü t ü n v a t a n d a ş la r ın a v ic d a n v e d in ö z g ü r l ü ğ ü d e d a h il e ş it te m e l h a k v e ö z g ü r l ü k le r s a ğ la y a n s iy a s a l k u r u m l a n ile b i r lik t e k a b u l e d e r.88 Ö t e y a n d a n, b ö y le d e m o k r a t ik b ir t o p lu m u d e s t e k - le y e m e y e n k a p s a m lı d o k t r in l e r m a k û l d e ğ ild ir. O n l a r ı n ilk e v e id e a lle r i k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in i y e r in e g e t ir m e z v e e ş it t e m e l ö z g ü r l ü k le r i s a ğ la m a k t a ç e ş it li y o l la r d a n b a ş a r ıs ız lığ a u ğ r a r. B u n a b i r ç o k k ö k t e n d in c i d o k t r in i, m o n a r ş ile r e v e ç e ş it li a r is t o k r a s ile r e t a n r ıs a l h a k t a n ıy a n d o k t r in i ö r n e k g ö s t e r e b ilir iz. B u a r a d a p e k ç o k o t o k r a s i v e d ik t a t ö r l ü k ö r n e k le r in i d e u n u t m a m a k g e r e k ir. A y r ıc a, m a k û l k a p s a m lı b i r d o k t r in d e d o ğ r u b ir y a r g ı h i ç b i r z a m a n k e n d i s iy a s a l a n la y ış ı iç in d e m a k û l b i r y a r g ı ile ç e liş m e z S iy a s a l a n la y ış ın m a k û l y a r g ıs ın ın d a k a p s a m lı d o k t in t a r a f ın d a n g e r ç e k v e d o ğ r u o ld u ğ u te y it e d ilm e lid ir. D o ğ a l o la r a k, k a p s a m lı d o k t r in l e r i d o ğ r u l a m a k, d ü z e lt m e k y a d a d e ğ iş t ir m e k v a t a n d a ş la r a k a lm ış b i r m e s e le d ir. B u d o k t r in le r, a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u n s iy a s a l d e ğ e r le r i n i ç iğ n e y e b ilir y a d a h iç e s a y a b ilir. A n c a k b u t a k d ir d e v a t a n d a ş la r b u d o k t r in l e r in m a k û l o ld u ğ u n u i d d ia e d e m e z le r. K a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r i k a m u s a l a k l ı v e iç e r iğ in i g e r e k li k ıla n ç o k ö n e m li b i r u n s u r o ld u ğ u n d a n, s iy a s a l lib e r a liz m b u g ib i d o k t r in l e r in h e p s in i re d d e d e r. M a k û l b i r k a p s a m lı d o k t r in d e, ö z e llik le d e d in s e l b i r d o k t r in d e 87 Böyle bir görüşbirliği fikri Political Liberalism 'de yer yeı ele alınmıştır, özellikle ders IV e ve dizine bakınız. 88 Bkz. a.g.e.j s.xviii (karton kapaklı baskı).

218 d e ğ e r le r s ır a la m a s ı b iz im b e k le d iğ im iz g ib i o lm a y a b ilir. B u n a g ö re, k u r t u l u ş v e e b e d i h a y a t -V is io D e i- g ib i d e ğ e r le r e üstün d e ğ e r le r d iy e lim. B u d e ğ e r, d iy e lim k i a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u n m a k û l s i y a s a l d e ğ e r le r in d e n d a h a y ü k s e k y a d a d a h a ü s t ü n. Ç ü n k ü m a k û l s i y a s a l d e ğ e r le r d ü n y e v i d e ğ e r le r d ir v e b u y ü z d e n d e ü s t ü n d e ğ e r le r d e n f a r k l ı v e d a h a a ş a ğ ı b i r d ü z le m d e d ir. N e v a r k i b u, d a h a d ü ş ü k a m a m a k û l d e ğ e r le r in d i n î d o k t r i n i n ü s t ü n d e ğ e r le r i t a r a f ın d a n ç iğ n e n e c e ğ i a n la m ın a g e lm e z. A s l ın d a m akûl b i r k a p s a m lı d o k t r in b u d e ğ e r le r in ç iğ n e n m e d iğ i b i r d o k t r i n d i r ; m a k û l s iy a s a l d e ğ e r le r in ç iğ n e n d iğ i d o k t r i n l e r m a k û l d e ğ ild ir. B u, s iy a s a l lib e r a liz m d e ö n e s ü r ü le n s iy a s a l m a k û l d ü ş ü n c e n in s o n u c u d u r. A n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r r e jim i k a b u l e d e r k e n, d in s e l b i r d o k t r in T a n r ı n ı n ö z g ü r lü ğ ü m ü z e ç iz d iğ i s ın ı r l a r b ö y le y m iş d i y e b il ir s ö z ü n ü h a t ır l a y a lım. 89 B ir b a ş k a y a n lış a n la m a ise, k a m u s a l a k ıl ç e rç e v e s in d e b ir t a r t ış m a d a L in c o l n ile D o u g l a s ın d e k i90 t a r t ış m a la r ın d a t a r a f t u t u la m a y a c a ğ ın ı id d ia ed e r. N e d e n t a r a f t u t u la m a s ın? O n l a r k ö le liğ in d o ğ r u lu ğ u y a d a y a n lış lığ ı h a k k ın d a k i te m e l s iy a s a l ilk e le r ü z e r in d e t a r t ış ıy o r l a r d ı. K ö le liğ e k a r ş ı ç ı k m a k a ç ık ç a a n a y a s a e s a s la r ın a g ö r e e ş it te m e l ö z g ü r lü k le r e s a h ip ç ık m a k o ld u ğ u n d a n L i n c o l n u n g ö r ü ş ü k u ş k u s u z (e n m a k û l g ö r ü ş o lm a s a b ile ) m a k û l, D o u g l a s ın g ö r ü ş ü ise m a k û l d e ğ ild i. B u y ü z d e n L i n c o l n u n g ö r ü ş ü h e r m a k û l k a p s a m lı d o k t r in t a r a f ın d a n d e s t e k le n m e k t e d ir. L i n c o l n u n g ö r ü ş ü n ü n K ö le liğ in İlg a s ın ı s a v u n a n la r ı n v e V a t a n d a ş lık H a k l a r ı H a r e k e t in e k a t ıl a n l a r ın d in s e l d o k t r in le r in e u y g u n o lm a s ı h iç d e ş a ş ır t ıc ı d e ğ ild ir. S iy a s a l h a y a t t a k a m u s a l a k l ın g ü c ü n ü b u n d a n d a h a iy i g ö s t e re n b i r ö r n e k v a r m ıd ır? Bkz Bazen siyasal liberalizmin siyasal değerlere, sanki bu değerlere sadece üstün değerlerle karşılaştırılarak değer biçilirmiş gibi, siyasal liberalizmin neden bu kadar büyük değer verdiği soruluyor. Oysa siyasal liberalizm böyle bir karşılaştırma yapmaz, metinden de anlaşılacağı gibi buna gerek de yoktur. 90 Bu konuda bkz. Michael J. Sandel, Revievv of P olitical L ibera lism, H a rvard L aw Revieıv, 107 (1994): , ve daha yakın tarihte Michael J. Sandel, D em ocracy s Discontent: Am erica in Search o f a Public Philosophy (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1996) s Belki siyasal anlayışın bir (ahlâki) doğru ya da yanlış meselesi olmadığını düşünenler olabilir. Oysa bu hatadır. Siyasal adalet anlayışları, daha başta belirtmiş olduğum gibi, başlı başına ahlâki düşüncelerdir. Böyle olunca da normatif bir değerleri vardır. Öte yandan, bazıları da ilgili si-

219 6. 4. Ü ç ü n c ü b i r g e n e l it ir a z is e k a m u s a l a k ı l k a v r a m ı n ı n g e r e k s iz o l d u ğ u v e iy i d ü z e n le n m iş a n a y a s a l b i r d e m o k r a s id e h i ç b i r işe y a r a m a y a c a ğ ı, k a m u s a l a k l ın s ı n ı r v e k ıs ı t l a m a l a r ı n ı n s a d e c e k e s k in t o p lu m s a l b ö lü n m e le r in y e r a ld ığ ı v e h e r b ir i e g e m e n s iy a s a l g ü c ü e le g e ç ir m e y e ç a lış a n b i r t a k ım d ü ş m a n d in s e l k u r u l u ş l a r ı v e s e k ü le r g r u p l a r ı iç e r e n t o p lu m la r d a f a y d a s a ğ la d ığ ı y o lu n d a d ır. B u it ir a z a g ö r e A v r u p a d e m o k r a s il e r in d e k i s iy a s a l t o p lu m la r d a v e A m e r i k a B ir le ş ik D e v le t l e r i n - d e b u g ib i e n d iş e le r b o ş u n a d ır. B u it ir a z d o ğ r u d e ğ ild ir v e t o p lu m b il im a ç ıs ın d a n y a n lış t ır. Ç ü n k ü v a t a n d a ş la r ın k a m u s a l a k l a b a ğ lı k a l m a y a r a k y u r t t a ş lık g ö r e v le r i n i y e r in e g e t ir m e m e le r i h a lin d e, b ö lü n m e le r v e d o k t r in l e r a r a s ı d ü ş m a n l ı k l a r v a r o lm a s a b ile, z a m a n iç in d e k e n d in i g ö s t e r e c e k t ir. D o k t r i n l e r a r a s ı u y u m v e u z la ş m a v e b i r h a l k ı n k a m u s a l a k l ı k a b u l e t m e s i n e y a z ık k i t o p lu m s a l h a y a t t a s ü r e k liliğ i o la n b i r d u r u m d e ğ il. U y u m v e u z la ş m a, k a m u s a l s iy a s a l k ü lt ü r ü n c a n l ılığ ın a v e v a t a n d a ş la r ın k a m u s a l a k l a b a ğ lılığ ı v e o n u n id e a lin in a y ır d ın a v a r m a la r ın a d a y a n ır. V a t a n d a ş la r k a m u s a l a k l ın id e a lin i d o ğ r u la m a n ın b i r y a r a r ı o l m a d ı ğ ı n ı g ö r ü p b u id e a li g ö z a r d ı e t t ik le r in d e k o la y c a h u z u r s u z lu ğ a v e h ı r ç ı n lığ a k a p ılır la r. B u b ö lü m d e t e k r a r b a ş l a d ığ ım ız y e r e d ö n e r s e k, k a m u s a l a k l ın f a z la k ı s ıt l a y ıc ı o lm a d ığ ın ı n a s ıl k a n ıt la y a c a ğ ım ı y a d a k a m u s a l a k ıl ş e k il le r in in g e r e k t iğ i g ib i t a n ım la n ıp t a n ım la n m a d ığ ın ı b ile m iy o r u m. B u n u n y a p ıla b ile c e ğ in d e n k u ş k u l u y u m. Y in e d e eğer, ö r n e k le r in b ü y ü k b i r k ıs m ı k a m u s a l a k ıl ç e r ç e v e s in e g ir iy o r s a v e b u ç e rç e v e y e u y m a y a n ö r n e k le r in t ü m ü b iz im b u n l a r ı n n e d e n g ü ç lü k ç ı k a r d ı ğ ın ı a n la y a b ile c e ğ im iz b e lli ö z e llik le r t a ş ıy o r s a v e b u g ü ç lü k le r o r t a y a ç ı k t ı k ç a b iz e b u n la r l a n a s ıl b a ş a ç ık a b ile c e ğ im iz i g ö s t e r iy o r s a, b u n u n c id d i b i r s o - yasal anlayışların halkın kendisine ait mevcut kurumlan siyasal verilere göre nasıl kurduğuna bağlı olduğunu düşünürler. Bu açıdan bakıldığında 1858 de köleliğin hüküm sürmesi, Lincoln un eleştirilerinin ahlâki, bir doğru ve yanlış meselesi olduğu ve kesinlikle siyasa! bir mesele olmadığı anlamını taşır. Siyasalın halkın siyaseti tarafından belirlendiğini söylemek siyasal terimini kullanmaya olanak verir. Ancak bu takdirde bu normatif bir fikir olmaktan çıkar ve o zaman da artık kamusal aklın bir parçası değildir. Siyasalın temel bir kategori olduğu ve siyasal adalet anlayışlarını kapsayan gerçek ahlâki değerleri kapsadığı fikrine sıkıca sarılmalıyız.

220 r u n t e ş k il e t m e d iğ in i s a n ıy o r u m. B u h e m e n k a m u s a l a k ı l ç e r ç e v e s in e u y m a y a n ö n e m li a n a y a s a l e s a s la r v e t e m e l a d a le t d a v a la r ın a a it ö r n e k le r in o lu p o lm a d ığ ın ı v e e ğ e r v a r s a b u n l a r ı n n e d e n g ü ç l ü k ç ı k a r d ı ğ ı g i b i g e n e l b i r s o r u y u g ü n d e m e g e t ir e c e k t ir. B e n b u m a k a le d e b u s o r u l a r ı e le a lm ıy o r u m. 7. S O N U Ç B a ş t a n b e r i ç a ğ ım ız d ü n y a s ın d a ç o k k a y g ı v e r ic i b i r s o r u ü z e r in d e d ü ş ü n m e k t e y im : D e m o k r a s i ile d in s e l y a d a d in d ış ı k a p s a m lı d o k t r i n l e r b a ğ d a ş a b il ir m i? B a ğ d a ş a b ilir s e b u n a s ıl o lu r? B u g ü n d in v e d e m o k r a s i a r a s ın d a k i b i r ç o k u y u ş m a z lık b u s o r u y u a k l a g e t ir iy o r. B u n u y a n ıt la m a k i ç in s iy a s a l lib e r a liz m k e n d i b a ş ın a a y a k t a d u r a n b i r s i y a s a l a d a le t a n la y ış ı ile k a p s a m lı b i r d o k t r in a r a s ın d a a y ır ım y a p a r. K i l i s e n in y a d a İ n c i l i n o t o r it e s in e d a y a n a n d in s e l b ir d o k t r in t a b i î k i li b e r a l k a p s a m lı b i r d o k t r in d e ğ ild ir : Ö n d e g e le n d in s e l v e a h l â k i d e ğ e r le r i K a n t ın y a d a M i l l in ö n e s ü r d ü ğ ü d e ğ e r le r d e ğ ild ir. Y in e d e, b ö y le b i r d o k t r in a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u v e o n u n k a m u s a l a k l ın ı k a b u l e d e b ilir. B u r a d a k i t e m e l m e s e le k a m u s a l a k l ın s iy a s a l b i r f i k i r o l d u ğ u v e s iy a s a l k a t e g o r iy e g ir d iğ id ir. K a m u s a l a k l ın iç e r iğ in i k a r ş ı l ı k l ı l ı k k r it e r in i y e r in e g e t ir e n b i r d iz i ( lib e r a l) s iy a s a l a d a le t a n la y ış la r ı b e lir le r. D in s e l in a n ış l a r v e b u y r u k l a r d in v e v ic d a n ö z g ü r l ü ğ ü d e d a h il te m e l a n a y a s a l ö z g ü r l ü k le r e u y g u n o ld u ğ u s ü r e c e k a m u s a l a k ı l b u n l a r ı n a la n ın a g ir m e z. D i n ile d e m o k r a s i a r a s ın d a b i r s a v a ş o lm a z v e b u n a d a g e r e k y o k t u r. B u b a ğ la m d a s iy a s a l lib e r a liz m t a r ih t e o r t o - d o k s K a t o l i k l i k ile ç a t ış a n A y d ın l a n m a L ib e r a liz m in d e n k e s in lik le f a r k l ı d ı r v e b u n a k a r ş ı ç ık a r. D e m o k r a s i ile m a k û l d in s e l d o k t r i n l e r a r a s ın d a v e m a k û l d in s e l d o k t r i n l e r i n k e n d i a r a l a r ı n d a k i u y u ş m a z lık la r, a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r t o p lu m d a k i m a k û l a d a le t i l k e l e r i n in s ı n ı r l a r ı iç in d e k a l a r a k b ü y ü k ö lç ü d e y a t ış t ır ıla b ilir. B u n u n n e d e n i h o ş g ö r ü i lk e s id ir v e b e n b u i l k e n in i k i ş e k ild e a n la ş ıl a b il e c e ğ in i b e lir t m iş t im. 92 B u n l a r d a n b ir i t a m a

221 m e n s iy a s a l o lu p, m a k û l b i r s iy a s a l a d a le t a n la y ış ı g e r e ğ in c e d in ö z g ü r lü ğ ü n ü k o r u y a n h a k v e g ö r e v le r b a ğ la m ın d a if a d e e d ilm iş t ir.93 D iğ e r i ise t a m a m e n s iy a s a l o lm a y ıp d in s e l y a d a d in d ış ı b i r d o k t r i n i n iç e r iğ i ile if a d e e d ilm iş t ir. O y s a, s iy a s a l a n la y ış h a k k ı n d a k i m a k û l b i r y a r g ı n ın g e r ç e k liğ i y a d a d o ğ r u lu ğ u n u n m a k û l b i r k a p s a m lı d o k t r in c e d o ğ r u l a n m a s ı ş a r t t ır.94 B u d u r u m d a, s a r ın ım m a k û l b i r k a p s a m lı d o k t r in s iy a s a l h o ş g ö r ü y e a it b i r a r g ü m a n ı k a b u l e d e r. K u ş k u s u z v a t a n d a ş la r h o ş g ö r ü v e a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u n d iğ e r u n s u r la r ın a a it te m e l g e r e k ç e le r in s iy a s a l o lm a y ıp d a h a z iy a d e k e n d i d in s e l y a d a d in d ı ş ı d o k t r i n l e r i n i n iç in d e y e r a ld ığ ın ı d ü ş ü n e b ilir le r. V e b u g e r e k ç e le r in g e r ç e k v e d o ğ r u g e r e k ç e le r o ld u ğ u n u s ö y le y e b il ir l e r ; s iy a s a l g e r e k ç e le r i y ü z e y s e l, t e m e l g e r e k ç e le r i ise k ö k e n d e b u l a b il ir le r. Y in e d e b u r a d a b ir u y u ş m a z lık y o k t u r, s a d e c e b i r y a n d a s iy a s a l a d a le t a n la y ış la r ı ç e r ç e v e s in d e, ö te y a n d a d a k a p s a m lı d o k t r i n l e r g e r e ğ in c e v a r ıla n u y u m lu y a r g ı l a r s ö z k o n u s u d u r. A n c a k, k a m u s a l a k ıl y o l u y la u z la ş m a y a v a r m a n ın d a s ı n ı r l a r ı v a r d ır. V a t a n d a ş la r ı k a r ş ı k a r ş ıy a g e t ir e n b a ş lıc a ü ç t ü r u y u ş m a z lık v a r d ır : B u n l a r u z la ş m a y a k a p a l ı k a p s a m lı d o k t r in l e r d e n d o ğ a n u y u ş m a z lık l a r ; s t a t ü, s ı n ı f y a d a m e s le k i f a r k l ıl ık l a r d a n y a d a e t n is it e, c i n s iy e t y a d a ı r k f a r k l ıl ık l a r ı n d a n d o ğ a n u y u ş m a z lık la r ; v e s o n o la r a k d a m u h a k e m e s o r u m l u lu ğ u n d a n k a y n a k l a n a n u y u ş m a z lık la r d ır. 95 S iy a s a l 93 Bkz. Political Liberalistn, ders II, böl , s Esas noktalar özet olarak şöyle belirlenebilir: (1) Makûl kişilerin tümü aynı kapsamlı doktrini kabul etmezler. Bunun yargı sorumluluğunun bir sonucu olduğu söylenir. Bkz., not 95. (2) Birçok makûl doktrin kabul edilmiştir ama bunların hepsi (kapsamlı bir doktrinin içinde yargıya vurulduğunda) doğru ya da gerçek değildir. (3) Makûl kapsamlı doktrinlerin herhangi birini kabul etmek makûliyete aykırı değildir. (4) Bizim makûl doktrinlerimizden başkalarını kabul edenlerin de makûl olduklarını ve bu yüzden doğal olarak mantıksız olmadıklarını kabul ederiz. (5) Bir doktrinin makûl olduğunu kabul etmenin de ötesinde bu doktrine inandığımızı kabul etmekle makûliyetin dışına çıkmış olmayız. (6) Makûl kişiler^ siyasal erke sahip olduklarında bunu öteki makûl ama kendilerinden farklı doktrinleri baskı altında tutmak için kullanmayı makûl bulmazlar. 94 Bkz., Bu sorumluluklar P olitical Liberalistn, ders II, böl.2*de ele alınmıştır. Bunlar kabaca makûi ve akılcı kişiler arasındaki anlaşmazlığın kaynağı ya da nedenidir. Bu sorumluluklar farklı türde kanıtların, değerlerin ve buna benzer şeylerin ağırlığını dengelemeyi gerektirir ve gerek kuramsal gerek pratik yargıları etkiler.

222 l ib e r a liz m b i r i n c i d e r e c e d e b i r i n c i t ip t e k i u y u ş m a z lık la r l a ilg ile n ir. S i y a s a l lib e r a liz m k a p s a m lı d o k t r in l e r im iz b ir b ir l e r iy l e b a ğ d a ş m a s a la r v e b u n la r d a n t a v iz v e r m e k o la n a k s ız o ls a b ile, m a k û l d o k t r in l e r i k a b u l e d e n v a t a n d a ş la r y in e d e b a ş k a t ü r d e g e r e k ç e le r i, y a n i s iy a s a l a d a le t a n la y ış la r ı b a ğ la m ın d a v e r ile n g e r e k ç e le r ü z e r in d e a n la ş m a y a v a r a b ilir le r. B e n a y r ıc a b ö y le b i r t o p lu m u n v a t a n d a ş la r ın s iy a s a l, e k o n o m i k v e t o p lu m s a l te m e l ç ı k a r l a r ı a r a s ın d a k i u y u ş m a z lık la r l a i l g ili i k i n c i t ü r d e k i u y u ş m a z lık la r ı ç ö z ü m e u l a ş t ır a c a ğ ın a in a n ıy o r u m. B iz b ir k e z m a k û l a d a le t ilk e l e r in i k a b u l e ts e k, b u n l a r ı n (e n m a k û l o lm a s a b i le ) m a k û l o l d u k l a r ı n ı n a y ır d ın a v a r s a k, y a d a s iy a s a l v e t o p lu m s a l k u r a m l a r ım ız ı n b u n la r ı k a r ş ıl a d ığ ın a m a k û l o la c a ğ ın a in a n s a k, i k i n c i t ü r d e k i u y u m a z l ık l a r ı n o r t a y a ç ık m a s ın a g e r e k k a l m a z y a d a b ö y le s i- n e g ü ç lü b i r ş e k ild e o r t a y a ç ık m a z. S iy a s a l lib e r a liz m b u u y u ş m a z lık l a r ı a ç ık ç a e le a lm a z, b u n l a r ı n h a k k a n iy e t o l a r a k a d a le t y a d a b i r b a ş k a m a k û l s iy a s a l a d a le t a n la y ış ı t a r a f ın d a n h a l le d ilm e s in i b e k le r. S o n o la r a k, y a r g ı s o r u m l u lu ğ u n d a n d o ğ a n u y u ş m a z lık la r h e r z a m a n m e y d a n a g e lir v e a n la ş m a o la s ılığ ın ı s ın ır la r M a k û l k a p s a m lı d o k t r in l e r a n a y a s a l d e m o k r a t ik s iy a s a n ın e s a s la r ı n ı r e d d e t m e z le r.96 Ü s t e l ik m a k û l k iş il e r i k i ş e k ild e t a n ım la n ır : B i r i n c is i, o k iş il e r k e n d i ç ı k a r l a r ı n a u y g u n o ls u n, o lm a s ın e ş it i n s a n l a r a r a s ın d a h a k k a n iy e t l i k o ş u l l a r a d a y a lı t o p lu m s a l i ş b ir liğ i ö n e r m e y e h a z ı r d ı r l a r v e k a r ş ı t a r a f d a b u n a u y a r s a, b u k o ş u l la r a r ia y e t e d e r le r ; 97 İ k i n c is i, m a k û l k iş il e r y a r g ı s o r u m l u lu ğ u n u n d e m o k r a t ik b i r t o p lu m d a m a k û l h o ş g ö r ü d ü ş ü n c e s in e y o l a ç a n s o n u ç la r ın ı k a b u l e d e r le r.98 S o n u n c u s u ise m a k û l v a t a n d a ş la r ın s iy a s a l o t o r it e n in g e n e l y a p ıs ın a u y g u l a m a la r ı g e r e k e n m e ş r u y a s a f i k r i d i r. 99 B u v a t a n d a ş la r s iy a s a l y a ş a m d a k e s in ç o ğ u n l u k e ld e e t m e n in n e re d e y s e o la n a k s ız o ld u ğ u n u b i lir le r, b u y ü z d e n k a r a r l a r a v a r m a k i ç in m a k û l b ir d e m o k r a t ik a n a y a - 96 A.g.e., s.xviii. 97 A.g.e.yders II, böl. 1.1, s A.g.e., ders II, böl , s A.g.e., ders IV, böl , s

223 s a n ın ç o ğ u n l u ğ a d a y a lı y a d a d a h a b a ş k a ç o ğ u lc u o y la m a u s û ll e r i i ç e r m e s i g e r e k ir. 100 T e m e l s iy a s a l s o r u n l a r g ü n d e m e g e ld iğ in d e k a m u s a l a k ı l b a ğ la m ın d a s iy a s a l m a k û liy e t k e n d i b a ş ın a y e t e r lid ir. K u ş k u s u z, k ö k t e n d i n c i d o k t r i n l e r ile o t o k r a t ik v e d ik t a t ö r y ö n e t ic il e r k a m u s a l a k ı l k a v r a m ın a v e t a r t ış m a c ı d e m o k r a s iy e k a r ş ı ç ı k a c a k l a r d ı r. O n l a r d e m o k r a s i n in d in le r in e a y k ı r ı y a d a s a d e c e o t o k r a t ik y a d a d ik t a t ö r lü k y ö n e t im i n in s a ğ la y a b ile c e ğ i d e ğ e r le r d e n y o k s u n b ı r a k a c a k b i r k ü lt ü r e y o l a ç a c a ğ ın ı s ö y le y e c e k le r d ir. 101 O n l a r d i n î y a d a f e ls e f î a ç ıd a n g e r ç e k o la n ın s iy a s a l a ç ıd a n m a k û l o la n ı ö n e m s iz k ı la c a ğ ın ı ile r i s ü r e r le r. B iz s a d e c e b ö y le b i r d o k t r i n i n s iy a s a l o l a r a k m a k û l o lm a d ığ ın ı s ö y lü y o r u z. S iy a s a l lib e r a liz m d e b u n d a n d a h a f a z l a s ın ı s ö y le m e k g e r e k s iz d ir. B a ş t a b e lir t t iğ im g ib i, 102 h e r g e r ç e k t o p lu m, m a k û l v a t a n d a ş la r ı n e k a d a r e g e m e n v e e t k ili o lu r s a o ls u n, n o r m a ld e d e m o k r a t ik b i r t o p lu m la b a ğ d a ş m a y a n, k ö k t e n d i n c i i n a n ç l a r g ib i b a z ı d in s e l d o k t r in le r, y a d a o t o k r a s i v e d i k t a t ö r l ü k g ib i ç a ğ ım ız d a k o r k u n ç ö r n e k le r i n i g ö r d ü ğ ü m ü z b e lli d in d ış ı ( s e k ü le r ) ç o k s a y ıd a d o k t r in l e r iç e r e c e k tir. K a m u s a l a k l ın b u t a n ım ın d a h e r n e k a d a r m a k û liy e t k a v r a m ı v e m a k û l v a t a n d a ş la r ın r o l ü ü z e r in e o d a k l a n m ı ş o ls a k d a, a n a y a s a l d e m o k r a t i k b i r r e jim d e m a k û l o lm a y a n d o k t r i n l e r i n n e ö lç ü d e iş le r liğ e s a h ip o la b ile c e ğ i v e h o ş g ö r ü le b ile c e ğ i, y e n i v e f a r k l ı b i r s o r u d e ğ ild ir. H o ş g ö r ü n ü n m a k û l d o k t r in l e r i ç in b i r t a n ım ı, m a k û liy e t t e n u z a k d o k t r i n l e r i ç in d e b a ş k a b i r t a n ım ı y o k t u r. H e r i k i d a v a d a u y g u n s i y a s a l a d a le t ilk e l e r i v e b u ilk e l e r in iz in v e r d iğ i d a v r a n ış la r la ç ö z ü m e u l a ş t ı r ı l ı r. 103 M a k û l o lm a y a n d o k t r i n l e r d e m o k r a t ik k u r u m l a r i ç in b i r te h d it t ir, ç ü n k ü b u d o k t r i n l e r a n a y a s a l r e jjim e a n c a k b i r modus vivend i o l a r a k r a z ı o la b ilir le r. M a k û l o lm a y a n d o k t r in l e r in v a r lığ ı, k a m u s a l a k l ın id e a lin e v e m e ş r u h u k u k f i k r i n e s a h ip m a k û l b i r d e m o k r a t ik 100 A.g.e., ders IX, böl. 2.1, s Demokrasiye karşı dinî ya da otokratik itirazlar kamusal akıl çerçevesinde yürütülemez. 102 Bkz., not Bkz., A Theory o f Justice, böl. 35 (hoşgörüsüzlere hoşgörü gösterilmesi hakkında): Political L i beralisin, ders V, böl. 6.2, s

224 t o p lu m a u la ş m a a m a c ın a k e t v u r u r. B u, k a m u s a l a k ı l k a v r a m ın ın h a ta s ı y a d a b a ş a r ıs ız lığ ı d e ğ ild ir, a n c a k k a m u s a l a k l ın g e r ç e k le ş t ir e b ile c e ğ i ş e y le r in d e b i r s ı n ı r ı o ld u ğ u n u g ö s t e r ir. B u s ı n ı r b u id e a li m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r t a m o l a r a k g e r ç e k le ş t ir m e y e ç a lış m a n ın d e ğ e r in i v e ö n e m in i a z a lt m a z B ir Adalet Kuram ı ile Siyasal Liberalizm a r a s ın d a k i t e m e l f a r k ı b e lir t e r e k b it ir iy o r u m. B i r i n c i s i L o c k e, R o u s s e a u v e K a n t ın t e m s il e t t iğ i t o p lu m s a l s ö z le ş m e f ik r in d e n, g e n e ld e ç o k y ı k ı c ı o ld u ğ u d ü ş ü n ü le n it ir a z l a r a a r t ık a ç ı k o lm a y a n v e u z u n s ü r e d ir e g e m e n k a lm ış f a y d a c ı l ı k g e le n e ğ in e k a r ş ı ü s t ü n lü ğ ü n ü k a n ıt la y a n b i r a d a le t k u r a m ın ı a ç ık b ir b iç im d e g e liş t ir m e y e ç a lış ır. B ir Adalet K uram ı n ın a m a c ı, b u k u r a m ın b iz im t a r a f s ız y a r g ı a d a le t i k a v r a m ım ız a e n ç o k y a k l a ş a n y a p ıs a l ö z e llik le r i o r t a y a ç ı k a r a r a k d e m o k r a t ik b i r t o p lu m iç in e n u y g u n a h l â k i t e m e li o lu ş t u r m a k t ır. A y r ıc a, b u r a d a h a k k a n iy e t o la r a k a d a le t k a v r a m ı, k e n d i iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m u n u n b ü t ü n ü y e le r in in a y n ı d o k t r i n i k a b u l e ttiğ i k a p s a m lı b i r d o k t r in o la r a k y e r a lm a k t a d ır ( k it a p t a k a p s a m lı d o k t r i n t e r im i k u lla n ılm a m ış t ır ). B u t ü r d e iy i d ü z e n le n m iş t o p lu m m a k û l ç o ğ u lc u lu ğ a t e rs d ü ş e r v e Siyasal Liberalizm d e b ö y le b i r t o p lu m u o la n a k s ız s a y a r. B u b a k ım d a n Siyasal Liberalizm f a r k l ı b i r s o r u n u e le a lır : D i n s e l y a d a d in d ış ı k a p s a m lı b i r d o k t r i n i v e ö z e llik le K i l is e y a d a İ n c i l g i b i d in o t o r it e le r in i k a b u l e d e n le r in a y n ı z a m a n d a a n a y a s a l d e m o k r a t ik b i r t o p lu m u d e s t e k le y e n m a k û l b i r s iy a s a l a n la y ış a s a h ip o lm a l a r ı n a s ıl m ü m k ü n o lu y o r? S iy a s a l a n la y ış la r ın h e m lib e r a l v e k e n d i b a ş ı n a a y a k t a d u r a n h e m d e k a p s a m lı o lm a d ığ ı d ü ş ü n ü lü r, o y s a d in s e l d o k t r in l e r k a p s a m lı o l a b i l i r a m a lib e r a l o la m a z. S ö z k o n u s u ik i k it a p ta b ir k a m u s a l a k ı l k a v r a m ı o lm a s ın a r a ğ m e n b u k it a p l a r s im e t r ik d e ğ ild ir. B ir in c is in d e k a m u s a l a k ı l k a p s a m lı lib e r a l b i r d o k t r in o l a r a k v e r ilm iş, İ k in c is in d e is e k a m u s a l a k ı l, v a t a n d a ş la r ın k a p s a m lı d o k t r in l e r in e b u d o k t r in l e r d e m o k r a t ik s iy a s a y a u y d u ğ u s ü r e c e m ü d a h a le e t m e y e n v e ö z g ü r v e e ş it v a t a n d a ş la r c a p a y la ş ıla n s iy a s a l d e ğ e r le r h a k k ı n d a a k ı l y ü r ü t m e n in b i r y o l u d u r. B ö y le c e, Siyasal Liberalizm d e k i iy i

225 d ü z e n le n m iş d e m o k r a t ik t o p lu m, e g e m e n v e e t k e n v a t a n d a ş la r ın b ir - b ir iy l e b a ğ d a ş m a y a n a m a m a k û l k a p s a m lı d o k t r in l e r i k a b u l e t t ik le r i v e b u y ö n d e d a v r a n d ık l a r ı b ir t o p lu m d u r. B u d o k t r in l e r b u n a k a r ş ıl ı k te m e l h a k l a r ı, ö z g ü r l ü k le r i v e t o p lu m u n te m e l y a p ıs ı iç in d e v a t a n d a ş la r a a it f ır s a t l a r ı b e lir le y e n m a k û l s iy a s a l a n la y ış la r ı (e n m a k û l a n l a y ı ş l a r o lm a s a b ile ) d e s t e k le rle r.

226 Dizin Abdullahi Ahmed En-Naim, 164n Adalet duygusu: ve doğru nedenlere dayalı istikrar, 16, 46-48; ve Halkların Yasası, 18; ve ahlâki güçler, 100, Adalet Kuramı (A Theory ofjustice), 1-2, 3 8,41n, 43, 60, 88n, 92n, 94n, 169n, 171n, 174n; hakkaniyet olarak adaletin uluslararası hukuka genişletilmesi, 2; makûliyet in kullanımı, 93; akılcılık kavramı, 95, adil tasarruf hakkında, ; fark ilkesinin küresel olarak uygulanması, 127; liberal demokratik bir halk için makûl adalet görüşünün anahatlarını çizer, 141; ve kadınlar için eşit adalet, n; Siyasal Liberalizm 'den nasıl ayrılır, ; toplumsal sözleşme kavramından bir adalet kuramı geliştirmeyi amaçlar; kapsamlı bir doktrinde hakkaniyet olarak adalet, 193 Adalet, ilkeleri: kuruluşları sınırlar ancak iç yaşamlarına doğrudan karışmaz, ; ve aile, Adil halklar: devletlerin aksine, öteki halklara eşit halklar olarak gerekli saygıyı gösterirler, 36. Ayrıca bkz. Halklar Adil tasarruf ilkesi, Ahlâki güçler: tanımı, 100, 185 Aile: devletin meşru ilgisi, 160; tek eşlilik ve eşcinsel evlilikler, 160; temel yapının bir parçası olarak ; toplumun ve kuşaklar boyu toplum kültürünün düzenli biçimde oluşması ve üretilmesinin temelindeki başlıca rolü, 170; çocukların ahlâki gelişimini ve eğitimini sağlamadaki ana rolü, 170; ve fırsat eşitliği, 171; kamusal aklın uygulanması, 171; siyasal ilkeler iç yaşama bazı sınırlamalar getirir, 172; ve kadın eşitliği ve bağımsızlığı, 172, ; Mill e göre, 173, içinde iş bölümü, ; ve eşit adalet, 175; temel özgürlükler nedeniyle aile içinde eşit iş bölümü mecbur tutulamaz, 175 Akıl yürütme: kamusal tartışma biçimi olarak, tanımı, Akılcılık, fikri; farklı yorumları, 30; pratik akıl ilkelerinden gelmeyen içeriği, 93n; gerekli ya da yeterli koşullarla tanımlanmayan kavramı, 93-95; ilkeleri saymak, Alperovitz, Gar, 109n Ambrose (Aziz), 113n Amerika Birleşik Devletleri: zayıf demokrasilerin yıkılışının tarihi, 55 Anayasal demokrasiler: birbirleriyle savaşmazlar, 6; liberal bir toplumla aynıdır, 13; yeterli derecede adil olduklarında özellikleri, 24; bu demokrasilerde seçimlerin kamu tarafından finanse edilmesi ve kamusal siyasal tartışmalar, 24n; öteki toplum biçimlerinden üstündür, 66; bu demokrasilerde din ve kamusal akıl, ; ve doğru nedenlere dayılı istikrar, 162; ve İslam, 164n. Ayrıca bkz. Demokrasi; Liberal adalet kavramı; Liberal toplum Anayasal esaslar, tanımı, 145n; makûl

227 kapsamlı doktrinlerin karşı çıkmadığı, 147; tehlikeye girdiğinde vatandaşlar kamusal akıl doğrultusunda akıl yürütmeli, 181 Anayasal özgürlükler, temel: liberalizm için önkoşuldur, 14, 51; bütün olanaklar sağlanmadan sadece resmiyette kalır, 52 Anscombe, G.E.M., 114n Anti-semitizm (Yahudi düşmanlığı), Antlaşmalar: halkların uyma görevi, 38 Aquinolu Tommaso, Aziz, 113n, 155n Arendt, Hannah, 21n, 112n Aristoteles, 155n Arjantin, 118 Aron, Raymond, Askere alma: liberal anlayışa göre sadece özgürlüğü koruma amacıyla yapılabilir, 99 Askerler: düşman, adil bir savaşta sivillerin aksine saldırılabiliı; ; vatanseverlikleri çoğu kez zalimce istismar edilir, Atina, demokrasisi, 30n, 55 Audi, Robert, 160n Augustine (Aziz), 113n Auschwitz, 20 Axelrod, Robert, 29n Ayrılma, halkların hakkı: sınırlamaları, 39; Amerikan iç savaşında Güney in hakkı yoktu, 39n Aziz Bartholameo Günü, 22 Bağımsızlık, halkların hakkı: sadece bazı sınırlar çerçevesinde geçerlidir, 39 Barış: memnuniyete karşı güç ile ya da yetersizlik nedeniyle, 49; Halkların Yasasının sürekli barış koşulu, 90. Ayrıca bkz. Demokratik barış Barry, Brian, 88n Bartov, Omar, 108n Başlangıç durumu, 153; halkların yasasına genişletilmesi, 8, 15-16; ilk uygulaması liberal toplumlarda yerel adalet için gereklidir, 27, 31; temsil modeli olarak, 31-33, 63; bilgisizlik peçesini içeriı; 31-33, 125; ilk uygulamada önemli beş özelliği, 32; ikinci uygulaması liberal anlayışı Halkların Yasasına boyut katsa, 33-35, 125; başlangıç durumunda makûl olarak biçimlendirilen halklar, 33; ikinci uygulamasında hangi bilgisizlik peçesi bu bilgiyi dışarıda bırakır, 33-34; ikinci uygulamasında beş önemli özellik, 34-35; Halkların Yasası için argüman, 41-44; birinci ve ikinci kullanımlarının benzer olmadığı üç yol, 41-42, 60; ikinci kademesinde Halkların Yasasmm farklı yorumları, 43; düzgün hiyerarşik halkların temsil modeli olarak, 68, 73-76; Halkların Yasasmda üç kez kullanıldı, 75; küresel uygulaması ve kozmopolit adalet, 87-89; esnekliği, 92; ikinci uygulamasında halkların eşit biçimde temsil edilmelerinin sağlanması, Beitz, Charles, 39n, 88n; küresel bölüştü- rücü adalet görüşü, ; kaynakların yeniden dağılımı ilkesi, 127, 128; küresel bölüşüm ilkesi, 127; küresel fark ilkesi, 127; global ilkesinin kabul edilemez sonuçları vardır, Benhabib, Seyla, 154n Bergerud, Eric, 104n Bernadin, Kardinal Joseph, 183n Bernstein, Barton, 11 On Bildiri/me: kapsamlı doktrinlerin, 168

228 Bilgisizlik peçesi, 31; neden ince değil de kalırı, 32-33; başlangıç durumu Halkların Yasasına genişletilmesine, 33-34, 44. Ayrıca bkz. başlangıç durumu Bilgrami, Akeel, 164n Bireylerarası kıyaslamalar: ve temel hakların rolü, 14 Birinci Anayasa Değişikliği: ve din özgürlüğü, 179 Birincil değerler: işlerliği, 13-14; bireyler arası karşılaştırmalar, Birleşmiş Milletler: halklar arasmda işbirliğini düzenleyen kuruluşa örnek olarak, 37, 75-76, 90 Bismark, Otto von, 55 Bonhoeffer, Dietrich, 23n Brierly, J.L., 38n Buckley e karşı Valeo, Dworkin Yüksek Mahkeme kararına karşı çıkar; 152n Bullock, Alan, 108n Burrin, Philippe, 21n Carr, E.H., 5n Churchill, Winston, 5n, 107n, 110 Cihâd: askeri değil, dinsel ve ahlâki anlamı, 81 Clausevvitz, Cari von, 26 Cohen, Joshua, 15n, 122n, 151n, 154n, 172n Cooper, John, 24n Cuomo, Mario, 184n Curry, Thomas J., 178n, 179n Çalışma/iş: olanağı, öz-saygı için gereklidir, 53 Çiftli etki, Katolik doktrini: olağanüstü aciliyet istisnasına karşı çıkar; 114 Çocuklar: temel hakları, 174, Çoğulculuk, olgusu: makûl çoğulculuk gerçeğine karşı, 33 Dağılım Adaleti, halklar arasında: 111:16, ; halklar arasında eşitlik, ; halklar arasındaki eşitsizlik her zaman haksız olmayabilir, 124 Davis, Jefferson, 135n Demokrasi: farklı demokrasi kavramları, 151; ve din ve kamusal akıl, ; ve meşru hukuk yükümlülüklerini kabul etme görevi, 163; ve İslam, 164n; her vatandaşın eşitlikten tümüyle yararlanmasını hedefler, kadınların da, 176; kapsamlı doktrinlerle uyum sorunu, 189 Demokratik barış, 1:5, 46-57; iki fikri birleştirir, 48; daha kesin kavram olarak, 51-54; yönlendiren kuram, 51; beş koşulu, 52-53; tarihteki görünümü, Devlet adamı: görevleri, 105, 138; ideali, tanımı, 106; Washington ve Lincoln devlet adamı idi, 106, Bismark değildi, 106; adil bir barışı hedefler, 107; Japonya savaşında devlet adamlarının başarısızlığı, ; nefsi müdafaa için haklı bir savaş açmaya ha- zırlıklıdır, ; halklar arası soğukluğa karşı mücadele, 122 Devletler, siyasal: halkların aksine ahlâki amaçlardan yoksundur, 18; uluslararası hukukta geleneksel güçleri, 26-27; devlet politikaları gereği olarak geleneksel savaşma hakları, 26; halkların yasasının reddettiği halkları ile ilişkilerindeki geleneksel özerklikleri, 27; temel özellikleri, 28-31; adil Halklar Yasasını kabul etmezler, 30 Dış politika, 6, 87; adil liberal bir halk için halkların yasası ideallerini ve ilkelerini oluşturur, 20, 89; halkların yasasının yol göstericiliği,

229 Dibelius, Bishop Otto, 23n Din Savaşları, 55 Din: siyasal liberalizm tarafından siyasallaştırılmamış, 140; ve demokraside kamusal akıl, ; modus viven- di ve din hoşgörüsü, ; ve doğru nedenlere dayalı istikrar, 162; kilise okullarının kamu tarafından desteklenmesi sorunu, ; kuruluşu ve siyasal değerleri, ; kamu okullarında dua sorunu, ; kilise ve devletin ayrılmasının nedenleri, ; ayrılık dini devletten, devleti dinden korur; 179; ve Birinci Anayasa Değişikliği, Doğal yasa doktrini, Hıristiyan: haklı savaş doktrini Halklarm Yasasından nasıl farklılık gösterir, ; çifte- sonuç doktrini olağanüstü aciliyet istinasını içermez, Doğru vatanseverlik, 46, 66 Doyle, Michael, 54n, 55, 57n Dresden: gerekçesiz bombardımanı, 108, 110 Dünya devleti: reddedilen fikir; 37, 50; Kant ın küresel despot ya da kırılgan imparatorluk diye reddettiği, 37 Dünya Savaşı (II.), 28, 29n; egemenlik güçleri o zamandan beri nasıl algılanıyor, 85; Japon ordusu, 104n; sivillerin bombalanmasındaki adaletsizlik, 107, Düzgün danışma hiyerarşisi, II, 9; 76-84; 2, 65, 94; bir çeşit düzgün halkın temel yapısının bir kısmı, 67; tanımı, 76; danışma usûlü, 76-77, 83; farklı seslerin duyulmasını sağlar, 77; grupların siyasal muhalefet yapmalarına izin verir, 77, 83; yetkililer itirazlara ve muhalefete cevap vermeye hazırdır, 77; pederşahi (patemalist) bir rejim değildir, 77 ve Hegel, 77-78; kişiler birliklerin üyesi olarak temsil edilirler, 78; bir kişinin oy olmasma karşıdır, 78; kadınların temsil edilmesi, 80; danışma usûlünde altı kural, 82-83; bütün grupların çıkarlarını göz önüne alır, 82; dinî azınlıklara saygılıdır, 83; toplantılarda muhalefete saygılıdır, 83 ve kadınların temsil edilmesi, Düzgün halklar, 2; tanımı, 63-64; insan haklarını tanır ve korur; 65; düzgün danışma hiyerarşisine sahiptir, 65; muhalefet hakkı tanır, 65; iki tipi, 67; ana özellikleri, 72; gösterdiği dinsel hoşgörü 79; savunma için savaşma hakkı, 100. Ayrıca bkz. Düzgün hiyerarşik halklar; Düzgün hiyerarşik toplum Düzgün hiyerarşik halklar, 2, 3, 65; hayali Kazanistan örneği, 3, 68,; iki kriteri, 63-71; biçimsel olarak kurumsaladır ve saldırgan emelleri yoktur; 69; sağlam insan hakları, 69-70; ülkelerindeki herkese ahlâki görevler yüklerler, 70-71; bütün üyelerini sorumlu fakat eşit olmayan üyeler olarak görürler, 71; yetkilileri hukuku adaletin herkesin ortak yararı için olduğu düşüncesinin yönlendirdiğine inanır; 71, 77; hoşgörüye lâyıktır, 72-73, 90; iyi düzenlenmiştir, 73; liberal halklarla aynı Halklar Yasasını kabul ederler, 74; başlangıç durumu hakkaniyetli olarak kabul ederler; 74; varsayımsal bir örnek olarak Kazanistan ın tanımlanması, 80-84, Halklar Toplu- munun tam üyesidir; 90. Ayrıca bkz., Düzgün hiyerarşik toplum; Düzgün toplumlar

230 Düzgün hiyerarşik toplum: ortak iyi fikrine dayalı adalet anlayışıyla yön bulan, 76; herkesi özgür ve eşit değil de akılcı ve sorumluluk sahibi olarak görür, 76-77; dinsel hoşgörüsü, 79; bir ölçüde vicdan ve düşünce özgürlüğünü kabul eder, 79; göç etme hakkını kabul eder, 79; insan haklarını çiğnemez, 80; kavramı, kavramsal yapısı, 80n; liberal toplum kadar makûl ve adil değil, 89; halkların yasasına saygılıdır, 89; saygıyı hak eder, 90. Ayrıca bkz Düzgün hiyerarşik halklar; Düzgün halklar Düzgün toplum, tanımı, 1; ana özellikleri, Ayrıca bkz. Düzgün hiyerarşik toplum Düzgünlük: siyasal liberalizmde tanımı yoktur, 72, 94; nasıl kullanıldığına göre anlam kazanır, 72; fikir olarak belirlenmiştir, Dvvorkin, Ronald, politikada paranın laneti, 152n Egemenlik, devletlerin, 26; halkların yasasında sınırlanmıştır, 27-28; güçleri yeniden düzenlenmiştir, 27-28; insan haklarıyla sınırlıdır, Elkins, Stanley, 106n Engizisyon, 22 Eşitlik: ilkesi, 38, 42; temelde, 42; halkların eşitliği, gerekçeleri, 73-76; iyi düzenlenmiş halklara kendilerini savunmak için savaşma hakkı verir, 99 Eşitsizlik: yerel toplumda üzerinde durulması gereken ve azaltılması için üç neden; karşılıklılık, öz-saygı ve siyasal sürecin hakkaniyetine ait üç kriter, Evrensel erişim: tanımı, 92; Halkların Yasasının, 92, Evrensel İnsan Hakları Bildirgesi, 1948: 85n; devletlerin liberal beklentileri ile insan hakları, 85n Fark ilkesi: küresel olarak uygulanması önerisini reddeder, 127; kilise ya da aile gibi kurumların iç yaşamlarına uygulanamaz, 172 Farklılıktaki demokratik bütünlük olgusu: anayasal demokrasideki siyasal ve toplumsal bütünlüğü kapsamlı doktrinler sağlamaz, 137; siyasal ve toplumsal kurumlardaki makûliyet ve akılcılık siyasal ve toplumsal bütünlük sağlar, 137 Faydacılık: 91; halklar tarafından Halkların Yasasının ilkesi olarak kabul edilmez, 41, Felsefe: siyaset felsefesi nasıl gerçekçi ütopyacıdır, 4, 13,136; işlevi, diğerlerine karşıt inandırıcı argümanları ortaya çıkarmak değildir, çünkü böyle argümanlar yoktur, Ayrıca bkz. Siyasal Felsefe Fırsat eşitliği: liberal bir adalet kavramının özelliği, 52; anlamı, 125; gerçekleştirme politikaları, 125 Finnis, John, 83n, 155n, 161n Freeman, Samuel," 71n Frederik (Büyük), İmparator, 27n Friedlander, Saul, 21n, 23n; Hitler in kurtarıcı antisemitizmi 21 Fritzsche, Peter, 2 İn Fuchs, Victor, 176n Gamwell, Franklin, 166n Geçici anlaşma: ve kuvvetler dengesi olarak istikrar, 46-48; ve dinlere hoşgörü gösterilmesi, 149; makûl olmayan doktrinlerin anayasal rejimi kabul edebilecekleri bir istisna

231 olarak, Ayrıca bkz. Modus viverıdi Gelir ve servet: liberal adalet anlayışının bir özelliği ve istikrarın bir koşulu olarak düzgün biçimde dağılımı, Genel fayda: kavramın uygulanamazlığı, 14. Ayrıca bkz. Faydacılık Gerçekçi ütopya, 2, 4-5; gerçekçi ütopya- cı olduğunda siyaset felsefesi, 4, 11; anlamı, 5, 11-12, 139; kurumsal doğası,16; gerçekleşme umudu Halklar Toplumundaki makûl liberal anayasal (ve düzgün) rejimlere bağlıdır; 31, 136; sürekliliği, 46-48; ve siyasal felsefenin bizi toplumsal dünyamızla uzlaştırıcı rolü, 136; ve yeterli derecede adil bir Halklar Topluluğunun olasılığı, 140 Gerçekçilik, siyasal, 48-51; uluslararası ilişkileri zenginlik ve güç mücadelesi olarak görür, 48 Gerekli özsaygı: halkların temel çıkarlarından biri, 36-37, Gerekli saygı: adil halkların öteki halklara gösterdiği, 36 Gibbon, Edward, 37n Gilbert, Ailen, 56n Gilbert, Martin, 11 On Gilpin, Robert, 29n, 30n Goebbels, Joseph, 108 Goldhagen, Daniel, On Göç etme hakkı: düzgün hiyerarşik top- lumlarda esastır, 79; liberal toplumlar olanak verir, 79n Göç: sorunu, 7-8; üç nedeni, 7-8; gerçekçi ütopyada ortadan kaldırılması gerekir, 8; halkların haklı olarak sınırlama hakkı, 40n Göriişbirliği (örtüşen), 33, ; ve istikrar ve toplumsal bütünlük, 16; ve İslam doktrini, 164n; bütün makûl doktrinlerin karşılıklılık kriterini yerine getiren bir siyasal adalet anlayışını desteklediği anlamına gelir, 186 Greenavvalt, Kent, 146n, 158n, 162n, 166n Gregory DC, Papa, 22, 180n Griffin, Leslie, 184n Gutmann, Amy, 149n Güney, Amerika (iç savaşında): ayrılmaya hakları yoktu, 39n; İç Savaşta demokrasi değildi, 55; hukuk sistemi, 70-71n Habermas, Jürgen, 146n, 1154n Hakkaniyet olarak adalet, 1-2, 13; eşitliğin temel ölçütü 42; birçok makûl siyasal anlayıştan biri olarak, 153; ve gey ve lezbiyen hakları ve görevleri, 170n; Bir Adalet Kuramı'nâz. ileri sürülen kapsamlı liberal doktrin olarak, 193 Haklı Savaş Doktrini: Savaş Hali: III: 14, ; savaşı sınırlayan altı ilke, ; (1) adil barışın hedefi, 103; (2) iyi düzenlenmiş halklar sadece yayılmacı emeller güden yasatanımaz devletlere karşı savaş açarlar; 103; (3) yasatanımaz devletlerin sivil halkı sorumlu tutulmaz, ; (4) düşmanın insan haklarına saygılıdır, 105; (5) hedeflenen barışın amacını savaş sırasında açıklar, 105; (6) pratik çözüm mantığının rolünü sınırlar, 105 Haklı Savaş Doktrini: Savaşma Hakkı:III: 13, ; ideal olmayan kuramın parçası olarak, Halk federasyonları, 39, 75 Halklar arasında karşılıklı saygı: korun-

232 masının önemi, 67; ve liberal halkların düzgün halklara hoşgörü göstermeleri, 67; Halklar Toplumunun temel yapısının esası, 67-68, Halklar topluluğu: tanımı, 1; gerçekçi ütopya olarak, 2,4,30-31, 140; yeterli derecede adil olduklarında, 11; makûl çoğulculuk üyeleri arasında geçerlidir, 11-12, 19, 42; koşulları, 17-19; bütünlüğü, 19; ve hoşgörüsü, 19; üyeleri birbirleriyle ilişkilerinde kamusal akla uymalıdır, 19-20; içindeki güç ve zenginlik bakımından eşitsizlikler, 41; üyeleri olan düzgün halklar, 65; halklar arasında karşılıklı saygı çok önemli unsurudur, 134; yeterli derecede adil olma olasılığı ve toplumsal dünyamızla uzlaşması, ; neden olası olduğunu açıklayan dört temel olgu, ; dünyaya karşı tavrımızı etkileme olasılığı, 136 Halklar, kavramı, 29; devletler kavramı yerine kullanılması, 2, 18, 26-28; devletlerin aksine ahlâki am açlan ve ahlâki doğası vardır, 18, 28, 36, 46, 66-67; devletlerin hak iddia ettikleri geleneksel bağımsızlıktan yoksundurlar, 26-28; sadece sağduyu ve devlet nedenleriyle hareket etmezler, 28; kendilerini özgür ve eşit olarak algılarlar, 36; adil halklar öteki halkları eşit görürler vegerekli saygıyı gösterirler, 36-37; ötekilere hakkaniyetli işbirliği koşullan tanırlar, 36-37; temel bağımsızlıkları, 38; eşitlikleri 38; çıkarları makûldür, 46-48; özgür iradeleri, ; birbirlerine karşı gösterdikleri dikkat ve ilgi, 123. Ayrıca bkz. Liberal halklar Halkların Yasası, İlkeleri, 1:4, 37-45; sekiz ilkesi, 38; özellikleri, 38; açımlamalar, 39-40; karşılıklılık kriterini yerine getirmelidir, 60; özgür ve eşit olarak görülen iyi düzenlenmiş halklara uygulanır, 92 Halkların Yasası: açıklaması, 1; uluslararası hukukta geçerlidir, 1; tam olarak ulaşıldığındaki amacı, 3-4; motive eden iki temel düşünce, 5-6, 139; siyasal liberalizm çerçevesinde gelişir; 8-9, 57; liberal halklar için dış politika ilke ve ideallerini oluşturup 9, 89, ; demokratik vatandaşlara noksansız özgürlük sağlamak için gereklidir, 9; farklı, fakat makûl halklar tarafından kabul edilebilmeli, 11-12; gerçekçidir, 18; hangi açıdan ütopyacıdır, 18; halkta ortak bir duygudaşlığın bulunması ile başlan 24; yerel rejimde liberal adalet anlayışının Halklar Topluluğuna genişletilmesidir 57; içeriği, 60; hoşgörü anlayışının gerekliliği, 64-65; düzgün hiyerarşik halklara genişletilmesi, 11:8, 67-76; hiyerarşik halkların ya da adil demokratik halkların var olmasını gerektirmez, 80; yeterince liberaldi^ 84; evrenseldir, 91-92, ; dış politikada yol gösterici olarak, ; politik ama seküler değil, n halklar arasındaki eşitsizliğin her zaman adaletsiz olduğunu ileri sürmez, 124; kozmopolit görüşle karşıtlığı, ; karşılıklılık kriterini yerine getirir, 133; bir ırkın üstünlüğüne inanmaz, ; düzgün halklardan liberal kurumlan kabul etmelerini istemez, 133 Halkların Yasasının Objektifliği: kamusal

233 akla dayanır, 133; ve karşılıklılık kriteri, Hampshire, Stuart, 15n, 108n, 154n Hart, H.L.A., 70n Hava kuvvetleri: sivillere saldırmak için kullanılmamalı, 112n Hegel, G.W.F.: ve düzgün danışma hiyerarşileri, 78; Doğruluk Felsefesi'nde demokrasiyi reddetmesi, 78n; özgürlüğün liberalizminde, 140 Held, David, 151n Henry, Patrick: dinin kuruluşu üzerine, 165, 178 Hıristiyanlık: ve aykırı düşünceler, 22, 180n, zulüm coşkusu laneti, 22, 180n Hilburg, Raul, 21n Hinsch, Wilfred, 33n Hinsley, F.H., 37n Hiroşima: atom bombası atılması sivil nüfusa karşı büyük haksızlık, , 111 Hirschman, Albert, 48n, 57n Hitler, Adolf, 107, antisemitizmi, 21, 23; düşmanlarla siyasal ilişkileri kabul etmedi, 108 Hollenbach, David, S.J.: 147n, 167n Holokost [Yahudi Soykırımı], 22-23; tarihte benzersizliği, Hoşgörü, fikri: siyasal adalet anlayışının bir parçası, 16-17; makûliyet fikrinin esasları, 17n; ve Halklar Topluluğunun, 19; anlamı, 63-64; dinsel, ahlâk ilkesi olmadan önce düşman inançlar arasında modus vivendi olarak kendini gösterdi, 123; ilkesi, anayasal bir demokraside büyük önem taşır, 164; iki fikri, biri tamamen siyasal, 165, Hukuk: meşruluğu ve kamusal akıl, 149 Hume, David, 37n Hükümetler: savaş güçleri halkların yasasına bağlıdır, 27; içteki özerklikleri sınırlıdır, 85 İç savaş, Amerikan, 55 içişlerine müdahale etmemek: görevinin açıklaması, 38 İdeal kuram, halkların yasasındaki üç bölüm, 3-4; ikinci bölümü düzgün halkları Halkların Yasası kapsamına alır, 91 İdeal olmayan kuram, 61; iki türü, 3; riayetsizlik, 3; olumsuz koşullar, 3; rolü, 97-99; haklı savaş doktrininin parçası olarak, 97-99; ideal kuramın amaç olduğunu varsayar, 97-99; iki türü, 98; (1) uy(a)mama koşulları ve yasatanımaz devletler, 97; (2) olumsuz koşullar ve zorluk içinde toplumlar, 98, 116 İlgacılar (özellikle eskiden Amerika da köleliğin kaldırılmasından yana olanlar) sözleşme koşullarmı yerine getirdiler, 167 İnsan doğası, iyiliği: tanımı, 5-6 İnsan hakları: II: 10, 84-87; hükümetlerin ülke içindeki egemenliğini sınırlamaktaki rolü, 28, 44, 84; halkların uyma görevi, 38; dış politikanın daima gözönünde bulundurması gereği, 51-52; öne sürülen sıralaması, 65 özellikle liberal değil, 69-71, 84; yaşama, özgürlük ve resmi eşitlik, kişisel mülkiyet hakkını ve bir ölçüde de vicdan hürriyetini içerir, 69; bütün işbirliği sistemleri için gereklidir 73; kapsamlı ya da liberal görüşe dayanmaz, 73; özel kategoride zorunlu bir hak, 85; liberal-demokratik haklarla aynı değildir, 85; Halklarm Yasasındaki rolü, 85-86; savaş gerekçelerini ve bir rejimin dahili egemenliğini sınırlar, 85; üç rolü, 86; evrenseldir ve

234 yasatanımaz devletleri bağlar, İslam, 120n; diğer dinlere hoşörü gösterme yetisi, 81; Osmarlı İmparatorluğu nda Yahudi ve Hıristiyanlara karşı hoşgörüsü, 8 İn; ve anayasal demokrasi, 164n; ve örtüşen görüşbirliği, 164n İstikrar: doğru nedenlerle, tanımı, 13-14, 47; ve adalet duygusu, 16; kökü makûl kapsamlı doktrinlerin örtüşen gö- rüşbirliğinde yatar 16-17; halklar arası ilişkilerde, 18; halklar arasında modus vivendi olması gerekmez, 20; iki tür istikrar, 46-48; kuvvetler dengesi olarak, 47; modus vivendi olarak değil doğru nedenlerle, 47; beş koşulu, 52-53; yeterli derecede adil anayasal demokrasilerdeki toplumlarda yerine getirilil; 54; ve din ve demokra- si, İşbirliği, hakkaniyetli koşullan: liberal ve diğer düzgün halkların öteki halklara sunduğu, 26, 36; örgütleri, 44-45; ikinci-kademe başlangıç durumunda kararlaştırılan örgütler için kurallar; 44; üç örnek, 44; (1) hakkaniyetli ticaret ve serbest rekabetçi pazarlaş 44-45; (2) liberal toplumlarm federal birlikleri, 45n ius gentium, İn İyi düzenlenmiş halklar, 2; tanımı, 2, 68 İyi düzenlenmiş toplum, liberal: siyasal adalet bütün vatandaşların ortak iyiliği içindir, 76n; bu toplumda vatandaşlar makûl siyasal doktrinleri destekler, İyi Samiriyeli, İncildeki mesel: ve kamusal akıl, 159; kapsamlı doktrinin kamusal bildirisine örnek olarak, 168 İyiliksever mutlakiyetçilik, 2-3, 68; savunma için savaşma hakkı, 101 Japonya, 109; ile İkinci Dünya Savaşı, ; olağanüstü aciliyet istisnası kentlerinin bombalanmasında asla geçerli değildi, 109. Ayrıca bkz. Hiroşima Jones, Peter, 86n Kadınlar: düzgün hiyerarşik toplumda temsil edilmeleri, 80; eşit adalet sağlanması ve nüfus baskısının kaldırılması, 120, 129n; eşit haklan, 172, 174; onlara karşı tarihsel haksızlıklar, çocuk yetiştirme ve bakımında paylarına düşen işlerdeki adaletsizlik, 173, 175; eşitliği, 175, 177 Kağan, Donald, 29n, 36n Kalvin, John, 22, 180n Kamusal akıl olgusu, 137; kapsamlı doktrinlere dayanarak anlaşmak olası değildir, 137 Kamusal akıl: Halkların Yasası Halklar topluluğu için kamusal aklın kapsamındadır , 58; Halklar Topluluğu tarafından uygulandığında hoşgörü sağlar, 19-20; ve ortak doğrulamayla paralellik gösterir ; idealinin beş temel şartı, 52-53; Liberal Halklar Topluluğuna ait, 57-61; Halklar Topluluğuna ait, 58; ve siyasal makûlluk kavramı, 58, 144, 184, ; ideali, 58-60, 147, ; düşüncesi ile ideali arasındaki fark, 58-59, 147; idealini vatandaşlar nasıl yerine getirir, 59, 147; ideali Halkların Yasasında nasıl yerine getirilir, 59-60; yerel örnekte liberal adalet ilkeleri kümesinin sağladığı, 60, ; ve Halklar Topluluğunun liberal olmayan üyelerine hoşgörü gösterilmesi, 63; ve Halkların Yasası,

235 IV:17, ; ve Halkların Yasasının objektifliği, 133; kapsama gayreti ile bağdaşmaz, ; demokratik -vatandaşlıkla birliktedir, 145; beş farklı yönü, 145; üç yönden kamusaldır, 145; kamusal siyasi forumda uygulanır, ; kamusal gerekçeleri daima aynıdır, 146; ideali ve sivil görevler, 147; temel siyasal değerleri belirler, 150; içeriği, , , 175; bir siyasal görüş tarafından kesin olarak belirlenmeyen içeriği, ; seküler akıl ile aynı değil, , ; uygulamak, liberal siyasal anlayışa başvurmaktır, ; ve proviso, 156; siyasal değerlerine ait örnekler; 156, ; ve siyasal kavramının bütünlüğü, ; kamusal haklılığın amaçları, 168; karşılıklılık kriterini yerine getiren bütün makûl görüşlerin kapsamı, 170, 188; aileye uygulanması, 171; ilgili sorular ve üç itiraz, ; birinci itiraz: aşırı kısıtlayıcı ve ilgisizliğe yol açması, ; vatandaşları yönlendirdiğinde, 181; ve ilgisiz kalma kararları, 181; ve kürtaj gibi şiddetle tartışılan sorunlar, ; ideali daima görüş birliğine yol açmaz, ; ikinci itiraz: doğru ve haklı olandan kaçınmakla çok sığlaşır, ; kamusal akılda siyasal makûliyet doğruluk ve gerçeklik anlayışlarının yerine geçer, 184; makûl olmayan birçok akıl biçimleriyle uyuşur; üçüncü itiraz: gereksizdir, hiç bir işe yaramaz, ; kamusal akıl olmadığında bölünmeler ve düşmanlıklar başgösterir, ; kapsamlı doktrinler arasında uyum ve anlayışın koşulu, ; siyasal kategoriye dahil siyasal bir görüş, ; ile uzlaşmanın sınırları ve vatandaşlar arasında üç tür siyasal anlaşmazlık Kamusal aklın siyasal değerleri: örnekleri, 153, ; bütün vatandaşlar için gerekçeler sağlar, ; okul dualarının bu değerler bağlamında açıklanmasına ait argümanlar, ; makûl kapsamlı doktrinler, 186 Ayrıca bkz. Kamusal Akıl Kamusal gerekçelendirme: kamusal aklın hedefi, 168, 181; tanımı, 168; ve yurttaşlık görevi, 168; siyasal liberalizm bütün vatandaşların paylaşabilecekleri bir temel arar, 185 Kamusal olmayan akıl: toplumun arka- plan kültürünün parçası olarak, 146; birçok biçimde kamusal akıl ile örtü- şür, 185; sivil toplumda kuruluşların iç yaşamına aittir, 185 Kamusal siyasi bakış: genel bir bakış, ; tartışılan iki yönü, 165; (1) proviso, ; (2) tartışmaya makûl kapsamlı doktrinlerin dahil edilmesi için olumlu nedenler, Kamusal siyasi forum: üç bölümü, Kamusal tartışma, dört türü: kamuda haklı çıkarma, bildirge, varsayım, tanıklık, Kamusal tartışma: demokrasinin temel özelliği, 151. Ayrıca bkz. Tartışmacı demokrasi Kant, Immanuel, 9, 20, 24, 38n, 59n, 139, 140, n; foedus pacifi- cum düşüncesi, 10, 21, 54; dünya devletini onaylamaz, 37; Halkların Yasasmın açıklanmasına katkısı, 93; yargı hatasında, 106n; makûl, adil

236 Halklar Toplumunun varsayılan sorumluluğu hakkında, 141; orijinal sözleşme ilkesi, n Karşılıklılık, kriteri, 6, 29, 45n; tanımı, 14-15; liberal adalet anlayışının özelliği, 14-15; Halkların Yasasında geçerlidir, 36-37, 60; Halkların Yasası yerine getiril; 43, 60, ; ve kamusal aklın ideali, 59, ; yerel adalene en az avantaja sahip olanların yeterli hak ve özgürlüklere sahip olmalarını gerektirir; 124; ve Halkların Yasasının objektifliği, ; ve kamusal akıl kavramı, 144, 145, 149, 182, 187; Kant ın orijinal sözleşmesine benzerliği, n ve işbirliği koşullarının makûl olarak kabul edilebilirliği, ; ve siyasal meşruiyet, 149; iki katmanda geçerlidir. 150; ve makûl siyasal adalet anlayışları geçerli olduğu/çiğnendiği durumdur. 153; ; bu kriteri yerine getiren bütün makûl siyasal anlayışlarca belirlenen kamusal aklın içeriği, 170, 173; vatandaşlar buna nasıl yönlendirilir; 182; vatandaşlar kamusal akla ilgisizliği kendi kapsamlı görüşlerine başvurarak çözdüklerinde bu kriter çiğnenir, 181 ve örtüşen görüşbirliği, 186; memnuniyet vermeyen bir kapsamlı doktrin makûl değildir; Katolik [Mezhebi], 22, 139n, 167; görüşleri, 154 ve kürtaj, 182, 188 Kazanistan, 3, 80-84, 100; düzgün hiyerarşik halklara ait hayalî örnek, 3, 68; kilise ile devleti ayırmaz, 80-81; öteki dinlere hoşgörü gösterir; 81; tam anlamıyla adil değil ama düzgün, 83; gerçek dünyada daha önce örneği görülmemiş değil, 83 Kelly, Erin, 17n Kendi kaderini tayin, halkların, 63; bu hak sadece belirli sınırlar içinde geçerlidir, 39; halkın önemli bir hakkı, 91, 122 Kendini savunma (nefs-i müdafaa): halkların hakkı, 38; savaşmak için tek neden, 99 Keohane, Robert, 39n Kerala, Hint eyaleti, 120 Kershaw, lan, 21n Kıtlıklar, 8; çoğu kez siyasal beceriksizlik ve düzgün bir hükümetin yokluğundan kaynaklanır, 8; ve karşılıklı yardım etme yükümlülüğü Kiliseler [Hıristiyan mezhepleri]: siyasal adalet ilkelerine göre yönetilmeyen, ancak bununla sınırlı olan iç yaşamı, 171; kilise ve devletin ayrılmasının nedenleri, Ayrıca bakınız Din King, Martin Luther, 167n Kopenhag Mukavelesi 1990, 84n Kozmopolit adalet, 87-89; Halkların Yasasına karşı olarak, ; başlıca kaygısı toplumlarm adaleti değil bireylerin refahıdu; 132 Köktenciler: tanımı, 140; liberalizmle ya da makûl çoğulculukla uzlaşmazlaı; 140; karşılıklılık kriterine uyamazlaı; 186 Köle toplum: toplumsal işbirliği duygusundan yoksundur; 69-73, 102n Kölelik, 55n; Lincoln-Douglas tartışmaları, 187 Krugman, Paul, 152n Kurumlar: ve adalet ilkeleri, 171 Kurumsalcı toplumlar, 69; kişileri birey olarak değil, önce grupların üyeleri olarak görüı; 73

237 Kuveykırlar, ; ve tanıklık, 169n Kürtaj: ve kamusal akıl, Landes, David, 127n Larmore, Charles, 169n Levy, Jack S., 54-55n Liberal adalet anlayışı: gerçekçi olmasının iki koşulu, 12-13; ütopik olmasının koşullan, 14-15; karakteristik ilkeleri, 14, 50-51, 153; bu anlayışlar kümesi vatandaşların özgür ve eşit olmasını kabul edeı, 14-15; bu anlayışlar kümesi toplumun hakkaniyetli bir işbirliği sistemi olduğunu kabul eder, 15; siyasal ve toplumsal eşitliği en fazla sağlayan hakkaniyetli adalettir, 15n; adaletin sadece usûle ait ilkelerini değil, tözel ilkelerini de içerir, 15; liberal halkların temel çıkarları olarak, 33-35; beş özelliği, 52-53; kamusal akıl için başvurmalıdır, Ayrıca bkz. Siyasal adalet anlayışı Liberal demokratik barış olgusu, ; iyi düzenlenmiş anayasal demokrasiler sadece kendilerini savunmak için savaşırlar, birbirleriyle savaşmazlar, Liberal halklar: üç temel özelliği, 24-27; (1) yeterli derecede adil bir anayasal demokrasi, 26; (2) ortak duygularla birleşmiş olmak, 25; (3) ahlâki doğaya sahip olmak, 26; makûl ve akılcıdır, 26; öteki halklara hakkaniyetli işbirliği koşulları sunarlar, 27; devletlerden farklıdırlar; 30; makûliyetle çıkarları sınırlarlar, 31; bütün vatandaşlar ve halklar için adaleti sağlamaya çalışırlar, 31; liberal adalet anlayışının belirlediği temel çıkarları, 30, 34, 41-42; iyilikle ilgili kapsamlı doktrinleri yoktur, 41, 49-50; güç ve zaferden etkilenmezler; 49; savaşmak için nedenleri yoktur, 50-51; öz-saygıları, Ayrıca bkz. Liberal toplum Liberal olmayan halklara karşı hoşgörü altında, 11:7, 67-67; liberal dış politikada çok önemli bir sorun, 9; Halkların Yasasının liberal olmayan halklara genişletilmesindeki ana sorun, 63; liberal halklar düzgün halklara hoşgörü göstermeli, 90, ; düzgün halkların liberal olması gerekmez, Liberal toplum: anayasal bir demokrasidir, 13; gerçekçi ütopya olarak, 13-17; üç karakteristik ilkesi, 14, 49; iyilik konusunda kapsamlı bir kavramı yoktur, 35, 41; tatmin olmuş bir toplum olarak, 48-50; karşılıklılık kriterini yerine getirir, 52; aşırı eşitsizlikleri önler, 52; özgürlük yanlısı olmak liberalizm değildir^ 52; bazıları daha fazla eşitlikten yanadır, 90. Ayrıca bkz. Liberal halklar Liberalizm. Bkz. Liberal halklar; Liberal toplum; Özgürlüğün liberalizmi Liberteryanizm: liberalizm değildir, 52; karşılıklılık kriterinden yoksundur, 52 Lincoln, Abraham: devlet adamı olarak, 106; Kuzey i korumak üzerine, 135n; ve Lincoln-Douglas tartışmaları, Linderman, Gerald, 104n Lloyd, Sharon, 170n Luther, Martin, 22, 180n Madison, James, 137n, kilise ile devletin ayırılması üzerine, 151n, 178, 179n Maier, Charles, 21 n

238 Makûl çoğulculuk olgusu, Makûl Çoğulculuk, olgusu, 11-12,15-16, ; halklar arasında ve Halklar Topluluğunda geçerlidir, 11-12, 19, 42; pratik olasılıkları sınırlat; 12; pişman olmamalıdır, 12; adaletin tüzel anlayışını gerektirmez, 15n; tanımı, 32, ; çoğulculuk olgusuna karşıt olarak, 32; demokrasinin temel özelliklerinden, 136, 143; bütün doktrinlere eşit özgürlük tanınmasına ve kilise ile devletin ayırılmasına destek sağlar, ; karşıt makûl doktrinlerin çoğulluğu olarak, 143; ve uzlaşmaz farklılıklar, 148 Makûl halklar, 11-12; farkları, 11-12; öteki halklara gerekli saygıyı gösterirler, onlara işbirliği koşullan önerirler, Makûl kapsamlı doktrinler, 17n; tam ve eşit vicdan ve düşünce özgürlüğü tanır, 79-80; liberal demokratik rejimin esaslarını kabul eder, 94, ; liberal demokratik siyasette sınırlı rol oynar, 135; ve makûl çoğulculuk, 143; ve proviso, 166; kamusal bildirgesi, 168; ve kamusal konjonktür, ; siyasal adalet görüşleri ile bağıntısı kolayca yanlış anlaşılabilir, 186; karşılıklılık kriterini yerine getirir, ; kamusal aklın siyasal değerlerini çiğnemez, 187; hoşgörü için siyasal bir argümanı kabul eder, ; iyi düzenlenmiş demokratik toplumun vatandaşları bir- biriyle uyuşmayan ama makûl siyasal kavramları destekleyen makûl kapsamlı doktrinleri kabul ederler, Makûl kişiler: iki ana özellikleri, Makûl liberal halklar, 2, 30. Ayrıca bkz. Liberal halklar: Makûl halklar Makûl olmayan doktrinler: demokratik toplumla bağdaşmaz, 192; kaçınılmazdır, 19; demokratik kurumlar için bir tehdittir, Ayrıca bkz. Köktenciler Makûl vatandaşlar: tanımı, 93, 148, Ayrıca bkz. Makûliyet, fikri Makûliyet, fikri: liberal halkların çıkarlarını sınırlat; 30-31; farklı yorumlan, 31; Halkların Yasasında, 36-37; kamusal akıl ve vatandaşlara vatandaş olarak seslenen siyasal makûliyet, 58, , 144; siyasal liberalizmde tanımı yok, 72; içeriği pratik akıl ilkelerinden gelmez, 93n; gerekli ve yeterli koşulların listesi yoktum 93; siyasal liberalizmde tanımlanan kavramı 93-94; vatandaşlara uygulanması, 93, 148. Ayrıca bkz. Siyasal olarak makûl; Makûl vatandaşlar; Makûl kapsamlı doktrinler Makyavelli, 151n Margalit, Avishai, İn Maritain, Jacques, 155n Marneffe, Peter de, 157n Marsilius (Padovalı), 151n McClain, Linda, 170n McCullough, David, 109n McKittrick, Eric, 106n Meclis: paranın yozlaştırıcı etkisi, 25n Medeni Haklar Hareketi: ve sözleşme koşulu, 167 Mili, J.S.; ulusallık hakkında, 24n; durağan devlet, n; özgürlüğün liberalizmi, 140; 151n bireyselliğin ideali, 159; ve The Subjection o f Women (Kadınların Ezilmesi), 169n; aile üzerine, 169n

239 Modus vivendi: ve kuvvetler dengesi olarak istikrar, 47; ve dinlere hoşgörü gösterilmesi, 161; makûl olmayan doktrinlerin anayasal rejimi kabul edebilecekleri bir istisna olarak, Ayrıca bkz. Geçici anlaşma Montesquieu, 37n; moeurs douces düşüncesi, ticaret barışa yol açar, Morris, Charles R., 152n Mottahedeh, Roy, 81n, 164n Muhakeme sorumluluğu, 17, 93; doğurduğu anlaşmazlıklar, 190 Murray, John Courtney, S.J., 22n, 180n 183n Müdahale: insan haklarını korumak için yasatanımaz devletlere karşı yapılmasının uygunluğu, 86, n Mülkiyet: değerlerin kaybını önlemekte bu kurumun rolü, 7, 40; kişisel mülkiyet hakkı temel bir insan hakkıdır, 70 Nagazaki, Nagel, Thomas, 75n Napolyon, 30n; devlet adamı değildi, 107 Nardin, Terry, 39n, 86n Naziler, 109 Neuhouser, Frederick, 36n Nussbaum, Martha, 170n Nüfus baskısı, ; bu baskıdan kurtulma ve kadınlara eşit adalet, 120 Nükleer silahlar, 8, yasatanımaz devletleri caydırıcı olarak bulundurulur, 8; Hiroşima da kullanılması sivil nüfusa karşı büyük hatalardır; 104 Okin, Susan Moller, n, 158n, 175n Olağanüstü aciliyet istisnası: sivillere saldırının yasağına karşı, ; İkinci Dünya Savaşı nda uygulanması, ; Japonya ile savaşında ABD asla uygulamadı, 109; Katolik doktrininin çiftli etkisi reddeder; Olgu, dört temel: ; yeterli derecede adil bir Halklar Topluluğunun neden mümkün olduğunu açıklaş 138 Olumsuz koşullar, ; zorluk içindeki toplumlar, 2; ikinci tipte ideal olmayan kuram, 3. Ayrıca bkz. Zorluk içinde toplumlar: Yardım Etme Yükümlülüğü Oneal, John, 54n Ortak iyi fikrine dayalı adalet anlayışı: düzgün hiyerarşik toplumların yetkilileri hukukun bu düşünceye dayandığına inanırlar; 70, 77; düzgün hiyerarşik toplumlara yol gösterir; 76; düzgün toplumların üyelerine insan hakları tanır, 94 Oylama: Çoğunluk kuralları, 94 Özerklik, rejimlerin tanıdığı özerklik sınırlıdır, 85; siyasi ve ahlâki iki çeşidi, 158 Özgür olma hakkı: temel bir insan hakkıdır, 70 Özgürlüğün liberalizmi, tanımı, 16n, 140; olarak siyasal liberalizm, 140. Ayrıca bkz. Liberal adalet anlayışı; Liberal toplum Özgüven: ve bir anlamı olan iş, 53; düzgün halklar arasındaki önemi, Palmerston, Lord, 29n Para: politikada, laneti, 152 Paret, Peter, 26n Plato, 15 İn Perikles, 30n Perry, Michael, 161n, 166n Peterson, Peter, 152n Philpott, Daniel, 28n

240 Pius V (Papa), 22 Pogge, Thomas, 88n, 107n; Eşitlikçilik ilkesi, 126; yardım etme yükümlülüğü ile ulaştığı hedefler, 126, 129n Political Liberalism, bkz. Siyasal Liberalizm Pratik akıl, doğruluk ve adalet ilkeleri buradan çıkarsanamaz, 93-95; Siyasal Liberalizm bu bağlamda yanıltıcıdır, 93n; tanımı, 93; ve Kant, Proviso (sözleşme koşulu), 156 Quinn, Philip, 18İn Richards, David, 88n Riley, Patrick, 37n Ritter, Gerhard, 26n Roma (Antik), 55 Rousseau, Jean-Jacques, 5; ve gerçekçi ütopya, 5; ve insan doğasının iyiliği, 5; Toplum Sözleşmesi, 13; bir halkta amour-propre ve gerekli öz-saygı, 36-37, 50 Russet, Bruce, 54n Rusya, 107, seferi 108 Sağlık, hizmeti: liberal adalet anlayışının özelliği olarak, 53 Saint-Just, 48 Sandel, Michael, 173n, 187n Savaş: sorunu, 6-7, 26-27; anayasal demokrasiler birbirlerine karşı savaş açmazlar, 6-7, 16; amaçları Halklar Toplumunda yoktur, 20; devlet politikalarını izlerken geleneksel savaşma hakkı, 27, 28; savaşma hakkı halkların yasasına bağlıdır, 27; savaş halinde görev ilkeleri, 38; Halkların Yasasının reddettiği devlet politikalarının izlenmesinde savaş hakkı, 43-44; savaş hakkı nefsi müdafaa ya da insan haklarını koruma ile sınırlıdır, 44, 84-85, , ; savaş hakkı akılcı değil, makûl çıkarlar için kullanılır, ; müttefiklerin savunmasına yardımcı olma hakkını içerir, 99n Scanlon, T.M., 70n, 124n, 161n Schumpeter, Joseph, 57n Seçimler, kamu tarafından finansmanı, 25n, 55 Seçimlerin ve kamusal siyasal tartışmaların kamu tarafından finansmanı, 25n; liberal adalet anlayışının bir özelliği, 53 Sen, Amartya, 8n, 120n; temel yetenekler üzerine, 14n; kıtlık ve insan haklarının önemi, 119 Sherman, William, T., 112 Shklar, Judith, 85n Shue, Henry, 70n Sınır(lar) toplumu, 7; rolü ve mülkiyet kurumu, 7, 40-41; tartışılır olması geçerliliğini ortadan kaldırmaz, Sigmund, Paul, 180n Siyasal adalet anlayışı: ütopik olma koşulu, 15; kamu siyasal kültüründeki siyasal fikirler oluşturur, 15; bağımsız görüştür 33; liberal siyasal adalet anlayışının üç özelliği, 153; üç (resmi) özelliği, ; makûl kapsamlı doktrinlerin önemli desteğine muhtaçtıı; 166; aileye uygulanması, 177; makûl görüşler daima aynı sonuca varmaz, ; aynı görüşte olan vatandaşlar her zaman anlaşamazlar, 183; esasında ahlâki bir düşüncedir; n. Ayrıca bkz Liberal adalet anlayışı Siyasal adalet, kavramı, 5 Siyasal kategori: halkların yasasına genişletilmiş, 18-19; kamusal aklın dahil olduğu, 189

241 Siyasal kültür, önemi: adil savaş halinde, Siyasal Liberalizm (Political Liberalism), 4n, lln, 15n, 31n, 32, 32n, 36n, 43 60, loon, n, 121n, 143n, 148n, 153, 157n, 162n, 163n, 167n, 175n, 181, 182n, 183n; pratik akıl ile ilgili yanıltıcı özelliği, 92n; raa- kûl ün kullanımı, 93, liberal demokratik bir rejim için makûl adalet anlayışının anahatlarını çizer, 141; anayasal esaslar ve temel adalet üzerine, 145n; kürtaj hakkı üzerine, 182n; siyasal hoşgörü düşüncesi, 190n; Bir Adalet Kuramt mdan nasıl ayrılır, ; temel sorun olarak, 193 Siyasal liberalizm: çerçevesinde geliştirilen halklar yasası, 8-9, 24-25; özgürlük liberalizmi, 17n; 140; yaşamın her bölümü için geçerli ilkeler aramaz, 91; Kant m doğaüstü idealizminden farklı, 93; makûliyet düşüncesini tanımlar, 93; dini siyasallaştır- maz, 140; kamusal aklı beğenilen bir siyasal anlayışa bağlamaz, 154; ve demokrasinin toplumsal kökeni, ; bireyci bir siyasal anlayış değildir, 179; demokrasinin güçlerinden birinin de kilise ile devletin ayırılması olduğuna inanır, ; kamusal akıl idealinin daima genel bir görüş birliği sağlayacağı konusunda ısrar etmez, ; dindarlığa karşı değildir, 189; Aydınlanma liberalizminden farklıdır ve bunu reddeder, 189 Siyasal meşruiyet, kavramı: karşılıklılık kriterindeki temeli, ; ilkesi, Siyasal meziyetler, 16, 178 Siyasal özerklik, liberal ve düzgün halkların sahip olduğu: yardım etme yükümlülüğünün amacıdır, 129 Siyasal toplum: halklar tarafından nasıl ifade edilip nasıl yerine getirilir, 66 Siyasal uyuşmazlıklar: üç çeşiti, Siyaset felsefesi: gerçekçi ütopyacı olduğunda, 4, 11, 136; ve toplumsal dünyamızla bağdaşması, 11, 136. Ayrıca bkz. Gerçekçi ütopya; Toplumsal dünyamızla bağdaşması Siyaseten makûl, kamusal akıl ve, vatandaşları vatandaş olarak ele alır, 58, 137, 143; kamusal akılda kapsamlı doğruluk ve haklılık doktrinlerinin yerine geçer, 144, 184; makûl kapsamlı doktrinlerin kamusal aklın siyasal değerlerini çiğnememesinin sonucu, 184 Smith, Adam, 57n Solum, Lavvrence, 155n Sonsuzluk durumu, 7; ve bir halkın ülkesi, 7 Soper, Philip: hukuk üzerine, 70-71n, 77n Sosyal güvenlik: olacağı ileri sürülen kriz, 152 Sovyet komünizmi: güvenin yitirilmesi, 28n Tanıklık etmek, 169n; buna karşı sivil itaatsizlik, 169n Tartışım a demokrasi: ve iyi düzenlenmiş anayasal demokrasi, ; üç temel unsuru, Temel adalet, ilgili konular; tanımlaması, 145n Temel gereksinimler, 40; tanımlaması, 40n Temel çıkarlar, 6; liberal halklarınki liberal adalet anlayışları ile ifade edilip 34, 35; halkların, 35-36; özsaygıya sahip bir halkta, 35-36; bir halkın te-

242 mel çıkarlarını o halkın siyasal adalet anlayışı belirler, 40-42; demokratik vatandaşların temel çıkarlarını iki ahlâki güç ve onların iyilik anlayışı belirler, Temel Özgürlükler: liberal siyasal adalet anlayışının ana özelliklerinden biri, 14, 52, 153; yaşamın her alanında, ailelerde de geçerlidir, 174; aile içinde eşit iş bölümü zorunlu tutulamaz, 175 Temel yapı, toplumun, 16; Toplum ve halkların, 65; oluşturan halklar arasında karşılıklı saygı, 67; siyasal sürecinde hakkaniyet ve eşitlik, ; tek bir toplumsal sistem, 174; bir bölümü olarak aile, 174 Temel kapasiteler: Sen in düşüncesine göre, 14; fikrinin uygulanamaz olması, 14; birincil değerlerin açıklanmasındaki önemi, 14n Teşvik edici tedbirler: liberal toplum olmak için verilmesinin uygunluğu, A Theory o f Justice; bkz. Bir Adalet Kuramı Thompson, Dennis, 149n, 165n Thompson, Judith, 182n Thukydides, 29-30n ve siyasal gerçekçilik, 48 Ticaret, Tocqueville, Alexis de, 179n; demokrasinin ve dinin güçlü olmasının esas nedeni olarak kilise ile devletin ayrılması, Toplumsal birliktelik: dinî, ahlâki ya da felsefî bütünlüğe dayanmaz, 16, 136; liberal bir demokraside siyasal ve toplumsal kurumlardaki makûliyet ve akılcılık ile sağlanır, Toplumsal dünyamızla barışma: IV:18, ; gerçekçi ütopyacı olarak siyasal felsefenin anlamı ve, 136; yeterli derecede adil bir Halklar Toplumu- nun mümkün olduğunu açıklayan dört ana olgu, ; (1) Makûl Çoğulculuk Olgusu, ; (2) Farklılıktaki Demokratik Bütünlük Olgusu, 137; (3) Kamusal Akıl Olgusu, 137; (4) Liberal Demokratik Barış Olgusu, ; uzlaşma sınırları, ; köktenciler liberalizmle ya da makûl çoğulculukla uzlaşmazla^ ; özgürlüğün liberalizmi olarak siyasal liberalizm, 140; gerçekçi ütopya bizi toplumsal dünya ile barıştırır, 140; yeterli derecede adil Halklar Toplumunun dünyaya karşı tutumu etkilemesi olasılığı, 141 Toplumsal sözleşme, fikri, 2; üç bölüm halinde Halklar Toplumuna teşmili, 2-3; ve Kant, 9; Halklar Yasası anlayışı, 61 Toplumun arkaplan kültürü: ve sivil toplum, 146; kamusal akıl ideali uygulanamaz; 146, 155n; neyi kapsar, 146n Truman, Harry, 109 Ulus, kavramı: devlet ya da hükümet kavramından farklı olarak, 26n Uluslararası hukuk, 1, hakkaniyetli olmak adına adaletin genişlemesi, 2; İkinci Dünya Savaşı ndan bu yana farklı algılanması, 28 Uluslararası ilişkiler: Thukydides e göre, 29 Uluslararası Para Fonu (IMF), Uymamak, koşulları: ve yasatanımaz devletler, 3 Üniversiteler, 75

243 Vatandaşların özgürlüğü ve eşitliği: liberal anlayışların kabul ettiği fikir, 14; bu düşünce nasıl saptandı, 15; kamusal aklın ele alışı, 184; iki ahlâki gücü, 184 Vatandaşların özgürlüğü: tam olarak gerçekleşebilmesi için etkin bir halklar yasası gerekir, 9 Vatandaşlık, demokratik: iki özelliği, 148 Vatikan (D), 22, 139n, 167n Vicdan özgürlüğü: bir insan hakkı, 70 Vincent, R.J., İn, 70n Voltaire, 37n Waldron, Jeremy, 155n Walzer, Michel, 40n, 81n, 103n, 107n Weinberg, Gerhard, 11 On Weithman, Paul, 168n, 184n Yakınlık 19 ve eğitim duygusu ve yardım etme yükümlülüğü, Yardım etme yükümlülüğü, 4, 45n, 91, 138; adil ya da düzgün bir rejime olanak vermeyen olumsuz koşullar altında yaşayan halklara yapılması gereken, 38; halkların temel gereksinimlerinin karşılanmasını sağlar, 39; zorluk içinde toplumlara karşı, 116; üç kuralı, ; adil tasarruf ilkesine benzerliği, 117; ilk kuralı: iyi düzenlenmiş bir toplumun zengin olması gerekmez, ; adil (ya da düzgün) kurumlan gerçekleştirme ve koruma hedefleri, 117; ikinci kuralı: zorluk içinde toplumların siyasal kültürlerinin önemi, ; üçüncü kuralı: zorluk içinde topumların kendi işlerini yönetmelerine yardım etmek, ; ve halklar arasındaki yakınlık, 122; halkların siyasal özerkliğe geçiş ilkesi olarak, 129; küresel dağılım ilkesinden farklıdır, ; hem bir hedefi, hem bir bitiş noktası vardır, 130 Yargıçlar: kamusal akıl tam anlamıyla geçerlidir, 145 Yasatanımaz devletler, 2, 50; tanımı, 3, 98; ve nükleer silahlar; 8; ve insan haklan, 86-87; liberal ve düzgün toplumlarca hoşgörüyle karşılanmaz, 81; haksız savaşlarda bu devletlerdeki siviller sorumlu tutulmamalı, ; günümüz Avrupasındakiler, Yaşama hakkı: temel bir insan hakkıdır, 70; asgari ekonomik güvenliği içerir, 70 Yedi Yıl Savaşı, 56 Yerel toplumlar, 2: beş türü, 2-3, 67-68; adalet ilkeleri halklar yasasının ilk adımıdır, 27 Yurttaşlık görevi ve kamusal aklın ideali, 58-59, 63, 147; yasal değil, ahlâki görev, 58-59, 148; ve kamusal gerekçesi, 168 Zorluk içindeki toplumlar, IH: 115, 122 tanımlaması, 98,115; olumsuz koşullan, ; yardım etme yükümlülüğü, 116

244

245 Yirm inci yüzyılın en önem li siyaset felsefecilerinden biri sayılan john Rawts bu eserinde adil bir dünya düzeninin tem el ilkelerinin neler olabileceği sorusunu ele alm akta. Yazarın 1971 yılında yayımlanan Bir Adalet Kuramı adlı kitabı siyaset felsefesi tartışm alarında büyük yankı uyandırm ış ve liberal düşünce geleneğinde eşitlikçi bir çığır açm ıştı. Elinizdeki çalışm ada Ravvls bu yaklaşım ını ulus devlet sınırlarından çıkartarak, uluslararası ilişkiler alanına taşıyor. Halkların Yasası nda, farklı toplum ların barış içinde bir arada yaşayabilm elerine olanak sağlayacak kalıcı, istikrar ve ad alet içeren bir dünya düzeni, düşünürün deyişiyle gerçekçi bir ü topya kurgulanıyor. Bu önerisiyle Ravvls, yerküreye dam gasını vuran şiddet, yoksulluk ve eşitsizlik gibi sorunların çözüm üne önem li bir düşünsel katkıda bulunm aktadır. Ayrıca, yazar Kam usal Akıl Düşüncesinin Yeniden Ele A lınm ası adlı m akalesiyle de farklı ahlakî, dinî, ideolo jik görüşleri benim seyen vatandaşların aralarındaki ilişkilerin anayasal dem okratik bir sistem içerisinde nasıl düzenlenmesi gerektiği sorusunu ele alıyor. Ülkemizdeki siyaset tartışm aların ın da ana eksenlerinden birini oluşturan bu konuda Ravvls un açtığı kuram sal ufuk bu tartışm alara yeni bir boyut getirecek nitelikte. Hiç şüphesiz 20. yüzyılın en önemli siyaset felsefecisi olarak görebileceğimiz John Ravvls, düşüncelerinin bu kadar etkili olmasını yazılarındaki tavizsiz kuramsal ağırlığın gerektirdiği dikkati, derinlik ve kavrayışıyla telafi etmesine borçlu... Thomas Nagel, New Republic Bu kitap, Ravvls un yazdığı en cazip ve kolay okunur kitap yüzyılın ikinci yarısının en üstün liberal düşünürünün zihnini yeni bir okur kuşağının erişimine açıyor. David Miller, Times Literary Supplement Ravvls un düşüncelerini reddeden yazarların bile onun yanıtlamaya çalıştığı soruların önemini kabul etmeleri ve sunduğu temel kavramsal çerçeveyi büyük ölçüde benimsemeleri, düşünürün etkisini göstermektedir. Murat Borovalı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Çağdaş S İyaset Fe l s e f e s İ Ka p a k r e s m İ: M e h m e t U l u s e l, İs İm s İ z (a y r i n t i), 40x50 CM., TUVAL ÜSTÜNE KARIŞIK TEKNİK ISBN: ww w.bilgiyay.com İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI