Reis S., Bayrak T., Yalçýn A., Atasoy M., Niþancý R., Ekercin S., Rize Bölgesinde Yaðýþ Heyelan Ýliþkisi hkm 008/ Sayý 99 iklim verileri ve Bayýndýrlý

Transkript

1 hkm Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi 008/ Sayý 99 Rize Bölgesinde Yaðýþ Heyelan Ýliþkisi Selçuk REÝS, Temel BAYRAK, Ali YALÇIN, Mustafa ATASOY, Recep NÝÞANCI, Semih EKERCÝN Özet Rize ili ülkemizin en önemli heyelan bölgelerinden biridir. Ýl genelinde birçok alan þiddetli yaðmurlara karþý dirençsizlik göstererek heyelanlara maruz kalmaktadýr. Bölgede meydana gelen en önemli meteorolojik olaylardan biri olan þiddetli yaðýþlar, heyelanlarý tetikleyerek kütlelerin dengesini bozmakta ve harekete sebep olmaktadýr. Bu çalýþmada yaðýþ verileri analiz edilerek Rize heyelanlarýnýn aktif hale gelmesindeki etkileri incelenmiþtir. Ayrýca heyelan oluþumu ile iliþkilendirilmiþ yaðýþ eþik deðerleri ile önceki yaðýþ verileri analiz edilmiþtir. Rize ili Karadeniz Bölgesinin doðusunda, Türkiye nin en fazla yaðýþ alan ilidir (Þekil ). Ýl morfolojik olarak yüksek ve eðimli bir topografyaya sahiptir. Rize de meydana gelen heyelanlar ve seller, oluþma sýklýðý açýsýndan ülke gündeminde sürekli yer alan, bölge için birinci derece önemli doðal afetler durumundadýr. Hemen her yýl gerçekleþen heyelan ve sel afetleri, bölgede çok sayýda can ve mal kayýplarýna sebep olmaktadýr. Sadece 00 yýlýndan günümüze kadar olan doðal afetler dikkate alýndýðýnda 0 den fazla insan hayatýný kaybetmiþ ve büyük maddi zararlar meydana gelmiþtir (REÝS vd. 007). Anahtar Sözcükler Heyelan, Þiddetli yaðýþ, Rize Abstract The province of Rize is one of most crucial landslide regions in Turkey, and many areas in Rize are susceptible to intense rainfall. Seasonal high-intensity rainfall plays a key role in provoking landslide movements. Seasonal and torrential rainfall is the most important meteorological factor that can activate or accelerate the movement of sliding mass. As the populations increased, there is steady increase in the economic and social impact of land sliding. This paper investigates the influence of intense rainfall on the activity of Rize landslides by examining rainfall. Furthermore, the rainfall threshold values associated with landslide occurrence and antecedent precipitation are analyzed. Key Words Landslide, Intense rainfall, Rize. Giriþ Dünya genelinde yýllarý arasýnda doðal afetlerden ölen insanlarýn %90 ý, kuvvetli meteorolojik ve hidrolojik hadiseler nedeniyle yaþamýný yitirmiþlerdir. Bu periyot süresince meteorolojik ve hidrolojik afetlerin sayýsýnda önemli bir artýþ gözlenmiþtir (CEYLAN 00). Dünyadaki bu olaylara paralel olarak ülkemizde bilhassa Rize ilinde de bu tür olaylarýn sayýsýnda artýþlar olmuþtur. Özellikle 99, 99, 00, 00 ve 00 yýllarý Rize de meteorolojik ve hidrolojik olaylarýn yoðun olarak yaþandýðý yýllar olmuþtur. Ýlde her geçen yýl artan sayýda insan bu tür doðal afetlerden etkilenerek, can ve mal kayýplarýna uðramýþtýr. Þekil : Rize il haritasý Yoðun yaðýþ, bu bölgede meydana gelen doðal afetlerin en önemli nedeni olarak görülmektedir (REÝS vd. 007). Yaðýþýn heyelaný tetikleyen ana unsurlardan biri olduðu, heyelanlarýn zamansal oluþumunun farklý tipte çözünürlüðe sahip yaðýþ modelleri ile izlendiði ve kontrol edildiði de yaygýn olarak bilinir (VAN ASCH vd. 999, BAYRAK vd. 007). Bu çalýþmanýn amacý, yaðýþ verileri ile il bazýnda yaðýþa baðlý olarak meydana gelen heyelanlarýn analizlerini yapmak ve ilçeler bazýnda yaðýþ-heyelan iliþkilerini ortaya koymaktýr. Çalýþmada T.C. Çevre ve Orman Bakanlýðý Devlet Meteoroloji Ýþleri Genel Müdürlüðü Elektronik Bilgi Ýþlem Müdürlüðünün (Ankara) Rize ili için hazýrlamýþ olduðu yýllýk (97 00) Yrd. Doç. Dr., Aksaray Üniversitesi, Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Bölümü, Aksaray Yrd. Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Bölümü, Trabzon Yrd. Doç. Dr., Aksaray Üniversitesi, Jeoloji Müh. Bölümü, Aksaray --

2 Reis S., Bayrak T., Yalçýn A., Atasoy M., Niþancý R., Ekercin S., Rize Bölgesinde Yaðýþ Heyelan Ýliþkisi hkm 008/ Sayý 99 iklim verileri ve Bayýndýrlýk ve Ýskan Bakanlýðý, Afet Ýþleri Genel Müdürlüðü, Afet Etüt ve Hasar Tespit Dairesi Baþkanlýðý, Jeolojik Etüt ve Ýzleme Þube Müdürlüðünün heyelan ve sellerden kaynaklanan hasarlarýn tespiti için hazýrlamýþ olduðu yýllýk (9 00) jeolojik etüt raporlarý kullanýlmýþtýr. Rize nin Jeomorfolojik Özellikleri Doðu Karadeniz kýyý sýradaðlarýnýn kuzey yamacýnda yer alan Rize ili genel olarak daðlýk ve engebelidir. Ancak bu genel topoðrafik durum dikey yönde bazý farklýlýklar göstermektedir. Rize ilinde dar kýyý þeridi ve alüvyonal yelpazeler dýþýnda düzlük alan bulunmamaktadýr. Bu düzlüklerin kýyý boyunca olan geniþlikleri 00 metre ile 000 metre arasýnda deðiþmekte olup, bu alanlarýn tamamýna yakýný yerleþim yeri olarak kullanýlmaktadýr. Bunun yaný sýra, derin vadilerle açýlmýþ daðlýk alanlar ve yüksek daðlýk sahalar diðer topografik yapýlarý oluþturmaktadýr. Yükseltiler kýyý düzlüklerinden hemen sonra 0 00 metreyi bulmaktadýr. Bu yüksekliklerden sonra daralan akarsular ve yan kollarý topografyayý aþýndýrarak dik yamaçlý V profilli vadiler oluþturmuþlardýr. 000 metreden daha üst kotlardaki alanlar ise basýk sýrtlar ve dik yamaçlý U profilli vadilerden oluþmaktadýr (TC RÝZE VALÝLÝÐÝ 00). Rize ilinde heyelanlar ve jeolojik birimler arasýnda doðrudan bir iliþki söz konusudur. Heyelanlarý etkileyen baþlýca faktörler arasýnda, jeolojik özellikler, kayaçlarýn ayrýþma derecesi, zemin özellikleri, morfolojik durum, yaðýþ, kazý ve akarsu oymalarý, bitki örtüsü gibi sebepler gelmektedir. Oluþan heyelanlar genellikle ayrýþma derinliðine göre sýð heyelanlar olarak tanýmlanan kaymalardýr (YALÇIN ve BULUT 007). Yörede jeolojik birimlerin daðýlýmý incelendiðinde, andezit, bazalt, dasit ve riyodasit gibi volkanik kayaçlarýn egemen olduðu görülmektedir. Bunun yaný sýra, bu volkanikler arasýnda ara katkýlý olarak daha çok kumtaþý, kiltaþý, silttaþý ve marn dan oluþan sedimanter kayaçlarý görmek mümkündür. Rize il geneline bakýldýðýnda, çevresel ve iklimsel koþullar sebebiyle litolojik birimlerde ayrýþmanýn çok fazla etkili olduðu görülmektedir. Ayrýþmaya uðrayan birimler; dayanýmýný büyük oranda yitirmektedirler. Bölgenin genellikle yoðun yaðýþ almasý burada yüzeyleþen malzemenin belli bir su içeriðini barýndýrmasýna sebep olmaktadýr. Dolayýsýyla, þiddetli yaðýþlarla daha da artan su içeriði, boþluk suyu basýncýný da artýrarak malzemenin dayanýmýnýn yenilmesine sebep olmakta ve zemin saðlamlýðýný olumsuz etkilemektedir. Böylece, malzemenin mukavemeti azaldýðýndan heyelanýn oluþmasý kolaylaþmaktadýr (YALÇIN ve BULUT 007). Heyelanlarý oluþturan malzemenin su içeriðinin artmasýnda, Rize ilinin en önemli tarým ürünü olan çay bitkisinin kontrolsüz bir þekilde dikilmesinin de etkisi çok büyüktür. Herhangi bir drenaj sistemi olmadan dikilen sýk çay bitkisi, yüzeysel akýþý engelleyerek suyun zemine giriþini artýrmaktadýr. Dolayýsýyla, fazla olan yaðýþa, birde yüzeysel akýþa geçmesi gereken suyunda zemine girmesi ilave edildiðinde malzemenin doygunluðu daha kolay yakalanmaktadýr. Böylece heyelanýn oluþmasý daha da kolaylaþmaktadýr. Bunun yaný sýra, topografik olarak zaten eðimli olan bölgede geliþi güzel yapýlan kazý ve yol çalýþmalarý da yamaçlarýn stabilitesini bozmakta ve heyelanlara davetiye çýkarmaktadýr. Ayný þekilde, seller esnasýnda meydana gelen topuk oyulmalarý da heyelan oluþumlarýna sebep olmaktadýr (YALÇIN 008).. Rize nin Meteorolojik Durumu Rize de yazlarý serin, kýþlarý ýlýman ve her mevsimi yaðýþlý bir iklim görülür. Otuz iki yýl boyunca yapýlan gözlem sonuçlarýna göre Rize nin yýllýk sýcaklýk ortalamasý. o C dir ve yýllýk sýcaklýk salýnýmý.8 o C dir. Rize, denizsel iklimlerin karakteristik özelliðini taþýr. Rize de aylýk ortalama sýcaklýk eðrisi bütün yýl o C nin üzerinde seyretmekte olup, sadece ayýn sýcaklýk ortalamasý 0 o C nin altýndadýr. Diðer bütün aylarýn sýcaklýk ortalamasý 0 o C nin üzerindedir. Sýcaklýk ortalamasý 0 o C yi geçen ay sayýsý ise dir (ÇEVRE DURUM RAPORU 00). Bütün bunlardan ve Þekil den görüldüðü üzere Rize nin düzenli bir sýcaklýk rejimine sahip olduðu sonucunu çýkarmak mümkündür. Þekil : Aylýk ortalama sýcaklýk grafiði Türkiye nin en çok yaðýþ alan ili olan Rize de yýllýk toplam yaðýþ miktarýnýn yýllýk ortalamasý 9 mm (Þekil ) (Türkiye ortalamasý 7 mm) olup, yaðýþlar her mevsime dengeli olarak daðýlmýþtýr (Þekil ). Bu nedenle Rize de kurak mevsim yoktur. En az yaðýþ alan ilkbaharýn toplam yaðýþ miktarý kuraklýk sýnýrýnýn çok üzerindedir. Rize için oluþturulmuþ aylýk ortalama yaðýþ grafiði Þekil ten görüldüðü üzere Rize nin sýcaklýk gibi istikrarlý bir yaðýþ rejimine de sahip olduðu sonucunu çýkarmak mümkündür. Þekil : Yýllýk ortalama yaðýþ grafiði --

3 hkm 008/ Sayý 99 Reis S., Bayrak T., Yalçýn A., Atasoy M., Niþancý R., Ekercin S., Rize Bölgesinde Yaðýþ Heyelan Ýliþkisi Rize de yaz aylarýnda sýcaklýk deðerleri yüksek olmasýna raðmen altýncý aydan itibaren yaðýþlar baþlar en yüksek seviyesine onuncu ayda varýr (Þekil ).. Rize Heyelanlarý Bayýndýrlýk ve Ýskân Bakanlýðý, Afet Ýþleri Genel Müdürlüðü, Afet Etüt ve Hasar Tespit Dairesi Baþkanlýðý, Jeolojik Etüt ve Ýzleme Þube Müdürlüðü tarafýndan 9 yýlýndan itibaren Rize de gerçekleþen heyelan vakalarý için jeolojik etüt raporlarý düzenlenmektedir. Her bir heyelan için ayrý etüt raporlarý hazýrlanmaktadýr. Etüt raporlarýnda heyelan olayýnýn gerçekleþtiði yerin ilçesi, köyü, mahallesi, heyelan tarihi, afet türü, etüt tarihi, rapor tarihi, etüdü hazýrlayan teknik eleman, etüdün amacý, önceki çalýþmalar, heyelanlý alanýn jeolojisi, heyelanla ilgili açýklamalar ve heyelanlý sahanýn genel krokisi gibi kapsamlý bilgiler bulunmaktadýr.. Ýlçelerde Yaðýþ Heyelan Ýliþkisi Rize ilinde gerçekleþen heyelan olaylarý ile yaðýþ iliþkileri dikkate alýnarak Rize ili ve ilçeleri için heyelan-yaðýþ analizleri yapýlmýþtýr. Buna göre (9 ten 00 ya kadar yýl) ilçelerde gerçekleþen heyelan olaylarý ve heyelanlar sonucunda etkilenen bina sayýlarý irdelenmiþtir. Ýlçe bazýnda heyelandan etkilenen köy sayýsý, köylerde gerçekleþen heyelan sayýsý ve heyelandan etkilenen ve terk edilmek zorunda kalýnan bina sayýlarý Tablo de verilmiþtir. Þekil : Aylýk ortalama yaðýþ grafiði Heyelan etüt raporlarýna göre Rize ve ilçelerinin tamamýnda meydana gelen heyelan olayý ve etkilenen bina sayýlarý þekil de verilmiþtir. Bu verilere göre; Rize genelinde özellikle Ardeþen, Çamlýhemþin, Çayeli, Merkez ve Pazar ilçelerinde heyelan olaylarýnýn daha fazla etkili olduðu belirlenmiþtir. Bu kapsamda günümüze kadar Rize genelinde toplam heyelan olayý kayýtlara geçmiþtir. Heyelan olaylarý sonucunda birçok bina hasar görmüþ ve 8 bina için kullanýlamaz, yani nakil kararý alýnmýþtýr (Þekil ). Raporlarda heyelan nedeni olarak %99 yaðýþ gösterilmiþtir. Þekil. Yerleþim birimlerini tehdit eden heyelan örnekleri Þekil : Rize ve ilçelerinde meydana gelen heyelan ve bu heyelanlardan etkilenen bina sayýsý grafiði Tablo Ýlçelerdeki köylerde meydana gelen heyelan sayýlarýný ve heyelandan etkilenen bina sayýlarýna ait sayýsal bilgileri içermektedir. Tablo den heyelandan en çok Ardeþen, Çamlýhemþin, Çayeli, Merkez ve Pazar ilçelerinin etkilendiði gözden kaçmamaktadýr. yýldýr tutulan bu heyelan kayýtlarýnýn, yaklaþýk 0 yýlýnda heyelan vakasý meydana gelmiþ ve Rize ilinde çok fazla ekonomik ve sosyal kayýplara yol -7-

4 Reis S., Bayrak T., Yalçýn A., Atasoy M., Niþancý R., Ekercin S., Rize Bölgesinde Yaðýþ Heyelan Ýliþkisi hkm 008/ Sayý 99 açtýðý tespit edilmiþtir. Bu raporlara göre, Rize genelinde 7 köyden 7 si heyelan olaylarýndan etkilenmiþtir. Ýl genelinde yerleþim biçiminin daðýnýk olmasý nedeniyle bu birimlere altyapý (yol, su ve elektrik) yatýrýmlarý olumsuz þekilde etkilenmektedir. Ayrýca daðýnýk yerleþimin bir sonucu olarak özellikle dere yataklarýnda bulunan yerleþim alanlarý heyelanlardan en fazla etkilenmekte, can ve mal kayýplarýnýn artýþýna sebebiyet vermektedir. Çok sayýda köyde (%8) heyelan meydana gelmesi Rize ili genelinde heyelanlarýn olumsuz etkilerinin boyutunu göstermektedir. Aðustos 99 de gerçekleþen heyelan olayý, yýlýn. gününde günlük saðanak yaðýþýn ardýndan meydana gelmiþtir. Ayný tarihte Rize genelinde ilçeye baðlý köylerde 0 heyelan vakasý gözlenmiþ ve heyelanlar sonucu hiç bir bina etkilenmemiþtir. Tablo : Ýlçelerde heyelandan etkilenen köy ve bina sayýsý ÝLÇELER ETKÝLENEN KÖY SAYISI HEYELAN SAYISI ETKÝLENEN BÝNA SAYISI ARDEÞEN 7 ÇAMLIHEMÞÝN ÇAYELÝ 9 7 DEREPAZARI 0 9 FINDIKLI 8 9 GÜNEYSU 9 HEMÞÝN 7 ÝKÝZDERE 7 ÝYÝDERE 8 KALKANDERE 8 8 MERKEZ PAZAR 9 7 TOPLAM 7 8. Þiddetli Yaðmur ve Heyelan Ýliþkileri Rize ili kýsa zamanda aldýðý þiddetli yaðýþlarla da sürekli gündeme gelen bir ilimizdir. Ýlde 99, 99, 00, 00 ve 00 yýllarýnda meydana gelen þiddetli yaðýþlar sel ve heyelanlara neden olmuþtur. Bu yýllarda meydana gelen yaðýþlar 0 ile 0 mm/gün arasýnda gerçekleþmiþtir. Bu yaðýþlar, þiddetli yaðýþ sýnýfýna (> 7, mm/saat) girmektedir (ÖZTÜRK 008). Þiddetli yaðýþlarýn yaþandýðý yýllarda ilçelerde meydana gelen heyelan olaylarý ve heyelanlar sonucunda etkilenen köy sayýlarý ve bina sayýlarý irdelenmiþ sonuçlar Tablo ve Þekil 7 de gösterilmiþtir. Þekil 7 heyelan meydana gelen yýllardaki (99, 99, 00, 00 ve 00) toplam yaðýþ miktarlarýný ve yýl içindeki heyelan oluþ anýný gün olarak göstermektedir. Tablo de ise þiddetli yaðýþlarýn etkili olduðu ilçeleri, ilçelerde etkilenen köy sayýlarýný ve etkilenme sonucu terk edilen bina sayýlarýný göstermektedir. Tablo : Ýlçelerde heyelandan etkilenen köy ve bina sayýsý YIL ÝLÇELER KS BS KS BS KS BS KS BS KS BS ARDEÞEN ÇAMLIHEMÞÝN ÇAYELÝ DEREPAZARI FINDIKLI GÜNEYSU HEMÞÝN ÝKÝZDERE ÝYÝDERE KALKANDERE MERKEZ PAZAR TOPLAM KS: Yaðýþ sonucu oluþan heyelandan etkilenen köy sayýsý BS: Yaðýþ sonucu oluþan heyelandan etkilenen bina sayýsý Þekil 7: Yýllara göre toplam yaðýþ ve heyelan zamanlarý grafiði Ekim 99 da gerçekleþen heyelan olayý, yýlýn 87 ve 88 günlerinde günlük saðanak yaðýþýn ardýndan meydana gelmiþtir. Ayný tarihte Rize genelinde 7 ilçeye baðlý köylerde heyelan vakasý gözlenmiþ ve heyelanlar sonucu bina oturulmaz hale gelerek, terk edilmek zorunda kalýnmýþtýr. 0 Kasým 00 de gerçekleþen heyelan olayý, yýlýn ve günlerinde günlük saðanak yaðýþýn ardýndan meydana gelmiþtir. Tam bu anda Rize genelinde ilçeye baðlý köylerde heyelan vakasý gözlenmiþ ve heyelanlar sonucu 0 binada oturan sakinler tahliye edilmiþtir. Haziran 00 de gerçekleþen heyelan olayý yýlýn 0. gününde günlük saðanak yaðýþýn ardýndan meydana gelmiþtir. Ayný tarihte Rize genelinde ilçeye baðlý köylerde heyelan vakasý gözlenmiþ ve heyelanlar sonucu 77 bina heyelanlardan olumsuz yönde etkilenerek terk edilmek zorunda kalýnmýþtýr. Aðustos Ekim 00 tarihleri arasýnda gerçekleþen heyelan olayý gün devam eden yaðýþlarýn ardýndan meydana gelmiþtir. Ayný tarihte Rize genelinde 0 ilçeye baðlý köylerde 0 heyelan vakasý gözlenmiþ ve heyelanlar sonucu bina terk edilmek zorunda kalýnmýþtýr. Tablo de kýsa zaman içerisinde þiddetli yaðýþlar ayný anda birçok ilçede etkili olmuþtur. Ancak il genelinde yaþanan þiddetli yaðýþlarýn her ilçe için ayný oranda heyelanlara sebep olmadýðý da açýkça görülmektedir. Yani bir anda meydana gelen ve heyelan oluþumuna sebep olan yaðýþlar muhtemelen her ilçede ayný oranda gerçekleþmemiþtir. 7. Ýrdeleme Bu çalýþma ile Rize için heyelan ve yaðýþ iliþkileri analiz edilmiþ, sonuçlar grafik ve tablolar ile gösterilmiþtir. Çalýþma sonuçlarýndan ilin düzenli bir yaðýþ ve sýcaklýk rejimine sahip olduðu, yaðýþlarýn her mevsime dengeli olarak daðýldýðý, bununla birlikte, il genelinde yaðýþlarýn Temmuz ayýndan itibaren etkili olmaya baþladýðý ve özellikle Ekim ve Kasým aylarýnda tehlikeli boyutlara ulaþtýðý görülmüþtür. Heyelan etüt raporlarýna dayanarak yapýlan analiz çalýþmalarýndan il genelinde heyelanýn yaðýþla birlikte tetiklendiði -8-

5 hkm 008/ Sayý 99 Reis S., Bayrak T., Yalçýn A., Atasoy M., Niþancý R., Ekercin S., Rize Bölgesinde Yaðýþ Heyelan Ýliþkisi tespit edilmiþtir. Etüt raporlarýnda meydana gelen heyelanlarýn nedenlerinin %99 yaðýþ olduðu bildirilmiþtir. Analiz sonuçlarýndan il genelinde heyelana sebep olan yaðýþlarýn þiddetli saðanak yaðýþlar þeklinde olduðu görülmektedir. Yine analiz sonuçlarýnda Rize deki köylerin %8 inin heyelan olayýna maruz kaldýklarý da tespit edilmiþtir. Buradan heyelanýn il genelinde çok fazla sosyo-ekonomik etkiye sahip olduðu ortaya çýkmaktadýr. Çünkü bu bölgedeki nüfus sayýsýnýn artýþýna paralel olarak daha fazla alan yerleþime açýlmaktadýr. Yerleþime yeni açýlan yerleþim alanlarý da daðýnýk bir yapýda olduðu için küçük ya da büyük heyelanlar önemli ölçüde can ve mal kayýplarýna sebep olmaktadýr. Dolayýsýyla ortaya çýkan bir afetten daha çok sayýda nüfus etkilenmektedir. Bu çalýþmanýn temelini oluþturan heyelan verileri, Bayýndýrlýk ve Ýskan Bakanlýðý, Afet Ýþleri Genel Müdürlüðü, Afet Etüt ve Hasar Tespit Dairesi Baþkanlýðý, Jeolojik Etüt ve Ýzleme Þube Müdürlüðü, Jeolojik Etüt Raporlarýndan alýnmýþtýr. Bu birimlerin veri toplama kalitesi iyi olmakla birlikte, ulusal bir veri tabaný oluþturmak için istenilen veri kalitesi ve içeriði yeterli deðildir. Örneðin heyelana ait koordinatlý konumsal bilgiler, heyelanýn tam oluþ zamaný, kayan kütlenin hacmi vs. gibi bilgiler tutulan kayýtlarda yer almamaktadýr. Heyelanlarýn daha iyi analiz edilebilmesi için mevcut heyelan raporlarýndan daha detaylý envanter kayýtlarýnýn tutulmasý gerektiði sonucu çýkarýlmýþtýr. 8. Sonuçlar Bu makalede Rize ilinde gerçekleþen heyelan olaylarý ile yaðýþ iliþkileri dikkate alýnarak Rize ili ve ilçeleri için heyelan-yaðýþ analizleri yapýlmýþtýr. Çalýþmada yaðýþ ve sýcaklýk verileri analiz edilmiþ, il genelinde ve ilçeler bazýnda yaðýþ ile heyelan oluþumu iliþkisi irdelenmiþtir. Ayrýca yoðun yaðýþ kaydedilen zaman dilimlerine göre de analizler yapýlmýþtýr. Bu analiz sonuçlarýna göre, bölgedeki heyelanlarýn oluþmasýndaki en önemli parametrelerden birinin yaðýþ olduðu tespit edilmiþtir. Ayrýca bölgedeki yüzeyleme veren volkanik birimlerin ayrýþma derecelerinin çok fazla olmasý, þiddetli yaðýþlarýn etkisiyle, ayrýþmýþ malzemenin su içeriðini artýrmakta ve heyelan oluþumu hýzlanmaktadýr. Nitekim heyelan raporlarýnda da heyelanlarýnýn büyük bir bölümünün þiddetli yaðýþlar sonucu meydana geldiði görülmüþtür. Heyelan etüt raporlarýndan Rize ilçelerinin tamamýnda heyelanlarýn meydana geldiði görülmüþtür. Bu raporlara göre (9 00) toplam heyelan olmuþ, bunun sonucunda da 7 köy ve 8 bina etkilenmiþtir. Heyelanlarýn büyük bir kýsmý þiddetli yaðýþlarýn olduðu dönemlere rastlamaktadýr. 99, 99, 00, 00 ve 00 yýllarýnda þiddetli yaðýþlar sonucu toplam heyelan olayý meydana gelmiþtir. Buradan Rize de meydana gelen heyelanlarýn %77 sinin þiddetli yaðýþlardan sonra oluþtuðu sonucu çýkarýlmýþtýr. Heyelanlar Dünya da ve ülkemizdeki en önemli doðal afetlerin baþýnda gelmektedir. Heyelanlarýn sebebiyet verdiði mal ve can kayýplarýnýn en aza indirilmesi amacýyla yapýlan çalýþmalara/araþtýrmalara önemli miktarlarda bütçeler ayrýlmaktadýr. Bu nedenle, gelecekte yapýlacak çalýþmalarda daha doðru ve saðlýklý sonuçlar alýnabilmesi için meydana gelen heyelanlar, doðal süreçle kapanmadan konum bilgileri ve dijital haritalarý oluþturulmalýdýr. Ýlgili kurumlar heyelanlara ait grafik ve öznitelik bilgilerini bir veri tabaný kapsamýnda toplamalarý gerekmektedir. Sonuç olarak farklý disiplinlerin kullanabileceði heyelan envanter haritalarý Coðrafi Bilgi Sistemlerinden yararlanýlarak oluþturulmalýdýr. Teþekkür Bu çalýþma TÜBÝTAK (0Y08) tarafýndan desteklenmiþ bir proje çalýþmasýdýr. Yazarlar çalýþmanýn gerçekleþtirilmesinde mali destek saðlayan TÜBÝTAK a ve heyelan verilerinin saðlanmasýnda yardýmlarýný esirgemeyen Rize Valiliðine teþekkür eder. Kaynaklar BAYRAK T., ATASOY M., DEMÝR O.: Heyelanlarýn Sosyoekonomik Etkileri: Kutlugün Köyü (Trabzon) Heyelaný Örneði, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odasý. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayý - Nisan 007, Ankara. CEYLAN A.: files/metafetac.pdf, ÖZTÜRK A.: Meteoroloji Dersi, Ders Notlarý, ATASOY M, NÝÞANCI R, YALÇIN A, BAYRAK T, SANCAR C ve ÝNAN H.: Doðal Afetlere Yönelik Konumsal Veritabaný Oluþturulmasý: Rize Ýli Örneði, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odasý. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayý - Nisan 007, Ankara. T.C. RÝZE VALÝLÝÐÝ.: Ýl Çevre ve Orman Müdürlüðü Çevre Durum Raporu, 00. T.C. Çevre ve Orman Bakanlýðý, Devlet Meteoroloji Ýþleri Genel Müdürlüðü, Elektronik Bilgi Ýþlem Müdürlüðü: Rize ili yýllýk (97-00) iklim verileri T.C. Bayýndýrlýk ve Ýskan Bakanlýðý, Afet Ýþleri Genel Müdürlüð, Afet Etüt ve Hasar Tespit Dairesi Baþkanlýðý, Jeolojik Etüt ve Ýzleme Þube Müdürlüðü: Jeolojik Etüt Raporlarý. VAN ASCH Th. W.J., BUMA J ve VAN BEEK L.P.H.: A view on some hydrological triggering systems in landslides, Geomorphology, No, 0 (-), (999). YALÇIN A. ve BULUT F.: Landslide susceptibility mapping using GIS and digital photogrammetric techniques: a case study from Ardesen (NE-Turkey), Natural Hazards, Cilt No, (), (007), 0-. YALÇIN A.: GIS-based landslide susceptibility mapping using analytical hierarchy process and bivariate statistics in Ardesen (Turkey): Comparisons of results and confirmations, CATENA, Cilt No, 7,(008), -. REÝS S, ATASOY M, NÝÞANCI R, YALÇIN A, BAYRAK T, SANCAR C ve ÝNAN H.: Doðal Afetlere Yönelik Konumsal Veritabaný Oluþturulmasý: Rize Ýli Örneði, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odasý. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayý - Nisan 007, Ankara. T.C. Rize Valiliði.: Ýl Çevre ve Orman Müdürlüðü Çevre Durum Raporu, 00. T.C. Çevre ve Orman Bakanlýðý.: Devlet Meteoroloji Ýþleri Genel Müdürlüðü, Elektronik Bilgi Ýþlem Müdürlüðü, Rize ili yýllýk (97-00) iklim verileri T.C. Bayýndýrlýk ve Ýskan Bakanlýðý.: Afet Ýþleri Genel Müdürlüðü, Afet Etüt ve Hasar Tespit Dairesi Baþkanlýðý, Jeolojik Etüt ve Ýzleme Þube Müdürlüðü, Jeolojik Etüt Raporlarý. VAN ASCH Th. W.J., BUMA J, VAN BEEK L.P.H.: A view on some hydrological triggering systems in landslides, Geomorphology, 0,, 999. YALÇIN A.ve BULUT F.: Landslide susceptibility mapping using GIS and digital photogrammetric techniques: a case study from Ardesen (NE-Turkey), Natural Hazards,, 0-, 007. YALÇIN A.: GIS-based landslide susceptibility mapping using analytical hierarchy process and bivariate statistics in Ardesen (Turkey): Comparisons of results and confirmations, CATENA, 7,-,