AQrLr$ KONU$MAIARr. (Saygr Durugu ve istiklal Margr)

Transkript

1 AgltgKonugmalan AQrLr$ KONU$MAIARr SITKI qicdem - Sayrn Cumhurbagkanm, Sayn Valim, Emniyet Miidiirtim, de[erli misafirlerimiz, btiyiikelgilerve meslektaqlanm;tiirkmtihendis ve Mimar Odalan Birlifi adrna Elektrik Miihendisleri Odasr olarak seketeryasmr yiirtifiniig oldu[umuz ve ikincisini diizenledilimiz Tiirkiye II. Enerji Sempozyrmuna hog geldiniz. Sizleri sempozyumumuzda alrrlamaktan ve [g gtin sizlerle birlikte olmaktan btiyiik mutluluk duyacafrz. once 17 Afustos ve 12 Kasrm depreminde yitirmig oldulumuz vatandaglurmrz anrsrna bir dakikahk saygr duruguna davet ediyorum. (Saygr Durugu ve istiklal Margr) SITKI ClGnfU- program akr gergevesi igerisinde gimdi a9rh9 konugmalannr yapmak iizere iince Enerji Sempozyumu Yiiriitrne Kurulu Sekreteri ve aynr zamanda Elektrik Mtihendisleri Odasr Yiinetim Kurulu Bagkan Yardrmcrsr Sayrn Cengiz Gdltag't kiirsiiye davet ediyorum CENGiz COlu$ (Elektrik Miihendisleri Odasr Yiinetim Kurulu Balkan Yardrmcrsl) - Sayrn Cumhurbagkanlm, sempozyumumuan onurlandran iilkelerin biiyiikelgi ve temsilcileri, Tiirk Miihendis ve Mimar Odalarr Birlilinin Sayn Bagkant, odalanmran yiinetim kurulu iiyeleri, kamu kuruluglannrn yiineticileri, basmtmztn temsilcileri, de[erli delegeler; hepinizi Tiirk Miihendis ve Mimar Odalan Birlili Enerji Sempo4rumu Yiiriitme Kurulu adrna saygryla selamhyorum. Birincisini 1996 yrhnda diizenledi[imiz TMMOB Tiirkiye Enerji Sempozyumundan bu yana tilkemizdenerji alamnda iinemli geligmeler ve sorunlarr bir arada yagamaktayrz. Yeni bir yiizyrla girerken tilkemizd enerji sektiiriinde yaganan geligmeleri biitiin boyutlanyla diinden bugiine ve gelecele tartrqmak istiyoruz. Sempozyum bunuhedeflemektedir. Sempozyum ytirttme kurulu olarak gahgmalara baglarken 6ncelikli olarak sadece teknik bilgi ve istatistiki verilere dayanan bir sempozyum kurgusu yerine Ttirkiye'de 11 tl

2 enerji sektdriinde politika bildirimleri ve uygulamalanrun sonuglarryla birlikte tarfigtlmasmt, buradan tiniimiizdeki yrlluda yaprlmasr gerekenlerineler oldulunun belirlenmesini hedefledik. Enerjide biiyle bir tarhgma ve bilgilenme ortammrn biittin olanaklanyla iktidarve sermaye gruplanmn etkilerindenbalrmsrz bir gekilde ytiriitiiknesi hig kuqkusuz sempozyumun iinemli baganlanndan biri olacaktr. Bugiin iilkemizin enerji politikalarr konusunda yaprlacak her tiirlii deferlendirmenin konuyla ilgisi olan ttim taraflan kapsamast, olugturulacak politikalann salhkh bir zemine oturmasr agrsmdan biiyiik iinem taqrmaktadr. Bu nedenle TMMOB Tiirkiye II. sempozyumuna bildiri ve delege diizeyinde kaohmr sallarken Enerji Bakanh$r ve ona balh kamu kuruluglarr, iiniversiteler, <jzel sekttir temsilcileri, iggi ve memur sendikalarryla, TMMOB'nin enerji konusundaki ilgili odalanrun <izgiir bir tarfigma ortammda bulugmalanm hedefledik. B<iyle bir olanagrn Enerji ve Tabii IGynaklar Bakanhfr tarafindan 1998 yrk Arahk ayr igerisinde diizenlenen I. Enerji $urasl gahgmalannda yarahlmasrm dilerdik. 15 Alustos 1998 tarihli Resmi GazetedeyaymlananEnerji $urasr Qahgma Usul ve Esaslan Hakkrndaki ytinetmelilin amag baghkh birinci maddesinde milli bir enerji politikasma esas olacak ilkeler ve programlar tizerinde istigari kararlar almak iizere kuruldulu belirtilen Enerji $urasrna baqta Elektrik Miihendisleri Odasr ve Enerji-Yapr-Yol Sen gibi enerji politikalannda Bakanhlrn uygulamalanna kargr farkh g<irtigleriyle taraf olan kesimler gafrrrlmamrgtrr. Bunun bir unutkanhk olmadrprnr elbette biliyoruz, ancak bildilimiz bir bagka gergek de sosyal bir hukuk devletinde yurttaglann ve yurttaglar ait cirgiitlenmelerin sfratejik tjneme sahip olan ve toplumun biitiiniinti yakrndan ilgilendiren bir kamu hizmeti alanmda siiz ve karar sahibi olmasr gerektifidir. Bugiin enerji politikalannr belirleyen siyasal iktidarlar ve ona ba$rmh krhnan enerji biirokasisi karar alma ve uygulama siireglerinde yurttaqlanna ve onlann cirgiitlerine kargr bilgi sunma gereli hissetrneyerek adeta onlan yok saymaktadrr. Ulkemizin 2000'li yrllara btiyle bir anlayrg ve uygulama mantrlryla girmesinden i.iztintii duyuyor ve bunun defigtirilmesini istiyoruz. Enerji alamnda yagamlan bir baqka gergeklikte, yagamsal bir cineme sahip olan ve hayatrn hemen her alanm do$rudan etkileyen enerji konusunda toplumun tek yrinlii bir bilgilenmeyle kargt kargtya brrakrlmrg olmasrdr. Son 20 yrlda yiirtitiilen neoliberal politikalar ile sektiiriin btiyiik bir karmaqa ve kaos ortamrna itildigi bir stireci ya$ryoruz. Bu geligmelere itiraz eden kurumlarrn ve bireylerin kamuoyuyla buluqma agamasmda enerji ihalelerine talip olan biiyiik medya holdinglerinin engelleriyle kargrlagmalan oldukga diigiindtiri.ictidiir. Biittin bunlara ralmen bugiin burada iilkemiz igin anlamh bir galgmamn dzgtir ve demokatik bir ortamda siirece$ine ve bu gahqmanin sonuglan itibariyle bilimden, emekten ve sanayilegmeden yana politikalara hizmet edecefine inamyoruz. 12

3 AErhgKonugmalarr Sayrn konuklar, delerli katrhmcrlar; iig giin boyunca siirecek olan sempozy.rmumuzda 5 oturum ve I panel diizenlenecektir. Toplam 26 bildirinin tarhgtlacaft oturumlarda dinleyicilerin soru ve yamtlanyla igerikli ve zengin bir tartrgma ortammm olugmasmr hedefliyoruz. Son gtin diizenlenecek olan "2000'li Yrllarda Ulusal Enerji Politikasr" baghkh panelimize Enerji Bakanh[r, Diinya Enerji Konseyi Tiirk Milli Komitesi, Tiirk Sanayici ve igadamlarr Dernefi, Kamu igleftnecililini GeliqtirmeMerkezi, Enerji-Yapr-Yol Sen ve Elektrik Miihendisleri Odasmm temsilcileri katrlacak tilkemizin enerji gerge[ini ve gelecelini her biri kendi alamndan deferlendirecektir. Son olarak sempozyum galrymalanna bildiri sunan, panelist, delege ve dinleyici olarak kanlan, sempozyumun hazrrhk siirecindemefii geqen, maddi, manevi katkr saflayan herkese sempozyum ytiriitme kurulu adrna tegekkiir ediyor, sempozyumun toplumun bilgilenmesine, kendinsan gticiimiize ve dolal kaynaklarrmza dayah ulusal bir enerji politikasrnrn yeniden oluqturulmasma hizmet etmesini diliyorum' Saygtlarrmrzla. (Alkrglar) SITKI elcnnu - gimdi de Elektrik Miihendisleri Odasr Yiinetim Kurulu Bagkam Sayrn Ali Yigit'i konugmasm yapmakiizere kiirstiye davet ediyorum. ALi Miihendisleri Odasr Yiinetim Kurulu Bagkam) - Saym Cumhurbagkantm, Saym Valim, de[erli biiyiikelgiler, basmtmzm de[erli temsilcileri, kamunun ve Tiirk Miihendis Mimar Odalarr Birli[inin delerli ydneticileri ve deferli delegelerimiz; hepinizi Elektrik Miihendisleri Odasr adrna sevgi ve saygtyla selamltyorum. iki yrldan beri hazrrhklarr siirdiiriilen II. Enerji Sempozyumunda bugiin buluguyoruz. Gtiniil isterdi ki bu sempozyumda taraflann tiimiintin giiriigleri buraya yansrtrlabilsin. Bunu iizellikle baglangrgta vurgulamak istiyorum, giinkti son derece demokatik bir stireg ieletilerek taraflarrn tiimii davet edilmesine kargrn Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanhfrmn gerektili gekilde yer almadrlrm ve iizellikle de sempozyuma ilgisinin gerektifi gekilde olmadrfrm burada iizellikle vurgulamak istiyorum, Ulkemizde son 15 yrldrr uygulanan temel politikalann yansrmalanna bahr$rmrzda tarfigmalann temel odak noktasmr elektrik enerjisinin teqkil ettilini giiriiyoruz. Elektrik enerjisi, gerekullamm kolayhlr gerek temizlili agrsrndan yaqamsal bir tineme sahip ve bugiin toplam enerji tirketimigerisindeki payr yiizde 35'le 40 arasmda diinya genelinde, bunun 2000'li yllarrn ilk geyrefinde yiizde 50 ve iizerine grkacalr tahmin edilmektedir. Elektrik enerjisi iinemini gelecekte de artrrarak koruyacaktr. Yani elektrik 13

4 IMM06 ElekDrik Mihendieleri )dast enerjisi iizerine siiylenebilecek olan her qey bir iilkenin geliqmiqlili iizerine bir geyler stiylemek gelecek iizerine bir geyler s<iylemek anlamrna gelmektedir. Bir kamu hizmeti olmasr nedeniyle genig bir kesimi ilgilendiren elektrik enerjisi iizerinde yaprlan tartrgmalann taraflann tiimiine agrk olmasr gerekmektedir. Bu gergeklikten hareketle Sempozyum Yiiriitrne Kurulu dzgiir bir platformu olugturmaya tizen giistermig ve taraflann tiimtiniin kendini ifade edebileceli olanaklarr saflamrgtrr. Ben konugmamr gok fazlavatma niyetinde de$ilim, ancak iinemli baa satr baglannr da hahrlatmak istiyorum. Ozellikle son onbeg yrlda enerji sektiirii tizerine ttim tartrgmalar maalesef mtilkiyet ekseni tizerine oturtulmugtur ve dzellegtirme eksenli tartr$malar sektdrtin temel sorunlannm tiniine gegmiqtir. Siirekli olarakamunun bu igi beceremedi pi, dzelsektdrtin gok daha iyi yapaca$ geklindeki bir sdylem iizerine kurulu bir tartrgma sektdriin birincil sorunlannm dniine gegmigtir ve sekt<ir bugiin gergekten bir tlkanma noktasma do$ru gitmektedir. Oysa ki sehtiriin sorunlanna bakrldrlrnda bugtin resmi verilere gdre yizde % 20'lere yaklagmrg olan dalttrm kayrplan % 4 kagakullanm oranlanmn giderilmesi ve geligmig tilkel erin% gerisinde olan temik sanftallann kapasite kullanma oranlanmn ytikseltilmesi sektiirtin gtiztilmesi gereken birincil derecede dncelikli sorunlanyken, enerji biirokrasisi ve iktidar her geyin mtilkiyetart4masryla ve sektrirtin vahgi bir rekabet ortamma itilerek sorunlannm gtiziilecefi gibi bir yanrlgr igerisindedir. Bu sorunlar birikerek artmaktadr ve higbir gekilde de griziim noktasrnda bizi iimitlendirici girigim de maalesef yoktur. EMO, seh<irdeki iizellegtirme uygulamalanna ve sorunlan giiz ardr eden yaklagrmlara kargrdr. Bu konuda yrllardrr kamuoyunu bilgilendirmeye ve hukuk gergevesinde miicadelesini siirdtirmektedir. Bugiin gtiztim olarak sunulmug olan iki iirnegi bilgilerinize sunmak istiyorum. Bunlardan birisi, igte kamu bu igi beceremez tizel kesim becersin diye 1989 yrhndan beri istanbul'un Anadolu yakasrnda ya$anan bir Aktag gergekli[i vardr. vatandagrn Aktag konusundaki aruk Elekhik Miihendisleri Odasr ve diler demokratik iirgiitlerin tepkilerini bir kenara brrahyorum, vatandagrn tepkileri ayyuka grkrmg, ancak bu vatandagrn tepkilerini tek duymayan kurulug Enerji ve Tabii KaynaklarBakanhlrdrr. Yaprlan hukuk ihlalleri ve stizlegme konusundaki kamu aleyhine maddeler konusunda odamran agmrg oldulu davalar Damgtay'da yiiriitmeyi durdurma geklinde grkmg olmasna kargrn Enerji Bakanh$r Aktag ytinetiminin y<inetimine kendisi el koyarak Aktag adma orada faaliyette bulunmaktadrr. Oysa yiirtibneyi durdurma karan, gok agrk bir gekilde siizlegmenin kamu aleyhine maddeler 14 TMMOB 2. ENERJİ SEMPOZYUMU KASIM 1999

5 AgtltgKonugmalan igerdifini ve kamu lehine olmadrlrnr belirtmig olmasrna karqrn Aktaq TEDA$'a dewedilmemigtir. Yine 2 Kasrmda yaprlan durugmada da maalesef Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanh[r kamu adrnakonugmasr gerekirkenaktag adurabirkonugmayapmrgtrve odamp avukatlarr ve diler miidahil awkatlar buna itiraz eftnek durumunda kalmrg ve Damgtay'da bizim itirazrmm uygun bulmug ve bu gekilde konugmanm uygun olmayacafma karar vermigtir. Enerji sorununagiiziimolarakgetirildi[i siiylenenve tizel sehiiriin dinamiaminden yararlanmadrna getirilen giiziimleerden birkag iirnek daha sizlere sunmak istiyorum. Hatrrlanaca$r gibi Dtizce depreminden iig giin iince bir dopalgulrriziyaqandr. Dolalgaz ballantrlanmn iizerinde abonenin olmug olmas nedeniyle, havalann da solumasna paralel olarak dofaldrr ki dofalgaza olan talep arth, ancak gerekli gaz stokunun da olmamast nedeniyle bir kiz yagandr. Bu ttir kizlerde kamu anlayrgmr savunan bir Enerji Bakanhimrn g<iylesi bir politika izlemesininormal olacalm dilgtintiyorum. Oncelikle okullann, hastanelerin, daha sonra kamu igletmelerinin ve en son da ticari kuruluglara iincelik saflanmasr gerekti[i halde, tincelik sralamast 9u gekilde yapllm$hr. Birincil olarak Bursa'daki TEA$'a ait Ovaakga Do[algaz Sanhali susturulmuf Megavathk,. ortalama enerji maliyeti 3 senttir burada, buna kargrhk dtirt adet ozel sekttir kurulugu Unimar, Do!a, Enron ve Ova bunlara hig kesintisiz gaz verilmigtir, buralarla da yiizde 100 ahm garantisiyle yaprlan stizlegmeler gereli l0 sente elektrik enerjisi satrn ahnmaktadr. Bugtin iilkemizdeki ortalama maliyetinin 3.5 sent oldulu dtigiiniiliirse, bu tiirden srizlegmelerin ne anlama geldi[i, enerji sorununa nasil bir giiziim getirdilini ben takdirlerinize brrakryorum. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanhfmrn enerji politikalarr konusunda tiim eleqtirilere, tiim uyanlara, taraflann tikn elegtirilerine kendisini kapatarak adeta belli bir noktaya kilitlenmig olmasr bizlerin agrsrndan diisiindiiriiciidiir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanftfrmn bu uygulamalanna kargr di[er kamu kuruluglanndan tepkiler gelmigtir. OzellikleDevletPlanlamaTegkilatrmnbiri30Haziran I999'avedileri II Ekim 1999'a olmak tizere Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanhfrna yaamg olduiu iki uyan yaast vardr, bunlar son derece iinemli uyarrlan igennektedir. Bu uyanlrda tizellikle gu noktaya dikkat gekilmektedir. Sizler iiylesine kontrols0z bir gekilde imtiyazlar veriyorsunuz ki bu imtiyazlar sonucunda Tiirkiye iintimiizdeki l0 yrl igerisindenerji fazlasryla kargrlagacaktrr. Enerji konusuyla ilgili bu tartrgmada temel paramefe gudur. Enerjister gelecehe ihtiyacrm olur diye ya da dursun diye satar kir ederim gibi bir giidti olanaksn elektrik enerjisi iiretildifi anda tiiketilmesi gereken bir enerji. 15

6 I MM06 El ektrik Mlih en di sleri 0 d as r Yani, bununla ilgili yatrnmlan daha iinceden gok fazla yaparsamz bunun tiiketimde kargrh[r olmadr[r igin bu bir enflasyonist etki yaratacaktrr, bunun getireceli negatiflikler de topluma yansryacaktrr da tersi efer ihtiyacurz var da yatmm yapmanxgsamz enerjiye olan talep artacaktrr. Yine enerji fiyatlanmn yiikselmesi sanayideki girdileri artracak ve sanayi mallannlzm rekabet gansr azalacaktrr. Yani elektrik enerjisi bu nazik }zelli$i nedeniyle iiretiminden tiiketim noktasma kadar merkezi bir gekilde planlanmahdrr. igte bizim itiraz etti$imiz nokta da tam da burasrdr, yani artrk planlama fikri reddedilmig, koltulunun altrna projesini alan, falanca yerden de ben kredil blldum diyen herkese olur verildi$i ve bunlarrn da artrk 3.5 sent gibi ortalama bir maliyeti olan Tiirkiye 'de I 0 sentlerle, 16 sentlerlenerji satma ve ytizde 100'de alm garantisi olan bir ortamda yaprlmaktadrr. igte biz buna itiraz etmekteyiz, bunun tartrqrlmasml istemekteyiz, bunun kamunun lehine olmadrfrm Tiirkiye'deki tiiketim bedelini kargrlayan insanlann, sanayide kullanan insanlann bu bedeli ridememeleri gerektilinancrndayrz. Qiinkii, Ttirkiye'nin ee.er 2l.Yiizyt lda geligmekte olan tilkeler arasrnda yerini alacakveinsanlannm refahmr yiikseltecekse bu ancak ve ancak ucuz bir elektrik enerjisiyle olanakh olabilecektir. Bu da merkezi planlamanrn reddedilmemesi, merkezi ve planh bir enerji politikasrmn uygulanmasma bafltdr. Bugiin biitiiniiyle bir tek dmek dahi gdsterilemez ki son 15 yrlda yaprlmrg olan sonuglanntn olumlu oldu[u. Dolayrsryla bu politikalar gergekten tartrgrlmah ve de$erlendirilmeli. Bu sempozyumun btiylesi bir tartrgmalann temel noktasmr oluqturacagr ve gelecekteki ulusal politikalann belirlenmesinde tinemli iglevler iistlenece[i inancrndayrm. Bu inang ve temennilerle hepinizi sevgi ve saygryla selamhyorum. (Alkrglar) SITKI glgnnu - gimdi de Ttirk Miihendis ve Mimar odalan Birlili Bagkanr Sayrn Yavuz Onen'i konugmasmr yapmak iizere hirstiye davet ediyorum. YAVUZ ONEN (Tiirk Miihendis ve Mimar Odatan Birlig Bagkanr) - Sayrn cumhurbagkarum, Saym valim, delerli konuklar, delerli iiyelerimiz; hepinizi rtirk Miihendis ve Mimar Odalan Birli[i adrna selamhyorum, saygilar sunuyorum. Ben mtisaade ederseniz 6nce konugmama bir-iki olayr sizlerle paylagma suretiyle baglayayrm, gireyim. Birincisi, Ttirk Mtihendis Mimar odalarr Birlipimiz gegen hafta iginde Atina'da bir iidiil aldr, onu sizinle paylagmak istiyorum, Tiirk-yunan dostlufuna meslek odalan ortammda yaptrgrmtzkatkr dolayrslyla her iki tarafa verilen bir bang ve dostluk iidiiltiydii onu aldrk. Onu burada belki basrndan izleyememig olabilirsiniz burada aktanyorum, bunungoksnatejikbir tinemi var, giinkiiyrltudrrbizler, iizellikle Tiukiye'nin komgulanyla dostluk iligkilerinin geliqtirilmesinde sivil toplum kuruluglanna ve meslek odalanna diiqen gtirevin bilincindeydik ve bunun gere[ini yerine getirdik. Boylesi bir 16 TMMOB 2. ENERJİ SEMPOZYUMU KASIM 1999

7 AgfigKonugmalan gahgmanrn devamt olarak da yine son d<irt giindiir Madrit'te yaprlmrg olan Diinya Miihendis 0rgiitleri Federasyonu Genel Kurulunda da yansrdr bu. Tiirk Miihendis Mimar Odalan Birlili ve Yunan Teknik Odasr birlikte bir hazrrhkla Tiirkiye'de ve Yunanistan'da yaganan depremin teknik, sosyal, ekonomik boyutlannt ve giincel olarak halkrn yapadrfr srkmhlan dile getiren bir sunug yaptllar ve orada da ashnda ttim diinya miihendislerine iizellikle dofal olaylara ve onun afete dtiniigmtg olan etkilerine kary ortak bir cephe oluqturma ve dayamgmaduygulanm ve tirgttliiliiliiniiyiikseltne anlamrndaciddi mesajlar verdik. Bunu sizinle dncelikle paylagmak istiyorum. Bir baqka izlenimimi sizlere burada duyurmakta yarar giiriiyorum, giinkii Tiirkiye'miz yrllardrr belli bir diinyamn siyasi ekonomik platformuna girme ytiniinde ciddiqabalarharcamaktadr.lg60'hyrllardanbaglayanbus{iregtiirkiye'ninyenibirbin yrla hazrrlarurken gtindeminin baqrnda olan bir konudur. ispanya Avnrpa Birliline girmiq bir tlkedir. Madrit'te kaldrprmrz 2-3 gdn iginde ve yakrn civara yaptr[rmrz teknik bir gezinin sonuglarmda giizlemledifim gey ashnda bizim gimdi gelece$im <inemlikinci konu deprem olayryla da baflayarak onun bize g<isterdifi sonuglanyla da birlegtirerek bu grizlemleri, gunu stiylemek istiyorum. Diinya isterse bir globalizmin her tiirlti baskrsr altrnda yeni bir degigime zorlansm isterse hayattn gergekliiinin getirdikleri olsun bir herciimerg ddnemine baqlamrqtrr. Her iki boyutuyla da mutlaka iizerinde durmamrz gereken ve deprem sonuglannt gtisterdili gibi de artrk mutlaka yaqamamzm bir pargasr haline getirmemiz gereken iki kawama definece[im. Bir tanesi planlama kavramtdu. Higbir rejim, higbir sistem ve diinyadaki higbir geliqme, globalizm dahil stiyltiyorum, plansu bir siireg defildir, olmam4tu. O nedenle bizim derhal Tiirkiye'de ciddi olarak her tiirlii sorunun ulusal tilgekte bir planh hazrrhk stirecine girmesi gerektilini kabul etmemiz gerek, o kagrnrlmazdrr. O nedenle depremde de gdrdiiliimtiz gibi son ytlda Tiirkiye'deki kentlegmenin bir plansrz siiregl egdeler oldufunu kabul efinemizlaztmve bunun Tiirkiye'de ve ispanya'da yarattrlr son iizellikle l0 yrlda ispanyollarrn girdigi Avrupa Birlili siirecinde yagadrklarrmn da iiriinii olarak ciddi bir planlama hamlesi igindedirler. Hatta ispanyol miihendislerinin ulaqtm, enerji, altyapr konularrnda bize aktardrklan ve telekomiinikasyon alanlanndaktardrklan bilgilerden edindilimiz izlenime gore de isterse drnefin ulagm ya da enerji alanrnda bir dzellegtirme siireci yagayn, ama mutlaka onun da bir progamr, bir hazrrhlr vardr ve ulusal iilgekte bir sorundur. O nedenle bizim her ne ise girdilimiz siireg mutlaka bir planh kalkmma, bir plan yapma, onunla ilgili defi;ik meslek ortamlanyla ilgili beyinleri yeniden yaratna gibi bir ihtiyag igindeyiz. ikinci kawam,yalnrzburaya gegmeden qunu s<iyleyeyim, 9u anda tartrgrlmakta olan enerji konusunda da bagkanlarrmzm da stiyledifi gibi ashnda ulusal iilgekle bir enerji politikasrna ihtiyacrmz var. Burada da tam anlamryla entegre bir politika bigiminde 17

8 IM V10D Elek'rik Mihendisleri 0 d ast bir enerji politikalnrzrn olmadtfrnr vc vanhl ircsar.'lara dai ah lrrr yatrrm programl hazrrhs iginde oldufumu ve bununda vahancr tckcllcrin baskrsryla Tiirkiye'de bir enerji kizi bigirnindc aekillcndigini vutgulamak istiyorum. ikinci kavram kuralsrzhktrr. Tiirkiye plansrzh$r yagadt, kuralsrzhgr da yagryor. Ozellikle siyasi anlamda kuwetler dengelerinin yasama, ytriitme ve yarg ortamrndaki dengesizlifin yarattl$r olumsuz sonuglarla kargr kargryayrz. Burada kurallar ihlal ediknektedir, dzellikle meslek odalanmn kendi defigik sektdrlerinde ytirtitmenin uygulamalarryla ilgiliyargr yoluna gitme hakkrm kullanmasr bir anlamda yiiriimiig, ama yargr kararlanmn uygulanmadrlr bir Tiirkiye panoramasryla, uygulamasryla kargr kargrya kahnmrgtrr. Yargr kararlan uygulanmryor. Yargr kararlanna ra$men yanhg yer segimlerine dayah kent pargalarr inqa ediliyor. Yanhq yerlere sanayi kuruyoruz, yanhg yerlere e$itim kurumlarr kuruyoruz. Bu son gtinlerde tartrqrldr$r igin delinmek istiyorum. Ome$in yeni agrlmakta olan tiniversitelerle ilgili bizim itiranmrzaslatiirkiye'de o anlarnda, o rilgekte ve o amagla bir yatrrm yaprlmasm geklinde defildir. Do$rudan yer segimiyle ilgilidir tartrrma konusunu, yanhg yer segilmektedir, ve bunu bizyargyoluyla da karuthyoruz, vatandagn da katkrlarryla bu sonuglara ulagryoruz ama, uygulama bagka tiirlii yiiriiyor. Ttirkiye eler lcuwetler dengesini siyasi anlamda yerli yerine oturfinazsa plansrzh$a paralel olarakbir kuralsrzhk siireci yagarsayine Ttirkiye'nin diinya iilge$inde kargr kargrya oldulu sorunlan agmasr ya da dtinya iilge[inde hak ettili ya da sahip oldu[u alrrhfa ulagacalrm beklememiz bir hayalden ibaret olur. Ben meslek alanrmrzla ilgili olarak son giinlerde rizellikle yasalanmzda birtakrm deligiklikler yaprlmaktadrr. Ben deprem sonuglannm giisterdigiyle bu yeni yaprlan diizenlemeler arasmda da bir ba! kurarak konugmamr bitirmek istiyorum ve Saym Cumhurbaqkantmzm da aramzdabulunmasmdan yararlanarak ashndabazr isteklerimizi bir kez daha buradan kamuoyunun iinirnde kendilerine ilebnek istiyorum. Miihendislik mimarhk ortamr bilimle toplum arasrnda bir kdprti ortamrdrr. Miihendislik mimarhk ihmal edildifi zaman bilim hem gerektili a[rrhkta yagamla bulu$maz hem de toplum insanca ve miireffeh bir yagama ulagmaz. o nedenle yalnrz Tiirkiye'de degil, biittin diinyada da bu gergeklikmiihendislilg mimarhkortamrnarinemli ve rizel ilgi g<istermeyi gerektirmigtir. Ben bu agrdantiirkiye'de miihendislikmimarhkortammm ciddi bir tehlikeyle kar kargrya oldu[unu agrklamak istiyorum. Diinyadaki bilimsel teknik geligmeleri tiffenmede, yani e$itim ortamrmn yeniden planlanmasrnda ciddi srkrntrlarla kargr kargryayz. 60'r agkm fahilteden mezun olan, laboratuarda hig bulunmamrg, gerekli elitim kadrolarryla karprlagmamg, gerekli bilgiliri mtihendis kadrolanylakargrlagmamrg, gerekli bilgileri almamg miihendis kadrolanyla kargr kargrya kahyoruz, yani efitimin diizeyinde ciddi bir erozyon var. 1B

9 AEilgKonugmalarr ikincisi, yaganmakta olan igsizli[in getirdifi, yani miihendisin biraz iince tanmlanan iglevini yerine getirebileceli deneyimi edinecek ortamlarda ciddi srkrnhlar var. igsizlik oram mtihendislik mimarhk ortamrnda yiiksek diizeylerdedir. Onemli bir bagka eksi[imizle kargr kargrya kalmamrz gerekiyor, yttzyt;r;e gelmemiz gerekiyor, o da pudur. Asfunda bu demokrasinin de gerektirdifi ve iizerinde ciddiyetle diigiinmemiz gereken bir olaydrr, o da $udur; demokrati katrhm. Tiirkiye'deki miihendis mimarlar bugtin ve tizellikle Anayasanm 135 inci Maddesinde gtirevi agrkhkla tantmlanmg ve 6235 Sayrh Yasayla da bu gdrevin bir bigimde iiryiitlenmesi yaprlnug olan Tiirk Miihendis Mimar Odalan Birlili ortammda kendi sorunlanntart4amayan bir giindemle kargr kargryayrz. Burada siyasi erk, demin admr siiyledilim Anayasa ve Yasa maddelerinde yaah olan gtirevleri tistlenmeye kalkmaktadrr.. Ozellikle kamusal denetim alanmda, depreme dayamkh ya da dolal olaylara dayanrkh her tiirlfi yapmln flretiminde ve denetiminde meslek odalannm diinya iirneklerinde de oldu[u gibi ciddi iglevleri olmak durumundadrr. Yeni yaprlmakta olan diizenlemelerde ne yazrkki meslek odalan sadece sertifika veren kurumlar gibi deferlendirilmektedir. Diinya Bankasmm temsilcisiyle yaptrfrmrz bir giiriigmede Dtinya Bankasmm deprem biilgesine yiinelik programml dinledilimizde hayretle giirdiik ki ashnda miihendislik mimarhk ortanirmrz, Diinya Bankasmm kentlegme siirecinde ve yapl iiretim siirecinde tirgiitlenme qiiyle olmahdrr anlamrndaki biitiin iinermeleri bir zaten biliyoruz ve Tiirkiye'de kendi sorunlanna sahip grkacak ve agacak bir potansiyel de mevcuttur. Bugiin bu potansiyelin gergek yerine oturtulmasr, yani trenin rayma oturtulmasr gibi zorunlu bir durumla kargr kargtyayz. Bunoltada siyasi erkin, iizellikle yine tizerinde dutmamrz gerekenbirpolitikamn bir tarafi olarak davrandrlrnr belirfinek istiyorum. Siyasi erk bugiin Tiirkiye'de 30 ytlt agkrn bir siireden beri ekonominin en onemli umuru haline gelen toprak iizerindeki miilkiyet ve rant programlarryla hagrr negirdir' Biz gunu bir kez daha buradan bir mesaj olarak iletrnek istiyoruz. Bu siiregte giiriilmiigtiir ki spektilatif gelire dayah sennaye hareketleri sanayi alanmda da olumsuz ytinde etkilenmiq ve bugtin sanayi alamnda da bu spehilatifbaskr kendisini gtistermigtir. O nedenle tizellikle kent topraklariizerinde kurulu bu mekanianann mutlaka defigmesi gerekir ve yeni yerlegim alanlannm segiminde de yalmz bu faktiiriin etkilerinin artrk hayatagegmemesi gerekir. Meslek odalannm igte burada ciddi bir kamusal denetim ve teknik danrgmanhk gtirevi mutlaka gilztilmesi gereken ciddi bir giirev olarak karqrmrzda duruyor. Ben buradan bir kez daha qu anda yaprhdkta olan gahgmalarda meslek odalarrna gerektili yerinin verilmesi igin tekar yaprlmrq olan gahgmalann giizden gegirilmesi 19

10 TMMOts ElekDrik MUhendisleri )dast gerektiline inantyorum. Yasa tasanlanrun, rizellikle kamu yapr denetimi ve sorumluluk yasa tasansl ve bizim yasamnda,6235 Sayh Yasada ve 3458 Sayrh Mtihendislik Mimarhk Yasasrnda yaprlmrg olan degigikliklerin tekar ortak platformlarda tartrgrlmasrndan yana oldulumuzu siiylemek istiyorum. Bitirirken, peki bu iglevler meslek odalanndan ahndrlrnda nereye aktanhyor, orada da bir yanhghk var. Universitelerimiz TUBiTAK rjzellikle bilimsel teknik ortamlardrr, bilimin geligtirilmesi, teknolojinin geliqtirilmesi gereken ortamlardu. Ne yazrk ki son zamanlarda meslek odalannm iistlenmesi gereken g<irevlerin daha ziyade bu kurumlara do[ru kaydrnldrfrm g<iriiyoruz, burada da bir dengesizlik ve yanhghk var. Meslek odalarr, tizellikle TiirkMiihendisMimar OdalanBirli[iyapr, tizellikle yapr iiretim siireci igerisinde meslek odalannm temel iglevinin altrm giziyor. Ancak, bizler kendi alammrzda bize diigen g<irevleri yeniden tanrmlarken ve kamuoyuyla iligki kurarken, kamu alanmr diizenlerken elbette tiniversitelerle ve ilgili tiim kurumlarla, yerel yiinetimlerle, TUBiTAK'la gerekli iligkiyi de kuranz. Ben bu giiriig ve dtigiincelerle Enerji Sempozyumuna baganlar diliyor, hepinizi saygryla selamhyorum. (Alkalar) SITKI gignnnn - Deferli konuklar, gimdi de sempozyumumuza kahhmryla bizleri onurlandran, aynr zamanda meslektagrmz olan sayrn cumhurbagkanrmrz Stileyman Demirel'i konugmasm yapmak iizere ktirsiiye davet ediyorum. CUMHURBA$KANI SULEYMAN DEMIREL- De[erli misafirler, de[erli meslektaglanm; hepinizi sevgiyle, saygryla selamhyorum. Elektrik Miihendisleri Odamran btiyle bir sempo4rum tertiplemiq oldu!.unu memnuniyetle kargrhyorum ve ba.gkam ve yardmcrlarrm, bu sempozyrmu hazrlayanlan, tertipleyenleri tebrik ediyorum. Ben giincel meseleler iizerinde genellikle durmak istemiyorum, daha gok makro meseleler tizerinde durmak istiyorum, Elehrik enerjisi veya topyehin enerji politikalarr Ttirkiye Cumhuriyetini kuruldulu giinden beri iggal eden bir konudur. Qiinkii, bilinmektedir ki enerji dediliniz zaman kalkmmarun motorudw, bir iilkenin yoksulluhan kurtulmasr, zenginleqmesi, refaha kavugmasr ancak ewela enerjiyle baglar. onunla baglar, ama bagka geylerle devam eder ve 50 dolar adam bagrna gelir seviyesinde bir Ttirkiye Cumhuriyeti 1920'lerde, efer bugtin 6000 dolar gelir seviyesine gelmigse bir paralellile iyi bakmak laamdr. 77 milyon kilovat elektrik enerjisi bulunan Tiirkiye, bugtin ll4 milyar kilovat saat elektri$i bulunan bir Tiirkiye haline gelmigtir. 20

11 AEthg Konugmalarr Enerji dedi[imizzananbizdaha gokhep elektrikenerjisiiizerinde dururuz, ama elektrikenerjisinden dahagenigbirkawamr enerjipolitikasr iginde miitalaa etneklazrmdr, ama onu bir tilqii olarak aldrlrmrz takdirde ll4 milyar kilovat saate gelinmiq olmast <inemli bir hadisedir. Ama, gu kadar sene igerisinde olmugtur, dolrudua fakat yine de kalkrnan memleketlerin, kalkrnmry memleketlerinhepsine baksanu, buralardayrlhk enerji artrglal Tiirkiye'dekinden Eok ileri de[ildir, Tiirkiye yrlhk enerji arttqlannda da epeyce iinde gelen tilkelerden birisidir. Enerji, pahah bir igtir ve Tiirkiye'nin kaynaklan da o kadar zengin defildir. Tiirkiye ihtiyacr bulunan enerjinin 45 ile 55'ini drqandan satm alu, topyektin olarak siiyliiyorum. Bu tablonun iiniimtizdeki zaman igerisinde gok de[igecefini de sanmtyorum. Yine Tiirkiye drgaldan enerji almak durumundadr ve Tiirkiye'nin dofal fuynaklarr belki istedilimiz kadar iyi aranmamrg da olsa, iyi meydana grkarrlmamrq da olsa gok biiyiik bir gey vaat etmiyor, bir siirpriz olursa ayn meseledir. Dolal kaynaklarrn igerisinde bilhassa petrol, kdmiir ve gazdan bahsehnek istiyorum. Hidrolik kaynaklarr gok iyi hesaplanmqttr, ne kadar neyi var bellidir ve hidrolik kaynaklanndan da iinemli gekilde yararlanilmrqtu. gimdi geldifimiz noktada bu I 14 milyu kilovat saat elektrifin iinemli bir krsmr hidrolik kaynaklardan geliyor, 38'i hidrolikkaynaklardan, 29'u termik kaynaklardan geliyor. Bir unsur bunun igine girmigti r 2l' i gazdangeliyor, 6'st stvt kaynaklardan geliyor, ama2l' i gazdangeliyor, yani gaz neredeyse ktimiire yetigmek iizeredir. Bu btiyle de, agafr yukan 50 seneye yakm zamandu yaptrlrmrz tartrqmalarda hep gok mu yaplyoruz, az m yaplyoruz tartqmast da yaprlmrgtrr. Acaba liizumsuz iqler mi yapryoruz tarbgmasr dayaptlmrqtu. Ama, 2000 senesine burada 40 giinden dahaazzaman var, bugiin Ti.irkiye bir enerji bunahmt igerisindedir, yani az m yapttk, gok mu yaptrk, ne kadar yaptrysak yaptrk, ama gok yapmamrqrz. Nasrl bir enerji bunahmr igerisindedir, diin ben gahgrrken 6 defa elektrik kesildi, yani benim gahqhfrm yerde elektrik kesiliyor 6 defa ve diin akqamiizeri Hiikiimet Bagkamyla, Enerji Bakamyla konugtufum konu da buydu. yani, gok yaptrysak bu nereye gitti. Onun igin gok yaptrk endigesine kaprlmaym sevgili meslektaqlarun. Qok yapmadtk, gok yapamayrzzaten,gok yapmaya kaynaklanmz mtsait depildir. Binbir derdi olan Tiirkiye. Benim size siiyleyecefim, en pahah elekhik olmayan elektriktir. Enerji igin de aym geyi sriylerim. Yani, sanayi yapacalamn, biiyle giinde 6 defa kesilen elekhikle sanayi olmaz. Normalvoltajlarm altrna diigenelektrikle makinelerinizi gahqtramazsuuzve benim gikayetim bu tilkedeki vatandaglar iyi kiitii evine beyaz egya alabilmiqlerdir, elektrikten bir medeni ortamda yararlanabilmektedir, ama elektrilin inmesi gtkmast, voltajlann bozuklulu bu aletlerin hepsini bozmaktadrr. 21

12 T MM? 9 El ekt rik Mih en dieleri 0 d ast Ben neyi sdylemek istiyorum. Burada giizel tartrgmalu yapacaksmrz, gok tecriibeli, gok ehil, gok bilgili arkadaglanmn vardr meslektaglanmzm arasmda, onlar birgok dogruyu dile getireceklerdir ve dile getirilen do$ular da mutlaka dikkate almacaktr. Ama, bugtin bizelanm olan gey, yani yoklu$una katlanamayaca$mrz qey enerjidir. Enerjimiz olmaltdr, hep olmahdrr, iyi kaliteli olmahdrr. Buna bir unsur daha gelecek ve enerjinin bilhassa sanayideki rolii bakrmrndan, sanayimizi rekabet edecek gtigte tutacak fiyatta olmahdrr. Olmah, iyi olmah ve olmah devamh olmah, giivenilir olmah, kaliteli olmah ve bizi rekabet gtictimiiz olacak gekilde, ayakta tutacak gekilde de fiyat olma1. Bunlarr nasrl yapaca$rz? Bence 50 sene ewelki bakrgrmrzdan gok farkh bakmaya mecburuz 2000'li yrllara girerken. 2000'li yrllara girerkenzatendevletin fonksiyonu de[igmigtir. siz isterseniz devletin fonksiyonun defigti[ini kabul edin, efineyin, yani 2000'li yrllaragirerken 2000'li yrllann diinyamnbizim tistiimtize koydulu icabr, ne bizim ba$msrzh$rmrza halel getiren bir igtir ne gudw ne budur. yani, diinyaya uymab diinyayla beraber yagamak agalr yukan gelecek nesillerin barrq iginde, refah iginde yagamasr igin garttr. Tiirkiye birgok geyi geriden takip etrnigtir. Tiirkiye konuqtulumuz elektrifi kag sene sonra aldt. Ondan ewel gelen buharr'kag sene sonra aldr ve o yiizden Cumhuriyetin baqma geldi$imiz zaman sanayi olarak bu iilkenin nesi vardr? igte elektrik, 77 milyon kilovat/saat. I 950'ye geldilin zaman 789 milyon kilovavsaat, daha I milyar bile defil ve onun igindir ki benim global hedeflerim, bakm burada stiyleyecepim geyler akrlda tutulmahdrr. Bunlan bende ortaya koyuyor de[ilim, bunlan devletimizin uzmanlan ortaya koyuyor, hesaplar yapryor, kitaplar yaplyor ve bu hesap ve kitaplan biz aga$r yukan 50 senedir yapanz ve bu hesap ve kitaplar da dolru grkmrgtrr, yani bizim bu iglerle ufragan devlet dairelerimizin ve en sonunda Planlama Tegkilatrrun argivlerinde g ok gpzelbilgiler vardu. $imdi ne yapacaprz? 2010 senesinde Tiirkiye'nin ne kadar elektrife ihtiyacr var? 264 milyar kilovavsaat elektrile ihtiyacr var. Bugiin neyimiz vu? ll4 milyar kilovay saat elektrifimiz vat 98 bu tabii, 2000 yrhnda 13 I milyu kilovat/saat elektri[i olacak Ttirkiye'nin, 2010 yrhnda da264milywkilovat/saat elehri$e ihtiyacmz olacak ve daha bugiinden elektrik darbolazrnda bulunan Ttirkiye'nin e$er birtakrm tesisler planlandr[r zamanda bitirilemezse dniimtizdeki iki sene igerisinde, hatta bu senenin sonuna do$ru baglamak itzereli;rizi var, elektrik krizi, benim kabusum bu. ulke bir noktaya gelmigtir. Higbir geysi olmayan iilkenin higbir derdi yoktur. Fakat, kalkrnmaya koyuldulunuz zdmarr, bir yere geldiginiz zamal geldifiniz yerde duramazsrnrz, firtrnayr kendiniz yaratmr$smrzdrr. Duramazsmz, yani sanayilegmig bir Tiirkiye, evet belki her geyini istedifimiz kadar iyi yapmrq degil, yapabitnig de depil, ama bir gergek var. Benim Tiirkiye Cumhuriyeti Bagbakanhlrna segilerek geldigim 1965 senesinde Tiirkiye'nin ihracatr

13 AqltgKonugmalart milyon civannda, 400 milyon dolar civannda, enerjisi de 3 milyu kilovausaat civannda' Arna, bugiin Ttirkiye 30 milyar dolar civannda bir itfacata gelmigtir, 10 milyar dolar civannda bir turizm geliri sallayacak hale gelmigta Tiirkiye 50 milyar dolar dtiviz kazanu dunrma gelmiqtir. Bumtithigbir gtig, Ttirkiye'ye itibarzatenbundan geliyor,birgok sebeple buradan geliyor. Tiirkiye borglamrsa borcunu tider, nitekim bir kuruq kimseye borcunu ddememezlik yapmamrqtr. Ttirkiye'nin kedisini yapabilme giicii kendindedir Bu devam etmelidir. Diin biz i$reden iplife her geyi satrn almtyor muyduk, ahyorduk' Bugiin bakm Tiirkiye'nin ihracat rakamlanna, ihracat rakamlanmn yiizde 90't sanayiiriiniidiir. Hatta niifusunun yiizde 40'r tanmda, 44',ii tanmda olan bir Ttirkiye, diiuryanm ntifusunun ytizde l0'undan aga[rsr tanmda olan iilkelerinden tanm iiriinii ahyor. Avnrpa dediliniz yer bakrldr[r,iiun,sanayi iilkesidir, hiznetler tilkesidir, annawrzamandakendi kendine yetecek kadar tanm iiriinii iireti4 hatta bize satacakadar bile iiretir ve Tiirkiye 7 iilkeden tiridir, kendi kendine yeter diye tiviindiiftimtizzamanlar geride kaldr. Bugiin drqarrdan tanm iiri.iniialma durumundayrz. BunaralmenTiirkiye'nin iluacatrmyapan olay sanayidir geniq gapta. Bu devam etmelidir, Bunun devam etmesi neye ba!h? 2010 yinda264 irityart itovavsaat elektrilinizin olmasma ba[h. Bunu yapacaksmtz ve2020 yrh,2020 yrligok uzak bir zaman defil, 2020 yrlndaki bu ihtiyag 528 milyu kilovavsaat elekfigi Tiirkiye'nin yapabifunesi igin 130 milyar dolar yatrnm yapmast laztm. Yani, birinci mesele bunun yaprlmrq olmasrdr, ikinci mesele iyi yaprlmrq olmasrdrr, en iyi gekilde yaprlmtg olmasrdr, ama bu 130 milyar dolarr yok Tiirkiye'nin, her sene agalr yukan 3.5 ila 4 milyar dolar seviyesinde bir yatrlm yapmaslazrm Tiirkiye'nin, 10 senede 30 milyar yapmasl lazrm, biiyle bir parasr yok. onun igin de birgok geye baqhyoruz, 3 sene, 5 sene ar roturt, Uititiyoruz, 3 sene, 5 sene riitarh bitirdigimiz tesisler zaten attl yatrnm hanesine girecek duruma geliyor. onun igin buradaki olay yapilmastdr. Bunu yapmak igin kaynak lazrm, kaynafrnbulunmasrdrr. Kendikaynaklanmnyetmiyorsa, uluslararast piyasadan kaynak almamrz hig yadrganacak bir olay de[ildir. Qiinkii, bugtinhi diinya 2000 'li yllara girerken ki dtinya farkh bir dtinyadrr, burada hiresellegme olgusu herkesi saran bir olgudur' Hayrr, biz hiresellegmenin igine dahil olmakistemiyoruz, kendibasrmzakalmakistiyoruz demek miimktin defildir, hig kimse bu hiresellegme olaynm drgrnda kalamaz, iiyleyse brinun icaplanna uymak noktasma geldifiniz yerde devletin fonksiyonunun de[i9ti[ini herkesin kabullenmesi lazrm. Devletin fonksiyonu de[iqmigtir. Devlet daha iyi iglemelidir. Devlet daha iyi iqlemelidir, ne zaman daha iyi igler devlet? Yeni fonlsiyonunu anladrlrzamandaha iyi iiler, Devletin bugiin iktisadi, ticari, srnaiglerin iginden, fiskal iqlerin iginden ttimiiyle grkmast laamdr. Ttimtiyle gtkmasr lazrmdrr ki devlet daha iyi iglesin' O zaman devlet neyi yapacak? iyi yapamadrfr difer igleri yapacak, bugiin iyi yapamadrlr diler igleri 23

14 TMM)1 Elektrik Muhendisleri )daer yapacak. O nedir? Kimsenin yapmadrfr geylerdir. Onun birincisi elitimdir. Devletin, bilhassa 2000'li yrllara girerken Tiirkiye gartlannda 100 goculundan 9'u ancak iiniversite bitirebilen bir Tiirkiye'de bu nispetlerle bir yere varamayrz. Devlet hig olmazsa ilkokula giren 100 gocufunun, 1O0'tinti ilkokulda, ilkcigretim okulu diyoruz ona, onda okutmah ve bundan 65'ini, 70'ini iiniversiteye aharacak gekilde okutmah ve hig olmazsa 30'unu 35'ini iiniversiteden mezun etmelidir, gelece[in toplumu bu. yani, bilgi toplumu diyoruz, kiminle yapacaksrnz bilgi toplumunu? Bu iilkenin insanlannr daha gok okutmak, daha 9olunu okunnak ve daha qok insammrzr bu e$itim hazinesindenyararlandrmak lazrmdr. Bunu yapacak, buraya gok para lazm, gok kaynak lanm. 1920'li yrllarda 300 tane iiniversite hocasr varken, bugtin 60 bin tane vardrr, 60 bin tane yetmemektedir, 100 bine grkmasr laam. Yani, her gey birbirine ba[h. Higbirini birbirinden ayramazsrr,zve bapka neyi yapmaslanm? Bu i.ilkenin insanlanna veya hepsine, hepsine saphk hizmeti verilmesi laam ve bu salhk hizmetinin daha iyi verilmesi lazrm. Bugiin, evet Tiirkiye Cumhuriyete bagladrlr zaman I 000 hekimli bir Ttirkiye, bugtin I 000 hekim sadece Ankara'da Numune hastanesinde var.77 bin hekime gelmigsiniz, ama hil6 5 bin kigiye bir hekim dtigtiilii yerler var Tiirkiye'de, yani birgok geyde rslah etmigsiniz,amadaharslah edilecek birgok $ey var, igte oraya elilmesi lazrm. Gayri safr milli hasrlasrnrn yiizde 3.5, 4'iinii saflrla sarf ederek Tiirkiye 9a[da9 bir devlet olma, ga$dag bir toplum olma iddiasrnr siirdiiremez. Ne yapacaktr? Bakm, bugtin kalkrnmg memleketlerde dahi safh$a aynlan gayri safi milli hasrlamn ytizde lg'u civannda, e$itime aynlqn yiizde 8'i civannda, yani yiizde 99,u okumuq insanlann dahi salhla ve e$itime ayrdrlr paylar bunlar. Oyleyse hangisini yapahm diyecek durumumuzda yok, hepsini yapma gibi bir durumumuz var. yani, ne enerji meselesini bir kenara brrakabilirsiniz ne sanayilegmeyi ne efitimi, hepsini yanm yanm yapmak yaine kaynak bulmamz lazrm. Hayrr efendim, Tiirkiye kaynak bulmasrn. Bugtin 400 nnilyar dolar gezinen para var. Bu gezinen paradan Ttirkiye'nin bu sene aldrfr 600 milyon dolardrr. polonya,nm aldrlr ise 10 milyar dolardr. Yani, bunu ahp da adam gayetabii ki ddeyecek, yani kendi bankanrzdan alsaruz ridemeyecek misiniz, <ideyeceksiniz, kendi iginizden alsaruz, bugiin artrk bu meselelerde daha geniq diigiinme zamanr gelmigtir. Ewela sizi kalkrndrracak imkanlara sahip olabilmek. O imkanlar kadrolarrnrzda olsa kaynakla'nr z yoksa, projelerinizde olsa kaynaklannz yoksa gayetabii ki bunlarr yapam zutsrnrz. Onun igindir ki 2000'li yrllarda devletin deligen fonksiyonu igerisinde devletin bir difer fonksiyonu daha iyi bir yargr dafrtmr, daha iyi yargrmn daha iyi iqleyip, adaletin daha gabuk da[rtrlmrg olmasr, toplumun huzuru bakrmmdan fevkalade Onemlidir ve 24 TMMOB 2. ENERJİ SEMPOZYUMU KASIM 1999

15 AgirgKonugmalan nihayet gewe olayr bugtin diinyamn her iilkesinde en iinemli hale gelmigtir. Qewe olayl ulusal hadise haline gelmigtir. Biltiin bunlarla devletin, tabii devletin klasik fonlsiyonlan var, huzur ve siikunun saflanmasl, sa\runmanm elsiksiz sa$anmasr ve bir tilkede o iilkenin biitiin insanlann nasrl ki sa$hk hizmetinden yararlanmastnt istiyoruz, btitiin insanlann sosyal gtivenlik gemsiyesi altrna da girmesi garttr. Bugiin halen yiizde 70 sosyal gtivenlik gemsiyesi altrndadrr, yuzde 30 de[ildir ve bu ytizde 70'e de bu gemsiye kifayet etmemektedir, $emsiyenin bazen delikli[inden gikayet edilmektedir. Yani, altrndaki insanlan kafi derecede korumadrpr da bir gergehir. Oyleyse Ttirkiye yeniden diintip kendi hesabrna bakmak mecburiyetindedir. Buna bakarken de yeni kaynaklar bulma mecburiyetindedir, Yeni kaynaklar, sadece kendi halkrndan aldrlr vergiyle bu igin iginden qrkmasr mtimktin defildir. Yani, Tiirkiye'nin delifi biiyiik, yamasr hieiiktiir, bu yamayr biiyiitme mecburiyetindedir. Enerji meseleleri, ashnda hepsi Tiirkiye'nin biiyiik meseleleri igerisindedir. Enerji meselelerinde neyi yapahm derseniz, bu hedeflere ulagmak igin neyin yapllmast laamsa onu yapmak lazrm. Yani, bu iiretimi yaprn, bu iiretimi yapmak igin nereden yapacaksmz bu iiretimi, bence Tiirkiye su kaynaklarrnda daha bir hayli imkanlarr var ama' su kaynaklanrun kaymalrnr almtgtr. Hig dokunmadrfrmrz birkag nehrimiz daha var, ki onlardan birisi Qoruh Nehridir, Qoruh Nelui tizerinde yann 2 nci ve 3 iincii tinitelerin bir siire sonrada 4 iincii iinitenin temeli ahlacak. 711 milyon dolara Vemer Barajt yiiriiyor, ondan sonraki ve Krzrhrmak iizerinde kademeler, Dicle iizerinde yeni kademeler var, Frat'm 4 iincii ve 5 inci kademeleri, yani Birecik ve Karkamrq Barajlan bu sene igleftneye girecekve bakm biz Karkanuq Barajrm Avusturya'dan sapladrfrmrz birlcrediyleyaptyoruz, Birecik Baraj na27 ttne Avnrpa'daki banka bir araya gelerek yaptrklarr konsorsiyumla bu baraj r yaprhr hale getirdiler, ama I 0 sene muamelesi siirdii. Bu kadar alrr muamelelerle de bir gey yapamayz Benim s<iyleyece[im, kendi kaynaklanmtz kafi de[ilse yapaca[rmrz ig kaynak bulmaktrr. Kaynak bulma, o kadar salcncah bir ig defildir. Giincel meselelerdelegtirilecek geyler vardrr, onlan elegtirmehe de kigi hakhdrr. Her geyin do[ru yaprldr[r kanaatinde defilim, yanhg yaprlan geyler varsa elegtiriknelidir ve dofrusu yaprlmaltdr mutlaka, ama Tiirkiye mutlaka enerji kaynaklanna, kendisine yetece kadar enerjiye daha do$usu sahip olmahdrr. Gazm altm gizdim, iiq-beg ciimle stiylemek istiyorum. Tiirkiye bugiln 10 milyar metre mikap gaz kullamyor, Bunun 7 milyarrm eski Sovyetler Birli[i gimdi Rusya, Rusya'dan ahyoruz ve 3 milyar kadanm da stvtlaqtmlmry gekilde Cezayir'den altyoruz, igte bu kadar. Tiirkiye'de gaz hentiz Ttirkiye'nin birkaq yerinde mevcut. igte istanbul Btilgesinde, Kocaeli'nde, Bursa'da mevcut, izmir'de yok, 25

16 TMM09 Elekbrik Mlhendisleri )dasr Adana'da yok, Kayseri'de yok, sanayi merkezleri Gaziantep'te yok, Erzurum'da yok, yok, yok. Bugiin Tiirhye'nin olsa 25 milyar mefie mikap gazr kullanmasr miimktin bugiin. Demek ki agrlr arada 15 milyar metre mikap gaz agrpr ve Tiirkiye'nin her tarafi gaz istiyor, gtinkti e[er Bursa'daki endiistriye gaz verirseniz, izmir'dekine vermezseniz bunlarrn Tiirkiye iginde rekabet eftneleri miimkiin olmaz brakm drgarrya kargr. Szlanan izmir'de veya Gaziantep'te srzlanan vatandag hakhdrr yerden giife kadar. onun igin Tiirkiye bir btiytik gaz almr kampanyasrna girigmigtir. Rusya'dan yeniden gaz almaya girigmigtir Mavi Akrm Projesi. Karadeniz gegilerelq lgxadeniz boruyla gegilerek l5 milyar metre mikap civannda ybniden gaz ahnacahrr. Tiirkmenistan'da 40 trilyon metre mikap civannda gaz var ve bu gazrn Tiirkiye'ye ve Ttirkiye yoluyla Avrupa'ya ulagmasr lazrm. Hazar Denizi gegilerek bu gaz Tiirkiye'ye ulagtrrrlacak ve Azerbaycan'da yeni gaz kaynaklarr da buldular, bunlar grkhlr zunaitiirkiye'ye bt gaz gelecek. Mrsu'da gaz kaynaklan var, bunlar gelebilecek. hak'ta gazkaynahm var, ama bunlann bir krsmr bazen miispet oluyor, bazen olmuyor, yani gok yiinlii bir gaz aramaya Tiirkiye girigmistir. Ne yapacak bu kadar gazr dedifiniz zaman? Nasrl ki 2020 yilnda 528 milyar kilovat/saat elektrik tireteceliz diyorsak,2020 yrhnda da 83 milyar metre mikap gazistiyoruz. zaten bu 83 milyar metre mikap gazrn bir krsmr da o 528 milyar elektriliiretecek gazdrr, ikisi birbirine baflr geylerdir ve Tiirkiye bu gazr sa[lamahdrr. Bir geyin dah altrm gizeyim. Tiirkiye'nin bugiin 30 milyon ton civannda ham petrol kullandr[rnr hep biliyoruz. Yalnz bu dniimiizdeki 20 sene zarfinda 50 milyon tonu geger. Halen Tiirkiye'nin vaktiyle I milyon tonlu kapasitesi vardr iprag'da, 3 milyon ton civannda da ATA$ Rafinerisi vardr 4 milyon ton 1960'h yrllarda, I milyon ton kadar da, yanm milyon ton kadar da Batman'da vardr 4.5 milyon ton rafineri kapasitesi vardr, kullandrgr, yaptlgl geyde o kadardr, ihtiyacr da o kadardr. Ama, bugiin milyon ton rafineri kapasitesi vardrr, Tiirkiye iglenmig mal drgarrdan almamahdrr, aldrlr takdirde daha gok para verir, hig olmazsa bir katma deleri kendi iginde kalmahdrr. Onun igindir ki Tiirkiye'nin 13 milyon ton civannda ipmg'da kapasitesi var, l0 milyon ton civannda izmir'de var, 5 milyon ton burada Knkkale'de var, onun l0 milyon tona g*arrlmasr lazrmve TtLkiye'ninyeni rafinerilere ihtiyacr var, onu sdylemeye gahqryorum, dikkatinize getiriyorum, herhalde kagmayacaktrr. Yani, Tiirkiye 50 milyon ton rafineriye giire kendisini ayarlamah. Tiirkiye ne yapmah? Tiirkiye elektrik iiretmeli. Hangi kaynaktan bulursa tiretmeli, ama bu elehrik kag paraya olursa olsun de[il, gene olabilece$i kadar makul fiyatta olmah. Gergi sanayide eleknipin hissesi ytizde 5 civanndadr, metoroloji harig, yiizde 5'in de altrndadr gok yerde, meteroloji ayn bir geydir. yani, elektrik fiyatlannm I sent, 2 sent agafr yukarr olmasr rekabet giiciinii genellikle ortadan kaldrmaz, ama yine de en ucuz olmasma dikkat etmelidir, olabilece[inin en ucuz olmasma dikkat etmelidir. 26 TMMOB 2. ENERJİ SEMPOZYUMU KASIM 1999

17 AgtltgKonugmalarr Kendisi yapmahdrq drgandan satrn almahdtr, para bulmahdrr, kaynak bulmahdrr, daha gok iiretmelidir, iiretne. Yalmz iiretti[i elekrigin ytizde 20'sini, l8'ini yollarda kaybeden bir Tiirkiye olmaz. Her defasrnda siiyledik, bunu yiizde 6 veya 8 civanna indirilmesi laamdr. Bana denildi ki "bu rakamlar btiyle giiriiniiyor ama bu daha gok gehirlerdeki kagaklardan dolaydr" malum sebeplerle, yeni tegekkiil eden semtlerde larllanrhp kayda gegmeyen, ama ben bunun bu kadar olacalml sanmlyorum. Bakmu, 1950 yrfunda Tiirkiye'nin bir tek kilometre yiiksek gerilim hava hath yoktu, bugiin 60 bin kilometre vardrr, ama bu defa da voltajlar ve transformotor istasyonlan kafi halde, ihtiyaglart kargrlayacak durumda de$ildir. Oyleyse, Tiirkiye bunlan rslah enneli, da[rtrm gebekelerini rslah etmeli ve kim yapmah bunlan derseniz? Bana sorarsanz, bunlann yaprlmasr kimin yaptrfrndan iinemlidir. Ben meseleye biiyle bakryorum ve tabii ki bunlarrn yaprlmasr bir kargaga iginde de[il de bir diizen iginde, yani hukuksuzluk veya egitsizlik ortadan kaldrrrlacak tekilde bir diizen iginde yaprlmahdrr. Artrk bugiin devlet mi, fert mi tarhgmalan goktan gitmigtir orta yerden ve bu iilke ferdini daha gok iiretime sokmak, ferdini daha gok tilkenin sorumlulu[una sokmak durumundadrr. Devletanzimci olmaya ve giizetleyici olmaya devam ebneli, ama ferdini daha gok igin igine sokmahdrr her alanda, yalmz enerji alanrnda de[il. Benim diigiincelerim bunlardrr. Ben 50 senedir bu igln igerisindeyim. Benim dtigiincelerimin aykrrr geldi[i haller olabilir, ama ben biiyle diigtintiyorum. Ben size bagallar diliyorum. Bu panelden g*araca[mu neticeleri bana verirseniz ben onlann takipgisi olurum. Hepinizi sevgiyle, saygryla selamltyorum. (Alktllu) SITKI CidnnU- Delerli delegeler, agrlg programrmrz burada sona ermig bulunuyor. Kayrtiglemlerinintamamlanmasr iginaraveriyoruz. ilkoturumumuz 13.30'da yine buradaki salonda yaptlacak ve ondan sonraki giinlerde devam edecektir' Hepinize tekar katrldrfrmz igin teqekkiir ediyoruz. 27

18