fiizofreni Hastalar nda Yetiyitimi ve Belirti fiiddetinin Yaflam Kalitesine Etkisi

Transkript

1 fiizofeni Hastala nda Yetiyitimi ve Beliti fiiddetinin Yaflam bahim EREN *, Düzgün fi MfiEK *, Ali Metehan ÇALIfiKAN * ÖZET Amaç: fiizofeni konik gidiflli, entelektüel ve biliflsel ifllevlede y k mla giden bi ahats zl kt. Tedavisinde çok fazla yol al nmas na a men hastala n yaflam kalitelei henüz istenen düzeyde de ildi. Bu çal flman n amac ; flizofeni hastala nda beliti fliddeti ve yetiyitiminin yaflam kalitesine etkisini aaflt makt. Yöntem: Çal flmaya DSM-IV tan ölçütleine göe flizofeni tan s konulan 50 hasta al nd. Hastalaa Sosyodemogafik Bilgi Fomu, fiizofeni Hastala çin Yaflam Niteli i Ölçe i, Dünya Sa l k Ögütü-Yetiyitimi Çizelgesi (WHO-DAS-II), K sa Psikiyatik Deecelendime (KPDÖ), Pozitif ve Negatif Beliti (PNBDÖ), Calgay fiizofenide Deesyon (CfiDÖ), çgöü De elendime, Liebowitz Sosyal Anksiyete Ölçeklei (LSAÖ) uyguland. Bulgula: Çal flman n sonucunda hastala n ekonomik duumu ile yaflam kalitesinin bütün alanla aas nda ozitif yönde koelasyon satand. Hastal n bafllang ç yafl ile mesleki ol, kiflisel eflya/faaliyet uanla aas nda ozitif iliflki oldu u göüldü. Yaflam kalitesinin tüm alanla ile KPDÖ ve PNBDÖ negatif uanla aas nda negatif yönde iliflkili oldu u satand. Yetiyitimi skola n n yaflam niteli inin tüm alanla yla negatif olaak iliflkide oldu u satanm flt. Yaflam niteli inin kiflileaas iliflkile alan ile içgöü uan aas nda ozitif; LSAÖ kayg ve kaç nma uanla ile negatif yönde iliflkili oldu u bulundu. Sonuç: Bu çal flmada, flizofeni hastala n n yaflam kalitesi ve yaflam kalitesine etkili olabilecek etmenle aaflt lm flt. Bizim veileimiz konik fiziksel hastal klada oldu u gibi konik bi uhsal hastal k olan flizofenide de yetiyitiminin yaflam kalitesini olumsuz olaak etkiledi ini göstemiflti. Bu noktada yaflam kalitesini att man n bi yolu ve belki de en önemli yolu yetiyitiminin azalt lmas olacakt. Anahta kelimele: Yaflam kalitesi, yetiyitimi, deesyon, negatif belitile Düflünen Adam; 2007, 20(2):68-78 ABSTRACT Effects of Disability and Symtom Seveity on Quality of Life in Schizohenia Patients Objective: Schizohenia is a chonic disease maked by intellectual deteioation and cognitive imaiment. Although much ogess has been achieved in the teatment of schizohenia, quality of life in schizohenia atients is fa fom satisfactoy. This study aims to investigate effects of disability and seveity of symtoms on quality of life in schizohenia. Method: The study included fifty (50) atients who met the DSM-IV diagnostic citeia fo schizohenia. Patients wee evaluated by using Sociodemogahic Data Fom, Wold Health Oganization Disability Assessment Schedule II (WHO-DAS- II), Bief Psychiatic Rating Scale (BPRS), Positive and Negative Symtoms Scale (PANSS), The Calgay Deession Scale fo Schizohenia (CDSS), Insight Assessment Scale and Liebowitz Social Anxiety Scale (LSAS). Results: Results suggested a ositive coelation between economic status of atients and all aeas of quality of life. A ositive elationshi was also detemined between onset age of disease and instumental ole categoy, and common objects and activities. Results evealed a ositive elationshi between all aeas of quality of life and BPRS and PANSS negative scoes. A negative elationshi was found between disability scoes and all ats of quality of life. On the othe hand, a ositive elationshi was found between inteesonal elations aea of quality of life and insight scoes, while a negative elationshi was detemined between inteesonal elations aea of quality of life and LSAS anxiety and avoidance scoes. Conclusion: This study investigated quality of life and factos that may affect quality of life in schizohenia atients. Results suggested that, similan to chonic hysical diseases, disability also affects quality of life negatively in chonic sychological disease such as schizohenia. Theefoe educing disability would ehas be the most effective way to incease quality of life. Key wods: Quality of life, disability, deession, negative symtoms * Süleyman Demiel Ünivesitesi T Fakültesi Psikiyati Anabilim Dal, D. 68

2 fiizofeni Hastala nda Yetiyitimi ve Beliti fiiddetinin Yaflam Een, fiimflek, Çal flkan G R fi fiizofeni düflünce, alg ve duygulan m alan nda belitilele seyeden, kiflinin uyum ve ifllevsellik düzeyini beligin olaak bozan, etyolojisi tam olaak belilenememifl, fakl klinik göünümlei olan konik ve fliddetli seyeden bi uhsal bi hastal kt. Hastal n özelli ine ve uygulanan tedaviye ba l olaak flizofeni hastala günlük yaflam aktivitelei, motivasyon, iletiflim beceilei, üetkenlik ve uyum gibi alanlada sounla yaflamaktad la. Hastalada motivasyon eksikli i ve izolasyon, uyuma yönelik olmayan davan fl ve sosyal fonksiyon bozuklu u gibi flizofeninin kal nt belitilei devam edebili. Bu belitile hastala n e itim, meslek ve sosyal olleini yeine getimekte zolukla yaflamala na neden olu. Yaflam kalitesi, Dünya Sa l k Ögütü taaf ndan hedeflei, beklentilei, standatla, ilgilei ile ba lant l olaak, kiflilein yaflad kla kültü ve de e yag la n n bütünü içinde duumla n alg lama biçimi olaak tan mlam flt (1). Sa l kla iliflkili yaflam kalitesi ise, hastala n kendi sa l k duumla n nas l alg lad kla ve hastala n fiziksel, uhsal ve sosyal olaak fonksiyonel kaasitesi olaak tan mlanm flt (2). Son 15 y l içinde flizofeni gibi fliddetli sikiyatik hastal bulunan kiflilede yaflam kalitesinin de elendiilmesi konusunda çal flmala yo unlaflm flt. Yaflam kalitesi, bugün flizofenide ehabilitasyon ogamla nda ve ilaç tedavisi bafla s n n de- elendiilmesinde önemli bi aaç olaak kullan lmaktad. fiizofeni tedavisinin ana amac flizofeni belitileinin azalt lmas ndan ve yinelemelei önlemeden öte hastan n tam olaak iyileflmesine ve yaflam kalitesinin otimizasyonuna do u yönelmektedi (3). fiizofen hastala n n sa l kl kontolele ve konik fiziksel hastal klala kafl laflt ld nda yaflam kaliteleinin bozuldu u biçok çal flmada otaya konulmufltu (4). Yaflam kalitesi alan nda ya lan çal flmalada flizofenide klinik de iflkenlein yaflam kalitesi üzeine önemli etkisi oldu u bulunmufltu (4). fiizofeni hastala nda ya lan çal flmalada sikoatoloji düzeylei yüksek olan hastala n daha düflük yaflam kalitesi gösteme e iliminde oldukla bildiilmektedi (5,6). Yine ya lan baz kesitsel çal flmalada ozitif ve negatif belitile ile yaflam kalitesi aas nda zay f bi iliflki oldu u bildiilmiflti (7,8). Bununla bilikte uzunlamas na ya lan çal flmalada ozitif beliti ile yaflam kalitesi aas nda anlaml iliflki olmad, ancak ozitif belitilein azalt lmas n n yaflam kalitesinin at lmas nda en önemli etken oldu u söylenmiflti (9,10). fiizofen hastalada baz çal flmala negatif belitile ve deesyon ile yaflam kalitesi aas nda negatif iliflki oldu unu göstemekle bilikte baz çal flmala da bu iliflkinin ozitif belitilele oldu unu otaya koymaktad (11,12). Yine ya lan çal flmalada hastala n ifllevselliklei ile yaflam kalitelei aas nda ozitif iliflki oldu u söylenmektedi (13). Ya lan bi çal flmada yetiyitimi ile yaflam kalitesi aas nda ota düzeyde bi iliflki oldu u göstemiflti (14). fiizofeni hastala nda klinik de iflkenlein yaflam kalitesi üzeine etkisi olabili. fiizofeni hastala nda bu de iflkenlein etkisinin tan mlanmas yaflam kalitesinin at lmas çal flmala aç s ndan önem tafl maktad. fiizofeni belitileinin düzeylei hastala n günlük yaflam n olumsuz etki yaaak yaflam kaliteleini bozabili. Yine yetiyitimi hastala n stesle bafl etme yetileini bozaak günlük aktiviteleini etkileyeek yaflam kalitesini bozabili. Bu çal flman n amac flizofeni hastala nda yetiyitiminin ve beliti fliddetinin yaflam kalitesine üzeine olan etkisinin aaflt lmas d. 69

3 fiizofeni ve di e sikotik bozukluklada sikotik ve baz deesif belitilein fliddetini ve de iflimini ölçmek için kullan lan bu ölçek, ya yafiizofeni Hastala nda Yetiyitimi ve Beliti fiiddetinin Yaflam Een, fiimflek, Çal flkan YÖNTEM HASTA SEÇ M Ocak 2006-A ustos 2006 taihlei aas nda, Süleyman Demiel Ünivesitesi, T Fakültesi, Psikiyati Anabilim Dal Poliklini i ne baflvuan ve DSM-IV tan ölçütleine göe flizofeni tan s konulan 50 hasta dahil edildi. Hastalaa veilen testlein sa l kl yaabilmesi amac yla en az ilkokul mezunu olanla çal flmaya dahil edildi. T bbi bi nedene ba l sikotik bozuklu u bulunan hastala çal flma d fl b ak ld. Çal flmaya dahil edilme ölçütleine uyan hastala çal flma hakk nda bilgilendiildi ve hastala n çal flmaya kat l mla souldu. De elendimeye al nan 65 hastan n 50 si çal flmaya al nd. 3 hasta okuyaza olmad için, 12 hasta da çal flmay kabul etmedi i için çal flmaya al nmad. Çal flmaya al nan bieylein yaz l onayla al nd. Hastalaa Sosyodemogafik Bilgi Fomu, fiizofeni Hastala çin Yaflam Niteli i Ölçe i, Dünya Sa l k Ögütü-Yetiyitimi Çizelgesi (WHO- DAS-II), K sa Psikiyatik Deecelendime (KPDÖ), Pozitif ve Negatif Beliti (PNBDÖ), Calgay fiizofenide Deesyon (CfiDÖ), çgöü De elendime, Liebowitz Sosyal Anksiyete Ölçeklei (LSAÖ) uyguland. ÖLÇEKLER Klinik De elendime Ölçeklei Sosyodemogafik ve Klinik Bilgi Fomu Ya -ya land lm fl göüflme çizelgesi kullan - laak hastala n yafl, cinsiyeti, klini imize gelifl flekillei, e itim duumu, medeni duumu, mesleki duumla, yaflam flekli, ekonomik duumu gibi sosyodemogafik veilei de elendiildi. Hastala n stes veici yaflam olay /tavma öyküsü, ailede sikiyatik bozukluk öyküsü ve intiha giiflimi öyküsü al nd. Hastal n bafllang ç yafl ve yataak veya ayaktan tedavi göü gömedi i ve hastan n flikâyetlei kaydedildi. fiizofeni Hastala çin Yaflam Niteli i Ölçe i Südüüm tedavisi alt ndaki flizofeni hastala - n n yaflam niteli ini de elendimek amac yla Heinich ve ak. la taaf ndan gelifltiilmifl bi ölçekti (15). Tükçe çevii, güvenilik ve ya sal geçelik çal flmas Soygü ve ak. taaf ndan ya lm flt (16). Bu ölçek, hastala n kiflisel deneyimleinin zenginli ini, kiflile aas iliflkileinin niteli ini, meslek olledeki üetkenlik düzeyini ölçmeyi amaçlamaktad. Ölçek ya ya land - lm fl bi göüflme biçiminde uygulanmakta ve göüflmeci taaf ndan de elendiilmektedi. Tolam 4 alt boyut ve 21 soudan oluflan ölçekte he bi madde için 3 bölüm vad. 1. bölümde göüflmecinin de elendime ya lacak aameteyi anlamas ve bunun üzeinde yo unlaflmas na yad mc olmak üzee k sa bi tan mlama ya lmakta, 2. bölümde göüflmecinin hastay incelemesinde yad mc olmak üzee bikaç önek sou veilmekte, 3. bölümde de de elendimeyi yamak için 7 deeceli liket tii bi skala veilmektedi. Ölçe in minimum uan 0, maksimum uan ise, 126 d. Ölçe in alt boyutla : I-Kiflileaas iliflkile, II-Mesleki ol, III-Ruhsal bulgula, IV-Günlük eflya kullan m ve faaliyetle biçimindedi. K sa Psikiyatik De elendime Ölçe i, KPDÖ (Bief Psychiatic Rating Scale, BPRS) 70

4 fiizofeni Hastala nda Yetiyitimi ve Beliti fiiddetinin Yaflam Een, fiimflek, Çal flkan land lm fl olu, 18 maddeden oluflu. Oveall ve ak. taaf ndan gelifltiilmifl olu, he madde 0-6 uan aas nda de elendiili ve tolam uan hesinin tolam ndan oluflu (17) uan minö sendom, 30 ya da daha üzei majö sendomu ifade ede. Tükçe fomunun geçelik ve güvenililik çal flmas ya lm flt (18). Pozitif ve Negatif Beliti Ölçe i, PNBÖ (Positive and Negative Syndome Scale, PANSS) Kay ve ak. taaf ndan gelifltiilen bu ölçek 30 maddelik ve 7 uanl fliddet de elendimesi içeen ya -ya land lm fl bi göüflme ölçe idi (19). Bu 30 maddenin 18 i K sa Psikiyati De elendime Ölçe i (BPRS) ve 12 si ise, Psikoatoloji De elendime Ölçe i nden uyalanm flt. De elendiilen itemlein 7 si ozitif sendom alt ölçe ine, 7 si negatif sendom alt ölçe ine ve gei kalan 16 s ise, genel sikoatoloji alt ölçe ine aitti. Ölçe in Tükçe güvenililik ve geçelilik çal flmas Kostako lu ve ak. taaf ndan ya lm flt (20). Calgay fiizofenide Deesyon Ölçe i, CfiDÖ (Deession Scale fo Schizohenia, CDSS) fiizofeni bulunan hastalada deesyon yönünde de elendime yamak, deesif belitilein düzeyini ve fliddet de iflimini ölçmek amac ylakullan lan bi ölçekti. Addington ve ak. taaf ndan gelifltiilmiflti (21). Temel uygulama gubu flizofeni ve sikotik bozuklu u olan hasta gula d. Tolam 9 maddeden oluflu. Ölçek maddelein de elendiilmesine yönelik kendi içinde göüflme yönegesini bulundumaktad. He madde 0-3 uan aas nda gideek atan uan al ve tolam uan bunla n tolanmas ndan elde edili. Ölçe in Tükçe fomunun güvenililik ve geçelik çal flmas Aydemi ve ak. taaf ndan ya lm fl olu, kesme uan n n 11/12 olaak kullan ld belitilmiflti (22). Dünya Sa l k Ögütü-Yetiyitimi Çizelgesi (WHO-DAS-II) Dünya Sa l k Ögütü Yetiyitimi De elendime Çizelgesi, bieyin faaliyet düzeyinde ve toluma kat l m nda olan k s tl l kla tesit edebilmek amac yla, Dünya Sa l k Ögütü taaf ndan gelifltiilmiflti (23). Bu ölçekte hastal k, yaalanma gibi sa l k duumla na ba l olaak otaya ç - kan sonuçla sistematik olaak guland laak, yetiyitimi ve ifllevsellik s n fland lm flt. Dünya Sa l k Ögütü nün tan mlamas na göe (24) yetiyitimi ve ifllevsellik, beden ya s ve ifllevlei; bieysel faaliyetle, toluma kat l m olmak üzee 3 ay boyutu içemektedile. 36 maddelik ya ya land lm fl bi göüflme ölçe i olan bu ölçek, biçok kültüde otak olaak önemli say lan faaliyetlei içeen 6 alandan oluflmaktad. Bunla: 1) Anlama ve iletiflim kuma, 2) Haeket etme ve bi yeden bi yee gitme, 3) Kendine bak m, 4) nsan iliflkilei, 5) Yaflam faaliyetlei, 6) Tolumsal yaflama kat - l m bafll kla alt nda tolanm flt. Tüm bu alanlala ilgili soulada kiflinin son 1 ayda o faaliyet s as nda ne kada güçlük çekti i soulmakta, hiç, hafif, ota deecede, çok fazla, afl /hiç yaam youm fleklinde al nan yan tla 1-5 aas nda uanlanmaktad. Hastan n güçlüklei nelee ba lad n anlayabilmek amac yla, yaflad güçlüklei bedensel, uhsal, alkol veya maddeyle ilgili sounla n hangileine ba lad n uanlamas istenmektedi. Bunla n yan s a hastan n yaflad güçlüklei ne deecede çevesel etkenlee ba lad n anlamaya yönelik soula vad. Ölçe in Tükçe fomunun geçelik ve güvenilik çal flmas Ulu ve ak. taaf ndan 2001 y l nda ya lm flt (25). 71

5 fiizofeni Hastala nda Yetiyitimi ve Beliti fiiddetinin Yaflam Een, fiimflek, Çal flkan çgöü De elendime Ölçe i David taaf ndan haz lanan çgöünün Üç Bileflenini De elendime Ölçe i, klinisyen taaf ndan uygulanan ve içgöüyü niceliksel olaak de- elendien bi ölçekti (26). çgöü de elendime ölçe i tedaviye uyum, hastal n fak nda olma, sikotik yaflant la do u olaak tan madan oluflan üç bileflenden oluflu. çgöü De elendime Ölçe i, 8 soudan oluflan ve klinisyen taaf ndan uygulanan ya -ya land lm fl bi ölçekti. lk 7 sounun en yüksek tolam uan 14 dü. 8. sounun soulmas göüflmeciye b ak lm flt ve bu sou ile bilikte en yüksek tolam uan 18 di. Hastan n yüksek uan almas yüksek içgöü düzeyini göstei. Bu ölçe in Tükçede güvenililik ve geçelik çal flmas Aslan ve ak. taaf ndan ya lm flt (27). Liebowitz Sosyal Anksiyete Ölçe i (LSAÖ) (Liebowitz Social Anxiety Scale, LSAS) Sosyal otamlada ve efomans geektien duumlada yaflanan koku ve kaç nman n fliddetini de elendimek amac yla Liebowitz taaf ndan gelifltiilmifl bi ölçekti (28). Sosyal duumla de elendien 11, efomans geektien duumla de elendien 13 sou olmak üzee tolam 24 soudan oluflmaktad. Klinisyen taaf ndan uygulanan ölçek, sosyal duumlada yaflanan kokunun fliddetini, efomans geektien duumlada yaflanan kokunun fliddetini, sosyal duumladan kaç nman n fliddetini, efomans geektien duumladan kaç nman n fliddetini, tolam koku fliddetini ve tolam kaç nma fliddetini gösteen 6 alt ölçek uan sa lamaktad. Bu ölçe in, Tükçe fomunun geçelik ve güvenilili i Dilbaz taaf ndan ya lm flt (29). Ölçe- in kayg ve kaç nma alt ölçekleinin minimum ve maksimum uanla aas nda de iflmektedi. VER LER N ANAL Z Elde edilen veile SPSS 12.0 fo Windows aket ogam n kullanaak analiz edildi. Vakala n demogafik özellikleinin de elendiilmesi tan mlay c istatistikle ya laak sonuçla yüzde, otalama ve standat sama olaak ifade edildi. Demogafik veile, klinik veile, ile yaflam kalitesi aas ndaki ba lant Peason koelasyon analizi ve Seaman koelasyon analizi ile de elendiildi. Cinsiyet gula veileine göe ki-kae ve ba ms z t-testi ile kafl laflt ld. P de einin 0.05 ten küçük oldu u duumla istatistiksel olaak anlaml kabul edildi. BULGULAR Çal flmaya dahil edilen hastalada aanoid flizofeni en s k göülen alt ti (21 hasta, % 42) olaak gözleniken, fakl laflmam fl ti 2. en yayg n (13 hasta, % 26) tii olufltumaktayd. Hastala n 9 u (% 18) kal nt ti, 7 si (% 14) ise, dezoganize ti flizofeni alt gubuna uymaktayd. Çal flmaya dahil edilen hastaladan 3 (% 6) ü ilk eizodla n geçimekteydile. Çal flmaya dahil edilen hastala n 49 u (% 98) atiik antisikotik; 1 i (% 2) ise, tiik antisikotik tedavisi almaktayd. Atiik antisikotik tedavisi alt ndaki hastala n 33 ü (% 67.3) yaln zca 1; 12 si (% 24.4) 2; 1 i (% 2) 3 atiik antiiskotik ilac bi aada kullanmaktayd. Hastala n 3 ü ise, atiik ve tiik antisikotik ilaçla bi aada kullanmaktayd. Ay ca, 14 (% 28) hasta antideesan; 6 (% 12) hasta antikolinejik; 5 (% 10) hasta benzodiazein ve 3 (% 6) hasta ise, antieiletik ilac ek tedavi olaak kullanmaktayd. 2 tiik antisikotik ilac kombine kullanan 1 hasta ay ca antieiletik ilaç kullanmaktayd. Hastala n öyküleinde 38 inin (% 76) hem yataak hem de ayaktan tedavi gödü ü, 11 (% 22) 72

6 fiizofeni Hastala nda Yetiyitimi ve Beliti fiiddetinin Yaflam Een, fiimflek, Çal flkan tanesinin yaln zca ayaktan tedavi gödü ü ve 1 (% 2) tanesinin ise, yaln zca yataak tedavi gödü ü ö enildi. Ailede sikiyatik bozukluk öyküsü bildien hasta say s 16 (% 32) idi. Alkol veya di e madde ba ml l bulunan hasta mevcut de ildi ve hastala n 19 (% 38) unda sigaa al flkanl mevcuttu. Kad n hastala n 4 (% 22.2) ü, ekeklein 11 (% 34.4) i, tolam hastala n 15 (% 30) i en az bi kez intiha giifliminde bulunmufltu. Hastala n klinik özelliklei ve klinik özelliklein cinsiyete göe da l m Tablo 1 de tolu olaak göülmektedi. Tablo 1. Çal flmaya dahil edilen hastala n klinik özelliklei. Bafllang ç yafl (ot.) Hastal k süesi (ot.) (y l) Klinik ti Dezoganize Paanoid Fakl laflmam fl Rezidüel Sigaa Düzenli kullan yo Kullanm yo ntiha giiflimi olan Ailede sikiyatik bozukluk öyküsü olan Kad n N (%) 25.8 (8.4) 11.9 (11.2) 5 (27.8) 7 (38.9) 2 (11.1) 4 (22.2) 4 (22.2) 14 (77.8) 4 (22.2) 7 (38.9) Ekek N (%) 21.7 (5.8) 11.9 (12.3) 2 (6.3) 14 (43.8) 11 (34.4) 5 (15.6) 15 (46.9) 17 (53.1) 11 (34.4) 9 (28.1) Tolam N (%) 23.1 (7.0) 11.9 (10.7) 7 (14) 21 (42) 13 (26) 9 (18) 19 (38) 31 (62) 15 (30) 16 (32) Çal flmam zda flizofeni hastala n n hastal k bafllang ç yafl en düflük 13, en yüksek 42 olmak üzee otalama yafl 23.1±7.0 idi. Hastal n süesi 6 ay ile 41 y l aas nda de iflmekte olu, otalama süesi ise 11.8±11.1 y l olaak bulundu. Hastala KPDÖ ölçe inden en az 10 en fazla 76 uan olmak üzee uan alm fl ve otalama KPDÖ uan 31.54±11.90 uand. CfiDÖ de- elendiildi inde ise, hastala n en az 0 en fazla 24 deesyon uan ald ve otalama deesyon uan n n 5.7±6.3 oldu u göüldü. Kad nlada CfiDÖ uan ekeklele kafl laflt ld nda anlaml olaak daha yüksek bulundu. PANNS ölçe inin alt ölçeklei kafl laflt d nda hastala n negatif belitileinin ozitif belitileden daha yüksek seviyede oldu u kaydedildi. Pozitif Tablo 2. Çal flmaya dahil edilen hastala n sikiyatik test sonuçla. KPDÖ PANNS Pozitif Negatif Genel Tolam CfiDÖ LSAÖ Kayg Kaç nma Kad n Ot. (SS) 30.8 (15.0) 13.9 (4.3) 19.7 (8.9) 32.1 (8.1) 66.3 (16.8) 5.8 (6.5) 53.9 (16.7) 49.4 (16.8) belitilein otalamas 14.9±4.4 ken, negatif belitile n otalamas 17.6±7.0 idi. Genel sikoatoloji otalama uan ise, 64.9±13.6 olaak bulundu. LSAÖ kayg alt uan n otalamas 53.7±15.5, kaç nma alt uan 50.1±14.47 idi (Tablo 2). YAfiAM N TEL Ekek Ot. (SS) 31.9 (10.0) 15.5 (4.5) 16.2 (5.2) 33.0 (6.7) 64.0 (11.3) 5.7 (6.4) 53.7 (15.1) 50.5 (13.8) Tolam Ot. (SS) (11.90) 14.9 (4.4) 17.6 (7.0) 32.6 (7.2) 64.9 (13.6) 5.7 (6.3) 53.7 (15.5) 50.1 (14.7) fiizofeni hastala için yaflam niteli i ölçe i tolam uan de elendiildi inde hastala n otalama uanla 52.2±18.1 idi. Yaflam niteli i alt alanla incelendi inde kiflileaas iliflkile alan nda otalama 17.7±8.1; mesleki ol alan nda otalama 8.7±4.4; uhsal bulgula alan nda otalama 20.0±6.5; kiflisel eflya/faaliyet alan nda otalama 5.8±2.1 uanla bulundu. Kad n ve ekek hastala n yaflam niteli i uanla kafl laflt - ld nda, 2 gubun yaflam niteli i aç s ndan fakl olmad göüldü (Tablo 3). Hastala n yetiyitiminin en fazla göüldü ü alan yaflam faaliyetlei otalama 46.8±29.7 alan yken, yetiyitiminin en düflük oldu u alan haeket etme, bi yeden bi yee gitmeydi. Hastala n insan iliflkilei alan nda yetiyitimi otalamas 40.1±28.2 yken, tolumsal yaflama kat l m alan nda yetiyitimi otalamas 42.9±18.4 olaak ,96 0,81 t ,24 KPDÖ: K sa Psikiyatik Deecelendime Ölçe i; PANNS :Pozitif Negatif Belitile Ölçe i; CfiDÖ: Calgay fiizofenide Deesyon Ölçe i, LSAÖ: Liebowitz Sosyal Anksiyete Ölçe i 73

7 fiizofeni Hastala nda Yetiyitimi ve Beliti fiiddetinin Yaflam Een, fiimflek, Çal flkan bulundu. Kad n ve ekek hastala n yetiyitimlei kafl laflt ld nda, 2 gubun yetiyitimi aç s ndan fakl olmad göülmüfltü (Tablo 4). Hastala n ekonomik duumu ile yaflam kalitesinin bütün alanla aas nda ozitif yönde koelasyon satand. Hastal n bafllang ç yafl ile mesleki ol, kiflisel eflya/faaliyet uanla aas nda ozitif iliflki oldu u göüldü. Di e de iflkenlele yaflam kalitesi uanla aas nda iliflki bulunmad (Tablo 5). Hastala n, KPDÖ uanla n n genel olaak, yaflam kalitesi ile iliflkili oldu u göüldü. KPDÖ uan n n, yaflam kalitesinin tüm alanla ile negatif yönde iliflkili oldu u satand. PANSS ozitif beliti uanla ile yaflam kalitesi aas nda anlaml bi iliflki göülmezken, negatif beliti uanla n n yaflam kalitesinin tüm alanla ile anlaml deecede negatif yönde iliflkili oldu u satand. Ayn flekilde PANNS genel sikoatoloji uan ile yaflam kalitesi uanla n n tümü aas nda negatif iliflki bulundu. Hastala n CfiDÖ ile ölçülen deesyon düzeylei ile kiflileaas iliflkile, uhsal bulgula ve tolam yaflam kalitesi uanla aas nda anlaml negatif iliflki oldu u tesit edildi. Yaflam niteli inin kiflileaas iliflkile alan uan n n içgöü uan ile o- Tablo 3. fiizofeni hastala için yaflam niteli i ölçe i. Kad n Ot (SS) Ekek Ot (SS) Tolam Ot (SS) t Kiflileaas iliflkile Mesleki ol Ruhsal Bulgula Kiflisel Eflya/Faaliyet Tolam 16.4 (9.5) 9.7 (4.1) 19.3 (8.4) 5.7 (2.5) 51.1 (23.2) 18.5 (7.3) 8.2 (4.5) 20.3 (5.2) 5.8 (1.9) 52.8 (14.9) 17.7 (8.1) 8.7 (4.4) 20.0 (6.5) 5.8 (2.1) 52.2 (18.1) Tablo 4. Dünya Sa l k Ögütü yetiyitimi ölçe i. Alanla Kad n Ot (SS) Ekek Ot (SS) Tolam Ot (SS) t Anlama ve iletiflim kuma Haeket etme, bi yeden bi yee gitme Kendine bak m nsan iliflkilei Yaflam faaliyetlei Tolumsal yaflama kat l m Tolam 41.7 (37.1) 20.8 (26.6) 23.6 (27.7) 44.8 (31.2) 45.8 (31.8) 39.6 (20.1) 36.5 (23.4) 41.7 (23.7) 20.0 (21.5) 21.7 (24.6) 37.5 (26.4) 47.4 (28.9) 44.8 (17.4) 37.4 (17.1) 41.7 (28.9) 20.3 (23.2) 22.4 (25.5) 40.1 (28.1) 46.8 (29.7) 42.9 (18.4) 37.1 (19.4) Tablo 5. Yaflam kalitesi ile sosyodemogafik özelliklein iliflkisi. Kiflileaas iliflkile Mesleki ol Ruhsal bulgula Kiflisel eflya/faaliyet Tolam yaflam kalitesi Yafl Cinsiyet Medeni duum E itim duumu Ekonomik duum Sosyal destek Hastal k bafllang ç yafl Hastal k süesi ntiha öyküsü Aile öyküsü

8 fiizofeni Hastala nda Yetiyitimi ve Beliti fiiddetinin Yaflam Een, fiimflek, Çal flkan Tablo 6. Yaflam kalitesi ile sikoatolojik de iflkenle aas ndaki koelasyonla. Kiflileaas iliflkile Mesleki ol Ruhsal bulgula Kiflisel eflya/faaliyet Tolam yaflam kalitesi KPDÖ PANSS Pozitif Negatif Genel Tolam CfiDÖ çgöü de elendime ölçe i LSAÖ Kayg Kaç nma KPDÖ: K sa Psikiyatik Deecelendime Ölçe i; PANNS: Pozitif Negatif Belitile Ölçe i; CfiDÖ: Calgay fiizofenide Deesyon Ölçe i, LSAÖ: Liebowitz Sosyal Anksiyete Ölçe i. Tablo 7. Yaflam kalitesi ile yetiyitimi alanla aas ndaki koelasyon. Kiflileaas iliflkile Mesleki ol Ruhsal bulgula Kiflisel eflya/faaliyet Tolam yaflam kalitesi Anlama ve iletiflim kuma Haeket etme, bi yeden bi yee gitme Kendine bak m nsan iliflkilei Yaflam faaliyetlei Tolumsal yaflama kat l m Yetiyitimi tolam zitif; LSAÖ kayg ve kaç nma uanla ile negatif yönde iliflkili oldu u bulundu. Hastala n tolam yaflam kalitesi, kiflisel eflya/faaliyet alan uanla n n içgöü uan ile ozitif yönde iliflkili oldu u bulundu (Tablo 6). Yaflam kalitesinin yetiyitimi ile iliflkisi incelendi inde, yetiyitiminin haeket etme, bi yeden bi yee gitme alan d fl ndaki tüm alanla n n yaflam kalitesinin tüm alanla yla negatif olaak anlaml iliflkili oldu u satand. Yetiyitiminin haeket etme, bi yeden bi yee gitme alan uan yaflam kalitesinin kiflileaas iliflkile alan ve tolam yaflam kalitesi uan ile negatif iliflkili bulundu. Tolam yetiyitimi ile yaflam kalitesinin tüm alanla aas nda negatif yönde oldukça anlaml bi iliflki göüldü (Tablo 7). TARTIfiMA fiizofeni uzun y llad nüks ve düzelmelele seyeden, ancak süekli iyilik veya tam iyileflme için çok az umut veen konik bi hastal k olaak tan mlanmaktad. Bugüne kada flizofeninin famakolojik tedavisi esas olaak yinelemenin önlenmesi üzeinde yo unlaflm flt. Ancak, famakolojik ve sikososyal yaklafl mladaki geliflmele, tedavi sonuçla na iliflkin daha büyük beklentileimizin oluflmas na neden olmufltu. Çal flmala at k yaflam kalitesi ve ifllevsellikte daha uzun dönemli ve fonksiyonel düzelmelein olabilece ini göstemektedi. Çal flmam z n sonucunda kad n ve ekeklein yaflam kalitesi ve yetitimlei aas nda fak bu- 75

9 fiizofeni Hastala nda Yetiyitimi ve Beliti fiiddetinin Yaflam Een, fiimflek, Çal flkan lunmam flt. Daha önce ya lan bi çal flma kad nla n ekeklee göe sosyal uyumunun daha iyi oldu unu fakat bunun yaflam kalitesinde daha fazla doyuma yol açmad n belitmiflti (30). Vandive Ameika Bileflik Devletlei, Kanada ve Küba daki flizofeni hastala n kafl laflt aak yat çal flmas nda Kanadal kad nla n sosyal iliflkilede ve yaflam kalitesinde daha yüksek uanla ald n, bunun Küba da tam tesi oldu unu ve Ameika Bileflik Devletlei nde ise cinsiyetle aas nda fak olmad n söylemiflti (31). Çal flmam zda yafl, cinsiyet, medeni duum, e itim duumu, çal flma ve ekonomik duum gibi faktöle ile hastala n yaflam kalitesi aas nda bi ba lant satanmam flt. Ülkemizde geçeklefltiilen bi çal flmada benze fleklide cinsiyet, medeni duum, geli, meslek gula, yafl, e itim y l n n yaflam kalitesi ile iliflkili olmad söylenmiflti (32). talya da ya lan bi baflka çal flmada da yaflam kalitesinin yafl, hastal n bafllang ç yafl, süesi ve cinsiyet gibi sosyodemogafik etkenleden ba ms z oldu u belilenmiflti (7). Sosyodemogafik de iflkenlein yaflam kalitesi ile iliflkisi konusunda liteatüde tam bi göüfl bili ine va lmad göülmektedi. Çal flmam zda klinik de iflkenle incelendi inde, hastal n süesiyle bi ba lant kuulamazken, hastal n bafllang ç yafl ile yaflam kalitesinin mesleki ol ve faaliyet alanla ile negatif koelasyon göstedi i satanm flt. Bu eken bafllang çl hastala n hastal n süesinden ba- ms z olaak yaflam kalitesini olumsuz olaak etkiledi ini göstemektedi. fiizofeni hastala nda ya lan çal flmalada sikoatoloji düzeylei ile yaflam kalitesi aas nda tes iliflki oldu u söylenmektedi (5,6). Baz çal flmala hem ozitif hem de negatif belitilein yaflam kalitesine olumsuz etkisinin oldu unu bildimekle bilikte baz çal flmala özellikle negatif belitilein yaflam kalitesine olumsuz etkisinin oldu unu vugulamaktad (7,8,9,10). Çal flmam zda ozitif beliti düzeyi ile yaflam kalitesi uanla aas nda iliflki bulunmazken, negatif beliti düzeyinin yaflam kalitesi uanla ile tes iliflkili oldu u belilenmiflti. Bu bulgumuz liteatüde yayg n olaak bildiilen yaflam kalitesinin negatif belitilele iliflkili oldu u göüflünü desteklemektedi (7,32-34). fiizofeni hastala nda deesyonun yaflam kalitesine negatif yönde etkisi oldu u çeflitli çal flmalaca otaya konulmufltu (4,35). Lehman fliddetli sikiyatik bozuklu u olan hastalada deesyon düzeyi ve yaflam kalitesi aas nda negatif bi iliflki oldu unu kaydedeken; Koivumma- Honkanen ve ak., deesyonu sikiyatik hastalada yaflam doyumunu etkileyen en güçlü de- iflken olaak tan mlam flt (12,36). Ya lan çal flmalala uyumlu olaak çal flmam z, deesyon düzeyinin yaflam kalitesi ile negatif yönde koelasyon gösteen de iflkenle oldu unu otaya koymufltu (12,35). Biçok çal flma zay f içgöünün yaflam kalitesini negatif yönde etkiledi ini bildimiflti (37-39). çgöü bozuklu unun stesle bafletme mekanizmala n bozaak hastan n ifllevselli ini etkiledi i öne süülmüfltü (40). Ay ca, içgöü bozuklu u hastan n ilaç ve sikososyal tedavilee uyumunu bozaak ifllevselli inin bozulmas na neden olabili. Bizim çal flmam z n sonuçla da hastala n içgöü seviyesi ile yaflam kalitesinin iliflkili oldu- unu göstemektedi. çgöü ile yaflam kalitesinin kiflileaas iliflkile, uhsal bulgula, kiflisel eflya, faaliyet ve tolam yaflam kalitesi uanla aas nda negatif iliflki bulunmufltu. Sosyal anksiyete, flizofeni hastala nda s k kafl lafl lan bi komobiditedi (41,42). Çal flmam zda Liebowitz Sosyal Fobi Belitilei Ölçe i kay- 76

10 fiizofeni Hastala nda Yetiyitimi ve Beliti fiiddetinin Yaflam Een, fiimflek, Çal flkan g ve kaç nma uanla ile yaflam kalitesi kiflileaas iliflkile altölçe i aas nda anlaml bi negatif koelasyon göülmüfltü. Bu bulgula, hastala n yaflam kalitesinin iyilefltiilmesinde sosyal anksiyeteleinin de hedeflenmesi geekti ini göstemektedi. Çal flmam zda, genel olaak, yetiyitiminin tüm alanla ile yaflam kalitesinin tüm alanla aas nda güçlü bi iliflki oldu u tesit edilmiflti. Fiziksel hastal klada yetiyitiminin yaflam kalitesine olumsuz etki yat, yetiyitimi ne kada fazla ise yaflam kalitesinin o kada kötü oldu u söylenmektedi (43). Ancak, uhsal bozukluklada yetiyitimi yaflam kalitesi aas nda iliflki yeteince aaflt lmam fl bi konudu. fiizofeni hastala nda ifllevsellik düzeyinin yaflam kalitesine etkili faktöleden oldu u söylenmiflti (44). Benze olaak Patteson ve ak. ve McKibbin ve ak. flizofeni hastala nda yetiyitimi, günlük yaflam aktivitelei ve yaflam kalitesi aas nda güçlü bi ba lant oldu unu söylemiflti (45,46). Veileimiz konik fiziksel hastal klada oldu u gibi konik bi uhsal hastal k olan flizofeni de de yetiyitiminin yaflam kalitesini olumsuz olaak etkiledi ini göstemiflti. Bu noktada yaflam kalitesini att man n bi yolu ve belki de en önemli yolu yetiyitiminin azalt lmas olacakt. SONUÇ fiizofenide yaflam kalitesinin özellikle negatif belitile olmak üzee flizofeni belitilei ve yetiyitimi düzeylei ile iliflkili oldu u belilenmiflti. fiizofeni hastala n n tedavisinde ve yaflam kalitesinin att lmas nda bu etkenle göz önünde bulunduulmal d. KAYNAKLAR 1. Fidane H, Elbi H, Fidane C ve ak: Yaflam kalitesinin ölçülmesi, WHOQOL-100 ve WHOQOL-BREF. 3P Degisi 7(Ek 2):3-66, Bullinge M, Hasfod J: Evaluating quality of life measues fo clinical tials in Gemany. Contol Clin Tials 12:91-105, Katschnig H: Schizohenia and quality of life. Acta Psychiat Scand 102(Sul 407):33-37, Bobes J, Gacia-Potilla MP: Quality of Life in schizohenia. In: Katsching H, Feeman H, Satoius N (editos). Quality of Life in Mental Disodes. John Wiley&Sons Ltd, West Sussex, , Kaise W, Piebe S, Hoffmann K ve ak: Subjective quality of life in atients with chonic schizohenia, Nevenazt 67: , Kaise W, Piebe S, Ba W ve ak: Pofiles of subjective quality of life in schizohenic in- and out-atient samles. Psychiaty Reseach 66: , Cainiello B, Lai GL, Paiante CM ve ak: Symtoms, standads of living and subjective quality of life: a comaative study of schizohenic and deessed outatients. Acta Psychiat Scand 96: , Kasckow JW, Twamley E, Mulchahey JJ ve ak: Health-elated quality of well-being in chonically hositalized atients with schizohenia: comaison with matched outatients. Psychiaty Res 103:69-78, Kaow A, Moitz S, Lambet M ve ak: PANSS syndomes and quality of life in schizohenia. Psychoathology 38: , van de Willige G, Wiesma D, Nienhuis FJ ve ak: Changes in quality of life in chonic sychiatic atients: a comaison between EuoQol (EQ-5D) and WHOQoL. Qual Life Res 14: , Heide D, Angemeye MC, Winkle I ve ak: A osective study of Quality of life in schizohenia in thee Euoean counties. Schizoh Res 93: , Lehman AF: The effects of sychiatic symtoms on quality of life assessments among the chonic mentally ill. Eval Pog Plann 6: , Sullivan G, Wells KB, Leake B: Clinical factos associated with bette quality of life in a seiously mentally ill oulation. Hos Community Psychiaty 43(8): , Bones J, Gonzalez MP, Wallace DH ve ak: Saiz Quality of life instuments in schizohenia: a comeative study Eu Psychiaty 11(Sul):228, Heinichs DW, Hanlon TE, Caente WT: The quality of life scale: an instument fo ating the schizohenic deficit syndome. Schizoh Bull 10: , Soygü H, Aybafl M, H nçal G ve ak: fiizofeni hastala için yaflam niteliklei ölçe i: Güvenilik ve ya sal geçelik çal flmas. Düflünen Adam Psikiyati ve Nöolojik Bilimle Degisi 13: , Oveall JE, Goham DR: The bief sychiatic ating scale. Psychol Re 10: , Soykan Ç: Institutional diffeences and case tyically elated to diagnosis, symtom seveity, ognosis and teatment, Uzmanl k tezi: ODTÜ Klinik Psikoloji Bölümü, Ankaa Kay SR, Fiszbein A, Ole LA ve ak: The ositive and negative syndome scale (PANSS) fo schizohenia. Schizoh Bull 13: , Kostako lu (An l) AE, Batu S, Tiyaki A ve ak: Pozitif ve Negatif Sendom Ölçe inin (PANSS) Tükçe Uyalamas n n Geçelilik ve Güvenilili i. Tük Psiko- 77

11 fiizofeni Hastala nda Yetiyitimi ve Beliti fiiddetinin Yaflam Een, fiimflek, Çal flkan loji Degisi 14:23-32, Addington D, Addington J, Maticka-Tyndale E: Secificity of the Calgay Deession Scale fo schizohenics. Schizoh Res 11: , Aydemi Ö, Esen Danac A, Deveci A ve ak: Calgay fiizofenide Deesyon Ölçe i nin Tükçe vesiyonunun güvenilili i ve geçelili i. Nöosikiyati Aflivi 37:82-86, Wold Health Oganisation WHO Disability Assessment Schedule-II (WHO-DAS-II), Wol Health Oganisation, ICIDH-2 Beta-1 daft fo field tials, WHO, Ceneve, Ulu B, Etu ul A, Gö üfl A ve ak: Yetiyitimi De elendime Çizelgesinin (WHO-DAS-II) fiizofeni Hastala nda Geçelilik ve Güvenilili i. Tük Psikiyati Degisi 12: , David AS: Insight and Psychosis. B J Psychiaty 156: , Aslan S, Günay K l ç B, Kaak l ç H ve ak: çgöünün Üç Bileflenini De elendime Ölçe i: güvenilik ve geçelik çal flmas. Tükiye de Psikiyati 3:17-24, Liebowitz MR: Social hobia. Mod Pobl Phamacosychiaty 22: , Dilbaz N: Liebowitz Sosyal Kayg Ölçe i Geçelilik ve Güvenili i. 37. Ulusal Psikiyati Kongesi, Röde-Wanne UU, Olive JPJ, Piebe S: Does quality of life diffe in schizohenic women and men? An emiical study. Int J Soc Psychiaty 43: , Vandive VL: Quality of life, gende and schizohenia: a coss-national suvey in Canada, Cuba and USA. Community Ment Health J 34: , Ösel S, Akdemi A, Özel S: fiizofenide yaflam kalitesi: Deesyon, anksiyete ve negatif belitilein etkilei. 3P Degisi 11:25-34, Huet JD, Weiss KA, Lim R ve ak: Quality of life in schizohenia: Contibutions of anxiety and deession. Schizoh Res 1: , Fitzgeald PB, Williams CL, Coteling N ve ak: Subject and obseve-ated quality of life in schizohenia. Acta Psychiat Scand 103: , Conley RR, Asche-Svanum H, Zhu B ve ak: The buden of deessive symtoms in the long-tem teatment of atients with schizohenia. Schizoh Res 90: , Koivumma-Honkanen HT, Viinamäki H, Honkanen R ve ak: Coelates of life satisfaction among sychiatic atients. Acta Psychiat Scand 94: , Lysake PH, Byson GJ, Bell MD: Insight and wok efomance in schizohenia. J Nev Ment Dis 190: , Ritsne M: Pediciting changes in domain-sesific quality of life of schizohenia atients. J Nev Ment Dis 191: , Roe D, Kavetz S: Diffeent ways of being awae of a sychiatic disability: a multifunctional naative aoach to insight into mental disode. J Nev Ment Dis 191: , Wane R, Taylo D, Powes M ve ak: Accetance of the mental illness label by sychotic atients: effects on functioning. Am J Othosychiaty 9: , Pallanti S, Quecioli L, Hollande E: Social anxiety in outatients with schizohenia: a elevant cause of disability. Am J Psychiaty 161:53-58, Huet JD, Smith TE: Anxiety and schizohenia: the inteaction of subtyes of anxiety and sychotic symtoms. CNS Sect 10: , Bostan EE, Boman P, Bodu H ve ak: Functional disability and quality of life in atients with ankylosing sondylitis. Rheumatol Int 23: , Noman RM, Malla AK, McLean T ve ak: The elationshi of symtoms and level of functioning in schizohenia to geneal wellbeing and the Quality of Life Scale. Acta Psychiat Scand 102: , Patteson TL, Moscona S, McKibbin CL ve ak: Social skills efomance assessment among olde atients with schizohenia. Schizh Res 48: , McKibbin C, Petteson TL, Jeste DV: Assessing disability in olde atients with schizohenia: esults fom the WHODAS-II. J Nev Ment Dis192: ,