ORMAN YANGINLARININ YERLEŞİM ALANLARINA ETKİSİ VE KORUMA YÖNTEMLERİ

Transkript

1 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2010, Cilt: 12, Sayı: 17, ISSN: EISSN: ORMAN YANGINLARININ YERLEŞİM ALANLARINA ETKİSİ VE KORUMA YÖNTEMLERİ ÖZET Mertl ERTUĞRUL* Bartın Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü Günümüzde rman-yerleşim yeri arayüzü alanları yangınlar ve insanğlu için geri adım atılamayacak bir şekilde karşı karşıya geldikleri sn cephe haline gelmiştir. İnsanların kentlerden daha çk uzaklaşma, dğal alanlara yakın yerlere yerleşme ve buralarda yaşama isteği, site ve tatil köylerinin bu yörelerde büyük bir hızla artması ve kentlerin gerek göç, gerekse nüfus artışları ile sınırlarının dğal alanlara dek dayanmaları snucu bu yerlerde çıkabilecek yangınların iki tarafa da sıçrama ve klaylıkla büyük afetler haline dönüşme durumu rtaya çıkmıştır. Bu durum klasik rman yangınlarında tecrübe edinmiş, bu tip yangınlarla mücadele etmek amacıyla rganize lmuş söndürme teşkilatlarının daha farklı bir durumla karşı karşıya kalması snucunu dğurmuştur. Böylece, yangını etkileyen faktörler tamamen değişmese de yangının davranışı ve bu yangına müdahale şekli, farklı bir yapı kazanmaktadır. Tipik bir rman yangınının rman-yerleşim yeri arayüzü yangını haline dönüşmesi snucunda, tpgrafya, yanıcı madde, müdahale şekli, can kaybı riskinin devreye girmesi ile diğer dğal afetlerdeki gibi afet risk planları veya afet yönetim planları, ve diğer bir çk yeni faktör de hesaba katılmalıdır. Bu tip yerlerde yangın öncesi, rman içinde yangına dirençli yapraklı türlerin ve servi gibi ibreli türlerin kullanımına gidilmesi ile çeşitli yanıcı madde düzenlenmesi uygulamalarının gerçekleştirilmesi dğru lacaktır. Anahtar Kelimeler: Orman yangını, Orman-yerleşim yeri arayüzü, Savunma hattı, Yanıcı madde yönetimi EFFECT OF FOREST FIRES TO SETTLEMENT AREAS AND PROTECTION METHODS ABSTRACT Nwadays, wildland-urban interface areas have becme the last frnt line that cannt be withdrawn fr fires and peple. Because f the fact that peple mve away frm cities, mve t natural places and because f the wish f living in these natural places, the increasing f huse building and hliday village in these natural places, due t the migratin t cities the increasing f ppulatin in cities, the dmiciliary areas f the cities have gne beynd the natural areas. As a cnclusin f these facts the danger f fire spreading t cities r natural lands and risk f causing big disaster has cme ut. As a result f this situatin, frest fire rganizatins, which have experienced n classic frest fires and have been cnstituted t fight such kinds f fires, meet different cnditin. In this manner, there has ccurred a new prblem, but mre imprtant thing is that this prblem, threats human life besides cming ut a new prblem, everything abut fire has becme mre cmplex and cmplicated. If a typical frest fire turns t wildland-urban interface fire, tpgraphy, fuel, the way f interference with the pssibility f lss f life, as happens t ther natural disaster, evacuatin plans and mst f new factrs shuld be cnsidered carefully. Keywrds: Frest fire, Wildland-urban interface, Defensible space, Fuel management 1. GİRİŞ Dünya üzerinde bitki tpluluklarının var lduğu ilk günden günümüze değin dğada yangınlar gerçekleşmiştir. Bitki örtüsü-yangın ilişkisi bu gezegende, insanğlundan çk daha eski bir geçmişe sahiptir. Bu nedenle * Yazışma yapılacak yazar: mertlertugrul_@htmail.cm Makale metni tarihinde dergiye ulaşmış, tarihinde basım kararı alınmıştır.

2 M.Ertuğrul Bartın Orman Fakültesi Dergisi milynlarca yıldır süregelen bu ilişki neticesinde yangınların yğunlaştığı yerlerdeki bitki tplulukları, yangınlara karşı adaptasyn geliştirmişlerdir. Orman yangınları, küresel ısınmanın da etkisi ile özellikle sn yüzyıl içinde rmanlarımızı tehdit eden en büyük tehlike haline gelmiştir. Kimi zaman dğal nedenlerle kimi zaman insan eliyle çıkan bu tabiat layının, sadece rtamdan uzaklaştırılması yerine, yangının tabiattaki döngünün dğal bir parçası lduğunu anlamak ve kabul etmek gereklidir. Uzun süreli planlamalarda rman içinde yanıcı maddenin birikmesi nedeniyle şiddetli rman yangınları meydana gelebilmektedir. Bu nedenle yangın sadece zarar veren bir faktör larak rtamdan çıkarıldığında hem eksistemin sağlığını tehlikeye düşürmekte hem de aslında daha büyük yangınların çıkmasına zemin hazırlamaktayız. Yangınların üstlendikleri bu rl sadece Türkiye rmanları için geçerli lmayıp dünya üzerindeki pek çk eksistemde mevcuttur (Küçük, 2009). Dğadaki yangınlar, bileşeni lduğu eksistemlerin yaşam döngüsü ve bu döngünün sürdürülebilirliğini güvence altına alan önemli ekljik faktörlerden biridir. Bu yüzden, bu eksistemlerde sadece çıkan yangınların söndürülmesi ve denetim altında tutulması yerine, yangının da kullanılması çk daha dğru bir uygulama lacaktır. Neyişçi (1988) Yangınların büyümeden söndürülmeleri sistemin yangın riskini azaltmaz. Uygun kşullar luştuğunda sistem her an için yanmaya hazırdır. Sistemin yangından krunabilmesi için sistem içindeki yanıcı yükünün, her hangi bir yöntem ile zararsız byutlara indirilmesi zrunludur diyerek aslında yangınların eksistemler içindeki rlünün önemini vurgulamıştır. Aslında yangınların sadece zarar veren dğal laylar lmadığı pek çk çalışmada tespit edilmiş bir gerçektir. Dğada yangınlar mevcut lmasaydı tüm rman alanları mnkültürler şekline gelir, fazla canlı ve ölü bitki örtüsü yığılması nedeniyle her türlü hastalık, böcek zararı artar ve yayılır, aşırı yanıcı birikimi ve verimsizlik meydana gelirdi. Yangınların tüm bu faydalı yönleri nedeniyle günümüzde, yangın, yenilenebilir dğal kaynakların yönetilmesindeki temel enstrümanlardan biri haline gelmiştir (Wright and Bailey, 1982). Küçük, Ormanda periydik larak çıkan yangınların, farklı yaş ve tiplerde vejetasyn mzaiğinin luşmasına katkı sağladığından söz etmiştir. Yine bu çalışmada; Yangının, sadece vejetasynun yenilenmesi ve dönüşümünü sağlamakla kalmayıp, aynı zamanda vejetasynun yeniden düzenlemesinde ve dönüşümün sürekli lmasında zincir rlü üstlendiğinden bahsedilmektedir (Küçük, 2006). Yangının dğadaki döngü içinde öneminin vurgulandığı bu çalışmaların yanında, rman-yerleşim yeri arayüzlerinde alınması gereken önlemlerin incelendiği bilimsel yayınlar da mevcuttur. Bunlar arasında Neyişçi vd. (1994) tarafından hazırlanan Geliblu Yarımadası Tarihi Milli Park ında çıkan yangınla ilgili makale örnek verilebilir. Adı geçen bu çalışmada, özellikle rman-tarım alanı, rman yerleşim yeri, rman-knut ya da tesis arakesitleri ile yangın emniyet yl ve şeritlerinin, yörenin yangın tehlike derecesine göre, 1-5 sıralı servi perdeleri ve diğer yangına dirençli bitki türleriyle takviye edilmesinin, yangınların büyümeden engellenmeleri amacına yönelik çk önemli bir uygulama lacağı tespit edilmiştir (Neyişçi vd., 1996). Ayrıca bu servi perdeleri, zakkum, Kıbrıs akasyası, katırtırnağı ve incir gibi diğer zr yanan bitki türleri ile takviye edilebilirler (Neyişçi, 1994). Yine yangınların önlenmesi ve küçük tutulması amacıyla pek çk ülkede tercih edilen yöntem, mevcut yanıcı maddeyi azaltmaya yönelik, kntrllü yakma uygulamasıdır. Bu yöntemin yangınlarla mücadelede başarılı lan ülkelerde ldukça eski bir geçmişi vardır. Örneğin kntrllü yakma, Güneybatı Avustralya da 1937 yılından bu yana uygulanmaktadır (URL 1, 2008). Sarıbaşak ve arkadaşları denetimli yakmanın amaçlarını; yangın tehlikesini azaltma, alanları fidan dikimi ve thum ekimi için hazırlama, üretim artıklarının yk edilmesi, yaban hayatı yaşama rtamının geliştirilmesi, su ve besin maddesi için yarışan bitki örtüsünün yönetimi, zararlı böcek ve hastalıkların denetimi, hayvanlar için taze t ve sürgün gelişiminin sağlanması, görüş alanının derinleştirilmesi, ulaşımın klaylaştırılması, yangınlara bağımlı türlerin varlıklarının devamının sağlanması larak sıralamışlardır (Sarıbaşak vd., 2009). Türkiye de nüfus artışı, büyük kent ve tatil yörelerine göç, bu tip yerlerde yğun bir yapılaşma ve şehirleşme snucunda rman alanı-yerleşim yeri sınırları iç içe knuma gelmiştir. Türkiye de daha önceleri, özellikle rman alanları ile kmşu lan tarım alanlarındaki anız yakma ya da diğer türdeki faaliyetler snucu, pek çk yangın çıkmış ve bu yangınlar uygun hava ve tpgrafik şartlar altında büyük yangınlara dönüşmüştür. Sn yıllarda 102

3 Orman Yangınlarının Yerleşim Alanları Üzerine Etkisi ve Kruma Yöntemleri ABD, Avustralya, Kanada ve Akdeniz ülkelerinde çıkan ve büyük afetler haline dönüşen rman yangınları şehirleri ve evleri de tehdit eder hale gelmekte, günlerce süren bu yangınlar nedeniyle yerleşim yerlerinin bşaltılması yluna gidilmektedir. Bu gün benzer bir durum Türkiye nin kapısını çalmaktadır. Özellikle 2008 ve 2009 yangın seznlarında Türkiye de çıkan yangınlarda alevlerin, köylere ve yazlık sitelere kadar geldiğini gördük. Bu durum tehlikenin yakın lduğunu ve önümüzdeki yıllarda gerekli önlemler alınmazsa bu güne dek karşılaşılmayan daha kötü snuçların rtaya çıkmasının lası lduğunu göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, rman-yerleşim yeri arayüzlerindeki yangınların tanımlanması, dünya üzerinde bu tip yangınlara karşı edinilmiş tecrübeler ile birlikte rman-yerleşim yeri arayüzü yangınlarına karşı alınacak önlemlerin rtaya knmasıdır. Bunu yaparken, dğada yangının önemi ve ekljik süreç içinde üstlendiği görevinin vurgulanması da çalışmada hedeflenmiştir. 2. ORMAN-YERLEŞİM YERİ ARAYÜZLERİ VE YANGIN Dünya nüfusunun yarıdan fazlası (tahminen 3,2 milyar) 2008 yılı itibariyle kentlerde yaşar hale gelmiştir. Bu sadece nüfus artışı ile değil, her yıl 50 milyndan fazla insanın kırsal bölgelerden gelerek şehirlere ve banliyölere göç etmesiyle gerçekleşmiştir. Endüstrileşmiş ülkelerde nüfusun dörtte üçü kent merkezlerinde hayatını sürdürmekte ve Avrupa da kentleşme istikrarlı bir hale gelmiştir. Afrika ve Asya da ise tplam nüfusun halen %75 i kentsel alanlarda yaşamakta ve önümüzdeki yıllarda bu ranın daha da artması beklenmektedir. Halbuki 1977 yılında dünyanın sadece üçte biri kentsel yerleşim bölgelerinde yaşamaktaydı (Ann., 2007). Tüm dünya genelinde bakıldığında, bilim insanları, 2025 yılından önce dünya nüfusunun üçte ikisinin kentlerde hayatını sürdüreceğini tahmin etmektedir. Türkiye de ise kentlerde yaşayan nüfus 1927 de 3.3 milyn iken, 1950 de 5.2 milyna, 1990 da 30,5 milyna, 2000 de 44 milyna, 2005 de ise 49,7 milyna ulaşmıştır. Bu dönemler itibariyle kentsel nüfusun tplam nüfusa ranı sırasıyla; 0,24, 0,25, 0,54, 0,65 ve 0,70 lup kentleşme sürecinin ve kentsel nüfusun hızlı bir şekilde arttığı görülmektedir. Bu ranların 2010 yılında %74 e, 2020 yılında da %80 lere ulaşacağı tahmin edilmektedir (Deliktaş, 2008). Kentlerin sınırlarının göç ve nüfus artışlarıyla genişlemeleri snucunda kentlere yakın dğal alanlar da büyük baskı altına girmişlerdir. Gerek rmansızlaşma, gerekse yangınlar, yerleşim yerlerine sınırı lan rman alanları için günümüzde en büyük srun haline gelmiştir. Aslında sn yıllarda Türkiye de yangınlar ile ilgili beklenen ve gözden kaçırılan lay yerleşim yerlerine yakın tehlike ve can kaybı ihtimalidir. Özellikle ABD de uzun yıllardır yerleşim yerleri için mevcut lan bu tehlike için rman teşkilatının mevcut planları ve bu tip yangınlarla ilgili deneyimleri, knu ile ilişkili diğer kuruluşların da ev sahiplerini bilgilendirici çalışma ve brşürleri mevcuttur. ABD de, rman teşkilatı, yerleşim yerleri ile ilgili önlemleri almakla beraber bireysel larak ev sahipleri de evlerinin güvenliklerinden kendileri srumlu tutulmaktadır. Aynı Akdeniz lejynunda lduğu gibi ABD nin Kalifrniya eyaleti de, sık sık yangınların ziyaret ettiği yerlerden biridir. ABD de istatistiklere gre yangınların en çk çıktığı Kalifrniya, rman-yerleşim yeri geçiş znlarında diğer tüm eyaletlerdekinden daha fazla ev bulunmaktadır. Bu yörede pekçk bitki thumu çimlenmek için yangına ihtiyaç duymaktadır (Parfitt, 2007). Bu sebeple yöredeki bitki örtüsü, yangınlara adapte lmuş durumda gelmiştir. Aynı bitkiler gibi insanğlu da, bu bölgede yaşamak için, yangınlarla birlikte ve en az zarar görecek şekilde yaşamayı öğrenmek zrundadır. Günümüzde kabul gören, en uygun savaş yöntemi, yangına adapte lmuş, yangınların kullanıldığı bir savaş dğaya uygun bir savaş yöntemidir. Aynı depremin periydik zamanlarda gerçekleşmesi gibi yangın da aynı yerlere yanıcı maddenin yığılma durumuna göre belli zamanlarda uğrar. Türkiye de de sn 50 yıldır Balıkesir-Dursunbey, Marmaris, Manavgat-Taşağıl vb yerlerin defalarca yandığı istatistiklere bakıldığında görülecektir. O halde yanıcı maddenin düzenlenmesi yangınlarla mücadelede kilit rl taşımaktadır. Ancak bilim adamları tarafından insanğlunun dğal alanlardaki önlenemeyen yayılışı nedeniyle, ilerleyen yıllarda evlerimizin etrafında alevleri daha sık göreceğimiz öngörüsü yapılmaktadır (Parfitt, 2007). Tüm bu sebeplerle şehirleşme, bu şehirleşmenin etkileri ile rman-yerleşim yeri arayüzü alanlarındaki tehlikenin azaltılması knuları, sn yıllardaki şartlar göz önüne alınarak yeniden ele alınmalıdır. En kısa zamanda bu tip alanlarda nasıl yerleşmemiz ve yaşamamız gerektiğini yeniden planlamak zrundayız. Yangına hassas bu alanlarda ağırlıklı larak yangın önleyici yöndeki planlama ve yapılaşma gerekli lup, bu plan, hem sağlıklı 103

4 M.Ertuğrul Bartın Orman Fakültesi Dergisi kentleşmeyi engellemeyen hem de ekljik mettları içeren sürdürülebilir bir nitelikte lmalıdır. Dğal habitatların şehirleşme baskısı ve diğer faktörlerle zarar görmeleri ekljik bzulmanın temel prblemlerindendir. Orman-yerleşim yeri geçiş znlarında sürdürülebilir bir şekilde yaşayabilmemiz için 2 temel amaç başarılmak zrundadır. İlki rman-yerleşim yeri arayüzü alanlarının fazla genişlemesine izin vermeden şehir planlamayı bu yerlere uygun hale getirmek ve bu yörelerde daha küçük yerleşim alanları luşturmak, ikinci amaç ise, gelecekte bu bölgelerde gerçekleşecek kentsel gelişmeler için çk daha sıkı kurallar getirmektir. Bu tip uygulamalar için çeşitli plitik mücadele ve çabalar da gerekmektedir. Bunlara ilave larak yeniden yapılan planlarda parklar, glf alanları gibi kmşu alanlar için de düzenlemelere gidilmelidir. Bina yapımlarında da yasal yaptırım ve düzenlemeler, halkın da bu knuda eğitilmesi ve yüksek düzeyde bir ssyal bilinçlendirme gerekmektedir yılında ABD de, Tahe Gölü Bölgesi nde 1243 ha lık bir rmanı yakan Angra yangını üzerine yapılan bir araştırma snucunda, bu tip yangınlarda rman-yerleşim yeri arayüzlerinde yapılacak en önemli uygulamanın yanıcı madde düzenlenmesi lduğu snucuna varılmıştır. Yanıcı madde düzenlemesinin yapılmadığı alanlarda yangının çk daha şiddetli lduğu tespit edilmiş lup, elde edilen snuçlar göstermiştir ki, yanıcı düzenlemesi hem yangının davranışını, hem de yangının vejetasyna lan etkilerini değiştirmektedir. Ancak eğimin çk dik lduğu durumlarda erzyna sebep vermemek için yanıcı düzenlemesine gidilmeyebileceği snucu tespit edilmiştir. Angra yangını göstermiştir ki; layıkıyla yapılan bir yanıcı madde düzenlemesi, yangının şiddetinin azaltılması ve rmanın direnç kazanması yönünden çk büyük önem taşımaktadır (Saffrd, 2009). Amacımız yangına meyilli alanlarda insanların güvenli bir şekilde yerleşip yaşamalarını sağlamak ise yangının uzun vadede bu yörelerdeki fnksiynunu ve sürekliliğini anlamaya ve anlatmaya mecburuz. Yangın bu sistemlerin çğunda sistemin bir parçası, hayati bir bileşenidir. Bu tip yerlerde yangınlara ve yangına meyilli yörelere adapte lmuş risk temelli bir yangın savaş planı, yangının sistemin bir parçası larak önemi, yangına karşı yangın kullanılması, esnek bir yangın plitikası, yeni bir şehir planlaması ve yangına göre geliştirilmiş ciddi bir yeniden yapılanma gereklidir (Mritz and Stephens, 2008). Türkiye de 2009 yazı, sn yılların en şiddetli yangın seznu lmasa bile özellikle rman-yerleşim yeri geçiş znlarının yangınlar yönünden ne kadar riskli yerler lduğuna dikkatlerimizi çekmiştir. Orman alanlarında çıkan yangınların, sık sık yerleşim yerlerine dek ulaştıkları ve buralarda zararlara yl açtığı görülmüştür. Bunlara birkaç örnek verilecek lursa; 23 Ağusts tarihinde Yalva nın Sayfiye beldesi lan Armutlu ilçesinde 200 hektarlık bir alanda çıkan yangın şiddetli rüzgarında etkisi ile 40 kadar yazlık evi yakmış, Gemlik - Armutlu karaylunda ulaşımın aksamasına yl açmıştır (URL 2, 2009) yangın seznu içinde, Edremit Kaz Dağları Milli Parkı sınırları içinde çıkan ve Ortaba-Mehmetalan köyleri civarı ile Pınarbaşı köylerini tehdit eden yangın ile İzmir Seferihisar da çıkan yangın, rman-yerleşim yerleri geçiş znlarında gerçekleşmiştir (URL 3, 2009). Türkiye dışında ise özellikle Ağusts 2003 de Prtekiz, 2007 yılında Yunanistan ve 2009 yılında Avustralya da çıkan yangınlarda yerleşim yerleri de zarar görmüş, can ve mal kayıpları meydana gelmiştir yılında ABD nin Kalifrniya eyaletinde çıkan ve 5 kişinin öldüğü, 120 bin hektardan fazla alanı etkileyen yangın, rman-yerleşim yeri arayüzlerinde çıkan ve afet haline dönüşen yangınların tipik örneklerindendir. Bu yangında 1800 den fazla ev yanmıştır. Eğer 6 binden fazla yangın söndürme persnelinin çabası lmasaydı yangın yerleşim yerlerinin içlerine ilerleyerek 60 ila 70 bin kadar evin daha zarar görmesine yl açacağı tahmin edilmekteydi. Tüm bu çabalar esnasında 500 bin kişinin tahliye edilmesi bu durumun sıradan bir rman yangınından farklı larak bir dğal afet mücadelesi lduğunu rtaya kymaktadır (URL 3, 2009) yılında yine ABD Kalifrniya da çıkan, pek çk yerleşim yerinin bşaltıldığı yangınlarda tplam hektar alan yanmıştır (URL 6, 2009). 104

5 Orman Yangınlarının Yerleşim Alanları Üzerine Etkisi ve Kruma Yöntemleri 3. ORMAN-YERLEŞİM YERİ ARAYÜZLERİNDE ORMAN TEŞKİLATININ ALABİLECEĞİ ÖNLEMLER Orman-yerleşim yeri arayüzlerinde rman teşkilatlarının alacağı önlemler 3 safhada tplanmaktadır. Bunlar yangın öncesi, yangın esnası ve snrası. Safhalardan birinde verilen ya da verilecek kararlar diğer safhaları da etkileyecektir. Yangın öncesinde alınacak tedbirler başlığı altında; Haberleşme, yanıcı madde düzenlemesi, rmana girişlerin yasaklanması, planlama ve karar verme, yangın esnasında alınacak tedbirler başlığı altında; söndürme strateji ve taktikleri, kurtarma ve yerleşim yerinin bşaltılması, yangın söndürme işçilerinin çalışma ve dinlenmelerinin planlanması, kurumlar arası iletişimin rganize edilmesi, yangın snrası alınacak tedbirler larak da; zarar tespiti ve yeniden yapılandırma gösterilebilir. Tüm bu uygulamalara karşın rman-yerleşim yeri geçiş znlarında çıkan yangınlarda daha ziyade evlerin ve yerleşim yerlerinin krunması ile yanıcı maddenin azaltılması çabaları öncelik kazanmıştır (McCl et al., 2006). Yapılan araştırmalar snucunda rman-yerleşim yeri geçiş znlarında, söndürme birimleri ve ev sahipleri için şu durumlar birer tehdit unsuru larak görülmektedir (Perry, 1990); Yanıcı vejetasynla iç içe lan yapılar Eğimli yerlerde vejetasyn içinde bulunan yapılar Ahşap çatılar Ev yapımında kullanılan diğer ahşap elemanlar Yangın birimlerinin kimi zaman yapılara müdahalede yetersiz kalmaları Persnel ve ekiplerin yangına geç ulaşması Yetersiz su tedariki Saatte hızı 48 km nin üzerindeki rüzgarlarda yangın davranışları Ev sahiplerinin, yangın riskinin yeteri kadar farkında lmayışları Evler arasındaki açıklığın 6 m den az lması Yerleşim yerlerinin etrafında yanıcı madde düzenlenmesinin yapılmamış lması Yerleşim yerinin tahliyesi kararının dğru zamanda verilip, dğru bir biçimde gerçekleştirilememesi. Bu kararların dğru zamanda verilmesi ve tahliyenin dğru bir biçimde uygulanması yangında can kaybı yönünden hayati önem taşımaktadır. Türkiye gibi özellikle sn yıllarda yangınlar yönünden kritik yaz seznları geçiren Yunanistan da, Atina yakınlarındaki yerleşim alanları ile iç içe geçmiş rmanlık ve makilik alanlardaki yanıcı durumu ve alınacak önlemler ile ilgili çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Lidakis and Kakardakis (2008) in yaptığı çalışmada, Akdeniz rejynunda rman-yerleşim yeri arayüzü alanlarında mevcut lan yanıcı materyali luşturan çeşitli bitki türlerinin yanabilirliği tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada yapılan analizler snucu, bitkide Karbn ve Hidrjenin yüksek lduğu, Ptasyum un düşük lduğu durumlarda yanabilirlik artmaktaydı. Alev yayılma testleri snucunda alevlerin yayılma hızlarının yüksek lduğu yerlerde alev yüksekliğinin de yüksek ve yangının daha şiddetli lduğu, yangın snrası yapılan kül analizinde ise daha az derecede kül çıkan yerlerde çıkan yangınların daha şiddetli gerçekleştiği rtaya knulmuştur. Yine bu çalışmada, yapılan analiz snucunda yanabilirlik durumlarına göre ağaç türleri üç ayrı sınıfa ayrılmışlardır (Lidakis and Kakardakis, 2008): En yanıcı türler: Pinus halepensis, Erica manipuliflra, Orman ölü örtüsü Ortalama yanıcı türler: Phillyrea latiflia, Quercus cccifera, Arbutus uned Az yanıcı grup: Pistacia lentiscus, Cistus incanus 105

6 M.Ertuğrul Bartın Orman Fakültesi Dergisi Tespit edilen bu bitkiler Akdeniz rejynunda çk sık rastlanan türler lup, özellikle Atina çevresindeki rmanyerleşim yeri geçiş znlarında da fazlasıyla mevcut lan türlerdir (Lidakis and Kakardakis, 2008). FAO nun yaptığı bir araştırmaya göre dünya üzerinde giderek şiddetlenen rman yangınlarının luşma nedeni larak yanıcı birikiminin artması gösterilmektedir. ABD nin batı eyaletlerinin neredeyse büyük çğunluğunda giderek artan bir nüfusun rman-yerleşim yeri geçiş znlarında yaşamaları snucu katastrf haline dönüşme ihtimali lan rman yangınları çıkması ihtimali gün geçtikçe artmaktadır (Shepherd et al., 2009) li yıllara dek, rman yangınları, zararlı etkilerini azaltmak amacıyla agresif bir şekilde söndürülmüştür. Bu tarz müdahalelerin snucu larak yanıcı birikiminin büyük derecede artması ile ABD de devlete ait ve özel rmanlarda büyük yangınların şiddeti ve yaktıkları alanlarda, hastalık ve böcek zararlarında önemli artışlar lmuştur (Nwak et al., 2003). Geliştirilen yangın söndürme teknljisi ile sürekli bir şekilde söndürmenin maliyetini düşürmek amaçlanmakta iken, sn 35 yıl içinde yangınları söndürmenin yıllık maliyeti 35 kat artarak günümüze ulaşılmıştır (Shepherd et al., 2009). Orman-yerleşim yeri arayüzü alanlarında yerleşim ranı arttıkça yangın ihtimali de artacaktır. Uzun zamandır rman-yerleşim yeri arayüzlerinde yangınlarla mücadele eden ülkelerde bu türdeki yangınların şiddetini hafifletebilmek amacıyla şu 4 alternatif strateji geliştirilmiştir (Sturtevant et al., 2009): YANGIN EMNİYET YOL VE ŞERİTLERİ (YEY-YEŞ): Yangına hassasiyet gösteren yerlerde sürekli bir şekilde lan YEY ve YEŞ lerin yapılması. Bu tip yerlerde inşa edilen süreklilik gösteren yangın emniyet yl ve şeritleri rman yllarına gre çk daha büyük avantajlar sağlayacaklardır. Aslında YEY ve YEŞ ler rman ylu şebekesinin bir sınıf üstüdürler. YERLEŞİM YERLERİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ TİPLERINE GÖRE YENİDEN BİR BÖLGELENDİRME YAPILMASI: Yeniden bir znlama ve risk azaltmak amacıyla yapılacak uygulamaların tekrardan belirlenip uygulanması gereklidir. Özellikle rman-yerleşim yeri arayüzü alanlarında sıfırdan bir düzenlemeye gidilmesi mecburi hale gelmiştir. Orman-yerleşim yeri geçiş znu alanları km2 başına rtalama 6,17 adet evin düştüğü alanlar lup 1 km lik bir tampn açıklıkla yerleşim yeri ile rman alanının birbirinden ayrılması çk dğru bir uygulama lacaktır. ANIZ YAKMANIN YASAKLANMASI: Wiscnsin eyaletinde yapılan bir çalışma snucunda tüm rman ve tarımsal faaliyet artıklarının yakılmasının yasaklanması durumunda, bu yörede çıkan yangınların %25 ranında azalacağı rtaya çıkmıştır. TRANSPORT AĞI: Orman alanlarındaki yl ağı düzeyi azaldıkça çıkan yangınların büyük yangınlara dönüşme ihtimali de yükselmektedir Yukarıdaki stratejilerin yanında bireysel larak alınması gereken daha pek çk önlem bulunmaktadır. Bahsi diğer geçen önlemler de, bu ülkelerdeki çeşitli resmi kurum ve kuruluşlarca mecbur kılınmakta ve denetlenmektedir. ABD nin Flrida eyaletinde, rman teşkilatı ve knuyla ilişkili diğer kurumlar 2003 yılında yangınlarla ilgili durumu rtaya kyan yeni bir tehlike kitabı yayınlamışlardır. Bu kitap çeşitli vejetasynlarda yangın durumlarını rtaya kymaktadır. Vejetasynla beraber pek çk farklı kriterde incelenerek yangınların yerleşim bölgelerindeki şiddeti ve evlerimiz için luşturabileceği tehditler açıklanmıştır. Benzer bir yayın da Virginia eyaleti tarafından özellikle rman-yerleşim yeri geçiş znlarında yaşayanlara dağıtılmıştır. Bu iki kitapçıkta, bilgilendirme amaçlı larak yangın ekiplerinin yerleri, bunların rman ve yerleşim yerlerine uzaklıkları, su ve güç kaynakları, transprt ylları, vejetasyn tipleri ve dağılımları, yangına karşı uygun bina dizayn ve yapım materyalleri, risk belirleme prsedürleri, yangın tehlikesini azaltma önerileri, güney eyaletlerinde farklı vejetasynlarda yangının davranışları vb. gibi çk çeşitli bilgiler yer almaktadır (Lng et al., 2004). 106

7 Orman Yangınlarının Yerleşim Alanları Üzerine Etkisi ve Kruma Yöntemleri 4. ORMAN KENARINDAKİ EVLERİ ORMAN YANGINLARINA KARŞI KORUMAK İÇİN BİREYSEL OLARAK ALACAĞIMIZ ÖNLEMLER Evlerimizi rman yangınlarından krumak için kişisel larak alabileceğimiz ilk ve en önemli önlem çatının ağaç lmaması, bunun yerine yangına dayanıklı malzemeden yapılmış lmasıdır. İkinci önlem de evin etrafında bir savunma hattı luşturmaktır. Şiddetli bir rman yangını esnasında sıcaklık kadar yükselir ki alevler eve ulaşamadığı halde radiant ylla yayılan ısı vasıtasıyla yapının ahşap kısımları tutuşabilir (Parfitt, 2007). Yine büyük bir yangın sırasında kıvılcımlar çk uzun mesafeleri rüzgar yardımıyla yl alarak çatıya knabilir. İşte bu sebeplerle yangının atlayarak aşamayacağı bir savunma hattı, evimizin etrafında güvenli bir zn luşturmamız büyük önem taşımaktadır. Bu alanda, mümkünse sadece bitki örtüsünü temizlenmekle kalmayıp taş bir duvar gibi fiziki engellerle de desteklemek gerekir. Yine bu savunma hattının içindeki vejetasynun tipinin dağılımı ve yğunluğu da evin tutuşmasını önleyecek şekilde düzenlenmelidir. Kalifrniya da, uzun yıllar byunca evin etrafında yapılması gereken bu savunma hattının en az 9 m yarıçapında lması gerektiği düşünülmekteydi. Ancak geçen süre zarfında çk daha büyük yangın felaketleri meydana gelip, evlerin etrafındaki bu güvenli znun alevler tarafından klayca geçildiği görüldü. Bunun üzerine Ocak 2005 de bu savunma hattının en az 30,5 m yarıçapına yükseltilmesine karar verildi (Parfitt, 2007). Yangın sırasında gerekli labilmesi durumuna karşı kendi sulama sistemimizin lması ve su hrtumları ile jeneratörümüzün çalışır vaziyette lmaları çk büyük önem taşımaktadır. Oluşturduğumuz savunma hattının içindeki bitki örtüsünde sık sık bakım yapmalı, bu faaliyetler snucu rtaya çıkan döküntü ve kesim artıklarını zamanında hazırlayıp alandan çıkarmalıyız. Bahçede bulunan ağaçlar arasında en az 3 3,5 metrelik bir açıklık lması, ölü ya da ölmekte lan ağaçların alandan çıkarılması, bahçedeki çimlerin düzenli larak biçilmesi bu bakım çalışmalarından bazılarıdır. Alanın temizlenmesi uygulamalarının içinde budama faaliyetleri de önemli bir yer tutmaktadır. Bahçedeki ağaç ve çalılar düzenli larak budanmalıdır. Bir ölçü verilecek lursa, dallar yerden en az 1,80 1,85 metre, çalılar da ağaçların altında cm den daha uzun lmamalıdır (URL 4, 2009). Tüm bunlara ek larak ev sahibi evin etrafındaki bitki örtüsü kadar tpljiyi de dikkate almalıdır. Çevredeki tpgrafik yapı, eğim durumu, rüzgara açık lma, tprak tipi, vb gibi çeşitli faktörler de evimizi krumak adına önem taşımaktadır. Orman-yerleşim yeri geçiş znu alanlarında yaşarken, çalışırken ve rekreasynel faaliyetlerde bulunurken yangınları tanımak, yangın davranışını bilmek, yangının aynı zamanda eksistemin değişmez ve değerli bir parçası lduğunu bilmek ve bu alanlarda yaşayan insanların evlerini rman yangınlarına karşı nasıl kruyacağını öğrenmek hayati derecede değerli bilgilerdir. Her yıl rtalama bin adet yangının gerçekleştiği ABD genelinde, 1990 dan bugüne her yıl 900 dan fazla ev tahrip lmaktadır (URL8, 2009). Bir rman yangınında yangın teşkilatının iki önemli önceliği vardır. Bunlardan birincisi; yangın riski altında bulunan evden insanları zarar görmeden çıkarmak, ikincisi de yangının yayılmasını engellemek. Amerikan rman teşkilatı, bu derece büyük zararlar sebebiyle rman-yerleşim yeri arayüzü alanlarında çıkan yangınlara büyük önem vermektedir. Bu niyetle risk altındaki bölgelerde yaşayanları sürekli bir biçimde bilinçlendirme ve bilgilendirmeye gayret etmektedir. Bu bilinçlendirme çalışmaları altında özellikle halkın anlayabileceği en basit dilde en hayati 10 madde aşağıda verilmiştir. Bu maddeler insanların ve evlerin yangınlara karşı güvenliğini rtaya kyan srular ve cevaplarını içermektedir. 1. Çatınızı yangına dayanıklı materyalden yaptırın. Bir yangında evdeki en hassas bölge çatıdır. Bu nedenle çatınızı yaparken yanmayan madde ile yapılmış kiremit, metal ya da seramik maddeler kullanın. Bacanıza kıvılcım yakalayıcı yerleştirin ki bacadan kaçan kıvılcımları tutarak çatınızın ve çevredeki vejetasynun tutuşmasını önlesin (Ann., 1999). 2. Çatınızı temiz bulundurun. Çam ibreleri, yapraklar ve artıkları çatıdan, çatıdaki luklardan uzak tutun. Ağaç üzerinde bulunan lan ölü dalları budayın. 3. Evinizin etrafında bir savunma hattı luşturun. Bu alanın genişliği en az 9 10 m civarında lup, bu sayede yakına kadar gelen yangınların eve sıçraması engellenebilir. 4. Evinizin etrafında bulunan yanıcı vejetasyn ve çalıları rtadan kaldırın. Yüksek derecede yanıcı türdeki ağaçlar ve çalıları kesip yerlerine yanmaya daha dayanıklı türler getirin. 107

8 M.Ertuğrul Bartın Orman Fakültesi Dergisi 5. Ağaç aralarındaki açıklıkları arttırın. Çk fazla miktarda bulunan küçük çaplı ince ağaç ve çalıları kaldırın ya da budayın. Yerlere dek uzanan dalları budayın ki bu tip yanıcılar merdiven vazifesi görüp ağaçların tepelerine yangınları ulaştıramasınlar. 6. Otları kısa tutun. Otları 10 cm den daha kısa biçin ki yangının hızlı bir şekilde yayılmasına neden lmasınlar. 7. Bahçenizde prpan ya da diğer türdeki yakıt tankları bulunmaktaysa, bu tankları evden, dep ya da ahır gibi yapılardan ve yapacak veya yakacak amaçla tutulan dun materyalden uzak bir yerde bulundurun (Ann., 1999). Tüm yanabilir materyal ev, dep, ahır, vs. den en az 6 7 m uzakta bulundurulmalıdır. Stklanan bu materyal ve budanmış artıklar, yakınlarındaki tüm çalı ve tlardan en az 3-4 m uzakta lmalıdır. 8. Bir yangın esnasında sizi klay bulabilsinler diye adresinizi eve giden yl üzerinde klay görünür bir yere yazın. Adresi vejetasyn tarafından örtülmesi mümkün lmayan bir şekilde yazın ki yangını söndürmek için gelenler klayca evinizi bulabilsinler. 9. Tarımsal ya da diğer bitkisel artıkları yakmak yerine alternatif yllar deneyin. Yakmak yerine, atık alanı luşturarak dönüşüm ya da kmpst yapma yllarını deneyin. 10. Yangında srumluluk almak için hazır lun. Elinizin altında bulunacak şekilde 72 saat yetecek bir kurtarma çantası hazırlayın. Evden kaçış için alternatif ylları önceden belirleyip, ailenizle beraber planlayın. Evi terketmeden önce yanınıza alacağınız ya da kapatacağınız şeyleri de yazdığınız bir kntrl listesi hazırlayın (URL 5, 2009). 5. SONUÇ Dünya nüfusunun 6 milyara (Birleşmiş Milletler Nüfus Fnu'nun 12 Ekim 1999'daki açıklamasına göre) ulaştığı günümüzde, insanğlu yaşamak için kentlere ve dğal alanlara göç etmektedir (URL 7, 2009). Tüm dünyada lduğu gibi Türkiye de de köylerden ve daha küçük yerleşim yerlerinden büyük kentlere, yazlık siteler şeklinde de dğal alanlara dğru bir akın bulunmaktadır. Bu nedenle eskiye ranla çk daha fazla şekilde, yerleşim yerlerinde başlayan yangınların rman alanlarına, rman alanlarında başlayan yangınların da yerleşim yerlerine sıçrayarak can kaybı ve maddi hasara yl açma ihtimali belirmiştir. Dünya üzerinde özellikle sn yıllarda Akdeniz de Prtekiz, Yunanistan, daha uzaklarda ise Avustralya ve ABD de çıkan yangınlar afet düzeyine gelmiştir. Buradan çıkarılacak ders, bu gibi afet durumlarında uygulanacak bir savaş planı, yerleşim yerlerinin güvenli bşaltma planları, kurumlar arası krdinasyn ve arazide önceden alınması gereken tedbirlerin hayati öneme sahip lmasıdır. Türkiye de de sn bir kaç yıl içinde, dğal alanlar içinde kalan köyler ve yazlık sitelerde, şimdilik can kaybına yl açmasa da maddi hasarlara neden lan yangınlar meydana gelmiştir. Bu durum üzerine gerek rman teşkilatımızın, gerekse bireysel larak bizlerin alması gereken çeşitli önlemler bulunmaktadır. Yaşadığımız bu yeni alanlarda dğaya zarar vermeden dğa ile birlikte yaşayabilmek için öğrenmek, yeniden planlamalar yapmak ve yeni düzenlemeler getirmek mecburiyetindeyiz. KAYNAKLAR Ann Defensible Space Helps save Canyn Ferry Hme. Wildfire news & ntes, vl.13/ N.3. Sept./Oct Ann Dünyanın Durumu, Kentsel Geleceğimiz, Sürdürülebilir Tpluma Dğru İlerleme Knusunda Bir Wrldwatch Enstitüsü Rapru. Wrldwatch Enstitüsü. TEMA Vakfı Yayınları. ISBN ISSN: X. Deliktaş, E., Türkiye de Kentlerin Büyümesi ve ZIPH Kanunu. 2. Ulusal İktisat Kngresi, Şubat, DEÜ, BF, İktisat Bölümü, İzmir, Türkiye. Küçük, Ö., Orman yangınlarının süksesyn üzerine etkileri, Orman Mühendisliği Dergisi. Sayı: 10, 11, 12. syf: Küçük, Ö Yangın ekljisi, 1. Orman yangınları ile mücadele sempzyumu, tebliğler, 50-56, Lng, A., Randall, C., Ehlers, L., Wildfire Risk Assessment Guide fr Hmewners in the Suthern United States. University f Flrida. Lidakis, S., Kakardakis, T., Measuring The Relative Particle Fliar Cmbustibility Of Wui Frest Species Lcated Near Athens. Jurnal f Thermal Analysis and Calrimetry, Vl. 93 (2008) 2,

9 Orman Yangınlarının Yerleşim Alanları Üzerine Etkisi ve Kruma Yöntemleri Mccl, S.F.; Burchfield, J.A.; Williams, D.R.; Matthew S.; Carrll, An Event-Based Apprach fr Examining the Effects f Wildland Fire Decisins n Cmmunities Envirnmental Management Vl. 37, N. 4, pp Springer Science+Business Media, Inc. Mritz M.A., Stephens S.L., Fire and sustainability: cnsideratins fr Califrnia s altered future climate. Climatic Change 87 (Suppl 1):S265 S271, DOI /s Neyşçi, T., "Orman Yangınlarına Ekljik Yaklaşım", Orman Mühendisliği Dergisi, Sayı:2; TMMOB Orman Mühendisleri Odası, Ankara. Neyişçi, 1994, Orman Yangınları, Bilim ve Teknik Dergisi, Ekim 1994 sayısı, Neyişçi, T., Ayaşlıgil, Y., Ayaşlıgil, T., Sönmezışık, S., Yangına Dirençli Orman Kurma İlkeleri. TUBİTAK, TOGTAG TMMOB Orman Mühendisleri Odası Yayın N: 21. Nwak, D., Crane, D., Stevens, J., Waltn, J., Allen, D., Kaya, L.G., Ordiway, L Ptential Damage frm Asian Lnghrned Beetle. USDA Frest Service, Nrthern Research Statin, Syracuse, New Yrk, 15 pages. Parfitt, R Fire Seasn 2007 Prtecting Yur Hme frm Wildfire Plus Dates, Times & Lcatins fr Brush Chipping ( Perry, D.G., Wildland Firefighting. Fire Behaviur, Tactics & Cmmand. ISBN X. Saffrd, H.D., Schmidt, D.A., Carlsn, C.H., Effects f fuel treatments n fire severity in an area f wildland-urban interface, Angra Fire, Lake Tahe Basin, Califrnia. Frest Eclgy And Management. Vlume: 258, Issue: 5, Pages: Sarıbaşak, H., Neyişçi, T., Şirin, G., Antalya Ormanlarında Yangın Tehlikesinin Azaltılması Amaçlı Denetimli Yakma Uygulamaları, Orman ve Av Dergisi, Mayıs-Haziran 2009, Sayı: 3, syf: Shepherd, C., Grimsrud, K., Berrens, R.P Determinants f Natinal Fire Plan Fuels Treatment Expenditures: A Revealed Preference Analysis fr Nrthern New Mexic. Envirnmental Management, 44: Springer New Yrk, Pages: Sturtevant, B.R., Miranda, B.R., Yang, J., He, H.s., Gustafsn, E.J., Scheller, R.M., Studying fire mitigatin strategies in multi-wnership landscapes: balancing the management f fire-dependent ecsystems and fire risk. Ecsystems. 12: URL 1, Fire Update, ( ) URL 2, ( ) URL 3, ( ) URL 4, ( ) URL 5, ( ) URL 6, ( ) URL 7, ( ) URL 8, _nüfusu. ( ) URL 9, ( ) Wright, H.A., Bailey, A.W., Fire Eclgy. 109