BCDC! !! "#$%&'()*'+,'-.%&/01%#23'4%"56/6%7589:%;/4<5=/4>#7$#?#% ()*"+,"'-./$%0$1$'23'4523&'(%67%787'9&03:03%'

Transkript

1 !!!!"#$"&' BCDC!! ()*"+,"'-./$0$1$'23'4523&'(67787'9&03:03'! "#$&'(')'!$!*+'(,)+-$!,.!#$&-.')'/ !4',51('5!-!65-,/#*#67!! "#$&'()*'+,'-.&/01#23'4"56/67589:;/4<5=/4>#7$#?#

2 !! USAK Avrasya Ara!tırmaları Merkezi ' ()*"+,"'-./$0$1$'23'4523&' (67787'9&03:03';<&=3"&)7' "#$&'(')'!$!*+'(,)+-$!,.!#$&-.')'/ !4',51('5!-!65-,/#*#67! Haziran 2010 USAK Yayınları Uluslararası Stratejik Ara!tırmalar Kurumu International Strategic Research Organization Mebusevleri Mahallesi Ayten Sokak, No:21 Tando"an / ANKARA Tel: (0312) Faks: (0312) info@usak.org.tr!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! "!

3 1. G!R!"... 5! 2. CICA/A!GK HAKKINDA CICA/A!GK nın Do#u$u CICA/A!GK nın Geli$im Süreci ve Kurumsal Yapısı Kurumsal Yapı CICA/A!GK NIN TE"K!LATLANMA (YAPILANMA) AÇISINDAN D!ER ÖRGÜTLERLE KAR"ILA"TIRILMASI Üye Sayısı Açısından Kurulu$ Amacı Açısından Yapılanma (Te$kilatlanma) Açısından S!YAS! ANAL!Z EKONOM!K BOYUT... 28! 6. SONUÇ...33 '!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! #!

4 ÖZET 1) Türkiye nin ba!kanlı"ını devralmak üzere oldu"u CICA/A#GK, uluslararası arenada pek yan yana gelmeyen ve aralarında derin siyasi problemler bulunan ülkeleri bünyesinde barındıran bir örgüttür. 2) Türkiye nin 2010 yılında demografik ve co"rafi açıdan böylesine büyük bir yapının dönem ba!kanlı"ını yürütecek olması, Türkiye açısından bir prestij unsuru te!kil edebilecek ve iz bırakılabilecek faaliyetler yapılmasına ortam hazırlayacaktır. 3) CICA/A#GK da güvenlik yerine güven artırıcı önlemlere vurgu yapılması ülkeler arasındaki farklılıkların sorun olu!turmasını engelleyici bir nitelik ta!ımaktadır. Güvenli"in yalnızca askeri ve siyasi alanda de"il; ekonomi, çevre ve insan merkezli sosyal boyutlarıyla ele alınan önlemler çerçevesinde sa"lanabilece"i öngörülmektedir. 4) Askeri güvenlik ve sert güç unsurları temelinde olu!turulan yapılanmalar özellikle 11 Eylül sonrası terörle ve yeni güvenlik sorunlarıyla mücadelede etkili olsa da hantalla!an yapıları ve dar perspektifleri ile sürdürülebilir çözüm üretmek açısından yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle Asya co"rafyasında farklı yakla!ımları içinde barındıran dinamik örgütlenmelere ihtiyaç duyulmaktadır. 5) CICA/A#GK Ba!kanlı"ı döneminde Türkiye ilk a!amada siyasi sorunları çözmek yerine e"itim ve ekonomi konularında önemli adımlar atarak bölgede daha görünür hale gelebilir. Bu kapsamda a!a"ıdaki unsurlar önem kazanmaktadır. AB bünyesinde uygulanan Erasmus programının benzeri programlar, ö"renci ve akademisyen de"i!imi çerçevesinde, CICA/A#GK üyesi ülkelere uyarlanabilir. #! dünyasına ait kurulu!ların düzenli olarak bir araya gelmeleri ve ortak projelere imza atmaları CICA/A#GK co"rafyasında pek çok ekonomik atılımın!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! $!

5 önünü açacaktır.bu nedenle i! dünyasını bir araya getirecek platformlar bu forum bünyesinde olu!turulabilir. CICA/A#GK güven artırıcı önlemler ve ortak güvenlik sorunlarına odaklanırken özellikle sınır a!an suçların önlenmesiyle ilgili daha etkili bir yapıya kavu!turulabilir. Ekonomi alanında i!birli"i mekanizmasını kurumsalla!tıracak ortak fuarlar, ticaret merkezleri ve yatırım ofisleri açılabilir. 1. G!R!" 1992 yılında Nazarbayev in inisiyatifiyle ba!layan bir olu!um olan CICA/A#GK 1999 yılında uluslararası bir platform niteli"i kazanmı! ve 2002 yılında da bir forum olarak kurumsal bir yapıya bürünmü!tür. Tüm bu evrim süreci boyunca bilinen di"er güvenlik örgütlerinin tersine sert güç kullanımı odaklı bir anlayı!ı temel alan de"il, güven artırıcı önlemler anlayı!ı çerçevesinde!ekillenecek bir felsefenin Asya co"rafyasında kabul görmesi için bir zemin olma yolunda prensiplerini ve amaçlarını ortaya koymu!tur. So"uk Sava! ın sona ermesinin ardından ortaya çıkan konvansiyonel nitelikte olmanın yanı sıra çok boyutlu problem ve krizler, terörizm, insan kaçakçılı"ı ve çevresel sorunlar gibi asimetrik tehditlerin daha belirgin hale gelmesinin önünü açmı!tır. Böyle bir ortamda tek yönlü bir anlayı!ın yetersizli"i Asya co"rafyasında güven artırıcı önlemler çerçevesinde!ekillenecek, diyalog temelli entegrasyon projelerine olan ihtiyacı daha da belirgin hale getirmektedir. Bu çerçevede CICA/A#GK nın potansiyel olarak Asya co"rafyasında do"ru politikalar üretilmesi halinde oldukça etkin bir rol oynayacak örgütsel bir yapıya evrimle!mesi bölge istikrarı ve refahı için oldukça önemli bir geli!me olarak yorumlanmalıdır. Kurulu!undan bu yana forumun ba!kanlı"ını yürüten ve bir anlamda da dinamo olma özelli"ini üstlenen Kazakistan, 2010 yılında AG#T dönem ba!kanlı"ını devralırken, CICA/A#GK nın önümüzdeki iki sene boyunca ba!kanlı"ını yürütme sorumlulu"unu da Türkiye ye devretmektedir.!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!!!

6 Son dönemde izledi"i dı! politika ile dünya kamuoyunda kendisinden oldukça söz ettiren Türkiye nin bayra"ı devralacak olması birçok sorumlulu"u da beraberinde getirmektedir. CICA/A#GK nın yapılanmasında derinle!meye gitmesi önünde var olan engelleri a!ması gerekecek olan Türkiye nin, bu mekanizmada oynayaca"ı rol hem Türk dı! politikası hem de bölge dengeleri açısından oldukça önemlidir. Bir politikanın olu!turulmasında öncelikler mevcut durumun iyi bir!ekilde analiz edilerek benzer olay veya örneklerle kar!ıla!tırmalı analizinin yapılmasını da gerektirmektedir. Bu Üye ülkeler: Afganistan, Azerbaycan, Birle!ik Arap Emirlikleri, Çin, Hindistan, "ran, "srail, Ürdün, Kazakistan, Kırgızistan, Mo#olistan, Pakistan, Filistin, Kore Cumhuriyeti, Mısır, Rusya, Tacikistan, Tayland, Türkiye, Özbekistan. çerçevede bu raporda CICA/A#GK nın kurumsal yapısı tarihi geli!im sürecinde incelenerek di"er örgütlerle kar!ıla!tırmalı analizi yapılacaktır. Raporun son kısmında ise mevcut durum siyasi ve ekonomik perspektiften ele alınarak mevcut riskler ve fırsatlar irdelenmeye çalı!ılacaktır. 2. CICA/A!GK HAKKINDA Asya da #!birli"i ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı (CICA/A#GK), adında güvenlik kelimesi geçmeyen fakat barı!ı ve güvenli"i üyeler arası diyalog ile sa"lamayı hedefleyen, önce Asya kıtasında sonra da dünyada i!birli"ini öngören, üyelerinin sahip oldu"u toplam nüfus büyüklü"ü ve yayıldı"ı co"rafyasıyla ciddi potansiyele sahip olan bir örgüttür. 1 CICA/A#GK nın günümüzde yirmi üyesi vardır. Yedi ülke ve BM nin de dahil oldu"u üç çok-uluslu ve uluslararası örgütün de dahil oldu"u toplamda 10 gözlemci statüsünde üyesi bulunmaktadır. Ülkelerin CICA/A#GK üyesi olabilmesi için Asya kıtasında bulunmaları!artı aranmaktadır CICA/A!GK nın Do#u$u Asya da geni! ve kapsamlı bir güvenlik sisteminin olu!turulması için Kazakistan Cumhurba!kanı Nursultan Nazarbayev in giri!imleri sonucu CICA/A#GK platformu kuruldu. 1 A#GK nin katılımcı ülkelerinin yüz ölçümü yakla!ık olarak 40 milyon kilometrekareye ula!mı!tır. Bu rakam Asya kıtasının toplamda 90 ını kapsamaktadır. Bu ülkelerde ya!ayan 3,2 milyardan fazla insan da dünya nüfusunun yakla!ık 45 ini olu!turmaktadır.!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! &!

7 Nazarbayev, Asya kıtasında önleyici diplomasinin güvenli ve etkili bir mekanizma ile kurulması gerekti"ini ilk defa 5 Ekim 1992 yılında 47. Birle!mi! Milletler Genel Kurulu nda dile getirmi!ti. Nursultan Nazarbayev e göre Asya kıtasının ihtiyaç duydu"u ortak ve birlikte güvenlik ku!a"ının olu!turulabilmesi için güvenli ve istikrarlı bir i!birli"i ortamı gerekmektedir. Özellikle Sovyetler Birli"i da"ıldıktan sonra bölgede ortaya çıkan siyasi, ekonomik, dini, etnik ve kültürel çe!itlili"in herhangi bir çatı!ma ortamına dönü!memesi ve var olan gerginliklerin azaltılması için AG#T benzeri bir yapılanmaya duyulan ihtiyaç kendisini iyice hissettirmi!tir. Bu do"rultuda CICA/A#GK 14 Eylül 1999 tarihinde katılımcı ülkelerin dı!i!leri bakanlarının bir araya geldi"i zirveyle ilk önemli adımı attı. Bu toplantıda üye ülkeler arası ili!kilerin düzenlendi"i ve güvenlik ve i!birli"i yönünde alınması gereken güven artırıcı önlemlerin konu oldu"u hukuki örnek te!kil eden ilk deklarasyon imzalandı. Bu deklarasyona göre CICA/A#GK üyesi ülkelerin birbirleri ile olan ili!kilerinde takip etmesi gereken temel amaçlar dokuz, prensipler ise sekiz ba!lık altında toplandı: 2 Temel Amaçlar: Gözlemci ülkeler: Endonezya, Japonya, Malezya, Katar, Vietnam, Ukrayna, ABD; Gözlemci Uluslararası Örgütler: BM, AG"T, Arap Ligi. 1- Asya da barı!, güvenlik ve istikrarı desteklemek amacıyla çok taraflı yakla!ımlarla i!birli"ini geli!tirmek; 2- Terörü ve terörün bütün çe!itlerini ve tezahürlerini yok etmek; 3- Yasadı!ı uyu!turucu ticareti ve kaçakçılı"ı ile mücadele etmek; 4- Asya da refah ve istikrar için ticari ve ekonomik i!birli"ini te!vik etmek; 5- Çevre ile ilgili bütün konularda i!birli"i yapmak; 6- Kitle imha silahlarının ço"almasını önlemek ve kullanımını ortadan kaldırmak; 7- #nsani konulara yönelik tedbirler almak; 2 CICA/A#GK resmi internet sitesi, '!

8 8- Medeniyetler arası ili!kileri anlamak ve ho!görüyü sa"lamak adına kar!ılıklı saygıyı geli!tirmek; 9- Üye devletler arasında güven artırıcı önlemlerin alınmasına imkân sa"lamak. Temel Prensipler: 1-Egemen e!itlik ve egemenlik haklarına saygı; 2-Tehdit ve güç kullanmaktan kaçınma; 3-Toprak bütünlü"üne saygı; 4-Çatı!maların barı!çıl yollarla çözümü; 5-Ülkelerin içi!lerine karı!mama; 6-Silahsızlanma ve silahların kontrolü; 7-Ekonomik, sosyal ve kültürel i!birli"i; 8-#nsan hakları ve temel özgürlüklere saygı CICA/A!GK nın Geli$im Süreci ve Kurumsal Yapısı Eylül 1999 da yapılan bakanlar düzeyindeki toplantıdan sonra forumun ilk zirvesi 4 Haziran 2002 de gerçekle!tirildi. Zirvede imzalanan Almatı Senedi 3 ile artık CICA/A#GK, Asya da ya!anan çatı!malara ve sorunlara çözüm arayı!larının tartı!ıldı"ı bir konferans olmaktan çıktı ve forum haline dönü!tü de gerçekle!en zirvede aynı zamanda Terörizmin Yok Edilmesi ve 3 Almatı Senedi tam metni için bkz. CICA/A#GK resmi internet sitesi, (! A"GK nin katılımcı ülkelerinin yüz ölçümü yakla!ık olarak 40 milyon kilometrekareye ula!mı!tır. Bu rakam Asya kıtasının toplamda 90 ını kapsamaktadır. Bu ülkelerde ya!ayan 3,2 milyardan fazla insan da dünya nüfusunun yakla!ık 45 ini olu!turmaktadır.

9 Medeniyetler Arası Diyaloga Destek Deklarasyonu imzalandı. Buna göre ülkeler masum insanların hayatlarını terör eylemleri yüzünden kaybetmelerinden derin üzüntü duyduklarını, terörizmin insan haklarına do"rudan bir saldırı oldu"unu ve terörün herhangi bir dine, ulusa veya medeniyete atfedilemeyece"ini bu belge ile açıkça belirtmi!lerdir. Yine bu belge ile üyeler uluslararası hukuka, insan haklarına ve Birle!mi! Milletler $artı nda belirtilen esaslara ba"lı kalarak uluslararası terörle mücadele edeceklerini ifade etmi!lerdir. Üye devletler aralarındaki iyi kom!uluk ve i! birli"i ili!kilerini geli!tirerek sürdüreceklerini de onaylamı!lardır. Zirvede ayrıca CICA/A#GK nın daimi organının, sekretaryanın, olu!turulması yönünde de bir karar alınmı!tır yılının Ekim ayında düzenlenen ikinci ba!kanlar düzeyindeki zirvede ise Güven Artırıcı Önlemler Katalogu imzalanmı!tır. CICA/A#GK yı di"er örgütlerden ayıran en önemli özellikleri bu katalogda yer almaktadır. Geleneksel anlamda güvenlikten ve dolayısıyla devletlerarası sava! tehlikesini ve terörü önlemek amacıyla askeri ve siyasi alanda alınan tedbirlere, ek olarak CICA/A#GK, sosyo-ekonomik, çevresel ve insani tedbirleri de öncelikleri arasına almı!tır. Güvenlik sorunları giderek sosyo-ekonomik, çevresel ve demografik sorunlarla ba"lantılı hale gelmektedir. Dolayısıyla imzalanan bu deklarasyon ile üye devletler askeri ve siyasi alanda alınan güven artırıcı önlemler kadar bahsedilen alanlarda da alınacak olan tedbirlerin güvenli"i artırıcı oldu"u noktasında ortak bir kanıya varmı!lardır. Yapılan bu zirvede aynı zamanda CICA/A#GK Kurallar Prosedürü de imzalanmı!tır. Prosedür zirvelerin yapılaca"ı tarihleri CICA/A#GK ya üyelik, gözlemcilik ve ba!kanlık misyonu gibi konularda genel çerçeveyi çizmektedir. Haziran 2006 da CICA/A#GK #kinci Devlet ve Hükümet Ba!kanları Zirvesi gerçekle!mi!tir. Bu zirvede sekretaryanın kurulması konusunda alınan karar hayata geçirilmi!tir ve CICA/A#GK nın ilk daimi organı kurulmu!tur. Bu çerçevede sekretaryanın statüsünü belirten bir belge imzalanmı!tır. CICA/A#GK Güven Artırıcı Önlemler Katalogu çerçevesinde CICA/A#GK Güven Artırıcı Önlemlerin Gerçekle!tirilmesine #!birlikçi Yakla!ım belgesi kabul edilmi!tir. Bu çerçevede güven artırıcı önlemler be! ayrı kategoride toplanmı!tır; 1) ekonomik boyut 2) çevresel boyut 3) insani boyut 4) yeni sorunlar ve tehditler boyutu 5) askeri-siyasi boyut. Buna göre, örne"in güven artırıcı önlemlerin ekonomik boyutu, güvenli ve etkin ula!ım koridorlarının olu!turulması, CICA/A#GK bölgesinde güvenli enerji akı!ının sa"lanması, turizm ve bilgi!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! )!

10 payla!ımı konusunda i!birli"i, küçük ve orta ölçekli i!letmeleri desteklemek ve korumak için önlem alınması, ileti!im ve bilgi teknolojileri konusunda i!birli"ini te!vik etme gibi maddeleri içermektedir. Bu!ekilde bölge co"rafyasında ekonomik anlamda bir güven ortamı in!a edilecek ve ekonomiden kaynaklanan tehditlerin önüne kolayca geçilebilecektir. Bunun dı!ında yeni sorunlar ve tehditler ise terör, uyu!turucu ve insan kaçakçılı"ı ve uluslararası suçları içermektedir. #!birli"i Yakla!ımı çerçevesinde üye ülkeler farklı alanlarda i!birli"i konusunda koordinatör ve yardımcı koordinatör olarak atanmı!tır. 4 Tablo 1: Güven Artırıcı Önlemler Ba#lamında Koordinatör ve Yardımcı Koordinatör Ülkeler Özel Alanlarda Güven Artırıcı Önlemler Koordinatör Yardımcı Koordinatör Güvenli ve etkin ula!ım Azerbaycan Hindistan koridorlarının olu!turulması Uyu!turucu kaçakçılı"ı ile mücadele!ran Afganistan Afet yönetimi!ran #nsani boyut Kazakistan Kırgızistan Enformasyon ve bilgi teknolojileri Güney Kore i!birli"i Enerji güvenli"i Güney Kore Hindistan Küçük ve orta ölçekli i!letmelerin Rusya Tayland geli!tirilmesi Turizm Tacikistan Yeni meydan okuma ve tehditlere Türkiye Afganistan kar!ı koyma Çevre Mo#olistan Kaynak: ng=1&parent_id= Bkz. COOPERATIVE APPROACH for the implementation of the CICA CBMs, available at: *+!

11 Kurumsal Yapı i. Ba$kanlık CICA/A#GK ba!kanlı"ını 2002 den bu yana Kazakistan yürütmektedir. Kazakistan aynı zamanda kurucusu da oldu"u CICA/A#GK nın Asya da istikrar ve güvenli"in artırılmasında en önemli faktör haline gelmesi için büyük çaba göstermi!tir. Bu konuda Nazarbayev in samimiyetini göstermek adına attı"ı en önemli adım, ülkesine Sovyetler Birli"i nden kalan nükleer mirastan vazgeçmesi olmu!tur. 5 Böylece Nazarbayev, kuruculu"unu yaptı"ı ve 2002 den bu yana da ba!kanlı"ını yürüttü"ü CICA/A#GK nın Asya da etkin bir güvenlik ortamı olu!turması için üzerine dü!eni yapmaya hazır oldu"unu gösterdi. CICA/A#GK Kurallar Prosedürüne göre CICA/A#GK ba!kanlı"ını yürüten ülkenin görevleri a!a"ıdaki gibidir: 1) Devlet ve hükümet ba!kanlarının katılaca"ı zirvelere ev sahipli"i ve ba!kanlık yapmak, 2) Üye ülkeler arasında CICA/A#GK faaliyetleri çerçevesinde koordinasyonu ve ileti!imi sa"lamak, 3) CICA/A#GK faaliyetleri çerçevesinde düzenlenen toplantılara ev sahipli"i yapmak, koordine etmek ve raporlandırmak, 4) Üye devletlerin rızası çerçevesinde CICA/A#GK yı Birle!mi! Milletler de ve di"er uluslararası forumlarda temsil etmek, 5) Üye ülkeleri, gözlemcileri ve di"er konukları CICA/A#GK toplantılarına davet etmek, 6) CICA/A#GK zirvelerinde ve toplantılarında imzalanacak olan belgelerin taslaklarını hazırlamak, 7) Gerekli durumlarda taslak metinleri diplomatik kanallar aracılı"ıyla kabul edilmesi için çaba göstermek, 8) Yukarıda bahsedilen görevlerde CICA/A#GK Sekretaryası, ba!kanlı"ı yürüten ülkeye yardım etmek. 5 Sovyetler Birli"i içerisinde Kazakistan Sovyet Cumhuriyeti önemli ölçü nükleer güç ve silah barındırmaktaydı. Bugün hala ciddi bir nükleer alt yapıya sahip olan Kazakistan ın yeniden nükleer güce sahip olup olmayaca"ı yönünde tartı!malar sürmektedir.!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! **!

12 ii. Sekretarya CICA/A#GK nın daimi organı olan sekretarya forumun bütün önemli i!lerinin yürütüldü"ü organdır. CICA/A#GK sekretaryasının görevleri CICA/A#GK Sekretaryası nın Statüsü belgesinde a!a"ıdaki gibi sıralanmı!tır: 1) Sekretarya Almatı Senedi nde ve CICA/A#GK Kurallar Prosedürü nde belirtildi"i çerçevede toplantılar ve di"er faaliyetlerde yönetim, organizasyon ve teknik destek sa"lamakla yükümlüdür. 2) CICA/A#GK belgeleri için kalıcı bir ar!iv olu!turmakla yükümlüdür. 3) Üye ülkelerce sa"lanan ve di"er uluslararası forumlardan alınan bilgi ve belgelerin korunması ve saklanması için yer temin etmekle ve belgelerin da"ıtımını yapmakla yükümlüdür. 4) CICA/A#GK ile ilgili bilgileri üye ülkelere bildirmekle yükümlüdür. 5) Güven artırıcı önlemlerin yürürlü"e konması konusunda üye ülkelerin sa"ladı"ı, kar!ılıklı rızaya dayanan bilgiyi almak ve yaymakla yükümlüdür. 6) CICA/A#GK devlet veya hükümet ba!kanlarınca ya da dı!i!leri bakanlarınca atanan di"er görevleri yerine getirmekle; CICA/A#GK Kıdemli Memurlar Komitesi nce 6 belirlenen görevleri yerine getirmekle yükümlüdür. Sekretarya bütçesini üye ülkelerin gönüllü katılımları olu!turmaktadır. Bugüne kadar Azerbaycan ($ ), Çin ($ ), #ran ($ ), #srail ($ ), Kore ($ ), Pakistan ($ 5.454), Rusya ($ ) ve Türkiye ($ ) gönüllü katkıda bulunan ülkeler arasındadır. 7 iii. CICA/A!GK Toplantıları CICA/A#GK toplantıları altı farklı temsil düzeyinde gerçekle!tirilir. Bu toplantılar ve i!levleri a!a"ıdaki gibidir: 6 CICA toplantıları, Devlet ve hükümet Ba!kanlarının olu!turdu"u zirveler, dı!i!leri bakanlarının olu!turdu"u bakanlık düzeyinde toplantılar, Kıdemli Memurlar Komitesi düzeyinde yapılan toplantılar, üye devletlerce kabul edilen di"er özel olarak adlandırılan toplantılar ve üye devletlerce kabul edilen özel toplantılar olmak üzere altı ba!lık altında toplanmaktadır. Ayrıntılı bilgi için bkz. CICA Rules of Procedure, 7 CICA/A#GK resmi internet sitesi, *"!

13 1) Hükümet ve Devlet Ba$kanları Zirvesi: Her dört yılda bir toplanır. Zirve yeri ve tarihi üye ülkelerce kararla!tırılır. Tarihin ve yerin kararla!tırılması için ön hazırlıklar Kıdemli Memurlar Komitesi tarafından yapılır. Zirvenin gündemi ve program tasla"ı öncelikle Dı!i!leri Bakanları düzeyinde yapılan toplantılarda Zirveye sunulmak üzere ele alınır. 2) Dı$i$leri Bakanları Toplantısı: Düzenli olarak her iki yılda bir zirveden önce yapılan toplantılarda üye devletlerin dı!i!leri bakanları bir araya gelir. Toplantının yeri ve tarihi üye devletlerce kararla!tırılır. Gündemi ve program tasla"ı bir alt çalı!ma grubu olan Kıdemli Memurlar Komitesince Bakanlık düzeyinde yapılacak olan toplantıya sunulmak üzere hazırlanır. 3) Kıdemli Memurlar Komitesi: Yılda bir kereden az olmamak ko!uluyla birkaç kez toplanır. Komite Zirve nin ve Bakanlık Düzeyinde Toplantıların gündem ve programlarını belirleyen taslak metinleri hazırlar. 4) Özel Çalı$ma Grupları: Kıdemli Memurlar Komitesi kararı çerçevesinde olu!turulan özel çalı!ma grupları CICA/A#GK nın çe!itli konulardaki faaliyetlerini ve hedeflerinin anla!ılabilirli"ini gözden geçirir ve Kıdemli Memurlar Komitesine rapor sunar. 5) Üyelerce Kabul Edilmi$!htisas Alanına Göre Yapılan Toplantılar: Teknik ve spesifik konuların tartı!ılması için Kıdemli Memurlar Komitesinin tavsiyesi üzerine yapılan, gerekti"inde akademik ve profesyonel destek alınabilen toplantılardır. 6) Özel Toplantılar: Herhangi bir üye ülkenin iste"i üzerine yapılan Zirve veya Bakanlık Düzeyindeki toplantılardır. Böyle bir iste"in gelmesi üzerine CICA/A#GK Ba!kanı di"er üye ülkelerden toplantının uygunlu"u konusunda görü! alır. Uygunlu"u durumunda üye ülkelerce yer ve tarih kararla!tırıldıktan sonra organizasyon gerçekle!tirilir. Kurumsal yapılanması yakından incelendi"inde, forumun uzun bir evrimsel süreçten geçti"i söylenebilir. Ancak, mevcut yapının ba"layıcılı"ının oldukça gev!ek olmasına ek olarak çok geni! bir co"rafyaya yayılması ve içerisinde ortak çıkarların uyu!tu"u kadar çatı!tı"ı ülkeleri!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! *#!

14 de barındırması nedeniyle sürecin çok hızlı ilerleyerek olgunla!ma devresini tamamladı"ını söyleyebilmek de oldukça güçtür. Bugün bir platform niteli"inde olan forum bölge problemlerinin siyasi gündemde üst sıralara ta!ınmasında kritik bir rol oynayabilir yılında iki seneli"ine dönem ba!kanlı"ını devralacak olan Türkiye nin yapması gereken, ortak çıkar noktalarını mümkün oldu"u kadar ön plana çıkararak çatı!ma alanlarında da uzla!macı bir tavrın ortaya konmasında gerekli deste"i vermek ve uygun ortamı yaratmak ve projeleri ortaya koymak olacaktır. Her ne kadar ba"layıcılı"ı oldukça zayıf bölgesel örgütlerde bu tarz politikaların uygulanması oldukça zor olsa da di"er örgütlerin yapısı incelendi"inde bölge dengelerine çe!itli seviyelerde olumlu katkıları bulundu"unun da altını çizmek gerekir. Bu açıdan mevcut örgütlerin kurumsal yapısı CICA/A#GK nın evrim sürecinde yol gösterici olabilir. Bu noktadan hareketle raporun üçüncü bölümünde CICA/A#GK nın di"er örgütlerle kar!ıla!tırması yapılarak benzerlikler ve farklılıklar ortaya konmaya çalı!ılacaktır. 3. CICA/A!GK NIN TE"K!LATLANMA (YAPILANMA) AÇISINDAN D!ER ÖRGÜTLERLE KAR"ILA"TIRILMASI 3.1. Üye Sayısı Açısından Üyeleri arasında aralarında Çin, Rusya, Hindistan ve Pakistan ın da bulundu"u 20 ülkenin yer aldı"ı CICA/A#GK, di"er bazı bölgesel uluslararası örgütlerden farklı olarak, ihtilaflı tarafları da aynı çatı altında bir araya getirmektedir. Üye sayıları dikkate alındı"ında CICA/A#GK nın oldukça farklı co"rafi, ekonomik ve kültürel de"erleri barındırdı"ı görülmektedir. Bu yönüyle bölgesel bir örgüt niteli"i ta!ıyan ve en büyük bölgesel kurulu! olan Avrupa Güvenlik ve #!birli"i Te!kilatı nın (AG#T) 56 üyelik geni! tabanıyla kar!ıla!tırıldı"ında bazı benzerlikler ta!ısa da, Asya ve Karadeniz havzasında yer alan di"er örgütlerin arasında farklı bir görünüme sahiptir. Zira Karadeniz bölgesinde ekonomik ve siyasi i!birli"ini amaçlayan Karadeniz Ekonomik #!birli"i Örgütü (KE#Ö) 12, kar!ılıklı güveni arttırmak ve iyi kom!uluk ili!kileri geli!tirmeyi amaçlayan $angay #!birli"i Örgütü ($#Ö) 6, ortak güvenli"i sa"lamak amacıyla kurulmu! olan Ortak Güvenlik Anla!ması Örgütü (OGAÖ) ise 7 üyeden olu!maktadır. 20 üyeli CICA/A#GK nın belki de en önemli sorunlarından biri, foruma üye olan ülkelerin birbirlerinden oldukça farklı önceliklere sahip olmasıdır. Bu ba"lamda Türkiye nin dönem ba!kanlı"ı sırasında ülkelerin farklılıklarını tanımak ve bu farklılıkları!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! *$!

15 zenginlik temelinde kullanarak kar!ılıklı anlayı! ve ho!görüyü, sorun çözme mekanizmalarına ta!ımak özellikle öne çıkmaktadır Kurulu$ Amacı Açısından Örgütlerin kurulu! amaçları farklılık göstermektedir. Bununla birlikte kurulu! amacı, organizasyonel ba"lamda yol gösterici olmaktadır. Di"er bir deyi!le uluslararası örgütlerin kurumsal yapılanması, kurulu! amaçlarına cevap verir nitelikte olmaktadır. Kar!ıla!tırmaya tabi tutulan Ortak Güvenlik Anla!ması Örgütü üye ülkelerin güvenliklerine, toprak bütünlüklerine ve egemenliklerine kar!ı herhangi bir tehdit olması durumunda üye ülkelerin ortakla!a kar!ılık vermesini öngörmektedir. 8 Bu anlamda kurulu! amacı güvenli"in ortakla!a sa"lanması olan bu anla!ma ile CICA/A#GK nın kurulu! amacı kar!ıla!tırıldı"ında farklılık ortaya çıkmaktadır. Özellikle öne çıkan husus OGAÖ nün üye ülkelerden birine yönelik herhangi bir saldırı olması kar!ısında tüm üye ülkelerce kar!ılık verilmesi kararında yatmaktadır. Zira OGAÖ kuvvet kullanımı kar!ısında me!ru müdafaa hakkının kullanılaca"ını ifade etmektedir. Oysa CICA/A#GK üye ülkeler arasında kar!ılıklı uyumun ve güven tesisinin sa"lanmasını amaçlamaktadır. Bu bakımdan OGAÖ sert güç kullanımını öngörürken, CICA/A#GK da daha ziyade yumu!ak güç unsurlarını vurgulanmakta ve bu yolla güvenlik sorunlarının çözümüne katkı sa"lamayı beklemektedir. 8 Ortak Güvenlik Anla!ması Örgütü resmi sitesi, *!

16 CICA/A#GK nın ilk zirvesi, 4 Temmuz 2002, Almata-Kazakistan 9 Di"er taraftan $#Ö ilk olarak ortaya çıktı"ında üye devletler arasındaki sınır sorunlarının çözümünü amaçlamı! olsa da, sonrasında üye ülkeler arasında iyi kom!uluk ili!kilerini ve kar!ılıklı güveni sa"lamla!tırmayı da hedefleri arasına eklemi!tir. $#Ö bunun yanı sıra ekonomiden politikaya, bilim ve teknolojiden kültür ve e"itim alanlarına farklı alanlarda i!birli"ine de yönelmektedir. 10 Bu noktadan hareketle CICA/A#GK nın $#Ö ile bazı hususlarda benzerlikler gösterdi"ini söylemek mümkün olmaktadır. Özellikle yumu!ak güç unsurlarının kullanılması noktasında görülen bu benzerli"e kar!ın yapılanma hususunda farklılıklar görmek de mümkündür. KE#Ö ise Karadeniz bölgesinde iyi kom!uluk ili!kilerini desteklemek, bölgede refah, istikrar ve barı!ın tesisinde hem siyasi hem de ekonomik inisiyatifleri amaçlamaktadır. 11 Karadeniz bölgesinin kalkınması ve iyi kom!uluk ili!kilerinin geli!tirilmesini amaçlayan KE#Ö, Karadeniz e kıyıda! ülkelerin ortak inisiyatifleri do"rultusunda görece kolay i!leyen bir karar mekanizmasına sahiptir. Buna kar!ılık CICA/A#GK oldukça geni! bir co"rafyaya yayılması ve fazla sayıdaki üyeleriyle ortak hareket etme, ortak de"erler üzerinde yükselme, farklılıkları de"il i!birliklerini öne çıkarmak konusunda sorunlarla kar!ıla!abilmektedir. Bu ba"lamda $angay #!birli"i Örgütü resmi internet sitesi, 11 Karadeniz Ekonomik #!birli"i Örgütü resmi internet sitesi, *&!

17 KE#Ö ve CICA/A#GK arasında özellikle etkinlik açısından (karar alma ve uygulama dikkate alındı"ında) önemli farklılıklar oldu"unu söylemek yanlı! olmayacaktır. Öte yandan AG#T kurumsal yapısıyla oldukça sofistike kimli"e bürünmü! bir kurulu! havası ta!ımaktadır. AG#T çe!itli kurumlarında 450 ki!i, saha operasyonlarında ise 3000 ki!i istihdam etmektedir. 12 AG#T in tarihi 1970 lere kadar uzanmaktadır ve CICA/A#GK her ne kadar So"uk Sava! sonrası bir kurulu! niteli"inde olsa da AG#T bu yönüyle So"uk Sava! döneminin ortaya çıkardı"ı yumu!ama (détente) sürecini destekleyecek, hem Sovyetleri hem de Kuzey Atlantik #ttifakını!emsiyesi altında toplayan, bir kurulu!tur yılında kabul edilen Helsinki Nihai Senedi ise AG#T in bugünkü temel prensiplerini ortaya koymaktadır. Bu prensiplerin siyasi ve askeri, insan halkları, ekonomi ve çevresel konularda ön plana çıktı"ı söylenebilir. So"uk Sava! sonrasında Avrupa Güvenlik ve #!birli"i Konferansı olarak bilinen yapı hem kimlik de"i!tirmeye ba!lamı! hem de yeni bir yapılanma sürecine girmi!tir yılında bugünkü ismini alan örgüt; 1990 lardan ba!layarak Avrupa daki So"uk Sava! sonrası dönü!üm sürecine de katkıda bulunmaya çalı!mı!tır. Bu yönüyle ülkelerin demokratikle!me süreçlerini denetleyen aynı!ekilde Karaba" gibi bölgesel çatı!malarda da inisiyatif almaya çalı!an i!levsel bir platform haline getirilmeye çalı!ılmı!tır. Bugün ise bu sorumluluklarını yerine getirirken en görünür i!lev olarak seçim süreçlerini saydamlık ve hesap verebilirlik açısından denetlemeye çalı!an bir kurulu! olarak ön plana çıkmasıyla ele!tirilmektedir. Ancak, örgütün gündeminin üst sıralarında yer alan di"er hususlar son dönemde asimetrik tehditler çerçevesinde!ekillenmektedir. Bunlar terörizm, örgütlü suçlar, ve kaçakçılık olarak sıralanabilir. Geli!im süreci açısından bakıldı"ında AG#T in 1970 lerde ya!adı"ı sürece benzer bir evrim içerisinde oldu"u belirtilebilecek olan CICA/A#GK nın kurumsalla!ma açısından henüz AG#T in sofistike yapısına ula!abildi"ini söylemek güçtür Helsinki Nihai Senedi ne benzer nitelikte olan kararlar 2002 yılında Almatı zirvesinde ortaya konmu!tur. Ancak CICA/A#GK, süreç içerisinde Asya da AG#T e benzer bir yapıya dönü!me potansiyeline sahip bir olu!um olarak da nitelendirilebilir Yapılanma (Te$kilatlanma) Açısından Yapılanma yönüyle incelendi"inde CICA/A#GK nın AG#T, $#Ö ve KE#Ö ye göre daha zayıf bir örgütlenmeye sahip oldu"u görülmektedir. CICA/A#GK faaliyetini Haziran 2010 a dek 12 Avrupa Güvenlik ve #!birli"i Te!kilatı resmi internet sitesi, *'!

18 Kazakistan ın yürütmekte oldu"u Ba!kanlık ve Kazakistan ın Almatı!ehrinde bulunan Sekretarya sı aracılı"ıyla yürütmektedir. Ba!kanlık CICA/A#GK faaliyetlerinin koordinasyonu ve faaliyetler konusunda ileti!imden sorumludur. Ba!kan CICA/A#GK faaliyetlerine ba!kanlık ederken aynı zamanda örgütün faaliyetlerini koordine etmek ve raporlamak, di"er üyelerin de onayı ile örgütü BM de ve di"er uluslararası platformlarda temsil etmek gibi görevleri yerine getirmektedir yılında olu!turulan Sekretarya ise CICA/A#GK nın sürekli idari organıdır. Sekretarya nın görev ve sorumlulukları Almatı Anla!ması nda belirtilmi!tir. Buna göre Sekretarya CICA/A#GK toplantılarına organizasyonel ve teknik destek sa"lar. Ayrıca CICA/A#GK yazı!maları ve bilgi alı!veri!leri düzenleyerek ar!iv olu!turur. 13 Bu ba"lamda CICA/A#GK yapılanması ile ilgili olarak öne çıkan husus, CICA/A#GK bünyesinde bir Parlamenter Asamblesi kurulması gere"idir. Hâlihazırda CICA/A#GK devlet ve hükümet ba!kanları zirveleri ve dı!i!leri bakanlarından olu!an toplantılar yoluyla bir araya gelmektedir. Bu bakımdan CICA/A#GK zayıf bir sekretarya yapısına sahip ve kurumsal yapısı geli!memi!, hala in!a a!amasında olan bir örgüt görüntüsü vermektedir. Te!kilatın ana amacı birbirinden çok farklı kültürlere, siyasi ve ekonomik yapı ve uygulamalara sahip olan Asya kıtası ülkeleri arasında çok taraflı bir diyalog ortamı olu!turabilmek olarak belirlendi"inden, yapısının da buna uygun olarak ayarlandı"ı söylenebilir. $üphesiz aynı anda hem #srail, Filistin ve #ran ı hem Çin, Güney Kore ve Tayland ı hem de Pakistan ve Hindistan ı kapsayan büyük bir forumda ikili ve bölgesel güvenlik problemleri kısa sürede çözebilecek kararlar alınabilmesi güçtür. CICA/A#GK esas itibariyle ortak güvenlik kavramı üzerinde yo"unla!mak suretiyle Asya ülkeleri arasında uzla!ılmı! bir güvenlik dili olu!turmayı, bu çerçevede de zenginle!tirilmi! bir diyalog ortamı ve uzla!ma kültürü meydana getirmeyi hedeflemektedir. Dolayısıyla Parlamenter Asamblesi nin varlı"ı üyeler arası diyalo"u arttırma potansiyeli ta!ıyacaktır. 13 CICA resmi internet sitesi, *(!

19 Devlet Ba!kanları ve CICA/A#GK Yönetimi, #kinci Zirve, 17 Haziran 2006, Almatı-Kazakistan 14 Di"er örgütlerden farklı olarak CICA/A#GK güvenlik yerine güven artırıcı önlemler sözcüklerini kullanmayı tercih etmektedir. CICA/A#GK do"rudan güvenlik ile ilgili mekanizmalar yerine önce devletlerarası ili!kilerde birbirine güveni sa"layacak olan birtakım yapılar olu!turma yönünde bir çaba oldu"u görülmektedir. 15 Bu yönüyle çok sayıda farklı ülkenin olması sorun olu!turmayacaktır, ancak bu CICA/A#GK çerçevesinde hiçbir güvenlik konusuna yer verilmeyece"i ve bu konulara hiç de"inilmeyece"i anlamına da gelmez. CICA/A#GK nın aksine $#Ö oldukça geni! bir yapılanmaya sahiptir. $#Ö kurulu! a!amasında sınır sorunlarına çözüm bulmak amacını ta!ıdı"ı için daha ziyade kar!ılıklı güven tesisi mekanizmasına yönelik bir olu!um durumundaydı. Bu anlamıyla $#Ö ticaretten ekonomiye, güvenlikten siyasete pek çok konunun görü!ülebilece"i bir forum i!levi görmektedir. 16 Bu ba"lamda $#Ö çok daha iyi örgütlenmi! durumdadır. $#Ö üye ülkeler arasındaki i!birli"ini etkin kılmak için!u alt birimlerden meydana gelmektedir: - Devlet Ba!kanları Kurulu Ça"rı Erhan, Türkiye Asya ya Mevlâna Açılımı Yapabilir, USAK Stratejik Gündem, 7 Nisan 2010, 16 Andrew Scheineson, The Shanghai Cooperation Organization, Council on Foreign Relations, 24 Mart 2009, *)!

20 - Hükümet Ba!kanları Kurulu - Dı!i!leri Bakanları Kurulu - Milli Koordinatörler Kurulu - Bölgesel Anti-terör Kurumu - Sekretarya $angay #!birli"i Örgütü Devlet Ba!kanları Konseyi Toplantısı, 28 A"ustos Devlet Ba!kanları Konseyi $#Ö nün en yüksek karar alma organıdır. $#Ö de ayrıca meclis sözcüleri, güvenlik konseyi sekreterleri, dı!i!leri bakanları, savunma bakanları da farklı mekanizmalar aracılı"ıyla bir araya gelebilmektedir. Milli Koordinatörler Konseyi $#Ö çatısında kar!ılıklı etkile!imin koordinasyonundan sorumlu organdır. $#Ö bünyesinde ayrıca iki geçici yapı da yer almaktadır. Bunlar, Pekin deki Sekretarya ve Ta!kent teki Bölgesel Anti-Terörizm Yapısı dır. Her ne kadar güçlü bir yapılanmaya sahip olsa da, $#Ö nün etkinli"i ve i!levleriyle ilgili sorunlar daha ziyade üye ülkelerin bireysel öncelikleri ve çıkar çatı!malarından kaynaklanmaktadır. OGAÖ esas olarak askeri ve siyasi caydırıcılık yaratmayı amaçlamaktadır. Üye ülkeler hiçbir ülkeyi dü!man olarak algılamamakta ve kar!ılıklı yararı gözeten i!birli"ini aramaktadır. Ayrıca OGAÖ nün temel çalı!ma alanlarından biri teröre kar!ı mücadelede ortak hareket etmektir "+!

21 OGAÖ!u alt birimlerden meydana gelmektedir: - Ortak Güvenlik Kurulu - Dı!i!leri Bakanları Kurulu - Savunma Bakanları Kurulu - Güvenlik Kurulu Sekreterleri Komitesi - Sekretarya - OGAÖ Birle!ik Karargâhı Devlet Ba!kanları ve OGAÖ Hükümetleri, 5 Eylül Bu ba"lamda OGAÖ sert güç uygulamalarına odaklanmakta ve te!kilatlanması da CICA/A#GK dan oldukça farklıla!maktadır. Bununla birlikte söz konusu örgüt üye ülkelerin dı! politika duru!larını uyumlu hale getirmeyi ve hem bölgesel hem de uluslararası nitelikteki meseleler kar!ısında koordinasyon sa"lamayı hedeflemektedir. 19 Bu yönüyle örgüt CICA /A#GK ile benze!mektedir. Zira CICA/A#GK da farklı meseleleri oldukça fazla sayıdaki ülke lideriyle görü!me platformu olu!turmaktadır. KE#Ö'ye katılan devletler ise gerek hükümetler arası, parlamentolar arası ve gerekse de i! çevreleri arası, finansal birimleri arasında etkili bir organizasyon yapısı olu!turmayı ba!armı!tır. Bu ba"lamda KE#Ö nün en yüksek karar alma organı Dı!i!leri Bakanları OGAÖ resmi internet sitesi, "*!

22 Konseyi dir. Yüksek Yöneticiler Komitesi ve Uluslararası Daimi Sekretarya, Dı!i!leri Bakanları Konseyi ne ba"lı alt organlardır. Bunun yanında KE#Ö de Daimi Sekretarya ve KE#Ö Parlamenterler Asamblesi görev yapmaktadır. Ek olarak Karadeniz Ekonomik #!birli"i Zirve Deklarasyonu do"rultusunda olu!turulan Karadeniz Ekonomik #!birli"i Konseyi (KE#K), üye ülkelerin i! çevrelerini temsil etmektedir. Di"er taraftan üye ülkeler arasında ticaret ve yatırım projelerine finansman sa"lamak üzere kurulması öngörülen Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası (KTKB) da söz konusu örgütün etkinli"ini arttırması yönünde alınmı! önemli kararlardan biri olarak ortaya çıkmaktadır. 20 Di"er örgütlerle kar!ıla!tırıldı"ında daha eski bir bölgesel kurulu! olan AG#T hem daha geni! bir co"rafyaya yayılmaktadır hem de kurumlarının yapılanması yönüyle yukarıda belirtildi"i gibi oldukça sofistike bir yapıya sahiptir. Temelde insan hakları, ekonomi, çevresel sorunlar, askeri ve siyasi meselelerin ele alındı"ı bir örgüt olan AG#T e ba"lı kurumsal alt birimler üç ana ba!lık altında incelenebilir. Bunlar karar alma organları, operasyonel yapılar ve kurumlar, ve AG#T e ba"lı organlardır. Bu birimler!u!ekilde sıralanabilir: Karar Alma Organları - Zirveler/Bakanlık Konseyleri - Daimi Konsey - Güvenlik #!birli"i Forumu - Ekonomik ve Çevre Forumu Operasyonel Yapılar ve Kurumlar - Dönem Ba!kanlı"ı - Genel Sekreter - Troyka - AG#T Parlamenterler Asamblesi - Demokratik Kurumlar ve #nsan Hakları Ofisi - Ulusal Azınlıklar Yüksek Komiseri - AG#T Basın Özgürlü"ü Ofisi - Sekretarya 20 Karadeniz Ekonomik #!birli"i $artı, Belgenet, ""!

23 - AG#T Üst Düzey Planlama Grubu Ba#lı Organlar - Uzla!ma ve Tahkim Mahkemesi - Kolektif Danı!ma Grubu - Açık Semalar Danı!ma Komisyonu Siyasi kararlar özellikle devlet veya hükümet ba!kanlarının katılımlarıyla düzenlenen zirvelerde alınan kararlarla!ekillenirken bu zirvelerin düzenli periyotlar halinde gerçekle!ti"ini söylemek güçtür. En son zirve 1999 yılında #stanbul da toplanırken, yakla!ık on seneden fazla bir sürenin ardından 2010 yılında ho!görü ve ayrımcılık kar!ıtlı"ı konularının ele alındı"ı bir zirve Astana da gerçekle!tirilecektir. AG#T te dönem ba!kanlı"ı süreci bir sene ile sınırlı iken CICA/A#GK da ülkeler dönem ba!kanlı"ı görevini, Türkiye ile ba!layarak iki senelik periyotlar halinde yürüteceklerdir. Ancak, süreklili"in sa"lanabilmesi adına AG#T in Troyka olarak bilinen yapısı da geçmi!, gelecek ve mevcut dönem ba!kanlarını bir araya getiren bir mekanizma olarak çalı!maktadır. Di"er genel hususlarda ise daimi konsey düzenli olarak her hafta Viyana da bir araya gelirken, Güvenlik #!birli"i Forumu da aynı periyotlarla bir araya gelerek güvenlik meselelerini askeri açıdan ele almaktadır. Aynı zamanda kurumsal yapı altında yer alan 320 üyeli AG#T Parlamenterler Asamblesi de üye ülkelerin parlamenterleri arasındaki diyalogun geli!tirilmesini ve demokratikle!me sürecinde AG#T bölgesinde ya!anan sıkıntıların a!ılmasında etkin bir rol oynaması amacıyla olu!turulmu!tur yılında CICA/A#GK dönem ba!kanlı"ını devralacak olan Türkiye nin gerçekle!tirebilece"i hedefler arasında da CICA/A#GK!emsiyesi altında parlamenterler asamblesinin olu!turulması belirtilebilir. Türkiye bundan sonraki süreçte izlenecek modelde CICA/A#GK bünyesinde inisiyatif alan ülke olma rolünü üstlenebilir. Dünyanın en büyük on yedinci ekonomisi olan ve uluslararası arenada gittikçe yükselen bir grafik çizen Türkiye, gerek insan kayna"ı potansiyeli gerekse di"er ülkelerde Türkiye ye kar!ı var olan olumlu algıdan bu yönüyle faydalanabilir. Raporun bu bölümünde ortaya konuldu"u üzere So"uk Sava! sonrası ve öncesi dönemde ortaya çıkan bölgesel örgütler mevcut tehditlere yeteri kadar cevap verememektedir. Dönü!üm sürecini tamamlayamamı! ve/veya hantalla!mı! nitelikler gösteren bu örgütler, özellikle devlet dı!ı aktörlerin ortaya koymu! oldu"u asimetrik tehditlere kar!ı bütüncül bir duru! sergilemekten!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! "#!

24 uzaktır. Öte yandan AB örne"i göz önüne alındı"ında bölgede ekonomik entegrasyonun çok gerilerde oldu"u görülmektedir. Bu yönleriyle dü!ünüldü"ünde Asya co"rafyasında yeni yakla!ımların ortaya konması ve buna uygun çözüm önerilerinin üretilmesi acil ihtiyaçların ba!ında gelmektedir. Raporun sonraki bölümünde CICA/A#GK nın bu yönüyle potansiyeli ele alınarak siyasi anlamda izlenebilecek politikalar ortaya konmaya çalı!ılacaktır. 4. S!YAS! ANAL!Z Asya da #!birli"i ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı nın (CICA/A#GK), Türkiye nin dönem ba!kanlı"ında nasıl bir yol izleyece"i ve bunun Türkiye'nin dı! politikasına katkısının neler olabilece"ine ili!kin olarak bir de"erlendirme yaparken hem nüfus hem de co"rafi olarak bu kadar büyük bir yapının dönem ba!kanlı"ının bir prestij unsuru oldu"unun ve iz bırakılabilecek faaliyetler yapabilece"inin altı çizilmelidir. Uluslararası alanda pek yan yana gelmeyen ve aralarında politik problemler bulunan ülkeler CICA/A#GK nın üyesidirler. Kurulu!undan itibaren, CICA/A#GK Üyesi Ülkeler Arasındaki #li!kileri Düzenleyen #lkeler Beyannamesi; CICA Güven Artırıcı Önlemler Katalogu, CICA/A#GK Güven Artırıcı Önlemlerin Uygulanması için #!birlikçi Yakla!ım gibi dokümanlar çerçevesinde bir takım faaliyetlerde bulunulmu!tur. Yumu!ak güvenlik unsurları da güven artırıcı önlemler çerçevesinde yer almaktadır. Fakat siyasi sorunların tartı!ılmasından özellikle kaçınıldı"ı görülmektedir. Bunun nedeni bu kadar farklı ülkelerin oldu"u bir yapıda siyasi açıdan bazı konuların gündeme gelmesi halinde örgüt içerisinde çatlama olabilece"i dü!üncesidir. Pek çok uluslararası örgütte bu kaygılar olabilir. CICA/A#GK da güvenlik yerine güven artırıcı önlemlere vurgu yapılması ülkeler arasındaki farklılıkların sorun olu!turmasını engelleyecektir. Hatta farklı yapıdaki ülkelerin oldu"u CICA/A#GK da Güven Artırıcı Önlemler Katalogu çerçevesindeki konularda ilerlemelerin sa"lanması örgüte önemli ölçüde i!levsellik kazandıracaktır. CICA/A#GK, Asya da zamanla güvenlikten sorunlu öncelikli bir örgüt haline gelme yolunda adımlar da atabilir. #lgili oldu"u co"rafyada bir güvenlik kültürü olu!turulmasının gere"i açıktır. Bunun için CICA/A#GK,!u ana kadar izledi"i çizgiyi a!ıp bölgenin öncelikli sorunlarını da gündemine ta!ıyan bir strateji izlemelidir. CICA/A#GK üyesi ülkelerden bazılarının üyesi oldu"u di"er örgütlerle de!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! "$!

25 CICA/A#GK arasında i!birli"ini güvenlik alanında yaygınla!tırmak hem CICA/A#GK nın adının duyulmasını sa"layacak hem de di"er örgütlerin CICA/A#GK yı kendilerine rakip görmelerini engelleyecektir. CICA/A#GK nın Türkiye nin dönem ba!kanlı"ında yeni sınama ve tehditlere ve bu ba"lamda terörizme odaklanması, co"rafi bakımdan da Afganistan eksenli çalı!maları özendirici olması yararlı olabilir. Afganistan ile ilgili olarak #stanbul ve Londra Konferansları sonrasında ortaya konan stratejilerle ilgili olarak CICA/A#GK nın ne gibi katkısının olabilece"i örgüt içinde tartı!ılmalıdır. Afganistan ve çevresindeki ülkelerin üyesi oldu"u CICA/A#GK, Afganistan probleminin çok boyutlu olarak ele alınıp, sorunun çözümü için gerekli giri!imlerin ortaya konabilece"i bir platformdur. CICA/A#GK, Asya da güvenlikten sorumlu öncelikli örgüt olma yolundaki faaliyetlerinin yanı sıra, üye ülkelerin vatanda!ları arasında yakınla!mayı sa"layacak programları uygulamaya koyabilir. Bu tür çabalarda Avrupa bütünle!mesinde izlenen yol takip edilebilir. Avrupa da uygulanan Erasmus programına benzer ö"renci ve akademisyen de"i!imi CICA/A#GK co"rafyasında da yaygın hale getirilmelidir. CICA/A#GK co"rafyasında ekonomik anlamda geli!meyi ve i!birli"ini te!vik edecek önemli bir adım i! dünyasını bir araya getirecek ortak platformların geli!tirilip i!levsel hale getirilmesidir. #! dünyasına ait kurulu!ların düzenli olarak bir araya gelmeleri ve ortak projelere imza atmaları CICA/A#GK co"rafyasında pek çok ekonomik atılımın önünü açacaktır. Dünyanın hızla geli!en ekonomilerinin üyesi oldu"u CICA/A#GK nın, bu ekonomik potansiyelin hayata geçirilmesinde katkısı olmalıdır. 21 CICA güven artırıcı önlemler ve ortak güvenlik sorunlarına odaklanırken özellikle sınır a!an suçların önlenmesiyle ilgili daha etkili bir yapıya kavu!turulabilir. Güvenli"in bölünmezli"i, kapsamlı güvenlik ve i!birli"ine dayalı güvenlik gibi kavramların CICA bünyesindeki yaygın kullanımı ve bunların prati"e geçirilmesi Asya ya yeni bir güvenlik anlayı!ının hâkim olmasına yol açacaktır. Asya daki güvenlikle ilgili veya güvenlik boyutu da olan di"er örgütlerden CICA/A#GK nın farkı çok geni! bir üye yelpazesine sahip olmasıdır ve BM 21 CICA da Türkiye nin dönem ba!kanlı"ında yapılabilecekler ile ilgili olarak ayrıca bakınız, Kamer Kasım, Türkiye CICA Dönem Ba!kanlı"ı Sırasında Asya da Güvenlik Kültürü Olu!turmaya Çalı!malıdır, USAK Stratejik Gündem, 17 $ubat 2010; Ça"rı Erhan, Türkiye Asya da Mevlana Açılımı Yapabilir, USAK Stratejik Gündem, 07 Nisan 2010.!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! "!

26 dı!ında bir araya gelmeyen ülkelerin bile CICA/A#GK içerisinde ortak sorunları görü!ebilmeleridir. Türkiye çok yerinde bir bakı! açısıyla dönem ba!kanlı"ında i!birli"ine dayalı yapıcı güvenli"in Asya da geli!tirilmesine çalı!aca"ını ifade etmektedir. Asya da bu tarz bir güvenlik bakı! açısı ve güvenlik kültürü olu!turulmasının gere"i vardır. Siyasi ve askeri güven artırıcı önlemlerden sivil kurulu!lar arasındaki i!birli"ine kadar uzanabilecek yeni anlayı!ın uygulamaya konması ve aktif hale getirilmesinin sonuçları kısa sürede alınamayabilir. Ancak orta vadede bu çabalar sonuç verecek ve Türkiye dönem ba!kanlı"ında bunun temellerini atmı! olacaktır. So"uk Sava! dönemi sonrasında büyük güçlerin payla!tı"ı de"erler ve sorunların barı!çı yollardan çözülebilmesi için görü!melerin yapılabilece"i mekanizmaların varlı"ı çatı!ma olasılı"ını azaltmaktadır. Ancak bu yapının dünyanın her kö!esinde aynı!ekilde var oldu"u söylenemez. 22 Dünyada bir taraftan Gaddis in ifadesiyle ileti!im alanında devrim, kar!ılıklı ekonomik ba"ımlılık ve demokrasi gibi birle!tirici güçler varken di"er tarafta ise a!ırı milliyetçilik, etnik ve dinsel rekabet gibi ayrımcı güçler bulunmaktadır. 23!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! "&! So"uk Sava! dönemi sonrasında etnik ve dinsel temelli çatı!malar bir kısım bölgelerde ciddi istikrarsızlıklara neden olmu!tur. Asya da genel olarak ayrı!tırıcı güçlerin egemen oldu"u bir co"rafyadır. Realist yakla!ımlar ve güç dengesi politikası Asya daki güvenlik yapılanmasını!ekillendirmektedir. Ancak yine de So"uk Sava! döneminde oldu"u gibi bir kutupla!madan en azından!u a!amada bahsedilemez. Asya da i!birli"ini ve güvenli"i amaçlayan yapılanmalar mevcuttur. Bunlardan bazıları bölgesel güçlerin etki sahalarını geni!letmek amaçlı olu!turdukları örgütlerdir. Askeri güvenlik ve sert güç unsurları temelinde olu!turulan yapılanmalar özellikle 11 Eylül sonrası terörle ve yeni güvenlik sorunlarıyla mücadelede etkili olsalar da bir noktadan sonra ba!ka örgütlenmelere ihtiyaç duyulmaktadır. Afganistan belki bu konuda örnek olu!turabilecektir. Ekim 2001 de ba!layan harekâtla birlikte koalisyon güçleri Afganistan da Taliban rejimini devirmi!lerdir. Ancak Afganistan da güvenli"in sa"lanmasında önemli sorunlarla kar!ıla!ılmı!tır. Bu ortamda Asya nın Kalbinde Dostluk ve #!birli"i için #stanbul Zirvesi ve 22 James M. Goldgeier ve Michael McFaul, A Tale of Two Worlds: Core and Periphery in the post-cold War Era, International Organisations, Cilt: 46, Sayı: 2, Bahar, 1992, ss John Lewis Gaddis, Toward the post-cold War World, Foreign Affairs, Cilt: 70, Sayı: 2, Bahar, 1991, ss ; John Lewis Gaddis, The Cold War, the Long Peace and the Future, Michael J. Hogan (Der.), The End of the Cold War Its Meaning and Implications, Cambridge University Press, 1992, ss

27 Londra Konferanslarında!ekillenen yeni bir Afganistan stratejisi ortaya konmu!tur. Bu strateji #ngilizce kısaltmalarıyla 3R process -Reintegration (yeniden entegrasyon), Reconstruction (yeniden in!a) and Reconciliation (mutabakata varmak)- olarak bilinmektedir. 24 Sert güç unsurlarının yanında yumu!ak güç unsurlarına a"ırlık verilmesini de içeren bu stratejide kom!u ülkelerle i!birli"i önemli bir yer tutmaktadır. Asya da bir güvenlik kültürünün olu!turulabilmesi için bir bölgesel güvenlik kompleksine ihtiyaç vardır. Ülkelerin güvenlik algılamaları ve kaygılarının birbirine ba"landı"ı ve ulusal güvenlik problemlerinin çözülmesi ve analiz edilmesinde ülkelerin birlikte hareket etmelerini gerektiren bir güvenlik yapılanmasının olması halinde bir bölgesel güvenlik kompleksinden bahsedebiliriz. 25 So"uk Sava! döneminin sona ermesi ve ba"ımsız devletlerin sayısının artmasıyla terör, çevre sorunları, enerji güvenli"i gibi konular ve tehditler daha çok iç içe geçmi! ve sınırları a!an yönleri ön plana çıkmı!tır. Bu sorunların a!ılabilmesi için bölge ülkelerinin aralarındaki farklılıklara ra"men i!birli"i yapma yolunu seçmeleri ve Asya daki örgütlerinde birbirlerini rakip yapılanmalar olarak görmek ten çok i!birli"i olanaklarını da ara!tırmalıdırlar. Sert güç ve güvenlik noktasındaki i!birli"i Afganistan gibi karma!ık sorunların daha kolay kontrol edilebilir olmasını sa"layacak ve terör ülkeleri tehdit eden yönünü daha az gösterecektir. Karma!ıkla!an ve globalle!en dünyada sorunların çok yönlü olarak ele alınması gerekmektedir. Bölgesel güçlere çatı!maların çözümünde ve güvenlik alanında daha fazla görev dü!mektedir. Ancak bölgesel güçlerin de bazı durumlarda bulundukları bölgeye müdahalede yetersiz kaldıkları ve bazen etki sahası politikasına yönelerek daha da istikrarsızla!tırıcı bir rol oynadıkları görülmektedir. Bunu da a!mak için bölgesel güçlerin tek ba!larına de"il bir örgüt çerçevesinde hareket etmeleri ve ne oldu"u ve nasıl i!leyece"i önceden bilinen mekanizmalar içinde hareket etmeleri gereklidir. CICA/A#GK Asya da önemli bir eksikli"i giderebilecek bir örgüt olarak kurulmu!tur. CICA/A#GK nın Türkiye nin dönem ba!kanlı"ında daha da etkin hale getirilmesi ve görünür kılınması uluslararası güvenli"e de önemli bir katkı yapacaktır. 24 Bkz. Kamer Kasım, Analysis of Interdependency of Security Situation in Afghanistan and Central Asia, Seminar, Stability and Security in Central Asia-Interaction with International and Regional Organizations, Turkmenistan/Ashgabat, Nisan Bölgesel Güvenlik Kompleksi için bakınız, Barry Buzan, Ole Waever, Jaap de Wilde, Security: A New Framework for Analysis, Boulder: Lynne Rienner Publishers, 1998, p. 198.!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! "'!

28 Bu çok boyutlu paradigma çerçevesinde karma!ıkla!an sistemlerin yeni tehditleri de beraberinde getirdi"i bir gerçektir. Bölgede bu tehditlerle mücadelede büyük bir potansiyelin varlı"ı açıktır. Ancak, bu fırsatların iyi de"erlendirilmesi siyasi irade kadar ekonomik geli!mi!li"i de bir ön ko!ul olarak ortaya koymaktadır. Bu açıdan bakıldı"ında güven artırıcı önlemlerin ortaya konması perspektifi çerçevesinde!ekillenen bu forumun, ekonomik analizinin de yapılması gerekmektedir. Bir sonraki bölümde bu noktadan hareketle meselenin bu boyutu ele alınacaktır. 5. EKONOM!K BOYUT CICA/A#GK üyeleri arasında i! birli"i potansiyeli bulunan bir di"er önemli alan da ekonomidir. Ancak bu çalı!mada, CICA/A#GK üyeleri arasında güven artırıcı önlemlerin sa"lamla!tırılmasında ekonominin rolünü irdelemeden önce dünyanın ekonomik dönü!ümüne ili!kin genel bir panaroma çizmek yerinde olacaktır. Mevcut dengelerin hangi noktaya evirilebilece"ine ili!kin öngörüde bulunabilmek için küresel politik ekonominin dönü!ümüne dair üç tespitte bulunmak gerekmektedir. A!a"ıda bu tespitler maddeler halinde sıralanmaktadır. 1. Dünya ekonomisinin geli!im çizgisi tarihsel perspektiften ele alındı"ında görülmektedir ki içinden geçti"imiz süreçte dünyanın ekonomik merkezi Transatlantikten Pasifike do"ru kaymaktadır. Financial Times ın ünlü ekonomi yazarı Martin Wolf un yazdı"ı gibi; [Asya nın yükseli!i] geçen yirmi-otuz yılda oldu#u gibi devam ederse, Avrupa nın ve sonrasında ondan devasa biçimde sürgün veren Kuzey Amerika nın o iki yüzyıllık küresel egemenli#i sona erecektir. Japonya, gelece#in Asya da oldu#unun habercisi olmaktan öte geçemedi; dünyayı dönü!türemeyecek ölçüde küçük ve içe kapanık bir ülke oldu#unu kanıtladı. Onun arkasından gelenlerse, hepsinden önce Çin, bu özellikte olmadıklarını ortaya koyuyorlar ( ) Avrupa küresel ekonominin geçmi!ini, ABD bugününü, Çin in güdümündeki Asya ise!"#$#&'()*(#'(+,-'.(/('-01'2134!! "(!