MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ

Transkript

1 MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ Doç. Dr. Hasan Hüseyin ERDEM Y.T.Ü MAKİNA FAKÜLTESİ Makina Mühendisliği Bölümü Hidromekanik ve Hidrolik Makinalar Anabilim Dalı A Blok 505a numaralı oda

2 MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ 1. HAFTA 2. HAFTA Mühendislik Ekonomisi, Karar Almadaki Rolü ve Prensipleri 3. HAFTA Bileşik Faiz, Nominal ve Efektif Faiz 4. HAFTA Tek Ödeme ve Üniform Seri Ödeme Faktörleri 5. HAFTA Aritmetik ve Gometrik Ödeme Faktörleri 6. HAFTA Bugünkü ve Gelecek Değer Analizi 7. HAFTA Yıllık Değer Analizi 8. HAFTA Ara Sınav 9. HAFTA Geri Ödeme Oranı 10. HAFTA Kar/Maliyet Analizleri 11. HAFTA Enflasyon, Fiyat İndeksleri ve İskonto Oranı 12. HAFTA Bir Değere Getirilmiş Maliyet Analizleri 13. HAFTA Uygulama 14. HAFTA Ara Sınav 15. HAFTA Bilgisayar Destekli Hesaplama

3 MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ 1. Mühendislik Ekonomisi Ethem Tolga, Cengiz Kahraman 2. Enerji Maliyeti, Bahri Şahin, Nejat Aybers

4 YATIRIMLARIN EKONOMİK DEĞERLERİNİ ÖLÇME

5 EKONOMİK DEĞERİ ÖLÇME Mühendislik ekonomisi, teknik projelerin masraflarının ve gelirlerinin sistemli bir şekilde değerlendirilmesidir. Bu amaçla mühendisler, proje ve yatırımların ekonomik değerlerini ölçmek, alternatifleri bu ölçülerle karşılaştırmak ve en uygununu belirlemekten sorumludurlar. Alternatiflerin ekonomik değerlendirmesi için belirtilen süredeki nakit akışı tahminlerine ve en iyi alternatif seçmek bir kritere ihtiyaç vardır. Alternatifler bir belirtilen amacı gerçekleştirmek için proje önerileri neticesinde geliştirilir. Ancak bazı projeler teknik ve ekonomik açıdan uygun iken bazıları uygun olmayabilir.

6 EKONOMİK DEĞERİ ÖLÇME Mühendislik ekonomisi, teknik projelerin masraflarının ve gelirlerinin sistemli bir şekilde değerlendirilmesidir. Bu amaçla mühendisler, proje ve yatırımların ekonomik değerlerini ölçmek, alternatifleri bu ölçülerle karşılaştırmak ve en uygununu belirlemekten sorumludurlar. Alternatiflerin ekonomik değerlendirmesi için belirtilen süredeki nakit akışı tahminlerine ve en iyi alternatif seçmek bir kritere ihtiyaç vardır. Alternatifler bir belirtilen amacı gerçekleştirmek için proje önerileri neticesinde geliştirilir. Ancak bazı projeler teknik ve ekonomik açıdan uygun iken bazıları uygun olmayabilir.

7 EKONOMİKDEĞERLENDİRMEYÖNTEMLERİ 1. BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ 2. YILLIK DEĞER YÖNTEMİ 3. GELECEK DEĞER YÖNTEMİ 4. GERİ ÖDEME ORANI 5. KAR/YATIRIM ORANI 6. GERİ ÖDEME SÜRESİ

8 EKONOMİKDEĞERLENDİRMEYÖNTEMLERİ İki farklı nakit akışı vardır: 1.Masraflar: Nakit akışında sadece masraflar vardır. Karar almada masraflar değerlendirilir. 2. Gelirler ve Masraflar: Nakit akışında hem gelirler hem de masraflar vardır. Karar almada gelirler ile giderlerin farkı olan net kar kullanılır. Karşılaştırılması yapılan alternatiflerin nakit akış tipleri birbiri ile aynı olmalıdır.

9 EKONOMİKDEĞERLENDİRMEYÖNTEMLERİ Ekonomik değerlendirmede iki farklı durum vardır. 1.Çoklu alternatif içinden seçim: Çok sayıdaki alternatif birbiri ile karşılaştırılarak sadece biri seçilir. 2. Bağımsız projelerin değerlendirilmesi: Birden daha fazla seçim yapılabilir. Burada her projenin ayrı ayrı yapılıp yapılmayacağı kararı alınır.

10 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ (PW) Mühendislik proje ve yatırımlarının ekonomik değerlendirilmesinde sıkça kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde referans tarih olarak bugünkü tarih seçilir. Bu nedenle bu tarihten sonra yapılan tüm nakit akışlarının bugünkü ekonomik eşdeğeri belirlenerek toplanır. Böylece proje yada yatırımın ekonomik ömrü içerisinde yapılan tüm masrafların yada net karların bugünkü değerlerini bulur. Farklı alternatifler için hesaplanan bugünkü değerler karşılaştırılarak ekonomik uygunluk yada ekonomik olarak en iyi alternatif kararı verilir.

11 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ Bugünkü değeri hesaplamada aşağıdaki işlemler yapılır 1. Hesaplamada kullanılacak faiz oranına (i) karar verilir. Bu değer yatırımdan beklenen kar oranını göstermektedir. Genellikle minimum kabul edilebilir kar oranı(mkko) kullanılır. 2. Projenin ekonomik ömrü tahmin edilir(n) 3. Ekonomik ömür içindeki nakit akışı( gelirler ve giderler) tahmin edilir 4. Net nakit akışı( Gelirler Masraflar) hesapla periyotları için belirlenir 5. Her bir alternatifin nakit akışının toplam bugünkü eşdeğeri bulunur.

12 KARAR VERME 1. Tek alternatif varsa,net karın bugünkü değeri sıfırdan büyük ise (N PW > 0) ekonomik olarak uygundur. 2. Çoklu alternatif var ise ; 1. Net karın bugünkü değeri en büyük olan alternatif 2. Masrafların bugünkü değeri en küçük olan alternatif ekonomik olarak uygundur.

13 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ Alternatifler arasında maliyet karşılaştırılması yapılıyorsa; %i n C 1 C 2 C n C pw sienküçükalternatifekonomikolarakenuygunalternatiftir. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) = = = = + = + = = n t t n t t t n t t t pw C i C i C C 0 ) ( 0 ) ( 0 ) ( n n pw t) (P/F,i, 1 1 i 1 C... i 1 C i 1 C i 1 C C C PW

14 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ Alternatifler arasında karlılık karşılaştırılması yapılıyorsa; B 1 B 2 B n n C 0 C 1 C 2 C n C PW N pw = n n t ( B t) C( t) )( 1+ i) = ( B( t) C( t) ) t= 0 (.(P/F,i, t) t= 0 N pw sienbüyükalternatifekonomikolarakenuygunalternatiftir.

15 KARAR VERME Aşağıda net karın bugünkü değeri verilen alternatifler için a) Çoklu seçim b) Bağımsız projeler olmaları durumu için ekonomik olarak uygun olanı belirleyiniz. Proje Bugünkü değer A $30,000 B $12,500 C $-4,000 D $ 2,000 ÇÖZÜM: (a) En büyük bugünkü değere sahip olan A alternatifi (b) PW > 0 olan A, B ve D projeleri

16 KARAR VERME X alternatifinin ilk yatırım masrafı 20,000$,yıllık işletme maliyeti 9,000$ ve hurda bedeli 5 yıl sonra 5,000$dır. Y alternatifinin ilk yatırım masrafı 35,000$,yıllık işletme maliyeti 4,000 $ ve hurda bedeli 5 yıl sonra 7,000 $dır. Yıllık minimum kar oranı %12 olduğuna göre uygun olan alternatifi belirleyiniz. PW X = -20, (P/A,12%,5) (P/F,12%,5) = -$49,606 PW Y = -35, (P/A,12%,5) (P/F,12%,5) = -$45,447 Uygun alternatif Y

17 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 14: Bir takım tezgahları atölyesi devren satılmaktadır. İki alternatif ödeme planı bulunmaktadır. I. Alternatifte toplam TL, peşin TL ve geri kalan 6 eşit taksitte ödenecektir. II. Alternatifte ise peşin ödemesiz 6 eşit taksit ile TL ödenecektir. Minimum kar oranı %12 olduğuna göre bugünkü değer yöntemini kullanarak uygun olan alternatifi belirleyiniz.

18 ÖRNEK 14: Nakit akışları: BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ 350, , , , , , , , , , , , , , , , , ,000 50, ,000 50,000 50,000 50,000 50,000 50, , alternatif 2. alternatif

19 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 14: 1. ALTERNATĐF YIL SONU (t) P/F (1+i) -t YIL SONU ÖDEMESĐ (t) ŞĐMDĐKĐ DEĞERĐ , , ,000 44, ,000 39, ,000 35, ,000 31, ,000 28, ,000 25, TOPLAM 600, , ALTERNATĐF YIL SONU (t) P/F (1+i) -t YIL SONU ÖDEMESĐ (t) ŞĐMDĐKĐ DEĞERĐ ,000 98, ,000 87, ,000 78, ,000 69, ,000 62, ,000 55, TOPLAM 660, ,254.81

20 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 15: Bir denizcilik işletmesinde kullanılmak üzere bir adet kuru yük gemisi satın alınacaktır. Teklif edilen iki alternatifin özellikleri aşağıdaki gibidir. Beklenen kar oranı %15 olduğuna göre 10 yıllık değerler için net karın şimdiki değerine göre hangi alternatifin daha uygun olduğunu belirleyiniz. I. ALTERNATĐF II. ALTERNATĐF Toplam satın alma bedeli Tamir Đhtiyacı (1 yıl) Đstenilen Peşinat Yıllık ödeme (10 Yıl ) Yıllık işletme masrafları Ara Tamir Đhtiyacı (5. Yıl ) Yıllık navlun geliri Hurda bedeli bedeli ( 10.Yıl)

21 GELECEK DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 21: 1. ALTERNATĐF YIL SONU (t) F/P Satın alma Tamir Đşletme GĐDERLER GELĐR NET KAR NET (1+i) n-t KARIN GD (300.00) (1,213.67) (500.00) (1,758.94) , TOPLAM 1, ,800 5,000 2,200 2,160.88

22 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 15: 1. ALTERNATİF Toplam satın alma bedeli Tamir Đhtiyacı (1 yıl) Đstenilen Peşinat Yıllık ödeme (10 Yıl ) Yıllık işletme masrafları I. ALTERNATĐF II. ALTERNATĐF Ara Tamir Đhtiyacı (5. Yıl ) Yıllık navlun geliri Hurda bedeli bedeli ( 10.Yıl) YIL P/S Satın alma Tamir Đşletme GĐDERLER GELĐR NET KAR GĐDERLER GELĐRLER NET KAR SONU (t) (1+i) -t BD BD BD (300.00) (300.00) (500.00) (434.78) , TOPLAM 1, ,800 5,000 2,200 1,664 2,

23 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 15: Toplam satın alma bedeli Tamir Đhtiyacı (1 yıl) Đstenilen Peşinat Yıllık ödeme (10 Yıl ) Yıllık işletme masrafları I. ALTERNATĐF II. ALTERNATĐF Ara Tamir Đhtiyacı (5. Yıl ) Yıllık navlun geliri Hurda bedeli bedeli ( 10.Yıl) ALTERNATĐF YIL SONU (t) P/S Satın alma Tamir Đşletme GĐDERLER GELĐR NET KAR GĐDERLER (1+i) -t BD GELĐRLER BD NET KAR BD (600.00) (600.00) (100.00) (49.72) ,400 1, TOPLAM 2, ,400 4,000 6,800 2,800 2,305 3,

24 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 16: Satışa arz edilen alternatif iki gemiden birisi satın alınacaktır. Gemilerin birisi yeni diğeri ise 7 yaşındadır. Bugünkü tarih itibarı ile yeni geminin fiyatı 10 milyon $ ve yıllık işletme giderleri 2 milyon $dır. Eski geminin fiyatı 6milyon $ ve yıllık işletme giderleri 2.5 milyon $ dır. İki geminin de yıllık işletme giderlerinin % 10 oranında artacağı tahmin edilmektedir. Satın alınan gemilerin 10 yıl çalıştırılacağı ve 10. yılın sonunda yeni gemi 8 milyon $ ve eski gemi 4 milyon $'a satılabileceği tahmin edilmektedir. Yıllık iskonto oranı %5 olduğuna göre hangi geminin ekonomik olarak uygun olduğunu belirleyiniz. I. ALTERNATĐF II. ALTERNATĐF Toplam satın alma bedeli 10,000,000 6,000,000 Yıllık işletme masrafları 2,000,000 2,500,000 Đşletme masraflarının artış oranı 10% 10% Hurda bedeli bedeli ( 10.Yıl) 8,000,000 4,000,000

25 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 16: 1. ALTERNATĐF YIL SONU (t) P/F Satın alma Đşletme masrafları Hurda (1+i) -t Bedeli GĐDERLER Masrafların BD ,000,000 10,000,000 10,000, ,000,000 2,000,000 1,904, ,200,000 2,200,000 1,995, ,420,000 2,420,000 2,090, ,662,000 2,662,000 2,190, ,928,200 2,928,200 2,294, ,221,020 3,221,020 2,403, ,543,122 3,543,122 2,518, ,897,434 3,897,434 2,637, ,287,178 4,287,178 2,763, ,715,895 8,000,000-3,284,105-2,016,155 TOPLAM 10,000,000 31,874,849 8,000,000 33,874,849 28,782,009

26 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 16: 2. ALTERNATĐF YIL SONU (t) P/S Satın alma Đşletme masrafları Hurda (1+i) -t Bedeli GĐDERLER Masrafların BD ,000,000 6,000,000 6,000, ,500,000 2,500,000 2,380, ,750,000 2,750,000 2,494, ,025,000 3,025,000 2,613, ,327,500 3,327,500 2,737, ,660,250 3,660,250 2,867, ,026,275 4,026,275 3,004, ,428,903 4,428,903 3,147, ,871,793 4,871,793 3,297, ,358,972 5,358,972 3,454, ,894,869 4,000,000 1,894,869 1,163,285 TOPLAM 6,000,000 39,843,562 4,000,000 41,843,562 33,160,991

27 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 17: Bir firma $ a 800 BG de bir ekskavatör almayı planlamaktadır. Dolar olarak sermaye maliyeti %8 dir. Bu makinanın ekonomik 10 yıldır. Makinadan ilk yıl beklenen gelir $ ve sonraki her yıl %7 oranında artacaktır. Yıllık bakım giderleri 5.000$ ve hurda bedeli $ olarak tahmin edildiğine firma bu ekskavatörü almalımıdır? I. ALTERNATĐF Toplam satın alma bedeli 200,000 Yıllık işletme masrafları 5,000 Đlk yıl geliri 35,000 Đşletme masraflarının artış oranı 7% Hurda bedeli bedeli ( 10.Yıl) 30,000

28 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 17: YIL SONU (t) P/F Satın alma Đşletme masrafları Gelirler Hurda (1+i) -t Bedeli Net Kar Net Karın BD , , , ,000 35,000 30,000 27, ,000 37,450 32,450 27, ,000 40,072 35,072 27, ,000 42,877 37,877 27, ,000 45,878 40,878 27, ,000 49,089 44,089 27, ,000 52,526 47,526 27, ,000 56,202 51,202 27, ,000 60,137 55,137 27, ,000 64,346 30,000 89,346 41,385 TOPLAM 91,244

29 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ Bugünkü değer yöntemi, ekonomik ömrü yada ödeme süresi eşit olmayan alternatiflerin karşılaştırılmasında doğrudan kullanılamaz. Ekonomik ömrü yada ödeme süresi eşit olmayan alternatiflerin karşılaştırılmasında bugünkü değer yöntemi kullanılırken bazı düzeltme yöntemleri kullanılmalıdır.

30 1.YÖNTEM: BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ 1. Adım: Ömrü yada ödeme süresi daha kısa olan alternatifin bugünkü değeri (C PW ) hesaplanır. (1. alternatifin ekonomik ömrü kısa olsun) C PW n1 t ( 1 + i) =, 1 = C ( t ) C (t) (P/F, i, t) t= 0 n1 t= 0 2. Adım: Ömrü yada ödeme süresi daha uzun olan alternatifin bugünküdeğeri(c PW )hesaplanır. C PW n2 t= 0 ( ) t 1+ i =, 2 = C( t ) C (t) (P/F, i, t) n2 t= 0

31 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ 3. Adım: Ömrü yada ödeme süresi daha uzun olan alternatifin yıllık C PW değeri(c AW )hesaplanır. n2 n2 n2 t ( ) ( 1+ i). i, 2 = C( t ) 1+ i = C(t) (P/F, i, t) n2 0 ( 1+ ) t= i 1 t= 0.(A/P,i, n2) 4. Adım: Ömrü yada ödeme süresi daha uzun olan alternatifin düzeltilmiş bugünkü değeri, ekonomik ömrü kısa olan alternatifin ömrü kadarlık süredeki yıllık değerler kullanılarak (C PW,2(n1) ) hesaplanır. C PW n2 n2 n1 n2 t ( ) ( 1+ i). i ( 1+ i) 1, 2( n1) = C( t ) 1+ i == C (t) (P/F, i, t) n2 n1 0 ( 1+ ) 1 ( 1+ ) t= i i. i t= 0.(A/P,i, n2).(p/a, i, n1).

32 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ 2.YÖNTEM : Alternatiflerin ömürleri yada ödeme sürelerini eşitlemek için ortak çarpan bulunur ve ömürler bu çarpanlar ile eşitlenir. Alternatifler için yapılan masraflar tekrarlanır. a.n1= b.n2 1. Alternatif a defa 2. Alternatif b defa tekrarlanır. C C PW,1( a. n1) PW,2( b. n2) = = a. n1 t= 0 b. n2 t= 0 C C ( t) ( t) ( 1+ i) t b. n2 t ( 1+ i) = C (P/F,i, t) = t= 0 a.n1 t= 0 C (t) (t) (P/F,i, t)

33 2.YÖNTEM: BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ n n n n2

34 BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ 2.YÖNTEM: n1 n1+1 n1+2 2.n1 C 1 C 0 C 2 C n1 C 0 C 1 C 2 C n1 C PW, n2 n2+1 2.n2 n2+2 2.n2+1 2.n2+2 3.n2 C 1 C 0 C 2 C n2 C 1 C 0 C 2 C n2 C 0 C 1 C 2 C n2 C PW,2

35 Örnek Aşağıda verilen iki alternatiften ekonomik olarak uygun olanı i = %10 için belirleyiniz. Đlk Yatırım, $ Yıllık işletme masrafı $/yıl Hurda bedeli, $ Ekonomik ömür, yıl A Makinası B Makinası 20,000 30, ÇÖZÜM: EKOK= 6 Yıl; A Makinasının 3 yıl sonra aynısından bir tane daha alınacağı varsayılır. PW A = -20, (P/A,10%,6) 16,000(P/F,10%,3) (P/F,10%,6) = $-68,961 PW B = -30, (P/A,10%,6) (P/F,10%,6) = $-57,100 B Makinası ekonomik olarak daha uygun 20,000 4,000 (3. yılda)

36 YILLIK DEĞER YÖNTEMİ Bu yöntemde, proje yada yatırımın ekonomik ömrü içerisinde yapılan tüm masraflar yada net karlar yıllık eşit ve periyodik ödemeler serisine dönüştürülür n n C 0 C 1 C 2 C n C AW C AW C AW C AW C AW C PW

37 YILLIK DEĞER YÖNTEMİ Alternatifler arasında maliyet karşılaştırılması yapılıyorsa; C AW n n n t ( ) ( 1+ i). i ( 1+ i). i ( t) 1+ i = C. = C (t) (P/F, i, t) n PW n ( 1+ i) 1 ( 1+ i) 1 t= 0 n = C t= 0.(A/P,i, n) C AW sienküçükalternatifenuygunalternatiftir. alternatiftir n n C 0 C 1 C 2 C n C AW C AW C AW C AW C AW C PW

38 YILLIK DEĞER YÖNTEMİ Alternatifler arasında karlılık karşılaştırılması yapılıyorsa; N AW ( 1+ i) n ( 1+ i) ( 1+ i) n ( 1+ i) n n n n t. i. i = ( B( t) C( t) )(. 1+ i) = NPW. = (t) (t) t= t= 0 ( B C ).(P/F, i, t).(a/p,i, n) N AW sienbüyükalternatifekonomikolarak ekonomik olarak enuygunalternatiftir. B 1 B 2 B n N AW N AW N AW N AW N AW n n C 0 C 1 C 2 C n

39 YILLIK DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 18: Bir fabrikanın satın alınması düşünülen yeni imalat sistemi için iki alternatif bulunmaktadır. Birinci alternatifinin ilk yatırım bedeli TL olup yıllık işletme giderleri TL dir. İkinci alternatifinin ilk yatırım bedeli TL olup yıllık işletme giderleri TL dir. Yıllık iskonto oranı%10 olduğuna göre, yıllık değer yöntemi ile ekonomik ömrü 30 yıl alarak ekonomik olan alternatifi belirleyiniz.

40 YILLIK DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 18: 1. ALTERNATĐF YIL SONU (t) P/F Satın alma Đşletme masrafları Giderler Giderlerin BD Yıllık Değer (YD) (1+i) -t , , , ,000 12,000 10,909 56, ,000 12,000 9,917 56, ,000 12,000 9,016 56, ,000 12,000 8,196 56, ,000 12,000 7,451 56, ,000 12,000 6,774 56, ,000 12,000 6,158 56, ,000 12,000 5,598 56, ,000 12,000 5,089 56, ,000 12,000 4,627 56, ,000 12,000 4,206 56, ,000 12,000 3,824 56, ,000 12,000 3,476 56, ,000 12,000 3,160 56, ,000 12,000 2,873 56, ,000 12,000 2,612 56, ,000 12,000 2,374 56, ,000 12,000 2,158 56, ,000 12,000 1,962 56, ,000 12,000 1,784 56, ,000 12,000 1,622 56, ,000 12,000 1,474 56, ,000 12,000 1,340 56, ,000 12,000 1,218 56, ,000 12,000 1,108 56, ,000 12,000 1,007 56, ,000 12, , ,000 12, , ,000 12, , ,000 12, ,553 TOPLAM 533,123

41 YILLIK DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 18: 2. ALTERNATĐF alma Đşletme masrafları Giderler Giderlerin BD Yıllık Değer (YD) YIL P/F Satın SONU (t) (1+i) -t , , , ,000 15,000 13,636 54, ,000 15,000 12,397 54, ,000 15,000 11,270 54, ,000 15,000 10,245 54, ,000 15,000 9,314 54, ,000 15,000 8,467 54, ,000 15,000 7,697 54, ,000 15,000 6,998 54, ,000 15,000 6,361 54, ,000 15,000 5,783 54, ,000 15,000 5,257 54, ,000 15,000 4,779 54, ,000 15,000 4,345 54, ,000 15,000 3,950 54, ,000 15,000 3,591 54, ,000 15,000 3,264 54, ,000 15,000 2,968 54, ,000 15,000 2,698 54, ,000 15,000 2,453 54, ,000 15,000 2,230 54, ,000 15,000 2,027 54, ,000 15,000 1,843 54, ,000 15,000 1,675 54, ,000 15,000 1,523 54, ,000 15,000 1,384 54, ,000 15,000 1,259 54, ,000 15,000 1,144 54, ,000 15,000 1,040 54, ,000 15, , ,000 15, ,780 TOPLAM 516,404

42 YILLIK DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 19: Bir işletmede ihtiyaç duyulan bir makine için A ve B seçenekleri mevcuttur. A makinasının fiyatı TLdir. B makinasının fiyatı ise TL dir. A Makinasının ömrü 12yıl vehurdadeğeri TLdir.BMakinasının ömrü 20yıl ve hurdadeğeri TLdir. İşletme bakım giderleri ise sırası ile TLve TL dir. Minimum kar oranı%15 olduğuna göre; a) Yıllık değer yöntemini kullanarak ekonomik olarak uygun olan makinayı belirleyiniz. b) Bugünkü değer yöntemini kullanarak ekonomik olarak uygun olan makinayı belirleyiniz.

43 YILLIK DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 19: A. Makinesi YIL SONU (t) P/F Satın alma Đşletme masrafları Hurda Bedeli Giderler Giderlerin BD Yıllık Değer (YD) (1+i) -t , , , ,000 25,000 21,739 78, ,000 25,000 18,904 78, ,000 25,000 16,438 78, ,000 25,000 14,294 78, ,000 25,000 12,429 78, ,000 25,000 10,808 78, ,000 25,000 9,398 78, ,000 25,000 8,173 78, ,000 25,000 7,107 78, ,000 25,000 6,180 78, ,000 25,000 5,374 78, ,000 60,000-35,000-6,542 78,275 TOPLAM 424,301

44 YILLIK DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 19: B Makinesi alma Đşletme masrafları Hurda Bedeli Giderler Giderlerin BD Yıllık Değer (YD) YIL P/F Satın SONU (t) (1+i) -t , , , ,000 20,000 17,391 91, ,000 20,000 15,123 91, ,000 20,000 13,150 91, ,000 20,000 11,435 91, ,000 20,000 9,944 91, ,000 20,000 8,647 91, ,000 20,000 7,519 91, ,000 20,000 6,538 91, ,000 20,000 5,685 91, ,000 20,000 4,944 91, ,000 20,000 4,299 91, ,000 20,000 3,738 91, ,000 20,000 3,251 91, ,000 20,000 2,827 91, ,000 20,000 2,458 91, ,000 20,000 2,137 91, ,000 20,000 1,859 91, ,000 20,000 1,616 91, ,000 20,000 1,405 91, ,000 30,000-10, ,600 TOPLAM 573,354

45 ÖRNEK 19: 1. YÖNTEM B Makinesi YILLIK DEĞER YÖNTEMİ alma Đşletme masrafları Hurda Bedeli Giderler Giderlerin BD Yıllık Değer (YD) Düzeltme 1 YIL P/F Satın SONU (t) (1+i) -t , , , ,000 20,000 17,391 91,600 79, ,000 20,000 15,123 91,600 69, ,000 20,000 13,150 91,600 60, ,000 20,000 11,435 91,600 52, ,000 20,000 9,944 91,600 45, ,000 20,000 8,647 91,600 39, ,000 20,000 7,519 91,600 34, ,000 20,000 6,538 91,600 29, ,000 20,000 5,685 91,600 26, ,000 20,000 4,944 91,600 22, ,000 20,000 4,299 91,600 19, ,000 20,000 3,738 91,600 17, ,000 20,000 3,251 91, ,000 20,000 2,827 91, ,000 20,000 2,458 91, ,000 20,000 2,137 91, ,000 20,000 1,859 91, ,000 20,000 1,616 91, ,000 20,000 1,405 91, ,000 30,000-10, ,600 TOPLAM 573, ,528

46 GELECEK DEĞER YÖNTEMİ Bu yöntem, proje yada yatırımın ekonomik ömrü içerisinde yapılan tüm masrafların yada net karların değerlerini referans olarak seçilen gelecekteki bir tarih için bulur. C FW n C 0 C 1 C 2 C n

47 GELECEK DEĞER YÖNTEMİ Alternatifler arasında maliyet karşılaştırılması yapılıyorsa; C FW = n t= 0 C n n t ( t )( 1+ i) = C( t ) ( F / P, i, n t) t= 0 C FW sienküçükalternatifenuygunalternatiftir. C FW n C 0 C 1 C 2 C n

48 GELECEK DEĞER YÖNTEMİ Alternatifler arasında karlılık karşılaştırılması yapılıyorsa; N FW = n n n t ( B t ) C( t ))( 1+ i) = ( B( t ) C( t )) t= 0 (.( F / P, i, n t) t= 0 NFW si en büyük alternatif en uygun alternatiftir. N FW B 1 B 2 B n 1 2 n C 0 C 1 C 2 C n

49 GELECEK DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 20 (ÖRNEK 14): Bir takım tezgahları atölyesi devren satılmaktadır. İki alternatif ödeme planı bulunmaktadır. I. Alternatifte toplam TL, peşin TL ve geri kalan 6 eşit taksitte ödenecektir. II. Alternatifte ise peşin ödemesiz 6 eşit taksit ile TL ödenecektir. Minimum kar oranı %12 olduğuna göre gelecek değer yöntemini kullanarak uygun olan alternatifi belirleyiniz.

50 GELECEK DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 20: Nakit akışları: 350, , , , , , , , , , , , , , , , , ,000 50, ,000 50,000 50,000 50,000 50,000 50, , alternatif 2. alternatif

51 GELECEK DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 20: 1. ALTERNATĐF YIL SONU (t) P/F (1+i) -t YIL SONU ÖDEMESĐ (t) ŞĐMDĐKĐ DEĞERĐ F/P (1+i) n-t GELECEK DEĞER , , , ,000 44, , ,000 39, , ,000 35, , ,000 31, , ,000 28, , ,000 25, , TOPLAM 600, , , ALTERNATĐF YIL SONU (t) P/F (1+i) -t YIL SONU ÖDEMESĐ (t) ŞĐMDĐKĐ DEĞERĐ F/P (1+i) n-t GELECEK DEĞER ,000 98, , ,000 87, , ,000 78, , ,000 69, , ,000 62, , ,000 55, , TOPLAM 660, , ,670.79

52 GELECEK DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 21: Bir denizcilik işletmesinde kullanılmak üzere bir adet kuru yük gemisi satın alınacaktır. Teklif edilen iki alternatifin özellikleri aşağıdaki gibidir. Beklenen kar oranı %15 olduğuna göre 10 yıllık değerler için net karın gelecek değerine göre hangi alternatifin daha uygun olduğunu belirleyiniz. I. ALTERNATĐF II. ALTERNATĐF Toplam satın alma bedeli Tamir Đhtiyacı (1 yıl) Đstenilen Peşinat Yıllık ödeme (10 Yıl ) Yıllık işletme masrafları Ara Tamir Đhtiyacı (5. Yıl ) Yıllık navlun geliri Hurda bedeli bedeli ( 10.Yıl)

53 GELECEK DEĞER YÖNTEMİ ÖRNEK 21: 1. ALTERNATĐF YIL SONU (t) F/P Satın alma Tamir Đşletme GĐDERLER GELĐR NET KAR NET (1+i) n-t KARIN GD (300.00) (1,213.67) (500.00) (1,758.94) , TOPLAM 1, ,800 5,000 2,200 2, ALTERNATĐF YIL SONU (t) F/P Satın alma Tamir Đşletme GĐDERLER GELĐR NET KAR NET (1+i) n-t KARIN GD (600.00) (2,427.33) , (100.00) (201.14) ,400 1, , TOPLAM 2, ,400 4,000 6,800 2,800 3,659.24

54 GERİ ÖDEME ORANI Net karın bugünkü değerini istenen sürede 0 yapan faiz oranına geri ödeme oranı(iskonto oranı, minimum kar oranı) denilir. Bu yöntemde amaç amortisman süresi içerisinde yapılan kar ın sıfırlanmasıdır. Bu sayede yatırım amorti edilmiş olur. n t= 0 ( B C )( ) ( t) ( t) t r 1+ = 0 Bu yöntemin diğer yöntemlerden farkı ise, diğer yöntemlerde iskonto oranı baştan kabul edilirken bu yöntemde hesaplanan sonuç olmasıdır.

55 GERİ ÖDEME ORANI Bir yatırımın minimum kar oranı (i); sermaye maliyetidir. Sermaye maliyeti; bankadan alınan kredi nin faiz oranıdır. Bir yatırımın ekonomik açıdan uygun olabilmesi için geri ödeme oranının sermaye maliyetinden daha büyük olması gerekir. r>i

56 GERİ ÖDEME ORANI Farklı yatırım alternatifleri karşılaştırılırken, geri ödeme oranı yatırımın kar oranını gösterdiğinden hangi alternatifin daha büyük ise o alternatif uygun olur. r r > 2 > 1 i ise 2. alternatif uygundur.

57 GERİ ÖDEME ORANI Geri ödeme oranının belirlenmesi için aşağıdaki n. dereceden denklemin kökünün bulunması gereklidir. n t=0= 0 ( B C )( ) ( t) ( t) t r 1+ = 0

58 NEWTON-RAPHSON YÖNTEMİ Kök bulma yöntemleri içinde en çok kullanılan yöntemdir. Bu yöntemde kökün ilk tahmini x o noktasından teğet çizilir. Teğetin x eksenini kestiği nokta köke daha yakındır ve bir sonraki tahmin değeridir (x 1 ). Bir sonraki işlem bu yeni tahminden teğet çizerek x eksenini kestiği noktayı bulmaktır.

59 NEWTON-RAPHSON YÖNTEMİ x 1 tahmin değerini belirlemek için eğriye çizilen teğetin eğiminden yararlanılır. Teğetin eğimi; şeklinde yazılır. Eğim değeri aynı zamanda fonksiyonun türevinin ilk tahmin için değerine (f (x ))eşittir. 1 ) ( tan x x x f o o = α (f (x o ))eşittir. Eşitlikyazılırvex 1 değeridüzenlenirse; 1 ) ( ) ( ' tan x x x f x f o o o = = α ) '( ) ( 1 o o o x f x f x x = ) ( ' ) ( 1 i i i i x f x f x x = +

60 GERİ ÖDEME ORANI ÖRNEK 22: Bir firma TL'ye bir makine almıştır. Bu makinenin yıllık işletme masrafrları TL dir. Ekonomik ömrü 10 yıl olan makine ile yılda TL gelir elde etmeyi bekleyen firma için bu yatırımın geri ödeme oranını hesaplayınız. Toplam satın alma bedeli 1,000,000 Yıllık Đşletme Masrafları 50,000 Yıllık Gelir 200,000 Ekonomik Ömür 10 Yıl

61 GERİ ÖDEME ORANI ÖRNEK 22: YIL SONU (t) Satın alma Yıllık Đşletme Masrafları GĐDERLER GELĐR NET KAR 0 1,000,000 1,000,000 0 (1,000,000) 1 50,000 50, , , ,000 50, , , ,000 50, , , ,000 50, , , ,000 50, , , ,000 50, , , ,000 50, , , ,000 50, , , ,000 50, , , ,000 50, , ,000 TOPLAM 1,000, ,000 1,500,000 2,000,000

62 GERİ ÖDEME ORANI ÖRNEK 22: YIL SONU (t) Satın alma Yıllık Đşletme Masrafları GĐDERLER GELĐR NET KAR NET KARIN GD i+ i- 8% 10% NET KARIN GD 0 1,000,000 1,000,000 0 (1,000,000) (1,000,000) (1,000,000) 1 50,000 50, , , , , ,000 50, , , , , ,000 50, , , , , ,000 50, , , , , ,000 50, , , ,087 93, ,000 50, , ,000 94,525 84, ,000 50, , ,000 87,524 76, ,000 50, , ,000 81,040 69, ,000 50, , ,000 75,037 63, ,000 50, , ,000 69,479 57,831 TOPLAM 1,000, ,000 1,500,000 2,000,000 6,512 (78,315)

63 GERİ ÖDEME ORANI ÖRNEK 23: Bir villa $'a satın alınmış ve 9.500$'a tamirat yapılmıştır. Bu villa 7 yıl kiraya verilmiştir 7. yılın sonunda %5 satıcı komisyonu verildikten sonra $'a satılmıştır. Bu yatırımın geri ödeme oranını hesaplayınız. Bugünkü Değer Yıl Masraf Gelir Net Kar 17% 18% 19% % (109.00) (109.00) (109.00) (109.00) (109.00) TOPLAM (1.22) (0.00) r %

64 GERİ ÖDEME ORANI Geri ödeme oranı hesaplamaların da klasik nakit akışı ilk yıl (-) ve sonraki yıllar (+) şeklindedir. Bu şekildeki nakit akışında tek bir geri ödeme oranı değeri bulunur. Ancak bundan farklı olan bir nakit akışında denklemin birden fazla kökünün olması nedeniyle birden fazla geri ödeme oranı değeri bulunabilir. Böyle durumlara çoklu sonuç durumu denilir. Çoklu sonuç durumunda hangi değerin yatırımın gerçek geri ödeme oranı olduğu belirlenemez. Bu nedenle nakit akışının klasik nakit akışına dönüştürülmesi gerekir.

65 GERİ ÖDEME ORANI Örnek: NAKİT NPV GÖO1 9.99% GÖO %

66 GERİ ÖDEME ORANI Örnek: i 15% NAKİT Düzeltilmiş NPV 0.146

67 GERİ ÖDEME ORANI ÖRNEK 24: Aşağıdaki nakit akışının geri ödeme oranını faiz oranı %12 için hesaplayınız. Yıllar Nakit Akışı

68 GERİ ÖDEME ORANI ÖRNEK 24: Aşağıdaki nakit akışının geri ödeme oranını faiz oranı %12 için hesaplayınız. Yıllar Nakit Akışı Düzeltilmiş

69 GELİR/ MALİYET VEYA KAR- MALİYET ORANI (BCR) Yatırımın ömrü boyunca yapılan kar ların yada gelirlerin bugünkü değerinin, yapılan tüm masrafların bugünkü değerine oranıdır. Özellikle kamu yatırım ve projelerinin ekonomik değerlendirilmesinde ve karşılaştırılmalarında kullanılan bir yöntemdir.

70 GELİR/MALİYET ORANI (KMO) BCR 1 n t= 0 = n t= 0 B C ( t) ( t) ( 1+ r) ( 1+ r) t t Bir yatırımın yapılıp yapılacağına karar verilmesinde KMO 1 >1 olup olmadığına bakılır. FarklıalternatifleriçindeniseKMO 1 değerienbüyükolanseçilir.

71 KAR/MALİYET ORANI (KMO) ( )( ) ( ) = = + + = n t t t n t t t t r C r C B BCR 0 ) ( 0 ) ( ) ( Bir yatırımın yapılıp yapılacağına karar verilmesinde KMO 2 >0 olup olmadığına bakılır. FarklıalternatifleriçindeniseKMO 2 değerienbüyükolanseçilir.

72 KAR/MALİYET ORANI (KMO) ÖRNEK 15: Bir denizcilik işletmesinde kullanılmak üzere bir adet kuru yük gemisi satın alınacaktır. Teklif edilen iki alternatifin özellikleri aşağıdaki gibidir. Geçerli faiz oranı %15 olduğuna göre 10 yıllık değerler için gelir/maliyet ve kar/maliyet yöntemlerine göre hangi alternatifin daha ekonomik olduğunu belirleyiniz. I. ALTERNATĐF II. ALTERNATĐF Toplam satın alma bedeli Tamir Đhtiyacı (1 yıl) Đstenilen Peşinat Yıllık ödeme (10 Yıl ) Yıllık işletme masrafları Ara Tamir Đhtiyacı (5. Yıl ) Yıllık navlun geliri Hurda bedeli bedeli ( 10.Yıl)

73 KAR/MALİYET ORANI (KMO) ÖRNEK 15: 1. ALTERNATĐF YIL SONU (t) P/F Satın alma Tamir Đşletme GĐDERLER GELĐR NET KAR NET (1+i) -t KARIN BD GĐDERLERĐN BD GELĐRLERĐN BD (300.00) (300.00) (500.00) (434.78) , TOPLAM 1, ,800 5,000 2, , , BCR BCR2 0.32

74 KAR/MALİYET ORANI (KMO) ÖRNEK 15: 2. ALTERNATĐF YIL SONU (t) P/S Satın alma Tamir Đşletme GĐDERLER GELĐR NET KAR ŞĐMDĐKĐ (1+i) -t DEĞERĐ GĐDERLERĐN BD GELĐRLERĐN BD (600.00) (600.00) (100.00) (49.72) ,400 1, TOPLAM 2, ,400 4,000 6,800 2, , , BCR BCR2 0.39

75 GERİ ÖDEME SÜRESİ (GÖS) Diğer yöntemler zaman ve paranın zaman içersinde değer değişimini göz önüne almaktadırlar. Geri ödeme süresi yöntemi ise projenin zaman değerini göz önüne almadan, yapılan masrafların ne kadar sürede geri döneceğini göstermektedir. Başka bir ifade ile geri ödeme süresi, elde edilen gelirler ile yapılan masrafların eşit olduğu süreyi gösterir. n ( B ) t ) C( t ) t= 0 ( = 0

76 GERİ ÖDEME SÜRESİ (GÖS) Eğer zaman içerisinde yapılan gelirler sabit ise; n n= = t= 0 C( t ) B Eğer kar değeri yıllara göre farklılık gösteriyor ise zaman içindeki karlar toplanarak masraflar ile arasındaki fark kontrol edilerek değer bulunur.

77 KOJENERASYON Bir firma hem elektrik hem de prosesleri için ısı enerjisine ihtiyaç duymaktadır. Mevcut durumda elektrik ulusal şebekeden ve ısı enerjisi de doğal gaz yakıtlı bir kazandan karşılanmaktadır. Firmada çalışan enerji mühendisi yıllık tüketim miktarlarına baktıktan sonra toplam masrafları azaltabilmek için kojenerasyon sisteminin uygun olabileceğini düşünmektedir. Ön araştırmaları sonucunda gaz motorlu bir kojenerasyon sisteminin firmaları için uygun olabileceğini belirlemiştir. Aşağıdaki verilere göre kojenerasyon sisteminin uygun olup olmayacağını araştırınız. İHTİYAÇ Elektrik Isıl Enerji 55,000,000 kweh 45,000,000 kwth Mevcut Durum Artış Oranları Doğalgaz Fiyatı TL/m3 10% Elektrik Fiyatı 28.6 kr/kweh 5% Kazan verimi 85% Personel Masrafı 72,000 TL/Yıl 8% Bakım ve Yedek Parça 50,000 TL/Yıl 8.5% Büyük bakım (5 yılda bir) 500,000 TL 8.5% Alt Isıl Değer 34, kj/m3 İskonto oranı 8.3%

78 KOJENERASYON Kojenerasyon Artış Oranları Güç 8,780 kwe iç Tüketim Oranı 2.8% Net Güç kwe Elektrik Verimi 43.1% Termik Verim 46.69% Yıllık Çalışma Saati 6,450 saat/yıl Yağ+Diğer 78,000 TL/yıl 8% Sigarta bedeli 18,000 TL/Yıl Yatırım Bedeli 3,100,000 Avro Personel Masrafı 72,000 TL/Yıl 8% Bakım ve Yedek Parça 47,000 TL/Yıl 8.5% Büyük bakım (7. yılda ) 1,000,000 TL Büyük bakım (14. yılda ) 1,400,000 TL EURO 2.74 Amortisman yılı 20

79 AMORTİSMAN Bir tesisin kuruluşunda yapılan toplam yatırım masraflarının belirli bir sürede geri ödenmesi amacı ile, toplam masraflarının önceden belirlenmiş bir bölümünün sermaye maliyeti olarak her yıl işletme gelirlerinden ayrılması ve vergi dışı bırakılmasına AMORTİSMAN denilir.

80 AMORTİSMAN Amortisman miktarına etki eden faktörler; 1.Yatırım masrafı miktarı 2.Hurda bedeli 3.Ekonomik ömür Yıllık gelirlerden ayrılacak amortisman payının belirlenmesinde bir çok farklı yaklaşım ve yöntem kullanılabilir.

81 AMORTİSMAN Bu yöntemler içinde en çok kullanılanlar; 1. Yıllık sabit amortisman yöntemi 2. Lineer azalan amortisman yöntemi Yıllık sabit amortisman; ( ) ( ) ( ) = n n n a i i L i i i P C