TESTING TO RICARDIAN EQUIVALENCE PROPOSITONS FOR TURKISH ECONOMY

Transkript

1 Marmara Üniversiesi İ.İ.B.F. Dergisi YIL 009, CİLT XXVI, SAYI TÜRKİYE EKONOMİSİ İÇİN RİCARDO EŞİTLİĞİ HİPOTEZİ NİN TEST EDİLMESİ Erginbay UĞURLU Recep DÜZGÜN Öze Ricardo eşiliği konusu, makroekonomilerde yoğun bir eorik ve ampirik araşırmaya maruz kalmışır. Keynesyen makroekonomilere göre, kamu borcu ekonomi üzerinde önemli bir ekiye sahipir. Çünkü, ükeiciler kamu borcunu ne serve olarak görmekedirler. Diğer arafan, Ricardo eşiliğine göre, kamu borcundaki arış özel ükeimi eşvik emeyecekir. Bu yüzden, borçaki arış herhangi bir reel ekiye sahip olmayacakır. Bu çalışmanın amacı, Ricardo Eşiliği Hipoezi nin (REH) Türkiye de geçerli olup olmadığını es emekir. Çalışmada, REH nin geçerliliği zaman serisi meodundan yararlanılarak es edilmişir. Bu bağlamda elde edilen sonuçlar, Türkiye de REH nin reddedildiğini gösermekedir. Anahar Kelimeler: Ricardo eşiliği, ükeim, büçe açığı, kamu borcu. TESTING TO RICARDIAN EQUIVALENCE PROPOSITONS FOR Absrac TURKISH ECONOMY Ricardian Equivalence issue has been subjec o exensive heoreical and empirical research in macroeconomics. According o Keynesian macroeconomics, public deb has a significan effec on he economy since consumers see public deb as ne wealh. On he oher hand, according o Ricardian Equivalence, an increase in public deb can no simulae he privae comsumpion. Therefore, he increase in deb has no real effecs. The objecive of his paper is o es wheher he Ricardian Equivalence Proposiion (REP) holds in Turkey. In his paper, he validiy of REP will be esed using ime series mehods. Öğr. Gör., Hii Üniversiesi, İ. İ. B. F., İkisa Bölümü, erginbayugurlu@hii.edu.r Yrd. Doç. Dr., Erciyes Üniversiesi, İ. İ. B. F., İkisa Bölümü, rduzgun@erciyes.edu.r 99

2 Erginbay UĞURLU*Recep DÜZGÜN In his conex, resuls obained revealed ha he Ricardian Equivalence is rejeced for Turkey. Key Words: Ricardian equivalence, comsumpion, budge deficis, public deb.. Giriş Maliye poliikalarının makroekonomik değişkenler üzerindeki ekisi, ikisa lieraüründe, üzerinde en çok durulan konularında başında gelmekedir. Bu bağlamda emel sorun, maliye poliikalarının ekonomik isikrarın sağlanmasında akif bir rol oynayıp oynamayacağının belirlenmesidir. Söz konusu alanda ekonomislerin üzerinde hâlâ uzlaşma sağlayamadığı husus, borç yansızlığı ve kamu borcunun ekonomik birimlerin davranışını nasıl ekilediğidir. Bu araşırma alanı, emelde iki farklı boyua ilerlemekedir. Bunlardan birincisi, Keynesyen görüşür. Buna göre, vergi indirimiyle gerçekleşen kamu borcundaki bir arış, ekonomik birimlerin harcanabilir gelirini arırmaka, oplam alebi eşvik emeke, ükeimi canlandırmaka ve sonuç olarak kamu borcu faiz oranlarının yükselmesine ve özel yaırımın dışlanmasına neden olmakadır. 3 İkinci görüş, Ricardo Eşiliği Hipoezi (REH) olarak da bilinen Barro (97) nun görüşüdür. REH e göre, kamu borcundaki bir arış, özel sekör serveinde herhangi bir ilaveye yol açmayacakır. Onun yerine borçaki arış, borcun şimdiki değeriyle aynı mikarda, gelecekeki vergi yükünde bir arışa yol açacak diye algılanacakır. Özele, kamu borcundaki arış özel harcamayı değişirmeyecekir. Böylece, kamu borcundaki değişmeler fiya seviyesinde, çıkıda ve faiz oranlarında değişiklik yaramayacakır. Ancak Ricardo eşiliği için bir akım varsayımların da geçerli olması gerekmekedir. Her iki görüşen hangisinin geçerli olduğuna yönelik birçok ampirik çalışma yapılmışır. Bu çalışmalardan bazısı (Marinheiro 00, Afonso 999, Giorgioni ve Holden 003b vb.) Keynesyen görüşü deseklerken, bazısı da Ricardo eşiliği lehinde (Wheeler 999, Lucke 998, Giorgioni ve Holden 003a vb.) sonuçlar elde emişir. Ancak, konuyla ilgili arışma hem eorik zeminde hem de ampirik açıdan devam emekedir. Özellikle arışma, Ricardiyan görüşün oraya koyduğu varsayımlar üzerinde odaklanmakadır. REH nin geçerliğinin es edilmesine yönelik genel almamda iki uygulama alanı bulunmakadır. Bunlardan biri, oplam ükeim fonksiyonun ahmini şeklindedir. Diğeri ise, Euler denkleminin ahminine dayalıdır. Lieraürde, her iki yönemi de uygulayan çalışmalar vardır. Ülkemizde de konuyla ilgili arışmaların yapıldığı çalışmalar bulunmakadır. Bu çalışmalarda genelde ikiz açık olarak da bilinen, büçe açıklarının dış icare dengesi üzerindeki ekisi yoluyla REH es edilmeye çalışılmışır. Toplam ükeim fonksiyonun ahminine yönelik çalışma yeerince yokur. Bu nedenle, çalışmamız Türkiye lieraüründeki uygulama boşluğunu doldurması açısından önemlidir. Çalışmadaki emel 3 W. Kim, Review of Ricardian Equivalence: Theoreical and Empirical Sudies, Lieraure Synhesis, Vol., No.5,003, s.. M. Wheeler, The Macroeconomic Impacs of Governmen Deb: An Empirical Analysis of he 980s and 990s, Alanic Economic Journal, Vol. 7, No. 3, 999, s

3 amaç, REH nin Türkiye şarlarında geçerli olup olmadığını es emekir. Çalışmanın lieraüre uygun olması açısından, modelin seçiminde ve modelde yer alacak değişkenlerin belirlenmesinde, önceki çalışmalardan yararlanılmış ve 990:Q-007:Q3 dönemi inceleme konusu yapılmışır. REH nin es edilmesine yönelik bu çalışma dör bölümden oluşmakadır. İkinci bölümde, REH nin eorik çerçevesi sunulmuş ve lieraürde yapılan uygulamalı çalışmalardan örnekler verilmişir. Üçüncü bölümde, Ricardo Eşiliği Hipoezi Türkiye ekonomisi üzerinde es edilmişir. Daha sonra, elde edilen bulgular oraya konmuş ve sonuçlar arışılmışır.. Ricardo Eşiliği Hipoezi.. Teorik Çerçeve Kamu açıklarının kapaılmasına yönelik farklı finansman yolları bulunmakadır. Bunlardan en önemlileri hiç şüphesiz vergi gelirlerinin arırılması ve kamunun borçlanmasıdır. Her iki finansman şeklinin makroekonomik değişkenler üzerindeki ekisi ve ekonomik birimlerin davranışı üzerindeki yansımaları birbirinden farklı olmakadır. Açık finansmanıyla ilgili geleneksel Keynesyen görüşe göre, kamu borcundaki bir arış (vergi indirimi) özel sekör serveinin armasına yol açmakadır. Söz konusu serve arışı, özel kesim harcamalarını arırmakadır. Dolayısıyla, kamu borcu, ekonomide oplam alebin canlandırılmasında önemli bir rol oynamakadır. 5 Barro 6 (97), geleneksel görüşe alernaif bir görüş ileri sürmüşür. Bu görüş, daha sonra Ricardo eşiliği olarak anımlanmışır. Ricardo eşiliğinde ükeiciler, vergi indirimine asarruflarını arırarak epki vermekedirler. Aran özel asarruf, piyasaya yeni sürülen ahvillerin saın alınmasında kullanılmakadır. Bu durum, ükeicilere borcun ileride ödenmesinde gerekli olan kaynak için isenecek olan gelecekeki verginin ödenmesinde kullanılmak üzere bir kaynak oluşuracakır. Bu yüzden özel asarruf büçe açığı ile aynı mikarda aracak, böylece ulusal asarruf faizler de değişmeden kalacakır. 7 Açık bir ekonomide, büçe açıklarının cari ödemeler dengesi üzerinde de ekisi yokur. Büçe açığı sermayeyi dışlamamaka ve cari hesap dengesini de köüleşirmemekedir. Kamu borcu, özel sekörün ne serveini ekilemez ve bireyler kamu borcunu ileride ödenecek vergi olarak algılar. Bu yüzden, harcamalar veriyken, söz konusu harcamaların borç ve vergi ile finansmanı birbirine eşiir ve aynı anlama gelmekedir. 8 Ancak, REH nin geçerli olabilmesi için, çok sayıda varsayımın yapılması gerekmekedir. Bu varsayımlar şunlardır: - Vergileri ödemek zorunda olan vaandaşların sayısı sabiir. 5 Wheeler, a.g.m., s R. Barro, Are Governmen Bonds Ne Wealh?, Journal of Poliical Economy, Vol. 8, 97, s R. Ricciui, Assessing Ricardian Equivalence, Journal of Economic Survey, Vol. 7, No:, 003, s C. F. Marinheiro, Ricardian Equivalence: An Empirical Applicaion o The Poruguese Economy, Working Paper Universiy of Coimbra, March 00, s. 3. 0

4 Erginbay UĞURLU*Recep DÜZGÜN - Sermaye piyasası mükemmeldir. Herhangi bir borçlanma ve likidie sınırlaması yokur. Bireyler, hükümele aynı aynı oranda borç alıp verebilirler. 9 - Ekonomik birimler sonsuz yaşamakadırlar, ileriyi çok iyi görürler ve rasyoneldirler. - İleriye yönelik herhangi bir belirsizlik bulunmamakadır. Gelecekeki gelir akımları ve gelecekeki vergi yükleri bellidir. - Vergiler, göürü vergiden (lump sum) oluşmakadır. Vergiler bozucu nielike değildir. 0 - Kamu ükeimi başlangıç seviyesinde değişmeden kalmalıdır. - Borç servisi (ana para ve faiz ödemesi), sonraki döneme erelenen vergilerle finanse edilmelidir. Özele, bu varsayımlar alında ileriyi görebilen ekonomik birimler, kamu harcama düzeyini aynı düzeyde umak için daha fazla borçlanılarak finanse edilen bir vergi indiriminin, erelenmiş bir ödeme olduğunu düşünürler. Böylece vergi kesinisini asarruf ederler ve ükeimlerini arırmazlar. Borçlanma, sadece verginin zamanlamasını değişirir. Barro nun oraya koyduğu görüşe eorik ve ampirik birçok kakılar yapılmışır. En çok üzerinde durulan konu varsayımların geçersiz olduğuna yönelikir. Çünkü, varsayımlar geçersiz olduğunda Ricardo eşiliği emelden sarsılmakadır. Ricardiyan görüşe yapılan eleşiriler şunlardır: Öncelikle vergiler bozucu nielikeyse, ükeiciler likidie sınırlı iseler ve sermaye piyasasında bazı aksaklıklar varsa bu durumda da Ricardo eşiliği geçersiz olacakır. Diğer arafan, nüfus arışı sabi değildir ve kuşaklar arasında bir bağ yokur. Belirsizlik REH nin başarısızlığının bir diğer nedenidir. Yine sınırlı rasyonellike bir başka nedendir. Çocuksuz ailelerin varlığı da REH nin geçersiz olmasına yol açmakadır. 3 Hali hazırda, REH ile ilgili bir arafan eorik arışmalar devam emeke, diğer arafan REH nin geçerli olup olmadığına ilişkin ampirik çalışmalar yapılmakadır... Ricardo Eşiliği Hipoezi nin Tes Edilmesi REH bugüne kadar birçok çalışmada es edilmişir. Bu çalışmalar gelişmiş ülke, gelişmeke olan ülke ve farklı ülke gruplarının ekonomileri üzerine yapılmışır. Elde edilen es sonuçlarının bir kısmı REH i deseklerken, bir kısmı da bu hipoezi reddemekedir. Ayrıca, belli bir kriere göre (gelişmiş/gelişmeke olan ülke, az borçlu/çok borçlu vb.) al gruplara ayrılan ülkeler üzerine yapılan çalışmalarda da her iki yönde bulgular elde edilmişir. Tablo de, ikisa lieraüründe Ricado Eşiliği Hipoezini es eden çalışmaların genel bir değerlendirilmesi yapılmışır. 9 Gianluigi Giorgioni - Ken Holden, Does he Ricardian Equivalence Proposiion Hold in Less Developed Counries?, Inernaional Review of Applied Economics, Vol. 7, No., 003a, pp Kim, a.g.m.. s. 8. Marinheiro, a.g.m., s. 3. Kim, a.g.m.. 3 Ricciui, a.g.m.. 0

5 Tablo : Ampirik Çalışmaların Genel Bir Değerlendirmesi Yazar, Yıl Ülke Yönem Sonuç Bernheim, 987 GÜ,GOÜ Panel Veri REH geçerli Lucke, 998 Almanya Zaman Serisi REH geçerli Wheeler, 999 ABD Zaman Serisi REH geçerli Afonso, Ülke Panel Veri REH red Giorgioni ve Holden, 00 Marinheiro, 00 0 GOÜ Panel Veri REH geçerli Porekiz İndirgenmiş ükeim denklemi, Euler denklemi Porekiz REH red TR modeli -REH geçerli Pereleman ve Pesieau yaklaşımı- REH red. Giorgioni ve Holden, 003a 0 ülke Panel Veri REH geçerli Giorgioni ve Holden, 003 b G7 Zaman Serisi Almanya için REH red Heahcoe, 005 ABD Zaman serisi REH red REH in geçerliliğinin es edildiği çalışmalarda elde edilen bulgulardaki farklılıkların kaynağı öncelikle ekonomerik nedenlerdir. Bu durum, ahmin sonuçlarının ölçüm ve meodolojik konulara çok duyarlı olduğunu gösermekedir. Özellikle yanlış anımlama, ihmal edilen değişkenler veya dışsallık problemleri bazı kasayıların yanlı ahmin edilmelerine yol açmakadır. Sonuçların farklılığının bir diğer nedeni de Ricardo Eşiliği nin, karmaşık bir konu olmasıdır. Bu bağlamda, öncelikle eorik açıklamaların es edilebilir hipoezlere dönüşürülmesi gerekmekedir. Bu hipoezlerin kurulması kolay olmamakadır. Bu açıdan hipoezlerin oluşurulmasındaki zorluklar REH e ilişkin eslerde farklı sonuç vermekedir. 5 Diğer arafan REH esleri, meodolojik problemlerden de ekilenmekedir. Doğru veri seçimi, rendin harekeinin en iyi şekilde belirlenmesi ve geçerli esi oluşuran veya veriyi anımlayan uygun bir isaisiksel meodun kullanılmasındaki başarısızlık borç yansızlığının aleyhine sonuçlar buldurmaka ve çelişkili sonuçların elde edilmesine neden olmakadır. 6 REH nin geçerliliğini es eden çalışmalar, farklı yönemler kullanmakadır. Ancak, bunlardan en çok kullanılanı yapısal ükeim fonksiyonunun ahmini ve Euler denklemi yaklaşımıdır. Lieraürde her iki yönemi kullanan birçok çalışma bulunmakadır. Çalışmamız, ükeim fonksiyonunun ahminine dayalı olduğu için, lieraürde bu yönemin ve yöneme uygun modellerin yer aldığı çalışmaların kısa bir sunumu faydalı olacakır. Daha önce yapılan çalışmalar incelendiğinde, farklı değişkenleri içeren modellerin kullanıldığı görülmekedir. Kim, a.g.m., s T. Becker, Governmen Deb and Privae Consumpion: Theory and Evidence, Sockholm School of Economics Working Paper, No: 7, 995, s.. 6 Ricciui, a.g.m., s

6 Erginbay UĞURLU*Recep DÜZGÜN Feldsein (980) çalışmasında, Denklem. deki modeli ahmin emişir. C D + e. 0 Y W 3SSW G 5T 6TR 7 Burada C, oplam ükeim harcamasını; Y, cari geliri; W, özel servein piyasa değerini; SSW, gelecekeki sosyal güvenlik yardımlarını; G, oplam devle harcamalarını; T, oplam vergi gelirlerini; TR, devlein kişilere ransferlerini; D, oplam kamu borcunu ve e ise, haa erimini gösermekedir. Feldsein, Ricardo eşiliğinin kabulü için β < 0, β 5 = 0, β 6 = 0, β 3 = 0 ve β koşullarının geçerli olması gerekiğini ileri 7 sürmekedir. Yazar, yılları arasındaki döneme ilişkin yapığı analizde REH yi reddemekedir. 7 Bernheim (987), daha önce yapılan çalışmaları ele alarak bunları iki ana model (Denklem. ve Denklem.3) çerçevesinde özelemişir. Bu modellerin ilki: C α α ( α α α α W + X α + ε... = 0 + Y T ) + ( T G r D ) + 3G + D + 5 şeklindedir. Yukarıdaki modelde C, ükeimi; Y, ulusal geliri; T,vergi gelirini; G, devle harcamalarını; D, kamu borcunu; W, özel servei; r, faiz oranını; X, dışsal değişkenler vekörünü ve ε ise, haa erimini gösermekedir. Böylece; (Y-T), harcanabilir geliri; (T-G-rD) ise, büçe dengesi göserecekir. Birinci modelde α =0 hipoezinin sınanması, Ricardo eşiliği için gerekli görülmüşür. Çalışmada belirilen ikinci model ise: C = 0 Y T G r D ) 3G D 5 β ( W + X α + η.3 şeklindedir. İkinci modelin birinci modelden farkı, gayri safi gelir yerine ne gelirin kullanılmasıdır. Model de β =0 hipoezinin sınanmasıyla Ricardo eşiliği es edilmişir. 8 Bernheim (987) çalışmasında kendi modelini gelişirmişir. Yazar, C, özel ükeim; D, oplam kamu borcu; G, cari devle harcaması; DEF, cari açık; YG, cari GSYİH in gecikmeli GSYİH e oranının logariması; PG, cari nüfusun gecikmeli nüfusa oranının logariması ve Y, GSYİH nin yer aldığı Denklem. ü ahmin emişir. / Y DEF / Y G / Y D Y YG PG + ε... C 3 / 6 7 Bernheim (987), panel veri kullandığı çalışmasında ülkelerdeki farklılıkları göz önüne alarak bu ana model çerçevesinde farklı modeller kurmuşur. Örnek olarak; kamu borcu değişkeni modelden çıkarmış, açık değişkenini düzelerek modele eklemiş ve değişkenlerin farklarını almış, bu yolla yeni modeller elde emişir. Bu modellerde kasayıların anlamlılığı üzerinde durularak Ricardo denkliğini sınamışır. Denklem. de Ricardo eşiliği açısından önemli değişken büçe açığı kasayısıdır. Bu bağlamda, β =0 7 M. Feldsein, Governmen Deficis and Aggregae Demand, NBER Working Papers, No: 35, 980. s.. 8 B. D. Bernheim, Ricardian Equivalence: An Evaluaion of Theory and Evidence, NBER Working Papers No. 330, 987, s.. 0

7 hipoezinin reddedilememesi durumunda REH geçerli olmakadır. Çalışmadan elde edilen bulgular REH in geçerli olduğunu oraya koymuşur. Pereleman ve Pesieau (993) 9 fonksiyonunu ahmin emişir. C çalışmasında Denklem.5 deki ükeim α + α ( Y TX + α DEF + α W + α GB + ε = 0 ) 3 Burada, GB, kamu borcunu ve TX, vergi gelirini emsil emekedir. Bu modelde Ricardo eşiliği şu şekilde yorumlanmışır. α + α = 0 ve α = 0 hipoezlerinin geçerli olması durumunda REH kabul edilmekedir. Buna göre, dolarlık vergi almak yerine borç alındığında, alınan bu borcun cari ükeim üzerinde ekisi olmayacakır. Geleneksel Ricardo eşiliğinden farklı olarak Sanley (998) 0 8 ampirik çalışmayı incelemiş ve Ricardo eşiliğinin geçersizliği sonucuna varmışır. Sanley e göre Denklem.6 daki ükeim fonksiyonunda α = α = α 0 hipoezi es edilerek Ricardo eşiliği sınanabilir. C = = α + α Y + α Y + α G + α W + α TX + α GB + α TR + ε Afonso (999), borçlu (indebed) 70 ve az borçlu (less indebed) 06 olmak üzere oplam 76 ülkeyi incelediği çalışmasında farklı modellerle konuyu ele almışır. Öncelikle Denklem.7 deki ükeim modeli ahmin edilmişir. i i + δci + θai + γd i C + u i Burada C, oplam ükeimi; A, varlık sokunu ve D ise, borçlu ve daha az borçlu ülkeleri göseren kukla değişkeni gösermekedir. Kurulan modellerde serve değişkeninin poziif ekinsinin olmasının, REH nin incelenen ülkelerde geçerli olacağı belirilmişir. Bu ahminin ardından kukla değişkenin doğuracağı şüpheler olabileceğinden dolayı ilgili değişken modelden çıkarılmışır. Böylece Denklem.8; gruplar içi model ve havuzlanmış model yönemiyle üm ülkeler için ve ayrı ayrı ülke grupları için doğrusal ve logarimik değişkenlerle ekrar kurulmuşur. i i + δci + θai C + u i Denklem.8 in ahmin sonucuna göre, Avrupa ükeicisi için Ricardo davranışı varlığının kabul edilmesinin imkânsız olduğu görülmüşür 9 Pereleman Sergio - Pierre Pesieau, The Deerminans of The Ricardian Equivalence in he OECD Counries, in Verbon and Winden (eds.) (993), s T. D. Sanley, New Wine in Old Boles: A Mea-analysis of Ricardian Equivalence, Souhern Economic Journal, Vol. 6, No: 3, January 998, s Anónio Afonso, Public Deb Neuraliy and Privae Consumpion Some Evidence from he Euro Area, DGEP - Research and Forecasing Deparmen, Minisry of Finance, Working Papers, No., June 999, s

8 Erginbay UĞURLU*Recep DÜZGÜN Yazar, aynı çalışmasında bir başka model üzerinde de durmuşur. Kurulan yeni model ve değişkenlerin anımları su şekildedir: i defi 3divi yi 5 c popg + u...9 Denklem.9 da i, ülkeyi;, yılı; c, GSYİH in yüzdesi olarak özel ükeimi; def, GSYİH in yüzdesi olarak büçe açığını; div, GSYİH in yüzdesi olarak kamu borcunu; y, GSYİH in reel büyüme oranını ve popg, nüfusun büyüme oranını ifade emekedir. Yazar, çalışmasında 0 Avrupa ülkesi için panel veri analizi uygulamışır. Serve değişkeni olarak, borç ve M i kullanmış ve dönemine ai yıllık verilerle çalışmışır. Afonso (999), bu modelin es sonucunda β kasayısının poziif olduğunu ve isaisiksel olarak sıfıra eşi olmadığını ve bu sonucun REH ile açıkça çelişiğini belirmişir. Aynı modelde kamu borcu değişkenin dışlanması durumunda da sonucun değişmediği göserilmişir. Ayrıca, kamu borcu değişkeni isaisiksel olarak anlamlı değildir. Giorgioni ve Holden (00), denklem.0 u oluşurmuş ve REH in geçerli olması için β 5 = 0 koşulunun sağlanması gerekiğini vurgulamışır. Eğer β > 3 0 ise, kamu ve özel ükeimin birbirini amamlayıcı rol oynayacağını; ise β 3 < 0 her iki değişkenin birbirlerinin ikameleri olacağını belirmişir. C DEF G DD FD YG PG + ε Y Y Y Y Y Bu modelde Bernheim (987) den farklı olarak; DD, iç borç ve FD, dış borç değişkeni olmak üzere borç değişkeni ikiye ayrılmışır. Daha önceki çalışmalarda REH için, yukarıda verilen denklemde β 5 = 0 hipoezinin eşanlı esinin uygulanması gerekiği belirilse de, kasayıların ek ek isaisiksel anlamlılığı sınanmış ve REH in geçerli olduğu sonucuna varılmışır. 3 Giorgioni ve Holden (003a) aşağıdaki modelleri sınamışır. β Y DEF G D W + X u C + i i C Y DEF G DD FD 3 5 6YG 7 Y Y Y Y PG + u. C Y DEF G G 3( ) Perm.HP ( ) Temp.HP u...3 Y Y Y Y Y Denklem. ve Denklem. de kullanılan değişkenler daha önceki çalışmalarda kullanılan değişkenleri ve aynı anımları içermekedir. Denklem.3 de ise sadece, Perm.HP ve Temp.HP simgelerinin anımlanması yeerli olacakır. Bu simgeler sırasıyla sürekli devle harcamasının ve geçici devle harcamasının Hodrick Presco filresi DD FD Afonso, a.g.m., s Gianluigi Giorgioni - Ken Holden, Does The Ricardian Equivalence Proposiion Hold in Less Developed Counries?, Working Paper, Liverpool John Moores Universiy, January 00, s

9 ile düzelilmiş halleridir. Yazarlar; REH in kabul edilebilmesi için β 5 = 0 koşulunun geçerli olması gerekiğini vurgulamışlardır. Her üç denklem, SEK (Sıradan En Küçük Kareler), Sabi Ekiler, Rassal Ekiler modelleri kullanılarak ahmin edilmişir. Çalışmada 0 ane GOÜ ele alınmış ve panel veri analizi uygulanmışır. Tahmin sonucunda, SEK uygulanan model dışında sıfır hipoezi red edilememişir. Diğer bir ifadeyle, REH in geçerliliği yönünde bulgular elde edilmişir. Becker (995), çalışmasında Ricardo eşiliğini es emek için; C, özel ükeim; YD, sürekli gelir ve D, kamu borcunun yer aldığı Denklem. kullanmışır. Bu denklemde yer alan kamu borcunun kasayısının sınanması, REH esi için önemlidir. C YD D + ε... 0 Becker β =0 hipoezinin, Ricardo eşiliğini öne sürdüğünü belirmişir. 5 Ricardo eşiliğinin geçerliliğine ilişkin diğer çalışmalarda da hemen hemen benzer modeller ele alınmışır. Bu çalışmalarda elde edilen sonuçlar şu şekildedir. Lucke (998) 6, Almanya için yapığı çalışmada 960:-99: dönemini kapsayan veriler kullanmışır. Yazar, faiz oranı, döviz kuru ve icare dengesi gibi değişkenleri de ele alarak yapığı analizde, REH lehinde bulgular elde emişir. Marinheiro (00) 7, çalışmasında hem indirgenmiş ükeim fonksiyonunu hem de Euler denklemini kullanmışır. Özel ükeim, GDP, büçe açığı, ransfer harcaması, kamu ükeimi ve borç soku gibi birçok değişkeni ele almışır. Yazar, Kormendi nin modelini kullanarak yapığı es sonucunda Porekiz ekonomisi için REH yi desekleyici delil bulamamışır. Ancak, ransfer harcamasının yer aldığı aynı modeli es eiğinde ise, REH lehinde bulgulara ulaşmışır. Diğer arafan, Pereleman ve Pesieau yaklaşımını kullanarak es eiğinde ise, REH reddedilmişir. Giorgioni ve Holden (003b) 8, çalışmasında G7 ülkeleri için zaman serisi analizi yapmışır dönemini kapsayan yıllık verilerin kullanıldığı çalışmada kamu harcamaları, GSYİH, kamu geliri, hisse senedi piyasası endeksi ve özel ükeim değişkenleri ele alınmışır. Analiz sonucunda, İalya için genişlemeci mali konra lehine, Almanya için Keynesyen ekonomi lehine bulgular elde edilmişir. Diğer ülkeler için ise, çelişkili sonuçlara ulaşılmışır. Wheeler (999) 9, ABD için dönemini kapsayan analiz yapmışır. Kamu borcunun makroekonomik ekilerinin incelendiği çalışmada, zaman serisi yönemi kullanılmış ve birçok değişken ele alınmışır. Yapılan analiz sonucunda, REH deseklenmişir. Heahcoe (005) nin 30 ABD için yapığı çalışmadaki emel bulgusu şudur: Bozucu vergi ve sermaye piyasasında aksaklıkların bir arada olduğu modelin ahmini REH den önemli sapmalar oraya koymuşur. Bir başka deyişle, REH geçersizdir. Gianluigi Giorgioni - Ken Holden, a.g.m., 003a, s Becker, a.g.m., s.. 6 Bernd Lucke, Economeric Tess of Ricardian Equivalence: Resuls for Germany, Working Paper, Universia Hamburg, Germany, Marinheiro, a.g.m.. 8 Gianluigi Giorgioni - Ken Holden, Ricardian Equivalence, Expansionary Fiscal Conracion and he Sock Marke: A VECM Approach, Applied Economics, Vol. 35, 003b, s Wheeler, a.g.m.. 30 Jonahan Heahcoe; Fiscal Policy wih Heerogeneous Agens and Incomplee Markes, The Review of Economic Sudies, Vol. 7, No:, January 005, s

10 Erginbay UĞURLU*Recep DÜZGÜN 3. Türkiye Ekonomisi Üzerine Bir Uygulama 3.. Model ve Veri Sei Bu çalışmada kullanılan model ve değişkenler; lieraürde daha önce kullanılan ve yukarıda öze halinde verilen çalışmalardan derlenerek belirlenmişir. REH ile ilgili Türkiye de yapılan önceki çalışmalar, genelde büçe açığı ve dış icare dengesi üzerinden harekele konuyu ele almakadır. Tükeim fonksiyonundan harekele REH nin esine yönelik çalışma yeerince yokur. Dolayısıyla, çalışmada kullanılan model bu durum göz önüne alınarak belirlenmişir. Sonuç olarak, Türkiye ekonomisi için model, Denklem 3. deki gibi oluşurulmuşur. OZLT BYGS + u..3. BTAC 3DEVH DEVB 5 Denklem 3. de OZLT, özel ükeimi; BTAC, büçe açığını; DEVH, kamu harcamalarını; DEVB: kamu borcunu; GSBY, Reel GSYİH in cari GSYİH oranını gösermekedir. Görüldüğü üzere GSBY değişkeni bir oran olduğundan, Bernheim (987) de logariması alınmış olmasına karşın veri incelendiğinde (bkz: EK ), ayrıca logarimasının alınmasının değerleri oldukça düşüreceğinden, logarimasının alınmasına gerek görülmemişir. Kurulan regresyon modelinde β = 0 koşulunun geçerli olması halinde, Ricardo eşiliği geçerli olacakır. Ayrıca, β = 0 eşanlı esi de sınanarak REH analiz edilmişir. Bu iki boş hipoezinin reddedilememesi durumunda, Ricardo eşiliğinin geçerli olduğu kabul edilecekir. Çalışmada kullanılan veriler, TCMB Elekronik Veri Dağıım Sisemi nden (hp://evds.cmb.gov.r) alınmışır. Modelde yer alan üm değişkenlerin anımlaması ve kod numaraları EK. de yer almakadır. Kullanılan üm değişkenler, 987 yılı sabi fiyalarıyla hesaplanmış olup 990:Q-007:Q3 dönemine ai üç aylık verileridir. Özel ükeim değişkeni, GSYİH de yer alan özel nihai ükeim harcamaları serisi kullanılarak elde edilmişir. Büçe açığı verisi ise; 990:Q-007Q3 için konsolide büçe (Hazine) verisi, 00:Q-005:Q için konsolide büçe gelirleri-yeni anım (Maliye Bakanlığı) verileri ve 006:Q-007:3 için genel büçe dengesi ve finansmanı (Hazine) verileri içinden elde edilen büçe dengesi serisidir. Kamu harcamaları verisi, devlein nihai ükeim harcamalarından elde edilmişir. Kamu borcu verileri ise, dış borç soku ve iç borç soku verilerinin oplamından elde edilmişir. Ancak, dış borç sok verisi milyon USD olarak verildiği için, TCMB EVDS den alınan döviz kuru değişkeni ile bin YTL ye dönüşürüldüken sonra, iç borç soku verisi ile oplanmışır. GSYİH verisi, harcama yoluyla hesaplanmışır. Bu seri, Bernheim (987) de belirildiği gibi modelde kullanılacak büyüme serisi haline dönüşürülmesi amacıyla, önce logariması alınmış ardından büyüme serisi haline dönüşürülmüşür. Bu durumda bir gecikmeli fark alındığından dolayı modelin veri dönemi 990:Q-007:Q3 şeklinde olmuşur. i 08

11 3.. Uygulama ve Bulgular Granger ve Newbold (97) 3 makroekonomik verilerin çoğunun durağan olmadığını ve bu nedenden dolayı, düzey verilerle uygulanan regresyonun isaisiksel olarak anlamlılığını sınayan eslerin sonuçlarının yanılıcı olduğunu gösermişlerdir. Yazarlar, çalışmasında iki durağan olmayan, rassal yürüyüş içeren, birbiri ile korelasyonu olmayan y ve x serisini üremişir. Bu serilerden y nin bağımlı, x in bağımsız değişken olduğu modeli kurmuş ve Mone-Carlo simülasyonu yapmışlardır. Yapılan bu çalışma sonunda x değişkenin kasayısının isaisiksel olarak anlamsız çıkması gerekirken, yapılan denemelerin %75 inde paramerenin sıfıra eşiliğini söyleyen boş hipoez red edilememişir. Görüldüğü gibi kurulan regresyon modellerine uygulanan sınamalarının geçerliliği için durağan serilerle çalışmak gerekmekedir. Bu nedenle, modelin es edilmesinden önce, kullanılan verilerin durağanlıklarının araşırılması gerekmekedir. Durağan sürecin en basi anımı; herhangi bir rend ekisi aşımayan, varyansı ve oralaması sabi olan (zaman içerisinde değişmeyen), kovaryansı hesaplandığı döneme değil, dönem arasındaki farka bağlı olan süreçir. Zayıf durağanlık koşulları olarak anımlanan bu koşullar, bir zaman serisi Y için aşağıdaki gibi göserilir: [ ] = µ E Y. 3. Var[ Y ] = σ. 3.3 [ Y, Y ] Cov[ Y Y ] Cov + n =, + m Yukarıda sayılan koşullara ek olarak; incelenilen zaman serisinin herhangi bir n birimlik gözlem seinin orak dağılımı, Y, Y,, Y n her n ve k için, Y +k, Y +k,, Y n +k seinin orak dağılımı ile aynı dağılıma sahipse bu süreç güçlü durağan olasılıklı süreç olarak bilinir. Denklem 3.3 de görüldüğü gibi durağanlık, varyansda durağanlığı da kapsamakadır. Serilerin beimsel isaisikleri incelendiğinde (bkz: EK.) en yüksek değişkenliğin DEVB değişkeninde olduğu görülmekedir. Dolayısıyla, bu değişkenin logariması alınarak varyansdaki değişkenlik azalılmış ve logariması alınmış seri LDEVB olarak anımlanmışır. Değişkenlerin grafikleri incelendiğinde OZLT, DEVH, BYGS serilerinin mevsimsellik içerdiği görülmekedir. Durağanlık incelemesine geçilmeden önce bu seriler, X yönemi ile mevsimselliken arındırılmışır. Mevsimselliken arındırıldıkan sonra elde edilen seriler OZLTSA, DEVHSA, BYGSSA olarak adlandırılmışır. BYGS değişkeni, GSYİH in logariması alındıkan sonra elde edilen logarimik değerlerin büyümesi olduğundan, bir oran değişkendir. Değişkenlerin durağanlıklarını incelemek amacıyla; Genişleilmiş Dickey-Fuller (ADF) esinden yararlanılmışır. Dickey ve Fuller (979) 3, zaman serilerinin durağan olup olmadıklarını belirlemek amacıyla alernaif regresyon modelleri kullanmışır. Bu çalışmada serilere, alernaif regresyon modellerinden; sabiin olduğu ve sabi ve rendin 3 C. W. J. Granger - P. Newbold, Spurious Regression in Economerics. Journal of Economerics, Vol. 35, 97, s D. A. Dickey - W. A. Fuller, Disribuion of he Esimaors for Auoregressive Time Series wih a Uni Roo, Journal of he American Saisical Associaion, Vol. 7, 979, s

12 Erginbay UĞURLU*Recep DÜZGÜN olmadığı modeller uygulanmışır. DF esinin genişleilmiş hali olan ADF modeli, DF modelini ookorelasyondan arındırmak amacıyla, incelenen değişkenin farkının gecikmeli işlemcisi modele kaılarak oluşurulur. Aşağıda görülen ADF modellerinde yer alan Y; durağanlık esine konu olan değişkeni, birinci merebe fark işlemcisini;, rend değişkenini ve ε ise, haa erimini gösermekedir. Y k = α + ρy Y + ε i= i i k Y = α + ρy Y + ε Tes Hipoezleri: i= i i H 0 : δ = 0 Seri durağan değil, Birim kök var, H 0 : δ < 0 Seri durağan, Birim kök yok. Tes sonucunda H 0 red edilemiyorsa serinin durağan olmadığı kararına varılır ve serinin farkı alınarak birim kök incelemesine devam edilir. Fark serisine uygulanan es sonucunda H 0 red edilebilirse seri birinci dereceden durağandır denir ve I() şeklinde göserilir. Tablo : ADF Tes Sonuçları Değişken Tes isaisiği Sabi Sabi+ Trend BTAC -,59 () -3,37 (7) BYGSSA -9,77 (0) ** -9,30 (0) ** DEVHSA -0,65 (0) -3, (0) LDEVB -3,06 () *,90 (0) OZLTSA 0,008 (0) -,770 (0) BTAC -3,97 (3)* -,0* DEVHSA -9,79 (0) ** -8,00() ** LDEVB -,7 (0) ** -6,05 (0) ** OZLTSA -8,98 (0) ** -8,98 (0) ** *,** sırasıyla; %5, % boş hipoezin red edildiğini, paranez içindeki değerler gecikme sayısını gösermekedir., serinin farkı alınarak elde edilen seriyi gösermekedir. BYGSSA değişkeni düzeyde % de anlamlı olduğundan farkı incelenmemişir. 0

13 Tablo de sonuçları yer alan birim kök esi; sabili-rendli ve sabili olmak üzere iki model için yapılmışır. Görüldüğü gibi, BYGSSA ve LDEVB değişkeni düzeyde durağanken diğer değişkenler ilk farka durağandır, yani I() dir. Bu durumda, regresyon denkleminde BYGSSA ve LDEVB düzey değeri ile, diğer değişkenler ise birinci farkları ile yer alacakır. Çalışmada kullanılan veri dönemi, Türkiye de iki büyük krizin yaşandığı zaman dilimine denk gelmekedir. Bu krizlerden ilki 99, ikincisi ise Kasım 000-Şuba 00 yılında yaşanmışır. Bu nedenle, modelde bu iki krizi emsil eden D9 ve D0 kukla değişkenleri eklenmişir. Bu veriler sırasıyla 99:Q de, diğer dönemlerde 0 ve 00:Q de, diğer dönemlerde 0 değerini alan kukla değişkenlerdir. Bu durumda oluşurulan yeni regresyon denklemi aşağıdaki şekilde olacakır. OZLTSA + BTAC + DEVHSA + LDEVB + BYGSSA + D9 + D0 + u β β3 β β5 T i 3.7 Tablo 3 de, regresyon ahmin sonuçlarına yer verilmişir. Denklem 3.7 de yer alan modelin ahmininde 99 kırılmasını göseren kukla değişkenin isaisiksel olarak anlamsız olduğu görülmekedir. Bu nedenle, söz konusu değişken modelden çıkarılmış ve ikinci bir ahmin yapılmışır. Tablo 3 de görüldüğü gibi, birinci modelde 99 yılı kuklasını göseren D9 değişkeni dışındaki üm değişkenler % de anlamlıdır. Nihai modelin bir büün olarak da anlamlı olduğu görülmekedir. Modelin belirlilik kasayısı, yaklaşık %70 ir. Ayrıca, modelde değişen varyans ve ookorelasyon içerip içermediği sırasıyla Whie Tesi ve Breusch-Godfrey LM esi ile sınanmışır. Ele alınan modelde, değişen varyans ve ookorelasyon olmadığı görülmekedir. Tahmin sonucunda elde edilen kasayılar incelendiğinde özel ükeim üzerinde, büçe açığının, kamu borcunun ve büyümenin poziif ekisinin; kamu harcamalarının ise negaif ekisinin olduğu görülmekedir. Buna göre, büçe açığındaki, kamu borcundaki ve büyümedeki bir arış, özel ükeimi eşvik edecekir. Bu sonuç, Ricardo eşiliğiyle çelişmekedir. Buna karşın, Keynesyen görüş deseklenmiş olmakadır. Diğer arafan, kamu harcamasına ai kasayının negaif çıkması, kamu ve özel ükeim harcamalarının birbirlerinin ikamesi olduğunu oraya koymakadır.

14 Erginbay UĞURLU*Recep DÜZGÜN Tablo 3: Regresyon Tahmin Sonuçları Bağımlı Değişken: D(OZLTSA) Model I Model II Değişken Kasayı -is Kasayı -is Sabi -,9 E+09** -7,99 -,58 E+09** -0,9 D(BTAC) 0,09**,35 0,08**,90 D(DEVHSA) -0,88** -,30-0,795** -,0 LDEVB 7**,6 6383**,857 BYGSSA,35 E+09** 8,79,3 E+09** 0,35 D , D0 -, E+08** -,76 -,0 E+08** -,63 R 0,695 0,69 R 0,665 0,666 F 3,570** 8,6** Durbin Wason,35,86 Whie Tesi 30,80* 3,99** B-G LM (),690**,96** F esi β = 0,85**,56** *,** sırasıyla; %5, % boş hipoezin red edildiğini, gösermekedir. Whie Tesi nde çapraz çarpımların olduğu model kullanılmış ve Nx R değeri verilmişir. LM esi Nx R değeri verilerek Ki-Kare ablosuna bakılmışır. LM esinde yıldız üs simgesi, boş hipoezin red edilemediğini gösermekir. Ricardo eşiliğinin geçerliliğine ilişkin es sonuçları da ne bir şekilde REH nin geçersiz olduğunu oraya koymakadır. Buna göre, β = 0 ve β = 0 koşulları isaisiksel olarak reddedilmişir. Bir başka deyişle, kasayılar eş anlı sıfıra eşi değildir. Bu sonuç, Türkiye de ükeicilerin Ricardiyan davranış sergilemediği anlamına gelecekir. Devlein, büçe açığının finansmanında vergi yerine borçlanmayı seçmesi, ekonomik birimlerce servee değişiklik olarak algılanacakır. Ekonomik birimler servelerindeki arış

15 sonucunda, ükeimlerini arıracaklardır. REH nin reddedilmesi, Ricardiyan varsayımların Türkiye şarlarında geçersiz olduğunu da oraya koymakadır. Buna göre, ekonomik birimler miyopurlar ve bugünü düşünürler. Tükeim kararlarını verirlerken sürekli gelirlerine değil, cari gelirlerine bakarlar. Elde edilen sonuçlar, lieraürdeki bir kısım çalışmalarla paralellik oluşurmakadır. Kısacası, sonuçlar, maliye poliikalarının Türkiye de isikrarı sağlayıcı bir rol oynayacağını da gösermekedir.. Sonuç Maliye poliikalarının-özellikle de büçe açığı, vergi ve borç- makroekonomik değişenler üzerindeki ekisine yönelik araşırma genel anlamda iki boyua ilerlemekedir. Bunlardan birincisi, Keynesyen görüşür. Buna göre, herhangi bir vergi indirimine bağlı olarak meydana gelecek olan büçe açığının borçla finansmanı bireylerce serve arışı olarak algılanacakır. Bu algılamayla bireyler aran geliriyle birlike ükeimlerini de arıracaklardır. Diğer arafan, Ricardiyan görüş alernaif bir önerme sunmuşur. REH ye göre, vergi yerine borç alınması bireylerin ükeimlerini ekilemeyecekir. Çünkü; rasyonel olan, ileriyi gören, sonsuz zaman ufkuna vb. sahip ekonomik birimler şimdiki borçlanmanın ilerde aynı mikarda vergi anlamına geldiğinin farkında olacaklardır. O yüzden vergi indirimiyle ceplerinde kalan parayı asarruf edecekler ve ükeimlerini değişirmeyeceklerdir. Özele, sadece verginin zamanlaması değişecekir. Çalışmamızda, Türkiye ekonomisinde REH nin geçerli olup olmadığı araşırılmışır. Bu yönde yapılan önceki araşırmalar iki meo üzerinde yoğunlaşmakadırlar. Bunlardan biri oplam ükeim fonksiyonunun ahmini, diğeri ise, Euler denkleminin ahmindir. Bu çalışmada, ilk meoan yararlanılmışır. Bu meoda göre Ricardo Eşiliği Hipoezi nin kabulü veya reddi, büçe açığı ve kamu borcunun kasayısına bağlıdır. Ayrıca söz konusu iki değişkenin eş anlı sıfıra eşi olup olmaması da önemlidir. Bu çerçevede yapılan analizde Türkiye ekonomisine ilişkin, 990:Q-007:Q3 dönemini kapsayan veriler kullanılmışır. Elde edilen es sonuçlarına göre, Türkiye de REH reddedilmişir. Böyle bir sonuç, ekonomik bireylerin kamunun borçlanmasını servelerinde bir arış olarak algıladığını oraya koymakadır. Diğer bir ifadeyle, büçe açığının finansmanı için yapılan kamu borçlanması ekonomik birimlerin ükeimlerini arıracakır. Çalışmada REH aleyhine bulgular elde edilmesinin emel nedeni, Ricardiyan görüşün varsayımlarının Türkiye de geçersiz olmasıdır. Öncelikle, Türkiye de vergiler çoğunlukla bozucu nielikedir. Ayrıca, bireyler borçlanma kısıı içerisindedir. Bir başka deyişle, bireyler yüksek faiz oranlarının olduğu ülkemizde kolaylıkla borçlanamamaka ve ükeimlerini sürekli erelemekedirler. Bu yüzden gelirlerinde meydana gelecek herhangi bir arış doğrudan ükeime yansıyacakır. Bir başka neden, ülkemizde sık sık krizlerin yaşanmasıyla geleceğin belirsiz olmasıdır. Bu belirsizlike, bireyler geleceğe ilişkin rasyonel ahminler yapamamakadırlar. O yüzden miyopurlar. Sonuç iibariyle, bireyler ükeim kararlarını cari kullanılabilir gelire göre verirler. Bir başka neden de, Türkiye de ailelerin evlendiken sonra da gelir paylaşımında bulunmasıdır. Ülkemizde, ailesinde yeerince gelir elde edemeyenlere, geliri iyi olan diğer aile bireylerinin yardım emesine yönelik bir külür vardır. Bu dayanışmayla, bireylerin gelirinde meydana gelecek arış, kendilerinin ihiyacı olması bile yakınlarının ihiyacının giderilmesinde kullanılacakır. 3

16 Erginbay UĞURLU*Recep DÜZGÜN 5. Kaynakça AFONSO, Anónio, Public Deb Neuraliy and Privae Consumpion Some Evidence from he Euro Area, DGEP - Research and Forecasing Deparmen, Minisry of Finance, Working Papers, No., June, 999. BARRO, R., Are Governmen Bonds Ne Wealh?, Journal of Poliical Economy, Vol. 8, 97, s BECKER, Torbjörn, Governmen Deb and Privae Consumpion: Theory and Evidence, Sockholm School of Economics Working Paper, No: 7, 995, s BERNHEİM, B. Douglas, Ricardian Equivalence: An Evaluaion of Theory and Evidence, NBER Working Papers No: 330, 987. DİCKEY, D. A. - W. A. FULLER, Disribuion of he Esimaors for Auoregressive Time Series wih a Uni Roo, Journal of he American Saisical Associaion, Vol. 7, 979, s FELDSTEİN, Marin, Governmen Deficis and Aggregae Demand, NBER Working Papers, No: 35, 980, s GİORGİONİ, Gianluigi Ken, HOLDEN, Does he Ricardian Equivalence Proposiion Hold in Less Developed Counries?, Working Paper, Liverpool John Moores Universiy, January 00. GİORGİONİ, Gianluigi Ken, HOLDEN, Does he Ricardian Equivalence Proposiion Hold in Less Developed Counries?, Inernaional Review of Applied Economics, Vol. 7, No:, 003 a, s GİORGİONİ, Gianluigi Ken, HOLDEN, Ricardian Equivalence, Expansionary Fiscal Conracion and he Sock Marke: A VECM Approach, Applied Economics, Vol. 35, 003 b, s GRANGER, C. W. J. - P., NEWBOLD, Spurious Regression in Economerics. Journal of Economerics, Vol. 35, 97, s HEATHCOTE, Jonahan, Fiscal Policy wih Heerogeneous Agens and Incomplee Markes, The Review of Economic Sudies, Vol. 7, No:, January 005, s KİM, Wansup, Review of Ricardian Equivalence: Theoreical and Empirical Sudies, Lieraure Synhesis, Vol., No: 5, 003, s. -9 LUCKE, Bernd, Economeric Tess of Ricardian Equivalence: Resuls for Germany, Working Paper, Universia Hamburg, Germany, 998. MARİNHEİRO, C. Fonseca, Ricardian Equivalence: An Empirical Applicaion o he Poruguese Economy, Working Paper Universiy of Coimbra, March 00.

17 PERELEMAN, Sergio Pierre, PESTIEAU, The Deerminans of he Ricardian Equivalence in he OECD Counries, in Verbon and Winden (eds.) (993), s RİCCİUTİ, Robero, Assessing Ricardian Equivalence, Journal of Economic Survey, Vol. 7, No:, 003, s STANLEY, T. D., New Wine in Old Boles: A Mea-analysis of Ricardian Equivalence, Souhern Economic Journal, Vol. 6, No: 3, January 998, s WHEELER, Mark, The Macroeconomic Impacs of Governmen Deb: An Empirical Analysis of he 980s and 990s, Alanic Economic Journal, Vol. 7, No. 3, 999, s Ekler EK. Tablo : Kullanılan Değişkenler ve Tanımlamaları Değişken BTAC GSYİH İç Borç Dış Borç Döviz Kuru DEVB DEVH OZLT Tanım Büçe Açığı; Konsolide Büçe (Hazine) (Aylık), Tp.Kb.Y3.: 5.Büçe Dengesi TP.UR.G3.: (Harcama) Gayri Safi Yur İçi Hasıla (GSYIH)(Sabi Fiyalarla) TP.KB.A09.: 5.Toplam, İç Borç Sok Verileri (Hazine) (Aylık) TP.DB.B0: :Toplam Dış Borç Soku-Brü (Hazine) (Üç Aylık) TP.DK.USD.S.: (USD) ABD Doları (Döviz Saış) (Dış Borç * Döviz Kuru * 000) + İç Borç TP.UR.G08.: (Harcama) Devlein Nihai Tükeim Harcamaları (Sabi Fiyalarla) TP.UR.G0.: (Harcama) Özel Nihai Tükeim (Sabi Fiyalarla) 5

18 Erginbay UĞURLU*Recep DÜZGÜN EK. Tablo 5. Beimleyici İsaisikler BTAC BYGS DEVB DEVH OZLT Oralama -.E E+3.9E+08.9E+09 Oranca -.9E E+.6E+08.8E+09 En büyük.9e E+3 3.6E E+09 En küçük -.8E E+0.E+08.E+09 Sd. Sap. 3.76E E E+08 EK 3. Grafik : Modelde Kullanılan Değişkenlerin Grafikleri.00E+08 BTAC.5 BYGS 6.0E+3 DEVB 0.00E E E+08..0E E E E E+3.0E E E OZLT DEVH 3.0E+09.00E+08.80E E+08.0E E+08.50E+08.00E+09.00E+08.60E+09.50E+08.0E E