Eğitim Bilimine Giriş

EDİTÖRLER Prof. Dr. Mukadder BOYDAK ÖZAN Yrd. Doç. Dr. Tuncay Yavuz ÖZDEMİR Eğitim Bilimine Giriş YAZARLAR Prof.Dr. Mukadder BOYDAK ÖZAN Yrd. Doç. Dr. Seçil Eda Kartal Doç. Dr. Niyazi Özer Yrd. Doç. Dr. Gönül Şener Doç. Dr. Muhammet Turhan Yrd. Doç. Dr. Seda Gündüzalp Yrd. Doç. Dr. İbrahim Yaşar Kazu Dr. Hakan Polat Yrd. Doç. Dr. Tuncay Yavuz Özdemir Dr. Zübeyde Yaraş Yrd. Doç. Dr. Ramazan Yirci

ISBN: 978-605-2132-17-3 Sertifika No: 34068 Editörler Prof. Dr. Mukadder BOYDAK ÖZAN Yrd. Doç. Dr. Tuncay Yavuz ÖZDEMİR Kapak Bülent POLAT Mizanpaj Burhan MADEN Redaksiyon Muhammet ÖZCAN Baskı ve Cilt: Tarcan Matbaacılık İvedik Caddesi No:417/A Yenimahalle/Ankara Eposta: tarcanctp@gmail.com Tel: 0312 3843435 Birinci Baskı: 2018 ASOS YAYINLARI e-posta: asosyayinlari@gmail.com web: www.asosyayinlari.com Tel: 0530 473 23 00 Yayıncının yazılı izni olmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz Tüm bölümler benzerlik tespit programından geçirilmiştir. Bu yayın tarafından indekslenmiştir. Yazarlar, yazmış oldukları bölümlerin özgünlüğünden sorumludur.

EDİTÖRLER Prof. Dr. Mukadder BOYDAK ÖZAN Yrd. Doç. Dr. Tuncay Yavuz ÖZDEMİR Eğitim Bilimine Giriş YAZARLAR Prof.Dr. Mukadder BOYDAK ÖZAN Yrd. Doç. Dr. Seçil Eda Kartal Doç. Dr. Niyazi Özer Yrd. Doç. Dr. Gönül Şener Doç. Dr. Muhammet Turhan Yrd. Doç. Dr. Seda Gündüzalp Yrd. Doç. Dr. İbrahim Yaşar Kazu Dr. Hakan Polat Yrd. Doç. Dr. Tuncay Yavuz Özdemir Dr. Zübeyde Yaraş Yrd. Doç. Dr. Ramazan Yirci

İçindekiler ÖN SÖZ... 13 BÖLÜM I EĞİTİMİN TEMEL KAVRAMLARI, AMAÇ VE İŞLEVLERİ... 15 Giriş... 16 1. Eğitim İle İlgili Temel Kavramlar... 17 1.1. Eğitim... 17 1.2. Öğrenme... 19 1.3. Öğretim... 19 1.4. Kültür... 19 2. Bir Sistem Olarak Eğitim... 20 3. Eğitim Türleri... 21 3.1. Formal Eğitim... 22 3.2. Örgün Eğitim... 22 3.3. Yaygın Eğitim... 23 3.4. İnformal Eğitim... 24 3.5. Sargın Eğitim... 24 4. Eğitim Programı... 25 5. Eğitimin Amaçları... 26 5.1. Eğitimin Açık İşlevleri... 28 5.2. Eğitimin Gizil İşlevleri... 29 Sıra Sende... 31 Kaynaklar... 33 BÖLÜM II EĞİTİMİN TARİHSEL TEMELLERİ... 35 Giriş... 36 1. İlk Çağda Eğitimin Tarihsel Gelişimine Bakış... 37

6 EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ 2. Avrupa ve Türk Toplumlarında Eğitime Tarihsel Bir Bakış... 40 2.1. Avrupa Toplumlarında Eğitime Tarihsel Bir Bakış... 40 2.2. Türk Toplumlarında Eğitime Tarihsel Bir Bakış... 42 2.2.1. İslamiyet Öncesi Dönemde Eğitime Tarihsel Bakış... 42 2.2.2. İslamiyet Sonrası Dönemde Eğitime Tarihsel Bakış... 44 2.2.3. Selçuklu Devleti nde Eğitim... 44 2.2.4. Osmanlı Devleti nde Eğitim... 46 2.2.5. Türkiye Cumhuriyeti Devleti nde Eğitim... 48 Sıra Sende... 51 Kaynaklar... 53 BÖLÜM III EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ... 55 GİRİŞ... 56 1. Psikoloji... 56 2. Eğitim Psikolojisi... 58 3. Gelişimle İlgili Temel Kavramlar... 60 4. Gelişimin İlkeleri... 62 5. Gelişim Alanları ve Gelişim Dönemleri... 63 5.1. Fiziksel Gelişim... 63 5.2. Bilişsel Gelişim... 64 5.3. Kişilik Gelişimi... 65 5.4. Ahlak Gelişimi... 68 6. Öğrenme... 68 7. Öğrenmeyi Etkileyen Temel Faktörler... 70 8. Öğrenme Kuramları... 70 8.1. Davranışçı Kuram... 71 8.2. Bilişsel Kuram... 72 Sıra Sende... 75 Kaynaklar... 77 BÖLÜM IV EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ... 79 Eğitimin Toplumsal Temellerini Neden Bilmeliyiz?... 80 Eğitim Sosyolojisi... 81 Eğitim-Toplum İlişkisi ve Toplumsallaşma... 82 Eğitim-Kültür İlişkisi... 83

EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ 7 Kültürleme... 85 Kültürlenme... 86 Kültürleşme... 87 Eğitimin Diğer Toplumsal Kurumlarla İlişkisi... 88 Eğitim ve Aile İlişkisi... 89 Eğitim ve Ekonomi İlişkisi... 89 Eğitim ve Siyaset İlişkisi... 90 Eğitim ve Din İlişkisi... 91 Eğitimin Toplumsal Süreçlerle İlişkisi... 92 Toplumsal Değişme ve Eğitim... 92 Toplumsal Kontrol ve Eğitim... 94 Toplumsal Hareketlilik, Tabakalaşma ve Eğitim... 96 Sıra Sende... 99 Kaynaklar... 101 BÖLÜM V EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ... 103 1. Felsefe Nedir?... 104 2. Felsefi Bilgi ile Bilimsel Bilgi Arasındaki Benzerlik ya da Farklılıklar... 105 3. Felsefenin Doğuşu... 106 4. Eğitim felsefesinin işlevleri nelerdir?... 106 5. Felsefe Alanları... 107 6. Eğitim Felsefesi Akımları... 108 6.1. İdealizm (Ülkücülük):... 109 6.2. Realizm (Gerçekçilik):... 109 6.3. Natüralizm (Doğacılık):... 110 6.4. Pragmatizm (Yararcılık):... 110 6.5. Varoluşçuluk (Egzistansilalizm):... 111 7. Eğitim Felsefeleri... 111 7.1. Daimicilik (Perennialism):... 111 7.2. Esasicilik (Essentialism):... 112 7.3. İlerlemecilik (Progressivism):... 113 7.4. Yeniden Kurmacılık (Reconstructionism):... 115 Sıra Sende... 117 Kaynaklar... 120

8 EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ BÖLÜM VI EĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ... 123 Giriş... 124 1. Politikanın Özellikleri ve Eğitim Politikası... 125 2. Eğitim ve Politika İlişkisi... 129 3. Eğitim Politikasına Etki Eden Kurum ve Yapılar... 131 4. Eğitim Politikasına Etki Eden Ulusal Kaynaklar... 133 4.1. Kalkınma Planları... 134 4.2. Milli Eğitim Şuraları... 136 4.3. Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı... 138 4.4. Hükümet Programları... 139 5. Eğitim Politikasına Etki Eden Uluslararası Kaynaklar... 140 5.1. Avrupa Birliği... 141 5.2. Bologna Süreci... 142 5.3. OECD (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) ve Eğitim Politikalarına Etkisi... 143 Sonuç... 146 Sıra Sende... 148 Kaynaklar... 150 BÖLÜM VII EĞİTİMİN HUKUKSAL TEMELLERİ... 153 1. Milli Eğitim Temel Kanununda Eğitimin Genel Amaçları ve Temel İlkeleri.154 2. Eğitimin Ulusal Nitelikli Hukuksal Dayanakları... 158 3. Uluslararası Belgelerde Eğitim... 166 4. Öğretmenlik Mesleğinin Hukuksal Statüsü... 168 Okuma Parçası... 178 Eğitimimizde Fırsat Eşitliği Sağlanmalıdır!... 178 Sıra Sende... 179 Kaynaklar... 181 BÖLÜM VIII EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ... 183 Giriş... 184 1. Ekonomi ve Eğitim Ekonomisi Kavramları... 185 2. Eğitim, Büyüme ve Kalkınma İlişkisi... 187 3. Eğitimin Yatırım ve Tüketim Özelliği... 189

EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ 9 4. Eğitimde Talep ve Arz... 191 4.1. Eğitim Talebi... 191 4.1.1. Eğitim Talebini Belirleyen Etmenler... 193 4.2. Eğitim Arzı... 194 5. Eğitimin Maliyeti ve Finansmanı... 195 5.1. Eğitimin Maliyeti... 195 5.2. Eğitimin Finansmanı... 196 Sıra Sende... 198 Kaynaklar... 200 BÖLÜM IX ÖĞRETMENLİK MESLEĞİ ve TÜRKİYE DE ÖĞRETMEN YETİŞTİRME... 203 1. Meslek Olarak Öğretmenlik... 204 2. Öğretmenlik Mesleğinin Nitelikleri ve Yeterlikleri... 205 3. Öğretmen Rolleri... 211 5. Türkiye de Öğretmen Yetiştirme... 215 6. Türkiye de Mesleğin Statüsü... 219 Okuma Parçası... 222 Abraham Lincoln un Oğlunun Öğretmenine Yazdığı Mektup... 222 Sıra Sende... 223 Kaynaklar... 225 BÖLÜM X TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN YÖNETSEL YAPISI... 229 Giriş... 230 1. Milli Eğitim Bakanlığının Tarihçesi... 231 2. Türk Eğitim Sisteminin Yönetsel Yapısı... 233 2.1. Milli Eğitim Bakanlığının Görevleri... 235 3. Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Teşkilatı Yapısı... 236 3.1. Bakanlık... 236 3.2. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı... 237 3.3. Bakanlık Müşavirliği... 239 3.4. Müsteşar ve Müsteşar Yardımcıları... 239 3.5. Hizmet Birimleri... 239 3.5.1. Temel Eğitim Genel Müdürlüğü... 240 3.5.2. Ortaöğretim Genel Müdürlüğü... 240

10 EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ 3.5.3. Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü... 241 3.5.4. Din Öğretimi Genel Müdürlüğü... 242 3.5.5. Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü... 242 3.5.6. Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü... 242 3.5.7. Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü... 243 3.5.7. Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü... 243 3.5.9. Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü... 244 3.5.10. Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü... 245 3.5.11. Rehberlik ve Denetim Başkanlığı... 245 3.5.12. Strateji Geliştirme Başkanlığı... 246 3.5.13. Hukuk Müşavirliği... 247 3.5.14. İnsan Kaynakları Genel Müdürlüğü... 248 3.5.15. Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü... 248 3.5.16. Bilgi İşlem Grup Başkanlığı... 249 3.5.17. İnşaat ve Emlak Grup Başkanlığı... 250 3.5.18. Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği... 252 3.5.19. Özel Kalem Müdürlüğü... 252 3.6. Ortak Görevler... 252 3.7. Çalışma Grupları... 253 4. Taşra Teşkilatı... 253 5. Yurtdışı Teşkilatı... 255 Sıra Sende... 257 Kaynaklar... 259 BÖLÜM XI EĞİTİME DAİR YENİ YAKLAŞIMLAR... 261 1. 21. Yüzyıl Bilgi Toplumunda Eğitim... 262 2. Eğitim ve Teknoloji... 262 3. Uzaktan Eğitim... 263 4. Öğrenmeyle İlgili Yeni Yaklaşımlar... 267 4.1. Beyin Temelli Öğrenme... 267 4.2. Kuantum Öğrenme... 269 4.3. Yapılandırmacılık... 270 4.4. Çoklu Zekâ Kuramı... 271 4.5. Aktif Öğrenme... 273 4.6. Proje Tabanlı Öğrenme... 274 4.7. Yaşam Boyu Öğrenme... 278

EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ 11 4.8. Sorgulayıcı Öğrenme... 279 4.9. Yansıtıcı Düşünme... 280 4.10. Eleştirel Düşünme... 281 Sıra Sende... 283 Kaynaklar... 285

ÖN SÖZ Milletleri kurtaranlar yalnız ve ancak öğretmenlerdir. Öğretmenden, eğiticiden mahrum bir millet, henüz bir millet adını alma yeteneğini kazanamamıştır. Mustafa Kemal Atatürk Bireylerin eğitim öğretim hayat boyunca akademik ve bireysel gelişimlerini etkileyen en önemli faktörlerden biri şüphesiz ki öğretmenlerdir. Bununla birlikte öğretmenlerin etki alanı sadece birey değildir. Öğretmenler, toplumu oluşturan bireylere etki ederek, aslında toplumun temelini sağlamlaştıran etkiyi de sağlamış olurlar. Eğitimin kilit noktası olan öğretmenlerin mesleki ve kişisel gelişimleri oldukça önem taşımaktadır. Gerek öğretmen yetiştirme sürecinde gerek mesleki yaşam sürecinde öğretmenlerin eğitim ile ilgili bilimsel bilgileri kazanmış olmaları beklenir. Öğretmenlerimize rehber olmak maksadıyla yola çıkılan bu kitapta, adım adım eğitimle ilgili temel kavramlar ve eğitimin hem etkilendiği hem de etkilediği diğer alanlarla olan ilişkisi tüm boyutları ele alınarak açıklanmaya çalışılmıştır. Kitabı okumaya başlayan öğretmen adayları ve öğretmenler öncelikle eğitimin temel kavramlarını, amaç ve ilkelerini kavrayacak, sonrasında eğitimin toplumsal, felsefi, tarihi, ekonomik temelleri konusunda fikir sahibi olacaktır. Böylelikle bu kitapla birlikte, özellikle öğretmen adaylarının eğitime ilişkin bilimsel anlamda temel bir bakış açısı kazanmış olmaları beklenmektedir.

14 EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ Yapılandırmacı yaklaşıma uygun bir biçimde içeriği düzenlenen kitabın her bir bölümü, çeşitli üniversitelerden alan uzmanı akademisyenler tarafından oluşturulmuştur. Bölüm içerikleri görsellerle desteklenmiş, okuyucuların konuyu pekiştirmeleri ve onları konu ile ilgili düşünmeye sevk etmek amacıyla her bir bölümün ardından kısa özet ve değerlendirme soruları hazırlanmıştır. Kitabın oluşturulmasında emeği geçen tüm yazarlarımıza, kitabın basım ve dağıtımını üstlenen Asos Yayınevi ne teşekkürlerimi sunarım. Gelecek nesillerimizi yetiştiren öğretmenlere ve öğretmen adaylarına yararlı olması dileğiyle Prof. Dr. Mukadder BOYDAK ÖZAN 29.01.2018 Elazığ

BÖLÜM I EĞİTİMİN TEMEL KAVRAMLARI, AMAÇ VE İŞLEVLERİ Yrd. Doç.Dr. Seda GÜNDÜZALP Munzur Üniversitesi İlim ilim bilmektir, İlim kendin bilmektir Sen kendin bilmezsen, Bu nice okumaktır Yunus Emre Bu bölümün sonunda aşağıdaki kazanımları elde etmeniz beklenmektedir. Eğitim ve eğitimle ilişkili olan kavramları açıklayabilme. Eğitim sisteminin öğelerini açıklayabilme. Formal ve informal eğitim türlerinin ne olduğunu ve özelliklerini açıklayabilme. Eğitim programı kavramını açıklayabilme. Eğitimin amaçlarını sınıflayabilme. Eğitimin açık ve gizil işlevlerini açıklayabilme.

16 EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ Bölüm Özeti Bir bireyin ölünceye kadar hayatının farklı dönemlerinde bilinçli veya bilinçsiz olarak elde ettiği yaşantılar, deneyimler, bilgi, beceri ve tutumlar olarak tanımladığımız eğitim ile ilgili birçok kavram vardır. Öğrenme, öğretim, kültür, kültürleme, kültürlenme bu kavramlar arasındadır. Eğitim bir sistemdir ve bütün sistemlerde olduğu gibi girdi, işlem(süreç), çıktı ve dönüt/değerlendirme olmak üzere dört öğreden oluşur. Ayrıca eğitim formal eğitim, informal eğitim ve son zamanlarda eğitim türü olarak literatüre giren ve ülkemizde yeni yeni kullanılan sargın eğitim olmak üzere üçe ayrılır. Bireylere, hedeflenmiş davranışları eğitim kurumlarında kazandırma amacıyla önceden planlanmış etkinliklerin tümü olarak değerlendirilen eğitim programı; hedef davranışlar, içerik, süreç ve ölçme ve değerlendirme olarak dört öğeden oluşur. Eğitimle varmak istediğimiz nokta ne? sorusuna ise amaçlar yoluyla cevap aranır. Tolumun sürekliliğini sağlamak, bireyleri çağın gerektirdiği bilgi ve becerilere sahip, topluma uyumlu, üretken, donanımlı olmalarını ve kendilerini gerçekleştirmeleri sağlamak eğitimin amaçlarıdır. Eğitim amaçları hiyerarşik olarak uzak amaçlar, genel amaçlar ve özel amaçlar olmak üzere üç grupta sınıflandırılır. Eğitimin gerçekleşmesi beklenen ve amaçlanan işlevleri açık işlevler, önceden amaçlanıp planlanmamış, süreç içinde ortaya çıkan işlevler ise gizil işlevler olarak belirtilmektedir. Eğitim yoluyla bireylere doğrudan kazandırılmak istenen davranışlara yönelik oluşturulan işlevler, eğitimin açık işlevleridir. Bu işlevler toplumsal, ekonomik, bireysel, siyasal ve felsefi işlevler olmak üzere beşe ayrılır. Eş seçme, tanıdık sağlama, statü kazandırma, çocuk bakıcılığı, işsizliği önleme, çocuğun ekonomik sömürüsünü engellemek, temizleyicilik eğitimin gizil işlevleridir. Giriş Eğitimdir ki bir milleti ya hür, bağımsız, şanlı, yüksek bir topluluk halinde yaşatır; ya da milleti esaret ve sefalete terk eder. söz-