Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007), 137-155 137 GRUP REHBERLNN LSE 1. SINIF ÖRENCLERNN ALAN TERCHLERNDE GERÇEKÇ DAVRANMALARINA ETKS Davut AYDIN Ahi Evran Üniversitesi Eitim Fakültesi Psikolojik Danıma ve Rehberlik Anabilim Dalı, Kırehir/TÜRKYE Geli Tarihi: 27.02.2007 Yayına Kabul Tarihi: 27.04.2007 ÖZET Bu aratırmada, grup rehberliinin lise 1.sınıf örencilerinin alan tercihlerinde gerçekçi davranmalarına etkisi incelenmitir. Aratırma, 2001-2002 eitim-öretim yılında Ankara Özel Ferda lisesinde örenim gören lise 1.sınıf örencileri arasından yansız olarak seçilmi 40 denekle yürütülmütür. Bu aratırmada öntest- sontest kontrol gruplu desen kullanılmıtır. Aratırmada gerçekçi alan tercihi yapma grup rehberlii programı, aırlıklı olarak bilisel davranıçı yaklaım temel alınarak; bilgilendirmeye ve etkileime dayalı olarak hazırlanmı bir programdır. Aratırmada örencilere Kuzgun tarafından gelitirilen Örenci Deerlendirme Ölçei (ÖDÖ) uygulanmıtır. Elde edilen verilerin analizinde t-testi kullanılmıtır. Aratırmanın bulguları, deney grubundaki örencilerin deney sonrası algılanan yetenek puanlarının, ölçüt olarak alınan gözlenen yetenek puanlarına, uygulanan grup rehberlii programının etkisiyle yaklatıını, kontrol grubundaki örencilerin puanlarının ise deimediini göstermitir. Anahtar Sözcükler: Lise örencisi, grup rehberlii, mesleki rehberlik, gerçekçi alan tercihi, yetenek. THE EFFECTIVENSS OF A GROUP GUIDANCE PROGRAM ON THE REALISTIC FIELD CHOICE AMONGST FIRST YEAR HIGH SCHOOL STUDENTS ABSTRACT In this research, the effectiveness of a group guidance program in terms of assisting first year high school students to choose realistically their study field was examined. The research was carried out with 40 pupils who were randomly selected among the first year Özel Ferda Lisesi pupils, in Ankara, during the academic year 2001-2002. The subjects were separated to two groups: the experimental group which attended the group guidance program and the control group which did not. Both groups were tested before the guidance program was implemented and after. The program developed by the researcher, was mainly based on cognitive-behavioural approach with a substantial emphasis on informational and interactional techniques. The independent variable of the research was the group guidance program that was applied to the experimental group. The dependent variable of the study was students aptitude points. The program consisted of 12 sessions and it was administered every five days. Each session lasted for about 90 minutes. After the last session of the program, the student evaluation scale, which was developed by Kuzgun, was given to both the experimental and the control group members. In order to test this hypothesis the dependent-samples t-test was used. The results indicated that the experimental group members score both in the aptitude test become closer to their teachers rating after the group guidance program while the control group members score did not change from the first to the second application of the test. Key Words: group guidance, high school students, job guidance, choose realistically, aptitude.
138 Grup Rehberliinin Lise 1. Sınıf Örencilerinin Alan Tercihlerinde D. Aydın 1. GR Bireyin geleceini biçimlendiren en önemli kararlarından birisi, girecei meslekle ilgili tercihidir. Bireyin kendine uygun bir meslek seçmesi, kendini mutlu edecei gibi, toplumun kalkınmasında da ciddi katkılarda bulunmasına zemin hazırlayacaktır. Bireyin kendine uygun meslei tercih edebilmesi için, bireysel özelliklerinin, toplumun kendisine saladıı eitim olanaklarının ve mesleklerin farkında olması gerekmektedir. Yeteneklerin tanımlanıp ölçülmesi, istek ve gereksinimlerin gerisindeki dinamiklerin belirlenmesi konusunda rehberlik ve psikolojik danıma biliminin verileri giderek zenginlemekte ve bireye ilikin bilgimiz giderek artmaktadır. Aynı biçimde meslek ve eitim seçeneklerinin her birini, gerektirdii nitelikler ve saladıı olanaklar açısından inceleyen kurumlar da hızla artmaktadırlar. Bu kaynaklardan elde edilen bilgilere dayanarak, bireye meslek seçiminde yardımcı olan rehberlik hizmetleri de eitimde bir hizmet alanı olarak gelimektedir. Çada rehberlik yaklaımları, bireyin meslek tercihi yaparken yetenek ve gereksinimlerini fark edebilmesini ve bunları karılayacak meslekleri belirleyerek bunlar arasından kendine en uygun olanı tercih edebilmesini önemle vurgulamaktadırlar. Rehberlik hizmetleri bireysel ve grup rehberlii olarak iki biçimde verilebilir. Grup rehberlii yaantısı, açıklık, dürüstlük, bilgi verme, bireysel sorumluluk, duyguları anlama, benliinin ve fiziksel özelliklerinin farkında olmaya önem vermektedir. Bu yaantı içerisinde kurulan etkileim ise, bireysel kapasitenin daha iyi kullanılmasına yönelik olan terapötik bir yardım ve bir tür eitimdir. Birey, grup rehberlii yaantısındaki etkileim ile kendini daha fazla tanıma olanaı bularak, gizil güçlerinin, yetenek ve gereksinimlerinin farkına varabilmektedir. Grup rehberlii yaantısındaki paylama ortamı, bireyin problemlerini çözmede yeni yollar bulmasına da yardımcı olabilmektedir. Grup rehberlii sürecinde birey, kiiler arası ilikilerde kendini sınayarak sosyal bir ortamda kiiliini daha fazla tanıma olanaı bulabilmektedir (Schutz, 1962, akt. Ülkü, 1976, ahin, 1997). Yapılan aratırmalar, grup rehberliinin, kendini ve çevreyi tanımadan içtepisel karar veren bireylerin mantıklı, etkili ve gerçekçi tercih yapma becerileri kazanmalarında yararlı olacaını göstermektedir (Mendonca ve Siess,1976; Krumboltz ve ark.,1986; Gelatt, 1989; Kivlighan, 1990; Meier, 1991). Grup rehberlii yaantısında bireyin kendini daha gerçekçi tanıyabilmesi için uygun ortam sunulmakta ve bu ortam içinde
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) 139 bireyin kendini tanıması balıca u dört yolla gerçeklemektedir; 1) Bireyin, kendisiyle ilgili (kendini betimlerken) kullandıı ifadeler yoluyla kendini tanıması, 2) Bireyin, özelliklerine ilikin çevresinden aldıı geribildirimler yoluyla kendini tanıması. Bu aratırmada da, grup rehberliinin lise 1.sınıf örencilerinin kendilerini daha gerçekçi tanımaları ve böylece alan tercihlerinde daha gerçekçi davranmaları üzerindeki etkililii ele alınmıtır. Çünkü lise 1.sınıf örencileri bir ergen grubudur bu nedenle de, grup rehberlii yaantısı sırasında aldıkları geri bildirimlerle kendilerini dier üyelerle kıyaslayıp kendilerine ilikin daha gerçekçi bilgilere sahip olabilmektedirler. Çünkü ergenler için akranlarının geri bildirimleri kendilerini tanımaları bakımından gerekli ve önemlidir. 3) Bireye, uygulanan envanterler yoluyla bireyin kendini tanıması. Bu yöntemde de bireyin kendini daha fazla tanıyabilmesi için bireye çok sayıda etkinlik adı verilir ve bu etkinliklere karı tepkileri sorulur. Bu tepkiler genellikle holanma ya da holanmama türünden tepkilerdir. Bireyin verdii tepkilerdeki gruplamalara bakılarak bireyin kendine ilikin daha fazla bilgi sahibi olması salanır. 4) Bireye, uygulanan testler yoluyla bireyin kendini tanıması. Bu yöntemde ise, bireyin her hangi bir özellii, öncelikle o özellikle ilgili ilerdeki baarısı göz önüne alınarak deerlendirilir. Konuyla ilgili aratırma sonuçları ve görülerden anlaılmaktadır ki, grup rehberlii, gerçekçi ve mantıklı karar verme davranıları yeterli düzeyde olmayan bireylerin, yeteneklerine ilikin algılarının gerçeklik düzeyinin artmasına ve böylece kendilerini daha gerçekçi tanımasına yardımcı olmaktadır. Bireylerin karar verme durumuyla karılatıklarında hissedebilecekleri kaygıyı grup içinde paylaarak azaltmasına yardımcı olarak bireyi, çevresini incelemeye güdülendirerek, bireyin gerçekçi olmayan tercihlerini ve davranıları azaltacaı ve böylece mantıklı, etkili ve gerçekçi karar verme ve tercih yapma becerileri kazandırmada etkili olacaı düünülmektedir (Kuzgun 1977, Ülkü 1976, Öncü 1991, Aksaz 1992, Aksel 1993). Grup rehberlii yaantısında birey merkezli yaklaımın ilkeleri kullanılarak, bireylere etkili ve gerçekçi tercih yapabilme becerileri kazandırılabilir. Böyle bir ortamda danımanın rolü ise, bireyin benlik kavramının açıklıa kavuturulmasına yardımcı olma olarak belirtilmektedir (Tyler, 1961; Greenwald, 1978, Peavy, 1981; Patterson ve Eisenberg, 1983; Miller, 1988; George ve Dustin, 1988; Gazda, 1989). Krumboltz ve ark., 1986; Leong, Leong ve Hoffman, 1987; Beyth- Marom ve ark., 1989 ın bireysel ve grup rehberlii
140 Grup Rehberliinin Lise 1. Sınıf Örencilerinin Alan Tercihlerinde D. Aydın uygulamalarında, bireylere yargılanmadıkları ve eletirilmedikleri bir ortam sunularak karar verme durumunda karılatıkları belirsizlik ve kaygıyla baa çıkmaları salanmaya çalıılmaktadır. Gerçekçi tercih yapamayan bireyler böyle bir yaantıdan sonra geçirdikleri yaantıdaki grup içi etkileimin de etkisiyle daha gerçekçi karar verme davranıı göstermektedirler. Bu görüten hareketle uygulanan grup rehberlii programında da lise 1.sınıf örencilerinin yeteneklerine ilikin algılarının gerçeklik düzeyinin artırılmasına ve böylece alan tercihi yaparken daha gerçekçi davranmalarına yönelik gerekli yardımı salayacaı beklenmektedir. Çünkü birey grup içerisinde aldıı geri bildirimlerle kendiyle ilgili bilgiler edinerek kendine daha uygun tercihler yapma olanaına ulaabilmektedir. Lise 1.sınıf ülkemiz eitim sisteminde yöneltme sınıfı dır. Bireyin kendini tanıması, sınaması ve daha gerçekçi bir karar vermesi açısından bu sınıf düzeyinde yapılacak olan rehberlik yardımı bireyin yönelecei alanı daha gerçekçi seçip bu önemli ve kritik tercihi daha gerçekçi yapması açısından çok önemlidir. Çünkü birey yapacaı tercih ile lisede okuyacaı alanı belirleyerek aynı zamanda girecei üniversite programını ve dolayısıyla mesleini belirleyecektir. Bu nedenle örencinin lise 1.sınıfta yapacaı alan tercihinin gerçekçilii (bireyin yeteneklerine uygunluu) örencinin yaamı için çok büyük önem taımaktadır. Lise 1.sınıf örencilerinin alan tercihi yapmalarında gerçekçi davranmalarına yani yeteneklerini dikkate alarak tercih yapmalarına grup rehberliinin etkisini görmek amacıyla bu çalımaya gerek duyulmutur. Bu yüzden okullardaki rehberlik ve psikolojik danıma birimlerinde mesleki rehberlik hizmetleri bu noktada daha da önemli bir ilev kazanmaktadır. Çünkü lise örencileri üniversitede okumak istedikleri program tercihlerine lise 1.sınıfta yönelmektedirler. Örenciler üniversitede okumak istedii programlara göre lise 2.sınıftan itibaren Türkçe-Matematik (TM), sosyal bilimler (TS) veya fen bilimleri (MF) aırlıklı alanlardan birisini tercih etme durumuyla karılamaktadırlar. Birey yapacaı alan tercihi ile aynı zamanda girecei üniversite programını ve dolayısıyla mesleini tercih edecei için alan tercihinin kendine uygun olması çok önem taımaktadır. Bu aratırmada grup rehberliinin tercih edilmesinin nedeni, grup sürecinin ergenlerin akranlarından aldıkları geri bildirimlerle, hem kendilerine ilikin bilgi sahibi olma, hem de gruptaki dier üyelerle kendilerini kıyaslama olanaı bularak kendilerini daha gerçekçi tanıyabilme olanaı sunmasıdır. Bu aratırma ülkemizde, lise 1.sınıf örencilerini, meslek seçimine götürecek
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) 141 alan tercihi yapmaları öncesinde katıldıkları, yeteneklerine ilikin algılarının gerçeklik düzeyini artırıcı grup rehberliinin örencilerin gerçekçi alan tercihi yapmalarına etkisini görmemizi salayacak bir aratırma olması bakımından önemlidir. Bu çalımanın temel amacı, Lise 1. sınıf örencilerinin daha gerçekçi alan seçimi yapmalarına yardım edecek bir grup rehberlii programının gelitirilmesi ve bu programın etkililiini test etmektir. Grup rehberliinin lise 1. sınıf örencilerinin alan tercihlerinde gerçekçi davranmalarına etkisi olup olmadıı aratırmaya deer bir sorun olarak ele alınmıtır. Bu amaçla aratırmada aaıdaki denenceler oluturulmutur. Grup rehberlii uygulamasına katılan lise 1.sınıf örencileri bu uygulamaya katılmayan örencilere oranla yeteneklerini algılamada daha gerçekçi davranacaklardır. Bu çerçevede; 1.1 Deney grubu örencilerinin, grup rehberlii uygulaması sonrasındaki kendi yeteneklerini algılamalarına ait puanları, uygulama öncesi puanlarına oranla, öretmenlerin örencilere ilikin gözledikleri yetenek puanlarına anlamlı bir biçimde yaklaacaktır. 1.2 Kontrol grubu örencilerinin, kendi yeteneklerini algılamalarına ait öntest puanları ile öretmenlerin örencilere ilikin gözledikleri yetenek puanları arasındaki fark sontestte anlamlı bir deiim göstermeyecektir. 1.3 Deney grubundaki örencilerin uygulama sonrası kendi yeteneklerini algılamalarına ait puanlarının, uygulama öncesine oranla, öretmenlerin örencilere ilikin gözledikleri yetenek algı puanlarına, kontrol grubundaki örencilere göre daha fazla yaklaacaktır. 2. YÖNTEM 2.1. ARATIRMANIN MODEL Bu çalıma, grup rehberliinin lise 1. sınıf örencilerinin, alan tercihlerinde gerçekçi davranmalarına etkisini saptamayı amaçlayan, deneysel bir aratırmadır. Aratırmada öntest-sontest kontrol gruplu split-plot desen kullanılmıtır. Desende birinci faktörü farklı deneysel ilem koulları (deney-kontrol grupları), ikinci faktörü ise grup rehberlii uygulaması öncesi ve sonrası ölçümleri (öntest-sontest) göstermektedir. Aratırmanın baımlı deikeni, örencilerin yetenek algısı düzeyleridir. Örencilerin yeteneklerine ilikin uygulama öncesinde ve sonrasında örencinin kendisinden ölçümler elde edilmitir. Ek olarak örencilerin yeteneklerine ilikin öretmenlerinden gözlenen puanlar (ölçüt) elde edilmitir. Aratırmada grup rehberlii uygulamasının örencilerin algıladıkları yeteneklerinin ölçüt deer olan gözlenen
142 Grup Rehberliinin Lise 1. Sınıf Örencilerinin Alan Tercihlerinde D. Aydın deerlere yaklamasında önemli bir etken olup olmadıı incelenmitir. Aratırma gruplarına uygulanan deneysel ilemler Tablo 1 de verilmitir. Tablo 1. Aratırma gruplarına uygulanan deneysel ilemler GRUPLAR DENEY PLASEBO KONTROL 2.2. UYGULAMA SÜREC Bu aratırmada gerçekletirilen uygulamalar gruplara göre aaıdaki aamalardan olumaktadır. Uygulama yapmak için okul idaresinden izin istenerek, Örenci Deerlendirme Ölçei (ÖDÖ) her bir örenciye ve onların derslerine giren tüm öretmenlere aratırmanın baında uygulanmıtır. Ölçeklere içten yanıt vermelerini salamak amacıyla aratırmayla ilgili açıklama yapılmıtır. ÖDÖ. nün örenciler tarafından doldurulması sırasında örencilerin ölçeklerdeki yönergeleri okumaları yeterli görülmemi ayrıca aratırmacı her örenci ile birebir ilgilenmitir. ÖNTEST (ÖDÖ) X X LEM Gerçekçi alan tercihi yapmaya yönelik grup rehberlii (12 oturum) Plasebo etkinlik (8 oturum) SONTEST (ÖDÖ) Grup rehberlii programının uygulanması aamasında, deney grubundaki örencilere 5 er gün arayla, 12 oturum boyunca 90 dakika süren bireyin kendisini X X anlamasına, özelliklerini tanımasına yardımcı olacak mesleki rehberlik programı uygulanmıtır. Aratırmanın deneysel olmasının önemli bir koulu da baımlı deikeni etkileyen, ancak aratırmada etkisi aratırılmayan iç ve dı geçerlii etkileyebilecek karıtırıcı deikenlerin etkilerini kontrol altına almaktır. Sonuçlar ancak bu sayede nedensellik balamında deerlendirilebilir (Hovardaolu, 2000). Aratırmada bu nedenle kontrol grubu kullanılmıtır. Bir deney, bir de plasebo kontrol grubunun bulunduu bu aratırmada deney grubuna, uygulanan programın gerei olarak, grup rehberlii programının içeriinden söz edilmitir. Plasebo kontrol grubuna ise 8 oturum süren, gerçekçi alan tercihi yapma grup rehberlii programı ile ilikisiz plasebo (içi bo) etkinlik yapılmıtır. Ancak plasebo kontrol grubuna hazırlık görümelerinde, gerçekçi alan tercihi yapmada etkili olabilecek bir etkinliin yapılacaı söylenmi ve böylece gruplardaki örencilerin alan tercihi yapmalarında gerçekçi davranma düzeylerini etkileyebilecek karıtırıcı deikenler (aratırmacının deneklerin yararı için verdii emek ve zamanın karılıında deneklerin ona destek olmayı istemesi, oturum sonlarında sunulan yiyecek ve içecekler, içten ve saygıya dayalı ilikilerin yer aldıı grup yaantıları
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) 143 geçirme, oturumlara zaman ayırmı ve emek harcamı olma, bir gruba seçilmi olma ve aynı ölçei tekrar almı olma) kontrol edilmeye çalıılmıtır. Deney grubuna uygulanan gerçekçi alan tercihi yapmaya yönelik grup rehberlii programının tamamlanmasından sonra, sontest olarak deney ve kontrol gruplarına Örenci Deerlendirme Ölçei (ÖDÖ) uygulanarak, grupların algılanan (ÖDÖ) sontest puanlarının, gözlenen (ÖDÖ) puanlarına yaklaıp yaklamadıı test edilmitir. 2.3. ÇALIMA GRUBU Aratırma, 2000-2001 eitim-öretim yılında, Ankara Ferda Lisesi 1.sınıfında örenim gören örenciler arasından, yansız olarak seçilmi 20 deney, 20 kontrol grubu örencisiyle yürütülmütür. Aratırma, okulun örenci sayısının az olması ve lise 1.sınıfta okuyan örencilerin genelinin aynı okulun ilköretim okulundan gelen örenciler olması ve öretmenlerin örencileri uzun süredir ve yakından tanıması nedeniyle adı geçen okulda yapılmıtır. Gruplar oluturulmadan önce, lise 1.sınıfta okuyan tüm örencilere, bir aratırma yapıldıı, bu aratırmanın gerei 40 örenci ile çalıılacaı bu örencilerin seçilmesinde örenci deerlendirme ölçei fark puanlarının dikkate alınacaı ve bu nedenle örenci deerlendirme ölçei (ÖDÖ)uygulanan tüm lise 1.sınıf örencilerinin aratırmaya alınamayacaı söylenmitir. Denek seçimi u yolla yapılmıtır. Tüm lise 1.sınıf örencilerine (toplam 55 örenci) ve bu örencilerin derslerine giren öretmenlerine (matematik, fizik, kimya, biyoloji, Türk dili, yabancı dil, corafya ve tarih dersi öretmenleri) ÖDÖ uygulanmıtır. Örencilerin doldurduu ÖDÖ sonuçları algılanan öntest puanlarını, Öretmenlerin doldurduu ÖDÖ sonuçları ise gözlenen puanlarını oluturmutur. Öretmen ve örencilere uygulanan ÖDÖ arasındaki fark saptanmı ve farkı en fazla olandan balanarak örenciler sıralanmıtır. Daha sonra bu sıralamadan yazı tura yoluyla örenciler seçilerek, farkı en fazla olan ilk örenci deney, ikinci örenci ise kontrol grubuna konularak 20 örenci deney, 20 örenci de kontrol grubuna yerletirilerek deney ve kontrol grupları oluturmutur. Farkı en az olan 15 örenci ise hiçbir gruba alınmamıtır. Tablo 2. Deney ve Kontrol Grubunu Oluturan Örencilerin Sayısal Daılımları Gruplar Sayıları Deney 20 Plasebo Kontrol 20 Toplam 40
144 Grup Rehberliinin Lise 1. Sınıf Örencilerinin Alan Tercihlerinde D. Aydın 2.4. VER TOPLAMA ARAÇLARI Bu aratırmada veri toplama aracı olarak Kuzgun un (1993) gelitirdii Örenciyi Deerlendirme Ölçei (ÖDÖ) kullanılmıtır. 2.4.1. VERLERN TOPLANMASI Örenci Deerlendirme Ölçei (ÖDÖ), her derse ait yetenek puanlarını ölçen formdan olumaktadır. Yetenek puanını ölçen formda yetenei deerlendirmede göz önüne alınabilecek yedi ölçüt vardır. Bu formların puanlanması Örenci Deerlendirme Ölçei puanlaması bölümünde açıklanmıtır. Bu ölçek örenci ve öretmenlerine uygulanmıtır. Örencilere öntest ve sontest olarak iki defa uygulanan bu ölçek örencilerin algılanan yetenek öntest ve sontest puanlarını oluturmaktadır. Öretmenlere ise yalnızca bir kez uygulanan bu ölçek örencilerin gözlenen yetenek puanlarını oluturmaktadır. Bu puanlar üzerinde yapılan ilemde ise örencilerin algılanan yetenek öntest ve sontest puanları ile gözlenen yetenek puanları arasındaki farka bakılmaktadır. Eer algılanan yetenek sontest puanları ile gözlenen yetenek puanlarının farkı algılanan yetenek öntest puanları ile gözlenen yetenek puanlarının farkından düük çıkarsa bu sonuç örencilere uygulanan grup rehberlii programının örencilerin kendilerini (yeteneklerini) gerçekçi tanımalarına etkisinin göstergesi sayılmıtır. 2.4.2. ÖRENC DEERLENDRME ÖLÇE (ÖDÖ) YETENEK FORMU PUANLAMASI Ölçei doldururken be dereceli yanıt seçenekleri ve deerleri, yetenek düzeyi için 1 puan hiçbir zaman, 2 puan ara sıra, 3 puan bazen, 4 puan çou zaman, 5 puan her zaman biçimindedir. ÖDÖ yetenek formunda yetenei deerlendirmede göz önüne alınabilecek ölçütler yedi tanedir. ÖDÖ de her maddenin deeri aynı deildir. Çünkü maddeler bilgiyi örenmeden kavramaya doru bir zorluk sırası izlemektedir. Bu nedenle ölçekteki maddelerin deeri ise öyle olmutur. 1.madde 0.25, 2.madde 0.50, 3.madde 0.75, 4.madde 1.00, 5.madde 1.25, 6.madde 1.50, 7.madde 1.75 puan deerindedir. Bir örencinin yetenek puanı olarak alabilecei en düük puan 7, en yüksek puan ise 35 olabilir. 2.5. VERLERN ANALZ Aratırmanın, gerçekçi alan tercihi yapmaya yönelik grup rehberlii uygulamasına katılan deney grubu örencilerinin, bu uygulama sonrasında kendilerini algılamalarına ilikin yetenek puanlarının uygulama öncesine göre, öretmenlerin örencilerine ait gözlenen yetenek puanlarına yaklaacaına ilikin
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) 145 denencelerini test etmek için ilikili gruplar için t-testi kullanılmıtır. Verilerin çözümlenmesinde p=<.05 anlamlılık düzeyi benimsenmi, anlamlı bulunanlar ise tabloda p<.05 olarak gösterilmitir. 2.6. GERÇEKÇ ALAN TERCH YAPMA GRUP REHBERL PROGRAMININ GENEL KAPSAMI VE ÖZELLKLER Aratırmacı tarafından gelitirilen gerçekçi alan tercihi yapma grup rehberlii programı, alan tercihi yapmada gerçekçi davranmayı etkileyen ve sürdüren etkenlere ilikin bilgilendirme, gerçekçi tercih yapmada etkili olacak farkındalıı artırma, kendini ve çevreyi tanıma becerilerini kazandırmaya yönelik olarak yapılandırılmı grupla uygulanan bir program niteliindedir. Bu nedenle programın bilgilendirmeye ve etkileime dayalı bir program olduu söylenebilir. Gerçekçi alan tercihi yapma grup rehberlii programı, yapacakları alan tercihinin kendilerine uygunluu konusunda kararsız olan ve sıkıntı yaayan lise 1.sınıf örencilerinin birbirleriyle (kendi akran grubu içerisinde) duygu, düünce ve davranılarına ilikin paylaımlarda bulunarak onlardan geri bildirim alarak ve onlara geri bildirim vererek kendilerini tanımaları ve böylece kendilerine uygun alan tercihi yapma davranılarına ilikin farkındalık kazanmalarını, farklı açılardan kendilerini deerlendirmelerini ve kendilerinin farkına varmalarını böylece gerçekçi alan tercihi yapma becerisi kazanmalarını salayacak biçimde yapılandırılmıtır. Programın içeriinde bu amaçlara uygun alıtırmalar yer almaktadır. Programın doru uygulanması sonucunda, gerçekçi yani kendine uygun alan tercihi yapmada sıkıntı yaayan lise 1.sınıf örencilerinin kendilerine ve tercih yapacakları alanlara ilikin daha geni bir bakı açısı kazanarak kendilerine uygun tercih yapma yeterliine ulamaları amaçlanmıtır. 2.7. GRUP REHBERL UYGULAMASI Grup rehberliinde grup üyelerinin akran grubu içerisinde, sıcak, yargılayıcı olmayan, rahat ve kabul edici bir ortam içinde, kendilerini gelitirmeleri hedeflenmektedir. Bu rahatlatıcı ortamın, grup üyelerinin karar verme durumunda karılaılan belirsizlik ortamına dayanabilmelerine ve karar verme durumunda yaadıklarını, grup içinde dile getirip, dier grup üyeleriyle paylaarak rahatlamalarına yardımcı olacaı düünülmektedir. Bu konuda yapılan aratırmalarda, bireyin tercih yapma durumunda karılatıı belirsizlikle baa çıkmasına ve yaadıı rahatsız edici duyguları azaltmaya yardımcı olmanın bireyin kendini uygun gerçekçi ve etkili
146 Grup Rehberliinin Lise 1. Sınıf Örencilerinin Alan Tercihlerinde D. Aydın kararlar almasına yardımcı olacaı belirtilmektedir (Mendonca ve Siess, 1976; Gelatt, 1987). Greenwald da (1978), psikolojik danıma sürecinin karar verme ile yakından ilikili olduunu vurgulamı ve özellikle grup rehberlii uygulamalarının katılanları gerçekçi tercih yapmaları konusunda gelitirmede etkili olacaını belirtmitir. Bu yüzden, aratırmanın deney grubuyla grup rehberlii uygulaması yapılmıtır. Grup uygulamaları aratırıcı tarafından yürütülmütür. Grup rehberlii uygulamaları her biri haftada 90 dakika olan 12 oturumdan olumaktadır.aratırmada kullanılan grup rehberlii programında, dier rehberlik gruplarında da temel alınan aaıdaki amaçların ulaılması hedeflenmitir; 1. Bireyin, grup içinde yeteneklerini daha iyi tanıma fırsatı bulması, potansiyelinin farkına varması. 2. Bireyin, akran grubu içinde, kiiler arası ilikilerde kendini sınama ve sosyal bir ortamda kiiliini tanıma fırsatını bulması. 3. Bireyin, grup yaantısındaki paylama ortamında problemlerin.çözmede ve karar vermede yeni ve akılcı yollar bulabilmesi. Bu temel amaçlara ulaılmasında, grup liderinin bazı rolleri ve sorumlulukları yerine getirmesi gerekmektedir. Aratırmanın amaçları dorultusunda grup liderinin rolü u ekilde tanımlanmıtır. 1. Belirlenen amaçlara uygun bir grup ortamı oluturmak. 2. Bütün grup üyelerinin gruba katılarak duygu ve düüncelerini özgürce paylaabilmelerini salamak. 3. Gruba katılan bütün üyelerin kendilerini tanıma ve gelitirme fırsatını bulmalarına yardımcı olma. Bu aratırmada uygulanan grup rehberlii programında, grubu yöneten aratırıcı, öncelikle, birey merkezli yaklaımın ilkelerine dayanarak gruba katılan üyelerin benlik kavramlarını tanımalarına yardımcı olmaya çalımıtır. Aratırmanın deney grubuna uygulanan grup rehberlii programının oturumları, yarı yapılandırılmı bir özellie sahiptir. Öncelikle aratırıcı tarafından kapsamlı bir alan taraması yapılmı ve benzer nitelikte gelitirilmi olan programlar incelenmitir. Daha sonra aratırıcı tarafından aratırmanın amaçlarına ve gruba katılacak olanlara kazandırılması hedeflenen ölçütlere uygun alıtırmaları içeren bir etkileim grubu programı oluturulmutur. Grup rehberlii programı uygulamaları Ankara Ferda lisesinin rehberlik ve psikolojik danıma servisinde yapılmıtır.
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) 147 3. BULGULAR Aratırmanın denencelerini test etmek üzere deney ve kontrol gruplarındaki örencilere öntest ve sontest olmak üzere iki kez, öretmenlere ise uygulama öncesi bir kez Örenci Deerlendirme Ölçei (ÖDÖ) uygulanmıtır. Gerçekçi alan tercihi yapma grup rehberlii programının uygulandıı (deney grubu) ve uygulanmadıı (kontrol grubu) lise 1.sınıf örencilerinin kendi yeteneklerini algılamalarına ilikin öntestsontest puanlarıyla, öretmenlerin örencilerin yeteneklerine ait gözlemlerini yansıtan puanlar incelenmi ve örencilerin sontest puanlarının, ölçüt olarak alınan öretmen puanlarıyla farkına bakılmıtır. 3.1. TÜM DERSLERE LKN ALGILANAN VE GÖZLENEN YETENEK PUANLARI Deney ve kontrol grubunu oluturan örencilerin, Matematik, Fizik, Kimya, Biyoloji, Türk Dili, Yabancı Dil, Corafya ve Tarih derslerinin tamamından elde edilen ve kendi yeteneklerini algılamalarına ait öntest - sontest puanları ile öretmenlerinin onların yeteneklerine ilikin gözlem puanlarının aritmetik ortalamaları Tablo 3 de verilmitir. Tablo 3. Deney ve Kontrol Gruplarının Algılanan Yetenek Öntest-Sontest Puanları ile Gözlenen Yetenek Puanlarına ait Ortalamalar (Tüm Grup) Yetenek Algılanan Algılanan öntest sontest Gözlenen Kontrol 20 193.01 193.65 160.55 Deney 20 194.26 179.48 160.13 Tablo 3 incelendiinde, kontrol grubunu oluturan örencilerin kendi yeteneklerini algılamalarına ilikin puan ortalamasının öntestte 193.01, sontestte 193.65 olduu, deney grubunu oluturan örencilerin ise grup rehberlii uygulaması öncesi puanlarının aritmetik ortalamasının 194.26, buna karın uygulama sonrası puanlarının ise 179.48 olduu görülmektedir. Öretmenlerin, kontrol grubunu oluturan örencilerin yeteneklerine ilikin gözlemlerini gösteren ortalama puan 160.55 iken, bu puan deney grubu örencileri için 160.13 dür. 3.2. DENEY GRUBUNU OLUTURAN ÖRENCLERN, ÖNTEST VE SONTEST YETENEK ALGILARININ, ÖRETMENLERNN GÖZLEM PUANLARI LE KARILATIRILMASI Grup rehberlii programı uygulamalarına katılan deney grubu örencilerinin kendi yeteneklerini algılamalarına ilikin uygulama sonrası puanlarının, uygulama öncesi puanlarına göre, öretmenlerin gözlem puanlarına anlamlı biçimde yaklaacaına ilikin
148 Grup Rehberliinin Lise 1. Sınıf Örencilerinin Alan Tercihlerinde D. Aydın aratırmanın 1.1 nolu denencesini sınamak amacıyla yapılan ilikili gruplar için t-testi sonuçları Tablo 4 de verilmitir. Tablo 4. Deney Grubundaki Örencilerin, Öntest ve Sontest Yetenek Algı Puanları ile Öretmenlerin Gözlem Puanları Arasındaki Farkların Farkının Anlamlılıı çin likili t- Testi Sonuçları (Tüm Dersler) Ölçüm n X S Sd t p Fark 1 (öntest - 20 34.12 27.71.000 gözlenen ) Fark 2 (sontest - gözlenen) 20 19.35 20.94 19 5.04 Tablo 4 incelendiinde, deney grubundaki örencilerin uygulanan grup rehberlii programı öncesi kendi yeteneklerini algılamalarına ilikin puanları ile öretmenlerin onların yeteneklerine ilikin gözlem puanları arasındaki farkın aritmetik ortalamasının 34.12 olduu, uygulanan grup rehberlii programı sonrasında ise bunun 19.35 e dütüü ve farklara ait bu iki ortalama arasındaki farkın anlamlı olduu görülmektedir (t(19)=5.04, p<.001). Buna göre deney grubu örencilerinin uygulanan grup rehberlii programı öncesinde kendi yeteneklerini algılamalarına ilikin puanları ile öretmenlerin, örencilerin yeteneklerine ait gözlemlerine ilikin puanları arasındaki fark, uygulanan grup rehberlii sonrasında anlamlı bir biçimde azalmıtır. Yani örencilerin kendi yeteneklerini algılamalarına ait sontest puanları, öretmenlerin onların yeteneklerini algılamalarına ait puanlarına yaklamıtır. 3.3. KONTROL GRUBUNU OLUTURAN ÖRENCLERN ÖNTEST VE SONTEST YETENEK ALGILARININ ÖRETMENLERNN GÖZLEM PUANLARI LE KARILATIRILMASI Grup rehberlii programı uygulanmayan kontrol grubu örencilerinin kendi yeteneklerini algılamalarına ilikin öntest puanları ile öretmenlerin, örencilerin yeteneklerine ilikin gözlem puanları arasındaki farkın sontestte anlamlı biçimde deimeyeceine ilikin aratırmanın 1.2 nolu denencesini sınamak amacıyla yapılan ilikili gruplar için t-testi sonuçları Tablo 5 de verilmitir. Tablo 5. Kontrol Grubundaki Örencilerin, Öntest ve Sontest Yetenek Algı Puanları ile Öretmenlerin Gözlem Puanları Arasındaki Farkların Farkının Anlamlılıı çin likili t-testi Sonuçları (Tüm Dersler) Ölçüm n X S Sd t p Fark 1 20 32.46 26.05 (öntest gözlenen ) 19-1.03.316 Fark 2 (sontest 20 33.10 25.26 gözlenen) Tablo 5 incelendiinde, kontrol grubundaki örencilerin kendi yeteneklerini algılamalarına ilikin puanları ile öretmenlerin onların yeteneklerine ilikin gözlem puanları arasındaki farkın aritmetik ortalamasının öntestte 32.46, sontestte ise 33.10 olduu ve farklara ait bu iki ortalama
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) 149 arasındaki farkın anlamlı olmadıı görülmektedir (t(19)= -1.03, p>.05). Yani örencilerin kendi yeteneklerini algılamalarına ait sontest puanları, öretmenlerin onların yeteneklerini algılamalarına ait puanlarına yaklamamıtır. Buna göre, kontrol grubu örencilerine kendi yeteneklerini daha gerçekçi algılamaları yönünde her hangi bir program uygulanmadıından, bu örencilerin kendi yeteneklerini algılamalarında bir deiim gözlenmemitir. 3.4. DENEY VE KONTROL GRUBUNU OLUTURAN ÖRENCLERN ÖNTEST VE SONTEST YETENEK ALGILARININ, ÖRETMENLERNN GÖZLEM PUANLARI LE KARILATIRILMASI Deney (Tablo 4) ve kontrol (Tablo5) grupları arasında elde edilen deiimler arasındaki farkın anlamlılıına ait aratırmanın 1.3 nolu denencesini test etmek amacıyla fark puanları üzerinden ilikisiz gruplar için t-testi yapılmı ve sonuçları Tablo 6 de verilmitir. Tablo 6. Deney ve Kontrol Grubu Örencilerinin, Öntest ve Sontest Yetenek Algı Puanları ile Öretmenlerinin Gözlem Puanları Arasındaki Farkın Anlamlılıına likin t-testi Sonuçları (Tüm Grup) Grup n X S sd t p Kontrol 20-0.63 2.76 38-5.15.000 Deney 20 14.77 13.10 Tablo 6 da görüldüü gibi, kontrol grubundaki örencilerin kendi yetenek algılarına ilikin öntest puanları ile öretmenlerin gözlem puanları arasındaki fark ile öretmen ve örenciler arasında son testte elde edilen farktaki deiimin aritmetik ortalaması 0.63 iken, bu deiimin aritmetik ortalaması deney grubu örencilerinde 14.77 dir. Deney ve kontrol gruplarından elde edilen bu iki fark puanına ait ortalama puanlar arasındaki fark anlamlı bulunmutur ( t (38)= -5.15, p<.001). Bu bulgu, deney grubu örencilerinin grup rehberlii uygulaması sonrası kendi yeteneklerini algılamalarına ilikin puanlarının, uygulama öncesine göre, öretmenlerin gözlem puanlarına, kontrol grubundaki örencilerin puanlarına oranla anlamlı bir biçimde daha fazla yaklatıını göstermektedir. 4. TARTIMA VE YORUM Bu aratırmanın amacı, gerçekçi alan tercihi yapmaya yönelik grup rehberlii programının, lise 1.sınıf örencilerinin kendi yeteneklerini daha gerçekçi algılamalarına etkisini saptamaktı. Bu çerçevede aratırmanın denencelerinde, grup rehberlii programına katılan örencilerin bu uygulamalardan sonra genel (tüm dersler bakımından topluca) yeteneklerini daha gerçekçi algılayacakları, buna karın bu programa katılmayan örencilerin yeteneklerini algılama düzeylerinde bir deimenin olmayacaı ifade edilmiti.
150 Grup Rehberliinin Lise 1. Sınıf Örencilerinin Alan Tercihlerinde D. Aydın Elde edilen bulgular tüm dersler bakımından incelendiinde, aratırmacı tarafından gelitirilen grup rehberlii programının örencilerin gerçekçi alan tercihi yapmalarında kendi yeteneklerini daha gerçekçi algılamalarına yol açtıını ortaya koymaktadır. Bu aratırmada, grup rehberlii uygulamalarına katılan örencilerin kendi yeteneklerini daha gerçekçi algılamaları biçiminde ortaya çıkan sonuç, ülkemizde ve yurt dıında yapılan pek çok aratırma bulgusuyla da (Uysal 1970; Pallone ve Hosinsky 1966; Burgoyne 1979; Kuzgun 1983; zci 1986) tutarlılık göstermektedir. Bu aratırmalarda örencilerin meslek seçimlerini benlik kavramlarına göre deil de, ideal benliklerine göre yaptıkları saptanmıtır. Bir baka anlatımla, örencilerin pek çounun kendi yeteneklerini gerçekte olduu gibi deil de, olmasını istedikleri gibi algıladıklarını ortaya koymaktadır. Nitekim ülkemizde yapılan birçok aratırmada da, örencilerin alan ve meslek tercihlerini yaparken, çevrelerindeki kiilerin öneri ve telkinlerinden önemli oranda etkilendikleri ortaya konmutur (Uysal 1970; Yıldırım 1972; Kuzgun 1978; Toker 1978; Oral 1983). Kuzgun (1984) bir kimsenin meslek seçme kararının, yeteneklerini algılama ve deerlendirme derecesinden kaynaklandıı görüündedir. fade edilen yetenekler aynı zamanda bireyin yeteneklerine ilikin benlik kavramının da ifadesidir. Kuzgun un bulguları ile de desteklenen bu görüler ayrıca, bazı danıma psikologları örnein, Bordin (1943) ve Super (1957) tarafından da ileri sürülmütür. Benlik kavramının bireyin davranılarının belirleyicisi olduu görüünden hareket eden bu kuramcılar, meslek seçme davranıının da benlik kavramı tarafından belirlendiini, bir baka ifade ile bireylerin meslek seçiminde bulunurken benlik kavramlarına uygun düen etkinlikleri içeren mesleklere yöneldiklerini ileri sürmektedirler. Bordin, geçirilen yaantılar ile bireyin kendisine ilikin genel benlik kavramı ve algısının deiebilecei gibi, yeteneklerine ilikin daha belirgin algılarının da deiebileceini, böylece kendine ilikin deerlendirmeleri deien bireyin önceden tercih ettii meslei reddedebileceini ya da bu meslee yönelebileceini belirtmektedir (akt. Kuzgun 1983,1984). Super da (1963,1970) meslek seçiminin, bireyin kendinde bulunduuna inandıı özellikler ile seçmeyi düündüü meslee atfettie özellikler arasında uyuum olduunda gerçekletiini belirtmektedir. Meslek seçme sürecinin temelinde, bireyin kendini ve meslekleri tanımasının önemi büyüktür. Birey kendini ve meslekleri ne kadar çok tanırsa, kendine uygun meslee yönelmesi de o kadar
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) 151 artacaktır. Kendini tanıma, bireyin bir süreç olarak, deiik etkinliklerde kendini gözleyerek özellikleri konusunda bilinçlenmesiyle olanaklıdır (Ener 1980; Cromwell 1972; Woodwort 1972). fade edilen yetenekler, bu yeteneklere ilikin benlik kavramının ifadesidir. Kuzgun (1978) bireyin edilgen bir konumdayken sahip olduu yeteneklerine bir anlam veremeyeceini, onun farklı yeteneklerine ilikin benlik kavramlarının ancak bir rol, bir durum, bir pozisyon, bir i yaparken ve bir takım ilikiler sistemi içinde davranırken oluabileceini belirtmektedir. Tan (1986) ise benlik kavramının bireyin mesleki davranıının belirleyicisi olduunu, bireyin sürekli olarak yeteneine, benliine uygun bir rol bulma istei içinde olduu görüündedir. Rosey de bireyin kendisi ile yaantılarının badamasının onun olgunlamasını ve uyum yeteneini arttırdıı düüncesindedir (Akt. Kuzgun 1984). Yukarıda da belirtildii üzere, bu aratırma kapsamında elde edilen bulgular, uygulanan grup rehberlii programının örencilerin kendilerini daha gerçekçi algılamaları üzerinde çok büyük bir oranda etkili olduunu ortaya koymaktadır. Ancak bu aratırmanın sonucu, alanda daha önce yapılmı benzer aratırma bulguları ile de bütünleerek gerçekçi alan tercihi yapmaya yönelik grup rehberlii programının etkili olduuna ilikin deneysel sonuçlara yeni bir bulgu salayarak, daha önce yapılmı bulgulara da katkıda bulunmutur. Bu aratırma, ülkemizdeki gerçekçi alan tercihi yapmaya ilikin kaynakların sınırlılıına dikkat çekerek, rehberlik ve psikolojik danıma alanına katkıda bulunmutur. Ayrıca, aratırma kapsamında gelitirilen ve örencilerin kendi yeteneklerini daha gerçekçi tanımaları üzerinde etkili olduu saptanan yapılandırılmı bir grup rehberlii programının benzer alanlarda gelitirilecek çeitli programlara da yol gösterici nitelikte katkıda bulunacaı söylenebilir. 5. SONUÇ VE ÖNERLER 1. Bu aratırma kapsamında gelitirilen gerçekçi alan tercihi yapmaya yönelik grup rehberlii programı örencilerin kendilerini algıladıkları yeteneklerini ölçüt olarak alınan gözlenen yeteneklere yaklatırdıı ve örencilerin kendilerini daha gerçekçi algılamalarını saladıı saptanmıtır. Etkililii saptanan bu program M.E.B. ile ibirlii yapılarak mesleki rehberlik kapsamında okullarda kullanılması salanabilir. 2. Bu aratırma sonuçları göstermektedir ki aratırma kapsamında gelitirilen gerçekçi alan tercihi yapmaya yönelik grup rehberlii programı aratırmaya katılan deney grubu örencilerinin kendi yeteneklerini daha
152 Grup Rehberliinin Lise 1. Sınıf Örencilerinin Alan Tercihlerinde D. Aydın gerçekçi tanımalarında etkili olmutur. Bu sonuca dayanarak, ders öretmenlerinin kendi dersleri içerisinde örencilerine kendi derslerinde gerekli yeteneklere ilikin bilgi vermesi ve örencilerinin yeteneklerine ilikin gözlemleri sonucu oluan geribildirimler vererek örencilerin kendilerini daha gerçekçi tanımaları salanabilir. 3. Bu aratırma kapsamında gelitirilen gerçekçi alan tercihi yapmaya yönelik grup rehberlii programı daha kısa sürede (8-10 oturum) ve daha kolay uygulanabilir bir içerikle hazırlanıp etkililii test edilebilir. 4. Bu aratırma kapsamında gelitirilen gerçekçi alan tercihi yapmaya yönelik grup rehberlii programı daha alt sınıflarda (6.7.8. sınıflarda) ve daha zengin içerikle hazırlanıp etkililii test edilebilir. 5. Bu aratırmada kullanılan ölçme aracı olan Örenci Deerlendirme Ölçeine (ÖDÖ) ilikin daha güçlü veriler elde etmek için bu araç eitim bakımından farklı eitimler veren teknik liseler ve meslek liseleri örencilerinden alınacak örneklemlerle de karılatırmalı çalıma yapılabilir. 6. Gerçekçi alan tercihi yapmaya yönelik grup rehberlii programının uygulandıı deney ve programın uygulanmadıı kontrol gruplarında olan örencilerin yaptıkları alan tercihlerinin kendilerine uygunluu lise 2.sınıfta örenciler takip edilerek programın kalıcı etkisine ilikin daha salam kanıtlara ulaılabilir. 7. Örencilerin yaptıkları alan ve meslek tercihlerinin ailelerinin sahip oldukları kültür yapısıyla, ekonomik düzeyleriyle ve karde sayılarıyla ilikilerine bakılarak daha ayrıntılı ve zengin grup rehberlii programı hazırlanabilir. 8. Okul psikolojik danımanları tarafından her öretim kademesindeki örencilerin kendilerini ve meslekleri tanıma düzeyleri bulunarak bu örencilere kendilerini ve meslekleri tanıtıcı özel etkinlik programı oluturulabilir ve etkililikleri incelenebilir. 6. KAYNAKLAR Aksaz Kulaksızolu, N. (1992). Bilgi Verici Danımanlıın Otistik Çocuu Olan Anne- Babaların Kaygı Düzeylerine Etkisi (Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Aksel, G. (1993). Örencilerin lgi Ve Yeteneklerini Kendileri Ve Öretmenleri Tarafından Deerlendirilmesi (Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) 153 Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Beyth-Marom, R. Ve Ark. (1989). Teaching Decision Making To Adolescents: A Critical Review. Carnegie Counsil On Adolescents Development. Washington, DC, 52. Bordin, E.S. (1943). A Theory Of Vocational nterests As Dynamic Phenomena. Education And Psychology Measurement, 3: 49-66. Burgoyne, P.H. (1979). Concepts Of Present Self, Expected Self, And deal Self n Vocational Preferences And Expectations. Journal Of Vocational Behavior, 14: 134-144. Cromwell, R.F. & M.D. Parmenter (1972). Yarınki Mesleinizi Planlayınız. (Çev: Remzi Öncül) MEB, PAKD, Rehberlik ve Aratırma Bölümü, 24. Ener, J. (1980). Rehberlik Alanında Derinliine Aratırma Programları Gelitirilmesi. Eitimde Rehberlik Aratırmaları. 19-22. Gazda, G.M. (1989). Group Counseling: A Developmental Approach. Allyn And Bacon: Boston, 490. Gelatt, H.B. (1989). Positive Uncertainity: A New Decision-Making Framework For Counseling. Journal Of Counseling Psychology, 36, 252-256. George, R.L. & Dustin, D. (1988). Group Counseling: Theory And Practice, Prentice Hall: New Jersey, 256. Greenwald, H. (1978). Direct Decision Therapy, In, James C. Hansen. Ed., Counseling Process and Procedures, Macmillan: Newyork, 402-409. Hovardaolu, S. (2000). Davranı Bilimleri çin Aratırma Teknikleri. Ankara: ve-ga Yayınları. zci, A. (1986). Lise Son Sınıf Örencilerinin Benlik Ve deal Benlik Kavramlarının Tercih Edilen Ve Seçilen Meslek Kavramları le Badaım Düzeyleri (Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü Kivlighan, D.M.& Jr. (1990). Career Group Therapy. The Counseing Psychologist, 18, 64-79. Krumboltz, J.D., Kinnier, R.T., Rude, S., Scherba, D.S. & Hamel, D.A. (1986). Teaching A Rational Approach To Career Decision Making: Who Benefits Most?
154 Grup Rehberliinin Lise 1. Sınıf Örencilerinin Alan Tercihlerinde D. Aydın Journal Of Vocational Behavior, 29, 1-6. Kuzgun, Y. (1978). Ben Kavramı Ve Meslek Seçimi. Psikoloji Dergisi. 4: 12-17. Kuzgun, Y. (1983). Benlik ve deal Benlik Kavramlarının Tercih Edilen Meslek Kavramı le likisi. Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 16, 1. Kuzgun, Y. (1984). Mesleki Rehberlik. Ankara: Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Yayını. Kuzgun, Y. (1993). Ders Geçme Ve Kredi Sisteminde Öretmenin Rolü Yaadıkça Eitim (Kasım, Aralık), Sayı: 31, S. 6-11. Leong, S.L., Leong, F.T.L. & Hoffman, M.A. (1987). Counseling Expectations Of Rational, ntuitive And Dependent Decision Makers. Journal Of Counseling Psychology, 34 (3), 261-265. Meier, S.T. (1991). Review, Vocational Behavior, 1988-1990: Vocational Choice, Decision-Making Career Development nterventions, And Assessment. Journal Of Vocational Behavior, 39, 131-181. Mendonca, J.D. & Siess, T.F. (1976). Counseling For ndecisiveness: Problem- Solving And Anxiety Management Training. Journal Of Couneling Psychology, 23 (4), 339-347. Mendonca, J.D. & Siess, T.F. (1976). Counseling For ndecisiveness: Problem-Solving And Anxiety Management Training. Journal Of Counseling Behavior, 39, 131-181. Miller, M.J. (1988). Restating A Client- Centered Approach To Career Counseling. Journal Of Employment Counseling, 25, 64-69. Oral, T. (1983). ÖSYS Katılan Adayların Yüksek Öretim Programı Tercihleri Üzerine Bir Aratırma. Ankara: ÖSYM Yayını. Öncü, H. (1991). Grupla Mesleki Psikolojik Danımanın Lise Örencilerinin Meslekleri Tercihlerine Etkisi (Yayınlanmamı Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Pallone, N.J.& M. Hosinsky (1966). Reality Testing A Vocational Choice: Congruence Between Self, deal And Occupational Percepts Omang Student Nurses. Personnel And Guidance Journal, 45: 666-670.
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) 155 Patterson, L.E. & Eisenberg, S. (1983). The Counseling Process, Houghton Mifflin: Boston, 259. Peavy, R.V. (1981). Counseling Adults For Decision-Making: A Pragmatic Orientation. Canadian Comission Of Employment And Immigration: Ottawa (Ontario), 249. Super, D.E. (1957). The Psychology Of Careers. New York: Harper And Row Publishers, S.302-304. Super, D. & Crites, O.J. (1963). Career Development: Self-Concept Theory. Newyork: College Entrance Examination Board. Super, D.E. & Bohn, M.J. (1970). Occupational Psychology. California: Wadsworth Publishing Comp., 1970, S. 435. Uysal,. (1970). Bireysel Ve Toplumsal Faktörlere Göre Lise Örencilerinin Meslek Seçimleri (Yayınlanmamı Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi, Eitim Fakültesi Yayınları. Ülkü, S. (1976). Lise 1.Sınıflarda Uygulanan Bir Grup Rehberlii Programının Yöneltme Açısından Etkililiinin Aratırılması (Yayınlanmamı Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi, Eitim Fakültesi. Woodworth, R.S. & M.R. Sheehan (1972). Meslek Seçimi. (Çev: Remzi Öncül), kinci Baskı. Ankara: MEB, PAKD Yayını. ahin, C. (1997). Mesleki Rehberlik. Kırehir: G.Ü. Eitim Fakültesi Yayınları. Toker, F. (1978). ÖSS ye Giren Adayların Yüksek Öretim Programlarını Tercihleri Üzerine Bir Aratırma. Ankara: ÜSYM-AB, 40-77-0011. Tyler, L.E. (1961). The Work Of The Counselor (Second Ed.), Appleto- Century-Crofts,Inc. : Newyork, 327.