ACIBADEM MASLAK HASTANESİ' NDE KULLANILAN PYXİS SİSTEMİNİN MANUEL SÜRECE GÖRE AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARININ İNCELENMESİ *Zelha TÜRK *Acıbadem Maslak Hastanesi Yatan Hasta Katı Sorumlu Hemşires 28-31 Mart 2010 da Trabzon da yapılan 4.Ulusal Yoğun Bakım Kongresi nde sözel bildiri olarak sunuldu. GİRİŞ - AMAÇ Pyxis ilaç yönetim sistemi, sistemi kullanabilecek yetkili hemşirelerin, hasta bilgilerini girerek hekim tarafından order edilmiş, eczacı tarafından onaylanmış ilaçların, şifre girip parmak izi tanımlatarak kapalı bir sistem içinden, kontrollü ve güvenli bir şekilde ilaç alma yöntemidir (6). İlaç uygulama ve yönetim sistemini otomatize eden makineyi üreten pyxis şirketi 1996 yılında Cardinal Health (Amerika merkezli çok büyük bir ilaç dağıtım şirketi) tarafından satın alınmıştır. Hastanelerde güvenli ve kontrollü ilaç yönetim sistemi kurmayı planlamıştır (6). İlaç hekim tarafından elektronik ortamda orderedilmektedir. Hastaya verilecek ilaçlar eczacı tarafından onaylanmakta, onaylanan ilaçlar pyxis'e düşmektedir. Yetkili hemşire sisteme kullanıcı adı ve parmak izi ile giriş yapar, böylece ilacın ne zaman hangi hemşire tarafından ne miktarda alındığı görülebilmektedir. Yapılan ilaç hataları tutarsızlık raporu olarak raporlanır. Sorumlu hemşire tarafından tutarsızlık raporları görülür. İlaç hatalarını neden ve kimler tarafından olduğu tespit edilir. Sistem yetkin olmayanların ilaç erişimlerini engellemekle kalmaz, aynı zamanda medikal hataları elimine eder. Sistem ilaç hatalarının önlenmesine destek olan bir uygulamadır (7). İlaç stok yönetimi eczacı tarafından her ay düzenli olarak yapılır. Eczacı sürekli izlediği sistemde ilaçlar ın son kullanma tarihleri yaklaştığında ilaç sayılar ı azaldığında uyar ı ekrana düşer. Eczac ı değişimi ya da yüklemeyi gerçekle ştirir. Bölümler ilaç eksiği ya da miyad ı dolmuş ilaç sıkıntısı yaşamazlar. Ayrıca çalışan hemşirelerin ilaç sayılarını kontrol etmeleri gerekmediği için sistem iş gücüne ve zaman kaybına engel olur (7). İlaç hatalarını en aza indirmekte aktif olarak kullanılan bu sistem farklı ortamlarda yerel bilgisayarlarda hastane yönetim sistemlerinde pyxsis konsolundan ve eczane konsolundan ilgili kişilerce görebilme imkanı sağlamaktadır (9). 1
Pyxis sistemi 2005 yılından beri Acıbadem Bursa Hastanesi' nde kullanılmaktadır. Daha önce manuel sistem kullanılan Ac ıbadem Maslak Hastanesi' nde 8 ay önce Pyxis sistemine geçilmiştir. Bir ilacın hasta bireye uygulanması süreci 4 ana evreden oluşur: - İlacın reçetelenmesi (poliklinik ortamında) ya da istem yap ılması (klinik ortamda), - İstemin alınması (transcription) - Haz ırlama - Hasta bireye ulaştırma, uygulama (9). Reçeteleme ya da istem yapılması sırasında oluşan hatalardan hekim sorumludur. Haz ırlama ve hasta bireye ulaştırma evresi, ayaktan hastalar için eczac ının sorumluluğunda iken, yatan hastalarda hemşirelerin sorumluluk alanı içindedir (9). Hasta bireye uygulama evresinde ayaktan hastalarda, hastanın kendisine ve hasta yakınına sorumluluk düşerken, yatan hastalarda yine hemşire sorumluluk taşımaktadır. İlaç uygulama hatalarının yaklaşık 3/4'ünün reçeteleme/istem evresinde ya da uygulama evresinde olduğu bildirilmiştir (8). İlaç ugulamaları, hemşirenin yasal sorumluluklarından birisidir. Bu temel sorumluluğun gerçekleştirilmesiyle ilgili olarak yaşanan "İlaç Uygulamaları Hataları", ilaçların uygulanma sürecinde, izlenmesi gereken ilkelere uyulmaması sonucunda gerçekleşen yanlış uygulamalar şeklinde tanımlanabilir (8). İngiltere'de 2001 yılında ilaç uygulama hatalarından yaklaşık 1200 kişinin öldüğü, bu durumun son on yıl içinde % 500 oranında artış gösterdiği kaydedilmiştir (1). Genel olarak, İngiltere'de 400 yataklı bir hastanede, her gün bir hasta, bir ilaç uygulama hatasına maruz kalmaktadır (2). Amerika Birleşik Devletlerinde(ABD), hastaneye yatan 770000-2000000 hastada ilaç uygulama hatası tespit edilmiştir (3). Yapılan çeşitli araştırmalarda da, ilaç uygulama hatalarının oldukça sık oranlarda görüldüğü bildirilmektedir (4-8). Fransa' da her yıl 18.000 ADE ( Advers ilaç olayları ) ölümle sonuçlanmaktadır. İngiltere' de her yıl 850.000 ADE meydana gelmektedir. ADE ilaç 0.5 milyar/yıllık kayba neden olmaktadır. Fransa Sağlık Bakanlığı, hemşirelerin ilaç uygulama ve dokümantasyonunda harcadıkları zamanının % 33 oranında azaltması gerektiğini düşünmektedir (8). 2
İlaç uygulama hatalarının içeriği incelendiğinde, ilacın order edilme aşamasından uygulandıktan sonraki etkilerin takibini de içine alan, çok geniş bir süreç içinde gerçekleştiği görülmektedir. İlaç uygulama hataları, ilacı yanlış zamanda uygulama, ilacı uygulamayı unutma, yanlış doz verme, reçete edilmemiş ilacı uygulama, yanlış ilacı uygulama, ilacı uygun teknikle hazırlamama, etkileşime giren ilaçları aynı anda uygulama, uygulamayı kaydetmeme şeklinde örneklendirilebilir (1). Amaç Bu araştırma Acıbadem Maslak Hastanesi' nde kullanılan Pyxis sisteminin manuel sürece göre avantaj ve dezavantajlarını saptamak ve çözüm önerileri geliştirmek amacıyla yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çalışma, Pyxis sisteminin manuel sürece göre avantaj ve dezavantajlarının saptanması amacıyla Acıbadem Maslak Hastanesi'nde yapılan tanımlayıcı ve karşılaştırıcı tipte bir araştırmadır. Araştırmanın evrenini Acıbadem Maslak Hastanesinde çalışan ve Pyxis sistemini ve daha önce manuel sürecle en az 6 ay çalışmış ASG oryantasyon sürecini ve meslekte 2 yılını tamamlamış, hemşireler oluşturmaktadır.(n= 250) Örneklem, Acıbadem Maslak Hastanesi'nde çalışan hemşireler arasından rastgele yöntem ile seçilen oryantasyon sürecini tamamlamış, oryantasyon eğitimi 1 ve 2 yi almış ve hasta bakımında bağımsız olarak çalışabilen 124 kişiden oluşmuştur. Araştırma 01.08.09-30.11.09 tarihleri arasında yapılmıştır. Veriler araştırmacı tarafından literatür taranarak ve hazırlanan anket formu aracılığıyla ve bu formun gözlem altında uygulanması ile toplanmıştır. Anket soruları, pyxis sistemini ve manuel süreci en az 3 ay aktif olarak kullanan 30 hemşireden toplanan yazılı geri bildirimler incelenerek oluşturulmuş ve rastgele yöntem ile seçilen 15 kişyle pilot uygulama yapılarak geçerliliği kabul edilmiştir. Veri toplama formu; 35 sorudan oluşmaktad ır. 35 sorunun hepsi Pyxis sistemi ile ilgili olarak haz ırlanmıştır. Elde edilen verilerin gerekli analizleri bilgisayar ortamında excell ve spss programı ile yapılmıştır. 3
BULGULAR Tablo 1: Anket Soruları ve Pyxis Sitemi Hakkında Çalışanların Düşünceleri PYXİS SİSTEMİ AVANTAJ DEZAVANTAJ KARARSIZIM n % n % n % İlaçların kilit altında tutulması 121 %97.58 0 %0 3 %2.42 ilaçların alındığında hasta 122 %98.38 1 %0.81 1 %0.81 üzerine ilaç girişlerinin yapılması Narkotiklerin kilit altında 122 %98.38 1 %0.81 1 %0.81 olması ilacın kim tarafından, ne 1 zaman alındığını rapor halinde verilmesi 123 %99.19 %0.81 0 %0 Tutarsızlığın fazla olması 111 12 %9.67 %89.51 1 %0.82 İlaçların yanlış yerleştirme 8 %6.45 114 %91.13 2 %2.42 ihtimaline bağlı olarak hastaya yanlış ilaç uygulaması Hastaya ait narkotik ilaçlarının 48 %38.70 71 %57.25 5 %4.05 sistemde güvenli bir şekilde tutulabiliyor olması Çekmecelerin arıza yaptığı 5 %4.04 119 %95.96 0 %0 dönemlerde ilaca ulaşmakta güçlük yaşanması İlaç stok yönetiminin kolay 102 %82.25 21 %16.93 1 %0.82 olması Yanlış ilaç alımına engel 117 %94.35 6 %4.83 1 %0.82 olması Sistemsel bir hata anında 18 %14.51 104 %83.87 2 %1.62 kullanım dışı kalınması Planlı order edilen ilaçlar 9 %7.26 115 %92.74 0 %0 eczanenin onayı olmadan pyxisa düşmemesine bağlı tedavinin gecikmesi Hasta güvenliği açısından 117 %94.35 5 %4.03 2 %1.62 kontrollü olması Hekim tarafından yazılan 110 %88.70 10 %8.06 4 %3.24 orderın pyxis ekranında görülmesi 8 doğru kuralına elverişli 113 %91.12 9 %7.26 2 %1.62 olması ( Doğru ilaç, doğru zaman, doğru doz, doğru hasta, doğru yer, doğru etki, doğru kayıt, doğru form ) Pyxistan ilaçlara bakmadan 60 %48.38 61 %49.19 3 %2.43 çekmeceden doğrudan 4
alınabiliyor olmas ı Tutarsızlık olduğu zaman 18 %14.51 105 %84.67 1 %0.82 çözülmesinin zor olması Acil uygulamalarda süreci 12 %9.68 112 %90.32 0 %0 yavaşlatabiliyor olması Narkotik ilaçlara şahit istemesi 103 %83.06 19 %15.32 2 %1.62 İlacın kaç adet olduğu ve 118 %95.16 6 %4.84 0 %0 dozunu hatırlatması Kişiye özel kullanıcı adı ve 110 %88.70 14 %11.3 0 %0 parmak izi tanımlaması Order geç yazıldığında ilacın 11 %8.86 112 %90.32 1 %0.82 zamanında alınamaması Çift doz uygulamada uyarı 112 %90.32 12 %9.68 0 %0 vermesi Uygulama saati ile alma saati 101 %81.45 17 %13.70 6 %4.85 farklı olduğunda uyarı vermesi Yapılan her yanlış uygulamada 110 %88.70 12 %9.68 2 %1.62 not şeklinde uyar ı çıkması ve nedenlerinin sorulması Hastanın kendine ait ilaçlarının 52 %41.93 70 %56.45 2 %1.62 hepsinin bir arada olması Termojel butonu kullanıldığı 59 %45.97 65 %52.41 2 %1.62 için insülinlerin kontrol altında olmaması Pyxista bulunmayan ilaç varsa 54 %36.28 78 %62.90 1 %0.82 tedavi sürecinin uzuyor olması Yenidoğan ünitesinde pyxis 68 %54.83 46 %37.09 10 %8.08 bulunmaması İlaçların sadece pyxis ünitesi 62 %50 55 %44.35 7 %5.65 içinde bulunması İlaçlara sadece sistem 93 %75 25 %20.15 6 %4.85 kullanıcılar ının erişebilmesi Narkotik ilaçların pyxis 112 %90.32 8 %6.44 4 %3.24 içerisinde ayrı bir yere (dahili kutuya) iade edilmesi İlgili kutu açılıp ilaç alınmadığı 106 %85.48 16 %12.9 2 %1.62 takdirde 4 içinde sistemin sesli uyar ı vermesi İlaçların son kullanma tarihi 123 %99.19 1 %0.81 0 %0 yaklaştığında eczane tarafından değiştirilmesi İlaçların sayıları azaldığında 123 %99.19 1 %0.81 0 %0 eczaneye uyarı vermesi ve stokların erken dönemde eczacı tarafından tamamlanması Pyxis sistemi kullanan sağlık çalışanlarının anket cevaplarına bakıldığında, sistemin % 99.19 (n:124) oranla en avantajlı bulunan yönleri; ilaçların son kullanma tarihi yaklaştığında eczane tarafından değiştirilmesi, ilaçların sayıları azaldığında eczaneye uyarı vermesi ve stokların erken dönemde eczacı 5
tarafından hazırlanması ve ilacın kim tarafından, ne zaman alındığını rapor halinde verilmesi olarak saptanmıştır. % 95.96 (n:124) oranla ise sistemin en çok dezavantaj olarak görünen yönü, çekmecelerin arıza yaptığı dönemlerde ilaca ulaşmakta güçlük yaşanması olarak belirlenmiştir. Tablo 3: Maslak Eczane; Pyxis İstasyonları Aylık Tutarsızlık Takip Dökümleri Servis MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL 3.KAT 2.KAT(A) ACİL 2.KAT(B) 1.KAT (A) 46 15 33 13 26 478.82 77.58 193.46 41.14 87.16 219 106 191 67 114 2.300,04 840.06 1.234,42 858.97 933.85 61 89 82 85 80 447.44 767.28 588.82 540.43 431.01 159 111 153 262 54 1.084,59 872,83 1.940,83 3.293,17 430.61 77 84 71 95 53 6
AMELİYAT HANE GENEL YOĞUN BAKIM KVC YOĞUN BAKIM SDS DERLENME 1.KAT (B) 371.58 441.67 396.80 305.63 183.97 121 111 93 166 88 1.040,60 1.437,44 489,94 1.967,29 452.9 59 69 52 117 82 766.62 710.47 567.81 1.392,01 940.48 11 2 12 12 14 59.64 6.45 123.91 95.27 64.57 2 2 4 13 23 180.09 8.01 10.61 342.09 103.51 19 11 13 11 7 140.22 115.16 61.27 44.35 75.97 18 68 110 58 137.88 450.11 911.76 246.16 Acıbadem Maslak Hastanesi' nin Eczane kayıtlarına göre tutarsızlıklara bakıldığında, toplam 3722 adet tutarsızlık görülmüştür; en fazla tutarsızlık görülen ay Ağustos ayı olmuştur. Bu aydaki toplam (tüm katların toplamı) tutarsızlık adedi 951'dir. Ağustos ayında tutarsızlığın fazla olmasının nedenleri olarak, bu ayda izine çıkan hemşirelerin fazla olmasından dolayı çalışan sayısının azlığı ve yatan hasta sayısının çok olmasından dolayı iş yükünün artması ve yeni çalışan alımlarının bu ayda fazla olması gösterilebilir. En az tutarsızlığın ortaya çıktığı ay ise Eylül ayıdır. Adedi toplam 599' dur. Her iki ayda ortaya çıkan toplam tutarsızlık bedellerine de her iki durum aynı doğrultuda yansımıştır. Manuel süreçle ilgili olarak 30 kişiyle yapılan görüşmelerde manuel sürecin avantajları olarak en çok gelen cevap zaman kazancıyla ilgili olmuştur. Hastanın bekletilmediği, order yazıldığında tedavinin hemen uygulanabildiği ve ilaç ulaşımının kolay olduğu en çok verilen cevaplardır ( n:29 % 99.19). Manuel sürecin dezavantajları olarak en çok verilen cevaplar ise ilaç hataları, kontrol güçlüğü ve yine 7
zaman kaybıyla ilgili olmuştur (n:29 % 99.19). Zaman kaybı yönünden dezavantaj olarak görülen nokta ilaç sayımının manuel olarak yapılmasıdır (n:12 % 41.04). Yüksek riskli ilaçların kontrolünün zor olması, narkotiklere çok rahat ulaşılabilmesi, stok kontrolünün olmaması kontrol ile ilgili dezavantajlardır (n:7 % 23.94). İlaç hatalarının önlenmesinde dezavantaj olarak görülenler ise sözel istemin çok fazla olması ve bu yüzden karışıklıkların ortaya çıkması nedeniyle yanlış ilaç alımının kolaylaşmasıdır (n:10 % 34.2). TARTIŞMA Bursa Acıbadem Hastanesi' nde yapılan bir araştırmaya göre, sistemin ilaç hatalarını önlemesi, stok miyad yapılması için zaman ve iş gücü harcanmaması, otomatik olarak eksik stokların ve son kullanma tarihi yaklaşan ilaçların eczane tarafından görülüp yüklenmesi, hasta hesabına ilaçlarının eksiksiz olarak ücretlendirilmesi, ilacın kullanıcısının hastane işletim sisteminde görülebilmesi konuları ağırlıklı olarak olumlu bulunmuştur.( Acıbadem Bursa Hastanesi n:43 %100) Yine aynı araştırma sonucuna göre, sisteme hasta isminin 3 dk içinde düşmesi konusunda % 37 oranında sürenin uzun olduğu düşünülmüştür; nedenlerine bakıldığında acil durumlar, hasta ve yakınlarının süreyi tolere edemedikleri durumlar olarak ifade edilmiştir. Narkotik ilaçların şahit ile alınması konusunda % 12 oranında olumsuz görüş belirtilmiş, bunun nedeni olarak ise çalışan sayısının az olduğu durumlarda zorlayıcı olabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Acil servis çalışanlarından bazıları ise, Pyxis kullanılan geniş alanlar için tek pyxis sistemi yerine 2 pyxis sisteminin olmasının uygulamalar açısından hızlı ve güvenli olabileceği yorumunda bulunulmuştur.( Acıbadem Bursa Hastanesi) Lee LW, Wellman GS, Birdell SW, Sherrin TP, Am J Hosp Pharm ın yapt ığı çalışmada ise sistemin hemşire iş yükünü ve ilaç kaçaklarının maliyetlerini azalttığı sonucu elde edilmiştir. Daha önce yapılan örneklere bakıldığında bunlar, bizim çalışmamızdaki sonuçlar ile benzerlik göstermektedir. Araştırmamız sonucuna göre genel anlamda Pyxis sistemi iş yükünü azaltmakta, ilaç uygulama hatalarını en aza indirmekte ve düzenli bir rapor oluşturma imkanı sağlamaktadır. Günümüzde hasta güvenliği kavramı gittikçe önem kazanan bir konu haline gelmiştir. Türkiye' ye model oluşturacak, dünyada referans gösterilecek bir hastane düzeyine gelmek isteyen Acıbadem Sağlık Gerubu için bu kavram çok daha önemlidir. Hasta güvenliğinin en temelinde doğru hastaya doğru ilaç uygulaması bulunmaktadır. Pyxis sistemi ise bu doğrultuda en güvenilir olanakları sağlamaya yönelik bir sistemdir. İlaç uygulama aşamalarında üst düzeyde ve sistemli bir kontrol sağlayarak hata oranını en aza indirmeye çalışmaktadır. 8
Pyxis, manuel order ve ilaç sayımına göre avantajlarını ve dezavantajlarını birlikte barındırmaktadır. Elektronik bir sistem olan Pyxis, sistemsel bir hata anında kullanım dışı kalarak amacından sapmalar gösterebilmektedir. İşte tam bu noktada Pyxis ın avantajları olarak nitelendirdiğimiz hasta güvenliği, zaman kaybının önlenmesi, iş yükününü azalması ve ilaç hatalarının önlenmesi gibi durumlar tam tersine dönerek bu sistemin dezavantajlarını oluşturmakatadır. Böyle olumsuzluklarda ise manuel sürecin üstünlüğü ortaya çıkmaktadır. Manuel süreçle Pyxis sisteminin avantajları ve dezavantajlarına bakıldığında ortaya çıkan en önemli sonuç birinin avantajı diğerinin dezavantajı olduğudur. SONUÇ ve ÖNERİLER Sağlık çalışanlarının çoğunun Pyxis sitemi ile ilgili olumlu görüş içerisinde oldukları ortaya çıkmıştır. Ancak sistemdeki bazı aksaklıklar nedeni ile, çalışanların sistem ile ilgili bilgi eksikliği yaşadıkları ve sistem sorunlarının çözülmesinde güçlük çektikleri saptanmıştır. Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda sistem sorunlarının çözümlenmesinde yetkili yöneticilerin prosedür ve talimatları yeniden gözden geçirmesi sistemde oluşabilecek aksaklıkları önleyecektir. Hemşirelerin Pyxis sistemi sürecini tam olarak öğrenmesi, bilgi eksikliklerinin giderilmesi için gerekli kurum içi eğitimler ile desteklenmeleri sistemin doğru kullanımı açısından önem kazanmaktad ır. Tutarsızlıklar ın önüne geçilmesi için gerekli kontroller s ıkılaştırılmalı, tutarsızlığa sebep olabilecek çalışanların sorumluları tarafından günlük kontrolleri yapılmalıdır. Tutarsızlıkların en aza indirilmesinde her adım için uygulanacak kontroller, manuel süreci çalışanlara aratmayacak duruma gelinmesini sağlayacaktır. 9
KAYNAKLAR 1)Preston RM, Drug Errors and Patient Safety: The Need For a Change in Practice. Br J Nurs 2004; 13: 72-78. 2)Dimond B, Research Shows Administration of Medicines Needs Attention. Br J Nurs 2003; 12:397 3)Beyca S, Hicks RW. Patient Safety Fisrt Alert: Epinephrine in Surgical Settings. Aorn J 2003: 7: 743747. 4)Beyea S, Wake up All Standardization is Crucial to Eliminating Medication Errors. Aorn J 2002; 75: 1010-1013. 5)Aksakoğlu G, Sağlıkta Araştırma Teknikleri ve Analiz Yöntemleri (2001). 6)Antonow JA, Smith AB, Silver MP, Medication Error Reporting: A Survey of Nursing Staff. J Nurs Care Qual 2000; 15: 42-48. 7)Uzun Ş, Arslan F, İlaç Uygulama Hataları, Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi, 28. Cilt, 2. 8)Http://www.simeks.com.tr : İlaç Uygulamaları 9)Http://www.mediamagazin.com.tr: Pyxis Sistemi 10