İÇİNDEKİLER Ünite 1: DAVRANIŞ BİLİMLERİ I. DAVRANIŞ BİLİMLERİNİN GELİŞİMİ VE TANIMI...1 II. DAVRANIŞ BİLİMLERİNİN UYGULAMA ALANI...3 III. EĞİTİM KURUMLARINDA DAVRANIŞ BİLİMLERİNİN YERİ VE ÖNEMİ...4 IV. DAVRANIŞ BİLİMLERİNİ OLUŞTURAN BİLİMLER...6 A. SOSYOLOJİ...7 B. PSİKOLOJİ...7 C. SOSYAL PSİKOLOJİ...8 D. ANTROPOLOJİ...8 E. DAVRANIŞ BİLİMLERİNİ OLUŞTURAN DİĞER BİLİMLER...9 V. DAVRANIŞ BİLİMLERİNİN OLAYLARIN İNCELENMESİNDEKİ YERİ...10 Ünite 2: DAVRANIŞ BİLİMLERİNİN TEMEL KAVRAMLARI I. DAVRANIŞ...13 II. MOTİVASYON...14 III. KİŞİLİK...14 IV. SOSYAL GRUP...15 V. ROL 16 VI. YETKİ...16 VII. YÖNETİM...17 VIII.LİDERLİK...18 IX. ÇATIŞMA...18 X. GÜÇ...19 XI. OTORİTE...20 XII. NORM...20 XIII. STATÜ...21 Ünite 3: KÜLTÜR VE KÜLTÜREL DEĞİŞME I. KÜLTÜR...23 A. KÜLTÜR KAVRAMININ TARİHÇESİ...23 B. KÜLTÜRÜN TANIMI...24 C. KÜLTÜRÜN ÖZELLİKLERİ...26 1. Kültür Toplumsaldır...26 2. Kültür Öğrenilir...27 3. Kültür Değişebilir...27 4. Kültür Aktarılır ve Süreklidir...28 5. Kültür İhtiyaç Gidericidir...29 6. Kültür Ögeleri Arasında Bir Ahenk Mevcuttur...29 7. Kültür Kurallar Sistemidir...29 8. Kültür Bütünleştiricidir...30 D. KÜLTÜRÜN FONKSİYONLARI...30 1. Kültür Bir Toplumu Diğerinden Ayırır...30 2. Kültür Bir Topluma Ait Değerleri Bünyesinde Toplar...30 3. Kültür Bir Sosyal Dayanışma Aracıdır...30 4. Kültür Koordinasyonu Sağlar...30 5. Kültür Sosyal Kişiliğin Oluşmasını Sağlar...31 6. Kültür Grup ve Toplum Hayatını Düzenler...31 V
E. DAVRANIŞLARIMIZA YÖN VEREN KÜLTÜR KALIPLARI...31 1. Değerler...31 2. Sosyal Normlar...34 3. Görenekler, Örfl er, Adetler ve Gelenekler. 36 4. Anomi...37 II. SOSYALLEŞME...38 A. SOSYALLEŞMENİN TANIMI...38 B. SOSYALLEŞMENİN GENEL NİTELİKLERİ...39 C. SOSYALLEŞMENİN TEMEL FONKSİYONLARI...39 D. SOSYALLEŞMEYİ SAĞLAYAN ARAÇLAR...40 1. Aile...40 2. Arkadaş Grubu...41 3. Okul...41 4. Kitle İletişim Araçları...41 E. SOSYALLEŞME SÜRECİ...42 F. SOSYALLEŞME ÇEŞİTLERİ...42 1. Başarılı Sosyalleşme...42 2. Başarısız Sosyalleşme...42 III. KÜLTÜR ÇEŞİTLERİ VE KÜLTÜREL SÜREÇLER...43 A. KÜLTÜR ÇEŞİTLERİ...43 1. Maddi ve Manevi Kültür...43 2. Genel Kültür ve Alt Kültür...43 3. Gerçek Kültür ve İdeal Kültür...44 4. Postfi gurative, Cofi gurative ve Prefi gurative Kültür...44 B. KÜLTÜREL SÜREÇLER...45 1. Kültürel Yayılma...45 2. Kültürleme...45 3. Kültürlenme...45 4. Kültür Şoku...46 5. Kültürleşme...46 6. Kültürel Asimilasyon...47 7. Zorla Kültürleme...47 8. Kültürel Değişme...47 IV. KÜLTÜREL DEĞİŞME VE ÇEŞİTLERİ...47 A. KÜLTÜREL DEĞİŞMEYİ KOLAYLAŞTIRAN VE ZORLAŞTIRAN FAKTÖRLER...48 1. Kültürel Değişmeyi Kolaylaştıran Faktörler...48 2. Kültürel Değişmeyi Zorlaştıran Faktörler... 48 B. KÜLTÜREL DEĞİŞME ÇEŞİTLERİ...48 1. Serbest Kültür Değişmeleri...48 2. Zorunlu Kültür Değişmeleri...49 V. İNSANI TANIMADA KÜLTÜRÜN ÖNEMİ...49 Ünite 4: SOSYAL ETKİ VE UYMA DAVRANIŞI I. SOSYAL ETKİ KAVRAMI VE KURAMI...51 A. SOSYAL ETKİ KAVRAMI VE SÜRECİ...51 B. SOSYAL ETKİ KURAMI...52 II. UYMA DAVRANIŞI...53 A. İNSANLAR NİÇİN UYMA İHTİYACI HİSSEDERLER?...53 1. Bilişsel Etki (Doğru Olma İsteği)...53 2. Normatif Etki (Sevilme İsteği)...54 B. UYMA DAVRANIŞININ TANIMI...54 C. UYMA DAVRANIŞININ TÜRLERİ...54 1. Benimseme...55 2. Kabul Etme...55 3. İtaat...55 4. Mutlak İtaat...55 D. UYMA DAVRANIŞINI BELİRLEYEN SOSYAL FAKTÖRLER...55 1. Uyma Davranışını Belirleyen Bireysel Faktörler...55 2. Uyma Davranışını Belirleyen Grupsal Faktörler...56 3. Uyma Davranışını Etkileyen Ortamsal Faktörler...56 III. SOSYAL ETKİ VE UYMA KONUSUNDA YAPILAN ARAŞTIRMALAR...56 A. MUZAFFER SHERİF İN OTOKİNETİK ETKİ DENEYİ...57 B. ASCH IN KABUL ETME DENEYİ...58 C. MILGRAM IN OTORİTEYE İTAAT DENEYİ... 59 D. SOSYAL ETKİ ARAŞTIRMALARINDA UYMA DAVRANIŞINI ETKİLEYEN ORTAMSAL FAKTÖRLER...61 VI
1. Grup Büyüklüğünün Uyma Davranışına Etkisi... 61 2. Gruptaki Söz Birliğinin Uyma Davranışına Etkisi... 62 3. Mevki ve Saygınlığın Uyma Davranışına Etkisi... 62 4. Yüz Yüze Olmanın Uyma Davranışına Etkisi... 62 IV. UYMA DAVRANIŞI AÇISINDAN İTAAT, ÖZDEŞLEŞME VE BENİMSEME DAVRANIŞLARININ AÇIKLANMASI... 63 A. İTAAT DAVRANIŞI... 63 B. ÖZDEŞLEŞME DAVRANIŞI... 63 C. BENİMSEME DAVRANIŞI... 64 Ünite 5: SOSYAL YAPI VE SOSYAL İLİŞKİLER I. SOSYAL YAPI KAVRAMI VE TANIMI... 65 II. SOSYAL YAPI MODELLERİ... 67 A. MEKANİK YAPI MODELİ... 67 B. ORGANİK YAPI MODELİ... 68 C. SÜREÇ YAPI MODELİ... 68 D. DENGE YAPI MODELİ... 69 E. SİSTEM YAPI MODELLERİ... 70 III. SOSYAL İLİŞKİ KAVRAMI, TANIMI VE TÜRLERİ... 70 A. SOSYAL İLİŞKİ KAVRAMI VE TANIMI... 71 B. SOSYAL İLİŞKİ TÜRLERİ... 72 1. İşbirliği... 72 2. Rekabet... 72 3. Çatışma... 73 4. Uzlaşma... 73 IV. DAVRANIŞ DÜZLEMİ, SOSYAL STATÜ, ROL DAVRANIŞI VE SOSYAL KONTROL... 73 A. DAVRANIŞ DÜZLEMİ KAVRAMI VE TANIMI... 74 B. SOSYAL STATÜ VE PRESTİJ... 74 1. Statü Kavramı ve Tanımı... 74 2. Statünün Belirleyicileri ve Kazanılması... 75 3. Sosyal Statü ve Prestij... 76 C. SOSYAL ROL DAVRANIŞI... 77 1. Rol Kavramı ve Tanımı... 77 2. Sosyal Rol Çeşitleri... 78 3. Rol Çatışması... 79 4. Rol Statü İlişkisi... 80 D. SOSYAL KONTROL... 80 1. Sosyal Kontrol Kavramı ve Tanımı... 80 2. Sosyal Kontrol Araçları... 80 Ünite 6: İLİŞKİLER SİSTEMİNİN OLUŞTURULMASINDA SOSYAL KURUMLAR I. SOSYAL KURUM KAVRAMI VE TANIMI... 83 II. SOSYAL KURUMLARIN ÖZELLİKLERİ VE FONKSİYONLARI... 84 A. SOSYAL KURUMLARIN ÖZELLİKLERİ... 84 B. SOSYAL KURUMLARIN FONKSİYONLARI... 84 III. SOSYAL KURUMLARIN SINIFLANDIRILMASI... 85 A. KONULARINA GÖRE YAPILAN SINIFLAMA... 85 B. ÖNCELİKLERİNE GÖRE SOSYAL KURUMLAR... 85 C. OLUŞUM SÜREÇLERİNE GÖRE YAPILAN SINIFLAMA... 85 1. Oluşum Süreçlerine Göre Sumner in Yaptığı Sınıflama... 85 2. Oluşum Süreçlerine Göre M. Duverger in Yaptığı sınıflama... 85 IV. KÜLTÜREL UNSURLAR AÇISINDAN TEMEL SOSYAL KURUMLAR... 86 A. SOSYAL BİR KURUM OLARAK AİLE... 86 1. Aile Kavramı ve Tanımı... 86 2. Ailenin Genel Fonksiyonları... 87 B. SOSYAL BİR KURUM OLARAK EĞİTİM... 88 1. Eğitim Kavramı ve Tanımı... 88 2. Eğitimin Temel Amaçları... 89 3. Eğitimin Temel Fonksiyonları... 90 4. Toplumsal Yaşamda Eğitimin Önemi... 91 C. SİYASAL KURUMLAR... 91 1. Sosyal Bir Kurum Olarak Devlet... 91 2. Sosyal Bir Kurum Olarak Hükümet... 92 3. Sosyal Bir Kurum Olarak Siyasi Partiler... 93 VII
D. SOSYAL BİR KURUM OLARAK EKONOMİ... 94 1. Ekonomi Kavramı ve Tanımı... 94 2. Ekonomik Faaliyetler... 95 E. SOSYAL BİR KURUM OLARAK AHLAK... 97 1. Ahlak Kavramının Tanımı... 97 2. Ahlak Kurumunun Özellikleri... 97 F. BİR SOSYAL KURUM OLARAK DİN... 98 1. Dinin Kaynağı Konusundaki Düşünceler... 98 2. Din Kavramı ve Tanımı... 99 3. Dinin Toplumsal Açıdan Sosyal Fonksiyonları... 100 4. Din ve Ahlak Arasındaki İlişki... 101 5. Din ve Laiklik... 102 6. Davranış Bilimleri Açısından Dinin İnsanın Ruhsal Yapısı Üzerindeki Etkisinin Değerlendirilmesi... 102 G. SOSYAL BİR KURUM OLARAK HUKUK... 103 1 Hukuk Kavramı ve Tanımı... 103 2. Hukuk ve Hukuk Kurallarının Özellikleri... 103 Ünite 7: ÖĞRENME I. ÖĞRENME KAVRAMI VE ÖĞRENME KURAMLARI... 105 A. ÖĞRENME KAVRAMI VE TANIMI... 105 B. ÖĞRENME KONUSUNDA YAPILAN ARAŞTIRMALAR... 106 C. ÖĞRENME KURAMLARI... 107 1. Öğrenmenin Davranışsal Kuramları... 107 2. Öğrenmenin Bilişsel Kuramları... 110 D. ÖĞRENME SÜRECİNİN TEMEL İLKELERİ... 112 1. Öğrenme Eğrileri... 112 2. Davranışın Unutulması ( Sönmesi)... 114 3. Kendiliğinden Geri Gelme... 115 4. Genelleme... 115 5. Ayırt Etmeyi Öğrenme... 115 6. Pekiştirme... 115 II. ÖĞRENMEDE MOTİVE EDİCİ ŞARTLAR... 119 A. İÇSEL VE DIŞSAL ÖDÜLLER... 119 B. CEZALANDIRMA VE ÖĞRENME... 119 Ünite 7: ALGILAMA I. ALGILAMA KAVRAMI VE TANIMI... 121 II. ALGILAMA EŞİKLERİ... 122 A. ÖZEL ALICILAR... 122 B. MUTLAK EŞİK... 122 C. FARK EŞİĞİ... 122 III. ALGISAL DEĞİŞMEZLER... 123 A. RENK VE PARLAKLIK DEĞİŞMEZLİĞİ... 123 B. BÜYÜKLÜK DEĞİŞMEZLİĞİ... 123 C. BİÇİM DEĞİŞMEZLİĞİ... 124 D. YER DEĞİŞMEZİ... 125 IV. ALGILAMA SÜREÇLERİ... 125 A. DERİNLİK ALGISI... 125 1. Tek Gözle İlgili Görüş İpuçları... 125 2. İki Gözle İlgili Görüş İpuçları... 126 B. HAREKET ALGISI... 126 C. ŞEKİL BÜTÜNLÜĞÜNÜ ALGILAMA... 128 V. ALGININ ÖZELLİKLERİ... 129 A. DEĞİŞMEZLİK... 129 B. SEÇİCİLİK... 129 C. ALGILAMADA ÖRGÜTLENME... 129 1. Şekil - Zemin İlişkisinde Örgütlenme... 130 2. Şekilleri Gruplandırma... 130 VI. ALGISAL YANILMALAR... 131 A. PONZO ALGI YANILMASI... 131 B. MULLER-LYKER ALGI YANILMASI... 132 C. POGGENDORF ALGI YANILMASI... 132 D. WUNDT ALGI YANILMASI... 132 E. ZOLLNER ALGI YANILMASI... 133 F. BOURDON ALGI YANILMASI... 133 VII. ALGILAMA, İLLUSİYON VE HALÜSİNASYON... 134 VIII. SOSYAL ALGI... 134 Ünite 9: SOSYAL GRUPLAR I. GRUP KAVRAMI VE TANIMI... 137 II. SOSYAL YIĞINLAR VE KİTLELER... 140 A. SOSYAL YIĞINLAR... 140 1. Sosyal Yığınların Özellikleri... 140 2. Sosyal Yığınların Çeşitleri... 141 B. KİTLELER... 141 VIII
III. SOSYAL GRUPLARIN ÖZELLİKLERİ VE FONKSİYONLARI...141 A. GRUPLARIN ÖZELLİKLERİ...142 B. GRUPLARIN FONKSİYONLARI...143 IV. SOSYAL GRUP TÜRLERİ...144 A. BİRİNCİL VE İKİNCİL GRUPLAR...144 1. Birincil Gruplar...145 2. İkincil Gruplar...146 B. SÜREKLİ VE SÜREKLİ OLMAYAN GRUPLAR...147 1. Sürekli Gruplar...147 2. Sürekli Olmayan Gruplar...147 C. BİÇİMSEL VE BİÇİMSEL OLMAYAN GRUPLAR...148 1. Biçimsel Gruplar...148 2. Biçimsel Olmayan Gruplar...148 D. REFERANS VE ÜYELİK GRUPLARI...151 1. Referans Grupları...151 2. Üyelik Grupları...152 E. GRUPLARIN SOSYAL FONKSİYONLARINA GÖRE AYIRIMI...152 V. GRUP DİNAMİĞİ VE GRUPLARIN BİREYLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ...153 A. GRUP DİNAMİĞİ KAVRAMI VE TANIMI... 153 B. GRUPLARIN BİREYLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ...154 1. Grubun Birey Üzerindeki Normatif Etkisi...155 2. Grubun Bireyin Tutumunun Değişmesine Etkisi...156 3. Grubun Bireyin Verimliliğine Etkisi...157 4. Grubun Bireyin Riske Girme Eğilimine Etkisi...158 VI. SOSYAL GRUPLARDA ÇATIŞMA...159 VII. GRUP YAPISI VE İLETİŞİM...160 A. GRUP YAPISI...160 B. GRUPLARIN İLETİŞİM YAPISI...160 1. Daire Biçimindeki İletişim Ağı...161 2. Zincir Biçimindeki İletişim Ağı...161 3. Yıldız (Tekerlek ) Biçimindeki İletişim Ağı...162 4. Tüm Kanalların Açık Olduğu İletişim Ağı...162 VIII.GRUBA NİÇİN VE NASIL ÜYE OLUNUR?... 163 Ünite 10: DUYGUSAL ZEKÂ I. ÇALIŞMA YAŞAMI VE DUYGULAR...165 II. ZEKÂ KAVRAMI...166 A. ZEKÂNIN TANIMI VE GELİŞİMİNDE ETKİLİ OLAN TEMEL FAKTÖRLER...167 1. Zekâ Kavramı ve Tanımı...167 2. Zekanın Gelişiminde Etkili Olan Temel Faktörler...169 B. ZEKÂ VE DUYGUSAL ZEKÂ İLİŞKİSİ...170 III. DUYGUSAL ZEKÂ...171 A. DUYGUSAL ZEKÂNIN ÖNEMİ...171 B. DUYGUSAL ZEKÂ KAVRAMI VE TANIMI...173 C. DUYGUSAL ZEKÂYI YÜKSELTME YOLLARI...175 1. Benlik Bilincini Geliştirmek...175 2. Duyguları Yönetmek...176 3. Kendi Kendini Motive Etmek...177 D. DUYGUSAL ZEKÂYI BAŞKALARIYLA İLİŞKILERDE KULLANMAK...177 1. Etkin İletişim Kurabilme...177 2. Bilinçli Olarak Bireyler Arası İlişkileri Geliştirme...179 3. İnsanların Yardımcı Olmalarını Sağlama...180 Ünite 11: KİŞİLİK VE BENLİK I. KİŞİLİK KAVRAMI, ÖNEMİ VE TANIMI...183 A. KİŞİLİĞİ İNCELEMENİN ÖNEMİ...183 B. KİŞİLİK KAVRAMI...183 C. KİŞİLİĞİN TANIMI...185 II. KİŞİLİĞİN TEMEL ÖZELLİKLERİ VE KİŞİLİĞİN OLUŞMASINDA ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER...187 A. KİŞİLİĞİN TEMEL ÖZELLİKLERİ...187 B. KİŞİLİĞİN OLUŞMASINDA ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER...188 1. Kalıtımsal Yapı Faktörleri...188 2. Kültürel Faktörler...190 3. Aile Etkeni...190 4. Sosyal Yapı ve Sosyal Sınıf Faktörleri...191 5. Diğer Faktörler...192 a. Kitle İletişim Araçları...192 IX
III. IV. b. Yetişkinler Grubu...192 c. Doğum Sırası...192 KİŞİLİKLE İLGİLİ KAVRAMLAR VE TANIMLARI...193 A. KARAKTER KAVRAMI, KARAKTERİN GELİŞMESİ, BASAMAKLARI VE KARAKTER BOZUKLUKLARI...193 1. Karakter Kavramı ve Tanımı...193 2. Karakterin Gelişmesi...194 a. Ceza ve Ödüllendirme Yöntemiyle...194 b. Mantıklı Düşünme...194 c. Duygusal Benimsemeler ve Örnek Alma...194 3. Karakter Basamakları...195 a. Beğenilme, Takdir ve Ödüllendirme Basamağı...195 b. Gerçek İdealler Basamağı...195 4. Karakter Bozuklukları...195 B. MİZAÇ (HUY) KAVRAMI...196 C. YETENEK KAVRAMI, TANIMI VE TİPLERİ...197 1. Yetenek Kavramı ve Tanımı...198 2. Yetenek Tipleri...198 a. Bedensel Yetenekler...199 b. Zihinsel Yetenekler...199 KİŞİLİK KONUSUNDA İLERİ SÜRÜLEN KURAMLAR...199 A. PSİKOANALİTİK KURAMLAR...199 1. İd (Alt Ben)...200 2. Ego (Ben)...201 3. Süperego (Üst-Ben)...201 B. ÖZELLİK KURAMLARI...203 1. Allport un Özellik Kuramı...203 2. Raymond Cattell in Özellik Kuramı... 204 3. Henry Murray in Kişilikbilim (Personoloji) Kuramı...205 4. Beş Boyutlu Kişilik Kuramı...206 C. EYSENCK İN KİŞİLİK KURAMI...207 D. ALFRED ADLER İN KİŞİLİK KURAMI... 208 E. CARL GUSTAV JUNG UN KİŞİLİK KURAMI...210 1. Ego (Bilinç)...210 2. Kişisel Bilinçdışı (Bilinçaltı)... 211 3. Irksal Bilinçdışı (Kolektif Bilinç)... 211 4. Persona...212 5. Gölge...212 6. Anima ve Animus...212 F. ERIC BERNE NİN KİŞİLİK KURAMI... 213 1. Kişiliğin Çocuk Yönü...214 2. Kişiliğin Ebeveyn Yönü...214 3. Kişiliğin Olgun Yönü...214 G. KAREN HORNEY İN KİŞİLİK KURAMI.. 215 H. ERIK ERIKSON UN KİŞİLİK KURAMI... 216 I. SALİH GÜNEY İN BEĞENİLME KİŞİLİK KURAMI...218 V. KİŞİLİĞİ ÖLÇME TEKNİKLERİ...219 A. GÖRÜŞME YÖNTEMİ...220 B. DERECELEME YÖNTEMİ...220 C. ANAMNEZ YÖNTEMİ...220 D. İLGİ TESTLERİ...220 E. PROJEKTİF TESTLER...221 F. MİNNESOTA ÇOK YÖNLÜ KİŞİLİK ENVANTERİ...221 Ünite 12: TUTUMLAR VE ÖNYARGI I. TUTUMLAR... 224 A. TUTUM KAVRAMI VE TUTUMUN TANIMI... 224 B. İNSANLAR NELERE KARŞI TUTUM GELİŞTİRİRLER... 225 C. TUTUMLARIN BİLEŞENLERİ... 226 1. Bilişsel Bileşen... 227 2. Duygusal Bileşen... 227 3. Davranışsal Bileşen... 228 D. TUTUMLARIN ÖZELLİKLERİ... 228 1. Tutumların Kuvvet Derecesi... 228 2. Tutumların Karmaşıklık Derecesi... 229 3. Tutumların Bileşenleri Arasındaki Tutarlılık... 230 4. Bir Tutumun Diğer Tutumlarla İlişkisi... 230 E. TUTUMLARIN FONKSİYONLARI...231 1. Tutumların Toplum Kültürüne Uyumlandırma Fonksiyonu...231 2. Tutumların Benliği Koruma ve Benliği Açıklayıcı Fonksiyonu...231 3. Tutumların Bilgi Sağlayıcı Fonksiyonu...232 F. TUTUM VE DAVRANIŞ ARASINDAKİ İLİŞKİ...232 1. Tutumun Kuvvet Derecesi...233 2. Çevresel Faktörler...233 3. Davranışın Sonuçlarına İlişkin Beklentiler...233 X
G. TUTUMLARIN OLUŞMASI...235 1. Zihinsel ve Bilgisel Faktörler...235 2. Fizyolojik Faktörler...235 3. Anne - Baba Faktörü...236 4. Tutum Nesnesiyle Gerçekleşen Yaşantılar...236 5. Akranlar Faktörü...236 6. Bireysel Özellikler Faktörü...237 7. Kitle İletişim Araçları Faktörü...237 8. Sosyal Sınıf Faktörü...237 9. Grup Üyeliği Faktörü...238 H. TUTUMLARIN ÖLÇÜLMESİ...238 1. Tutum Ölçek Çeşitleri...238 2. Tutum Ölçme Teknikleri...241 II. ÖNYARGILAR VE OLUŞMASI...247 A. ÖNYARGI KAVRAMI VE TANIMI...247 B. ÖNYARGILARIN TEMEL ÖZELLİKLERİ...248 C. ÖNYARGILARIN KAYNAKLARI...249 1. Önyargılı İnsanlarla İlişkiler...249 2. Önyargı Nesnesiyle Olan Kişisel Yaşantılar...249 3. Otoriter Bir Kişilik Yapısına Sahip Olma...249 4. Algılanan Benzerlik Miktarı...250 D. ÖNYARGILARIN AZALTILMASI...251 E. ÖNYARGILARIN TOPLUMSAL ETKİLERİ..251 Ünite 13: BİREYLERARASI İLETİŞİM I. İLETİŞİM KAVRAMI, TANIMI, ÖNEMİ VE NİTELİKLERİ...253 A. İLETİŞİM KAVRAMI VE TANIMI... 253 B. İLETİŞİMİN ÖNEMİ... 255 C. İLETİŞİMİN NİTELİKLERİ... 255 II. İLETİŞİM TÜRLERİ... 256 A. GENEL HATLARIYLA İLETİŞİM... 256 1. Bireysel İletişim... 256 2. Toplumsal İletişim... 256 B. THAYER İN AMAÇLARA GÖRE İLETİŞİM SINIFLAMASI... 257 1. Bilgi Sağlayıcı İletişim... 258 2. Değerlendirici İletişim... 259 3. Eğitici ve Öğretici İletişim... 259 4. İnandırıcı ve Etkileyici İletişim... 260 III. İLETİŞİMİN FONKSİYONLARI VE ÖZELLİKLERİ... 260 A. İLETİŞİMİN FONKSİYONLARI... 260 1. İletişim Bilgi Taşır... 260 2. İletişim Sağlıklı İlişkilerin Kurulmasına Yardım Eder... 260 3. İletişim Etkileşimi Sağlar... 261 4. İletişim Kararları Taşır... 261 5. İletişim Emirleri Taşır... 261 6. İletişim Geri Bildirime İmkan Tanır... 261 B. İLETİŞİMİN ÖZELLİKLERİ... 261 1. İletişim İnsan Davranışlarının Sonucu Gerçekleşen Bir Süreçtir... 261 2. İletişim Statik Bir Olgu Değildir... 262 3. İletişim Belirli Kalıplara Bağlıdır... 262 IV. İLETİŞİMİN SİSTEMATİK YAPISI... 262 A. BİREYİN İÇ SİSTEMİ VE İLETİŞİM... 263 B. BİREYİN DIŞ SİSTEMİ VE İLETİŞİM... 263 V. İLETİŞİM SÜRECİ VE İLETİŞİM ÖGELERİ... 263 A. İLETİŞİM SÜRECİ... 263 B. İLETİŞİMİN ÖGELERİ... 264 1. Kaynak, Kaynağı Etkileyen Faktörler ve Kaynağın Taşıması Gereken Özellikler... 264 2. Kodlama... 267 3. Mesajlar ve Taşıması Gereken Özellikler... 267 4. Kanal... 270 5. Alıcı ve Alıcının Taşıması Gereken Özellikler... 271 6. Kodaçma...272 7. Geri Besleme...273 8. İletişimde Gürültü ve Çeşitleri...275 VI. SAĞLIKLI İLETİŞİMİ ENGELLEYEN TEMEL FAKTÖRLER...277 A. BİREYSEL FAKTÖRLER...277 B. FİZİKSEL FAKTÖRLER...277 C. SEMANTİK FAKTÖRLER...277 D. ZAMAN BASKISI...277 E. ALGILAMA EKSİKLİĞİ...278 XI
VII. İLETİŞİMDE KİŞİSEL SINIRLAR VE ÖNEMİ...278 VIII. İLETİŞİM ORTAMININ ÖNEMİ VE ÖZELLİKLERİ...278 A. İLETİŞİM ORTAMININ ÖNEMİ...278 B. İLETİŞİM ORTAMININ ÖZELLİKLERİ...279 1. İletişimde Bulunan Kişilere Bağlı Özellikler...279 2. İletişimin İçinde Gerçekleştiği Ortamın Sosyal Özellikleri...279 3. İletişimin İçinde Gerçekleştiği Ortamın Fiziksel Özellikleri...280 IX. İLETİŞİMDE BEŞ AŞAMA KURALI...280 Ünite 14: UYUM SORUNLARI VE SAVUNMA MEKANİZMALARI I. ENGELLEME...281 A. ENGELLENMENİN TANIMI...281 B. ENGELLENMENİN KAYNAKLARI VE ÇEŞİTLERİ...282 C. MOTİVLERİN ÇATIŞMASINDAN DOĞAN ENGELLER...283 1. İstenilen İki Halin Çatışması (Yaklaşma -Yaklaşma)...283 2. İstenmeyen İki Halin Çatışması (Kaçınma-Kaçınma)...284 3. İstenilen ve Kaçınılması Gereken İki Halin Çatışması (Yanaşma-Kaçınma)...284 D. ENGELLEMENİN SONUÇLARI...285 E. ENGELLENMENİN YARATTIĞI DURUMLAR...285 II. SAVUNMA MEKANİZMALARI...286 A. SAVUNMA MEKANİZMASI NE DEMEKTİR?...286 B. SAVUNMALAR NASIL ANLAŞILIR?...287 C. SAVUNMA MEKANİZMALARINI SINIFLANDIRMA DÜŞÜNCESİ...288 D. BAŞARILI SAVUNMA MEKANİZMALARI...288 1. Yüceltme...288 2. Bencil Olmama...289 3. Tahmin Etme...289 4. Şakaya Vurma...290 5. Telafi Etme...290 6. Çilecilik...290 E. BAŞARISIZ SAVUNMA MEKANİZMALARI...291 1. Gerileme...291 2. İnkâr...291 3. Reaksiyon Oluşturma...292 4. Gerçekleri Çarpıtma...292 5. Utangaçlık...293 6. Denetleme...293 7. Gerçeklerden Kaçma...293 8. Simgeleştirme...293 9. Cinselleştirme...293 10. Duygu Yalıtımı...293 11. Karşıtlar Birliği...294 12. Duygu Dönüşümü...294 13. Hastalık Hastası...294 14. Bölünme...294 F. KULLANMA SIKLIĞINA GÖRE OLUMLU VEYA OLUMSUZ OLABİLEN SAVUNMA ŞEKİLLERİ...294 1. Bastırma...294 2. Başkasına Mal Etme (Yansıtma)...295 3. Hayal Kurma...296 4. Benimseme...297 5. Yer Değiştirme...297 6. Kötüleme...298 7. Boyun Eğme...298 8. İçe-Atım...298 9. Ket Vurma...298 10. Saplanma...298 11. Kontratak Davranış...300 12. Akla Uygun Hale Getirme...300 13. Dışlaştırma...301 G. SAVUNMA MEKANİZMALARININ GÖREVİ...301 H. SAVUNMA MEKANİZMALARININ KULLANIMI VE YETERSİZLİĞİ...301 Ünite 15: DAVRANIŞ BOZUKLUKLARI I. DAVRANIŞ BOZUKLUKLARI...302 XII
A. DAVRANIŞ BOZUKLUĞU KAVRAMI VE TANIMI...303 B. DAVRANIŞ BOZUKLUĞU KONUSUNDA İLERİ SÜRÜLEN GÖRÜŞLER...303 1. İstatistiksel Görüş...304 2. Sosyal Normlardan Sapma Görüşü...304 3. Yasal Görüş...304 4. Tıbbi Görüş...305 C. DAVRANIŞIN NİTELİK VE NİCELİĞİNİN DAVRANIŞ BOZUKLUĞU AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ...305 D. DAVRANIŞ BOZUKLUKLARININ ÇEŞİTLERİ...306 1. Psikonevrozlar...306 2. Psikozlar...310 II. DAVRANIŞ BOZUKLUKLARININ TEDAVİ YÖNTEMLERİ...312 A. BİYOLOJİK TEDAVİ YÖNTEMLERİ...312 1. İlaç Kullanarak Tedavi Etme...312 2. Elektro - Şok Tedavisi...312 3. Cerrahi Yöntemle Tedavi...313 B. PSİKOLOJİK TEDAVİ YÖNTEMLERİ...313 1. Psikoanaliz Tedavi Yöntemi...313 2. Davranışçı Tedavi Yöntemi...314 3. İnsancıl Tedavi Yöntemi...316 4. Grup Tedavi Yöntemi...316 III. ASKERLİK VE RUH SAĞLIĞI...316 Ünite 16: STRES VE STRESLE BAŞA ÇIKMA I. STRES KAVRAMI VE TANIMI...319 II. ÇALIŞMA YAŞAMI VE STRES...321 III. YÖNETİCİLER VE STRES...321 IV. ÇALIŞMA YAŞAMINDA STRES KAYNAKLARI...323 A. ÖRGÜT DIŞI STRES KAYNAKLARI...323 B. ÖRGÜTSEL STRES KAYNAKLARI...324 1. Görevin Yapısına İlişkin Stres Kaynakları...325 2. Örgütsel Yönetim Tarzına İlişkin Stres Kaynakları...327 3. Üretim Sürecine İlişkin Stres Kaynakları...328 4. Örgütün Kültürel Yapısına İlişkin Stres Kaynakları...329 C. GRUPSAL STRES KAYNAKLARI...330 1. Grupta Birlik Ruhunun Eksikliği...330 2. Sosyal Destek Eksikliği...330 3. Çalışanların Kendisinde, Çalışanlar Arasında ve Gruplar Arasındaki Çatışma...330 4. İş Ortamında Huzursuzluk...331 5. Yönetici - Yönetilen ve Çalışma Arkadaşları ile Anlaşmazlık...331 6. Grup Desteğinin Seviyesi...332 7. İşyerinde Dedikodu Yapılması...332 D. KİŞİSEL STRES KAYNAKLARI...332 1. Üstlenen Rolün Özellikleri...332 2. A ve B Tipi Kişilik Özellikleri...333 3. Yaşam ve Kariyer Değişiklikleri...335 4. İş Gerekleri İle Kişilik Uyumsuzluğu...336 5. Rol Belirsizliği...336 V. STRESİN BELİRTİLERİ VE ETKİLERİ...337 A. FİZİKSEL BELİRTİLER VE ETKİLERİ...338 1. Tansiyon Yükselmesi...338 2. Sindirim Bozukluğu...338 3. Terleme...338 4. Nefes Darlığı...338 5. Baş Ağrısı...339 6. Yorgunluk...339 7. Alerji...339 8. Mide Bulantısı...339 B. DAVRANIŞSAL BELİRTİLER VE ETKİLERİ...339 1. Uykusuzluk...340 2. Uyuma İsteği...340 3. İştahsızlık...340 4. Yemek Yemede Artış...340 5. Sigara Kullanma...340 6. Alkol Kullanma...341 C. PSİKOLOJİK BELİRTİLER VE ETKİLERİ...341 1. Gerginlik...341 2. Geçimsizlik...341 3. İşbirliğinden Kaçınma...342 XIII
4. Sürekli ve Yersiz Endişe...342 5. Yetersizlik Duygusu...342 6. Yersiz Telaş...342 VI. STRESLE BAŞA ÇIKMA...342 A. STRESLE BAŞA ÇIKMA KAVRAMI...342 B. STRESLE BAŞA ÇIKMADA BİREYSEL YÖNTEMLER...344 1. Bedensel Hareket...344 2. Solunum Egzersizi...344 3. Meditasyon...345 4. Biyolojik Geri Bildirim...345 5. Gevşeme...346 6. Beslenme...346 7. Sosyal Destek...347 8. Sosyal ve Sportif Etkinliklere Katılma...348 9. Masaj...348 10. Zaman Yönetimi...348 VII.STRESLE BAŞA ÇIKMADA ORGANİZASYONEL YÖNTEMLER VE STRESİN AZALTILMASINDA YÖNETİCİLERE DÜŞEN GÖREVLER...349 A. STRESLE BAŞA ÇIKMADA ORGANİZASYONEL YÖNTEMLER...349 B. STRESİN AZALTILMASINDA YÖNETİCİLERE DÜŞEN GÖREVLER...349 Ünite 17: MOTİVASYON I. MOTİVASYON KAVRAMI, TANIMI VE ÖNEMİ...351 II. MOTİVASYON KONUSUNDA BİLİNMESİ GEREKEN KAVRAMLAR...352 III. İNSANLARI MOTİVE ETME SÜRECİ...354 IV EĞİTİM KURUMLARINDA MOTİVASYON...356 V. ORGANİZASYONLARDA KULLANILAN MOTİVASYON YÖNTEMLERİ... 357 A. GÖZDAĞI... 357 B. YARIŞMA VE REKABET... 357 C. AYRICALIKLAR TANIMA... 358 D. CEZA VE ÖDÜL... 358 E. MESLEK VEYA KURUMU İLE ÖZDEŞLEŞME... 358 VI. MOTİVASYON KONUSUNDA YÖNETİCİLERİN KULLANILABİLMESİ İÇİN GELİŞTİRİLEN TEORİLER... 358 A. MASLOW UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ YAKLAŞIMI... B. HERZBERG İN MOTİVE EDİCİ VE DURUM KORUYUCU ETMENLER TEORİSİ... 360 C. BAŞARMA İHTİYACI TEORİSİ... 361 D. ERG TEORİSİ... 362 E. BEKLENTİ TEORİSİ... 364 F. LAWLER PORTER İN BEKLENTİ TEORİSİ... 365 G. EDWIN LOCKE UN AMAÇ TEORİSİ... 366 H. EŞİTLİK TEORİSİ... 366 I. DAVRANIŞ DÜZELTİM VE GÜÇLENDİRME TEORİSİ... 368 VII. MOTİVE EDİCİ FAKTÖRLER... 369 VIII.İNSANLARI MOTİVE ETMEDE ETKİLİ OLAN YÖNETİCİ DAVRANIŞLARI... 370 IX. MOTİVASYONUN GENEL BİR DEĞERLENDİRİLMESİ... 370 Ünite 18: DAVRANIŞ BİLİMLERİNDE LİDERLİK I. LİDERLİK... 374 A. LİDERLİK KAVRAMI VE TANIMI... 375 B. LİDERLİĞİN BENZER KAVRAMLARDAN FARKI... 377 1. Komutan ve Lider Farkı... 377 2. Yönetici ve Lider Farkı... 377 3. Başkan ve Lider Farkı... 378 4. Şef ve Lider Farkı... 378 5. Popüler Kişi ve Lider Farkı... 379 C. LİDERLERİN ORTAYA ÇIKIŞI...379 D. LİDERLİĞİN KAZANILMASINA İLİŞKİN GÖRÜŞLER...380 1. Doğuştan Sahip Olunan Nitelikler Açısından Liderlik...380 2. Eğitim ve Deneyimle Kazanılan Nitelikler Açısından Liderlik...381 E. LİDERİN ROL VE İŞLEVLERİ...382 XIV
G. LİDERLİK SÜRECİNDE KULLANILAN GÜÇ TİPLERİ...385 H. LİDERLİK İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR...389 II. LİDERLİK KURAMLARI...388 A. ÖZELLİKLER KURAMI VE ÖZELLİKLER KURAMINA GÖRE LİDERLİK NİTELİKLERİ...388 1. Fiziksel Nitelikler...388 2. Zihinsel Nitelikler...389 3. Kişilikle İlgili Nitelikler...390 4. Sosyo - Ekonomik Nitelikler...391 5. Özellikler Kuramının Değerlendirilmesi...391 B. DAVRANIŞSAL LİDERLİK KURAMLARI...392 1. Yönetilen Bireylerin Kişiliğine Önem Veren Kuramlar...393 2. Yönetilen Bireylerin Yerine Getirdikleri Göreve Önem Veren Kuramlar...397 3. Davranışsal Liderlik Kuramlarının Değerlendirilmesi...399 C. MODERN LİDERLİK KURAMLARI...400 1. Fiedler in Durumsal Liderlik Kuramı...401 2. House ın Amaçlara Yönelik Liderlik Kuramı...404 3. Hersey ve Blanchard ın Durumsallık Liderlik Teorisi...405 4. Modern Liderlik Kuramlarının Değerlendirilmesi...406 D. KARİZMA KAVRAMI VE TANIMI...409 1. Karizmanın Ortaya Çıkışı ve Kalıcılığı...409 2. Karizmatik Liderlik Özellikleri ve Temel Davranışları...411 3. Karizmatik ve Karizmatik Olmayan Liderlerin Davranışsal Ögelerinin Karşılaştırılması...412 4. Karizmatik Lider ve İzleyici İlişkisi...413 5. Karizmatik Liderlerin Sınırlamaları...414 III. LİDERLİĞE YENİ YAKLAŞIMLAR...416 A. LİDERLİKTE ATİF KURAMI...416 B. DÖNÜŞTÜRÜCÜ LİDERLİK YAKLAŞIMI...416 1. Etkileşimci ve Dönüştürücü Liderlik Kavramı ve Tanımı...417 2. Bass ın Dönüştürücü Liderlik Teorisi...418 3. Dönüştürücü ve Etkileşimci Liderliği Oluşturan Davranış Boyutları...419 4. Dönüştürücü Liderin Özellikleri...422 5. Dönüştürücü Liderliğin Güçlü ve Eleştirilen Yanları...422 Ünite 19: BİREYSEL VE ÖRGÜTSEL AÇIDAN ZAMAN YÖNETİMİ I. ZAMAN KAVRAMI VE TANIMI...424 II. ZAMAN YÖNETİMİ KAVRAMI...426 III. ZAMANI ALGILAMA SÜRECİ VE ZAMAN ÇEŞİTLERİ...426 A. ZAMANI ALGILAMA SÜRECİ...426 1. Subjektif Algılama...427 2. Objektif Algılama...427 B. ZAMAN ÇEŞİTLERİ...427 1. Gerçek Zaman...427 2. Psikolojik Zaman...428 3. Biyolojik Zaman...428 IV. KİŞİLİK YAPISI VE ZAMAN...428 V. ZAMAN YÖNETİMİ...429 A. ZAMAN YÖNETİMİ KAVRAMI VE TANIMI...429 B. ZAMAN YÖNETİMİNİN TEMEL BOYUTLARI...430 1. Kişisel Zaman Yönetimi...430 2. Örgütsel Zaman Yönetimi...433 VI. ZAMAN TUZAKLARI VE YÖNETİMİ...436 A. KİŞİDEN KAYNAKLANAN ZAMAN TUZAKLARI...437 1. Bireysel İş Disiplini Eksikliği...437 2. Hedefsiz Çalışma...437 3. İşleri Erteleme...437 4. Aşırı Güven ya da Güvensizlik...437 5. Hayır Diyememe... 438 6. Önyargılı Davranma... 438 7. Öncelikler Belirlememe... 438 8. Zaman Baskısı... 438 9. Olumsuz Kişisel Tutum... 439 10. Olumsuz Alışkanlıklara Sahip Olma... 439 11. Kararlı Olamama... 439 XV
12. Güç Olan İşten Kaçma... 439 B. YAPILAN İŞTEN KAYNAKLANAN ZAMAN TUZAKLARI... 439 1. Uzun ve Sık Telefon Konuşmaları ile Sekreter Kullanılmaması... 439 2. Habersiz Yapılan Ziyaretler... 440 3. Gereksiz Toplantılar... 440 4. Kriz Durumları... 440 5. Kurumsal Belirsizlikler... 440 C. ÖRGÜTÜN YÖNETİM TARZINDAN KAYNAKLANAN ZAMAN TUZAKLARI... 440 D. ÖRGÜTSEL YAPI VE POLİTİKALARDAN KAYNAKLANAN ZAMAN TUZAKLARI... 441 1. İş Ortamının Uygunsuzluğu... 441 2. Örgütlerde Oluşan Büro Patolojik Durum... 441 VII. ZAMANI PLANLAMA YÖNTEMLERİ... 441 A. BİREY AÇISINDAN ZAMAN PLANLAMA YÖNTEMLERİ... 442 B. ÖRGÜT AÇISINDAN ZAMAN PLANLAMA YÖNTEMLERİ... 442 VIII. ZAMANIN ETKİLİ VE VERİMLİ KULLANILMASI İÇİN ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER... 443 KAYNAKÇA...445 XVI