Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 15, Sayı: 2, Sayfa: 199-207, ELAZIĞ-2005 EĞİTİM DENETÇİLERİNİN KÜLTÜREL DEĞERLERİ Cultural Values of Educational Inspectors Ramazan ERDEM Fırat Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri MYO. raerdem@yahoo.com İbrahim KOCABAŞ Fırat Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü. ikocabas@firat.edu.tr ÖZET Bu araştırmada, Wasti tarafından Türk örneklemine uyarlanmış araştırma modelinin bir parçası olan kültürel değerler taraması eğitim denetçileri üzerinde araştırılmıştır. Tarama 7 li Likert tiplemesi ile ölçülen ve eğitim denetçilerinin toplumsal olayla ilgili, başkalarına itimat eden, kadere inanmayan, yalnız olmayı tercih eden vb. konularda meslektaşlarına ilişkin algılamalarını içeren 35 ifadeden oluşmaktadır. Araştırma Türkiye nin farklı illerinde görev yapan 121 eğitim denetçisini kapsamaktadır. Sistem içinde önemli bir yeri bulunan eğitim denetçilerinin kültürel algılamaları, eğitim sistemine ilişkin yöntem ve modellerin uygulanabilirliği konusunda ipuçları vermesi açısından önemlidir. Araştırma sonucunda, eğitim denetçilerinin rüşvete karşı, kanuna uyan, üstlerine itaatkâr, insanlar arasında sınıf farkı kabul etmeyen, güçlü sorumluluk duygusu olan özellikleri öne çıkmaktadır. Bunun yanında denetçiler kibirli, bencil, başkalarına itimat etmeyen, kendi fikirlerini kabul ettirmeye çalışan özelliklerine de vurgu yapmışlardır. Anahtar Kelimeler: Türk kültürü, örgütsel kültür, eğitim yönetimi. ABSTRACT In this study, the cultural survey that was administrated by Wasti on Turkish samples was employed on educational supervisors. The survey consists of 35 items with 7-point Likert type and includes cultural perceptions of supervisors about their colleagues like interested in community affairs, have trust in others, do not believe in fate, prefer to be on their own etc. The sample consisted of 121 supervisors who work in different cities in Turkey. Cultural perceptions of supervisors who have an important place in education system are considerable in the point of giving a clue about applicability of methods and techniques that are related to educational system. According to the results of the study, the educational supervisors appear to be not open to bribery, law abiding, obedient to their seniors, do not believe in class difference, have a strong sense of responsibility. However, the results emphasized that supervisors have some cultural perceptions include arrogant, selfish, do not trust others, prefer to impose their opinion on others. Key Words: Turkish culture, organizational culture, educational administration.
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2005 15 (2) 1. Giriş Gelişen teknoloji, dünya toplumları arasındaki enformasyon akışını hızlandırmıştır. Gelişmekte olan ülkeler, gelişmiş ülkelerle aralarındaki bu farkı kapatabilmek için bir çok teori ve yöntemi başka ülkelerden alarak uygulamaya çalışmaktadır. Tüm alanlarda olduğu gibi eğitime ilişkin bir çok yöntem ve uygulamanın başka ülkelerden model olarak alınması mümkündür. Yönetimde sistem ve durumsallık yaklaşımları; sistemlerin çevreden bağımsız olarak düşünülemeyeceğini, en iyi yönetim ve örgütlenme biçiminin şartlara göre değişeceğine vurgu yapmaktadırlar. Son yıllarda toplumsal kültürün çevre şartları içindeki yeri ve önemi ile içinde bulunduğu sistemler üzerindeki etkisi konusunda yapılan araştırmalarda bir artış görünmektedir. Hofstede nin 42 ülkeyi kapsayan araştırması ve ülkelerarası farklılıkları belirlemede kullandığı dört boyutu (güç mesafesi, belirsizlikten kaçınma, bireycilik/kolektivizm ve erkek kültür/dişi kültür) bu alanda en çok bilinen çalışmadır (Hofstede, 2001). Bu araştırma ve benzer çalışmalarda ulaşılan genel sonuç; kültürel değerlerin yönetim ve organizasyon anlayışları üzerinde etkili olduğu, belli bir kültürel ortamda üretilen bir teori veya yöntemin başka bir kültürel ortamda belli bir kritiğe tabi tutulmadan uygulanmasının başarılı sonuçlar vermeyeceğidir. Bu bağlamda teori, yöntem ve uygulamaların başka ülkelerden model olarak alınıp uygulanması sürecinde hangi kültürel özelliklere göre kritik edileceği de önem taşımaktadır. Eğitim, insana dair tüm uygulamaların temel boyutunu oluşturmaktadır. Eğitim sisteminin işleyişi de bir ülke içindeki tüm sosyal sistemleri etkilemektedir. Bütün alanlarda yapılan başarılı ya da başarısız uygulamaların temelinde eğitim sisteminin etkili ve verimli çalışması yatmaktadır. Eğitim denetçilerinin sistem içerisinde önemli rolleri bulunmaktadır. Eğitim yönetimi içindeki denetim fonksiyonunun yerine getirilmesinde ve eğitim kurumlarının yönetimlerine, işleyişine ve iç süreçlerine yön verilmesinde eğitim denetçilerinin belirleyici etkileri bulunmaktadır. Bu nedenle denetçilerin sahip oldukları kültürel değerler eğitim yönetimindeki sorunların ele alınış biçimleri açısından ipuçları verebilir. Kültür çalışmaların temelini, genel olarak bir toplumda veya ulusal düzeyde insanların davranış modelleri, toplumsal kurallar, törenler, değerler ve inançlar üzerinde odaklanan antropolojide bulmaktadır (Cheong, 2000:209). Kültür kelimesi genellikle bir toplum veya ulus için ya da bir ülke içindeki alt toplumsal gruplar, etnik gruplar ve bölgesel gruplar için kullanılmaktadır. Temelde bu kelime bir örgüt, meslek, yaş grubu, cinsiyet veya aile gibi herhangi bir insan topluluğu ya da sınıfı için de düşünülebilir (Hofstede, 2001). Kültür olgusu, çeşitli disiplinler tarafından incelenmiş olup, 200
Eğitim Denetçilerinin Kültürel Değerleri günümüze kadar ikiyüze yakın biçimde tanımlanmıştır. Bu tanımlar arasında, disiplinler arası çalışmalarda sıklıkla başvurulan Kluckhohn un (1951) tanımıdır: İnsan gruplarının özgün yapılarını ortaya koyan, yaratılan ve aktarılan sembollerle ifade edilen düşünce, duygu ve davranış biçimleridir; kültürün temelini geleneksel görüşler (tarihsel süreçte oluşmuş ve seçilmiş) ve özellikle onlara atfedilen değerler oluşturmaktadır (Aycan ve Kanungo, 2000: 28). Toplumsal kültür için farklı tanımlar vardır. En fazla kabul gören kültür tanımlamalarından biri, kültürün anlamlı bir topluluk oluşturan gruptan doğan ve kendi arasında da birbirleriyle ilintili olan inanç sistemleri, kurallar, adetler ve değerler yumağı olduğudur (Schein, 1997). Örgüt teorilerine önemli katkı sağlayan kültür kavramı, klasik yönetim anlayışındaki en iyi tek yol paradigmasına alternatif yeni bir bakış açısı getirmesi ve evrensel olan (etik) ile kültüre özgü olan (emik) arasında birbirleriyle beslenen bir düşünce ve uygulama alanı geliştirmesi açısından pek çok araştırmaya konu olmuştur (Bozkurt, 2000: 120). Karşılaştırmalı araştırmalar, öğrenilmiş davranış ve değer sistemlerinin toplumdan topluma nasıl değiştiğini göstermektedir. Bu sistemlerin her biri, kendilerine uyum sağlayacak insanları başarıyla eğiten kültür biçimleridir. Simgelerde içerilmiş ve paylaşılan bir anlam sistemi olarak kültür, insanlara gerek duydukları kategori ve modeller sağlar. Bu kategori ve modellerin yardımıyla da insanlar, toplumsalekonomik yaşamın karmaşası içinde yollarını bulmaya çalışırlar (Sargut, 2001: 92-93). Sonuçta kültürel farklılaşmalar, örgütsel ve yönetsel davranışları etkileyecektir. Eğer çalışan insan yerel kültürün etkisi altındaysa, evrensel olduğu ileri sürülen örgüt ve yönetim kuramları altında nasıl bir performans ortaya koyacağı düşünülmesi gereken bir olgudur. Başka bir kültürün insanını verimli yapan, onu çalışmaya özendiren yöntem ve ilkelerin, farklı bir kültürde aynı etkiyi gösterip gösteremeyeceği tartışılması gereken bir konudur (Sargut, 2001:21-22). Geleneksel değerlerin üzerine batı teknolojisi, kurum ve yaklaşımlarının benimsendiği Türkiye nin, doğu ve batının bir karışımını temsil ettiğini söylemek mümkündür (Kozan ve İlter, 1994). 1920 li yıllarda başlayan modernleşme ve dışa açılma süreci, 1980 li yıllarda üretim ve bankacılık sektörlerinin dış pazarlara açılmasıyla ivme kazanmıştır. Özellikle dış yatırımların artmasıyla kurumlar batılı yönetim yaklaşımlarını da benimsemeye başlamışlardır. Ancak, çıkış noktaları batı olan bu yaklaşım ve modellerin, baskın kültürel değerlerle ne derece uyumlu oldukları çok fazla araştırılmamıştır (Sümer, 2000: 82). Türk çalışanları bireysel emeklerinin değerlendirildiği, işlerinde bağımsız oldukları bireyci örgüt kültürlerinden ziyade çalışanların korunup, gözetildiği, aile ortamına benzer örgüt kültürlerini tercih 201
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2005 15 (2) etmektedirler (Wasti, 2000:217). Eğitim denetçilerinin de bir grup içinde olmayı tercih etme ifadesinden yüksek puan aldıkları görülmüştür. Araştırmalarda artık sorulması gereken soru, kültürün örgütler üzerinde etkisi olup olmadığı değil, bu etkinin nasıl, ne yönde ve ne kadar olduğudur. Araştırmalar, bu soruları yanıtlamak üzere geliştirilecek kavramsal modeller çerçevesinde gerçekleşmelidir (Aycan ve Kanungo, 2000: 25). Öncelikle kabul etmek gerekir ki, yönetim bilimleri alanında kuram ya da model geliştirmede, ülkemiz akademisyenleri olarak dünya genelinde önemli bir ağırlığımızın bulunduğunu ifade edebilmek güçtür. Bu yüzden, kaçınılmaz olarak, ülkemiz dışında, özellikle Kuzey Amerika üniversitelerindeki araştırmacılarca geliştirilen kuram ya da modellerden yararlanmak zorundayız. Bununla birlikte, bu kuram ya da modelleri ülkemizde tanıtırken ya da uygularken, bunların ülkemiz kültürel ortamında ne derece geçerli olabileceğinin ya da hangi açılardan farklılaşabileceğinin bilinmesinin gereklilik arz edebileceği görülmektedir (Danışman, 2000). 2. Yöntem Eğitim örgütleri, insan davranışlarının son derece önemli rol oynadığı kurumlardır. Gerek çalışanlar gerekse öğrencilerin kültürel özellikleri eğitim sisteminin yönetim yapısına, insan ilişkilerine, hizmet anlayışına ve örgütsel iç süreçlere etki etmektedir. Bir eğitim sistemi için en uygun yönetim ve organizasyon yapısı ancak içinde bulunduğu toplumun kültürel faktörleri ile uyumlaştırıldığında ortaya çıkacaktır. Bu çalışmanın temel amacını, eğitim denetçilerinin kültürel değerlerini belirlemek oluşturmaktadır. Araştırmanın evrenini, 2002 yılında Yalova Hizmet İçi Eğitim Merkezinde bir araya gelen eğitim denetçileri oluşturmaktadır (121 kişi). Araştırma için ayrıca örneklem seçilmemiş, toplantıya katılan tüm eğitim denetçilerine anket uygulanmıştır. Veriler, Kültürel Değerler Taraması soru kağıdıyla elde edilmiştir. Soru kağıdı, Tayeb tarafından İngiltere ve Hindistan örneklemine uygulanmak üzere geliştirilmiş, Wasti tarafından da Türkçe ye çevrilerek Türk örneklemi üzerinde çalışılmıştır. Soru kağıdı grup yönelimi, hukuk ve otoriteye karşı tutumlar, kadercilik, riskten ve belirsizlikten kaçınma, sosyal ayırımcılık, bağımsızlık, kişiler arası güven vb. kültürel değerlerle ilgili 35 ifadeden oluşmaktadır (Wasti, 1994). Eğitim denetçileri, anketteki her bir ifadeye ne ölçüde katılıp katılmadıklarını 7 li Likert tiplemesi ile cevaplamışlardır. Araştırmada, anketteki her bir sorudan alınan puanların aritmetik ortalamaları hesaplanmış ve değerlendirmeler bu ortalamalara göre yapılmıştır. Kültürel değerler soru 202
Eğitim Denetçilerinin Kültürel Değerleri kağıtları 2002 yılı Şubat ayında hizmet içi eğitim toplantısı sonunda eğitim denetçilerine uygulanmıştır. 3. Bulgular 3.1. Eğitim Denetçilerine İlişkin Bulgular Araştırma kapsamındaki eğitim denetçileri 121 kişiden oluşmaktadır. Denetçilerin 103 ü erkek (% 85,1), 18 i kadındır (% 14,9). Yaş ortalaması 35 olan denetçilerin 102 si (% 84,3) evlidir. Büyüme çağlarında denetçilerin %26,4 ü (32 kişi) köyde, % 37,2 si, (45 kişi) ilçede, % 36,4 ü (44 kişi) il merkezinde bulunmuşlardır. 3.2. Kültürel Değerlere İlişkin Bulgular Kültürel değerlere ilişkin ifade ve kavramlar, olumludan olumsuza doğru artan bir derece ile puanlanmıştır (7 li likert ölçeği). Eğitim denetçilerinin genel olarak tüm kültürel değerlere ilişkin özelliklerden aldıkları puanların ortalaması Tablo 1 de gösterilmektedir. İki tarafın birbirine zıt iki farklı kültürel değeri ifade ettiği Tablo 1 de; puanlar 1 e yaklaştıkça soldaki ifadeleri, 7 ye yaklaştıkça ise sağdaki ifadeleri vurgulamaktadır. Tablo 1 den de anlaşılacağı üzere, eğitim denetçilerinin, kültürel değerlerden aldıkları puanlar daha çok ortaya yakın bir noktada yığılma eğilimi göstermektedir. Buradan hareketle, Türk toplumunun ve dolayısıyla bu toplum içinde çalışan eğitim denetçilerinin heterojen bir yapıya sahip oldukları söylenebilir. Eğitim denetçilerinin Tablo 1 in solunda yer alan ifadelerden; toplumsal olaylarla ilgili, ana-babadan bağımsız, kanuna uyan, üstlerine itaatkar, güçlü sorumluluk duygusu olan, tedbirli, rüşvete karşı, bağımsız çalışmayı tercih eden, işlerini sonuna kadar götüren yönleri öne çıkmaktadır. Tablonun sağında yer alan ifadelerden; kibirli, başkalarına itimat etmeyen, dışa dönük, bencil, değişikliği kabul eden, kendi fikirlerini kabul ettirmeye çalışan, güçlü ve nüfuzlu insanlardan korkan, kaderci, insanlar arasında sınıf farkı kabul etmeyen ve bir grup içinde olmayı tercih eden özelliklerden eğitim denetçilerinin yüksek puan aldıkları görülmektedir. Bunların dışında diğer kültürel ifadeler için eğitim denetçilerinin ortaya yakın puanlar aldıkları bulunmuştur. 203
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2005 15 (2) Tablo 1. Eğitim Denetçilerinin Kültürel Değer Puanları İfadeler Puan İfadeler Toplumsal 2,76 Toplumsal olaylara ilgisiz Dürüst 3,25 Dürüst olmayan Mütevazı 421 Kibirli Kanuna harfiyen 3,21 Kanunu çarpıtmaya hazır Kendine güvenli 3,16 Kendine güvensiz Başkalarına itimat 4,39 Başkalarına itimat etmeyen Aksiliklerle başa 3,18 Aksiliklerle başa çıkamayan Akılcı 3,40 Akılcı olmayan Ana-babadan 2,53 Ana-babaya bağımlı İçine kapalı 4,26 Dışa dönük Saldırgan 3,73 Boyun eğen Kanuna uyan 2,56 Kanunu ihlal eden Eşit paylaşan 4,37 Bencil Üstlerine itaatkâr 2,53 Üstlerine itaatsiz Değişikliğe karşı 4,41 Değişikliği kabul eden Güvenilir 3,33 Güvenilmez Duygusal olmayan 3,83 Duygusal Disiplinli 3,01 Disiplinsiz Güçlü ve nüfuzlu 2,99 Güçlü ve nüfuzlu insanlara saygı duymayan Başkalarının 4,19 Kendi fikirlerini kabul ettirmeye çalışan Güçlü sorumluluk 2,98 Hiç sorumluluk duygusu olmayan Tedbirli 2,45 Risk alan Güçlü ve nüfuzlu 4,23 Güçlü ve nüfuzlu insanlardan korkan Kadere inanmayan 4,43 Kaderci Ne yapacağının 3,24 Ne yapacağının söylenmesinden hoşlanan Hoşgörülü 3,66 Hoşgörüsüz Nefsine hakim 3,40 Nefsine hakim olamayan Dostça 3,32 Dostça olmayan Rüşvete karşı 2,26 Rüşvete eğilimli Bağımsız 2,39 Nezaret altında çalışmayı tercih eden İşlerini sonuna 2,76 Kolayca vazgeçen 204
Eğitim Denetçilerinin Kültürel Değerleri Kendi fikrinden 3,78 Çoğunluğa uymayı tercih eden İnsanlar arasında 4,65 İnsanlar arasında sınıf farkı kabul Yeni ve belirsiz 3,08 Yeni ve belirsiz durumlarla başa çıkamayan Yalnız olmayı 4,50 Bir grup içinde olmayı tercih eden Türkiye de kültür varsayımları açısından Türk kültürünü anlama çabasına yönelik araştırmalar yapılagelmektedir. Yöntem ve araştırma değişkenleri birbirlerinden farklı olan bu araştırma sonuçlarının genel bir değerlendirmesi Türk kültürüne ilişkin oldukça açıklayıcı bilgiler sağlamıştır. Bulgular, Türk kültürünün, kimi ilişki alanlarında bireyci eğilimler göstermekle birlikte, toplulukçu eğilimleri ağır basan, yüksek güç algısına sahip, erkek egemen toplum yapısını çizmesine rağmen dişi kültür özelliklerinin çeşitli alt gruplarda baskın olarak gözlendiği bir yapı sergilediğini göstermektedir (Bozkurt, 2000:136). Bu araştırmada da ortaya çıkan sonuçlar önceki araştırmaları bir çok açıdan desteklemekle beraber, kollektivist bir toplumun özelliklerini yansıtan ana-babaya bağımlılık konusunda eğitim denetçilerinin daha bireyci özellik gösterdikleri görülmektedir. Ancak bu çalışmanın örnekleminin eğitim düzeyi yüksek, belli bir sosyoekonomik seviyeye sahip ve farklı yerlerde çalışan kamu görevlileri olduğu düşünüldüğünde, ana-babaya fazla bağımlı olmamalarının beklendiği söylenebilir. Yine kollektivist bir toplumun özelliklerinden olan bir grup içinde olmayı tercih etme açısından eğitim denetçilerinin yüksek puan aldıkları (4,50), çoğunluğa uymayı tercih bakımından da yine ortanın üstünde puan aldıkları (3,78), dolayısıyla kollektivist bir özellik gösterdikleri söylenebilir. Sargut a göre, Türkiye de doğaya karşı kaderci bir yaklaşım vardır. Doğanın kaçınılmaz güçlerine karşı çıkılamayacağı varsayılır ve teslimiyetçi bir tavır izlenir (Sargut, 2001: 69). Kadercilik, kişilerin yaptıkları işlerin sonuçlarını ne ölçüde kontrol edip edemeyeceklerine ilişkin görüşleri yansıtmaktadır. Kadercilik dindarlıkla eş değerde tutulmaması gereken bir kültürel boyuttur. Kaderci toplumlarda, olacaklar için önceden plan yapmak veya önlem almak, ileriye yönelik planlar yapmak ve bir şeyi başarmak için koşulları gereğinden fazla zorlamak gereksiz görülmektedir (Aycan ve Kanungo, 2000: 31). Bu araştırmada eğitim denetçilerinin kaderci özellikleri öne çıkmaktadır. Bireyler arasındaki güven ilişkisinin ülkeden ülkeye farklılaştığı söylenebilir. Bazı kültürlerde birbirleriyle ilişkisi olmayan bireyler arasında bile güven duygusu gelişmişken, diğer kültürlerde bireyler arasındaki güven tanışıklık düzeyine koşut olarak gelişmektedir (Sargut, 2001: 146). Bu araştırmada eğitim denetçilerinin olumsuz özellikler çağrıştıran kibirli, başkalarına itimat etmeyen, bencil, kendi fikirlerini kabul 205
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2005 15 (2) ettirmeye çalışan özellikleri öne çıkmaktadır. Türkiye de gerçek anlamda anonim şirket yapılarının oluşturulmasındaki sorunlar ve sermaye piyasalarına ilişkin gelişmelerin gecikmesi önemli ölçüde düşük güvene ve toplumsal sermaye yoksulluğuna bağlanabilir (Sargut, 2001: 147). Eğitim denetçilerinin kibirli, bencil, kendi fikirlerini kabul ettirmeye çalışan özellikleri de eğitim sistemi içerisinde yer alan insanların birbirlerine duyacakları güven ve işbirliği önünde engel olduğu söylenebilir. 4. Sonuç ve Değerlendirme Eğitim sisteminin toplumun tüm bireyleri ile ilişkili olması nedeniyle toplumsal kültürden önemli derecede etkilendiği söylenebilir. Diğer tüm sistemler gibi eğitim sistemi için de başka ülkelerden birçok anlayış, model ve uygulamanın transfer edilmesi söz konusudur. Ancak bu transfer sürecinde ülkenin toplumsal kültürel özelliklerine ilişkin bir kritik yapılmadığı takdirde, etkin bir yönetim ve örgütlenme modeline ulaşılamayacaktır. Bu bağlamda, başka kültürel ortamlarda ortaya çıkan yöntemlerin hangi kültürel özelliklere göre değiştirilmesi ya da uyarlanmasının belirlenmesi önem taşımaktadır. Eğitim denetçilerinin kültürel değerlerinin ortaya konulduğu bu çalışmada, denetçilerin kibirli, başkalarına itimat etmeyen, bencil, kendi fikirlerini kabul ettirmeye çalışan gibi ifadelerden yüksek puan almalarının sistemin işlerliğini olumsuz yönde etkileyeceği düşünülebilir. Sistem içinde çalışanların bu tür özellikleri demokratik ve katılımcı yönetim, çalışanlar arasında işbirliği ve güven gibi çağdaş yönetim düşüncelerinin yerleşmesinde bir engel olarak görülebilir. Getirilecek yeni uygulamaların başarılı olmasında denetçilerin bu kültürel eğilimleri göz önünde bulundurulmalıdır. Diğer taraftan denetçilerin kanuna uyan, rüşvete karşı, işleri sonuna kadar götüren, insanlar arasında sınıf farkı kabul etmeyen gibi olumlu özelliklerinin de bulunduğu ifade edilmelidir. Bu araştırmada eğitim denetçilerinin kültürel değerleri, Wasti (1994) tarafından Türkçe ye çevrilen Kültürel Değerler Taraması soru kağıdı ile Türkiye nin farklı illerinden görev yapan 121 kişi üzerinde incelenmiştir. Sonuçlar yorumlanırken araştırmanın bu sınırlılığı dikkate alınmalıdır. Eğitim sisteminin işleyişi üzerine toplumsal kültürel faktörlerin etkisini ortaya koymak için daha geniş örneklemler üzerinde, farklı araştırma modelleri ile çalışılması gerekir. 206
Eğitim Denetçilerinin Kültürel Değerleri 5. Kaynakça Aycan, Z. ve Kanungo, R., (2000), Toplumsal Kültürün Kurumsal Kültür ve İnsan Kaynakları Uygulamalarına Etkileri, Türkiye de Yönetim, Liderlik ve İnsan Kaynakları Uygulamaları, (Editör Z.Aycan), Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Bozkurt, T., (2000), TKY Uygulamalarını Hızlandıran Kültürel Varsayımlar ile İş Tatmini ve Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişkiler: Kuramsal Bir Model Çalışması, Türkiye de Yönetim, Liderlik ve İnsan Kaynakları Uygulamaları, (Editör Z.Aycan), Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Cheong,C.Y., (2000), Cultural Factors in Educational Effectiveness: A Frame Work for Comparative Research, School Leadership & Management, C: 20 S: 2, 207-225. Danışman, A., (2000), Kültürel Ortamın Araştırma Sonuçlarına Etkisi: Kuzey Amerika da Geliştirilip Türkiye de Tekrarlanan Bazı Araştırmalar Üzerine Bir Değerlendirme, 8. Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Nevşehir. Hofstede, G., (2001), Culture s Consequences, London, Sage Publications Ltd. Kozan, M.K.ve İlter, S.S., (1994), Third Party Roles Played by Turkish Managers in Subordinates Conflicts, Journal of Organizational Behavior, C:15, 453-466. Sargut, A.S., (2001), Kültürler Arası Farklılaşma ve Yönetim, Ankara, İmge Yayınevi. Schein, E.H., (1992), Organizational Culture and Leadership, San Francisco, Jossey-Bass. Sümer, H.C., (2000), Performans Değerlendirmesine Tarihsel Bir Bakış ve Kültürel Bir Yaklaşım, Türkiye de Yönetim, Liderlik ve İnsan Kaynakları Uygulamaları, (Editör Z.Aycan), Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Wasti, S.A., (1994)., The Influence of Cultural Values on Work Related to Attitudes and Organizational Structure: A Comparative Study., Ankara, Middle East Technical University, Unpublished Master Thesis, Business Administration. Wasti, S.A., (2000), Örgütsel Bağlılığı Belirleyen Evrensel ve kültürel Etmenler: Türk Kültürüne Bir Bakış, Türkiye de Yönetim, Liderlik ve İnsan Kaynakları Uygulamaları, (Editör Z.Aycan), Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayınları. 207
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2005 15 (2) 208