LKÖRETM ÖRENCLERNN GÜNLÜKLERNE GÖRE GÜNLÜK YAAMDA DEERLER VALUES IN DAILY LIFE ACCORDING TO DIARIES OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS

LKÖRETM ÖRENCLERNN GÜNLÜKLERNE GÖRE GÜNLÜK YAAMDA DEERLER VALUES IN DAILY LIFE ACCORDING TO DIARIES OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS Yrd. Doç. Dr. Handan DEVEC * Tuba Selanik AY ** Özet Son yıllarda tüm dünyada olduu gibi Türkiye de de toplumda iddet, güvensizlik, kötü alıkanlıklar, saygı, sevgi eksiklii, hogörü gösterememe gibi davranılarda büyük bir artı gözlenmektedir. Toplumsal yapıdaki insani deerlerin azalması gelecek toplumlar için önemli bir tehdit oluturabilir. Bu nedenle, eitim sisteminin iyi ve etkili insan yetitirme amaçlarına ulaabilmesi için gerekli önlemleri alması önemli bir gereklilik olarak görülmektedir. Bu aratırmada, bu önlemleri belirlemeye ilikin olarak ilköretim örencilerinin günlük yaamlarında deerlerin yer alma durumu belirlenmeye çalıılmıtır. Aratırmada nitel aratırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıtır. Aratırmaya 21 örenci katılmıtır. Katılımcılar kolay ulaılabilir örneklem yoluyla belirlenmitir. Aratırma verilerinin çözümlenmesinde tümevarım analizi yöntemi kullanılmıtır. Analiz sonucunda, sorumluluk, çalıkanlık, insan ilikileri, özdenetim, ulusal deerler, onurlu olma, temizlik, tutarlılık, hogörü, paylama, merhamet, dürüstlük, nezaket olarak on üç temaya ulaılmıtır. Aratırma sonuçlarına göre, örencilerin günlük yaamlarında deerlerin sıklıkla yer alan bir tema olduu söylenebilir. Örencilerin yaamının içinde bulunan deerlerin örencilere etkili biçimde öretilebilmesi, deer kazanımlarının rastlantıya bırakılmaması için okullarda etkili ve planlı deer eitimi etkinlikleri gerçekletirilmelidir. Anahtar Kelimeler: Deer, lköretim Örencileri, Örenci Günlükleri Abstract Recently, there has been a significant increase in behaviors as violence, lack of confidence, respect, tolerance and affection in Turkey as all over the world. Decrease of humanistic values in social structure may be an important threat for future communities. Therefore, education systems should take precautions for realizing the aim of training good and effective individuals. In this study, regarding to define these precautions it is aimed at determining status of values in daily life of primary school students. In the present study, out of qualitative research methods, document analysis method was used. 21 students participated to study. Participants were determined through easy reachable sampling. Induction analysis method was used to analyze data. Thirteen themes as responsibility, diligence, human relationships, self-control, national values, being honorable, cleanliness, consistence, tolerance, sharing, mercy, honesty, politeness were reached at the end of the analysis. It can be said that values take place frequently as a theme in daily life of the students. Effective and planned values education activities should be done at schools for the purpose of teaching values which exist in life of the students effectively rather than randomly. Key Words: Values, Primary School Students, Diary of Students * Anadolu Üniversitesi Eitim Fakültesi Öretim Üyesi, hanil@anadolu.edu.tr ** Anadolu Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü Doktora Örencisi, tsay@anadolu.edu.tr

168 GR Eitim kurumları olan okullarda örencilerin akademik yönden geliiminin salanmaya çalıılması ile birlikte örencilere ders içi ve ders dıı etkinliklerle çeitli deerlerin kazandırılması büyük bir önem taımaktadır. Eitimin insanlarda demokratik tutum, alıkanlık ve inançlar gelitirerek iyi ve etkili vatandalar yetitirme gibi amaçları da bulunmaktadır. Son yıllarda tüm dünyada olmakla birlikte, Türkiye de de yaanan olumsuz toplumsal olayların, insanların deerleri yeterince kazanamamasından kaynaklandıı söylenebilir. Eki nin belirttii gibi, yirmi be yüzyıl önce Sokrates eitimi, çocuklara erdem ve bilgi kazandırmak olarak tanımlamıtır (Karakter Okulu 2005). Geçmiten bu güne okulların temel vizyonu baarılı, iyi ve etkili insanlar yetitirmek olduundan eitim süreçleri aracılııyla örencilere deer kazandırılması, üzerinde durulması gereken bir konu olarak önemini korumaktadır. Titus un (1994) Lemin den (1993) aktardıına göre ABD de 1980 li yıllardan sonra alkol, uyuturucu gibi madde baımlılıklarının ve kötü alıkanlıkların artması sonucu madde baımlılıı ve kötü alıkanlıklarla mücadele için üç aamalı bir eitim programı gelitirilmitir. Programın etkililii konusunda yapılan aratırmalar, birinci ve ikinci aamada uygulanan uyuturucu madde baımlılıının etkileri ve salıklı olmanın önemi konusunda gelitirilen bilgilendirici programların, alkol ve uyuturucu kullanımını az bir oranda düürdüünü göstermitir. Akran merkezli sosyal etki programları ile örencilere tutum ve deerlerin kazandırıldıı üçüncü aamada uygulanan programın ise, alkol ve uyuturucu baımlılıı ile kötü alıkanlıkları önemli ölçüde düürdüü bulgusu elde edilmitir. Bu bulgulara dayalı olarak uyuturucu ve alkol baımlılıı, iddet, yasa dıı olaylar gibi kötü alıkanlık ve olayların önlenmesinde deer eitiminin büyük bir önemi olduu söylenebilir. Özellikle de günümüzde istenmeyen davranı kalıplarının artmaya balamasıyla örencilere deer kazandırma iinin rastlantıya bırakılmaması, okul programlarında planlı etkinliklerle yer alması gerektii görüü yaygın biçimde kabul görmektedir (Ediger, 1998). Deer, bir sosyal grubun veya toplumun kendi varlık, birlik, ileyi ve devamını salamak ve sürdürmek için üyelerinin çounluu tarafından doru ve gerekli oldukları kabul edilen; onların ortak duygu, düünce, amaç ve yararını yansıtan genelletirilmi temel ahlâki ilke ya da inançlara denir (Kızılçelik ve Erjem 1994: 99). Deer, somut ya da soyut kavramların önemini belirtmeye yarayan soyut ölçü birimidir; canlı ve cansız varlıkların, olayların, olguların durumunu, önemini anlatan sözcüktür (Köknel 2007: 17). Deerler bir kiinin veya sosyal grubun kabul ettii standartlar, inançlar ya da moral ilkeleridir (Collins English Dictionary, 1991: 1694). Kısacası deer, yaama bakı açısını ve amaçları belirleyen, alınan kararları etkileyen, inançları yansıtan ve ilkeleri oluturan bir tercih olarak açıklanabilir (Balolu ve Balgamı, 2005). Deerlerle ilgili olarak yapılan açıklamalar ve tanımlara bakıldıında, deerlerle ilgili kimi özellikler olduu görülmektedir. Bu özellikler aaıdaki gibi sıralanabilir. Deerler (Kaltsounis, 1987; MEB 2005: 87; Quisumbing ve Leo, 2005): çten bir güç olarak bireysel davranıları etkiler. Yaamda ikilemde kalma durumunda karar vermeyi kolaylatırır. Toplum ya da bireyler tarafından benimsenen birletirici olgulardır. Bireysel algı ve gerçein yorumlanmasını etkiler. Davranıları kontrol etmeyi salar. Zaman içinde çeitli etmenlere ve bireylere göre deiebilir. Kii ya da toplumların istek ve amaçlarını temsil eder. Duygu yüklüdür, düünce ve anlayıa güç verir, davranıları yönlendirir. nsan kiiliinin ahlâki, sosyo-ekonomik, entelektüel, politik, fiziksel, estetik, dinsel gibi çeitli boyutlarını içerir.

169 Deerlere ilikin olarak yapılan çalımalar incelendiinde, deerlerin birbirine benzer biçimde sınıflandırıldıı görülmektedir. Yapılan bu sınıflamalarda merhamet, cesaret, nezâket, hogörü, dürüstlük, çalıkanlık, sorumluluk, tutarlılık, özdenetim, onurlu olma deer olarak ele alınmaktadır (Cottom, 1992; Ohio State Department of Education, 1990; Allen ve Stevens, 1998; Martorella, 2001; MEB, 2005). Deerlerin çeitli dersler aracılıı ile örencilere kazandırılması gerekmekle birlikte nitekim 2004 Sosyal Bilgiler Programı nda önceki programlardan farklı olarak temel öeler: beceriler, kavramlar ve deerler olarak ifade edilmi, programda deer eitimi ile ilgili açıklamalar ve etkinlik örnekleri sunulmutur. Yeni sosyal bilgiler öretim programında dorudan deer eitimine yer verilmesi, hayat bilgisi ve Türkçe derslerinde de deerlere ilikin kazanımların bulunması, iyi insan, iyi vatanda yetitirmede önemli bir gelime olarak deerlendirilebilir. Ayrıca programlar aracılııyla dürüstlük, sevgi, saygı, hogörü, dayanıma, sorumluluk gibi deerleri kazanan bireylerin kararlarını ve seçimlerini daha iyi kontrol edebilecei ve daha az olumsuz davranılar içine girebilecei söylenebilir. Eitimin her ülke ve her toplum için önemi yalnızca bilgi kazandırma amacından deil; beceri, alıkanlık ve deer kazandırması amacından da kaynaklanmaktadır. Bu balamda örenme süreci okul, öretmen, akran grupları, aile, yakın çevre ve yaanılan toplumda gerçeklemektedir. Örencilere deerler kazandırılarak bireylerin sorumlulukları paylaması, çevresine ve çevresinde yaayan canlılara daha duyarlı olması, kendini yönetmesi, gelitirmesi ve bu yolla bireylerin toplumsal yaamdaki ilikilerini gelitirmeleri salanır. Böylece, bireylerin sosyal rollerini algılamaları da kolaylaabilir (Ravinger, 2006). Öretmen, örencilerin yeni düünceler ortaya koymalarını, önerilerini, yaptıkları açıklamaları, sorduu soruları, arkadalarını ve çevreleri ile olan ilikilerini, örencilerin iç disipline sahip olup olmadıklarını, takdir etme duygularını, toplum deerlerini ölçü edinip edinmediklerini gözlemeli ve bunları kazandırmaya yönelik önlemler almalıdır (Welton ve Mallan, 1997). Bir davranı ilkesi olarak deer yaantılar sonucuyla, yani örenmeyle olumaktadır (Sarı, 2005). lgili alan yazında deer eitimi ile ilgili çeitli aratırmalar yapılmı ve deer eitimi programları ile örencilere çeitli deerlerin kazandırılması gerektii sonuçlarına ulaılmıtır. Örnein, Lawton (1997) yaptıı çalımada ankete katılan yetikinlerin %61 inin örencilerin karıya karıya kaldıı en önemli sorunun deerlerle ilgili olduunu düündükleri sonucuna ulamıtır. Yine Günümüz Çocukları: Amerikan Toplumu Gelecek Nesil Hakkında Ne Düünüyor? balıklı çalımada eitimle ilgili pek çok kurum ve organizasyonun gündemini deer eitiminin oluturduu vurgulanmıtır (Bulach ve Butler 2002: 200). Bulach ve Butler (2002: 210) kendi yaptıı aratırmada ise, deer eitimi programlarına gereksinim olduu; ilköretim basamaında ise en çok nezaket, paylama, dürüstlük deerinin kazandırılması gerektii sonucuna ulamıtır. Revell (2002: 421-431) yaptıı aratırmada 700 çocukla görüme yapmı ve çocukların deer eitimindeki rolü ve algısını belirlemeye çalımıtır. Aratırmada ilköretimde ya olarak küçük olan çocukların deer eitiminin masallar ve çeitli etkinlikler aracılıı ile verilmesinden dolayı deer eitiminin farkında olmadıkları, daha büyük olan çocukların ise deerlerin okul yaamının farklı bir parçasını oluturdukları sonuçlarına ulamıtır. Gathercoal ve Nimmo (2001) ise uyguladıı programda örencilerin saygılı davranma, kendilerine güvenme gibi sosyal geliimlerinde önemli ilerlemeler olduu sonuçlarına ulamıtır. Sarı (2007), aratırmasında ilköretim okullarının okul yaam kalitesi düzeylerinin belirlenmesi ve okul yaam kalitesi düzeyi düük ve yüksek olan iki okulda temel demokratik deerlerden olan eitlik, insan onuruna saygı ve çevreye saygı deerlerinin kazanılması sürecinde örtük programın ilevini belirlemeye çalımıtır. Çalımada her iki okuldaki örtük programın deien miktarlarda demokratik deerlere uymayan özellikler taıdıı sonuçlarına ulaılmıtır. Deerlerle ilgili alan yazında yapılan çalımalar incelendiinde, çalımaların genelde okullarda uygulanan deer eitimi programlarının etkililii üzerinde younlatıı görülmektedir. Deerler, günlük yaam içerisinde ailede, akraba, komu, yakın çevre ilikilerinde, alıverite, düünde, bayramda bir baka deyile her zaman her yerde yaamın bütünü içerisinde yer almaktadır. Bu nedenle, örencilerin hangi deerlere sahip olduunu, deerlere ilikin günlük yaam içerisinde ne gibi olaylar, durumlar ile karılatıklarını belirleme yalnızca sınıf ve okulla sınırlı olmamalıdır. Örencilerin okul dıında da deerlere sahip olma durumunun, günlük yaamda hangi deerlerle karılatıının, bunların örenciler tarafından nasıl algılandıının, tepkilerinin neler olduunun belirlenmesi

170 gerekmektedir. Günlükler de örencilerin okul içi ve okul dıında yaadıkları olaylar, bu olaylara ilikin tepkileri ve sahip oldukları deerler hakkında önemli bilgiler verir. Deer kazandırmaya yönelik olarak yapılabilecek uygulamalara rehberlik etmek ve etkili bir deer eitimi gerçekletirmek ve bu yolla dürüst, hogörülü, birbirini seven, saygılı, çalıma azmine sahip bireylerden oluan bir toplum oluturmak için örencilerin sahip oldukları deerleri ve deerlerle günlük yaam içerisinde nasıl karılatıklarını belirlemek önemli görülmektedir. Bu çalımanın temel amacı, ilköretim örencilerinin günlük yaamlarında karılatıkları deerleri belirlemek ve elde edilen veriler ııında öneriler getirebilmektir. Bu amaçla aratırmanın problemini lköretim örencilerinin günlük yaamlarında deerlerin yer alma durumu nedir? sorusu oluturmaktadır. YÖNTEM Bu bölümde, aratırma modeli, katılımcılar, verilerin toplanması ve çözümlenmesi balıkları altında çeitli bilgiler sunulmaktadır. Aratırma Modeli lköretim örencilerinin günlük yaamlarında deerlerin yer alma durumunu belirlemek amacıyla gerçekletirilen bu aratırmada nitel aratırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmı; verilerin çözümlenmesinde ise tümevarım analizi uygulanmıtır. Katılımcılar Aratırmanın gerçekletirilmesi için 2007-2008 öretim yılı bahar döneminde Eskiehir ili Alpu ilçesi Erturulgazi lköretim Okulu 5-A sınıfında örenim gören 21 gönüllü örenciye günlük tutturulmutur. Çalımadaki ikinci aratırmacının bu okulda görev yapıyor olması nedeniyle uygulama kolaylıı salaması açısından kolay ulaılabilir durum örneklemesi kapsamında aratırma bu okulda gerçekletirilmitir. Aratırma kapsamındaki katılımcıların günlüklerinin incelenmesi sonucunda tüm örenci günlüklerinin çalıma kapsamına alınmasına karar verilmitir. Verilerin Toplanması ve Çözümlenmesi Aratırmada veri toplamak amacıyla nitel aratırma tekniklerinden doküman incelemesi kullanılmıtır. Dokümanlar; gerçek, kolay ulaılabilir veri salamakta ve aratırmacıların sorunlara çözüm üretebilmelerine olanak tanımaktadır. Doküman sözcüü bir emsiye kavram olarak, görsel ve fiziksel materyallere karılık gelmektedir. Bu sözcük en geni anlamda iletiim materyallerini içermektedir. Örnein gazeteler, romanlar, anekdotlar, anılar ve günlükler bu kapsamda ele alınmaktadır (Merriam 1998: 112). Doküman incelemesi, aratırılması hedeflenen olgu ya da olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar (Yıldırım ve imek 2005: 187). Dokümanlar kamuya ait tutanaklar, fiziksel materyaller ve kiisel dokümanlar olarak ayrılmaktadır. Kiisel dokümanlar insanların tutumları, inançları ve dünyaya bakı açılarını anlamada önemli veri kaynakları olduundan, bu aratırmada doküman çeitlerinden kiisel dokümanlar ve bu kapsamda örenci günlükleri kullanılmıtır. Kiisel dokümanlar; bir insanın bireysel hareketleri, deneyimleri ve inançları olarak açıklanmaktadır. Anı defterleri, günlükler, mektuplar, çocukların geliim kayıtları, albümler, takvimler, otobiyografiler, gezi notları kiisel dokümanlar arasında yer almaktadır (Hodder 2000: 703; Merriam 1998: 113-118). Aratırma kapsamında ilköretim beinci sınıf örencilerine aratırma amacı açıklanmı, Wragg (1994) ın belirttii gibi, örencilere günlük yazdırılmadan önce günlük yazımının nasıl olması gerektii anlatılmı, önemli olaylara odaklanmaları gerektii belirtilmitir. Daha sonra, beinci sınıf örencilerinden ubat-mayıs ayları arasında düzenli olarak günlük tutmaları ve örencilerin günlük yaamlarını paylamaları istenmitir. Aratırmada 21 örencinin tuttuu 1479 günlüün çözümlenmesinde tümevarım analizi teknii kullanılmıtır. Tümevarım analizi, verileri tanımlama, kodlama ve sınıflandırma sürecidir (Patton 1990: 381). Tümevarım analizinde temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilikilere ulamaktır. Aratırmada, tümevarım analizi kapsamında verilerin kodlanması, temaların bulunması, verilerin kodlara ve temalara göre düzenlenmesi ve tanımlanması, bulguların yorumlanması aamaları izlenmitir (Yıldırım

171 ve imek 2005: 228-238). Aratırmada tümevarım analizi kapsamında günlük defterlerine defter, sayfa ve satır numarası verilmi, daha sonra defterde geçen cümlelerde deerleri kapsayan açıklamaların yanına betimsel indeks, aratırmacı yorumu bölümleri açılarak bu bölümler aratırmacılar tarafından birlikte doldurulmutur. Tüm günlük defterlerinde aynı süreç uygulandıktan sonra verileri kodlama ilemine geçilmi, ilgili kodlar kod balıı altında toplanmı, temalar oluturularak temalarla ilgili kodlar bir araya getirilmi ve ilgili temalar altında bulgular sunulmutur. Merriam (1998: 182-185) ın belirttii gibi, temalar belirlenirken aratırmacıların kendisi ve ilgili alan yazında yer alan kaynaklar temel alınmıtır. Temalar oluturulurken temaların aratırmanın amacını yansıtması gerektiinden örenci günlüklerinin deerler bakımından incelenmesi sonucu günlüklerde yer alan deerler temalar olarak sunulmutur. Tema sayısı ise, günlüklerde deer içeren ifadelere göre biçimlenmitir. Aratırmanın güvenirliini gerçekletirmek amacıyla, günlüklerde yer alan deer ifadeleri aratırmacılar ve alandan bir uzman ile incelenerek Görü Birlii ve Görü Ayrılıı olan maddeler belirlenmitir. Aratırmanın güvenirlii için Miles ve Huberman ın (1994) belirttii formül kullanılmı ve hesaplama sonucunda P = 90 deeri bulunarak aratırma güvenilir kabul edilmitir. Bulguların sunumu sırasında dorudan alıntıların aktarılmasında örencilerin gerçek adları yerine kod adlar kullanılmıtır. BULGULAR Bu bölümde ilköretim örencilerinin yazdıkları günlüklerde yer alan deerlerle ilgili bulgular yer almaktadır. Aratırmada temalar altında ilköretim örencilerinin günlük yaamlarında yer alan deerler dorudan alıntılarla desteklenerek sunulmutur. Aratırmada verilerinin çözümlenmesi sonucunda oluturulan temalar; Sorumluluk, Çalıkanlık, nsan likileri, Özdenetim, Ulusal Deerler, Onurlu Olma, Temizlik, Tutarlılık, Merhamet, Hogörü, Paylama, Dürüstlük, Nezâket olarak sıralanmaktadır. Sorumluluk lköretim örencilerinin aratırma süresince yazdıkları günlükler çözümlendiinde günlüklerde en çok sorumluluk deeri ile ilgili ifadeler olduu görülmektedir. Örencilerin günlüklerinde sorumluluk deeri okul merkezli etkinliklere katılma (202), okula düzenli devam etme (151), kendinden beklenenleri yerine getirme (50), çevre bilinci (48), grup ile birlikte çalıma (32) ile ilgilidir. Grup çalımasına yönelik olarak 1 ifade de olumsuz görü içermektedir. Sorumlulukla ilgili olarak vatandalık hak ve sorumluluklarını yerine getirme (19), otoriteye saygı duyma (1), disiplinli olma (1) ile ilgili ifadeler de bulunmaktadır. Okul merkezli etkinliklere katılma ile ilgili günlüüne ifadeler yazan Ayla Bugün öretmenimiz kütüphaneye gezi düzenledi. Hepimizi götürdü. Orada bu kadar çok etkinlik olduunu bilmiyordum. Artık hep gideceim. diyerek okul merkezli etkinliklere katıldıını belirtmitir. Okula düzenli devam etme ile ilgili olarak Suat Bugün her günkü gibi hazırlanıp okula gittim. Zaten hafta sonu canım sıkılıyor. Keke hep okul olsa. biçiminde ifadeler yazarak, her gün okula gittiini söylemitir. Kendinden beklenenleri yerine getirmeye dair Yakup günlüüne Bugün haber defterime gazete yapıtıracaktım, ama annem evde yoktu. Annem gelene kadar dier ödevlerimin hepsini yaptım. Annem gelince de gazete almaya gittim. Ödevlerimin hepsini yaptım. biçiminde ifadeler yazmıtır. Örenci bu ifadelerle kendinden beklenen görevleri yerine getirdiini belirtmitir. Çevre bilincine dair Melek Bugün öretmenimiz bize çevre kirlilii ile ilgili karikatürler gösterdi. Bazı aaçların dalları kırılmı ya da dünyadan paraütlerle atlıyorlardı. Çok kötü çöplükler vardı. Ben de bugün ülkem için güzel bir ey yaptım. Aaç diktim. Bahçemizde 22 aaç vardı. imdi 26 tane olacak. nallah tutar diktiim fidanlar. biçiminde günlüüne yazdıı ifadelerle çevre bilincine sahip olduunu belirtmitir. Grup ile birlikte çalımaya dair günlüüne Bugün okul çıkıı yarın yapacaımız drama için arkadalarımla görev paylaımı yaptık, beraber çalıtık. Çok elendik. yazan Çidem grupla çalımaya dair tutumunu belirtmitir.

172 Vatandalık hak ve sorumluluklarını yerine getirmeye ilikin olarak Emel Bugün amcamın çalınan motosikletini bir adam görmü. lçe Emniyet Müdürlüü ne söylemi. Polisler de bulmular. Söylemeseydi bulunamazdı. Amcam çok mutlu oldu. biçiminde görülerini dile getirmitir. Emel günlüündeki bu ifadelerle vatandalık hak ve sorumluluuna sahip olmanın önemine dikkat çekmitir. Otoriteye saygı duyma ile ilgili Ersin, Biz sosyal bilgiler dersinde yasalarla ilgili gözlem yapıyoruz. Ben bugün yasalara uymayan birini gördüm. Bu kii annem. Aaç yakmaya çalıtı. diyerek annesinin yasalara uymadıını ve uyulması gerektiini belirtmitir. Disiplinli olma ile ilgili olarak Serpil Bugün aratırma ödevim için gazete haberi bulmakta zorlandım. Ama gazetelere düzenli bakınca sonunda buldum. Deney için de sıra yarın bizde. imdi de malzemelerimi hazırlamalıyım. diyerek belli bir disiplin içinde çalıtıını belirtmitir. Çalıkanlık Çalıkanlık ile ilgili olarak elde edilen bulgular; örenme sorumluluuna sahip olma (96), verilen görevleri yerine getirme (79), okula balılık (19) azimli olma (9), zamanı iyi kullanma (2) olarak sıralanabilir. Örenme sorumluluuna sahip olmaya dair Emrah Bursluluk sınavına gireceim. Bunun için her gün çalımam lazım. Testlerde 2-3 boum oluyor, kazanmak için en iyi yol çalımak. diyerek görülerini ifade etmitir. Verilen görevleri yerine getirme ile ilgili Sevgi Bugün güne fırını yapacaktık. Semih deney için folyo getirmemi. Biz hepimiz malzemelerimizi getirmitik. yapamayacaız diye çok üzülünce öretmen teneffüste bakkaldan folyo aldı. Ancak böyle yapabildik. diyerek verilen bir görevi yerine getirmenin neden olduu sonuç üzerine dikkat çekmitir. Azimli olma ile ilgili olarak Gülcan Daha çok çalımak, daha baarılı olmak istiyorum. biçiminde günlüüne yazdıı ifadelerle baarılı olmak için çaba harcadıını belirtmitir. Zamanı iyi kullanmaya ilikin olarak Gülcan Bugün çok iim var. Önce dükkâna gidip babama yardım edeceim. nternetten aratırma yapmam gerek. Bir de proje grubu ile çalıacaız. Aratırma raporumuzu yazmamız gerek. Planlı olursam hepsini halederim. ifadeleri ile zamanı etkili kullanma üzerinde durmutur. nsan likileri nsan ilikilerine dair örenci günlüklerinden elde edilen bulgular akrabalarla ilikiler (103), arkadalarla ilikiler (67), komularla ilikiler (16), hasta ziyaretleri (3) olarak sıralanmaktadır. Akrabalarla ilikiler ile ilgili Soner Bugün çok heyecanlı geçti. Çünkü tatildi ve teyzemlere gidecektik. Sonunda gittik. Onları görünce çok sevindim, çünkü çok özlemitim. Kuzenimle hep oynadık, konutuk. biçiminde günlüüne yazdıı ifadelerle akraba ziyaretinin kendisi için önemini vurgulamıtır. Arkadalarla ilikilere dair Bahar Bugün proje grubu arkadalarımla sözlü tarih projemizi sunduk ve tarih sergimizi düzenledik. Arkadalarımla birlikte önceden çalıırken ve sunarken çok elendik. biçiminde günlüüne yazdıı ifadelerle arkadalarıyla birlikte olmaktan mutlu olduundan söz etmitir. Komularla ilikiler ile ilgili Zuhal Bugün komumuz Hatice teyzeye gittik. Bize pastalar, börekler yaptı.. Zaten çok güzel pasta yapıyor. Çok mutlu oldum. Biz de Sevda ile oyun oynadık. Sonra akam olunca eve geldik. diyerek komu ziyaretini anlatmıtır. Hasta ziyaretine dair Gülen Arkadaım ameliyat olmu. Duyunca üzüldüm. Belki canı acımı olabilir diye düündüm ama bir de sevindim iyilemitir diye. Hafta sonu hastaneye ziyarete gideceiz. diyerek hasta olan arkadaını önemsediinden söz etmitir. Özdenetim Özdenetim ile ilgili olarak örenci günlüklerinde kendi kendini yönetme (35), amaçlarına ulamak için sürekli olarak kendini deerlendirme (23), amaçlara sahip olma (20), fiziksel ve duygusal

173 salıını koruma (13), kendini gelitirmeye çalıma (5), kendi arzu ve istei ile çatısa bile görevlerini tamamlama (2), baımsız davranabilme (1), problem çözme (1) ile ilgili bulgular elde edilmitir. Kendi kendini yönetmeye dair Serpil Artık eskisi gibi deilim. Sanki bir daa çıkıyoruz ben de aaı dütüm. Ama çıkarım sözüm söz. Bundan sonra derslerim hep be olacak. Her gün 2 saat matematik çalıacaım. Dier derslere de gerektii kadar vakit ayıracaım, oyun da oynayacaım. diyerek, kendi kendini yönetme kararı aldıını belirtmitir. Amaçlarına ulamak için sürekli olarak kendini deerlendirme ile ilgili Gülcan günlüüne Bugün ngilizce dersinden yazılı olduk ve notum bence üç gelecek. Soruların cevaplarını karılatırdık. Beyza nın ve dier arkadalarımın yüksek gelecek. Onlar için çok sevindim. Kendim için üzüldüm. yazarak ngilizce sınavına dair kendini deerlendirdiini söylemitir. Amaçlara sahip olma ile ilgili Yusuf Bugün seviye tespit sınavı açıklandı. lçede 12. oldum. Okulda da dördüncüyüm. Dereceye girme hedefim gerçek oldu. imdi daha çok çalııp bir daha ki dönem daha iyi derece alacaım. biçimindeki ifadelerde amaçları olduundan söz etmitir. Fiziksel ve duygusal salıını korumaya ilikin olarak Ouz Bugün ülkemizdeki tüm örenciler çevre temizlii yapacaktı. O yüzden aızlık ve eldiven aldık. Çevre temizliimiz bitince ellerimizi yıkadık, aızlıklarla eldivenleri attık. Hasta olmak istemediimden çok dikkat ettim. sözleri ile salıını korumaya yönelik önlemler aldıını belirtmitir. Kendini gelitirmeye çalıma ile ilgili olarak Erturul Bugün teneffüste öretmenimin yanına gittim. Evde çözemediim soruları sordum. O da bana anlattı. Hepsini anladım imdi. biçiminde günlüüne kendini ifade etmitir. Kendi arzu ve istei ile çatısa bile görevlerini tamamlamaya dair Ebru Dün çok güzel kar yamıtı. Dıarıda kardan adam yapacaktık. Ama çok çalımam gerektii için dıarı çıkamamıtım. Bugün de karlar erimi. Çok üzüldüm. imdi sürekli hava durumuna bakıyorum ne zaman kar yaacak bir daha diye, ama yine ödevim çok olursa çıkamayabilirim. diyerek kendini ifade etmitir. Baımsız davranabilme ile ilgili Zuhal Bugün saç bandı alacaktık. Aylin ile gittik. O illa da siyah al dedi. Ama ben beyaz aldım. Kendim takacaıma göre seçmek de hakkım. diyerek arkadaına ramen baımsız davrandıını belirtmitir. Problemleri mantıklı bir biçimde çözmeye ilikin olarak Aylin günlüünde Bahar 23 Nisan için bir çok etkinlie katıldı. Biz de katıldık ama daha çok katılmak istiyorduk. Öretmenimiz saz çalacak arkadalarımızın yanında türkü söyleyecek birilerini arıyordu. Biz de hemen bunu fırsat olarak düünüp, biz söyleriz dedik. diyerek problemlerini nasıl çözdüklerinden söz etmitir. Ulusal Deerler Ulusal deerlere ilikin olarak günlüklerden elde edilen veriler vatan sevgisi (22), Atatürk sevgisi (19), 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı heyecanı (19), asker sevgisi (18), bayrak sevgisi (3) olarak sıralanmaktadır. Vatan sevgisine dair Bahar Bugün öretmenimiz ülkemizin tarihi ve turistik yerlerinin resimlerini gösterdi. O kadar güzeldi ki azımız açık kaldı. Böyle bir ülkemiz var diye çok anslıyız. diyerek vatan sevgisinden söz etmitir. Atatürk sevgisi ile ilgili olarak Sevgi günlüünde Bugün öretmenimiz Anıtkabir Özel Defteri ne yazı yazacak olsanız ne yazmak isterdiniz diye sordu. Bugün hep onu düündüm ben öyle yazardım: Atam sana çok teekkür ederim, keke seni görüp sana sarılabilseydim. Sen çocukları çok seviyorsun. Seninle sohbet etmek; vatanımızı, özgürlüümüzü kazandırdıın için sana teekkür etmek isterdim. biçiminde Atatürk sevgisini dile getirmitir. 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı heyecanına dair olarak Yusuf günlüüne 23 Nisan a sayılı günler kaldı. Bu yıl bir sürü etkinlik, gösteri yapacaız. Orada oynamak için heyecandan yerimde duramıyorum. Oranın enlii içime sevinç dolduruyor. Gelsin artık 23 Nisan, bekleyemiyorum. yazarak 23 Nisan heyecanını ifade etmitir.

174 Asker Sevgisi ne dair Soner günlüüne Bugün askerdeki aabeyimin yemin törenine gittik. iirler okudular ve yürüdüler. O kadar güzeldi ki. Bence asker olmak çok güzel bir ey. Komandolar gördük. Çok mutluyuz, onları çok seviyoruz. biçiminde ifadeler yazarak asker sevgisini dile getirmitir. Bayrak Sevgisi ile ilgili Bahar günlüünde Bugün stiklal Mârında bayraımızı tutmak için çırpındım, durdum. Öretmenim de gördü ve bu görevi bana verdi. Zaten bayraımızı tutmak için yarııyoruz hepimiz. Çok mutluyum. diyerek bayrak sevgisi ile ilgili olarak hissettiklerini anlatmıtır. Onurlu Olma Onurlu olmaya ilikin olarak örenci günlüklerinde çevresindekilere yardım etmeye ilikin 1 i olumsuz olmakla birlikte 43 ifade yer almaktadır. Onurlu olmaya ilikin olarak ayrıca kendisi ile gurur duyma (30), ait olma duygusuna sahip olma (4) ile ilgili bulgular da yer almaktadır. Çevresindekilere yardım etmeye dair Ebru Bugün çok kötü bir ey oldu. Teneffüste Yusuf kafasını aaca çarptı. Kafası yarıldı. Hemen Yusuf u kaldırdım, öretmenime haber verdim. diyerek yardıma ihtiyacı olan arkadaının yanında olduunu belirtmitir. Kendisi ile gurur duyma ile ilgili olarak Emel günlüüne Yarın sınav olacaız. Korkmuyorum zaten korkmama da gerek yok çünkü çalıtım ve kesin çok iyi bir not alacaım her zamanki gibi. Hem zaten bugün derslerimde çok baarılıydım. Soruları hep bildim. Çok sevinçliyim. ifadeleri yazarak kendisi ile gurur duyduunu vurgulamıtır. Ait olma duygusuna sahip olmaya ilikin olarak Erturul günlüüne yazdıı Bugün dördüncü sınıflarla futbol maçı yaptık. Yine yendik. Hem de 10-2 bitti. ükürler olsun bu sınıftayım. Çok iyi oynuyoruz. ifadeleri ile sınıfa ait olma duygusu yaadıını belirtmitir. Temizlik Örencilerin günlüklerinde temizlik ile ilgili olarak öz bakım temizlii (51) ve çevre temizlii (17) yer almaktadır. Öz bakım temizlii ile ilgili olarak Ayla günlüüne Bugün sabah uyandım, elimi yüzümü yıkadım, saçlarımı taradım ve önlüümü giydim. biçiminde ifadeler yazarak öz bakım temizliinden söz etmitir. Çevre temizliine dair Yakup Bugün çok zor geçecek, çünkü evi boyayacaız. Eyaları boaltmak çok zor olacak ama sonra güzel kokacak ve temiz olacak evimiz. O yüzden yapsak iyi olur. biçiminde bulunduu çevrenin temizlii ile ilgili günlük yazmıtır. Tutarlılık Tutarlılık kapsamında örenci günlüklerinde ahlâklı davranmaya ilikin 11 olumlu ifade bulunurken, 3 olumsuz ifade yer almaktadır. Tutarlılık kapsamında ayrıca, vefalı olma (21), birbirine uygun davranılar sergileme (3), kurallara uyma (1), adil olma (1) ile ilgili bulgular da elde edilmitir. Ahlâklı davranmaya ilikin olarak Ebru günlüüne Bir tane teyze elinde poetlerle giderken okulun bahçesinden geçti. Biz de yardım etmek istedik ama o bize baırdı. Niye kızdı ki hiç anlamadık. Biz onun poetlerine zarar vermeyecek, yalnızca yardım edecektik. biçiminde ifadeler yazmıtır. Birbirine uygun davranılar sergileme ile ilgili olarak Suat Bugün müfetti geldi. Yine aynı müfettiti. Geçen geliinde bana aka yapmıtı. Ben de esprili cevap vermitim. Bugün yine akalatık. Her zamanki gibi herkesi güldürdüm. diyerek davranılarının birbirine benzerlik gösterdiini söylemitir. Vefalı olmaya dair Gülcan günlüüne Seneye 6. sınıfa geçeceiz. Ama öretmenimizi hiç unutmayacaım. Hep ziyaretine gideceim. biçiminde ifadeler yazarak vefalı bir insan olduunu belirtmitir. Kurallara uymaya dair Ouz Bugün öretmenimiz bizi kütüphaneye götürdü. Kütüphaneye parmak uçlarımıza basarak girdik, çünkü kütüphanede sessiz olunur. diyerek kütüphane kurallarına uyduklarından söz etmitir.

175 Adil olma ile ilgili Ersin Bugün kardeim bisikletimi istedi, aslında vermek istemiyordum, ama dün ablama vermitim. Haksızlık olur diye düünerek kardeime de verdim. biçimindeki görüleri ile adil davrandıını vurgulamıtır. Merhamet Örencilerin günlüklerinde yer alan deerlerden, 25 i dier insanların hislerine ve gereksinimlerine karı duyalı olma, 15 i tüm canlılara insanca davranma, 12 si ise iddete eilim ile ilgilidir. Örencilerin günlüklerinde dier insanların hislerine ve gereksinimlerine karı duyalı olma 29 olumlu görü biçiminde yer alırken 1 günlükte de olumsuz biçimde ifade edilmitir. Tüm canlılara insanca davranmaya ilikin de 14 olumlu, 1 olumsuz ifadeler yer almaktadır. Örenci günlüklerinde iddete eilim ile ilgili yazılan 12 ifade merhamet deeri içinde belirtilen olumsuz görü olarak deerlendirilmitir. Dier insanların hislerine ve gereksinimlerine karı duyalı olmaya ilikin olarak Melek Bugün anneanneme gittim. Anneannem felçli. Bugün ona baktım ve felçli olduu için çok üzülüyorum. biçiminde görü belirtmitir. Tüm canlılara insanca davranma ile ilgili olarak Soner Bugün babamla gezdik. Eve gelene kadar her ey çok güzeldi. Ama korkunç bir ey oldu. Bahçede yavru ördeimiz ölmütü. Öldüüne inanamıyorum. Çok üzüldüm, çok aladım. O bizim ilk göz arımızdı. Ona kabir yaptık. Belki herkes için sadece bir ördek ama bizim için çok önemli. ifadeleri ile baka canlılara verdii önemi dile getirmitir. iddete eilim ile ilgili olarak Ersin günlüüne yazdıı Bugün iki adam kavga ediyordu. Önce baırdılar. Sonra bir tanesi dierine vurdu. Öteki yerden bile kalkamadı. Ayırdılar; hâlbuki biz seyrediyorduk onları. ifadeleri ile içindeki iddet duygusunu açıa çıkarmaktadır. Hogörü Hogörü ile ilgili olarak demokratik deerleri anlama ve saygı duyma (16), bakalarının haklarına saygılı olma (3 olumlu, 4 olumsuz), farklı kültürlere sahip insanlar hakkında bilgi sahibi olma (6), uzlama yeteneine sahip olma (5), farklılıklara karı duyarlı olma (1 olumlu, 1 olumsuz), hatalarını kabul etme (1 olumlu, 1 olumsuz) takdir etme (1) ile ilgili ifadeler yer almaktadır. Demokratik deerleri anlama ve saygı duyma ile ilgili Çidem Benim ailemde demokrasi var. Çünkü bir ey alınacaı zaman, kanal deitirirken ya da bir yere gideceksek hepimiz fikrimizi söyler, öyle karar veririz. biçiminde görülerini açıklamıtır. Bakalarının haklarına saygılı olma Suat tarafından Bugün pazarda bir kadın benim önüme geçti. Sonra da ben senden büyüüm dedi. Ayıp olmasın diye bir ey demedim. Ama bana haksızlık yaptı. biçimindeki ifadelerle dile getirilmitir. Farklı kültürlere sahip insanlar hakkında bilgi sahibi olma ile ilgili olarak Aylin Bugün 23 Nisan. lçe stadında gösteriler yaptık. Yabancı ülkelerden misafirlerimiz vardı. Gürcistan dan gelmilerdi. Oyunlarını sergilediler. Çok deiikti. Hareketli ve güzel bir oyundu, kıyafetleri de çok güzeldi. biçimindeki ifadelerle görülerini dile getirmitir. Uzlama yeteneine sahip olmaya dair Yakup Bugün ben gezerken iki tane amca gördüm, kavga ediyorlardı. Birbirlerine vurdular. Kocaman adamlar, önemsiz eyler yüzünden kavga ediyorlar. Hem herkes birbirini dövse kime ne yararı var? diyerek kavga etmenin kiileri bir sonuca götürmedii üzerinde durmutur. Farklılıklara karı duyarlı olmaya ilikin olarak Sevgi 23 Nisan için yabancı ülkeden gelen çocukların kıyafetleri deiikti, ama çok güzeldi oynarken uçuuyordu. biçiminde görülerini dile getirmitir. Hatalarını kabul etme ile ilgili olarak Zuhal günlüünde Yarın Türkçe den sınav var ama hiç çalımadım. Çalımam gerekirdi. diyerek hatasını kabul ettiini belirtmitir.

176 Takdir etme ile ilgili Emrah günlüüne Gölge oyunu projesinde Çidem lerin grubu çok iyiydi. Baarılı oldukları için öretmenin dediklerini hak ettiler. biçimindeki görüü ile arkadalarını takdir ettiini yazmıtır. Paylama Paylamaya dair olarak örenci günlüklerinde aile ile paylaım (27) ve bilgi paylaımı (3) ile ilgili bulgular elde edilmitir. Aile ile paylaım ile ilgili Serpil günlüüne Bugün okullar arasında bilgi yarıması oldu. Biz de ikinci olduk. Sonuç çok sevindirici deildi. Bu durumu babamlara anlattım. Onlar da bir daha ki sefere daha çok çalıır, birinci olursunuz dediler. yazarak ailesi ile olan paylaımı vurgulamıtır. Bilgi paylaımına ilikin olarak Bugün sınıfça lçe Milli Eitim Müdürü nün yanına röportaj yapmaya gittik. Sınıfa dönünce öretmen örendiimiz eylerle ilgili sorular sordu. Biz de örendiklerimizi birbirimizle paylatık. biçiminde görülerini yazan Ersin bilgilerini sınıftaki arkadalarıyla paylatıklarından söz etmitir. Dürüstlük Örenci günlüklerinde dürüstlük teması altında açık sözlü olmaya dair 16 olumlu ifade bulunurken, 1 olumsuz ifadeye rastlanmıtır. Dürüstlük ile ilgili olarak ayrıca insanlarla olan ilikilerinde güvenilir olma (4), doruyu söyleme (3), gizli bilgiye sahip olma (1) ile ilgili bulgular elde edilmitir. Açık sözlü olma ile ilgili Ouz Bugün ilk kez Türkçe sınavım çok kötü geçti, üç bile alacaıma inanamıyorum. Çıkıta Aylin lere gittim. Ona sordum sınavının çok iyi geçtiini söyledi ben de çok kötüydü dedim. Safiye ye ve aileme de söyledim. diyerek açık sözlü olduunu vurgulamıtır. nsanlarla olan ilikilerinde güvenilir olma ile ilgili bir Melek Bugün sınav vardı. Ama Ebru bana hiç çalımadıını, akam hep televizyon seyrettiini söyledi. Bana da bu durumu kimseye söyleme dedi. Ben de kimseye söylemedim. Bütün arkadalarım tarafından güvenilmek güzel. biçiminde günlüüne yazdıı ifadelerle ilikilerinde güvenilir olduunu vurgulamıtır. Doruyu söylemeye ilikin olarak Emel Bugün Sevgi yanlı bir hareket yaptı, ngilizce öretmeni de ona kızdı. Sevgi nin yaptıı yanlıtı. Ben de teneffüste yaptıının yanlı olduunu söyledim. biçiminde bir ifade yazmıtır. Emel böylece, arkadaına özgürce doruyu söylediini belirtmitir. Gizli bilgiye sahip olmaya dair Ersin Sene sonu gösterimiz için dans grubu oluturuyoruz ama çok gizli, en son bitince herkese sürpriz olacak. biçimdeki görüleri ile ayrıcalıklı bilgiye sahip olduunu belirtmitir. Nezâket Örencilerin günlüklerinde nezâket teması altında dier insanlara karı davranılarında dikkatli ve nazik olma (4) ile ilgili bulgular elde edilmitir. Dier insanlara karı davranılarında dikkatli ve nazik olma ile ilgili olarak Gülsüm Bugün sınıfımıza misafir olarak ule nin arkadaı geldi. Eskiehir de okuyormu. Hepimiz ona ho geldin dedik. Bütün teneffüslerde birlikte oynadık. biçiminde kendini ifade etmitir. Aratırmada elde edilen bulgulara bakıldıında, aratırma kapsamındaki örenci günlüklerinde deerlere ilikin olumsuz ifadelere az sayıda (26 ifade) yer verildii görülmektedir. Ancak bu olumsuz 26 ifadenin 12 sinin iddet içermesi dikkat çekici bir sonuç olarak deerlendirilebilir. Aratırmada 1479 günlükte en çok sorumluluk deerini (504) içeren ifadeler olduu görülmektedir. Aratırmada sırasıyla çalıkanlık (215), insan ilikileri (189), özdenetim (97), ulusal deerler (81), onurlu olma (78), temizlik (68), tutarlılık (53), merhamet (52), hogörü (39), paylama (30), dürüstlük (25), nezâket (4) deerlerini içeren ifadeler yer almaktadır. Bu bulgulara genel olarak bakıldıında ve deer kazanmanın toplum için önemi göz önünde bulundurulduunda deerlerin örenci günlüklerine ve günlük yaamlarına daha çok yansıyan ifadeler olması beklenmektedir. Deerlerin örencilerin günlük yaamında daha çok yansıması için okul- aile i birlii çerçevesinde, deer eitimi; üzerinde dikkatle durulması gereken bir konu olarak yer almaktadır.

177 SONUÇ VE TARTIMA lköretim örencilerinin günlüklerinden elde edilen verilerin çözümlenmesi ortaya çıkan deerler; Sorumluluk, Çalıkanlık, nsan likileri, Özdenetim, Ulusal Deerler, Onurlu Olma, Temizlik, Tutarlılık, Merhamet, Hogörü, Paylama, Dürüstlük, Nezâket olarak yer almaktadır. Bu aratırmada tema balıkları altında elde edilen bu deerler ilgili alan yazındaki deer sınıflamalarında da yer almaktadır. Ayrıca Doanay (2006: 263) ın belirttii gibi bu deerler birçok ülkenin eitim programlarında yer almaktadır. Ancak deer sınıflamaları içinde yer alan barı, eitlik, bilimsellik, cesaret, özgürlük gibi kimi deerlere örenci günlüklerinde yer verilmemitir. Erden (tarihsiz: 1) in belirttii gibi günümüz Türkiye sinde büyük bir deer bunalımı yaanmakta; bir yandan toplumdaki bireylerin ortak olarak paylatıkları deerler azalırken, dier yandan toplumun çıkarlarına ters düen deerler yükselmektedir. Bu nedenle gelecein yetikinleri olacak bugünün çocuklarının günlüklerinde günlük yaamlarında deer içeren ifadelerin yer alması olumlu bir durum olarak deerlendirilebilir. Martorella nın Shaver ve Strong dan (1976) aktardıına göre bir eyin olumlu ya da olumsuz, iyi ya da kötü, ho ya da naho olduu hakkında karar verme olarak tanımlanan deerlerin eitim sistemi içinde çeitli etkinlikler ve dersler aracılııyla örencilere kazandırılması; gelecein toplumunun ulusal, evrensel ve demokratik deerlere sahip bireylerden oluması bakımından önemlidir. Türkiye de okulöncesi eitimin yeterince yaygınlamamı olması nedeniyle örencilerin aile dıında planlı eitim etkinlikleri ile deerleri kazanması, deer kazandırmanın rastlantıya bırakılmasına engel olmaktadır. Bu balamda ilköretim programlarında örencilere çeitli bilgi ve becerilerin yanı sıra deerlerin de kazandırılması gerekmektedir. Aratırma sonucunda örencilerin günlüklerinde en çok yer alan deerin sorumluluk olduu görülmektedir. Sorumluluk ile ilgili olarak en çok vurgulanan okul merkezli etkinliklere katılmadır. Otoriteye saygı duyma ve disiplinli olma da sorumluluk altında en az tekrar eden deerlerdir. Babadoan (2003) ın Altınköprü (1999) den aktardıına göre, sorumluluk deerini kazanmı, sorumluluk sahibi kiiler; yaama gerektii kadar uyum gösterir, mutlu, bakalarına ve kendilerine karı sorumluluklarını da dengeli olarak yerine getirirler. nsan yaamında son derece büyük bir öneme sahip olan sorumluluu tüm aile ve eitimciler, çocuklara kazandırmanın yollarını aramakla birlikte, tüm deerler gibi sorumlulukta zorlamayla oluturulamaz. Aratırmalar göstermektedir ki, çocuklarda bir zorlama sonucu benimsenen iler, sorumluluk duygusunun kazanılmasında hiçbir olumlu etki oluturmamaktadır. Bu nedenle örencilerin günlüklerinde bir baka deyile günlük yaamlarında sorumluluk ile ilgili yaantıların geçmesi olumlu bir durum olarak deerlendirilebilir. Çalıkanlık deerine ilikin ifadeler içeren günlüklerde en çok örenme sorumluluuna sahip olmaya, en az da zamanı iyi kullanmaya deinilmitir. Bilindii gibi, ilköretim döneminde elde edilen bilgi, beceri, tutum ve deerler kalıcı özellik göstermektedir. Çocuun ilköretim döneminde çalıkanlık deerini kazanması Milli Eitimin çocukların ilgi, yeti ve yetenekleri dorultusunda hayata ve bir üst örenime hazırlanmasını kolaylatırarak, çalımayı seven, verilen görevleri yerine getiren, örenmeye isteine sahip bireyler yetitirmeye katkı salayabilir. nsan ilikilerini içeren deerlerle ilgili ifadeler akrabalarla ilikiler, arkadalarla ilikiler, komularla ilikiler, hasta ziyaretleri olarak yer almaktadır. Doanay (2006: 264) ın belirttii gibi, deer eitimi çocuun yaadıı tüm ortamlarda gerçeklemektedir. Deer eitimine aile, akrabalar, arkada çevresi, medya gibi birçok öe katkı salamaktadır. Bu nedenle bu aratırmada da örencilerin insan ilikileri kapsamında çeitli deerlerle karılatıkları ve bu sayede deer eitiminden geçtikleri görülmektedir. Özdenetim ile ilgili olarak örenci günlüklerinde en çok kendi kendini yönetme ile ilgili ifadeler bulunurken; en az baımsız davranabilme ve problem çözme ile ilgili bulgular elde edilmitir. Özdenetim, Karakter Okulu (2005) tarafından kendini, duygu ve düüncelerini yönetme; hedef belirleme ve bu hedefe göre kendini harekete geçirme, özetle insanın kendi kontrolünü her durum ve artta elinde tutması olarak tanımlamaktadır. Yörükolu (2003: 306) özdenetime sahip olmayan, baımlı çocukların evde, okulda ve her yerde yaına göre daha çocuksu davrandıklarını vurgulayarak, bu çocukların kendine güvenleri olmadıından ve sorumluluk almaktan korktuklarından söz etmitir. Bu aratırmada da 1479 günlük içersinde 97 ifade de özdenetim ile ilgili ifadelere rastlanılmıtır. Kendine güvenen, giriken, karar verme

178 becerileri gelimi bireyler yetitirmek için örencilerin özdenetim gerçekletirdikleri durumların artması beklenmektedir. Ulusal deerlere ilikin olarak günlüklerden elde edilen veriler vatan sevgisi, Atatürk sevgisi, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, asker sevgisi, bayrak sevgisi olarak sıralanmaktadır. Evin ve Kafadar (2004), Özlem (1990) ve Yücel (1993) e dayalı olarak ulusal deerleri belli uluslara ilikin, o ulusun duygularını ifade eden deerler olarak tanımlamaktadır. Ulusal deerlerle ilgili aratırma ve çalımalarda millet, devlet, vatan, ordu, cumhuriyet, ulusal simgeler (ulusal mar, ulusal anıtlar, ulusal bayram, bayrak), kahramanlık, dil, gelenek ve görenekler ulusal deer kategorisinde yer almaktadır (Ercan, 2001). Bu çalımada da ulusal deer teması altında elde edilen bulgular bu bulgularla benzerlik göstermektedir. Onurlu olmaya ilikin olarak örenci günlüklerinde çevresindekilere yardım etmeye ilikin olumlu ifadeler yanında bir de olumsuz ifade bulunmutur. Onurlu olmaya ilikin olarak ayrıca kendisi ile gurur duyma, ait olma duygusuna sahip olma ile ilgili bulgular da elde edilmitir. Örencilerin günlüklerinde temizlik ile ilgili olarak öz bakım temizlii ve çevre temizlii yer almaktadır. Tutarlılık kapsamında örenci günlüklerinde en çok tekrar eden ifade ahlâklı davranma olarak yer almaktadır. Bir toplumda sahip olunan ahlâki güçler harekete geçmediinde, herkese yararlı olacak bir iin baarılabilmesi için çaba harcanmadıında, ahlâki yönden uzaklaılmakta ve toplumda yozlamaya neden olan durumlar yaanmaktadır. Ahlâki amaçların hedefi toplum olduundan ahlâki deerlere sahip bireylerden oluan toplumların daha salıklı bir yapıda olacaı söylenebilir (Durkheim 2004: 11-12). Bu bakımdan örencilerin günlük yaamlarında ahlâklı olmaya ilikin yaantıların daha çok olması beklenmektedir. Örencilerin günlüklerinde merhamet ile ilgili dier insanların hislerine ve gereksinimlerine karı duyalı olma yönünde ifadeler bulunurken iddete eilimi içeren olumsuz bulgular da elde edilmitir. Okullarda ve toplumda iddet içeren olayların artıının önüne geçmek için aile, okul ve sınıf ortamında sevgi, saygı, hogörü ortamları yaratılarak deerler ön plana çıkarılmalıdır. Hogörü ile ilgili olarak örenci günlüklerinde olumlu ifadeler yanında olumsuz ifadeler de yer almaktadır. Örenci günlüklerinde hogörü kapsamında en çok demokratik deerleri anlama ve saygı duyma yer almaktadır. Sarı ve dierleri (2008: 163) 2005-2006 öretim yılında Türkiye de uygulamaya konulan ilköretim programında bireylere demokratik deerlerin kazandırılmasının önem verilen konulardan biri olduunu belirtmitir. lköretim programında demokratik deerlerin ele alınması nedeniyle ilköretim örencilerinin bu deerleri anlaması ve saygı duyması beklenen bir sonuçtur. Ancak örencilerin günlük yaamlarında hogörü içeren yaantıların daha çok olması beklenmektedir. Paylamaya dair olarak örenci günlüklerinde aile ile paylaım ve bilgi paylaımı ile ilgili bulgular elde edilmitir. Pamuk (2007) bireyin kiiliinin ve karakterinin biçimlenmesinde en önemli öenin aile olduunu belirterek, deer eitiminde ailelerin etkinliinin azalmasına dikkat çekmitir. Pamuk, bireyin iki ben ile yaadıını, bunlardan birincisinin bireyin kendi düünceleri ile dierinin ailenin ve yakın çevresinin verdii telkinlerle ortaya çıktıını belirtmitir. Örenci ve aileler arasındaki paylaımların artması çocuun kiilik geliimine etki edebilecei gibi, çocuun kötü alıkanlıklar edinmesinin de önüne geçebilir. Bu nedenle ailelerin bu konularda bilinçlendirilmesi ve çocuklarına yeterince vakit ayırmaları beklenmektedir. Örenci günlüklerinde dürüstlük teması altında en çok açık sözlü olma, en az gizli bilgiye sahip olma ile ilgili bulgular elde edilmitir. Such ve Walker (2004) da yaptıı aratırmada ilköretime devam eden örencilerin temel sorumluluk olarak dürüstlüe sahip olmayı vurguladıkları sonucuna ulamıtır. Örencilerin günlüklerinde nezâket teması altında dier insanlara karı davranılarında dikkatli ve nazik olma alt temasına ilikin bulgular elde edilmitir. Bu aratırmada örenci günlüklerinde paylama, dürüstlük, nezâket içeren ifadelerin dier deerlere göre daha az olması, Bulach ve Butler (2002: 210) ın ilköretim basamaında en çok nezâket, paylama, dürüstlük deerinin kazandırılması gerektii sonucu ile paralellik göstermektedir. Balat (2006: 14) deerlerin her insanın yaadıı çevre ve deneyimleri ile yakından ilgili olduunu ve UNESCO ya son yıllarda küçük çocukların deerler eitimi alması konusunda daha çok istek geldiini belirtmitir. Revell (2002) deer eitiminin yalnızca eitim sürecinin bir parçası

179 olmadıını deerlerin sosyal, politik, toplumsal davranı ve kiiliin bir uzantısı olarak öretilmesi ve örenilmesi gerektiini vurgulamıtır. Bu nedenle bu çalıma örencilerin okul yaantılarının yanı sıra okul dıındaki yaantılarında da deerlerle nasıl karı karıya kaldıını ortaya koymaya çalımıtır. Nitekim örenciyi bir bütün olarak gelitirmede Ravinder (2006) ın belirttii gibi, eitim programlarının büyük etkisi olduundan deer eitimi okullarda etkili biçimde ele alınmadıı sürece örencilerin kiiliklerini gelitirmek ve iyi vatanda yetitirmenin olanaklı olmadıı söylenebilir. Aratırma sonuçlarına dayalı olarak örencilerin günlük yaam içinde deerlere sahip bireyler olarak davranmaları için okullarda planlı deer eitimi etkinlikleri gerçekletirilmesi gerektii söylenebilir. Örencilerin bilgi düzeyinde deerleri tanımaları, bilmeleri; duyusal bakımdan deerleri kazanmalarının günlük yaamlarında ne ilerine yarayacaını takdir etmeleri; davranı boyutunda ise deerlere uygun olarak davranmalarını salamak için etkili bir okul-aile ibirlii gelitirilmelidir. Deer eitimi okulla sınırlı olmayıp, örencinin günlük yaamı boyunca gerçekletiinden ailelere de deer eitimi konusunda eitimler düzenlenmelidir. Ayrıca öretmenlerin deer eitimini nasıl gerçekletireceine yönelik hizmet içi eitimler düzenlenebilir. Örencilerin yaamlarında deerlerin yer alma durumunu belirlemek üzere nitel ve nicel aratırmaların yapılması, örencilerin yaamlarında deerlerin önemine dikkat çekmeye katkı getirebilir. KAYNAKÇA Allen, M. G., Stevens, R. L. Middle Grades Social Studies: Teaching and Learning for Active and Responsible Citizenship (6 th Ed.). Boston : Allyn and Bacon, 1998. Babadoan, C. Sorumlu Davranı Gelitirme Stratejileri Balamında Örenen Sınıf. Milli Eitim Dergisi, 157, Kı, 2003. http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/157/babadogan.htm adresinden 12.11.2008 tarihinde elde edilmitir. Balat, G. U. Okullarda Neden Deerler Eitimi Çalımaları? lköretmen Eitimci Dergisi. 2, 14-16, 2006. Balolu, M. ve Balgalmı, E. lköretim ve Ortaöretim Yöneticilerinin Öz-Deerlerinin Betimlenmesi: Tokat li Örnei. Deerler Eitimi Dergisi, 3 (10): 19-31, 2005. Bulach, C. R. ve Butler, J. D. The Occurence of Behaviors Associated with Sixteen Character Values. Journal of Humanistic Counseling, Education and Development, 41: 200-214, 2002. Cevizci, A. Felsefe Sözlüü. stanbul: Paradigma Yayınları, 2002. Collins English Dictionary (Third edition). Glasgow: Harper Collins, 1991. Cottom, C. A. Bold Experiment in Teaching Values. Educational Leadership, 53(8): 1-6, 1996. Doanay, A. Deerler Eitimi. Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öretimi (Ed. C. Öztürk). Ankara: PegemA Yayıncılık, ss.255-286, 2006. Durkheim, E. Ahlâk Eitimi. (Çev. O.Adanır). zmir: Dokuz Eylül Yayınları, 2004. Ediger, M. Trends and Issues in Teaching Elementary School Social Studies. College Student Journal, 32 (3): 347-363, 1998. Ercan,. lköretim Sosyal Bilgiler Programında Ulusal ve Evrensel Deerler, (Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, 2001), Çanakkale: On Sekiz Mart Üniversitesi. Erden, M. Sosyal Bilgiler Öretimi. Ankara: Alkım Kitapçılık Yayıncılık, tarihsiz. Gathercoal, P. ve Nimmo, V. Judicious (Character Education) Discipline. (Paper presented at the Annual Meeting of the American Educational Research Association). Seaatle WA., April 10-14, 2001. (ERIC Document Reproduction Service No ED 453 124), 2001.

180 Hodder, I. The Interpretation of Documents and Material Culture. Handbook of Qualitative Research (Editors: Norman K. Denzin ve Yvonna S. Lincoln). Second edition. United Kingtom: Sage Publications, ss. 703-715, 2000. Kaltsounis, T. Teaching Social Studies in the Elementary School the Basics for Citizenship. New Jersey: Englewood Cliffs, 1987. Karakter Okulu (2005). Özdenetim. PERESE Karakter Okulu Öretmen Kitabı. Ankara: Nobel Yayın Daıtım, 2005. Kızılçelik, S. ve Erjem, Y. Açıklamalı Sosyoloji Terimler Sözlüü. Ankara: Atilla Kitabevi, 1994. Köknel, Ö. Çatıan Deerlerimiz. stanbul: Altın Kitaplar, 2007. Martorella, P. H. Teaching Social Studies in Middle and Secondary Schools. New Jersey: Merril Prentice Hall, 2001. MEB. lköretim Sosyal Bilgiler Dersi (4-5. Sınıflar) Öretim Programı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüü Basımevi, 2005. Merriam, S. B. Qualitative Research and Case Study Applications in Education. San Francisco: Jossey- Bass Publishers, 1998. Miles, M. B. VE Huberman, A. M. An Expanded Sourcebook Qualitative Data Analysis. Thousand Oaks, California: Sage Publications, 1994. Ohio State Department of Education. (1990). Character Education in Ohio: Sample Strategies, (Guides- Non Classroom Use 055- Test Evaluation Instruments). (ERIC Document Reproduction Service No. ED350 196). Pamuk, A. Karakter Eitimi ve Sosyal Bilgiler. 1. Ulusal lköretim Kongresi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 15-17 Kasım 2007. Rena, R. Value-Based Education for Human Development Eritrean Perspective. Essays in Education, 18, Fall: 1-7, USA: South Carolina, 2006. Revell, L. Children s Responses to Character Education. Educational Studies, 28 (4): 421-431, 2002. Sarı, E. Öretmen Adaylarının Deer Tercihleri: Giresun Eitim Fakültesi Örnei. Deerler Eitimi Dergisi, 3 (10), 73-88, 2005. Sarı, M. Demokratik Deerlerin Kazanımı Sürecinde Örtük Program: Düük ve Yüksek 'Okul Yaam Kalitesi'ne Sahip ki lköretim Okulunda Nitel Bir Çalıma, (Yayımlanmamı Doktora Tezi, 2007), Adana: Çukurova Üniversitesi, sosyal Bilimler Enstitüsü. http://sosyalbilimler. cukurova.edu.tr/tez/942/ adresinden 12.12.2008 tarihinde ulaılmıtır. Sarı, M., Sarı, S. ve Ötünç, M. S. lköretim Örencilerinin Demokratik Deerlere Balılıkları ve Çatıma Çözümü Becerileri. Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri, 8 (1): 161-192, 2008. Such, E. ve Walker, R. Being Responsible and Responsible Beings: Children s Understanding of Responsibility. Children&Society, 18: 231-242, 2004. Theodorson, G. A. ve Theodorson, A. A. Modern Dictionary of Sociology. New York: Barnes & Noble, 1979. Titus, D. L. Values Education in American Secondary Schools. (Speeches/Meeting Papers), (ERIC Document Reproduction Service No. ED381423), 1994. Quisumbing, L. R. ve de Leo, J. Learning to Do: Values for Learning and Working Together in A Globalized World. Report prepared by The Asia Pasific Network for International Education and Values Educaation in Partnership with UNESCO-UNVEOK International Centre for Technical and Vocational Education and Training Sourcebook, Bonn, Germany, 2005. Yıldırım, A. ve imek, H. Sosyal Bilimlerde Nitel Aratırma Yöntemleri (Geniletilmi 5. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2005.

181 Yörükolu, A. Çocuk Ruh Salıı. 26. Basım. stanbul: Özgür Yayınları, 2003. Welton, A. D. ve Mallan, J. T. Children and Their World. Boston: Houghton Miflin Company, 1997. Wragg, E. C. An Introduction to Classroom Observation. London: Routledge, 1994.