Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 107 KATILIMCI KARAR VERME İLE ÇALIŞANLARIN İŞE YÖNELİK DAVRANIŞLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ: BİR ALAN ARAŞTIRMASI İsmail BAKAN Burcu ERŞAHAN Tuba BÜYÜKBEŞE ÖZET Katılımcı karar verme kavramı, birçok bilim adamı ve uygulayıcı tarafıda uzu süredir tartışıla bir kavramdır. Katılımcı karar verme, işletme içide alıa ve uygulaa kararlarda e çok etkilee gruplarda biri ola çalışaları, bu kararlarda doğruda veya dolaylı olarak söz sahibi oldukları bir süreci ifade eder. Bu çalışmada öcelikle katılımcı karar verme kousuu daha iyi alaşılabilmesi içi temel kavramlar ola karar verme, katılım ve katılımcı karar verme kavramları açıklamış, daha sora katılımcı karar vermei çalışaları davraışıa etkisi teorik olarak iceleerek, bu kouda yapıla bir ala çalışmasıa yer verilmiştir. Ala çalışmasıda veriler aket yötemiyle elde edilmiş olup, katılımcı karar verme ile çalışaları davraışları (değişime açıklık, iş tatmii, motivasyo ve örgütsel bağlılık) arasıdaki ilişkiler icelemiştir. Aahtar Kelimeler: Katılımcı Karar Verme, Değişime Açıklık, İş Tatmii, Motivasyo, Örgütsel Bağlılık, Çalışa Davraışı. ABSTRACT THE RELATIONSHIP BETWEEN PARTICIPATIVE DECISION MAKING AND EMPLOYEES JOB RELATED ATTITUDES: AN EMPIRICAL STUDY Participative decisio makig is a cocept which has bee discussed for a log time by a umber of scietists ad practitioers. Participative decisio makig is a process i which employees, as Prof. Dr., Kahramamaraş Sütçü İmam Üiversitesi, İşletme Bölümü (ibaka63@hotmail.com) Yrd. Doç. Dr., Kahramamaraş Sütçü İmam Üiversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü (bersaha@hotmail.com) Kahramamaraş Sütçü İmam Üiversitesi, Sosyal Bilimler Estitüsü, İşletme ABD (tbuyuk bese@yahoo.com) YDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. VI, No. 1, (Nisa 2013)
108 Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces oe of the most affected groups from the decisios made ad applied i a eterprise, have direct ad/or idirect voice i the decisio makig process. I this study i order to brig clarificatio to the subject matter of this article properly, the mai terms such as decisio makig, participatio, ad participative decisio makig are explaied ad the effects of participative decisio makig o employees behaviors discussed theoretically ad the the fidigs of a empirical study is evaluated. The data for the empirical study were gathered via questioaire method ad the relatioships betwee participative decisio makig ad employees job attitudes (acceptace of chage, job satisfactio, motivatio ad orgaizatioal commitmet) were examied. Keywords: Participative Decisio Makig, Acceptace of Chage, Job Satisfactio, Motivatio, Orgaizatioal Commitmet, Employee Behavior. Giriş Yöetim literatürü icelediğide, katılımcı karar verme alayışıı yei bir kou olmadığı, 1919 da The Federatio of British Idustries i her edüstride işçileri mümkü ola e yüksek düzeyde söz hakkıa sahip olmaları gerektiğii vurguladığı görülmektedir. Acak, katılımcı karar verme kousu özellikle 1950 lerde itibare yoğu bir şekilde tartışılmaya başlaılmıştır (Vroom, 1960; Mitchell, 1973; Parell ve Cradall, 2001). Güümüze gelidiğide, katılımcı karar vermei akademisyeler, yöeticiler ve işçi temsilcileri tarafıda desteklemekte olduğu ve bu bağlamda örgütsel performası artırma doğrultusuda çalışaları kararlara daha fazla katılımlarıı sağlaması gerektiği savuulmaktadır (Levie ve Tyso, 1990). Kararlara katılımı, çalışaları davraışları (iş tatmii, motivasyo, örgütsel bağlılık gibi) ve verimliliklerii olumlu yöde etkileyerek, işletmei verimlilik ve performasıı artıracağı teorik alamda ifade edilmektedir. Erdoğa a (1996: 92) göre de güümüz yöetim uygulamaları düyası karmaşıklaşmaya başlamış, kararı ala veya uygulaya isaı yapısı daha da karmaşık bir hal almış, işletmeler büyümüş, alıacak kararlar so derece öemli olmaya başlamıştır. Böylesie çok yölü karmaşıklığı yaşadığı orgaizasyolarda öemli kouları tek bir yöetici tarafıda karara bağlaması da güçleşmiştir. Bu bağlamda, örgütler eski alışkalıklarıı terk ederek, bütü kararları yöeticiler tarafıda alıması yerie, kararlara çalışaları katılımıı sağlayacak düzelemeler yapmalıdırlar. Dolayısıyla, hızlı değişimi yaşadığı güümüzde işletmeleri sahip olduğu e değerli varlık ola isa faktörüü çağdaş ormlara göre yöetilmeside çalışaları kararlara katılımı öemli bir adım olarak kabul edilmektedir (Gruberg vd., 1996: 221).
Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 109 Çalışaları kararlara katılımıı öemi uzu yıllar boyuca tartışılmasıa ve destekleilmesie ve hatta olumlu souçlar doğuracağı belirtilmesie rağme, orgaizasyoları çalışalarıı isteile kapsam ve düzeyde karar verme prosesie dahil edemedikleri gözlemlemektedir. Buu bir çok sebebi vardır ki, bu sebeplerde e öemli iki taesi şulardır: (1) Yöeticiler çalışaları karar verme sürecie dahil etmeleri durumuda otorite kaybıa uğramakta korkmaktadırlar; (2) Orgaizasyolar çalışalarıı etki olarak kararlara asıl katacaklarıı bilememektedirler. Halbuki yöetim literatürüde çalışaları kararlara katılımlarıı, yöeticileri otorite ve güçleride bir azalma meydaa getirmeyeceği ve hatta tam aksie ruti işler ile ilgili kararları daha ast koumudaki çalışalara bırakmak suretiyle zamalarıı öemli yöetsel faaliyetlere ayırabilecekleri ileri sürülmektedir. O halde sayıla sebepleri ortaya çıkmasıda rol oyaya e temel faktör, çalışaları kararlara katılımları kousuu yeterice alaşılamamış olmasıdır. Oysa literatürde, iyi yöetilmiş bir katılımcı karar verme sürecii performas, verimlilik, motivasyo, örgütsel bağlılık ve iş tatmii üzeride öemli bir etkiye sahip olduğu vurgulamaktadır (Sashki, 1984). Buda dolayı, bu çalışmada, çalışaları kararlara katılımıı çalışaları davraışları üzerideki etkisi kousu yerli ve yabacı literatürdeki teorik bilgiler ve bir ala araştırması ışığıda ayrıtılı olarak ele alımaktadır. KATILIMCI KARAR VERME: KAVRAMSAL YAKLAŞIM Katılımcı karar verme kousuu daha iyi alaşılabilmesi içi temel kavramlar ola karar verme, katılım ve katılımcı karar verme i taımlaması faydalı olacaktır. Karar Vermei Taımı ve Alamı İşletmelerde yöetsel faaliyetleri temelii karar verme oluşturmaktadır. Yöetimde karar verme kousuda ilk akla gele yazarlarda biri ola Herbert Simo, 1947 de yayılamış olduğu Admiistrative Behavior adlı kitabıda karar vermeyi yöetimi kalbi olarak iteledirmiş, bezer şekilde Barard (1938), Thompso (1967), Weick (2001) gibi yazarlar da karar vermei lider davraışlarıı özü olduğuu ifade etmişlerdir. Simo karar verme i yöetme ile ayı alama geldiğii, yöeticii ise karar verici olarak iteledirilebileceğii belirtmiştir. Tüm yöeticiler birer karar vericidir. Örgüt içide hagi işler yapılacak? Ne zama yapılacak? Kimler tarafıda yapılacak? Hagi kayaklar kullaılarak yapılacak? Nasıl yapılacak? gibi sorular bir takım kararları verilmesii zorulu kılmaktadır. Yöeticileri başarısı geçmişte verdikleri doğru
110 Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces kararlara bağlıdır. Kararları doğruluğu, yöeticileri, kedilerie soruları çözümüde yardımcı olacak doğru persoeli seçme ya da mevcut persoeli doğru pozisyolarda çalıştırma gibi becerilerie bağlıdır (Vroom, 1973). Karar verme, belli bir eylem biçimie adapte olmayı gerektirir. Karar verme; başkaları adıa sorumluluk almak, vaatte bulumak, söz vermek, diğer isalarda karara katkı ve destekte bulumalarıı istemektir (Barker, 1999). Karar verme, alteratifler hakkıda bilgi edidikte sora, duruma e uygu souca ulaşabilmek içi alteratifler arasıda seçim yapma sürecidir (Chatoupis, 2007: 195). Karar verme sürecii asıl oluştuğu bilimede örgüt ve yöetimi alamak güçtür. Karar verme (decisio-makig) süreci; bilgi toplama, plalama ve seçim yapma olmak üzere başlıca üş aşamada oluşur (Simo, 1947). İlk aşamada karar verilmesi gereke kouya ilişki ekoomik, tekik, sosyal ve siyasal koşulları gözde geçirilerek bilgi toplaması, ikici aşamada eylem seçeeklerii buluması, geliştirilmesi ve doğuracakları souçlar açısıda değerledirilmesi (plalama) ve so olarak da eylem seçeekleride birii seçimi gelir. Bu süreçte her yöetim seviyeside çözümlemesi zorulu ola bir veya bir dizi problemi cevabı koumuda ola farklı seçeekleri tüm yöleriyle değerledirilerek e uygu souca götürecek olaı tespit edilmesi gerekir (Bağkıra, 1983: 4). Olaylar ve bu olayları boyutlarıı artması durumuda karar verme karmaşık, zama alıcı ve pahalı bir işlem olabilir. Ayrıca karar verilirke örgütü kültürü ve sahip olduğu değerler doğru yasıtılmazsa, bu karar muhtemele örgüt içerisideki tasiyou yükseltecek ve başarısız olacaktır (Briggs ve Little, 2008). Bu edele başarılı bir karar verilirke örgütü değerleri ve amaçları gözde geçirilerek, örgüte uygu ola bir karar verme yötemi seçilmelidir (Teki ve Ehtiyar, 2010). Karar verme sürecide üç boyut bulumaktadır (Rice ve Scheider, 1994): Karar aşaması (kararı asıl verildiği), kararı içeriği (kararı hagi kouyu kapsadığı) ve karara katılım (kimleri karar verme sürecie katıldıkları). Bu boyutları her biri üstüde öemle durulması gereke ve kararları iteliğii etkileye boyutlardır. Katılmaı (Katılımcılığı) Taımı İgilizcede Participatio olarak kullaıla ifade Türkçe de katılma (veya katılım, katılımcılık) olarak kullaılmaktadır. Ere e (1998) göre katılım ekoomik, politik ve yöetsel alamda farklı alamlar ifade etmektedir.
Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 111 Ekoomik alamıyla katılma, bir işletmei çalışalarıda bir veya daha fazlasıa işletmei karları üzeride bir pay verilmesii taahhüt edilmesidir. Politik alamda katılma, başlagıçta yalızca kamu işlerii yöetimie bütü vatadaşları doğruda doğruya ve demokrasii gereği olarak katılmasıı ifade ederke, daha sora mikro ekoomik kuruluşlar yai işletmeleri yöetimi içi de kullaılmaya başlamıştır. Yöetsel alamda katılma, kararları birlikte vermek üzere hiyerarşik bakımda ayı yetki seviyeside veya farklı seviyelerde bulua kişileri oluşturduğu bir grup yöetimi türüdür. Dolayısıyla, çalışaları katılımcılığı kapsamı çok geiş ola bir koudur (Tremplay ve Roger, 2004: 999). Acak bazı araştırmacılar çalışaları her türlü aktiviteye katılımlarıı sağlaya uygulamalar ile çalışaları karar verme sürecie etki yapabilmelerii ifade ede katılımcılık uygulamalarıı birbirleride ayrıştırmak gerektiğii savumaktadırlar (Marchigto vd., 1994). Katılımcılık, birlikte karar verme (Locke ve Schweiger, 1979), üst ile ast arasıda karar verme yetkisii paylaşımı (Mitchell, 1973) veya çalışaları karar verme sürecie katılma olasılığı (Adaleeb ve Wolford, 2004: 54) şeklide taımlamaktadır. Bu çalışmada da katılımcılık, çalışaları kararlara katılma olasılığı olarak ele alımaktadır. Katılımcı Karar Vermei Taımı Yöetimde katılımcı karar verme uygulamalarıda ilk bahsedeler arasıda yer ala Follett, katılımcı karar vermeyi İsa İlişkileri Kuramı açısıda ele almıştır. Yöeticileri sadece emir vererek çalışalarıa istediklerii yaptırmalarıı mümkü olmadığıı, çalışalar üzeride güç kullamak yerie, çalışalarla birlikte güç kullamaı yararlarıda bahsetmiştir. Follett ayı zamada çalışalarla yüz yüze iletişimi öemie vurgu yaparak, çalışaları daha etkili ve verimli çalıştırılmaları içi yöeticileri, emride çalışaları davraış ve tutumlarıı örgüt amaçları doğrultusuda yöledirmeleri gerektiğii, buu ise çalışaları yöetime katılması ile mümkü olabileceğii savumuştur (Graham, 1994). Argyris (1964) de yöetimde isa ilişkilerii öemie vurgu yapmıştır. Örgütlerde yöetim ve çalışalar arasıda bir uyumu olması, örgüt hedefleri ile çalışaları hedeflerii uyum sağlayabilmesi içi yatay ve ademi merkeziyetçi örgüt yapılarıı olduğu, çalışaları yetki ve sorumluluk aldığı, kararlara katılabildiği örgütlere ihtiyaç vardır. Argyris, çalışaları kararlara katıldığı
112 Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces örgütlerde; örgüt, başarılı işler ortaya koyduğuda, çalışaları da, başarılı olduklarıı düşüerek, buu mutluluğuu ve kedii gerçekleştirme duygusu yaşayacaklarıı vurgulamıştır (Kreps, 1990: 88). Çalışaları kararlara katılması gerektiğii belirte öemli yazarlarda bir diğeri de Likert tir. Likert i sistem yaklaşımıda yer ala Sistem 4 yaklaşımı, çalışaları örgütte tüm süreçlere katılmalarıı öemide bahsetmiştir. Böyle bir katılım ise acak, çalışalar ve yöetim arasıdaki destekleyici ve samimi iletişimle mümküdür. Katılımı sağlaması ve desteklemesi ise yöeticii görevidir. Yöetici, güve duyula, samimi, takdir ve ödülledirme ile çalışalarıı motive ede, iletişimi koordie ede ve çalışaları örgütsel faaliyetlere katılımıı maksimum seviyede sağlamaya çalışa kişi olmalıdır. Kararlara katılma, alıa ve uygulaa kararlarda e çok etkilee gruplarda biri olarak çalışaları, işletme içide alıa kararlarda doğruda veya dolaylı olarak söz sahibi olmalarıı ifade eder. Siger (1974: 348) katılımcı karar vermeyi iki veya daha fazla tarafı pla ve politika yaparke veya kararlar verirke birbirlerii etkilemeleri süreci olarak taımlamaktadır. Locke ve diğerleri (1986) de bezer şekilde, bir yöeticiyle bir çalışa veya bir yöeticiyle bir grup çalışa tarafıda bir kou hakkıda birlikte karar verme süreci, Lowi (1968: 69) ise kararları uygulayacak ola kişileri katılımı ile alımasıı katılımcı karar verme olarak taımlamıştır. Katılım yoluyla verilecek kararları hagileri olacağı kousuda Frech ve arkadaşları (1960: 3) kararlara katılacak ola kişileri gelecekte etkileyecek kararlar olarak belirtmek suretiyle geel çerçeveyi çizmişlerdir. Mc Gregor da (1960: 130) katılımcı karar vermei sıırlarıı sorumluluk ile ilişkiledirerek şöyle taımlamıştır: ast koumudaki işgörelere sorumluluklarıa bağlı olarak daha fazla kotrol ve seçeekler arasıda tercih yapma özgürlüğü taıya özel bir yetki devridir. KATILIMCI KARAR VERME İLE ÇALIŞANLARIN İŞE YÖNELİK DAVRANIŞLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ İsa ilişkileri okuluda iş yaşamıı kalitesi (Quality-of-Workig-Life) harekatıa ve hatta güümüze kadar, çalışaları örgütsel karar verme sürecie katılımlarıı iş tatmii, motivasyo, örgütsel bağlılık ve iş performası üzeride öemli etkilere sahip olduğu görüşü savuulmaktadır (Argyris, 1964; Hackma, 1975; Herzberg, 1966; Maslow, 1954; Lawler, 1977; Likert, 1961).
Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 113 Katılımcı Karar Verme ve Değişim Çalışalar geellikle değişimi heme kabulleme yerie oa tepki göstermeye gereksiim duyarlar. Değişimi gerçekleştirmek isteye lideri; katılımcı bir yöetim alayışıa sahip olması gerekir (Tuçer, 2011). Katılımcı karar verme çalışaları örgütsel değişimi kabul etmelerii kolaylaştırır (Gill vd., 1993). Katılımcı karar verme alayışıı uygulaya örgütlerde çalışalara daha fazla bilgi trasferi gerçekleştirildiğide, çalışalar yapılacak değişimi edelerii öğreme imkâı elde etmektedirler. Ayrıca, değişim kararı yöetici ve çalışalar tarafıda ortaklaşa alııp, değişimi yararları çalışalara iadırılıp, beimsetilir ve açıklaılırsa, değişim direçle karşılaşılmaksızı örgütte gerçekleştirilebilir (Sabucuoğlu ve Tüz, 1998: 241). Dolayısıyla, çalışalar edelerii öğredikleri değişime karşı çıkmamakta tam aksie ou destekleyici tavırlar sergilemektedirler (Sagie ve Koslowsky, 1994). Bu bağlamda araştırmaı birici hipotezi şöyle oluşturulmuştur: H1: Katılımcı karar verme ve değişime açıklık davraışı arasıda alamlı bir ilişki vardır. Katılımcı Karar Verme ve İş Tatmii Literatürde iş tatmii kavramıa yöelik çok farklı taımlar yapılmıştır. İş tatmii, iş koşullarıı (işi kedisi, yöetimi tutumu) ya da işte elde edile souçları (ücret, terfi, iş güveliği) kişisel bir değerledirmesidir (Çekmecelioğlu, 2005: 28). Bu bağlamda, iş tatmii, işte elde edile maddi çıkarlar ile işgörei beraberce çalışmakta zevk aldığı iş arkadaşları ve eser meydaa getirmei sağladığı mutluluk alamıda kullaılmıştır (Bigöl, 1996: 266). İş tatmii, e geel alamda, bireyi belirli bir işe karşı ola olumlu duygusal tepkileri şeklide ifade edilebilir (Baş ve Ardıç, 2002: 73). Katılımcı karar verme, çalışaları psikolojik ihtiyaçlarıı (kabul görme, ait olma hissi, grup içide yer alma ve oula dayaışma halide buluma, kedide emi olma, gücüde tatmi olma gibi) tatmi edilmesii ve dolayısıyla iş tatmi düzeylerii artmasıı sağlar (Kearey ve Hays, 1994; Woger, 1994; Miller ve Moge, 1986). Smith ve Braick (1990) katılımcılığı bir soucu olarak çalışaları kedilerie değer verildiğii ve yöetim tarafıda güveildiklerii hissetmeleride ve ayı zamada bazı soruları üsteside gelme hususuda yöetimi e ölçüde zorladığıı daha iyi alamalarıda dolayı katılımcılığı iş tatmiii artıracağıı
114 Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces savumuşlardır. Bu edelerle bir çok araştırmacı (Wager, 1994; Miller ve Moge, 1986; Cotto vd., 1988; Cradall ve Parell, 1994; Parell ve Bell, 1994; Parell vd., 1992; Sagie, 1994; Parell, 2001; Wright ve Kim, 2004; Kudse, vd., 2009; Scott- Ladd vd., 2006; Parell, 2010; Wickramasighe ve Wickramasighe, 2012) kararlara katılımı iş tatmiii olumlu yöde etkileyeceği görüşüü ileri sürmüşlerdir. Bu bağlamda araştırmaı ikici hipotezi şöyle oluşturulmuştur: H2: Katılımcı karar verme ve iş tatmii davraışı arasıda alamlı bir ilişki vardır. Katılımcı Karar Verme ve Motivasyo (Güdüleme) Literatürde iş tatmii ile motivasyo kavramları birbirlerie yakı bir tarzda taımlamışlardır. Acak, her ikisii de birbiride farklı taımları da yie yöetim literatürüde yer almaktadır. Motivasyo, e geel ifadeyle isaı çalışmaya sevk etmek, çalışmak içi bireyi harekete geçirmek ve istekledirmek alamıa gelmektedir. Motivasyo, temel bir psikolojik süreç olup çalışma veya üretme kousuda bir istek belirtir (Özge vd., 2002: 337). Motive etme, örgütü ve bireyleri ihtiyaçlarıı tatmile souçlaacak bir iş ortamı yaratarak bireyi harekete geçmesi içi etkilemesi ve istekledirilmesi sürecidir (Ca, 1992: 164). Motivasyo, örgütsel amaçlara ulaşmak içi çaba sarf etme kousuda isteklilik yaratmaktır (Thompso, 1995: 125). Bir başka taımla motivasyo, yöeticileri örgüt üyelerii örgütü amaçlarıı gerçekleştirmesi yoluda çeşitli güdülerle teşvik etmesi eylemidir (Şimşek, 1998: 193). Motivasyo kavramı, gerçekte, bir kişiyi birtakım etkilere maruz bırakarak, ou bu etkiler olmada öce göstereceği davraışta başka bir biçimde hareket etmesii sağlamayı ifade etmektedir. Böylece, kişii davraışıda gözleebilir bir farklılığı meydaa gelmiş olması, ou güdülemesii ifade eder (Eroğlu, 2006: 347). İsalar birçok ihtiyaç tarafıda motive edilir. Motivasyo kousuda ilk akla gele isimlerde ola Maslow, isa ihtiyaçlarıı temel fizyolojik ihtiyaçlar (yeme, içme, barıma gibi), güvelik ihtiyacı, sosyal ihtiyaçlar (arkadaş edime, gibi), saygı-statü (ilgi çekme, başkaları tarafıda taıma, beğeilme ve takdir edilme gibi) ve kedii gerçekleştirme ihtiyacı (bireyi kedi potasiyelii kullaması, yeteeklerii artırması ve daha iyi biri olması, gibi) olmak üzere beş başlık altıda toplamıştır (Maslow, 1954). Örgüt içeriside çalışaları kararlara katılımıı sağlaması ile çalışa öcelikle diğer örgüt üyeleri ve/veya yöeticileri ile iletişim kurarak sosyal ihtiyacıı gidermiş olacak, kabul gördüğüü
Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 115 hissedecek, kedii gösterme ihtiyacıı gidermiş olacaktır. Bu da çalışaı motive olarak işlerii daha istekli yapmasıa yol açacaktır. Motivasyo kousudaki öemli teorisyelerde biri de Herzberg dir. Herzberg i çift faktör kuramıa göre isaı motive ede faktörler hijye faktörler ve güdüleyici faktörlerdir. Hijye faktörler isteildiği gibi olmadığıda (veya yokluğuda) çalışaı motivasyouda azalma meydaa getire ücret, çalışma koşulları, iş güveliği, gibi kouları kapsar. Güdüleyici faktörler (özedirici faktörler) ise işi kedisi, sorumluluk, ilerleme imkâları, statü, başarma ve taıma gibi faktörlerdir. Güdüleyici ola bu faktörleri varlığı, kişiye kişisel başarı hissi verdiği içi, kişiyi motive edecektir. Çalışalara kararlara katılma ve işleride iisiyatif kullama hakkıı verilmesi de güdüleyici faktörlerdedir. Katılımcı karar verme çalışaları güdüleme (motive etme) özelliğie sahiptir (Huag, 1997, Al-Yahya, 2009). Ere e (1998: 321) göre eğer yöetsel kararları uygulaya persoel, soruu belirlemesie ve çeşitli çözüm alteratiflerii ortaya çıkarılmasıa ve tartışılmasıa iştirak ederlerse bu durum hem uygulama koşullarıı iyi bile persoeli güdülemesie ve hem de alıacak kararı kalitesii iyileştirilmesie hizmet edecektir. Çükü karara katılım sağlaya persoel meydaa getirile kararı kedi kararı olduğua içtelikle iaacak ve uygulamasıı da titizlikle yapacaktır. Bu bağlamda araştırmaı üçücü hipotezi şöyle oluşturulmuştur: H3:Katılımcı karar verme ve çalışaları güdülemesi arasıda alamlı bir ilişki vardır. Katılımcı Karar Verme ve Örgütsel Bağlılık Çağdaş yöetim kavramları içeriside e yoğu ilgi duyula kavramlarda birisi de örgütsel bağlılık kavramıdır. Özellikle so 50 yılda üzeride fazlaca durula bir kavram olmasıa rağme, heüz örgütsel bağlılığı üzeride uzlaşma sağlamış bir taımı bulumamaktadır (İce ve Gül, 2005; Bayram, 2005: 128). Sosyoloji, psikoloji, sosyal psikoloji ve örgütsel davraış gibi farklı disiplilerde uğraş vere araştırmacılar örgütsel bağlılık kavramıa kedi uzmalık alaları doğrultusuda alam yüklemeye çalışmaktadırlar (Çöl, 2005). Bu bağlamda örgütsel bağlılık kavramıa ilişki literatürde birçok farklı taımlar yapılmış olup bularda bazıları şulardır:
116 Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces Örgütsel bağlılık; Sadece işveree sadakat demek değil, örgütü iyiliği ve başarısıı sürmesi içi örgüte dâhil olaları düşücelerii açıklayıp, çaba gösterdikleri bir süreçtir (Yüksel, 2000). Çalışaları örgütle ilişkisi ile şekillee ve oları örgütü sürekli bir üyesi olma kararıı almalarıı sağlaya davraıştır (Meyer ve Alle, 1997: 11). Bireyi örgüt çıkarlarıı kedi çıkarlarıda üstü görmesidir (Özsoy vd., 2004). Katılımcı karar verme çalışaları işletmeye bağlılığıı etkiler. Çalışaları kararlara katılımlarıı düşük oluşu veya katılımı olmayışı, örgüte bağlılığı azaltırke, kararlara katılımı yüksek oluşu örgüte bağlılığı arttırır (Patche, 1970; Beck ve Wilso, 2000; Gavi ve Metcalfe, 2001:116; Dura ve Ere, 2005; Elele ve Fields, 2010). Kararlara katıla çalışalarda ait olma duygusu gelişeceğide, buları üyesi buludukları gruba ve işletmeye ola bağlılıkları artacaktır. Appelbaum ve arkadaşları (2000) a göre kararlara katılım güve ve içsel motivasyou artırmak suretiyle örgütsel bağlılık üzeride pozitif etkiler yaratır. Kararlara katıla çalışalar işverelerii kedilerie destek olduklarıı ve her kouda olara yardımcı olmaya hazır olduklarıı öğreme imkaıa sahip olarak örgüte ola bağlılıkları daha sağlam bir yapı kazaır (Eiseberg vd., 1990; Waye vd., 1997). Ayrıca her isa kedi geleceğii belirleme kousuda bağımsız hareket etme arzusua sahiptir. Katılımcı karar verme, bu arzuu yerie getirilmesi kousuda öemli bir araçtır ve kişilerde kedilerie bu imkâı taıya örgüte daha fazla bağlama duyguları oluşacaktır (Ere, 1998: 321). Bu bağlamda araştırmaı dördücü hipotezi şöyle oluşturulmuştur: H4: Katılımcı karar verme ve örgütsel bağlılık davraışı arasıda alamlı bir ilişki vardır. Bu makale içi araştırma değişkeleri olarak belirlee değişim, iş tatmii, motivasyo ve örgütsel bağlılık dışıda katılımcı karar vermei etkisii olduğu diğer değişkeleri bir kısmı ise şulardır: Öğreme (Powell ve Schlacter, 1971: 166; Ere, 1998: 321). Güve (Wag, 2003; Rose ve Jerdee, 1978). Verimlilik (Wag, 2003: 541; Lam vd., 2002; (Ere, 1998: 322; Huag, 1997: 678; Sabucuoğlu ve Tüz, 1998: 240-241; Guzzo vd., 1985). İşe devamsızlıklar (Ere, 1998: 322).
Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 117 Sosyal ilişkiler (Ere, 1998: 322). İletişim (Sabucuoğlu ve Tüz, 1998: 241). Deetim kolaylığı (Sabucuoğlu ve Tüz, 1998: 242). Kariyer yöetimi (Bardwick, 1986; Driver, 1985; Hall ve Rabiowitz, 1988; Stoer vd., 1980;Gattiker ve Larwood, 1986; Tremblay ve Roger, 2004: 1000). Yabacılaşma (Sabucuoğlu ve Tüz, 1998: 243-244). Dayaışma (Sabucuoğlu ve Tüz, 1998: 244). Kişisel olgulaşma (Sabucuoğlu ve Tüz, 1998: 245). KATILIMCI KARAR VERME İLE ÇALIŞANLARIN İŞE YÖNELİK DAVRANIŞLARI ARASINDAKİ İLİŞKİYE YÖNELİK BİR ALAN ÇALIŞMASI Araştırmaı Amacı, Kapsamı ve Yötemi Bu araştırma, çalışaları kararlara katılımı ile değişime açıklık, iş tatmii, motivasyo ve örgütsel bağlılık değişkeleri arasıdaki ilişkiyi icelemek amacı ile yapılmıştır. İşletmelerde çalışaları kararlara katılımıı değişime direci kırılması ve değişime uyum sağlaması, iş tatmiii artması, çalışaları motive olması ve örgütsel bağlılık duygularıı gelişmeside etkili olduğu düşüülmektedir. Bu düşücede hareketle aşağıdaki hipotezler kurulmuştur; H1: Katılımcı karar verme ve değişime açıklık davraışı arasıda alamlı ilişki vardır. H2: Katılımcı karar verme ve iş tatmii davraışı arasıda alamlı ilişki vardır. H3: Katılımcı karar verme ve çalışaları güdülemesi arasıda alamlı ilişki vardır. H4: Katılımcı karar verme ve örgütsel bağlılık davraışı arasıda alamlı ilişki vardır. Araştırma Kahramamaraş ta tekstil sektörüde faaliyette bulua 20 işletmede yapılmış ve veri toplama yötemi olarak aket kullaılmıştır. İşletmedeki pozisyolar dikkate alıarak dağıtıla 300 akette 265 i geri döerek araştırma kapsamıa alımıştır. Aket demografik özellikler, kararlara katılım, değişime açıklık, iş tatmii, motivasyo ve örgütsel bağlılık değişkelerie ilişki sorularda oluşmaktadır. Elde edile veriler SPSS paket programıda Frekas Aalizi, Pearso Korelasyo Aalizi ve t Testi kullaılarak değerlemeye tabii tutulmuş, souçlar tablolar halide düzelemiştir. Araştırmada kullaıla bütü değişkeler içi birde fazla öermede oluşa ölçekler (multiple item scale) kullaılmıştır. Araştırma hipotezlerii test edilebilmesi
118 Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces amacıyla hazırlaa aket formuda yer ala öermeleri oluşturulmasıda, kararlara katılım ve çalışaları işe yöelik davraışlarıa ilişki literatürdeki çeşitli makalelerde (Log, 1978; Lodahl ve Kejer, 1965; Hackma ve Lawler, 1971; Loui, 1995; Agle ve Perry, 1991; Jermier ve Berkes, 1979; Decotiis ve Summers, 1987) esileilmiştir. Araştırmada yer ala değişkelerle ilgili soru adetleri ve güveilirlik aalizi souçları Tablo 1 de verilmiştir. Akette yer ala araştırma değişkelerii güveirliliği Jese (2003) i de belirttiği gibi literatürde yaygı olarak kullaıla (Bryma ve Cramer, 1997; Norusis, 1992) Crobach Alfa değerleri ile ölçümlemiştir. Tablo 1: Güveilirlik Katsayıları Değişkeler Soru sayısı Alfa değeri Kararlara katılım 6 0,92 Değişime açıklık 3 0,55 İş tatmii 9 0,84 Motivasyo 3 0,74 Örgütsel bağlılık 2 0,67 Tablo 1 de görüldüğü gibi, Crobach Alfa değerleri 0,55 ile 0,92 arasıdaki değerlerde oluşmuştur. 5 değişkede 3 üü (kararlara katılım, iş tatmii ve motivasyo) değeri Nually i (1978) kabul edilebilir düzey olarak taımladığı 0,7 i üzeride olup, bu değişkeleri hiçbir tartışmaya yol açmaksızı güveilir şekilde ölçümlemiş olduğu söyleebilir. Bua karşı, geri kala iki değişkei (değişime açıklık ve örgütsel bağlılık) Crobach Alfa değeri, Nually i belirlediği değeri altıda çıkmıştır. Nually i (1978) 0,7 kriterii aksie, Peterso (1994) ve Slater (1995) ise 0,6 değerii kullaılabilir ve kabul edilebilir bir değer olduğuu ileri sürmüşlerdir. Ölçekte yer ala bazı öermeleri ölçekte çıkarılması durumuda da Crobach Alfa değeride bir artış olmadığı gözlemlediğide, ayrıca değişime açıklık ve örgütsel bağlılık değişkelerii Crobach Alfa değerleri sırasıyla 0,55 ve 0,67 olarak gerçekleşerek 0,6-0,7 kabul edilebilir aralığı içide veya yakııda değerler olduklarıda hareketle, bu iki değişkei de güveilir şekilde ölçümlediğii kabul edilebileceği soucua ulaşılmıştır. Dolayısıyla, Tablo 1 deki Alfa değerlerie bakıldığıda araştırma değişkelerii güveilir olarak ölçümlediği söyleilebilir. Kararlara katılım ile diğer değişkeler arasıdaki ilişkiler ortaya koulmada öce her bir değişkei ölçe öermeler ile ilgili frekas dağılımları tablolar halide gösterilmiş ve kısaca yorumlamışlardır. Kararlara katılım değişkei ile diğer değişkeler arasıdaki ilişkileri iceleyebilmek içi her bir değişkei ölçe
Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 119 öermeler SPSS programıda compute mea opsiyou kullaılarak birleştirilerek t testleride ve korelasyo aalizide kullaılacak değişkeler elde edilmiştir. Elde edile bulgular tablolar halide düzelemiştir. Araştırma Bulguları Demografik Özellikler. Tablo 2 de akete katılaları demografik özelliklerie ilişki bilgiler yer almaktadır. Demografik Özellikler Cisiyet Kadı Erkek Eğitim durumu İlkokul Ortaokul Lise Ölisas Lisas Lis. Üstü Yaş 20 de az 20-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-55 Başka işletmede çalışma Evet Hayır Tablo 2: Demografik Özellikler Sayı* Demografik Özellikler Medei durum 190 73,1 Evli 70 26,9 Bekar Diğer 28 35 133 34 32 1 10 74 77 56 24 8 5 123 115 10,6 13,3 50,6 12,9 12,2 0,4 3,9 29,1 30,3 22,0 9,4 3,1 2,0 51,7 48,3 İşletmede çalışma süresi 6 ayda az 6 ay-1yılda az 1-2 yılda az 2-5 yılda az 5-10 yılda az 10 yıl ve üstü İş taımı Üst yöetici Orta yöetici Alt yöetici Memur-sekreter T. persoel Diğer Başka işletmede çalışma süresi 6 ayda az 6 ay 1 yılda az 1-2 yılda az 2-5 yılda az 5-10 yılda az 10 yıl ve üstü Sayı 131 111 9 14 21 39 80 78 30 18 36 28 65 44 73 13 25 35 2 56 9 52,2 44,2 3,6 5,3 8,0 14,9 30,5 29,8 11,5 6,8 13,6 10,6 24,6 16,7 27,7 9,3 17,9 25,0 1,4 40,0 6,4 *Makalede yer ala bu ve buda soraki tablolarda bazı sorulara deeklerde bazıları cevap vermedikleride, soruyu yaıtlayaları toplamı aketi yaıtlayaları toplam sayısı ola 265 te düşük çıkmaktadır.
120 Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces Akete katılaları 73,1 ii erkekler, kala 26,9 uu ise kadılar oluşturmaktadır. Aketi yaıtlayaları 52,2 si evlidir. Katılımcıları eğitim durumlarıa bakıldığıda 23,9 u ilkokul ya da ortaokul mezuu, 50,6 sı lise, 12,9 u ö lisas, 12,6 sı lisas ve üstü eğitime sahiptir. İşletmedeki çalışma süreleri sorulduğuda, katılımcıları 71,3 ü 2 yıl ve üzeride çalışma süresie sahip olduklarıı bildirmişlerdir. Katılımcıları 51,7 si daha öce başka bir işletmede çalıştıklarıı, buları 46,4 ü 5 yıl veya daha fazla süre çalıştıklarıı ifade etmişlerdir. Aketi yaıtlayaları 59,4 ü 20-30 yaş arası, 31,4 ü ise 31-40 yaş aralığıdadır. Katılımcıları 31,0 ı yöeticilerde ( 6,8 üst düzey, 13,6 orta düzey, 10,6 alt düzey yöetici), 69,0 ı ise memur, sekreter, tekik persoel ve diğerleride oluşmaktadır. Kararlara Katılım. Akete katılalara kararlara katılım değişkeii ölçe 6 öerme suulmuş ve bu öermelere ilişki katılımcıları verdikleri yaıtlar Tablo 3 de suulmuştur. Tablo 3: Çalışaları Kararlara Katılımı Hiç katılmıyorum Yok deilecek kadar az Biraz katılıyorum İyi bir orada katılıyorum Çok iyi bir orada katılıyorum Toplam Kedi işiizle ilgili kararlara Çalıştığıız bölümü ilgiledire sorular hakkıdaki kararlara İşletmei geel politikaları hakkıdaki kararlara İşletmede verile kararları geeli düşüüldüğüde İşletmei ruti işleri hakkıdaki kararlara Geleceğe yöelik stratejiler ile ilgili kararlara 1,6 4 3,1 8 22,2 56 20,4 51 26,1 65 23,4 59 5,5 14 6,3 16 17,1 43 11,6 29 13,7 34 14,7 37 18,9 48 11,8 30 27,0 68 30,8 77 24,5 61 26,2 66 22,0 56 42,9 109 17,1 43 24,0 60 18,5 46 17,9 45 52,0 132 35,8 91 16,7 42 13,2 33 17,3 43 17,9 45 254 254 252 250 249 252 Aket verilerii aalizi soucuda, katılımcıları kedi işleri ile ilgili kararlara ve çalıştığı bölümü ilgiledire kararlara yüksek orada katıldıkları,
Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 121 bua karşı işletmei geel politikaları hakkıdaki kararlara, işletmei ruti işleri hakkıdaki kararlara ve geleceğe yöelik stratejilerle ilgili kararlara ise orta düzeyde bir katılım gösterdikleri alaşılmaktadır. Dolayısıyla, Tablo 3 e bakıldığıda aketi yaıtlayaları kedi işleriyle ilgili ve çalıştıkları bölümü ilgiledire sorular hakkıdaki kararlara diğer karar alalarıa (geel politikalar hakkıdaki kararlar gibi) orala daha çok katıldıkları görülmektedir. Kararlara katılma ile karar verme türü arasıdaki ilişkiyi icelemek amacı ile çalışaları kararlara katılımı ile ilgili öermelere verile yaıtlar SPSS programıda compute mea seçeeği kullaılarak birleştirilmiş ve t testi yapmak amacıyla kararlara katılalarla katılmayalar iki gruba ayrılmıştır. Kararlara katılımı ölçe sorular içi suula yaıt seçeekleride 1 hiç katılmıyorum u, 2 ise yok deecek kadar az katılıyorum u ifade ettiğide 5 soruya verdikleri yaıtları ortalaması 2 veya daha düşük ola katılımcılar içi bir grup (kararlara katılmayalar), aritmetik ortalaması 2 i üstüde olalar ise diğer bir grup (kararlara katılalar) olmak üzere iki grup oluşturulmuştur. Kararlara Katılım ve Değişime Açıklık Davraışı Arasıdaki İlişki. Akete katılalara değişime açıklık değişkeii ölçmek amacıyla 3 öerme verilmiş ve katılımcıları öermelere ilişki yaıtları Tablo 4 de suulmuştur. Tablo 4: Değişime Açıklık Kesilikle katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesilikle katılıyorum Toplam İşvereimiz veya yöeticimiz, değişim içi öerilerimizi ortaya koymamızı isteyerek bu kouda bizi teşvik eder. İşvereimiz veya yöeticimiz, değişim içi ileri sürdüğümüz öerilerimize göre hareket eder. 19,4 43 16,9 37 16,2 36 15,5 34 23,4 52 28,8 63 20,3 45 28,3 62 20,7 46 10,5 23 222 219 İşvereimiz veya yöeticimiz, değişim yöüde kararlar verirke bizim çıkarlarımızı da göz öüde buludurur. 12,8 28 12,8 28 29,8 65 21,6 47 22,9 50 218
122 Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces Değişime açıklık değişkeii ölçmek içi suula üç öerme ola İşvereimiz veya yöeticimiz; (1) değişim içi öerilerimizi ortaya koymamızı isteyerek bu kouda bizi teşvik eder, (2) değişim içi ileri sürdüğümüz öerilerimize göre hareket eder ve (3) değişim yöüde kararlar verirke bizim çıkarlarımızı da göz öüde buludurur öermelerie katılımcıları yaklaşık yarısı (ikici öerme hariç, bu öerme içi ora 38.8 dir) katıldıklarıı, diğer yarısı ise kararsız oldukları veya katılmadıklarıı bildirmişlerdir. Dolayısıyla, geel olarak Tablo 4 e bakıldığıda, katılımcıları değişime açıklık değişkei ile ilgili kararlara katılım kousuda tam bir görüş birliği içeriside olmadıkları, acak değişime açıklık değişkeie ilişki sorulara olumlu yaıt vereleri oraıı olumsuz yaıt verelerde biraz daha fazla olduğu söyleebilir. Araştırmaı birici hipotezii test etmek ve çalışaları kararlara katılması ile değişime açıklık değişkeleri arasıdaki ilişkiyi icelemek amacıyla, öcelikle söz kousu iki değişke arasıda istatistiksel alamda bir ilişkii buluup bulumadığıı ortaya koyabilmek içi korelasyo aalizi yapılmıştır. Tablo 5: Korelasyo Tablosu Kararlara katılım Değişime açıklık 0,232*** İş tatmii 0,257*** Motivasyo 0,144* Örgütsel bağlılık 0,240*** Not: * p 0,05 ** p 0,01 *** p 0,001 Tablo 5 te görülebileceği gibi birici hipotezde yer ala iki değişke ola kararlara katılım ile değişime açıklık arasıda p 0,001 düzeyide alamlı bir ilişki bulumuştur. Yapıla t testi aalizide değişime açıklık değişkeie ilişki kararlara katıla grup- Grup I ile kararlara katılmaya grubu Grup II görüşleri arasıda p 0,001 düzeyide alamlı bir farklılık olduğu görülmüştür (Tablo 6). Değişime açıklık Tablo 6. Katılımcı karar verme-değişime açıklık ilişkisi Kararlara katılalar Kararlara katılmayalar T değeri Ortalama Std. sapma Ortalama Std. sapma 3,35 1,28 2,72 1,10-3,50*** Not: * p 0,05 ** p 0,01 *** p 0,001
Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 123 Kararlara katılalar (ortalama 3,35) değişime açıklıkla ilgili öermelere, kararlara katılmayalara (ortalama 2,72) göre daha olumlu yaıtlar vermişlerdir. Ayı ilişki yapıla korelasyo aalizi soucuda da doğrulamıştır. Gerek korelasyo gerekse t testi aalizi soucuda kararlara katılım ile değişime açıklık arasıda alamlı bir ilişkii olduğu saptamış olup, araştırmaı birici hipotezi ola Katılımcı karar verme ve değişime açıklık davraışı arasıda alamlı ilişki vardır hipotezii doğruluğu kabul edilmiştir. Katılımcı Karar Verme ve İş Tatmii Davraışı Arasıdaki İlişki. Akete katılalara iş tatmilerii ölçe ve Tablo 7 de yer ala 9 öerme suulmuş ve aşağıdaki yaıtlar alımıştır. Tablo 7: İş Tatmii Kesilikle katılmıyorum Katılmıyoru m Kararsızım Katılıyorum Kesilikle katılıyorum Toplam İşim beim içi yalız para kazadığım yer değil, para kazamaı öteside daha bir çok şey ifade etmektedir. Ek bir ücret almayacağımı bilsem dahi, işimi tamamlamak içi fazla mesai yapabilirim. İşime gerçekte öem veririm. Paraya ihtiyacım olmasa dahi işimde çalışmaya devam ederim. Hayatımdaki gerçek doyum ve mutluluğu işimde alırım. İşimle ilgilemek beim içi e öemli şeydir. Beim içi işyerideki birkaç saat çabucak geçer. İşimdeki gülük aktiviteleri yerie getirmekte mutluluk duyarım. Her gü işe gelmek içi sabırsızlaırım. 3,2 7 8,4 18 2,8 6 13,6 29 13,0 28 6,1 13 5,1 11 3,7 8 11,1 23 10,4 23 9,8 21 7,5 16 13,1 28 11,6 25 8,9 19 9,8 21 6,5 14 17,8 37 27,1 60 18,6 40 14,1 30 23,9 51 26,0 56 27,7 59 30,2 65 26,7 58 31,3 65 32,6 72 22,8 49 33,8 72 28,2 60 30,2 65 30,0 64 28,8 62 32,7 71 23,1 48 26,7 59 40,5 87 41,8 89 21,1 45 19,1 41 27,2 58 26,6 56 30,4 66 16,8 35 221 215 213 213 215 213 215 217 208
124 Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces İş tatmii değişkeii ölçümlemek içi suula öermelerde ek bir ücret almayacağımı bilsem dahi, işimi tamamlamak içi fazla mesai yapabilirim, işime gerçekte öem veririm ve işimdeki gülük aktiviteleri yerie getirmekte mutluluk duyarım öermelerie katılımcıları çoğuluğu ( 60 da fazlası) katıldıklarıı, işim beim içi yalız para kazadığım yer değil, para kazamaı öteside daha birçok şey ifade etmektedir, işimle ilgilemek beim içi e öemli şeydir ve beim içi işyerideki birkaç saat çabucak geçer öermelerie ise yarıda biraz fazlası ( 50-60 arası) katıldıklarıı bildirmişlerdir. Paraya ihtiyacım olmasa dahi işimde çalışmaya devam ederim ve hayatımdaki gerçek doyum ve mutluluğu işimde alırım öermelerie katılımcılarıı yarıya yakıı katıldıklarıı rapor ederke, her gü işe gelmek içi sabırsızlaırım öermesie ise katılımcıları 39,9 u katıldıklarıı ifade etmişlerdir (Tablo 7). Araştırmaı ikici hipotezi ola Katılımcı karar verme ve iş tatmii davraışı arasıda alamlı ilişki vardır hipotezii test edebilmek amacıyla yapıla korelasyo (Tablo 5) ve t testi (Tablo 8) aalizleri soucuda hipotezde yer ala katılımcı karar verme ile iş tatmii arasıda p 0,05 düzeyide alamlı ilişki olduğu ortaya çıkmıştır. Tablo 8 de kararlara katılaları (ortalama=3,74) iş tatmii ile ilgili öermelere, kararlara katılmayalara (ortalama=3,27) göre daha olumlu yaıtlar verdikleri görülmektedir. Yapıla korelasyo aalizi soucuda da katılımcı karar verme ile iş tatmii arasıda alamlı ilişki bulumuştur. Bu verilerde yola çıkarak araştırmaı ikici hipotezi kabul edilmiştir. Tablo 8: Katılımcı Karar Verme-İş Tatmii İlişkisi Kararlara katılalar Kararlara katılmayalar T değeri Ortalama Std. sapma Ortalama Std. sapma İş tatmii 3,74 0,77 3,27 0,92-3,68* Not: * p 0,05 ** p 0,01 *** p 0,001 Katılımcı Karar Verme ve Çalışaları Güdülemesi Arasıdaki İlişki. Aket katılımcılarıı çoğuluğu ( 65,3-77,2) motivasyola ilgili kedilerie suula ve Tablo 9 da yer ala işimde bir hata yaptığımda kedimi çok kötü hissederim, geellikle işimde yoğu bir şekilde çalışmayı arzularım ve geellikle işimi iyi yapmayı arzularım öermelere katıldıklarıı rapor etmişlerdir. Dolayısıyla, motivasyola ilgili öermelere katılımcıları geelde olumlu yaıtlar verdikleri görülmektedir.
Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 125 Araştırmaı üçücü hipotezi ola katılımcı karar verme ve çalışaları güdülemesi arasıda alamlı ilişki vardır ı test edebilmek içi yapıla korelasyo (Tablo 5) ve t testi (Tablo 10) aalizleride katılımcı karar verme ile motivasyo arasıda p 0,001 düzeyide alamlı ilişki bulumuş ve araştırmaı üçücü hipotezi kabul edilmiştir. Kararlara katılalar ve katılmayalar yai her iki grup da motivasyola ilgili öermelere olumlu yaıt verse de kararlara katılaları daha olumlu yaıtlar verdikleri görülmektedir (Tablo10). Tablo 9: Motivasyo Kesilikle katılmıyorum Katılmıyoru m Kararsızım Katılıyorum Kesilikle katılıyorum Toplam İşimde bir hata yaptığımda kedimi çok kötü hissederim. Geellikle işimde yoğu bir şekilde çalışmayı arzularım. Geellikle işimi iyi yapmayı arzularım. N 4,1 9 5,2 11 3,3 7 6,3 14 7,0 15 2,3 5 12,7 28 22,5 48 17,2 37 35,7 79 35,7 76 30,7 66 41,2 91 29,6 63 46,5 100 221 213 215 Tablo 10: Katılımcı Karar Verme-Motivasyo İlişkisi Kararlara katılalar Kararlara katılmayalar T değeri Ortalama Std. sapma Ortalama Std. sapma Motivasyo 4,08 0,83 3,81 0,97-2,13*** Not: * p 0,05 ** p 0,01 *** p 0,001 Katılımcı Karar Verme ve Örgütsel Bağlılık Davraışı Arasıdaki İlişki. Örgütsel bağlılık değişkeiyle ilgili katılımcılara Tablo 11 de yer ala iki öerme suulmuştur.
126 Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces Tablo 11: Örgütsel Bağlılık Kesilikle katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesilikle katılıyorum Toplam Çalıştığım işletmei ekoomik durumu ile beim kişisel ekoomik durumum arasıda sıkı bir ilişki mevcuttur. Çalıştığım işletmei amaçlarıa başarıyla ulaşması, beim kişisel amaçlarımı gerçekleştirmeme yardımcı olur. 9,0 20 5,0 11 11,3 25 10,6 23 29,0 64 20,2 44 26,7 59 35,3 77 24,0 53 28,9 63 221 218 Katılımcıları 50,7 si çalıştığım işletmei ekoomik durumu ile beim kişisel ekoomik durumum arasıda sıkı bir ilişki mevcuttur öermesie katıldıklarıı, 12,7 si kararsız olduklarıı, 20,3 ü ise katılmadıklarıı ifade etmişlerdir. Örgütsel bağlılıkla ilgili çalıştığım işletmei amaçlarıa başarıyla ulaşması, beim kişisel amaçlarımı gerçekleştirmeme yardımcı olur öermesie ise katılımcıları 64,2 si katıldıklarıı, 20,2 si kararsız olduklarıı, 15,6 sı ise katılmadıklarıı belirtmişlerdir. Katılımcı karar verme ile örgütsel bağlılık arasıda yapıla t testi (Tablo 12) ve korelasyo aalizi (Tablo 5) soucuda p 0,001 seviyeside alamlı ilişki bulumuştur. Bu edele araştırmaı dördücü hipotezi Katılımcı karar verme ve örgütsel bağlılık davraışları arasıda alamlı ilişki vardır kabul edilmiştir. Araştırma verilerii aalizi soucuda, kararlara katılaları (ortalama=3,77) kararlara katılmayalara (ortalama=3,23) orala örgütsel bağlılıklarıı daha güçlü olduğu söyleebilir (Tablo 12). Örgütsel bağlılık Tablo 12: Katılımcı Karar Verme-Örgütsel Bağlılık İlişkisi Kararlara katılalar Kararlara katılmayalar T değeri Ortalama Std. sapma Ortalama Std. sapma 3,77 0,90 3,23 1,20-3,29*** Not: * p 0,05 ** p 0,01 *** p 0,001
Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 127 Souç 1950 li yıllarda güümüze dek tartışıla ve hale de tartışılmakta ola katılımcı karar verme alayışıı uygulaması durumuda, çalışaları işe yöelik davraışları üzeride olumlu etkiler yarattığı teorik bağlamda ifade edilmektedir. Çalışaları işletmede alıa kararlarda söz sahibi olmalarıı (ya da kararlara katıldıklarıı hissetmelerii) oları işe yöelik davraışları üzeride (işe ola motivasyoları, iş tatmileri, örgütsel bağlılıkları, değişime uyum sağlamaları, devamsızları azalması, gibi) olumlu etki yaratarak işletmei verimliliğii ve performasıı arttıracağı savuulmaktadır. Bu çalışmada katılımcı karar vermei çalışaları işe yöelik davraışlarıı olumlu yöde etkilediğii savua teorik verilerde yola çıkılarak dört tae araştırma hipotezi (katılımcı karar verme ile; değişime açıklık - H1; iş tatmii - H2; motivasyo - H3; örgütsel bağlılık - H4) geliştirilmiş ve bu hipotezleri testie yöelik veriler elde edebilmek amacıyla bir ala araştırması yapılmıştır. Aket yötemiyle elde edile verileri aalizide frekas dağılımı, Pearso korelasyo ve t-testi aaliz yötemleri kullaılmıştır. Aalizler soucuda araştırmaı dört temel hipotezi de kabul edilmiş olup, katılımcı karar verme ile değişime açıklık (H1), iş tatmii (H2), motivasyo (H3) ve örgütsel bağlılık (H4) arasıda istatistiksel olarak alamlı ilişkiler olduğu bulgusua ulaşılmıştır. Kararlara katıla çalışalar katılmayalara orala işletmeleride gerçekleştirile veya gerçekleştirilmeye çalışıla değişim faaliyetleride daha aktif olduklarıı, değişime ilişki öeriler suabildikleri ve bu öerilerii değişim politikalarıı belirlemeside esas alıdığıı, ayrıca değişim kararları alıırke işletme tarafıda çalışaları çıkarlarıı da göz öüde buludurulduğuu ifade etmektedirler. Araştırmaı bu bulgusu yöetsel alamda öemli bir gerçeği açığa çıkarmaktadır. Yöetim literatürüde, işletmelerde gerçekleştirile değişimlere karşı çalışaları bir direç gösterdikleri ve bu direci de değişimi başarısıı gölgelediği ileri sürülmektedir. Küreselleşe iş düyasıda, değişimi yaşamadığı bir aı hayal bile edilemeyeceği gerçeğide yola çıkılarak, değişimi öüdeki e öemli egellerde birisi ola çalışaları değişime karşı direçlerii ortada kaldırmaı veya e azıda miimize etmei yollarıda birisii çalışaları kararlara katma gerçeği olduğu araştırma bulgularıda alaşılabilmektedir. İşletme içeriside alıa kararlara, başta işgörei bizzat kedi işiyle ilgili ola veya çalıştığı bölümü ilgiledire kararlar olmak üzere, çalışaları katılımlarıı sağlaması, kararları çalışalar
128 Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces tarafıda beimsemesi, içselleştirilmesi ve souçta başarıyla uygulaılmasıı kolaylaştıracağı söyleilebilir. İsalar özellikle bir değişimi kedileri açısıda asıl souçlar yaratacağı ve değişime gidilmei edelerii bilmedikleri zama söz kousu değişime karşı gösterecekleri direci şiddeti artış gösterir. Bu olumsuzluğu üsteside gelebilmek içi, çalışaları bir şekilde kararlara katılımları sağlaabilir. Böylelikle, çalışaları değişimi edei ve kedileri içi e gibi souçlar doğuracağı koularıda farkıdalıkları artırılmış oluur. Dolayısıyla, özellikle doğruda direçle karşılaa değişim kararlarıda çalışaları katılımıı sağlamasıı, değişim politikalarıı başarı şasıı yükselteceği ifade edilebilir. Araştırma verilerii aalizi soucuda kararlara katılım ile iş tatmi arasıda alamlı bir ilişki olduğu bulgusuda hareketle, kararlara katıldığıı ifade ede çalışaları kararlara katılmadıklarıı belirtelere göre işlerii daha çok sevdikleri, ou para kazaıla bir yer olmaı öteside değerledirdikleri, işlerie gerçekte öem verdikleri ve hayattaki gerçek doyum ve mutluluğu işleride aldıkları alaşılmaktadır. Yie kararlara katılım ve motivasyo arasıdaki istatistiksel olarak doğrulaa alamlı ilişkii varlığıda yola çıkılarak, kararlara katıla çalışaları işleride yoğu bir şekilde çalışmakta zevk aldıkları ve işlerii olaakları elverdiği ölçüde iyi yapmayı arzuladıkları söyleilebilir. Ayrıca, kararlara katıla çalışa grubuu işletmei ekoomik durumu ile kedi kişisel ekoomik durumu arasıda daha sıkı ve olumlu bir ilişki kurabildiği ve işletmei amaçlarıa ulaşmasıı kedi kişisel amaçlarıı gerçekleştirmesii kolaylaştıracağı yöüde olumlu bir yargıya sahip olduğu, araştırmaı örgütsel bağlılık verilerii aalizide alaşılmaktadır. Müşteri bekletilerie uygu kalitedeki ürü/hizmeti, uygu zama, miktar ve yerde ve e hızlı bir şekilde sumaı öem kazadığı güümüz rekabet alayışıda, rakiplere orala üstülüğü sağlayacak e temel faktörlerde birisi olarak kabul edile isa faktörüde etki souçlar alıabilmesi açısıda oları iş tatmii, motivasyo ve örgütsel bağlılıklarıı yüksek düzeyde tutulması bir zorululuk halie gelmiştir. İş tatmii, motivasyo ve örgütsel bağlılık gibi koularda geelde maddi ödülledirmeler (ücret, ayi yardım vb) ö plaa çıkartılmaya çalışılırke, bu araştırmadaki bulguları da işaret ettiği gibi kararlara katılım olaağıı sağlaması gibi maddi olmaya usurları da göz öüde buludurulmasıı, işgöre davraışlarıı örgütsel amaçlar doğrultusuda yöeltmede faydalı olacağı söyleilebiliir.
Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 129 Özetle; geel olarak araştırma souçlarıa bakıldığıda iş yaşamıda kararlara katılaları değişime açık oldukları, iş tatmileri, motivasyoları ve örgütsel bağlılıklarıı daha yüksek olduğu söyleebilir. Acak, araştırma hipotezlerii testi içi veriler yalızca bir ilde faaliyette bulua bir sektör işletmeleride elde edildiğide, bulguları geelleştirilmeside dikkatli olmak gerekmektedir. Bulguları geelleştirilebilmesi içi farklı coğrafik bölgelerde ve farklı sektörlerdeki firmalarda gelecekte yei araştırmaları yapılması faydalı olacaktır. Ayrıca, aket yötemiyle toplaa verileri yaı sıra bulguları geçerliliğii artırabilmek adıa farklı data toplama yötemlerie (görüşme, gözlem gibi) diğer araştırmalarda yer verilmesi öerilmektedir.
130 Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces KAYNAKÇA AL-YAHYA, K. (2009), Ifluece i Decisio Makig, Competece Utilizatio, ad Orgaizatioal Culture i Public Orgaizatios: The Arab World i Comparative Perspective, Joural of Public Admiistratio Research Theory, 19 (2), 385-407. ANDALEEB, S. S. ad WOLFORD, G. V. (2004), Participatio i the Workplace: Geder Perspectives from Bagladesh, Wome i Maagemet Review, 19 (1), 52-64. ANGLE, H. ad PERRY, J. (1981), A Empirical Assessmet of Orgaizatioal Commitmet ad Orgaizatioal Effectiveess, Admiistrative Sciece Quarterly, 26, 1-14. APPELBAUM, E., BAILEY, T., BERG, P. E. ad KALLEBERG, A. L. (2000), Maufacturig Advatage: Why High Performace Work Systems Pay Off Ithaca, NY: Ecoomic Policy Istitute, ILR Press. ARGYRİS, C. (1964), Itegratig the Idividual ad the Orgaizatio, New York: Wiley. BAĞKIRAN, S. (1983), Karar Verme, Der Yayıları, İstabul. BARDWİCK, J. M. (1986), The Plateauig Trap, New York: Amacom. BARKER, A. (1999), Karar Verme, çev. A. Çime. İstabul: Timaş Yayıları. BARNARD, C. I. (1938), The Fuctios of the Executive, Cambridge, MA: Harvard Uiversity Press, secod ed., 1970. BAŞ, T., ARDIÇ, K. (2002), Yüksek Öğretimde İş Tatmii ve Tatmisizliği, İktisat İşletme ve Fias, 17, 72-81. BAYRAM, L. (2005), Yöetimde Yei Bir Paradigma: Örgütsel Bağlılık, Sayıştay Dergisi, 59, 125-139.
Cilt/Volume VI Sayı/Number 1 Nisa/April 2013 Sosyal Bilimler Dergisi/Joural of Social Scieces 131 BECK, K. ad WILSON, C. (2000), Developmet of Affective Orgaizatioal Commitmet: A Cross-Sequetial Examiatio of Chage with Teure, Joural of Vocatioal Behavior, 56 (1): 114-136. BİNGÖL, D. (1996), Persoel Yöetimi, Beta Basım Yayım, İstabul. BRYMAN, A. ad CRAMER, D. (1997), Quatitative Data Aalysis with SPSS for Widows: A Guide for Social Scietists, Lodo: Routledge. CAN, H. (1992), Orgaizasyo ve Yöetimi. Adım Yayıcılık, Akara. CHATOUPIS, C. (2007), Decisio Makig i Physical Educatio: Theoretical Perspectives, Studies i Physical Culture ad Tourism, 14 (2), 195-204. CİHANGİROĞLU N, NAKTİYOK A, ŞAHİN B, DEMİR C. (2010), Askeri Doktorları Kararlara Katılım Tutumları Üzerie Bir Araştırma TAF Prevetive Medicie Bulleti, 9 (2), 113-122. ÇEKMECELİOĞLU, H. G. (2005), Örgüt İklimii İş Tatmii Ve İşte Ayrılma Niyeti Üzerideki Etkisi: Bir Araştırma, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6 (2), 23-39. ÇÖL, G. (2005), Örgütsel Bağlılık Kavramı ve Bezer Kavramlarla İlişkisi, İş, Güç Edüstri İlişkileri ve İsa Kayakları Dergisi, 6 (2). COTTON, J. L., VOLLRATH, D. A., FROGGATT, K. L., LENGNICK-HALL, M.L. ad JENNINGS, K. R. (1988), Employee Participatio: Diverse Forms ad Differet Outcomes, Academy of Maagemet Review, 13 (1), 8-22. CRANDALL, W. R. ad PARNELL, J. A. (1994), O the Relatioship betwee Propesity for Participative Maagemet ad Itesios to Leave: Re-opeig the Case for Participatio Mid-Atlatic Joural of Busiess, Stillma School of Busiess. DeCOTIIS, T. ad SUMMERS, T. (1987), A Path Aalysis of a Model of the Atecedets ad Cosequeces of Orgaizatioal Commitmet, Huma Relatios, 40, 445-470.