YÖNETİM VE EKONOMİ Yıl:7 Cil:14 Sayı:1 Celal Bayar Üniversiesi İ.İ.B.F. MANİSA Avrupa Merkez Bankası ile TCMB nin Bağımsızlıklarının Karşılaşırılması ve Ekonomiye Ekileri Doç. Dr. C. Mehme BAYDUR Muğla Üniversiesi, İ.İ.B.F., İkisa Bölümü, MUĞLA Yrd. Doç. Dr. Bora SÜSLÜ Muğla Üniversiesi, İ.İ.B.F., İkisa Bölümü, MUĞLA ÖZET Rogoff a göre ekonomi poliikalarındaki değişiklik ekonomik değişkenleri dalgalandırır. Uzun dönemde, ekonomi poliikalarının sonuçları çıkıyı arırmadan enflasyon oranındaki dalgalanmayı arırır. Enflasyonda görülen bu isikrarsızlık, para poliikasını yürüme görevi bağımsız bir emsilciye delege edilerek aşılabilir. Bu çalışmanın hipoezi merkez bankasının bağımsızlığı fiya ve çıkı isikrarını arırdığı yönündedir. Çalışmada TCMB nin ve ABM nin yasal bağımsızlığı Rogoff un eorik çerçevesine dayalı olarak incelenmişir. Buna ek olarak hem TCMB nin hemde ABM nın bağımsızlığı Cukierman, Webb, Neyapi ve Cukierman indeksi kullanılarak ölçülmüşür. Ampirik es sonucunda TCMB nin bağımsızlığı ile enflasyon arasında negaif ilişki bulunmuşur. Bununla birlike çıkı isikrarı açısından bir ilişki bulunmamışır. Diğer arafan ABM nın bağımsızlığının armasına karşılık hem çıkıda hemde fiyalarda isikrarsızlık armış olduğu gözlenmişir. Anahar Kelimeler: Merkez Bankasının Bağımsızlığı, Avrupa Birliği Merkez Bankası, Para Poliikası. The Comparison of Independence of TCMB and ECB and I s Effecs ABSTRACT According o Rogoff, economic variables may flucuae due o changes in economic policies. In he long run, economic policies resul in increases in flucuaions in inflaion rae wihou increasing average oupu level. From he perspecive of Rogoff, problems regarding inflaion insabiliy can be overcame by giving he auhoriy of making moneary policy o an independen insiuion. This sudy analyzes legal independence of he CBRT and ECB according o he heoreical framework developed by Rogoff. In addiion, we esed independence of he CBRT by using Cukierman, Webb, Neyapi and Cukierman index, Afer he es we concluded ha herehas been negaive relaion beween CBRT independence and inflaion.in he oher side, By increasing he independence of ECB, inflaion and oupu insabiliy was increased. Key Words: Independence of Cenral Bank, ECB, Moneary Policy. GİRİŞ Bu çalışmada amaç, düşük enflasyon için bağımsız bir para ooriesinin ikisadi emellerini oraya koymakır. Düşük bir enflasyon ve bunu sağlayacak bağımsız parasal oorie oplumun faydasını arırmakadır. Bu makalede bağımsız bir para ooriesinin enflasyonla olan ilişkisi, Rogoff un analizini emel alarak daha da gelişiren Alesina ve Gai nin (Alesina ve Gai, 1995) çalışmasına dayanarak irdelenmekedir.
44 C.M. Baydur-B. Süslü / Avrupa Merkez Bankası ile TCMB nin Bağımsızlıklarının Karşılaşırılması ve Ekonomiye Ekileri Çağdaş para poliikasında merkez bankasının bağımsızlığı ile isikrarlı enflasyon arasında poziif yönlü bir ilişkinin bulunduğu genel olarak kabul görmekedir. Bağımsız bir merkez bankası enflasyonla mücadelede başarı sağlarken reel çıkıda da isikrasızlığı beraberinde geirmekedir. Bu konuda en önemli çalışmalardan biri olan Rogoff un (Rogoff,1985:35), vurguladığı üzere, bağımsız ve enflasyondan hoşlanmayan (inflaion averse) bir merkez bankası/para ooriesi poliika yapıcıdan (veya siyasal oorieden) daha düşük bir oralama enflasyonu seçerken reel çıkıdaki dalgalanma mikarında yükselmeye sebep olmakadır. Rogoff a göre enflasyonda isikrar ancak bu ür muhafazakâr eğilimli para oorieleri arafından sağlanabilir. Rogoff dan sonra gelişen eorik çalışmalar bağımsız merkez bankalarının çıkıda da isikrar sağlayacaklarını, belirsizliği dikkae alarak gösermişlerdir. Yapılan ampirik çalışmalarda merkez bankası bağımsızlık derecesi ile gerçekleşen enflasyon arasında ers yönlü ilişki bulunmuşur (Pollard, 1993; Jocome ve Vazquez, 5). Bunun yanında Cukieman, v.d. () deki çalışmasında enflasyondaki isikrarın çıkı arışında yani büyüme de isikrar geirdiğini gösermişlerdir. Çalışma üç bölümden oluşmakadır. İlk bölümde, para ooriesinin bağımsızlığı Rogoffçu bir model içinde oraya konulacakır. İkinci bölümde Türkiye Cumhuriyei Merkez Bankası (TCMB) ve Avrupa Merkez Bankası (ABM) nin bağımsızlık derecesi hesaplanacakır. Bağımsızlık kavramı geniş boyulu bir kavramdır. Ancak çalışmada ele alınan boyu, yasal bağımsızlık boyuu olacakır. Her iki merkez bankasının kanunları incelenerek yasal bağımsızlıkları Cukierman İndeks ile ölçülecekir. Son bölümde ise modelin bağımsız bir merkez bankasının çıkı ve enflasyon yönelik önermeleri ekonomerik olarak es edilecekir. I. Maeryal ve Yönem Bu çalışmada kullanılan model gelişiren Alesina ve Gai (1995) modeline dayanmakadır. Alesina ve Gai nin modeli siyasal oorienin para ooriesine yeki devri süreci incelenmekedir. Ekonominin arz yapısı kısacası çıkı arış hızı (y) aşağıdaki Lucas arz eğrisindeki gibi belirlenmekedir. e y = π π + ε (1) e Denklemdeki π enflasyonu, π enflasyon beklenisini, ε ise bağımsız, normal dağılmış, oralaması sıfır ve varyansı sabi olan şok erimidir. Bekleniler e π = π olduğunda ekonomideki çıkı mikarı da doğal çıkı mikarına eşi olacakır ki bu da sıfıra eşiir. Bu modelde bekleniler (özellikle ücrelerle ilgili olanlar) şoklardan ve poliika yapıcısının enflasyon oranını belirlenmesinden önce e espi edilmekedir. Dolayısıyla zamanlama açısından π, ε önce gelmekedir ki, daha sonra poliika değişkeni olan π poliika yapıcı arafından belirlenmekedir. Bu varsayımlar alında ekonomideki denge çıkı arış hızı, enflasyon ve enflasyon beklenileri poliika yapıcı arafından belirlenir. Poliika yapıcının amaçları (enflasyon ve çıkı arış hızı) bir kayıp fonksiyonu yardımıyla oraya konabilir. () nolu denklem arafından belirlenen karar fonksiyonu poliika
Yöneim ve Ekonomi 14/1 (7) 43-66 yapıcının amaçlarının gösermekedir. Kayıp fonksiyonundaki b kasayısı siyasal oorienin çıkı önem kasayısıdır. Bu amaçlardan sapma poliika yapıcısının kayıplarının arırır. 1 b L = π + ( y k ) b>,k>dır. () (1) nolu denklemi () nolu denklem içine yerleşirip rasyonel bekleniler e varsayımı alında π ürevi alınıp sıfıra eşilemek sureiyle π,π, y değerleri bulunur. dl b e = π + ( π π + ε k ) = (3) dπ Rasyonel bekleniler varsayımına göre aşağıdaki gibi yazılabilir, e π + b( π π + ε k) = e π = π (3) nolu denklem π = bε + bk (4) (4) nolu denklemin beklenen değeri alınırsa, E( π ) = be( ε ) bk, + E( ε ) = Olduğundan rasyonel olan bireylerin enflasyon beklenisi e E( π ) = π = bk (5) bulunur. Rasyonel beklenilere sahip ikisadi birimler ekonomi poliikalarının enflasyonis ekilerini dikkae aldıklarından poliika yapıcısı fiili enflasyonu hesaplarken bu ekiyi de dikkae almak zorundadır (Hayo, 1997: 3). e E( π ) = π = bk enflasyon beklenisini (3) nolu denkleme yerleşirip poliika yapıcısının kayıp fonksiyonunu minimize eden poliika değişkeni olan denge enflasyon oranı bulanabilir. π + b( π bk + ε k) = Gerekli düzenlemeler yapılırsa, (1 + b) π bε k(1 + b) b = bulunur (1 + b) (1 + b) (1 + b) b π = bk ε (6) ( 1+ b) (6) nolu denklem ekonomi poliikalarının sonuçları hakkında iki sonuca vurgu yapmakadır. İlk kısım, bk, ekonomi poliikalarının enflasyonis eğilimini gösermekedir (Cukierman,1994: 4-41). İkinci kısım ise ekonomi poliikalarının enflasyon üzerinde azalıcı ekisini göseren bir isikrar erimidir. (5) ve (6) nolu denklemlerden elde edilen büyüklükler (1) nolu denklem yerine konularak denge gelir düzeyi hesaplanır. b b + 1 + b y = bk ε bk + ε y = ( ) ε 1 + b 1 + b 45
46 C.M. Baydur-B. Süslü / Avrupa Merkez Bankası ile TCMB nin Bağımsızlıklarının Karşılaşırılması ve Ekonomiye Ekileri 1 y = ε (7) 1 + b 1 1 E( y) = E( ε ) = = (8) 1+ b 1+ b (7) ve (8) nolu denklemler modelin rasyonel bekleniler varsayımına göre denge gelir düzeyi ile ilgili sonuçlarını gösermekedir. Denge gelir düzeyi ile ilgili olarak ikisadi birimlerin beklenileri ekonominin doğal büyüme hızına eşiir. Ekonomi poliikalarının çıkı ve enflasyon üzerindeki ekilerinin analiz edilebilmesi için enflasyon ve çıkının varyanslarına bakmak gerekmekedir. b var( π ) = σ ε (9) (1 + b) 1 var( y) = σ ε (1 + b) (1) Gerek enflasyonun gerekse çıkının varyansı poliika yapıcının çıkıya verdiği önem kasayısı olan b ye bağlıdır. b büyüdükçe çıkıda isikrar sağlanırken enflasyonis eğilim armakadır. Enflasyondaki dalgalanma da birçok problemi beraberinde geirmekedir Poliika yapıcı enflasyon eğiliminden kurulabilir. Şaye poliika yapıcı dönem başında ekonomide oraya çıkacak şoklara karşı uygulayacağı poliikayı aahhü edip, buna uygun davranırsa, ekonomi poliikalarının enflasyona yol açması oradan kalkar (Schulz, 1996). Ancak bu çalışmada poliika yapıcı için böyle bir seçeneğin gerçekçi olmadığı kabul edilmekedir. Çünkü poliika yapıcı aahhülerinden vazgeçme poansiyelini aşımakadır. Rogoffçu modele göre poliik oorie ekonomi poliikalarındaki enflasyonis eğilim, para poliikası yapma görevi bağımsız bir emsilciye delege edilerek aşılabilir. Böyle bir uygulama sosyal refahı arıran bir uygulama olacakır. Yeer ki poliika yapıcı arafından seçilen emsilcinin bağımsızlığı seçildiği dönem içinde müdahale edilmemiş olsun. Poliika yapıcı sadece dönem sonunda veya belirlenen sürenin sonunda emsilciyi ve poliikasını değişirebilsin. Bu şarlar alında poliika yapıcısı kendisi için bir emsilci seçerek işe başlayacakır. Seçilecek emsilcinin çıkıdaki dalgalanmaya verdiği önem ( b ) poliika yapıcısından farklı olduğu kabul edilmekedir. Temsilci de seçildiken sonra oraya çıkacak şoklara göre poliika belirleyecekir. Bu zaman süresi boyunca poliika yapıcısı için emsilcinin uyguladığı poliika idealdir. Dolayısıyla poliika yapıcısı için sorun aşağıdaki denklem (11) ile ifade edildiği gibidir: Poliika yapıcı zarar fonksiyonunu minimize edecek bir emsilci seçecekir. 1 b b 1 min E L b, b = E b k ε + ε k (11) 1+ b 1+ b
Yöneim ve Ekonomi 14/1 (7) 43-66 Poliika yapıcısı arafından seçilen emsilci denklem (6) da göserilen poliika kuralını akip eder. Ancak b yerine b seçerek poliika kuralı uygulayacakır. Poliika yapıcı zarar fonksiyonunu minimize edecek şekilde emsilci seçerse enflasyondaki dalgalanmalar azalacakır. Eğer (11) nolu denklem b çözümlenirse, < b < b olduğu göserilebilir. Cov ( k, ε) = çıkı ile şoklar arasındaki kovaryansı sıfır kabul edilirse, 1 b b 1 min E ( L( b, b)) = ( b k + σ ) ( k ) ε + σ ε + (1 ) + b (1 + b) b k b k b + (1 + b) b 3 + [ ] σ = b(1 + b) ε σ ε 3 (1 + b) + 3 (1 b) + b + b = b ise σ ε b b > b > b (13) (13) nolu denklem Rogoff çu çıkarsamayı b < b ne bir şekilde gösermekedir. Poliika yapıcının çıkı önem kasayısı bağımsız bir emsilciden daha büyükür. Buna karşılık enflasyondaki dalgalanma bağımsız bir para poliikası emsilcisi için daha düşük olacakır. Bu sonucun oraya çıkmasının alında ekonomi ooriesinin para poliikası üzerindeki yekilerini belli bir süre için kendisinden daha fazla enflasyon nefreine sahip bir emsilciye bırakması yamakadır, yani para ooriesinin bağımsızlığı anahar fakördür. Ancak Rogoff çu modele göre bağımsız emsilci enflasyondaki dalgalanmaları azalsa bile çıkıdaki dalgalanmaları arıracakır. Bunu görülmesi için (9 ) ve (1 ) nolu denkleme bakınız. b var( π )' = σ (9 ) ε (1 + b) 1 var( y)' = σ ε (1 ) ( 1 + b ) var(y)<var(y) iken var(π )>var(π ) olmakadır. d Ancak belirsizliği dikkae alındığında b = f ( σ ε ) ve b > ilişkisi dikkae dσ ε alındığında (1 ) denklemdeki çıkı varyansı azalacakır. Bu modelden şu çıkarımlar yapılabilir. 47 <
48 C.M. Baydur-B. Süslü / Avrupa Merkez Bankası ile TCMB nin Bağımsızlıklarının Karşılaşırılması ve Ekonomiye Ekileri Poliik oorienin elinde para poliikası enflasyonis eğilimlidir. Poliik oorie kural veya aahhü poliikası izlese bile her zaman ikisadi birimleri kandırma olasılığından dolayı (zaman uarsızlığından) enflasyon eğilimi poziif olacakır (Lohmann, 199: 73 74). Poliik oorie para poliikasını belirleme işini yani yekilerini bağımsız bir emsilciye bırakırsa enflasyon eğilimi azalır: b < b. Buna bağlı olarak enflasyonda isikrar arar. Enflasyonun varyansı küçülür. Ancak çıkıdaki dalgalanmalar arar. Belirsizliğin olduğu bir ekonomide çıkıdaki dalgalanmada azalır (Walsh, 1995: 153). A. Türkiye de Parasal Oorienin Bağımsızlığı Çalışmanın ilk kısmında Rogoffçu model arafından sunulan eorik çerçeve yardımıyla parasal oorienin bağımsızlık kavramının enflasyonda isikrar sağladığı göserilmişi. Model para poliikası yürüme yekisini belli bir süre için para ooriesine bırakıyordu. Para ooriesi bu süre içinde siyasal oorieden amamen bağımsız kalmaka idi. Bağımsızlık kavramına bu açıdan bakıldığında, merkez bankasının bağımsızlığı yasal ve ekonomik çevre şarlarına bağlı olarak değerlendirilebilir (Baydur ve Süslü, : 45-5). Enflasyonda isikrar sağlanması için, merkez bankası ile ilgili kanunların, ilk önce para poliikası araçlarını serbesçe kullanabilme imkânını para ooriesine/merkez bankasına sağlamış olması gerekmekedir. Yasanın bu hakkı para ooriesine vermesi para ooriesinin bağımsızlığını sağlamada yeerli değildir. Bunun yanında kamu finansmanı ve ödemeler dengesi açısından problemin olmaması da bağımsız bir para ooriesinin çevre şarlarını oluşurmakadır (Sims, 3: 1 ). Araçlar üzerindeki hukuksal hâkimiye am olsa bile bu araçların para ooriesinin amaçları açısından ekin kullanılabilmesi para ooriesinin içinde olduğu ekonominin çevre şarlarına bağlıdır. Ancak biz bu çalışmada merkez bankalarının yasal bağımsızlığı üzerinde yoğunlaşacağız. Avrupa merkez bankasının oluşumu ve bağımsızlığı TCMB den çok farklı olmasına karşın eorik bölümdeki çıkarsamalar her iki banka için es edilebilir. Bu esleri yapmadan önce TCMB bağımsızlığı daha sonra Avrupa Merkez Bankasının yasal bağımsızlığı incelenecekir. Türkiye de uzun yıllardır devam eden ekonomik dengesizlikler ve kronik enflasyondan kurulmak için 1999 yılının sonunda bir isikrar programı uygulanmaya konulmuşur. 1999 yılında uygulanmaya başlanan isikrar programının aşıdığı yapısal (bankacılık sekörü ve oplumsal konsesüs oluşmaması) riskler ve öngörülemeyen olumsuz dış şoklar sonucu (perol fiyalarının arması) ödemeler dengesinde anormal bozulma faiz-kur ve enflasyon arasındaki uarsızlıklar Kasım ve Şuba 1 de derin bir finansal krize dönüşmüşür. ve 1 krizlerini aşma çabası IMF ile yeni niye mekubu imzalanmasına neden olmuşur. (IMF ye gönderilen Niye Mekubu, 3 Mayıs 1). Bu niye mekubu bağımsızlık konusunda TCMB nin önüne yeni bir açılım geirmişir. TCMB bu yeni dönemde parasal çapalar yanında enflasyonun kendisini de bizza çapa olarak kullanma iseği, bağımsızlık kavramını daha da önemli hale geirmişir. Çünkü yukarıda da göserildiği üzere bağımsız bir para
Yöneim ve Ekonomi 14/1 (7) 43-66 ooriesinin enflasyona verdiği önem siyasal oorieden daha büyükür ( b < b ). Resmi enflasyon hedeflemesi çerçevesinin oluşurulması sürecinin ilk önemli aşaması olarak, Merkez Bankası Kanunu nda, fiya isikrarını koruma konusundaki emel görevi çerçevesinde Banka ya am operasyonel bağımsızlık sağlayacak değişiklikler onaylanmışır. Söz konusu yasal düzenleme pek çok önemli hükümler içermekedir. Merkez Bankası nın emel görevi olarak fiya isikrarının esis edilmesi, bu hedefin akibinde kaydedilen gelişmelerin resmi bir şekilde Hüküme e raporlanması, görev sürelerinin sadece Merkez Bankası Başkanı ve Yöneim Kurulu üyeleri için değil (daha önceki düzenlemede olduğu gibi), Başkan Yardımcıları için de sabi dönemler şeklinde belirlenmesi ve para poliikasının planlanması ve uygulanmasında avsiyelerde bulunacak olan Para Poliikası Komiesi nin kurulması. Anılan değişiklikler, Kasım 1 in başında sona erecek olan geçiş dönemi sonrasında TCMB nin Hazine ye herhangi bir şekilde doğrudan borç vermesini de (devle kağılarının birincil piyasadan alınması dahil) engellemekedir. Merkez Bankası, enflasyon ahmin ekniklerinin iyileşirilmesi ve para poliikasının izlenmesi ile hesap verilebilirliğinin arırılması prosedürleri de dahil, enflasyon hedeflemesinin uygulanması için gerekecek eknik alyapıyı güçlendirmeyi amaçlamakadır (TCMB, 4). Büün bu isekler para poliikasını yürüme sürecinin siyasal oorieden bağımsız bir emsilciye bırakılmasını anımlamakadır ki, TCMB 1 da yeni bir kanunla yukarıda sayılan düzenlemeler gerçekleşirilmişir. 5 Nisan.1 arihinde çıkan kanunun dördüncü maddesine göre TCMB nin emel görevi Bankanın emel amacı fiya isikrarını sağlamakır. Banka, fiya isikrarını sağlamak için uygulayacağı para poliikasını ve kullanacağı para poliikası araçlarını doğrudan kendisi belirler. Banka, fiya isikrarını sağlama amacı ile çelişmemek kaydıyla Hükümein büyüme ve isihdam poliikalarını desekler 1. TCMB enflasyonla mücadele amaçlarına ulaşabilmek için birçok yeki ile donaılmışır. 1 yılında çıkan kanun TCMB nin ilk görevini enflasyonla mücadele olarak anımlamakla beraber TCMB, para poliikasını belirleme açısından mulak bir özgürlüğe sahipir. (TCMB, 1). Kanundan da görüleceği üzere TCMB para poliikasını siyasal oorien ayrı olarak belirlememekedir. Ancak poliika belirlendiken sonra poliikayı gerçekleşirmek açısından TCMB amamen bağımsızdır. Diğer ekonomi kurumlarını da gelişmelerden bilgilendirmek için Kanun bir para kurulunu TCMB bünyesinde bulundurmakadır. Bu kanun ile TCMB nin yapamayacakları da belirlenmişir. Kanunun 5. ve 56. maddelerine göre para poliikası araçları para poliikası doğrulusunda kullanılır. Hazineye ve kamu kurum ve kuruluşlarına 1 Daha deaylı bilgi için bkz: TCMB Kanunu, 5-4-1 Para Poliikası Kurulu, Başkan (Guvernör)ın başkanlığı alında, Başkan (Guvernör) Yardımcıları, Banka Meclisince üyeleri arasından seçilecek bir üye ve Başkan (Guvernör)ın önerisi üzerine müşerek kararla aanacak bir üyeden oluşur. Hazine Müseşarı veya belirleyeceği Müseşar Yardımcısı oplanılara oy hakkı olmaksızın kaılabilir. Başkanlık (Guvernörlük), Başkan (Guvernör) Yardımcılığı ve Banka Meclisi üyeliği görevi sona erenlerin Para Poliikası Kurulu üyeliği de sona erer. (TCMB Kanunu, 1). 49
C.M. Baydur-B. Süslü / Avrupa Merkez Bankası ile TCMB nin Bağımsızlıklarının Karşılaşırılması ve Ekonomiye Ekileri TCMB kredi ve avans veremez. Dolayısıyla bu kanun ile kamunun TCMB kaynaklarını kullanılmasının önüne geçilmişir. Ancak bu konuda şu şekilde bir eleşiri geirilebilir. Yukarıda da belirildiği üzere anormal durumlarda TCMB sisemin son kredi merci olarak Tasarruf Sigora Mevdua Fonuna kredi vermekle yükümlü kılınması kamuya kredi veya avans verilme imkânının am olarak kapaılmadığı için eleşirilebilir. Faka Türkiye gibi isikrarsızlıkların ve finansal piyasaların kırılganlığının yüksek olduğu bir ekonomide bu düzenleme TCMB enflasyon amacına zarar vermez. Çünkü kamu borçların ağır olduğu bir ekonomide sıkı para poliikası enflasyon hedefine ulaşılmayı engeller.(baydur ve Süslü, 4:5-6). Siyasal oorie ile para ooriesi arasında ilişkiler merkez bankasının başkanının aanmasına bakılarak oraya konulabilir. TCMB nin başkanın aanması bakanlar kurulu kararıyla olmakadır. TCMB başkanı 5 yıllık bir süre için aanır. Merkez bankalarının başkanlarının değişim sıklığı merkez bankasının poliik değişmelerden ekilenmediğini gösermekedir. Siyasal ikidarlar merkez bankasının başkanını değişirerek para poliikasını ekileyebilirler ancak yeni TCMB kanununa göre başkan doğrudan görevden alınamaz. TCMB nın başkanının aanması ve görevden alınması 5. ve 7. maddelerde düzenlemişir. TCMB başkanı 7. madde de belirilen haller de ve kanunun kendisine verdiği görevleri gerçekleşirilemediği akdirde bakanlar kurulu kararı ile görevden alınır. Dolayısıyla TCMB başkanları kanunun beliriği sınırların dışında bakanlar kurulu kararı ile direk olarak görevden alınamaz. 5 Nisan 1 de çıkan kanun incelenerek TCMB nin bağımsızlığını boyularını yasal olarak oraya koydukan sonra TCMB nin bağımsızlığının gelişimi Cukierman ın oluşurduğu endeksi yardımı ile hesaplanabilir (Berumen ve Neyapı, 1999). Bu endeks genel olarak merkez bankasının bağımsızlık endeksidir ki merkez bankasının bağımsızlığını büün boyuları ile ölçer. Burada kullanılan endeksi oluşuran emel başlıklar şöyle sıralanabilir: i) merkez bankasının başkanının aanması ii) merkez bankasının hedefleri iii) para poliikasının oluşurulması iv) kamuya borç verilip verilmediğine dayanarak TCMB nin bağımsızlığı ölçülecekir. Bu endeksin içinde 59 al değerlendirme unsuru bulunmakadır. Tablo 1: TCMB Bağımsızlığı Genel İndeksi Grup: Kanuni Değişiklikler Ağırlık(%) Al Tanımların Ağırlıkları Eşiir 3. Grubun Kakısı Grup Al Unsurların Kakıları Değişkenin Açıklaması: Başkanın kalması Görevde Derecesi Kasayısı TCMB ABM x>8 1 (.49) 8>x>6,75.75 (,3) X=5,5,5 3 Bu ağırlıkların belirlenmesi subjekifir, (Cukierman, 1994:374). 5
Yöneim ve Ekonomi 14/1 (7) 43-66 (,16)****,11 Grup: Poliikanın yürüülmesi (,8),8 X=4,5 x<4 Başkanı Kim Tayin Ediyor (.66) M.B Kurlu 1 1 Konsey,75 (,3) Meclis ve bakanlar,5.5 kurulu Başbakan,5 Ekonomi Bakanı Başkanın Görevden Alınma Koşulları 1-Koşul yok 1 (,5) -Poliik olmayan,83,83*.83 nedenler 3-MB kurul kararı,67 (%15) Al Tanımların Ağırlıkları Eşiir. 4-Kanuni bir kurum,5 kararı ile 5-Kayısız şarsız bir kurumun kararı 6-Poliik karardan,17 dolay- 7-Neden olmadan Para Poliikasını Kim Belirler? 1-MB kendisi 1 1 (,3) -MB hüküme ile,66,66 3-MB avsiye nieliğinde 4-Hüküme kendisi Hükümeim Emirleri ve Çaışmanın çözümü 1-MB en son ooriedir -Hüküme en son ooriedir. Her şeyi hüküme belirler (,5) 3-Çaışma olduğu akdirde MB yekilerinin dahil edildiği bir grup yön verir 4-Yasal (Hakim) kurum son ooriedir. 5- Yekili kurum son ooriedir. 6-Yekili kurum kayısız şarsız ooriedir MB Hükümein Büçesinin 1 1 1,8,6,4, 51
C.M. Baydur-B. Süslü / Avrupa Merkez Bankası ile TCMB nin Bağımsızlıklarının Karşılaşırılması ve Ekonomiye Ekileri Oluşurulmasında Akif Rol sahibidir. 1-Eve 1 () -Hayır MB Amaçları (%15) (.15),15 Borç vermenin Sınırlandırılması (,5),5 (,15) 1-Fiya isikrarı ek amaçır - Fiya isikrarının söylenmesi ek amaçır 3- Fiya isikrarı diğer amaçlar, fiya isikrara ile çaışma yok 4- Fiya isikrarı diğer amaçlarla çelişir 5-MB herhangi bir amaç belirlemez 6- Fiya isikrarı ek amaç değildir 1 1 1 (%15) İlerlemenin Sınırlandırılması (,15) 1- Hükümee verilen 1 1 1 borcun armasına engel olunuyor -İlerlemeye izin 66 veriliyor ancak sınırlandırılıyor 3- Hüküme limii değişirebiliyor 4- Limisiz (%1) APİ İşlemlerinin Sınırlandırılması 1- Hüküme borcun 1 armasına engel oluyor -İlerlemeye izin 66 veriliyor ancak sınırlandırılıyor 3- Hüküme limii değişirebiliyor 4- Limisiz () (%1) Borç vermeyi Kim Konrol Ediyor (,1) 1- MB konrol ediyor 1 1 1 -Kanunla Belirleniyor 3-Kanunlar, MB ve yekili kurumlar arafından Belirleniyor 4-Yekili kurum ek başına belirliyor (%5) Kimler Borç alıyor,8,6,4,,66 5
Yöneim ve Ekonomi 14/1 (7) 43-66 1-Sadece merkezi hüküme borç alıyor 1 (,5),5 -Merkezi ve yerel,66 yöneim (,4) 3-Kurumlar.33 Özel sekör borç alabiliyor (%1) Bir Limii var ise bu limiin ipi 1-Naki mikarı ile 1 1 1 - MB sermayesinin % 3-Hüküme gelirlerinin % 4-Hüküme harcamalarının %,66 Kredi Vadesi (,16) 1-6 ay ile 1 **1 1 sınırlanmışır -Mak 1 yıl,66 3-1 yıldan fazla 4-Yasal sınırlama yok Faiz Oranları Üzerindeki Kısılar (,16) 1-MB kredileri piyasa 1 1 1 faizinden - MB hükümei,66 verdiği kredi piyasadaki en düşük faizden daha az olamaz 3-Krediler belli bir avanı geçmez 4-Kredilerde herhangi bir sınır yok Birincil Piyasalara borç vermenin kredinin sınırlandırılması (,16) 1-MB 1. piyasadan hüküme ahvillerinin almasını sınırlı 1 ***1 1 - Sınırsız TOPLAM=,64 (,7) *TCMB Kanunu 8.Madde. ** TCMB, 1 günden daha fazla reeskon yapamaz, 91 günden fazla APİ yapamaz. *** Tamamen sınırlandırılmışır. **** Paranez içerisindeki değerler ABM nin değerleridir. Endeks değerinin hesaplanabilmesi için 4 Nisan 1 arihinde çıkarılan TCMB kanunu incelenmişir. TCMB kanunu ile endeks arasında bazı farklılıklar bulunmakadır. Bu farklılıkların raslandığı krierler yıldızla Tablo 1 de belirilmişir. 53
54 C.M. Baydur-B. Süslü / Avrupa Merkez Bankası ile TCMB nin Bağımsızlıklarının Karşılaşırılması ve Ekonomiye Ekileri TCMB nin bağımsızlığı ile ilgili yasal düzenlemeyi burada deaylıca vermemizin sebebi bu endekse giren unsurların rahalıkla anlaşılmasına yardımı olabilmesi içindir. Cukierman (1994) arafından Türkiye için geçmiş yıllara bağlı olarak hesaplanan endeks değerlerinin arafımızdan hesaplanan endeks değeriyle kıyaslanması, TCMB nın bağımsızlığını gelişimini ölçmede faydalı olacakır. Parasal oorie am bir bağımsızlığa sahip ise endeks 1 e eşiir. Bağımsızlığı yok ise endeks a eşi olur. Bu açıdan bakıldığında TCMB 198-1989 da yüzde 44 (Cukierman, 1995) olan bağımsızlık kasayısı 5 yılında yüzde 64 düzeylerine ulaşmışır. Bulunan bağımsızlık kasayılarının isaisikî olarak bir birinden farklı olup olmadığı oran esi ile sınanmışır. Hesaplanan değeri.4 ür 4. 4 Nisan 1 de çıkan TCMB yeni kanunu bağımsızlık açısından bir yenilik geirmemiş olarak ifade edilen H hipoezi reddedilmişir. Dolayısıyla ve 1 yılındaki krizden sonra TCMB bağımsızlığı armışır. Bu bağımsızlık arışının enflasyonla mücadele emede ve çıkıdaki arışa isikrar sağlamada TCMB nin geçmiş dönemlere göre daha büyük imkânlara sahip olduğu söylenebilir. Ancak Cukierman gelişirdiği endeks bir yasal bağımsızlık endeksidir. Ekonomik bağımsızlık açısından mali disiplin ve borçlanmadaki problemler TCMB nin bağımsızlığına zarar veren çevresel fakörler varlığını devam eirmekedir. Türkiye ekonomisinin dışa bağımlı olması ve açıklarını kısa vadeli kaynaklar ile finanse emesi para poliikasının bağımsızlığını sınırlandıran bir başka fakör olarak dikka çekmekedir (Öğremen, 4; Günaydın, 4; Özaay ve Sak, 1). yılındaki ekonomik krizlerden sonra sıkı maliye poliikası ile iç borç sokunun konrol alına alınması ve dalgalı kur ile sermaye harekelerinin oraya çıkaracağı şokların elimine edilmesi ile 1 yılından sonra TCMB nin bağımsızlığının daha da arığı söylenebilir(kansu, 6; Goldfajn ve Gupa, 3). TCMB için yapılan bu inceleme ABM için yapılması bu çalışma açısından bir zorunlulukur. B. Avrupa Merkez Bankası ve Bağımsızlığı Avrupa Merkez Bankasının (ABM) bağımsızlığı TCMB göre çok farklı bir sürecin sonucudur. ABM kurulması Avrupa nın siyasal ve ekonomik büünleşmesinin bir sonucudur. İkisadi olarak ifade edersek Avrupa nın parasal birliğinin nihai aşaması olarak bakılabilir. ABM emelleri Maasrich Krierleri ile aıldı. 1 Ocak arihinde de ek paraya geçilmesi ile süreç amamlanmışır. Üç aşamalı ve yakınlaşma krierleri ile deseklenen ek paraya geçiş sürecine ABM açısından bakılırsa, 1993-1995 yılları arasında Avrupa Ülkeleri Merkez 4 P P, Cukeirman 1 hes = = =, 4 P1 ( 1 P1 ) P (1 P ), 464 +, 34 + n n 59 endeksindeki üm merkez bankası bağımsızlık krierlerinin sayısıdır. ablo,.1 = 1. 3 ve ab = 1.6 lo,,5 H : 1 yılında kanunda yapılan değişiklik anlamsızdır H 1 : 1 yılında kanunda yapılan değişiklik anlamlıdır
Yöneim ve Ekonomi 14/1 (7) 43-66 Bankalarını düzenlediler, ABM kuruluncaya kadar bu bankalar fiya isikrarına odaklandılar, 1995 yılından iibaren Avrupa Birliğindeki ülkelerin merkez bankaları bağımsızlıklarını bırakma kararı aldılar, ABM oluşurmak için Avurupa Para Ensiüsü kuruldu (Sousa, 3: 3-6). Bu ensiü ABM nin al yapısını oluşurdu: i- ek para için prosüdür, ii- Euro nun fonksiyonlarını oluşurma, iiibankacılık sekörünü düzenleme, iv- ödemeler sisemini uyumlaşırma gibi önemli işlevler bu kurum arafından yerine geirilirken, ek para geçiş krierleri olan, enflasyon, büçe açığı v.b. krierleri bu kurum arafından oraya konmuşur. Tablo de gelişim süreci özelenmekedir. Tablo : Tek Paraya Geçiş Süreci 1998-1999 1999- Tek Para Sisemine Ülkelerin kaılım Payının Euro nun Yürürlüğe Girmesi Kaılacakların Belirlenmesi Belirlenmesi ABM Kurulması Euro için Para ve Döviz Kuru Bankacılık Düzenlemeleri Poliikalarının Belirlenmesi Euro nun Basılması İnerbank, Sermaye Piyasası, Döviz Kuru Piyasalarının Oluşurulması Ülkelerin Uyumu Vergi Düzenlemelerini Yapılması ABM bağımsızlığı, Cukierman endeksinden faydalanarak ölçülmüşür. Endeks değerinin hesaplanabilmesi için ABM mükesebaı incelenmişir. Bu mükesebaın ABM açısından bir özei aşağıda verilmekedir 1. Avrupa Merkez Bankası Mükesebaı Avrupa Merkez Bankası ve Avrupa Merkez Bankaları Sisemi (ABMS) kuruluş anlaşmasının 8. maddesinde espi edilen şarlarda anlaşılarak kurulmuşur. ABMS ve ABM bu anlaşmanın belirlediği çerçeveye uygun olarak faaliyelerini ve vazifelerini yerine geirir. Bu kuruluş anlaşmasının 17 maddesinin 1. fıkrasına göre ABMS ABM ve üye ülkelerin merkez bankalarından meydana gelir. Lüksemburg daki Para ensiüsü ABM dönüşecekir..avrupa Merkez Bankaları Sisemi (ABMS) nin Amaçları ve Görevleri Amaçları ve Görevleri Avrupa Kuruluş Anlaşmasının 15 maddesinin 1 fıkrasına göre ABMS nin öncelikli amacı fiya isikrarını esis emekir. Fiya isikrarı hedefine zarar geirmediği sürece ABMS opluluğun genel ekonomi poliikasını Kuruluş Anlaşmasının. maddesine göre belirlenmiş amaçlara yardım yapmak amacıyla desekler. ABMS kaynakları ekin bir şekilde kullanan serbes rekabe ve piyasa ekonomisi ile uyumlu hareke emek zorundadır, bu uyum Anlaşmanın 4. maddesinde belirilen emel ilkelere kapsamalıdır. Kuruluş Anlaşmasının 15 maddesinin. fıkrasına göre ABMS siseminin emel vazifeleri şunlardır, 1-Topluluğun para poliikasını espi emek ve yürümek. -Kur poliikası bu anlaşmanın 111. maddesine uygun bir şekilde gerçekleşirilir. 3-Üye devlelerin rezervleri muhafaza ve konrol emek. 4-Ödemeler siseminin pürüzsüz bir şekilde çalışmasını sağlamak. 55
56 C.M. Baydur-B. Süslü / Avrupa Merkez Bankası ile TCMB nin Bağımsızlıklarının Karşılaşırılması ve Ekonomiye Ekileri Kuruluş Anlaşmasının 15 maddesinin 3. fıkrasına göre yukarıdaki c şıkkında belirilen devle rezervlerine üye devlelerinin borç alacak işleri kesinlikle dahil değildir. Kuruluş Anlaşmasının 15 maddesinin 5. fıkrasına göre ABMS kredi ve finans kurumları üzerine konrol eme göreviyle yükümlü makamların iihaz eiği edbirlerinde pürüzsüz bir şekilde işlemesinden de sorumludur. 3.Avrupa Merkez Bankaları Sisemi (ABMS) nin Organizasyonu Anlaşmanın 18. maddesine göre ABMS nin vazifelerin gerçekleşirilmesinde ne ABM ne ülke merkez bankaları ne de hükümeler rol alamazlar. Avrupa merkez bankaları da kanunen belirlenen görevlerini de üye devlelerin hükümeleri, opluluk organları karışamazlar. ABMS ABM nın karar organı arafından yöneilir. Avrupa Merkez Bankası; Kuruluş Anlaşmasının 17 maddesinin. fıkrasına göre üzel bir kişilik olarak şekillenen ABM opluluğun her ülkesinde kanunla belirlenmiş hükümlere ve uygulama gücüne sahipir. ABM sabi döner sermayeye sahipir. ABM, ABMS Kuruluş Anlaşmasının 15. maddesinin.,3, ve 5 sorumlu olduğu vazifeleri bu fıkralara uygun olarak ya kendisi ya da diğer ülkelerin merkez bankalarıyla beraber icra edilmesinden sorumludur. ABM nin karar organları Kuruluş Anlaşmasının 17 maddesinin 3. fıkrasına göre ABM Kurulu ve idare meclisi (Müdürler Heyei) dir. Avrupa Merkez Bankası Kurulu; Kuruluş Anlaşmasının 11 maddesinin. fıkrasına göre Avrupa Merkez Bankası Kurulu (ABMK) ABM müdürler kurulu ile ulusal merkez bankaları başkanlarından oluşur. Avrupa ülkelerinin sayısı arması ile beraber merkez bankalarının başkanlarının oyları 15 ile sınırlandırılmış, bir roasyona bağlanmışır. Kararlar oy çokluğu ile (/3 den fazlası ile) alınmakadır. Her ülke merkez bankasının ABM sermayesine yapığı kakıya göre oy ağırlığı vardır. ABMK aldığı kararları kamuoyuna duyurmak zorundadır. Yılda 1 kere oplanır. ABMK aldığı kararlar avsiye kararlarıdır. Üyelerin bunları uymasını iseyebilir. Üye devleler bu isekleri yasal olarak düzenlerlerse kanun haline gelir. ABMK oybirliği ile aldığı karar ABM için emirdir. ABMK yasalarla kendine yüklenen görevleri yerine geirir. Topluluğun orak para poliikasını belirler. Buna uygun olarak ABMS merkez bankalarının yapması gerekenler hakkında karar alır ve alınan bu kararlar öncelikle olarak uygulanmak zorundadır. Avrupa Merkez Bankası Müdürler Kurulu (Direkorium); Kuruluş Anlaşmasının 11 maddesinin. fıkrasının a bendinde Müdürler heyei (Divan) bir başkan bir başkan yardımcısı ve 4 üyeden oluşur. Üyelerin asli işlerini yapması gerekir başka bir işle uğraşamazlar, ABMK da isisnai oy hakları vardır. Kuruluş Anlaşmasının 11 maddesinin. fıkrasının b bendine göre divanın üyeleri üye devle başkanları arafından ABMK ve Avrupa Parlamenosunun avsiyeleri dikkae alınarak ekonomi para ve banka alanlarında ecrübeli anınmış kişiler arasından seçilir. Sekiz yıllık bir süre için seçilirler. Üye ülkelerin vaandaşı olmak zorundadırlar. Vazifesinde başarısız olmuş ve ağır şuç işlemiş
Yöneim ve Ekonomi 14/1 (7) 43-66 divan üyesi (bunun içine başkan da abidir) ABMK ve Divan dilekçe vererek mahkeme kararı ile görevden uzaklaşırılabilir. ABM divanı ABMK belirlediği esaslara göre para poliikasını yürümek zorundadır. Divan ulusal merkez bankaların uymak zorunda olduğu emirler verir. Bundan başka ABMK oybirliği ile aldığı kararları Divan da uymak zorundadır. Bu karalara ulusal merkez bankaları da uymak zorundadır (Sousa, 1). Ulusal Merkez Bankalar; Kuruluş Anlaşmasının 19 maddesine göre her üye devle ABMS nin mevzuaı ile kendi merkez bankasının mevzuaını am bir uyum sağlamakla mükellefir. Ulusal merkez bankalarının yönemeliklerinde ilgili ülkenin merkez bankasının başlanın süresi en azından 5 yıl olmalıdır. Ulusal merkez bankasının başkanı ağır şu veya başarısızlık gösermediği sürece görevinden alınamaz. Başkan kanunun sözleşmenin belirlediği normları uymadığı akdirse dava edilebilir. Ulusal merkez bankası ABMS bir parçasıdır, ABM nin direkif ve yönemeliklerine göre hareke eder. ABMK ABM nin emir ve yönemeliklerinin uyum ve koordinasyonunu için gerekli düzenlemeleri yapar ulusal merkez bankalarından bilgi alep edebilir. Ulusal merkez bankaları ABM sının belirlediği görevlerden ayrı olarak diğer görevlerini gerçekleşirebilir. Bu görevler ABMK /3 oy çokluğu ile aldığı kararlar ile ABM görevleri ile bağlanılı olmayan görevlerdir. Bu ür vazifeler de ABMS için geçerli değildir. 4. Avrupa Merkez Bankası nın Görevleri ABM yılda 4 kere ABMS hakkında rapor yayınlamak zorundadır. ABMS siseminin hafalık bülenlerle ilan edilir. ABM Avrupa Birliğinin yöneim organlarına yıllık faaliyelerini anlaan, para finans siseminin geçen ve gelecek yıllarda oluşan ve oluşacak ekonomik durumlar hakkında bir sunum yapar. Makale konferans v.b. hizmeleri finansa eder. Bankno İhracı; Bankno ihracı ABMK nin onayı gereklidir. Banknoları ihraç eme işiyle ABM görevlendirilmişir. Bu banknolar ABM arafından ulusal merkez bankalarına verilir. Bu birlikeki yasal ödeme aracıdır. Açık Piyasa İşlemleri ve Krediler; ABMS ve ABM vazifelerini yerine geirebilmek için 1-Finansal piyasalarda faaliye göserir. Şöyle ki, opluluğun ve üçüncü ülkelerin para sisemlerinin aleplerine göre para kıymeli kâğı ve değerli meallerle ilgili olarak arih ve mikar açısından sınırlandırılmış veyahu geri alım anlaşması ile alıp saabilir veyahu ödünç verebilir. -Kredi işleri ve kredi kurumları ödünç için yeerli güvenliği sağlamak zorundadırlar. 3-ABM açık piyasa işlemleri ve ulusal merkez banklarının açık piyasa işlemleri için gerekli ilkleri espi eder. Asgari Rezerv Karşılığı; ABM para poliikasını gerçekleşirebilmek için özel kredi kurumları ABM ve ulusal merkez bankları hesaplarında belli bir oranda kaynağı bağlamak zorundadır. Bu oran ABMK arafından belirlenir. Yaırılmadığı zaman cezai müeyyideler uygulanır. Para diğer para poliikası araçlarını da ABMK avsiyesi üzerine kullanılabilir. 57
C.M. Baydur-B. Süslü / Avrupa Merkez Bankası ile TCMB nin Bağımsızlıklarının Karşılaşırılması ve Ekonomiye Ekileri Kamu Kurumlarıyla Olan İlişkiler; Kuruluş Anlaşmasının 11 maddesine göre ABM ve ulusal merkez bankalarıyla broç ve kredi ilişkisine girmeleri yasaklanmışır. Bu kuruluşlar opluluğun kuruluş ve organları merkezi bölgesel, yerel hükümeler ve diğer kamu kuruluşlarıdır. Kamu mülkiyeinde ama özel baka gibi çalışan kredi kurumları için bu madde geçerli değildir. Yukarıdaki ABM Kanununa dayanılarak ABM için Cukierman indeksi hesaplanmışır. Tablo 1 in son süununda da görüldüğü ABM nin bağımsızlık endeksi yüzde 7 bulunmuşur. Bu sonuç TCMB bağımsızlık endeksinden çok farklı değildir. Bu fark ABM nin başkanının görev süresinden ve TCMB nin TMSF sınırsız kredi açmasından kaynaklanmakadır. TCMB yasal bağımsızlık açısından ABM ile uyumlu bir yapısı bulunmakadır. TCMB yi zorlayan kamu borçlanma süreci ve ekonominin dışa bağımlılığının yüksek olmasıdır. Bu konudan dışa bağımlılık veya cari işlemler dengesindeki dengesizlik Türkiye nin AB ye enegre olması ile önemli ölçüde oradan kalkacakır. Bununla birlike kamu borçlanma sürecindeki düzelme devam emekedir. Dolayısıyla TCMB arihinin hiç bir döneminde olmadığı kadar ABMS enegre olmaya hazırdır. TCMB ve ABM fiya ve çıkı isikrarı üzerine olan ekiler basi isaisikî ve ekonomerik hesaplanmaya çalışılmışır. C. İsaisik ve Tesler TCMB Nisan 1 deki kanunla bağımsızlığı yeniden düzenlenmiş ve kuvvelendirilmişir. ABM ve Euro yılından beri işlemekedir. Bu arihler baz alınarak enflasyon, çıkı isikrar için varyans/sandar sapması hesaplamaları bu kısmın amacını oluşurmakadır. Böylelikle TCMB bağımsızlığının Türkiye Ekonomisine ve ABM nin Arupa Ekonomisine geirdikleri görülmeye çalışılacakır. TCMB bağımsızlığının enflasyon üzerine olan ekisi daha kapsamlı bir şekilde incelenmek isendiğinden aşağıdaki (14) nolu denklem asarlanmışır. Bu ür bir denklem asarlanmasının amacı merkez bankalarının güvenirliliğini ölçmekir. Enflasyonla mücadele başarılı bir merkez bankasına ikisadi birimler güvenecekleri için enflasyon beklenilerini oluşururken geçmiş enflasyonu dikkae almazlar. Merkez bankasının enflasyon hedefi ile uyumlu olarak enflasyon beklenilerini şekillendirirler. Tam güvenirliliği olan bir merkez bankası için C()= ve C(3)= olmalıdır 5. Dolayısıyla C() ve C(3) kasayıları isaisikî açıdan anlamlı ve ne kadar büyük ise merkez bankasının yeerince güvenilir olmadığı yani am olarak bağımsız olmadığı söylenebilir 6. Dolayısıyla merkez bankasının bağımsızlığı güçlendirildiğinde, geçmişe dönük enflasyon hedeflemesinin azalması gerekir. Bunu ölçmek için kukla değişken yönemi (14) nolu denklemde kullanılmışır. Yani TCMB bağımsızlığındaki gelişim (6) nolu 5 Buna benzer bir modeli Cukierman (1994) kullanmışır. π = π + π e * * c i * kasayısının olması fiili enflasyon π ile beklenilen enflasyonun π uarlı olduğunu göserir ki, bu durum mükemmel güvenirliliği göserir. 6 Denklemde C (1) kasayısı oralama enflasyonu gösermekedir. Çünkü denklemin maemaiksel ümidi alındığında orala enflasyon sabi erime eşiir. 58 e, c *
Yöneim ve Ekonomi 14/1 (7) 43-66 denklemdeki enflasyonis eğilimi veya oralama enflasyonu değişireceğinden, (14) nolu denklemin Kukla değişkeninin (KUK) kasayısı negaif olmalı ve sabi erimi azalmalıdır. Veriler aylık olarak DİE den alınmışır. Tükeici fiya endeksi (TÜFE) durağanlaşırılmış, opimum gecikme uzunluğu Schwarz Krieri dikkae alınarak hesaplanmışır. 16 nolu denklemle ilgili sonuçlar ablo 3 de verilmekedir. TUFE=C(1)+C()*TUFE(-1)+C(3)*TUFE(-)+C(4)*KUK + u (14) Tablo 3: TCMB nin Bağımsızlığı ve Enflasyon Bağımlı Değişken: TUFE Veriler: 1994:5 5:1 TUFE=C(1)+C()*TUFE(-1)+C(3)*TUFE(-)+C(4)*KUK Kasayı Sd. Haa -İsaisik Olasılık C(1) 3.851368.433366 8.88714. C().356413.63458 5.61654. C(3) -.13789.63983 -.15515.334 C(4) -1.65139.34388-4.86868. R.435878 Mean dependen var 4.146791 Düzelilmiş R.48 S.D. dependen var.38148 S.E. of regression 1.55199 Akaike Bilgi Krieri 3.751935 Kalını Kareleri 6.1161 Schwarz Krieri 3.8494 Max Olabilirlilik -6.184 F-İsaisiği 7.81599 Durbin-Wason İs. 1.449757 Olasıslık (F-İsaisiği). Tablo 3 e göre 14 nolu regresyon denklemi F=7.81 > F.1 (k-1, n-k) = 3.95 olduğu için isaisiki açıdan anlamlıdır. k=4-1 ve n:17 iken d U =1.66 < d=1.44< 4-d L =.47 olduğu için, ne aynı, nede ers yönlü hipoezi re edilmez yani ookorelasyon yokur. Eğilim kasayıları C() ve C(3) eslerine göre ve p değerine göre %5 anlam düzeyinde isaisiki açıdan anlamlıdır. Her iki kasayının anlamlı olmasının ikisadi açıdan değeri TCMB nin henüz ikisadi birimler arafından am güvenilmediğini ve Türkiye deki ikisadi birimlerin adapif enflasyon beklenisine sahip olduğunu göserir 7. Ama kukla değişkenin olmama olasılığını göseren p değeri on binde sıfıra eşi bir olasılık değeri almışken reddemeyiz. Yani kukla değişkeninin kasayısı negaif ve isaisikî açıdan anlamlıdır. Oralama enflasyonun göseren C(1) kasayısı 3.8 iken TCMB nin bağımsızlığı güçlendirildiken sonra oralama enflasyon eğilimi 1.65 puan azalmakadır. Dolayısıyla TCMB nin bağımsızlığı ikisadi birimlerin enflasyonu algılama biçimlerini de değişirmekedir. Buda merkez bankasının bağımsızlığının armasının enflasyon ile mücadeleyi kolaylaşırdığı ezini doğrulamakadır. 7 Adapif beklenilerin varlığı TCMB nin halen am bir güvenirliliğe sahip olmadığını göserir. 59
C.M. Baydur-B. Süslü / Avrupa Merkez Bankası ile TCMB nin Bağımsızlıklarının Karşılaşırılması ve Ekonomiye Ekileri Bununla birlike eoride de göserildiği gibi fiya isikrarı çıkıda da isikrar sağlamalıdır. Tablo 4 de görüldüğü gibi çıkıdaki dalgalanmanın boyuu 1994 yılları arasında yüzde 13 iken yılından sonra yüzde 6,6 ya düşmüşür. Kısaca TCMB nin bağımsızlığındaki arış, çıkı arış hızını arırmış, çıkıdaki isikrarsızlığı da azalmışır. Eğer büyüme açısından isikrara bir birini akip eden üç yıllık bir büyüme süreci olarak anımlanırsa 8, Tablo 4 e göre Türkiye büyümede isikrarı yakalamışır. Tablo 4: Çıkıda ve Enflasyonda (TÜFE) İsikrar (Krizler Hariç) 1994- Sandar Sapma 1994- Oralaması -4 Sandar Sapma -5 Oralaması Enflasyon 57.9 8 17.8 7.7 GSMH (1=1987) 13.4 7.5 6.6 9.5 KAYNAK: Yazarlarca hesaplanmışır. Tablo 5: ABM ve Avrupa da Çıkı da ve Enflasyonda (TÜFE) İsikrar 1994- Sandar 1994- Oralaması -4 Sandar -5 Oralaması Sapma Sapma Enflasyon.4 1.57.51.1 GSMH (1=1987).63.75,74 1.79 KAYNAK: Yazarlarca hesaplanmışır. Tablo 5 den de görülüğü üzere Avrupa Birliği Türkiye ye göre çok daha küçük dalgalanma boyuuna sahip olduğu görülmekedir. Ancak ABM kurulmasından sonra Avrupa da çıkıdaki ve enflasyondaki dalgalanma boyuu yükselmişir. Bu sonuça Avrupa nın yapısal sorunlarına bağlanabilir. Bu kadar büyük ve farklı ekonomilerden oluşan bir ekonomide isikrarı sağlamak ABM için zor bir görevdir. II. Araşırma Bulguları ve Sonuç Alesina ve Gai arafından gelişirilen Rogoff çu çerçeveye göre enflasyonla mücadele ve isikrar için para poliikasının bağımsız bir emsilciye bırakılması gerekiği belirilmekedir. Bağımsız bir para poliikası emsilcisi enflasyonla mücadelede başarılı olacakır. Ancak sadece enflasyonla mücadele ile görevlendirilen bağımsız bir para ooriesi Rogoff çu modele göre çıkıdaki isikrarsızlığı arıracakır. Oraya konan bu eorik çıkarsamaları Türkiye için oraya konulursa, TCMB nin 198-1989 da yüzde 44 olan bağımsızlık kasayısı 4 yılında yüzde 64 lere ulaşmışır. TCMB nin bağımsızlığındaki arış Türkiye de hem enflasyonun düşmesine hem de çıkıda enflasyonda isikrara yol açmışır. Son ouz yıldır kronik yüksek enflasyon yaşayan Türkiye 1 yılındaki krizden sonra aldığı yapısal edbirler ile enflasyonu yüzde 7 lere kadar düşürmüş, ekonomi düzenli bir büyüme sürecine girmişir. 8 Bu ür bir isikrar anımı Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı nda kullanılmışır. 6
Yöneim ve Ekonomi 14/1 (7) 43-66 ABM için hesaplanan bağımsızlık kasayısı % 7 dir. TCMB ile ABM arasındaki bağımsızlık kasayıları arasındaki farkın az olması TCMB nin yasal açıdan ABM ile neredeyse am bir uyum içinde olduğunu gösermekedir. Haa ABM için Avrupa ekonomisinin yapısal özelliklerinden dolayı giderek esnekliğini yiirdiği söylenebilir. Çıkı arış hızındaki düşüş enflasyondaki arma ve sandar sapmaların yılı öncesine göre arması bu yorumu deseklemekedir. Dolayısıyla ABM nin bağımsızlığı Türkiye ekonomisinin aksine fiyalarda ve çıkıda isikrarı azalmamış arırmışır. Bunu daha çok Avrupa Birliği nin birçok ülke arafından kurulmuş olmasına ve işgücünün esnek olmayışına bağlayabiliriz. KAYNAKÇA Alesina A., ve R. Gai, (1995) How Independen Should The Cenral Bank Be?: Indepen Cenral Banks: Low Inflaion a No Cos?, American Economic Review, 85/, pp.196-. Alesina A., ve L. Summers. (1993) Cenral Bank Indepence and Macro Economic Performance: Some Comparaive Evidence, Journal of Money And Banking, pp.151-16. Baydur, C. M. ve B. Süslü. () Anchors in Implemenaion of Moneary Policies in Turkey in 199,s, ISE Review, Vol:6 No: 1, pp-37-87. Baydur, C. M. ve B. Süslü. (4) Ekonomik Büünleşme Olarak Parasal Birlik: AB ve Türkiye, Ed: Turgay Uzun ve Serap Özen, Avrupa Sürecinde Türkiye, Ankara: Seçkin Kiapevi. Berumen, H., ve B. Neyapı,(1999) Türkiye Cumhuriyei Merkez Bankası ne Kadar Bağımsız?, İşleme ve Finans, ss.-33. Blinder, A. (1999) Cenral Bank Credibiliy? Why Do We Care? How Do We Buil İ?, NBER, No.w7161. Cukierman, A. (1994) Cenral Bank Sraegy, Credibiliy, and Independence: Theory and Evidence,CABMridge: The MIT Press. 55, Cukierman, A., Miller G, Neyapi B., (), Cenral Bank Reform, Liberalizaion and Inflaiın in Transiion Economics, Journal of Moneary Economics, Vol.49. Hayo, B., (1997) Inflaion Culure, Cenral Indepence and Price Sabiliy, European Journal of Poliical Economy vol:14, pp.41-63. Goldfajn, I. And Gupa, P. () Overshooing and reversals: The Role of Moneary Policy, hp://www.bcenral.cl/ esp/espub/esudios/bancacenral/pdf/79_3goldgup.pdf 6.4.7) Günaydın, İhsan, (6), Büçe Açıkları Enflasyonis midir Türkiye Üzerine Bir İnceleme, Dokuz Eylül Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü Dergisi, Cil 6, Sayı:1. Kansu, Aydan. (6), Döviz Kuru Sisemleri, Döviz Krizleri ve Döviz Kuru Sisemleri, İsanbul: Güncel Yayıncılık,. Basım, Kissmer, F., Wagner, H., (1998), Cenral Bank Independence and Macroeconomic Performance a Survey of he Evidence, Fern Universia Hagen Diskussionsbeirag Nr.55, pp:1-51. Jacome Luis, F. Vazquez, (5), Any Link Beween Legal and Inflaion Evidence for Lain America and Caribean, IMF Working Paper, WP 5/75 Lohmann, Susanne. (199), Opimal Commimen in Moneary Policy: Credibiliy versus Felxibiliy, American Economic Review, Vol. 8. Newbold, P. () İsaisiğe Giriş, Çev: Ü. Şenesen, İsanbul: Lieraür Yayınları. Öğremen, Eren, (4), Enflasyon Hedeflemesi: Uygulama Özellikleri www.cmb. gov.r/ yeni/ evds /yayin /kiaplar/ Enflasyon Hedeflemesi.pdf, (1/5/7) Özaay, F. And G., Sak, (), Banking Secro Fragiliy and Türkey s -1 Financial Crieses, Brookings Trade Forum. Persson, T., ve G. Tabellini. (199), Macroeconomic Policy, Credibiliy and Policies, New-York: Hardward Economic Publishers. Pollard, P. S, (1993) Cenral Bank Independence and Economic Performance Review (Federal Reserve Bank of Sain Louis),Vol.75,Issue4 61
C.M. Baydur-B. Süslü / Avrupa Merkez Bankası ile TCMB nin Bağımsızlıklarının Karşılaşırılması ve Ekonomiye Ekileri Pras, H. M.,(1996) Commimen raher han independence: An insiuional design for reducing he inflaionary bias, Vol. 49 Issue 3, 9p. Rogoff, K. (1985), The Opimal Degree of Commimen o an Inermediae Moneary Targe, Quarely Journal of Economics, pp.1169-1189. Samuel G., (1994), John Ralws: Bir Adale Kuramı, Çev: Serap Can, Çağdaş Siyase Felsefecileri, Remzi Kiapevi, ss.67-81. Sims, C., (3), Fiscal Aspec of Cenral Bank Independence, Princeon Press, 3. Sousa, Hugo, (3), The ECB and Moneary Policy, Groupmen Deudes e De Recherces Policy Paper, No.3 Schluz, C., (1996), Announcemens and Credibiliy of Moneary Policy, Oxford Economic Paper, 48,5, pp:675-679. Sousa, Pedro A.B, (1), Independen and Accounable Cenral Banks and he European Cenral Bank European Inegraion Online Papers, Vol. 5, No:9 Walsh, Carl. (5), Opimal Conracs for Cenral Bankers, American Economic Review, Vol.85 www.cmb.gov.r., Beşinci Niye Mekubu, Mayıs 1. www.cmb.gov.r., TCMB Kanunu, Nisan 1 www.cmb.gov.r/para Poliikası Raporu, 4 www.ecb.in/porokoll Grup: Kanuni Değişiklikler Tablo 1: TCMB Bağımsızlığı Genel İndeksi Ağırlık(%) Al Tanımların Ağırlıkları Eşiir 9. Grubun Kakısı Grup Al Unsurların Kakıları (,16)****,11 Değişkenin Açıklaması: Başkanın Görevde kalması Derecesi Kasayısı TCMB ABM x>8 1 (.49) 8>x>6,75.75 (,3) X=5,5,5 X=4,5 x<4 Başkanı Kim Tayin Ediyor (.66) M.B Kurlu 1 1 Konsey,75 (,3) Meclis ve,5.5 bakanlar kurulu Başbakan,5 Ekonomi Bakanı Başkanın Görevden Alınma Koşulları 1-Koşul yok 1 (,5) -Poliik olmayan,83,83*.83 nedenler 9 Bu ağırlıkların belirlenmesi subjekifir, (Cukierman, 1994:374). 6