Çocuk Dergisi 11(3):108-113, 2011 doi:10.5222/j.child.2011.108 Kliik Araştırma Sivas İl Merkezide Dokuz-O Altı Yaş Grubu Çocuklarda Kızamık, Kızamıkçık ve Kabakulak Seroprevalasıı Araştırılması Sibel Çelik *, Nurullah Çelik *, Asım Gülteki *, Fadime Okur YÜKSEL *, Sema Kara *, Füsu Dilara İçağasıoğlu *, Ömer Cevit * Sivas İl Merkezide Dokuz-O Altı Yaş Grubu Çocuklarda Kızamık, Kızamıkçık ve Kabakulak Seroprevalasıı Araştırılması Amaç: Aşı ile öleebilir hastalıkları seroprevalasıı belirlemesi immüizasyo programlarıı değerledirilmeside oldukça öemlidir. Bu çalışmaı amacı, Sivas ta adolesa popülasyoda, yaşa spesifik kızamık, kızamıkçık ve kabakulak (KKK) seroprevalasıı belirlemek ve buu etkileye risk faktörlerii taımlamaktır. Yötemler: Bu çalışma, Şubat 2006 ile şubat 2007 tarihleri arasıda Sivas il merkezide, yaşları 9-16 arası değişe 401 okul çağı çocuğu ile yapılmıştır. Bu çocukları 205 (% 51.1) i erkek, 196 (% 48.4) sı kızdı. Her bir katılımcı içi aket dolduruldu ve kızamık, kızamıkçık ve kabakulak içi IgG atikor titresi katitatif olarak Ezim-Lıked İmmuosorbet Assay (ELİSA) yötemi ile çalışıldı. Bulgular: Dokuz-16 yaş grubu çocuklarda kızamık, kızamıkçık ve kabakulak seroprevalası sırası ile % 82,5, % 85.5 ve % 72,5 olarak buludu. Seropozitiflik oraıı yaş, cisiyet, ae ve babaı eğitim durumu, sosyoekoomik durum, evde yaşaya kişi sayısı, kout tipi ve kreşe gidip gitmeme durumu etkilemiyordu. Souç: Bu seroprevalas çalışması kızamık, kızamıkçık ve kabakulak aşılarıı ruti aşı takvimide yer alması ve rapel doz gerekliliği vurgulamaktadır. Aahtar kelimeler: Aşı, KKK, seroprevalas Çocuk Dergisi 2011; 11(3):108-113 Prevalece of Age-Spesific Measles, Mumps ad Rubella i School Childre Aged Betwee 9-16 Years i Sivas Objective: Determiatio of seroprevalece of vaccieprevetable diseases is great of value to assess immuizatio programmes. The aim of this study was to determie the prevalece of age-specific measles, mumps ad rubella (MMR) i adolescet populatıo of Sivas as well as the factors affectig the seroprevalece. Methods: This cross-sectioal populatio-based study was carried out o for hudred ad oe school childre aged betwee 9-16 years betwee February 2006 ad February 2007. There were 205 (51.1 %) boys ad 196 (48.4 %) girls. For each participat, a questıoaire was completed ad measles, mumps, rubella-spesific IgG atibodies were screeed quatitatively by Ezyme-Lıked Immuosorbet Assay (ELISA). Results: The seroprevalece of measles, mumps ad rubella i the 9-16 year-old childre, was foud to be 82.5 %, 72.5 % ad 85.5 %, respectively. Seropositivity levels were ot iflueced by age, sex, pateral educatıo levels, socioecoomic level, umber of sibligs ad previous history of attedace to kidergarte. Coclusio: This seroprevalece study emphasizes the ecessity of improvig MMR vacciatio strategies. Key words: MMR, seroprevalece, vaccie J Child 2011; 11(3):108-113 GİRİŞ Bulaşıcı hastalıklara karşı aşılamak her çocuğu hakkıdır. Çocukları aşılaması maliyet yararlılık Alıdığı tarih: 06.08.2011 Kabul tarihi: 14.12.2011 * Cumhuriyet Üiversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Aabilim Dalı Yazışma adresi: Dr. Nurullah Çelik, Gazi Üiversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Edokriolojisi, Beşevler, Akara e-posta: celikurullah@hotmail.com oraı e düşük ola koruyucu hekimlik uygulamasıdır (1). Kızamık, kızamıkçık ve kabakulak (KKK) hastalıkları çocukluk çağıda ve ileri yaşlarda öemli sağlık sorularıa ede olduğuda, bu hastalıkları eradikasyou içi düyada ve ülkemizde yei görüşler ve aşılama stratejileri geliştirilmektedir. Temmuz 2006 tarihide itibare aşı takvimideki kızamık aşısı yerie KKK uygulamaya başlamıştır. Güümüzde artık uygulama 12. ay ve ilköğretim birici sııfta olmak üzere iki doz olarak KKK aşısı şeklide devam etmektedir. 108
S. Çelik ve ark., Sivas İl Merkezide Dokuz-O Altı Yaş Grubu Çocuklarda Kızamık, Kızamıkçık ve Kabakulak Seroprevalasıı Araştırılması Bu çalışmaı amacı Sivas ta yaşaya adolesa popülasyou yaşa spesifik kızamık, kızamıkçık ve kabakulak seroprevalasıı taımlayarak hem ülkemizde yapıla bezer çalışmalar ve hem de diğer ülkelerdeki çalışmalarla karşılaştırmalar yapmaktır. Böylece ülkemizde heüz ruti uygulamaya gire KKK aşısıı gerekliliği tartışılacak ve daha sora ki tarihlerde aşılamış popülasyoda yapılacak bezer çalışmalarla KKK aşısıı etkiliğii değerledirilmesie olaak sağlaacaktır. GEREÇ ve YÖNTEM Çalışma Şubat 2006 ile Şubat 2007 tarihleri arasıda Sivas il merkezide yürütüldü. Kayak popülasyo Cumhuriyet Üiversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Aabilim Dalı Geel Pediatri Polikliiği e başvura yaşları 9-16 yıl arası değişe ve daha öce KKK aşısı yapılmamış ilköğretim çağı çocuklarıdır. Sivas il merkezide yaşaya 9-16 yaş arası adolesa çocuk sayısı ilgili resmi kuruluşlarda öğreilerek (44 017) çalışmaya alıacak miimum vaka sayısı sistematik örekleme yötemi ile 401 olarak hesaplamıştır (2). Ülkemizde uygulamakta ola ruti aşı programı edei ile çalışmamıza katıla öğrecileri tamamı e az 1 doz kızamık aşısı olmuş kabul edildi. Katılımcıları bazı sosyodemografik özelliklerii sorgulaya bir aket formu düzeledi. Yaşları 9-16 yıl arası değişe, Cumhuriyet Üiversitesi Tıp fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Aabilim Dalı Geel Pediatri Polikliiği e başvura hastaları ailelerie çalışma hakkıda bilgi verilerek izi alıdı, aket formu araştırmacı tarafıda dolduruldu. Katılımcılarda asepsi ve atisepsiye dikkat edilerek steril bir ejektörle 4 ml veöz ka alıdı, kalar 30 dk. içide Cumhuriyet Üiversitesi Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji Laboratuvarı a iletildi ve serumu ayrılarak çalışma yapılıcaya kadar 2-8 C de sakladı. Kızamık IgM ve IgG (Vircell Measles ELİSA IgM/ IgG, İspaya), Kızamıkçık IgM (Bioelisa Kızamıkçık IgM, immuocapture, İspaya) ve IgG (Bioelisa Kızamıkçık IgG), Kabakulak IgM ve IgG (Vircell Mumps ELİSA IgM/IgG, İspaya) atikorları Ezim- Lıked İmmuosorbet Assay (ELİSA) yötemi ile çalışıldı. Sivas taki mahalleleri gelişmişlik düzeyie göre ayıra bir çalışma esas alıarak (3) çalışmaya katıla öğrecileri sosyoekoomik durumu iyi, orta ve kötü olmak üzere 3 gruba ayrıldı. Bu çalışma içi T.C. Cumhuriyet Üiversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurul Başkalığı da 04-12-2007 tarih ve 2007-10/1 olu kararı ile izi alıdı. İstatistiksel Aaliz: Çalışmamızda istatistiksel değerledirmede veriler bilgisayara SPSS (Statistical package for the social sciece) 12.0 programı kullaılarak kaydedildi. Souçlarda bağımsız iki gruba ait oraları karşılaştırıke ki-kare testi, bağımsız iki gruba ait ortalamaları karşılaştırırke Studet t-testi kullaıldı. Verilerimiz Ortalama±Stadart sapma şeklide verildi. İstatistiksel olarak p<0,05 alamlı kabul edildi. BULGULAR Çalışmaya alıa 401 çocuğu miimum yaşı 9, maksimum yaşı 16 ve yaş ortalaması 12.83±1 idi. Bu bireyleri 196 sı (% 48.4) kız, 205 i (% 51.1) erkekti. Çalışmaya katıla öğrecileri 127 si (% 31.7) iyi, 129 u (% 32.1) orta ve 145 i (% 36.2) kötü sosyoekoomik düzeye sahipti. Tablo 1 de çalışmaya alıa öğrecileri yaşa ve cisiyete göre dağılımı verilmektedir. Tablo 1. Araştırmaya katıla öğrecileri yaş ve cisiyetlerie göre dağılımı. Yaş 9-11 12-14 15-16 Toplam Tablo 2. Araştırmaya katıla öğrecileri yaşlara göre IgG atikor titreleri. Yaş 9-11 12-14 15-16 71 84 41 196 Kızamık IgG x±s Kız 122 17.77±9.73 156 18.60±9.57 84 18.75±8.19 F=0.35 p=0,701 P>0.05 % 55.9 48.3 41.0 48.4 Kızamıkçık IgG 56 90 59 205 x±s Erkek (x²=5.01 p=0.081 P>0.05) 115 10.57±61.1 113 47.41±121.7 78 27.53±79.2 F=5.05 p=0,007 P<0.05 % 44.1 51.7 59.0 51.1 Kabakulak IgG 118 155 83 Toplam 127 174 100 401 x±s 13.75±8.37 14.86±7.55 15.71±6.97 F=1,64 p=0,194 P>0.05 109
Çocuk Dergisi 11(3):108-113, 2011 Tablo 3. Kızamık, kızamıkçık ve kabakulak içi bağışıklık durumuu etkileyebilecek sosyodemografik özellikler. Kızamık Kızamıkçık Kabakulak % Ŧ p % Ŧ p % Ŧ p Baba öğreim durumu OYD*-OY**-ilkokul Ortaokul-lise Yüksek okul Ae öğreim durumu OYD-OY-ilkokul Ortaokul-lise Yüksek okul Sosyoekoomik durum İyi Orta Kötü Kout tipi Gece kodu Apartma Müstakil Evde yaşaya kişi sayısı 4 >4 Kreşe gidip gitmeme durumu Gitti Gitmedi 151 138 42 253 68 10 120 109 102 70 165 92 107 224 28 303 81.2 85.2 79.2 82.7 86.1 62.5 82.2 84.5 80.3 82.4 83.8 80.7 81.1 83.9 80 82,8 0.491 0.076 0.676 0.79 0.584 0,678 165 139 44 261 68 14 124 112 107 72 171 96 113 230 30 313 87.6 84.5 81.2 85.2 86.1 87.5 85.5 86.8 84.2 84.7 86.8 84.2 85.6 85.5 85,7 19,6 0.93 1.0 0.589 0.88 0.829 0,99 130 122 39 219 61 11 100 99 92 57 149 81 89 202 25 266 69.9 69.9 73.6 71.7 77.2 68.8 69.0 76.7 72.4 67.1 85.6 81.1 67.4 75.1 71,4 72,7 0.520 0.565 0.354 0.309 0.106 0,874 Ŧ Bağışık (IgG atikoru pozitif) vakaları yüzdesidir. * OYD: Okur-yazar değil, ** OY: okur-yazar Çalışmaya katıla öğrecileri kızamık içi bağışıklık durumu; Kız öğrecilerde % 82.7 erkek öğrecilerde % 82.4 ortalama % 82,5 idi. Kızamıkçık içi bakıldığıda sırası ile, % 85.2, % 85.8, % 85,5, kabakulak içi bakıldığıda sırası ile, % 71.4, % 73.7, % 72,5 idi. Kızamık, kızamıkçık ve kabakulak içi bağışıklık durumu yaş ve cisiyet açısıda öemsiz bulumuştur. Çalışmaya katıla öğrecileri IgG atikor titreleri yaş gruplarıa göre Tablo 2 de verildi. Kabakulak ve Kızamık içi tüm yaş grupları arasıda IgG atikor titreleri bakımıda farlılık öemsizke, kızamıkçık içi 9-11 ve 12-14 yaşları arasıda farklılık buluurke diğerleri arasıda fark öemsiz buludu. Ae ya da babaı öğreim durumu, çalışmaya katıla öğrecileri sosyoekoomik durumu, kout tipi, evde yaşaya kişi sayısı, öğrecileri kreşe gidip gitmeme durumu ile bağışıklık durumu arasıda istatistiksel olarak alamlı bir farklılık buluamamıştır (Tablo 3). TARTIŞMA Çalışmamızda kızamık içi seropozitiflik oraı % 82,5, kız öğrecilerde % 82.7, erkek öğrecilerde % 82.4 olarak bulumuştur. Cisiyetler arası fark öemsiz olarak bulumuştur. Ayrıca yaş, sosyoekoomik durum, ae ve babaı eğitim durumu, evde yaşaya kişi sayısı, kout tipi, kreşe gidip gitmeme durumu ve aile tipie göre bağışıklık durumua bakıldığıda fark istatistiksel olarak alamsızdı. Kara ve ark. (4) yaptıkları çalışmada, 8 ilde 30 yaş altı populasyoda kızamık seropozitiflik oraıı % 59.6 olarak bulumuş, 11-15 yaş arasıda bu ora % 55.1 olarak tespit edilmiştir. Ülkemizde yapıla bu geiş kapsamlı çalışmada illere göre dağılım şöyle idi: Adaa % 41.1, Akara % 71.2, Diyarbakır % 62.7, Erzurum % 59.1, Samsu % 61.6, Trabzo % 68.5, İzmir % 30.4. Çalışmamızla karşılaştırıldığıda, bu çalışmadaki kızamık seropozitiflik oraı oldukça düşük görülmektedir (% 82,5-% 59.6). Bu fark Sağlık Bakalığı tarafıda ülkemizde yürütüle Kızamık Elimiasyo Programı çerçeveside yapıla çalışmalarla açıklaabilir: Bu çalışma kapsamıda 2003-2006 döemide 18.5 milyo 15 yaş altı çocuğumuza ek bir doz Kızamık aşısı uygulaarak % 96,2 aşılama oraıa ulaşılmıştır. Kara ve ark. ı (4) 1998 yılıda yaptıkları çalışmada aşılama oraı % 62-87 idi. Ayrıca çalışmalarda kullaıla yötemleri farklı oluşu da (ELİSA-Hemaglütii İhibisyo Testi) seropozitiflik oralarıdaki farklılığa katkıda bulu- 110
S. Çelik ve ark., Sivas İl Merkezide Dokuz-O Altı Yaş Grubu Çocuklarda Kızamık, Kızamıkçık ve Kabakulak Seroprevalasıı Araştırılması muş olabilir. Her iki çalışmada da cisiyetler arası fark öemsiz bulumuştur. Egeme ve ark. (5) İzmir de yaptıkları çalışmada, kızamık seropozitiflik oraıı % 91,6 olarak bulmuştur. Bu çalışmada cisiyet ve sosyoekoomik durum ile seropozitiflik arasıda alamlı ilişki buluamazke yaşla bağışıklık durumu arasıda alamlı ilişki bulumuştur. Çalışmamızla karşılaştırıldığıda sosyoekoomik durum ve cisiyetle seropozitiflik arasıda alamlı ilişki buluamaması paralellik göstermektedir. Bu çalışmada yaş grupları arasıda farklı seropozitiflik oraları kızamık aşı sayısıa bağlı olabilir, çükü 1-4 yaşta kızamık içi daha düşük seropozitiflik oraı bulumuştur ki bu yaş grubudaki çocuklar bir kez aşılamıştır. İra da 5-25 yaş arası daha öce aşılamış popülasyoda bakıla kızamık IgG atikor pozitifliği oraı % 54.76 olarak bulumuştur (6). Brezilya da yapıla bir çalışmada, 9-15 yaş arası seropozitif oraı % 44 ike, Poloya da % 96 olarak tespit edilmiştir (7). Çocukluk çağıı hafif seyirli viral bir ifeksiyou ola kızamıkçık Kojeital Kızamıkçık Sedromu (KKS) a yol açabilmesi edei ile özel bir öem taşımaktadır. Kızamıkçık gebelik döemide geçirilirse düşük doğum ağırlığı, prematürite ve bir dizi kojeital aomaliye (Katarakt, kojeital kap hastalığı, sağırlık vb.) ede olabilir. Bua ek olarak iutero efekte ola bazı çocuklar doğumda sora aylarca virusu yaymaya devam edebilir. Bu edele kızamıkçık bağışıklama programıı asıl amacı KKS u ölemesidir (8). Birçok farklı ülkede yürütüle serolojik sürveyası souçlarıa göre kızamıkçık tüm düyada yaygı bir ifeksiyodur. İfeksiyou ortaya çıkma yaşı bölgede bölgeye değişmektedir. Çocukluk çağıdaki ifeksiyoları çoğu asemptomatik olduğuda fark edilmez ve taı almaz (9). Çalışmamızda aşılamamış populasyoda kızamıkçık seropozitiflik oraı % 85,5 olarak tespit edilmiştir. Bu ora kızlarda % 85.2, erkeklerde % 85.8 olup, cisiyetler arası fark alamsız buludu. Ayrıca yaş, sosyoekoomik durum, ae ve babaı eğitim durumu, evde yaşaya kişi sayısı, kout tipi, kreşe gidip gitmeme durumu ve aile tipie göre bağışıklık durumua bakıldığıda fark istatistiksel olarak alamsızdı. Ülkemizde farklı yaş gruplarıda kızamıkçık seropozitiflik oraları araştırılmıştır; Yalçı ve ark. (10) % 92.7, Söyletir ve ark. (11) ise 17-40 yaş grubuda % 90,5, Akşit ve ark. (12) 15-29 yaş grubuda % 86.0, Kocabeyoğlu ve ark. (13) 17-20 yaş grubuda % 86.2, Rota ve ark. (14) 15-40 yaş grubuda % 85.0 olarak bulmuştur. Çalışmamızda tespit ettiğimiz % 14.8 kızamıkçık seroegatifliği ülkemizde yapıla diğer çalışmalarla paralellik göstermektedir. Duyarlı doğurgalık çağıdaki kadıları gebelikleri döemide kızamıkçık ifeksiyoua yakalamaları durumuda KKS lu bebekler doğurabilecekleri göz öüde buludurulursa ülkemizde 1 Temmuz 2006 tarihide itibare uygulamaya gire KKK aşısıı öemi alaşılmaktadır. Düyada özellikle gelişmiş ülkelerde so 20-25 yıldır kızamıkçık aşısı ruti olarak uyguladığıda dolayı ülkemizle karşılatırma yapmak olaaksızdır. Acak, aşılama öcesi yapıla çalışmalara bakıldığıda % 80-90 arası bir seropozitiflik gösterdiği görülmektedir (15-17). Yalçı ve ark. (10) yaptıkları çalışmada, 10-17 yaş grubuda 229 öğrecide kızamıkçık seropozitivitesi % 92.7 olarak bulmuştur. Bu çalışmada bizim çalışmamızla paralel olarak, kızamıkçık seropozitifliği ile cisiyet, baba öğreim durumu, ae öğreim durumu, sosyoekoomik durum, kout tipi, evde yaşaya kişi sayısı, kardeş sayısı, daha öcede kreşe gitme durumua göre bir fark saptamamıştır. Çalışmamızda cisiyete göre kızamıkçık bağışıklık durumuu icelediğimizde; erkek öğrecilerde bu ora % 85.8, kızlarda ise % 85.2 olup, arada alamlı bir farklılık buluamamıştır. Yapıla bir çok çalışmada da, çalışmamıza bezer souçlar elde edilmiştir. Akşit ve ark. (12) 20 yaş altıdaki kişilerde cisiyete göre seropozitiflik açısıda bir fark saptamamışke, 20-29 yaş grubudaki kadılarda seropozitiflik oraıı ayı yaş grubudaki erkeklerde alamlı düzeyde düşük bulmuştur. Bu durumu, 20-29 yaş grubudaki erkekleri ev dışıda kadılarda daha çok zama geçirmeleri ve kalabalık çalışma koşullarıda ötürü virüsü daha kolay almalarıyla, 20 yaşıda küçük kadı ve erkeklerdeki seropozitiflik oralarıı farklı olmamasıı da, ülkemiz üfusuda geç erkek ve 111
Çocuk Dergisi 11(3):108-113, 2011 kadıları öğretim durumu ve diğer yaşam koşulları arasıda artık eskide olduğu gibi bir farklılık olmamasıa bağlayarak açıklamışlardır (10-12). Yapıla çalışmalarda geel olarak ebevey öğreimii çocuğu sağlığı üzeride etkili bir faktör olduğu görülmektedir. Acak, kızamıkçık ifeksiyou damlacık yoluyla bulaşa bir ifeksiyo olup, çalışmamızda ebevey öğreimi ile kızamıkçık bağışıklığı arasıda alamlı bir ilişki saptamamıştır. Çalışmamızda aşılamamış populasyoda kabakulak seropozitiflik oraı % 72,5 olarak tespit edilmiştir. Bu ora kızlarda % 71.4, erkeklerde % 73.7 olup, cisiyetler arası fark alamsız buludu. Ayrıca yaş, sosyoekoomik durum, ae ve babaı eğitim durumu, evde yaşaya kişi sayısı, kout tipi, kreşe gidip gitmeme durumu ve aile tipie göre bağışıklık durumua bakıldığıda fark istatistiksel olarak alamsızdı. Ülkemizde yapıla çalışmalarda Kabur ve ark. (18) 9-16 yaş grubuda kabakulak seropozitiflik oraıı % 89.2 bulmuştur. Gürgöze ve ark. (19) Elazığ da 1-16 yaş grubuda yaptıkları çalışmada, kabakulak seropozitiflik oraıı % 71.1 olarak bulmuştur. Bu çalışma da sosyoekoomik durum ve seropozitiflik oraıa bakıldığıda, sosyoekoomik durumu düşük olalarda seropozitiflik oraıda artış görülmektedir. Koç ve ark. (20) 1-15 yaş grubuda yaptıkları çalışmada, % 63.4 olarak bulmuşlardır. Çalışmamızda bulua souçlar ülkemizde yapıla diğer bazı çalışmalarla karşılaştırıldığıda, Gürgöze ve ark. (19) çalışması ile paralellik göstermekte ike, Koç ve ark. (20) yaptığı çalışmada daha yüksek, Kabur ve ark. (18) yaptığı çalışmada daha düşük orada seropozitiflik bulumuştur. Kızamık ve kızamıkçık ile karşılaştırıldığıda kabakulak seroprevalasıı daha düşük oluşu virüsü daha az bulaşıcı olduğuu düşüdürmektedir. Ülkemizde yapıla farklı çalışmalarda farklı souçları çıkması çalışmaya alıa yaş grupları arasıdaki farklılıklar, çalışmaı yapıldığı illerdeki üfus yoğulukları ve kullaıla serolojik yötemleri farklı oluşua bağlı olduğu düşüülmektedir. Çalışmamızda saptaa % 14.5 kızamıkçık seroegativite oraı göz öüe alıdığıda kızamıkçık ve KKS de korumak içi, ülkemizde özellikle adolesa döemi dahil doğurgalık çağıdaki tüm kadılarda bu ifeksiyoa karşı bağışıklığı kazaılmış olması öemlidir. Çalışmamızda tespit ettiğimiz % 17,5 kızamık seroegativite oraı hastalığa bağlı ölümü egellemek, ileri yaşta kızamık salgılarıı ölemek içi çoklu doz stratejileri gerekmektedir. Souç olarak, çalışmamızda tespit edile % 14,5 kızamıkçık, % 17,5 kızamık ve % 27,5 kabakulak seroegativite oraları ile KKK aşısıı ve rapel dozuu öemi vurgulamaktadır. İlimizde ilk defa yapıla bu çalışma daha sora yapılacak bezer çalışmalarla KKK aşısıı etkiliğii araştırılmasıa olaak sağlayacaktır. KAYNAKLAR 1. Nelso Behrma RE, Kliegma RM, Jeso HB. Nelso textbook of pediatrics. I: Wilbert H.M, (eds): Measles, Mumps, Rubella. 18th ed. Philadelphia: WB Sauders 2007:1331-41. 2. Sümbüloğlu V, Sümbüloğlu K. Sağlık bilimleride araştırma yötemleri. Akara: Hatipoğlu Yayıevi 1998: 66-8. 3. Çıar Z, Sümbüloğlu K, Alpar R. Sivas ilide sağlık araştırmalarıda kullaılmak üzere çeşitli sayı ve itelikte örekleme plaıı geliştirilmesi. Cumhuriyet Üiversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 1994:16;191-6. 4. Kara G, Tezca S, Badur S. Hepatitis B ad measles seroprevalece amog Turkish childre. The Turkish Joural of Pediatrics 2005;47:105-10. PMid:16052847 5. Egeme A, Aksit S, Ozacar T, Kurugol Z, Keskioglu P ve ark. Measles seroprevalece i Izmir with special emphasis o measles vacciatio policy for Turkey. Pediatrics It 2001;43(4):379-84. http://dx.doi.org/10.1046/j.1442-200x.2001.01413.x PMid:11472583 6. Yekta Z, Porali R, Taravati MR, Salary Sh, Khalily F, Shahabi S. Measles IgG sero-prevalece ad its attributable factors i 5-25-year-old cases prior mass vacciatio campaig i Urmia, ortheaster Ira. IRCMJ 2007;9(1):28-3. 7. Cox MJ, Azevedo RS, Massad E. Measles atibody levels i a vacciated populatio i Brazil. Tras R Soc Trop Med Hyg 1998;92:227-30. http://dx.doi.org/10.1016/s0035-9203(98)90760-x 8. Krugma S, Katz SL, Gersho AA. Measles. i Krugma S (eds): Ifectious Diseases of Childre. 8th ed. St. Louis, CV Mosby 1985: 152-66. 9. Plotki SL, Plotki SA. Rubella vaccie. I: Plotki S, Orestei W, Offit P, eds. Vaccies. 4th ed. Philadelphia, Pa: WB. Sauders 2004:707-43. 10. Yalcı A, Calışka D, Işık A. Abidipaşa sağlık grup başkalığı bölgesi de iki ilköğretim okulu (6. 7. ve 8. sııflar) ve iki lisede rubella seroprevalas çalışması. Akara Üiversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 2003;56(4):225-34. 11. Söyletir G, Babaca F, Soyoğul Ü, Jhasso CB. Doğurgalık yaş grubu kadılarda atirubella ve atitoksoplazma atikorlarıı dağılımı. Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi 1989;19(4):378-83. 12. Akşit S, Egeme A, Özacar T, Kurugöl Z, Keskioğlu P, Taşbaka M, Çağlaya S. İzmir de aşılamamış bir grupta kızamıkçık seroprevalası: Türkiye de kızamıkçık bağışıklaması içi öeriler. Pediatric Ifectio Disease J 1999;18:577-80. PMid:10440431 112
S. Çelik ve ark., Sivas İl Merkezide Dokuz-O Altı Yaş Grubu Çocuklarda Kızamık, Kızamıkçık ve Kabakulak Seroprevalasıı Araştırılması 13. Kocabeyoğlu Ö, Gü H, Yılmaz E, Gügör S, Emekdaş G, Yücel N. 7-20 yaş grubudaki kız öğrecilerde kızamıkçık virüs IgG ve IgM atikor düzeylerii ELISA ve Fluoresa Atikor testleriyle araştırılması. Mikrobiyoloji Bültei 1988:22;36-44. PMid:3078789 14. Rota S, Yıldız A, Güer H, Toksöz D, Erdem A. Hamilelerde ELISA yötemi ile kızamıkçık risk grubuu tespiti. Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi 1988:18(3-4);145-52. 15. Galazka A. Rubella i Europe. Epidemiol Ifect 1991;107:43-54. http://dx.doi.org/10.1017/s0950268800048664 16. Ceyla N. Va yöreside adolesa döem kız çocuklarıda kızamıkçık seroprevalası. Uzmalık Tezi. Va, 1998. PMid:14695433 17. Meser MA, Hudso JR, Murphy AM, Upfold LJ. Epidemiology of cogeital ad results of rubella vacciatio i Australia. Reviews of Ifectious Disease 1985;7(1):37-41. 18. Kabur N, Derma O, Kutluk T. Age spesific mumps seroprevalece of a uvacciated populatıo of adolescets i Akara, Turkey. Jp J Ifect Dis 2003;56:213-15. 19. Gürgöze MA, Yılmaz E, Gödekmerda A, Akça Z, Doğa Y. Seroprevalece of mumps, varicella ad rubella atibodies i childre 1-16 years of age i easter Turkey the Turkish Joural of Pediatrics 2006;48:185-8. 20. Koç H, Ataş E, Bayka M. Koya da 1-15 yaş grubu çocuklarda kabakulak seroprevalası. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 1999;42:357-65. 113