EGE AKAEMİK BAKIŞ / EGE ACAEMIC REVIEW Cilt: 11 Sayı: 4 Ekim 2011 ss. 525-535 Türk İmalat Saayi Sektörlerii Stratejik Öem Aalizi Strategic Importace Aalysis of Turkish Maufacturig Idustry Necla AYAŞ 1 ÖZET Çalışmada e so yayılamış ola 2002 yılı girdi-çıktı tabloları kullaılarak, Türk imalat saayi stratejik öem yöüde Cheery-Wataabe, Rasmusse-Ghosh, ietzebacher ve aumas katsayı yötemlerie göre icelemiştir. Çalışmada kullaıla tüm modeller stratejik öemi bağlatı katsayılarıa göre taımlamakla birlikte, katsayıları hesaplaması kousuda yötemler arasıda farklılıklar bulumaktadır. Cheery-Wataabe, Rasmusse-Ghosh, ietzebacher yötemleride sektörel bağlatılar, aumas yötemide ise sektörel bağlatılarla birlikte sektörleri ihai talep ve katma değer içideki payı dikkate alımakta, souç olarak ta modelleri amprik bulguları arasıda farklılıklar görülmektedir. Tekstil ürüleri, hem güçlü sektörel bağlatıları hem de ihai talep ve katma değer içideki yüksek payıda dolayı tüm katsayı modelleride stratejik çıkmıştır. Sektörel bağlatı ve ekoomi içideki payıı dikkate alarak oldukça kapsamlı bir stratejik öem aalizie olaak sağlaya aumas yötemie göre; 17 imalat sektörüü 5 taesii stratejik, 2 taesii ileri bağlatılarıı güçlü olduğu ampirik soucua ulaşılmıştır. Stratejik sektörler; gıda, tekstil, hazır giyim, kimyasal madde ve makie eşya saayidir. İleri bağlatıları güçlü sektörler ise metalik olmaya diğer mieral ürüler ve aa metal saayidir. Aahtar Kelimeler: Girdi çıktı katsayı modelleri, stratejik öem, Türk imalat saayi ABSTRACT I this study, strategic sectors of Turkish Maufacturig Idustry has bee aalaysed accordig to 2002 iput-output tables by usig Cheery-Wataabe, Rasmusse-Ghosh, ietzebacher ad aumas coefficiet models. Although strategic importace have bee defied acordig to likage coefficiet i the all models, there has bee some differeces betwee calculatio of coefficiets i each model. Cheery-Wataabe, Rasmusse-Ghosh, ietzebacher methods take ito accout sectoral likages while aumas method focuses o fial demad ad value added effects. Therefore some differecess has bee observed betwee emprical fidig of methods about strategic importace. Accordig to the empirical fidigs of the study; textile sector have bee foud strategic i all methods through strog sectoral likages, huge fial demad ad value added effects. With regard to aumas method which gives comprehesive framework to evaluatio of strategic importace, 5 sector have bee foud strategic while 2 of 17 maufacturig idustry have bee foud strog accordig to forward likages. Strategic sectors are; food-beverage, textile, garmet, chemical products ad machiery products. The sectors which have strog forward likage are o metallic mieral products ad basic metal idustry. Keywords: Iput-output coefficiet models, strategic importace, Turkish maufacturig idustry 1. GİRİŞ Sektörleri stratejik öemii üretim, istihdam ve ihracattaki paylarıa göre belirlemek mümküdür. Bu yötem, üretimi temel hammadde ve doğal kayaklara dayalı olduğu sektörlerde geçerli olmakla birlikte diğer sektörlerle bağlatıları güçlü ola sektörleri stratejik öemii tam olarak yasıtmamakta, katsayı modelleri gibi daha kapsamlı aalizlere ihtiyaç duyulmaktadır. Katsayı modellerie göre talep ve üretim yöüde ekoomiyi etkileme gücü yüksek sektörler stratejik olarak kabul edilmektedir. Bu sektörler ihai talep ve katma değer usurlarıda bir değişiklik meydaa geldiğide geri ve ileri bağlatılar yoluyla ekoomiyi e fazla uyara sektörler olmaktadır. Hirschma (1958). Sektörleri stratejik öemii belirleyeleri kousuda modeller arasıda görüş farklılıkları bulumaktadır. Cheery ve Wataabe (1958), Rasmusse (1958) ve Ghosh (1958) çalışmalarıda sektörel öemi; sektörler arasıdaki girdi-çıktı ilişkilerii gücüe göre belirlemektedir. Bu edele bu yötemlerle belirlee stratejik sektörler aslıda ara girdi talep ve ara girdi üretim gücü yüksek sektörlerdir. ietzebacher (1992), sektörel öemi belirlemeside sektörel bağlatıları düzeyi yaıda, etkileri sektörler üzerideki dağılımı ve bağlatı içide oldukları sektörleri özellikleri kousua dikkat çekmiştir. Bu yöteme göre stratejik bulua sektörler, sadece yüksek ara girdi talep ve üretim etkilerie sahip olmamakta ayı zamada bu etkileri sektörleri çoğu üzerie ve degeli biçimde dağıtmaktadır. aumas 1 Yrd. oç. r., Zoguldak Karaelmas Üiversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü, eclaayas@karaelmas.edu.tr 525
Necla AYAŞ (1975), ise ara girdi ve dağılım etkileri yaıda sektörü ihai talep ve katma değer içideki payıı da aalize katmıştır. Bu yötemde stratejik bulua sektörler ekoomide hem ara girdi hem de ihai talep ve katma değer yöüde ekoomiyi etkileme gücü e yüksek sektörlerdir. Hirschma (1958), stratejik öem yöüde sektörleri dört gruba ayırmaktadır. Biricisi; talep ve üretim etkileri ortalamaya göre yüksek ola sektörlerdir. Bu sektörler hem geriye hem de ileriye bağlatılar yöüde ekoomiyi e fazla etkileye sektörler olmaktadır. İkicisi; talep gücü yüksek ola, üçücüsü üretim gücü yüksek ola sektörlerdir. ördücüsü ise talep ve üretim gücüü her ikisi de ortalamaya göre düşük ola sektörlerdir. Türkiye ekoomisi içi katsayı modellerii kullaarak stratejik öem aalizi yapa çeşitli çalışmalar bulumaktadır. emir ve Kula (2008), yapmış oldukları ortak çalışmada 1998 yılı girdi-çıktı tablolarıı, Kula (2008), ise 2002 yılı girdi çıktı tablolarıı esas alarak Türkiye ekoomisii stratejik sektörlerii icelemişlerdir. Aydı (2007), çalışmasıda, 1998 yılı girdi çıktı tablolarıa dayalı olarak, Cheery-Wataabe ve Rasmusse yötemie göre stratejik sektörleri icelemiştir. Ha ve diğerleri (2011), çalışmalarıda 2002 yılı girdi çıktı tablolarıa göre Cheery-Wataabe ile Rasmusse yötemleri kullaılarak imalat saayii stratejik sektörleri belirlemiştir. Bilidiği kadarıyla tüm katsayı modellerii birlikte kullaarak Türk imalat saayii stratejik sektörlerii araştıra çalışma bulumamaktadır. Bu çalışmada Cheery-Wataabe, Rasmusse- Ghosh, ietzebacher ve aumas girdi çıktı katsayı modelleri kullaılarak, Türkiye İstatistik Kurumuu 2002 yılı içi yayılamış olduğu yurtiçi üretim girdiçıktı tablosudaki verilere göre, Türk imalat saayi sektörlerii stratejik öemi araştırılmıştır. Çalışmaı giriş bölümüü takibe girdi çıktı katsayı modelleri taıtılmış daha sora amprik bulgulara yer verilerek souç bölümü ile çalışma tamamlamıştır. 2.GİRİ-ÇIKTI KATSAYI MOEERİNİN AÇIK- ANMASI Stratejik öem aalizide hipotetik çıkarma yötemi ile girdi-çıktı katsayı modelleri e çok kullaıla yötemlerdedir. Hipotetik çıkarma yötemide, bir sektörü tamame kapadığı varsayımıyla ekoomide ortaya çıkabilecek değişiklikler hesaplaarak, sektörleri göreli öemi belirlemektedir. (Groeewold vd. 1993; Oosterhave, 2008). Katsayı modelleride stratejik öem, sektörleri talep ve üretim gücüü göstere geri ve ileri bağlatı katsayıları ile ölçülmektedir. eotief (1966), girdi çıktı modelie uygu olarak, herhagi bir i sektörü çıktısıı (Xi) talep usurları arasıda dağılımı aşağıdaki biçimde gösterilebilir. Xi xij Fi (1) eklemde yer ala xij terimi, j sektörüü diğer sektör çıktılarıa ola ara girdi talebii, Fi ise, ithalat hariç ihai talep usurlarıı göstermektedir. Sektörde ara girdi olarak kullaıla her bir i sektörü çıktısıı J sektörü toplam çıktısıa bölümesiyle, girdi katsayıları olarak adladırıla aij tekik katsayıları hesaplamaktadır. a x / x ij ij j Girdi katsayıları aij sabittir ve j sektörüü bir birim çıktı üretebilmesi içi ara girdi olarak talep ettiği i sektörü çıktısıı gösterir. Bu durumda 1 olu deklemi aşağıdaki şekilde tekrar düzelemek mümküdür. Xi aijxj Fi (3) Toplam talep deklemi gerekli matematiksel düzelemelerde sora matris formuda aşağıdaki biçimde yazılabilir. ' X ( I A) 1 X F X ; çıktı matrisii, A; x boyutlu girdi katsayılar matrisii, I; x boyutlu birim matrisi ve eotief ters matrisii göstermektedir. Üretim gücüü belirlemede arz yölü Ghosh (1958), modelide yararlaılmıştır. Bu modelde herhagi bir i sektörü çıktısıı, ekoomideki diğer sektörler arasıda ara girdi kullaımı olarak dağılımı üzeride durulmaktadır. Girdi-çıktı otasyoua uygu olarak, sektör üretimii (Xj) sektörler arasıda ara girdi ( xij ) ve katma değer (Vj) şeklide dağılımı aşağıdaki biçimde yazılabilir. Xj xij V j (5) Her bir i sektörüü j sektörü tarafıda ara girdi olarak kullaıla çıktı tutarıı i sektörü toplam çıktısıa bölümesiyle çıktı katsayıları olarak adladırıla bij tekik katsayıları hesaplamaktadır. (Augustiovics, 1970; Joes, 1976; Miller ve Blair, 1985). bij xij / Xi Çıktı katsayısı olarak bij, i sektörüü bir birimlik çıktısıı j sektörü tarafıda talep edile miktarıı göstermektedir. Bu durumda 5 olu deklemi aşağıdaki biçimde tekrar düzelemek mümküdür. Xj bijxi Vj (7) (2) (4) (6) 526
Türk İmalat Saayi Sektörlerii Stratejik Öem Aalizi Toplam üretim deklemi gerekli matematiksel düzelemelerde sora matris formuda aşağıdaki biçimde yazılabilir. X 1 ( I B) 1 X Vj X ; çıktı vektörü, B; x boyutlu çıktı katsayılar matrisii, I; x boyutlu birim matrisi ve ise Ghosh ters matrisii göstermektedir. Girdi katsayıları matrisie göre sektörü talep gücüü göstere geri bağlatı katsayıları, çıktı katsayıları matrisie göre de sektörü üretim gücüü göstere ileri bağlatı katsayıları hesaplamaktadır. Modeller arasıda geri-ileri bağlatı katsayılarıı ölçme kousuda farklılıklar bulumaktadır. Bu farklılıklar icelediğide; modelleri sistematik gelişme içerside olduğu ve aslıda her bir modeli bir öceki model ya da modelleri eksikliklerii tamamladığı söyleebilir. Bu edele katsayı modellerii birbirii alteratifi olarak görmek yerie, stratejik öem aalizii aşamaları olarak değerledire etegre bir bakış açısıı, sektörü stratejik öemii ortaya koymada daha etkili olacağı düşüülmektedir. Cheery-Wataabe yötemide doğruda ara girdi talep ve doğruda ara girdi üretim etkileri ölçülmektedir. Bu yötemde aşağıda formüle edildiği üzere; geri bağlatı katsayıları (GBKC-Wj), girdi katsayılar matrisii sütu toplamıa, ileri bağlatı katsayıları (İBKC-Wi) ise çıktı katsayılar matrisii satır toplamıa göre hesaplamaktadır. (Joes, 1976; Adreosso-O Callagha ve Yue, 2000; Aydı, 2000; emir ve Kula, 2008; Kula, 2008). GBK C-W xij j= aij (9) xj İBK C-W xij i= bij (10) xi Toplam ara girdi talep etkilerii göstere Rasmusse geri bağlatı katsayıları (GBKRj) eotief ters matrisii sütu toplamıa, toplam ara girdi üretim etkilerii göstere Ghosh ileri bağlatı katsayıları (İBKGi) ise Ghosh ters matrisii satır toplamıa göre hesaplamıştır. (Rasmusse, 1958; Yotopoulos ve Neuget, 1973). GBK R j = İBK g i g rij ij (8) (11) (12) eotief ters matrisiyle sektörü ileri bağlatı katsayılarıı da hesaplamak mümküdür. Acak çıktı arzı, katma değeri bir foksiyou olduğu içi, ileri bağlatı katsayılarıı hesaplamasıda, Ghosh modelii kullaılması yöüde yaygı bir görüş bulumaktadır. (Augustiovics, 1970; Joes, 1976). Toplam etkileri tüm sektörler üzerie ve degeli yayılacağıı varsaya Cheery-Wataabe ve Rasmusse-Ghosh modelleri ietzebacher modelide dağılım etkilerii de içerecek biçimde geliştirilebilir. ietzebacher geri bağlatı katsayıları ( GBK ) ve ietzebacher ileri bağlatı katsayıları ( İBK ) aşağıdaki biçimde hesaplamıştır. GBK İBK a. j / ai. / (13) (14) aumas yötemide diğer modellerde dışsal kabul edile ihai talep ve katma değer etkileri modele katılmaktadır. (Adreosso-O Callagha ve Yue, 2000; ietzebacher ve os, 2004; Yotopoulos ve Nuget, 1973). aumas geri bağlatı katsayıları, (... GBK J ) ietzebacher geri bağlatı katsayıları ile sektörü ihai talepteki payıı (α) çarpılması, aumas ileri bağlatı katsayıları (... İBK i ) ise ietzebacher ileri bağlatı katsayıları ile sektörü katma değerdeki payıı (β) çarpılması soucu bulumuştur. GBK İBK J i GBK İBK (15) (16) aumas bağlatı katsayıları; sektörleri ara girdi ilişkilerii, etkileri sektörler üzerideki dağılım etkilerii ve ihai talep ve katma değer etkilerii dikkate alarak hesaplamıştır. Çeşitli, kriterlere göre hesaplaa geri ve ileri bağlatı katsayıları ormalleştirilerek her bir sektörü ortalamaya göre durumu belirlemiştir. (Aydı, 2007; Aydoğuş, 1999). GBK İBK J i (17) (18) Göreceli geri bağlatı katsayıları (GGBK), sektörü geri bağlatılarıı ortalamaya göre durumuu, göreceli ileri bağlatı katsayıları (GİBK) ise sektörü ileri bağlatılarıı ortalamaya göre durumuu göstermektedir. GGBK sı birde büyük sektörler talep gücü yüksek, GİBK sı birde büyük sektörler ise üretim gücü yüksek sektörler olarak itelemektedir. Geri ve ileri bağlatı katsayılarıı her ikisi de birde büyük ola sektörler stratejik, her ikisi de birde küçük ola sektörler ise zayıf sektörler olarak taımlamaktadır. i GBK İBK i j j aij aij 527
Necla AYAŞ 3. TÜRK İMAAT SANAYİNİN STRATEJİK ÖNEM ANAİZİ Tarım ve madecilik sektörleride tekoloji kullaımıı sıırlı, verimlilik düzeyii düşük ve gelişmei doğal kayaklara dayalı olması ekoomik gelişmede saayi sektörüü öemii arttırmaktadır. Türkiye de saayileşme süreci 1930 lu yıllarda başlamış, 1960 lı yılları ortalarıda 1970 li yılları solarıa kadar da öemli bir yapısal değişim yaşamıştır. 1980 sorasıda yaşaa liberalleşme, 1996 yılıda imzalaa Gümrük Birliği alaşması imalat saayii gelişimii öemli ölçüde etkilemiş, 2000 li yıllarda itibare uygulaa yapısal reformları da etkisiyle hızlı bir saayileşme süreci yaşamıştır. Bu süreçte imalat saayii öemli bir payı bulumaktadır. Bu edele ekoomiyi sürükleme gücü yüksek imalat saayi sektörlerii belirlemesi ve teşvik edilmesi büyük öem taşımaktadır. 2002 yılı girdi çıktı tablosuda yer ala 23 imalat saayi girdi-çıktı yötemie göre toplulaştırılarak 17 alt sektöre idirgemiştir. iteratür kısmıda ifade edildiği üzere sektörü gerek ihai talep, gerek katma değerdeki payı stratejik öemi öemli bir boyutuu oluşturmaktadır. Bu edele öcelikle aaliz kousu sektörleri ihai kullaımı ve toplam ihai kullaım içideki payı ile katma değeri ve toplam katma değer içideki payı 2002 yılı girdi çıktı tablosuda hesaplaarak tablo 1 de verilmiştir. İmalat saayi üretimii toplam 118.025.109 milyar T lik kısmı tüketim, yatırım ve ihracat gibi ihai kullaım kalemleride oluşmaktadır. Tablou birici sütuudaki değerler icelediğide; ihai kullaımı e fazla ola sektörü yaklaşık % 30 ile gıda sektörü olduğu görülmektedir. Gıda sektörüde sora % 15,4 lük pay ile hazır giyim, % 12,54 lük pay ile makie eşya ve % 12,3 lük pay ile tekstil sektörü gelmektedir. İmalat saayi toplam katma değeri 59.769.619 milyar T olarak hesaplamıştır. Katma değerdeki payı e yüksek sektör yaklaşık %20 ye ulaşa payı ile yie gıda sektörüdür. Tekstil ürüleri %15,6, hazır giyim sektörü % 15,06, makie eşya ise %11,94 ile katma değer yarata öemli sektörlerdedir. Sektörleri ihai talep ve katma değer içideki payları öemli olmakla birlikte stratejik öemi gerçekçi biçimde yasıtmayabilir. 3.1. Türk İmalat Saayii Talep Gücü Aalizi Teorik olarak da belirtildiği üzere sektörleri talep gücü, ihai talep ve ara girdi talebie göre belirlemektedir. Türk imalat saayii talep gücüü göstere geri bağlatı katsayıları hesaplaarak souçlar Tablo 2 de verilmiştir. 528
Türk İmalat Saayi Sektörlerii Stratejik Öem Aalizi oğruda ara girdi talep etkilerii göstere Cheery-Wataabe katsayıları 0,463 ile 0,078 birim arasıda değişmektedir. Hesaplamalara göre ihai ürülerie bir milyo liralık talep artışı olduğuda, doğruda ara girdi talep etkisi e fazla ola imalat saayi sektörü, 0,463 milyo lira ile hazır giyim sektörüdür. Bu sektörü tüketim, yatırım, ihracat gibi ihai talep usurlarıda bir milyo liralık artış, sektörü ilk aşamada ara girdi talebii 0,463 milyo lira arttırmaktadır. oğruda ara girdi talep etkileri, tekstil ve deri ürüleride 0,396, taşıma araçları imalatıda 0,368 milyo lira bulumuştur. oğruda ara girdi talep etkisi e düşük sektör ise 0,078 katsayısı ile petrol ürüleridir. oğruda ve dolaylı etkileri toplamıı göstere Rasmusse katsayıları 2,242 ile 1,043 birim arasıda değişmektedir. Toplam ara girdi talep etkisi e yüksek ola tekstil sektörüü ihai talebide bir milyo liralık artış, bu sektörü toplam ara girdi talebii 2,242 milyo lira arttırmaktadır. Toplam ara girdi talep etkileri aa metal saayide 2,141, kimyasal madde ürüleride ise 1,905 olarak bulumuştur. ietzebacher geri bağlatı katsayıları 1,606 ile 0,747 arasıda değişmektedir. ietzebacher katsayılarıı Rasmusse katsayılarıda düşük çıkması, imalat saayi sektörlerii ihai talep etkilerii sıırlı sayıda sektör üzeride ve degesiz dağıldığıı göstermektedir. Toplam ara girdi talep gücü e yüksek ola tekstil ürüleri, ietzebacher yötemide bu özelliğii korumakla birlikte, etkileri 2,242 de 1,606 ya düştüğü görülmektedir. Sektörü ara girdi ve ihai talep olmak üzere toplam talep etkilerii göstere aumas geri bağlatı katsayıları ise 25,296 ile 0,348 birim arasıda değişmektedir. Toplam talebi e fazla etkileye sektör gıda sektörüdür. Bu sektörü ihai talebideki 1 milyo liralık artış, ara girdi ve ihai talep olmak üzere ekoomide toplam 25,296 milyo liralık talep artışıa yol açmaktadır. Toplam talep etkileri; tekstil ürüleride 19,764, hazır giyimde 11,994, makie eşya saayide ise 11,258 milyo lira olarak hesaplamıştır. 3.2. Türk İmalat Saayii Üretim Gücü Aalizi Türk imalat saayi stratejik öem aalizii ikici boyutuu ise üretim gücüü göstere ileri bağlatı katsayılarıı hesaplaması oluşturmaktadır. Türk imalat saayi içi hesaplaa ileri bağlatı katsayıları Tablo 3 de verilmiştir. oğruda ara girdi üretim etkilerii göstere Cheery-Wataabe ileri bağlatı katsayıları 0,628 ile 0,037 milyo lira arasıda değişmektedir. Aa metal saayide sermaye ve emek faktörlerie yapılacak bir milyo liralık ilave artış, imalat saayii doğruda ara girdi üretim gücüü 0,628 milyo lira arttırmaktadır. Kâğıt ürüleri 0,610 milyo lira, mobilya imalatı ise 0,037 milyo lira arttırmaktadır. 529
Necla AYAŞ Toplam ara girdi üretim etkilerii göstere Ghosh katsayıları 4,317 ile 1,051 birim arasıda değişmektedir. Ghosh ileri bağlatı katsayılarıı Cheery-Wataabe ileri bağlatı katsayılarıda yüksek çıkması, dolaylı üretim etkilerii de pozitif olduğuu göstermektedir. Toplam ara girdi üretim etkileri ağaç ve matar ürüleri içi 4,317 milyo lira, aa metal saayi içi 1,959 milyo lira bulumuştur. Mobilya imalatıı toplam ara girdi üretim gücü yöüde de e zayıf sektör olduğu görülmektedir. Mobilya ürülerii, diğer imalat saayi sektörleride ara girdi olarak kullaımıı sıırlı olması ve daha çok ihai ürü olarak talep edilmesi, souçları teorik geçerliliğii desteklemektedir. ietzebacher ileri bağlatı katsayıları 2,75 ile 0,67 birim arasıda değişmektedir. Bu katsayıları Ghosh ileri bağlatı katsayılarıda düşük çıkması, talep etkileride olduğu gibi üretim etkilerii de sektörler arasıda degeli dağılmadığıı ve birkaç sektör üzeride topladığıı göstermektedir. Ekoomide meydaa gelebilecek ihai ve ara girdi olarak tüm üretim etkilerii toplamıı göstere aumas ileri bağlatı katsayıları 14,45 ile 0,89 birim arasıda değişmektedir. Toplam üretim etkisi e fazla ola tekstil ve deri ürülerii temel girdilerideki bir milyo liralık artış, imalat saayide ara girdi ve katma değer etkileri şeklide toplam 14,45 milyo liralık üretim etkisi meydaa getirmektedir. iğer yötemlerde üretim gücü hep düşük bulua gıda ve içecek sektörüü toplam üretim etkileri, katma değer etkileride dolayı yükselmektedir. Bu sektörü katma değer usurlarıda meydaa gelecek bir milyo liralık artışı toplam üretim etkileri 14,26 milyo liradır. Toplam üretim etkileri makie eşya saayide 8,92 milyo lira, kimyasal madde ve petrol ürüleride 8,43 milyo lira, aa metal saayide ise 7,05 milyo lira, bulumuştur. 3.3. Türk İmalat Saayii Stratejik Sektörleri İmalat saayi sektörlerii her bir modele göre hesaplaa katsayıları stadartlaştırılarak, sektörleri stratejik öemleri belirlemiş ve souçlar tablo 4 de gösterilmiştir. Tablo 4 icelediğide imalat saayi sektörlerii stratejik öemi kousuda modelleri bulguları arasıda bezerlik ve farklılıklar olduğu görülmektedir. Çalışmada kullaıla dört modeli ortak bulgularıa göre tütü ürüleri, basım ve yayım sektörü, metalik olmaya diğer mieral ürüler, petrol ürüleri, mobilya imalatı zayıf bulumuştur. Tekstil sektörü ise tüm modellerde stratejik bulumuştur. Modelleri ampirik bulgularıda görüle farklılıklar ise aşağıdaki biçimde özetleebilir: Gıda ve içecek sektörü ilk üç yöteme göre zayıf, laumas yötemie göre stratejik çıkmıştır: Sektör üretimide ara girdi tarım sektörüde sağla- 530
Türk İmalat Saayi Sektörlerii Stratejik Öem Aalizi ırke, sektör ürülerii ara girdi olarak kullaımı sıırlıdır. Bu edele de sektör Cheery-Wataabe, Rasmusse-Ghosh ve ietzebacher yötemlerie göre zayıf bulumuştur. Gıda ve içecek ürülerii daha çok ihai ürü şeklide tüketilmesi ve sektör üretimii büyük ölçüde sermaye ve emek gibi temel girdi kullaımıa dayaması, sektörü aumas yötemide stratejik çıkmasıa yol açmıştır. Hazır giyim sektörü, Cheery-Wataabe yötemide geri bağlatıları güçlü, Rasmusse ve ietzebacher yötemide zayıf, aumas yötemide ise stratejik bulumuştur. eri sektörü, Cheery-Wataabe yötemide stratejik, diğer yötemlerde zayıf bulumuştur. Ağaç ve matar ürüleri, aumas yötemide zayıf, diğer yötemlerde ileri bağlatıları güçlü bulumuştur. Kâğıt ve kâğıt ürüleri, Cheery-Wataabe yötemide ileri bağlatıları güçlü, Rasmusse ve ietzebacher yötemide stratejik, aumas yötemide ise zayıf bulumuştur Kimyasal madde ürüleri Cheery-Wataabe yötemide ileri bağlatıları güçlü, diğer yötemlerde zayıf bulumuştur. Plastik ve kauçuk ürüleri, Cheery-Wataabe yötemide ileri bağlatıları güçlü, Rasmusse ve ietzebacher yötemide stratejik, aumas yötemide ise zayıf bulumuştur. Metalik olmaya diğer mieral ürüler, Cheery- Wataabe ve aumas yötemide ileri bağlatıları, Rasmusse yötemide geri bağlatıları ve ietzebacher yötemide zayıf çıkmıştır. Aa metal saayi, aumas yötemide üretim gücü yüksek, diğer yötemlerde stratejik bulumuştur. Metal eşya saayi, Cheery-Wataabe yötemide stratejik, diğer yötemlerde zayıf bulumuştur. Makie eşya saayi, aumas yötemide stratejik, diğer yötemlerde zayıf bulumuştur. Taşıma araçları sektörü, Cheery-Wataabe yötemide geri bağlatıları güçlü, diğer yötemlerde zayıf bulumuştur. Etki kayak dağılımı, kayak akışıı e etkide e etkisize olacak şekilde gerçekleşmesii ögörmektedir. Sektörler talep ve üretim gücüe göre sıralamış ve talep gücüe göre sıralamadaki yeri tablo 5 de gösterilmiştir. Tablo 5 deki veriler değerledirildiğide sektörleri katsayı yötemlerie göre talep ve üretim gücü sıralamasıı değiştiği görülmektedir. Sektörleri talep gücü sıralaması ile ilgili bulgular kısaca aşağıdaki biçimde değerledirilebilir: oğruda ara girdi talep gücü e yüksek üç 531
Necla AYAŞ sektör sırayla hazır giyim, tekstil ürüleri ve taşıma araçları sektörüdür. Toplam ara girdi talep gücü e yüksek üç sektör sırayla; tekstil ürüleri, aa metal saayi ve kimyasal madde ürüleridir. Toplam ara girdi etkileri yüksek ola sektörler ayı zamada ara girdi etkilerii degeli dağıta sektörlerdir. Bu edele Rasmusse ve ietzebacher yötemide sektör sıralaması değişmemektedir. Toplam ara girdi ve ihai talep etkileride oluşa toplam talep etkisi e yüksek üç sektör sırayla; gıda ve içecek sektörü, tekstil ürüleri ve hazır giyim sektörüdür. Sektörleri üretim gücü yöüde öem sırası ileri bağlatı katsayılarıa göre belirlemiş ve souçlar Tablo 6 da verilmiştir. 532
Türk İmalat Saayi Sektörlerii Stratejik Öem Aalizi Sektörleri üretim gücü yöüde sıralamasıda da modeller arasıdaki farklılıklar bulumaktadır. Sektörleri üretim gücü sıralaması ile ilgili bulgular kısaca aşağıdaki biçimde özetleebilir: oğruda ara girdi üretim gücü e yüksek üç sektör sırayla; ağaç ve matar ürüleri, aa metal saayi ile kâğıt ve kâğıt ürüleridir. Toplam ara girdi üretim gücü e yüksek üç sektör ise sırayla; metal saayi, kağıt ve kağıt ürüleri ile ağaç ve matar ürüleridir. Toplam ara girdi üretim etkileriyle bu etkileri sektörler üzerideki dağılımıa göre sektörleri üretim gücü sıralaması değişmemektedir. Toplam ara girdi üretim etkileri yüksek ola sektörleri ayı zamada bu etkileri imalat saayii çoğu sektörüe ve degeli dağıta sektörler olduğu söyleebilir. Ara girdi ve katma değer etkileride oluşa toplam üretim etkileri e yüksek üç sektör sırayla; tekstil ürüleri, gıda ve içecek sektörü ile makie eşya saayidir. Sektörleri Cheery-Wataabe ve Rasmusse- Ghosh ileri bağlatı katsayılarıa göre sıralamasıda görüle farklılıklar, her bir sektörü katma değer değişmesii yol açacağı toplam ara girdi üretim etkilerii doğruda ve dolaylı etkilerii farklı olmasıda kayaklamaktadır. 4. SONUÇ Sektörleri stratejik özelliği kousuda yötemleri amprik bulguları arasıda bezerlikler ve farklılıklar bulumuştur. Cheery-Wataabe, Rasmusse, Ghosh ve ietzebacher yötemleri sektörel öemi, sektörel bağlatıları gücüe göre taımlamaktadır. aumas yötemi ise hem sektörel bağlatıları düzeyii hem de sektörü ekoomideki büyüklüğüü dikkate almaktadır. Stratejik öemi belirleyeleri kousudaki farklılıklar modelleri amprik bulgularıı farklı çıkmasıa yol açmıştır. Acak bu souç, modeller arasıdaki çelişkileri öteside; stratejik öemi diamik bir olgu olduğu ve zamala ya da ekoomii içide buluduğu duruma veya politika hedefie göre değişiklik gösterebileceği şeklide değerledirilebilir. Ekoomide toplam talep ya da toplam üretim ile ilgili bir soru yaşadığıda aumas stratejik sektörlerleri seçilebilir. Sorular talep çıkışlı ise aumas geri bağlatı katsayılarıa göre talep sıralaması, üretim çıkışlı ise aumas ileri bağlatı katsayılarıa göre üretim sıralamasıı dikkate alıması, soruları etki çözümüü sağlayabilir. Sektörel bağlatılarıı güçledirilmesi ve tamamlayıcılık ilişkilerie dayalı bir rekabet gücüü gerçekleştirmek içi ise sektörel bağlatıları dikkate ala Cheery-Wataabe, Rasmusse, Ghosh ve ietzebacher yötemlerie göre stratejik bulua sektörler seçilmelidir. 2002 yılı üretim yapısıı değişmediği kabülüe dayalı olarak, sektörel bağlatıları güçlü sektörler; tekstil ve deri ürüleri, kâğıt ve kâğıt ürüleri, plastik ve kauçuk ürüleri ve aa metal saayidir. Meydaa gele değişiklikleri ihai talep ve katma değerdeki payı ile ekoomi geelide yayma gücü yüksek sektörler ise gıda sektörü, tekstil ve deri ürüleri, hazır giyim, kimyasal madde ürüleri ile makie eşya saayidir. Tekstil ve deri ürüleri güçlü sektörel bağlatıları ve ihai talep ve katma değerdeki yüksek payı ile tüm katsayı modellerie göre stratejik bulumuştur. Ekoomideki değişimler iceleirke, gelişmeleri sadece pozitif yöde olacağı düşüülmemeli, ekoomik gelişme yöüde sürükleyici gücü yüksek bulua sektörleri, daralma döemleride gerileme etkilerii yayma kousuda da ayı stratejik öeme sahip olduğu göz öüde buludurulmalıdır. Bu bağlamda politika hedefie uygu stratejik sektör seçimi, hem kayak etkiliğii sağlamada hem de daralma döemleride yaşaabilecek ekoomik ve sosyal soruları maliyetlerii azaltmada etkili olabilir. 533
Necla AYAŞ KAYNAKAR Adreosso-O Callagha, B. ve Yue, G. (2000) Itersectoral ikages ad Key Sectors i Chia, 1987 1997. A Applicatio of Iput-output ikage Aalysis Papers of the 13th Iteratioal Coferece o Iput-Output Techiques, Ağustos 21-25, İtalya. Augustiovics, M. (1970) Methods of Iteratioal ad Itertemporal Comparisos of Structures i Carter, A.B. ad Brody, A. (eds.), Cotributios to Iput-output Aalysis, Amsterdam, North-Hollad P.C. Aydı, H. (2007) A Aalysis of the Iput-Output Iteridustry ikages i the Turkish Ecoomy Paper of the 16th Iteratioal Coferece o Iput-Output Techiques, Temmuz 2-7, İstabul, Turkey. Aydoğuş, O. (1999) Girdi Çıktı Modellerie Giriş, Akara, Gazi Yayıevi. Beyers, W. B. (1976) Empirical Idetificatio of Key Sectors: Some Further Evidece Eviromet ad Plaig A, 8: 231-236. Cheery, H. B. ad Wataabe, T. (1958) Iteratioal Compariso of Productio, Ecoometrica 26(4):487-521. emir, N. ve Kula, M. (2008) Türkiye Ekoomisii Sektörler Arası Bağlatılarıda İhracat-İthalat İlişkileri Uluslararası Ekoomi ve ış Ticaret Politikaları, 3(1-2):85 116. ietzebacher, E. (1992) The Measuremet of Iter-idustry ikages, Key Sectors i the Netherlads Ecoomic Modellig, 9(4):419 437. ietzebacher, E. ve B. os, (2000) Exteralities Of R& Expeditures Ecoomic Systems Research, 14(4):407-425. Ghosh, A. (1958) Iput-Output Approach to a Allocative System Ecoomica, 25(1):58 64. Groeewold, N., Hagger, A. ad Madde, J.R. (1993) Measurig Idustry Importace a Australia Applicatio The Aals Regioal Sciece, 27:175 182. Ha, E., Tosuoğlu, T. ve Özsoy, C. (2011) Türk İmalat Saayide Geri ve İleri Bağlatılar: Girdi-Çıktı Tablosua ayalı Yapısal Bir Çözümleme TİSK Akademi, 6(11):104-129. Hirschma, A.O. (1958) The Strategy of Ecoomic evelopmet, New Have, Yale Uiversity Press. Joes,.P. (1976) The Measuremet of Hirschmaia ikages Quarterly Joural of Ecoomics, 90(2):323-333. Kogelschatz, H. (1988) O the Idetificatio of Key Sectors: Critical Theoretical ad Empirical Aalysis of Key Sector Idices Eichhor et al.(eds.) Measuremet i Ecoomics, Heidelberg, Physica-Verlag. Kula, M. (2008) Supply - Use Ad Iput-Output Tables, Backward Ad Forward ıkages of The Turkısh Ecoomy The 16th Iforum World Coferece, September 01 05. Norther Cyprus. aumas, P.S. (1975) Key Sectors i Some Uderdeveloped Coutries Kyklos 28(1):62 79. eotief, W. (1966) Iput Output Ecoomics 2d. Editio, Newyork, Oxford Uiversity Press. os, B. (2004) Idetificatio of Strategic Idustries: A yamic Perspective Papers i Regioal Sciece, 83:669 698. Miller, R. E. ve Blair, P.. (1985) Iput-Output Aalysis: Foudatios ad Extesios Eglewood Cliffs, Pretice-Hall, New Jersey. Oosterhave, J. (2008) A New Approach To The Selectio of Key Sectors: Net Forward ad Net Backward ikages Paper Of The Iteratioal Iput-Output Meetig o Maagig the Eviromet: Iput-Output & Eviromet, July 9 11, Spai. Rasmusse, P.N. (1958) Studies i Itersectorial Relatios, Amsterdam, North-Hollad Publishig Compay. Schultz, S. (1977) Approaches to Idetifyig Key Sectors Empirically by Meas of Iput output aalysis, Joural of developmet Studies, 14(1):77-96. TÜİK (2011) http://www.tuik.gov.tr/veribilgi. do?tb_id=58&ust_id=16 Ulusal Hesaplar: 2002 Girdi- Çıktı Tabloları, Erişim Tarihi: 01.02.2011. Yotopoulos, P.A. ve Nuget, J.B. (1973) A Balaced Growth Versio of the ikage Hypothesis, A Test The Quarterly Joural of Ecoomics 87(2):157 171. 534
Türk İmalat Saayi Sektörlerii Stratejik Öem Aalizi EKER 535