DÜNYA ÜLKELERİN TURİZM POTANSİYELİNİN ETKİNLİĞİ

Transkript

1 DÜNYA ÜLKELERİN TURİZM POTANSİYELİNİN ETKİNLİĞİ Murat Ata Correspodig Author, Doç. Dr. Gazi Üiversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fak., Ekoometri Bölümü, Yalçı Arslatürk Y. Doç.Dr., Gazi Üiversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm Rehberliği Bölümü, ÖZET Turizm sektörü yarattığı istihdam olaakları ile ekoomiye diamizm katmakta ve ekoomik gelişime öemli katkılar sağlamaktadır. So yıllarda arta kitle turizm hareketleri, turizmi ekoomik boyutuu büyümesie ve bu edele ülke ekoomileri içide öemsee bir sektör halie gelmesie ede olmuştur. Turizm gelirleri, özellikle dış fiasmaa ihtiyaç duya kalkıma yoludaki ülkeler içi büyük bir öeme sahiptir. Bu alaa yapıla yatırımlar, orasal olarak çok yüksek düzeyde döviz getirisi sağlarlar. Otomasyoa ve mekaizasyoa geçme olaakları sıırlı ola turizm edüstriside istihdam / yatırım oraı da geel olarak yüksektir. Turizm yarattığı uyarıcı etkiler edeiyle de dolaylı olarak, diğer kesimlerdeki istihdam ve gelir düzeylerii yükseltmektedir. Bu amaçla bu çalışmada düya ülkeleride düya bakasıı istatistiki yayılarda verileri temi edileler içi veri zarflama aalizi ile yıllar içideki etkilik düzeyleri ölçülmüştür. Aahtar kelimeler: Veri Zarflama Aalizi (VZA),, Süper, Turizm, Düya Ülkeleri Jel Kodları: C44, C61, D61, L83 Gazi İktisat ve İşletme Dergisi

2 6 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) EFFICIENCY OF THE TOURISM POTENTIAL COUNTRIES OF WORLD ABSTRACT The tourism sector created employmet opportuities ad ecoomic developmet dyamism to the ecoomy with sigificat cotributios to the floor. I recet years, the icreasig ecoomic dimesio of tourism mass tourism movemets, ad therefore the lowest prices i the coutry to become a sector of the ecoomy. Tourism reveues, especially exteral fiacig for coutries i the path of developmet that require a great deal of importace. Ivestmets i this field as retur o a very high level of currecy proportioal. Automatio ad mechaizatio i the tourism idustry with limited opportuities for employmet pass/ivestmet ratio i Geeral is high. Tourism due to its stimulatig effects posed by idirectly raisig the levels of icome, employmet ad other sectors. For this purpose, the aim of this study was the statistical publicatios from the World Bak of the world's coutries data are provided for the data evelopmet aalysis ad measured their effectiveess i may years. Keywords: Data Evelopmet Aalysis (DEA), Efficiecy, Super Efficiecy, Tourism, World Coutry Jel Codes: C44, C61, D61, L83 Gazi Joural of Ecoomics ad Busiess

3 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) GİRİŞ Güümüzde küreselleşme yaygılık kazamaktadır. Sıırları yok saya ve kayakları sıır gözetilmeksizi tüketilmesii yoluu aça bu kavram kedisie sırtıı döe ülke ekoomilerie daha da acımasız davramaktadır. Küreselleşme ayı zamada bilgii de sıır taımaksızı paylaşılmasıa da olaak sağlamaktadır. Acak, ekoomisi zayıf ülkelere, gelişmiş ülkeler karşısıda çok az rekabet şası vermektedir. Düya geelie hâkim ola küresel ekoomi bir ülkede yaşaa ekoomik krizi tüm düyada az veya çok hissedilmesie yol açmaktadır. Zorlaşa ekoomik koşullar altıda az gelişmiş ve gelişmekte ola ülkeler açısıda bakıldığıda, turizm öemi giderek arta bir sektör iteliğidedir. Sahip olua doğal güzellikler ve kültürel zegilikler doğru ve akılcı politikalarla kullaıldığıda, turizm ülkeleri ekoomik degelerii olumlu yöde etkileye vazgeçilmez bir gelir kayağı olacaktır. Turizm ödemeler degesi üzeride öemli etkileri bulua bir görümeye ihracat kalemidir. Bir bakıma, ülke içide perakede fiyatlarla yapıla mal ve hizmet ihracatı olarak kabul edilebilir. Turizm gelirleri, özellikle dış fiasmaa ihtiyaç duya kalkıma yoludaki ülkeler içi büyük bir öeme sahiptir. Her geçe gü büyüye turizm sektörü, güümüzde sağladığı döviz girdisiyle hem ülkeleri makroekoomik göstergeleri açısıda hem de bölgesel düzeyde mikro hedefler açısıda öemli bir gelir kayağı olarak görülmektedir. Turizmde elde edile gelirler bölgesel gelişmişlik farklarıı ortada kaldırmaya yardımcı olduğu gibi, gelir dağılımıda yaşaa adaletsizlikleri de azaltılmasıa katkıda bulumaktadır. Buu kişi veya kuruluşları toplam gelirlerii artırarak sağlamaktadır. 2. ETKİNLİK (VERİMLİLİK) ANALİZLERİ Moder yöetim alayışlarıı temelii oluştura kavramları başıda etkilik (verimlilik) gelmektedir. Bu kavramları taşıdıkları öeme rağme, yöetim sürecii değerledirilmesie yöelik çeşitli problem alaları göz öüe getirildiğide, çoğu kez stadart bir biçime gelmiş güveli ve geçerli ölçüm tekiklerii bulumayışıı performas ölçümlerii gerçekleştirilmesii güçleştirdiği görülmektedir. Basit olarak etkilik, bir amaca uygu olarak yaratıla çıktıı, bu çıktıyı ortaya koyabilmek içi harcadığı kayağa (girdiye) oralamasıyla hesaplaır. Girdi ve çıktılardaki iteliksel Gazi İktisat ve İşletme Dergisi

4 62 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) farklılıklar bu hesaplamayı zorlaştırmaktadır. Özellikle güümüzde kullaıla birbiride farklı kayaklar ve buları soucuda elde edile birçok farklı çıktı olması etkiliği değerledirilmesii güçleştirmekte, buları yaı sıra girdi ve çıktıları birimlerii farklı olması da karşılaşıla zorlukları artırmaktadır. aalizi içi kullaıla ölçüm sistemleri yapısal olarak ora aalizleri, parametrik yötemler ve parametrik olmaya yötemler olmak üzere üç temel gruba ayrılabilir (İa, 2: 83). Ora aalizi, amaç ve içerik açısıda tek boyutlu aalizleri içerir. ölçümüde hesaplaa değişik oraları ağırlıkladırılarak tek bir ölçüt elde edilmesi gereksiimi, yötemi öemli bir eksikliği olarak belirtilmektedir. Parametrik yötemler, etkilik ölçümüe ilişki olarak üretim foksiyouu aalitik bir yapıya sahip olduğuu varsayar. Parametrik olmaya yötemler ise üretim foksiyouu ardıda herhagi bir aalitik formu varlığıı ögörmeye esek bir yapıya sahiptirler ve çözüm yötemi olarak geellikle matematiksel programlamayı kullamaktadırlar Veri Zarflama Aalizi (Vza) Parametrik olmaya yötemler arasıda e çok kullaıla yötem ola veri zarflama aalizi, bir doğrusal programlama tekiğidir. Etkiliği ölçülecek ola homoe yapıdaki karar birimlerii birbirleri ile ispi olarak mukayese eder ve e iyi gözleme sahip firmayı referas (etkilik sıırı) kabul ederek diğerlerii bua göre değerledirir (Bakırcı, 26: 15). VZA, gözlee karar verme birimlerii (KVB) girdi ve çıktı miktarlarıa göre, e iyi üretim bileşimii temel alarak bir sıır tespit eder ve herhagi bir KVB i etkiliğii bu sııra ola uzaklığıa göre göreceli olarak aaliz eder (Bozdağ vd., 21: 32). Veri zarflama aalizi literatürüde e çok karşılaşıla terimler aşağıda verilmiştir (Aydagü, 23: 7): Tekik (Techical Efficiecy): KVB kullaıla girdi başıa çıktısıı maksimum hale getiriyorsa tekik olarak etkidir deir. Tekik olarak etkilik, üretim ya da değişim süreci verimliliğidir. Fiyat ve maliyetlerde bağımsız olarak hesaplaır. (Efficiecy Score): VZA her KVB içide etkilik skoru olarak souçlaır. Bu skor ve 1 arasıdadır. %1 skora sahip üite etkidir. %1 de aşağıda skora sahip üiteler etkisizdir. Gazi Joural of Ecoomics ad Busiess

5 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) Homoelik (Homogeeous): VZA çalışmaları homoe KVB kümesii gerektirmektedir. Homoelik, KVB arasıda bezerlik derecesii ifade eder. KVB lerii operasyoel amaçları karakterleride olduğu gibi bezer olmalıdır. Etki Üite (Efficiet Uit): Etki KVB, aalizlerdeki diğer KVB ler tarafıda başarıla gerçek performasla karşılaştırıldığıda, ayı çıktıları daha az girdilerle üretebile ya da daha yüksek seviyedeki çıktıları ayı miktardaki girdilerle üretebile KVB olarak taımlamaktadır. Girdi (Iput): KVB tarafıda çıktı üretmek içi kullaıla herhagi bir kayağa girdi deir (ürü ya da servisler). Bu, ürü olmaya fakat KVB i ürettiği çevrei iteliği ola kayakları da içerebilir. Bular kotrol edilebilir ya da edilmeyebilir. Çıktı (Output): Çıktı, girdileri (kayaklar) süreç ve tüketimide souçlaa ürülerdir. Çıktı, fiziksel ürü, servis ya da üitei amacıı asıl başardığıı göstere ölçüm olabilir. Referas Katkısı (Referece Cotributio): Referas katkısı, bir KVB içi etkilik skoruu hesaplamasıa, referas KVB i katkısıı derecesii belirtmeside kullaıla bir terimdir. VZA Girdi Yöelimli CCR Girdi Yöelimli Ölçeğe Göre Sabit Getiri Yöelimsiz Çıktı Yöelimli Çarpımsal Model CCR Çıktı Yöelimli Ölçeğe Göre Değişke Getiri Girdi Yöelimli Yöelimsiz BCC Girdi Yöelimli Toplamsal Model Çıktı Yöelimli BCC Çıktı Yöelimli Kayak: (Chares et. all, 1994: 66) Şekil 1: VZA Modelleri Gazi İktisat ve İşletme Dergisi

6 64 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) VZA modelleri, girdiye ya da çıktıya yöelik olmak üzere iki grupta iceleebilir. Girdiye ve çıktıya yöelik VZA modelleri, temelde birbirlerie çok bezemekle beraber girdiye yöelik VZA modelleri; belirli bir çıktı bileşimii e etki şekilde üretebilmek amacıyla kullaılacak e uygu girdi bileşimii asıl olması gerektiğii araştırırke, çıktıya yöelik VZA modelleri belirli bir girdi bileşimi ile e fazla e kadar çıktı bileşimi elde edilebileceğii araştırmaktadır (Chares et.all, 1981: 669). Aşağıda bu aalizde çıktı yölü modeller kullaıldığıda bulara ilişki modelleri matematiksel yapıları verilmiştir (Güler ve Üal, 21:4 16). CCR Girdi Yölü Primal Modeli: (1) mi 1 z Y r S r Y r r 1,..., s X i 1 X i S i i 1,..., m, S, S CCR Çıktı Yölü Primal Modeli: (2) max z 1 r r r 1 Y Y S r 1,..., s X S X i 1,..., m i i i, S, S BCC Girdi Yölü Primal Modeli: (3) Gazi Joural of Ecoomics ad Busiess

7 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) Gazi İktisat ve İşletme Dergisi,,S 1 m 1,..., i s 1,..., mi S S X X r Y S Y z i i i r r r BCC Çıktı Yölü Primal Modeli: (4),, 1 1,..., 1,..., max S S m i X S X s r S Y Y z i i i r r r Her dört modelde de s çıktı, m girdi ve karar verici sayısıı göstermektedir Süper Modeli Bölüm 2.1 de icelee VZA modelleride girdi yöelimli olalarda etkilik değerleri ile 1 arasıda, çıktı yöelimli olalarda ise 1 de büyük olarak bulumaktadır. Karar birimleride etki olalar 1 değerii almakta dolayısıyla aralarıda hagisii daha etki olduğuu ya da aralarıdaki etkilik sıralamasıı göstermemektedir. Aderse ve Peterse (1993), VZA aalizi ile %1 etki bulua göreli karar birimlerii sıralaması içi süper etkilik olarak adladırıla metoduu geliştirmişlerdir (Aderse ve Peterse, 1993: ). Bu yötemde, karar verme birimi diğer tüm birimleri doğrusal birleşimleriyle karşılaştırılmaktadır. Bu edele icelee karar verme birimi referas kümede çıkartılmaktadır. Böylece etki karar verme birimleri etkiliğii korurke, etki birimleri girdileride maksimum artış oraı elde edilmektedir. Bu durumda icelemek üzere referas kümede çıkartıla etki

8 66 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) bir karar verme birimii girdi vektörüü artması olasıdır. Sıralama soucua göre süper etkilik modelide e yüksek skor değerie sahip ola karar verme birimi birici sırada, e düşük skor değerie sahip ola karar verme birimi ise soucu sırada yer almaktadır. Bu şekilde bütü karar verme birimleri, büyükte küçüğe doğru süper etkilik skor değerie göre sıralamaktadır (Aslakaraoğlu, 26). Çıktıya yöelik CCR Modeli içi süper etkilik modeli formülasyou aşağıdaki gibidir (Cooper et. all, 24: 445) 3. UYGULAMA Çalışmada girdi ve çıktı değişkei olarak kullaıla veriler Düya bakası veri tabaıda World Developmet Idicators & Global Developmet Fiace elde edilmiştir ( Erişim Tarihi: Kasım 212). Tablo 1 de çalışmada kullaıla girdi ve çıktı değişkeleri toplu olarak verilmiştir. Gele yolcu sayısı, hareketlilik sayısı, turizm harcamaları (US$), yolcu ulaşımı gerekleri içi turizm harcamaları (US$) ve seyahat gerekleri içi turizm harcamaları (US$) değişkeleri modelde girdi değişkeleri olarak kullaılmıştır. Turizm gelirleri (US$), yolcu ulaşımı gerekleri içi turizm gelirleri (US$) ve seyahat gerekleri içi turizm gelirleri (US$) değişkeleri ise modelde çıktı değişkei olarak kullaılmıştır. (5) Gazi Joural of Ecoomics ad Busiess

9 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) Tablo 1: Girdi ve Çıktı Değişkeleri Girdiler Gele yolcu sayısı (Iteratioal tourism, umber of arrivals) Hareketlilik sayısı (Iteratioal tourism, umber of departures) Turizm harcamaları (US$) (Iteratioal tourism, expeditures (curret US$)) Yolcu ulaşımı gerekleri içi turizm harcamaları (US$) (Iteratioal tourism, expeditures for passeger trasport items (curret US$)) Seyahat gerekleri içi turizm harcamaları (US$) (Iteratioal tourism, expeditures for travel items (curret US$)) Çıktılar Turizm gelirleri (US$) (Iteratioal tourism, receipts (curret US$)) Yolcu ulaşımı gerekleri içi turizm gelirleri (US$) (Iteratioal tourism, receipts for passeger trasport items (curret US$)) Seyahat gerekleri içi turizm gelirleri (US$) (Iteratioal tourism, receipts for travel items (curret US$)) Çalışma da (2) ve (4) olu eşitlikte verile CCR çıktı yölü primal model ile BCC çıktı yölü primal VZA modelleri kullaılmıştır. 4. BULGULAR VE YORUM Çalışmaı souçları aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir. Tablo 2: Yılları arası CCR Çıktı Yöelimli Model Souçları Ülkeler 26 Yılı 27 Yılı 28 Yılı 29 Yılı 21 Yılı Ortalama Albaia 188, ,7 Algeria Argetia Armeia 287,3 334,6 347,3 358,5 228,3 311,2 Australia Gazi İktisat ve İşletme Dergisi

10 68 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) Ülkeler 26 Yılı 27 Yılı 28 Yılı 29 Yılı 21 Yılı Ortalama Austria Azerbaia 82, , Bagladesh 598,1 831,7 1237,6 927, 827,5 884,36 Belarus Belgium Bolivia 394,7 4,7 45,6 482,2 465,3 438,7 Bosia ad Herzegovia ,8 12,8 11,1 Brazil Bulgaria Burudi 6147,2 3129, ,3 1343,6 9398,4 9338,6 Cambodia ,85 124,77 Caada Cetral Africa 397,3 416,8 533,4 1151,4 738,7 647,5 Chile Chia Colombia Costa Rica Croatia Cyprus Czech Estoia Fii Filad Frace Gabo 387,5 391,1 47, 383,4 552,2 436,8 Gambia 179,1 179,4 269,9 384,4 255,9 253,7 Georgia 471,9 438,1 489,8 532,1 379,3 462,2 Germay Guatemala 31,5 297,6 317, 311,7 295,9 34,8 Gazi Joural of Ecoomics ad Busiess

11 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) Ülkeler 26 Yılı 27 Yılı 28 Yılı 29 Yılı 21 Yılı Ortalama Hoduras 282, 285,8 282,2 285,6 31,5 287,4 Hugary Icelad Idia Idoesia Ira, Islamic Rep Irelad Israel Italy Japa Jorda Kazakhsta Korea, Rep Kuwait Kyrgyz 63,9 543,8 778,6 799,7 555,4 656,3 Latvia Lithuaia 27,9 232,9 296,3 245,7 164,1 242, Luxembourg Chia Malta Mauritius Mexico Moldova Morocco Nepal 581, 548, 36,6 31, 456,9 449,5 Netherlads Norway Oma Paama Papua New Guiea 318,5 412,2 434,2 3195,2 3984,3 371,1 Gazi İktisat ve İşletme Dergisi

12 7 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) Ülkeler 26 Yılı 27 Yılı 28 Yılı 29 Yılı 21 Yılı Ortalama Paraguay 711,9 746,3 732,2 41,3 419,8 62,3 Peru Philippies Polad Portugal Romaia Russia Federatio Samoa 122, 154,2 181,9 194,8 121,9 155, Saudi Arabia Seychelles ,9 12,1 18, Slovak Sloveia South Africa Spai Sri Laka Swazilad 149,7 331,8 4612,3 3966, 1397, 2811,3 Syria Arab 226,1 195,7 293,8 291,5 52,7 32, Thailad Tuisia Turkey Ugada 287,6 297,1 35,5 227,7 173, 258,2 Ukraie Uited Kigdom Uited States Uruguay , ,7 Vauatu Veezuela 291,3 331,7 311,3 314,4 359, 321,5 Gazi Joural of Ecoomics ad Busiess

13 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) Tablo 2 de verile souçlar icelediğide; aalizde yer ala 91 ülkede 65 ülke 5 yıllık ortalamada etki bulumuştur. Yai öreklemi %71,4 ü etki olarak bulumuştur. Etki bulua ülkeleri referas alıma durumları icelediğide 5 (beş) yıllık ortalamada e çok referas gösterile ülkeler sırasıyla Seychelles (14 kez), Çi (13 kez), Lükseburg (8 kez), Saraybosa (7 kez), Paama (7 kez) ve Avusturalya (6 kez) sayılabilir. E çok referas gösterile ülkeler icelediğide bu ülkeleri farklı kıtaları ülkeleri oldukları görülmektedir. Asya, Avrupa, Avusturalya ve Amerika gibi. Afika kıtasıı ülkeleri e az etki bulua ülkeleri yer aldığı kıta olmuştur. Tablo 3: Yılları arası BCC Çıktı Yöelimli Model Souçları Ülkeler 26 Yılı 27 Yılı 28 Yılı 29 Yılı 21 Yılı Ortalama Albaia 176, ,3 Algeria Argetia Armeia 26,9 39,9 343,7 347, 22,9 296,5 Australia Austria Azerbaia 688, ,7 Bagladesh 584,7 818,7 1232,9 895,2 819,9 87,3 Belarus Belgium Bolivia 321,3 356,4 434, 471,7 455, 47,7 Bosia ad Herzegovia ,2 1 99, Brazil Bulgaria Burudi 1 18, 9812,4 795, 6257,3 5183,9 Cambodia ,3 121,3 Caada Cetral Africa Chile Gazi İktisat ve İşletme Dergisi

14 72 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) Ülkeler 26 Yılı 27 Yılı 28 Yılı 29 Yılı 21 Yılı Ortalama Chia Colombia Costa Rica Croatia Cyprus Czech Estoia Fii Filad Frace Gabo 355,4 385,2 451,4 363,1 528,5 416,7 Gambia Georgia 364,1 346,6 474,5 526,6 377,3 417,8 Germay Guatemala 223,9 237,7 31,6 31,3 272,4 271, Hoduras 226,7 223,4 276,7 278,6 297,5 26,6 Hugary Icelad Idia Idoesia Ira, Islamic Rep Irelad Israel Italy Japa Jorda Kazakhsta Korea, Rep Kuwait Kyrgyz 55, 59,4 764,2 793,5 552,5 624,9 Gazi Joural of Ecoomics ad Busiess

15 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) Ülkeler 26 Yılı 27 Yılı 28 Yılı 29 Yılı 21 Yılı Ortalama Latvia Lithuaia 265, 223,3 295,2 224,5 134,7 228,5 Luxembourg Chia Malta Mauritius Mexico Moldova Morocco Nepal 487, 467,1 348,3 293,4 453,8 49,9 Netherlads Norway Oma Paama Papua New Guiea 2989, 398, 3236, 1, 2136,8 2488,4 Paraguay 555, 65,3 695,9 383,8 412,3 53,5 Peru Philippies Polad Portugal Romaia Russia Federatio Samoa ,5 1 97,3 Saudi Arabia Seychelles ,1 18, 98, Slovak Sloveia South Africa Spai Sri Laka Gazi İktisat ve İşletme Dergisi

16 74 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) Ülkeler 26 Yılı 27 Yılı Gazi Joural of Ecoomics ad Busiess 28 Yılı 29 Yılı 21 Yılı Ortalama Swazilad 865,7 2943,8 435,8 3769,7 134,4 2654,1 Syria Arab 27, 167,7 29, 291,3 492,4 289,7 Thailad Tuisia Turkey Ugada 213,3 231,6 29,6 222,3 168,7 225,3 Ukraie Uited Kigdom Uited States Uruguay ,9 Vauatu Veezuela 288,2 331,5 311,3 31,9 357,5 319,9 Tablo 3 de verile souçlar icelediğide; aalizde yer ala 91 ülkede 67 ülke 5 (beş) yıllık ortalamada etki bulumuştur. Yai öreklemi %73,6 sı etki olarak bulumuştur. Etki bulua ülkeleri referas alıma durumları icelediğide; 5 yıllık ortalamada e çok referas gösterile ülkeler sırasıyla Seychelles (13 kez), Çi (13 kez), Saraybosa (12 kez), Avusturalya (8 kez), Luksemburg (5 kez), Paama (5 kez) ve Vauatu (5 kez) sayılabilir. 5. SONUÇ Ülke ekoomisii büyümesi ve gelişmesi açısıda turizm sektörü çok öemlidir. Küreselleşme süreci ile turizm sektörüde tüm düya ülkeleride yoğu rekabet kedii göstermektedir. Bu süreçte heme heme bütü ekoomileri, ülkeleri ve hatta milletleri yüksek rekabet kültürüe uygu davraması zoruludur. Turizm, düya ülkeleride yarattığı ekoomik katma değer değerledirildiğide, bütü ülkeler bu katma değerde faydalamak içi büyük çaba sarfettiği bir faaliyet alaıdır. Turizm ülke ekoomisi içi hem bir gelir kayağı hem de döviz girdisi sağlaya bir hizmet olarak e kadar öemli ise,

17 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) ülke içide coğrafi olarak oluşa ekoomik degesizliği giderilmesi; yei (ek) iş alalarıa bağlı işsizliği azaltılması; tarım, loistik ve hizmetler vb. turizmle doğruda ve dolaylı olarak bağlatılı bulua tüm sektörleri calılık kazaması ve üretimi artırılması gibi parasal olmaya faydaları da o derece öemlidir. Acak turizmi sayıla özellikleride faydalaabilmek içi ülkei turizm potasiyelii belirlemesi öemidir. Çalışmada çözüm yötemi olarak veri zarflama aalizi kullaılmıştır. VZA, bir karar verme birimii verimliliği açısıda matematiksel olarak çıktılar toplamıı girdiler toplamıa oraıı e iyi performası belirlediği sııra göre pozisyou göstermektedir. Düya ülkelerii Turizm açısıda etki olup olmadıklarıı ve etkilik sıırıa yakılıklarıı VZA yötemi ile tespit edilmektedir. CCR modelie göre etkiliği e fazla olduğu yıl 27 (%78) ike e az olduğu yıl 21 yılı (%75) dır. BCC modelie göre etkiliği e fazla olduğu yıl 29 (%84) ike e az olduğu yıl ise yie 21 yılı (%79) dır. Türkiye her iki VZA modelide de tüm döemlerde etki bulumuştur. So yıllarda ülkemizde turizm kousuda yapıla yatırımları ülkei bu aladaki küresel rekabette ö plaa çıkmasıa kayaklarıı daha iyi kullamaya başladığıı göstergesi olduğu görülmüştür. Gazi İktisat ve İşletme Dergisi

18 76 M. Ata Y. Arslatürk 1/1 (215) KAYNAKÇA Aderse, P., Peterse, N. C., (1993). A Procedure for Rakig Efficiet Uits i Data Evelopmet Aalysis, Maagemet Sciece, sayı: 39, sayfa: Aslakaraoğlu, N., (26). Veri Zarflama Aalizi ve Temel Bileşeler Aalizi ile Avrupa Birliği Ülkelerii Sıralaması, Yüksek Lisas Tezi, Gazi Üiversitesi, Fe Bilimleri Estitüsü, Akara. Aydagü, A., (23). Veri Zarflama Aalizi, HUTEN Yıl Sou Semieri, TC. Hava Harp Okulu Havacılık ve Uzay Tekoloileri Estitüsü. Bakırcı, F., (26). Üretimde Ölçümü ve Veri Zarflama Aalizi Teori ve Uygulama, Atlas Yayıları, Tokat. Bozdağ, N., Alta, Ş., Ata, M., (21). Toplam Ölçümü: Türkiye deki Özel ve Kamu Bakaları İçi Bir Uygulama, Ekoometri Seçme Yazıları, Akara. Chares, A., Cooper, W. W., Lewi, A.Y., Lawrece, S., (1994). Data Evelopmet Aalysis: Theory, Methodology ad Applicatios, Kluwer Akademic Publisher. Chares, A., Cooper, W. W., Rhodes, E., (1981). Evaluatig Program ad Maagerial Efficiecy: a Applicatio of Data Evelopmet Aalysis to Program Follow Through, Maagemet Sciece, Vol.27, No.6. Cooper, W.W., Seiford, L.M., Zhu, J., (24). Hadbook o DEA, Kluwer Academic Publishers, Bosto. Erişim Tarihi: Kasım 212. Güler, H., Üal, M., (21). Aalizi Karar Destek Sistemi (ETAKDS) v1., Gazi Üiversitesi, Fe Edebiyat Fakültesi İstatistik Bölümü, Araştırma Proesi, Akara. İa, E.A., (2). Baka Etkiliğii Ölçülmesi ve Düşük Eflasyo Sürecide Bakacılıkta, Bakacılar Dergisi, Sayı 34. Gazi Joural of Ecoomics ad Busiess