AİLE SAĞLIĞI MERKEZLERİNDE ÇALIŞAN SAĞLIK PERSONELİNİN GEÇMİŞ SİSTEM (SAĞLIK OCAKLARI) İLE BUGÜNKÜ SİSTEMİ (AİLE HEKİMLİĞİ) DEĞERLENDİRMELERİ: KAHRAMANMARAŞ İL MERKEZİNDE BİR ALAN ÇALIŞMASI Öğr. Gör. Nihal ALOĞLU Kahramamaraş Sütçü İmam Üiversitesi Kahramamaraş Sağlık yüksekokulu ihaless@hotmail.com Prof.Dr. Mustafa TAŞLIYAN Kahramamaraş Sütçü İmam Üiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi mustafatasliya@hotmail.com Özet Sağlık hizmetlerii etkili, verimli ve hakkaiyete uygu şekilde; orgaize edilmesi, suulması ve fiasmaıı sağlaması amacıyla sağlık bakalığıca uygulamakta ola Sağlıkta Döüşüm Programı çerçeveside koruyucu sağlık hizmetlerii suumu Aile Hekimliği Sistemi e döüştürülerek verilmeye başlamıştır. Temel sağlık hizmetlerie erişimi yaygılaştırmak amacıyla aile hekimliği sistemie geçilmesiyle ilgili Kau 9 Aralık 2004 tarihli Resmi Gazetede yayılaarak Düzce de pilot uygulamaya başlaılmıştır. 2010 yılı sou itibariyle tüm illerde aile hekimliği sistemie geçilmesi plalamıştır. Aile hekimliği sistemii uygulamaya geçmesiyle çok eleştirilmiştir. Sağlık çalışaları tarafıda da çok tartışıla yei sistemi ile sağlık ocağı çalışmasıı değerledirmeleri amaçlamıştır. Bu çalışma, Kahramamaraş il merkezide bağlı 44 Aile Sağlığı Merkezide (ASM) 123 Aile Sağlığı Birimide aktif olarak e az 5 ay çalışa, araştırmaya katılmayı isteye ASM de çalışa 257 sağlık çalışaıı Aile Hekimliği Sistemii (AHS) ve sağlık ocağı hizmetlerii değerledirmelerie yöelik olarak taımlayıcı tipte bir ala araştırmasıdır. Verileri değerledirilmesi SPSS 18 paket programı ile yüzdelik hesapları ve crosstabs testleri kullaılarak yapılmıştır Çalışmada e yüksek değeri AHS de Aşılama, Bebek ve Çocuk Takibi Yeterli ve Etkili Olması (4,2) ve Gebe, Lohusa, 14-49 Yaş Kadı Takibi Yeterli Ve Etkili Olması (4,0) öermeleri almıştır. AHS ye geçmede ücret ilk faktör olarak belirtilmiştir. Çalışma soucuda, katılımcıları büyük çoğuluğu Aile Sağlığı Merkezide (ASM) çalışmakta memu olduğuu, AHS i eski sisteme göre koruyucu sağlık hizmetlerii amaçlarıa çok daha uygu olduğuu ifade ettikleri tespit edilmiştir. Aahtar Kelimeler: Aile Hekimliği, Sağlık Ocağı, Sağlıkta Döüşüm. 1
EVALUATION OF FAMILY HEALTH CENTERS EMPLOYEESIN THE PAST (HEALTH CENTERS) AND THE PRESENT SYSTEM (FAMILY DOCTOR): Abstract A FIELD STUDYIN KAHRAMANMARAS For the purpose of orgaisatio, services ad fudatio of health services i a effective, efficiet ad justice maer; Trasitio i Health Programme by Miistry of Health, focusig o prevetive medicie, has bee begu to be carried out as family medicie system. The legislatio that is related with the trasitio to family medicie for the purpose of spreadig the access to the fudametal health services has bee first practiced as a pilot practice i Duzce after bee published i Official Joural i 9th December 2004 ad by the ed of the 2010, it is plaed to be permeated to the family medicie system i all coutries.with family medicie system has put ito practice, it has bee criticized a lot. İt is aimed to evaluate of health ceters works by meas of the ew system debated by health workers. This study, beig a descriptive field research, was coducted o 257 voluteer health workers i 123 family health uit from forty-four family health ceters i Kahramamaraş. All participats have bee workig i family health ceters at least for 5 moths. Participats were surveyed about services preseted by family medicie system(fms) ad health ceter system (HCS) ad they were questioed about their future perspectives. Evaluatio of SPSS 18 software package, percetage calculatios, are made usig the crosstabs. The highest values of the study i family medicie system (FMS) are Beig Efficiet ad Effective of Vacciatio, Baby ad Child Trackig (4.2) ad Beig Efficiet ad Effective of Pregat, Puerperat ad 14-49 Years Old Wome Trackig (4).I the study, most of the participitats declared that they were glad to work i family health ceters ad they cosidered family medicie system superior ad more eligible tha the old system from the poit of prevetive medicie ad their primary reaso for trasferrig to family health ceters were the ecoomical issues. Prevetive medicie services were cosidered superior i family health ceters system whe compared to that of health ceters systems. KeyWords: FamilyMedicie, Health Ceter, Trasitio i Health 1. GİRİŞ Bir ülkede Birici Basamak Sağlık Hizmeti e kadar iyi orgaize edilir ve sağlam temellere oturtulursa o ülke halkı içi sağlık soruları o ölçüde çözümlemiş demektir. Tüm Düyada olduğu gibi ülkemizde de birici basamak sağlık hizmeti suumuda sıkıtılar yaşamaktadır. Çağdaş sağlık sistemlerii öde gele amaçları arasıda, birici basamak sağlık hizmetlerie öcelik vererek, sağlık hizmetlerie ulaşılabilirliği ve bu hizmetlerde herkesi ihtiyacı oraıda yararlamasıı sağlamak ve böylece kişileri yaşam kalitelerii ve sağlık stadartlarıı yükseltmek yer almaktadır(sb, 2004: 47-48). Düya Sağlık Örgütü (DSÖ) üyesi ola Türkiye, 1978 de temeli atıla Herkese Sağlık Hedefleri ve Stratejilerii gücellemesi ve 21. yy. hedeflerii belirlemeside aktif rol almıştır. Ayrıca, 2
1998 de DSÖ Avrupa Bölge Komitesi tarafıda kabul edile 21. yüzyılda 21 Hedef i beimsemiştir. Türkiye bu hedefler doğrultusuda, Avrupa Birliği Sağlık Mevzuatıa uyum sağlamayı amaçlaya stratejik plalamasıı 2001 degerçekleştirmiş, 2003 yılıda da Sağlıkta Döüşüm Programı ı (SDP) uygulamaya başlamıştır (SB, 2007:18). Sağlıkta döüşümü amacı, kaliteli ve çağdaş sağlık hizmetlerii adil ve hakkaiyetli bir şekilde halka sua, yüksek sağlık giderlerie karşı etki mali koruma sağlaya ve fiasal olarak sürdürülebilir bir sistem kurmaktır. Bu hedefler doğrultusuda 2003-2010 döemide, sağlık hizmetlerii suumu ve fiasmaı alaıda öemli reformlar yapılmıştır; süreç hale devam etmektedir(sülkü, 2011:1). Sağlıkta Döüşüm Programıı temel amaçları; sağlık hizmetlerii etkili, verimli ve hakkaiyete uygu bir şekilde orgaize edilmesi, fiasmaıı sağlaması ve suulmasıı temi edilmesidir(s.b,2004:48-50). Sağlıkta Döüşüm Programı çerçeveside Birici Basamak Sağlık Hizmetleri vere sağlık ocakları değişerek Aile Hekimliği Sistemi e döüştürülmüştür. Bu değişimle her bireye bir aile hekimi ataarak özelde kişileri ve aileleri sağlık sorularıı oluşmasıı egellemek amaçlı ölemler almak, bir hastalık yada problemlerii oluşması durumuda gerekli müdehaleleri yapmak, kişileri ikici basamak sağlık hizmetlerie (hastaelere) gitmesii edeii ortada kaldırmak, geelde ise toplumu her kesimii sağlık hizmeti almasıı sağlamak yai kapsamlı bir koruyucu sağlık hizmeti vermektir. Her iki sistemde de çalışa sağlık persoeli verdiği hizmetleri amacıı, suum şekillerii ve hizmetleri geri döüş yasımalarıı e iyi ve e yakıda göre değerledire kişilerdir. Döüşümü e iyi değerledirebilecekleri başıda, sağlık iş gücü olacağıda çalışaları kedi bakış acılarıyla her iki sistemi değerledirmeleri döüşümü hedeflerii ölçümü acısıda çok öemli olsa gerek. Bu çalışmada Aile Sağlığı Merkezi (ASM) büyesideki 123 Aile Sağlığı Birimide (ASB) hizmet sua sağlık elemalarıı eski ve yei sistemi karşılaştırmalarıı, hagi sistemi koruyucu sağlık hizmetleride daha etkili ve verimli olduğuu tespit etmek, hagi sistemi halk sağlığı hizmetleride daha istedik olduğuu, varsa problemleri ortaya çıkarmak ve aile hekimliği ile ilgili görüşlerii öğremek amaçlı tasarlaıp plalamıştır.. 3
2.SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM PROGRAMIVE AİLE HEKİMLİĞİ Sağlık hizmetlerii iyileştirme çalışmaları, sadece Türkiye gibi gelişmekte ola ülkeleri değil, gelişmiş ülkeleri de temel ve öcelikli güdem maddesi olmaya devam etmektedir. ABD ve İgiltere gibi gelişmiş ülkelerde bile seçim çalışmalarıda, sağlık hizmetlerii iyileştirilmesi, bir başka deyişle sağlıkta reform ihtiyaçları üzeride durulmaktadır. Bu gerçek, sağlık hizmetleri suumu kousuda bütü düyaı yei arayışlar içide olduğuu göstermektedir. Gelişmişlik düzeyi ile bağlatılı olarak farklılıklar gösterse de, geel alamda sağlık sorularıı tamame çözmüş bir ülke taımlamak zordur(sb,2003:7). 3Kasım 2002 seçimlerii heme ardıda 16 Kasım 2002 tarihide açıklaa58. Hükümeti Acil Eylem Plaıda Herkese Sağlık başlığı altıda sağlık alaıda yürütülmesi ögörüle temel hedefler belirtilmiştir. Acil Eylem Plaı ı belirlemeside heme sora, 2003 yılı başıda Sağlıkta Döüşüm Programı hazırlaarak 5258 sayılı yasa ile Sağlık Bakalığı tarafıda kamuoyua duyurulmuştur. Birici basamak sağlık hizmeti, sağlığı teşviki, koruyucu sağlık hizmetleri ile ilk kademedeki teşhis, tedavi ve rehabilitasyo hizmetlerii bir arada verildiği, bireyleri hizmete kolayca ulaşabildikleri, düşük maliyetle etki ve yaygı sağlık hizmeti suumudur(s.b, 2011: 75-78). Türkiye de 1960 lara kadar geelde birici basamak sağlık hizmetlerii özelde ise aile hekimliği pratiğii rasyoel ve plalı bir biçimde örgütlediği söyleemez. Acak bugükü örgütlemei temellerii atıldığı belirtilebilir(yıldırım, 2010). 1961 yılıda kabul edile 224 sayılı Sağlık Hizmetlerii Sosyalleştirilmesi Hakkıda Kau sağlık hizmetlerii ilk basamağıı tüm ülke geelide sağlık ocakları ve sağlık evleri olarak herkese ulaşacak ikici basamak hizmetlerie acil durumlar dışıda kişiler sevk ziciri ile gidilecekti(rg,1961). Ülkemizi gereksime ve olaaklarıyla bağdaşa bir model olarak taımlaa sağlık hizmetlerii sosyalleştirilmesi ile getirile birici basamak sağlık hizmetleri modeli ağırlıklı olarak aktörleri çıkar çatışmaları edeiyle tam alamı ile uygulaamamış ve reform arayışlarıı da beraberide getirmiştir(yıldırım, 2010). 2002 yılı Kasım seçimlerii heme ardıda hükümeti ila ettiği Acil Eylem Plaıda Herkese Sağlık başlığıyla sağlık alaıda yıllardır hazırlıkları yapıla fakat uygulamaya koulamaya reformları temel presipleri belirlemiş ve bir takvime bağlamıştır. 2003 yılıda Sağlık Bakalığı, Sağlıkta Döüşüm Programıı (SDP) uygulamaya başlamıştır(tusak, 2007). Bu modeli uygulamak üzere pilot çalışma yapılması kararı alımış ve 24.11.2004 tarihide Türkiye Büyük Millet Meclisii kabul ettiği bir kau ile pilot uygulama çalışmalarıa başlamıştır.2 Pilot uygulamaya ilk olarak Ekim 2005 de Düzce ilide başlamıştır. 2010 yılı souda tüm ülkede uygulamaya geçilmiştir(sağlık platformu.com). 2003 yılıda itibare uygulamaya başlaa Sağlıkta Döüşüm, vatadaş merkezli bir program olup birici basamak sağlık hizmetii plalaması ve suumuda bireyleri ihtiyaç, talep ve bekletilerii esas almaktadır. Bu programı öemli bileşeleride biri, birici basamak sağlık hizmetii çağdaş uygulama şekli ola aile hekimliğidir. Aile hekimliği; bireyleri biyo-psiko-sosyal çevreleri ile birlikte doğumda ölüme kadar bir bütü olarak ele ala, bireylere seçme ve tercih etme hakkı taıya, sağlık çalışalarıa ise daha fazla mesleki doyum imkâı vere motive edici ve gelişmelere açık bir uygulamadır(akdağ, 2011: 75-78). Sağlıkta Döüşüm Programıda geel pratisye, aile doktoru ve aile hekimi ayı alamda kullaılmaktadır. 5258 Sayılı yasa da Aile hekimi; kişiye yöelik koruyucu sağlık hizmetleri ile birici basamak teşhis, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerii, yaş, cisiyet ve hastalık ayrımı yapmaksızı, her kişiye kapsamlı ve devamlı olarak belli bir mekâda vermekle yükümlü, gerektiği 4
ölçüde gezici sağlık hizmeti vere ve tam gü esasıa göre çalışa aile hekimliği uzmaı veya Bakalığı ögördüğü eğitimleri ala uzma tabip veya tabipleridir olarak taımlamaktadır(ailehekimligi.gov.tr). Bu çalışma, Kahramamaraş il merkezide bağlı 44 Aile Sağlığı Merkezide (ASM) 123 Aile Sağlığı Birimide aktif olarak e az 5 ay çalışa, araştırmaya katılmayı isteye ASM de çalışa 257 sağlık çalışaıı Aile Hekimliği Sistemii (AHS) ve sağlık ocağı hizmetlerii değerledirmelerie yöelik olarak tasarlamıştır. Sağlık çalışalarıı aile hekimliği modeli hakkıda değerledirmelerii almak, koruyucu sağlık hizmetleride e büyük işlevleri gerçekleştire sağlık ocaklarıı yeri ala Aile sağlığı merkezleri döüşümü hedeflerie e ölçüde ulaşabildiğii tespit etmek. Yei sistemi koruyucu sağlık hizmetlerii uygulamasıda soru varsa ortaya koymak, sağlık çalışalarıı her sistemi kişi ve topluma yöelik hizmet suumlarıda istedik amaçlara ulaşmada farlılıkları belirtmek ve çalışaları her iki sistemi hizmet suucuları ve alıcılarıı e düşüdüklerii eler hissettiklerii vurgulamak amaçlı plalamıştır. 3. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ Çalışmaı Kapsamı ve Öreklem Belirleme: Çalışmaı kapsamıni Kahramamaraş Halk Sağlığı Müdürlüğüe bağlı aktif olarak resme hizmet vere Kahramamaraş il merkezideki 44 Aile Sağlığı Merkezi oluşturmuştur. Araştırma 44 ASM de 123 Aile Sağlığı Birimii aktif olarak içermektedir. Her birimde e az 5 ay çalışa ve araştırmaya katılmayı isteye ASM de çalışa tüm sağlık meslek grubu sağlık çalışalarıı içermektedir. Araştırma souçları gerçekliğii yasıtması açısıda sağlıkta döüşüm süreci yaşadıkta 1,5 yıl (18 ay) sorasıda gerçekleştirilmiştir ki bu sayede çalışaları yei durum hakkıda yeterli bilgiye ve kaıya sahip olmaları sağlamıştır. Araştırmaı yapıldığı döem itibarı ile Kahramamaraş Halk Sağlığı Müdürlüğüde alıa verilere göre 123 ASM de 11 taesi A Grubu ASM dir. Her aile sağlığı birimide bir hekim bir aile sağlığı Elemaı çalışmak durumudadır.. A Grubu ASM lerde mevzuat gereği e az bir sağlık çalışaı daha istihdam etmek durumu olması sebebiyle toplamda 257 sağlık çalışaı öreklem grubuu oluşturmaktadır. Aketi Uygulaması ve Değerledirilmesi: Kahramamaraş İl Sağlık Müdürlüğü ve Halk sağlığı Müdürlüğüde öcelikli olarak gerekli iziler alıdı. Halk sağlığı Müdürlüğüde 44 ASM i ve Merkezlerde çalışa hekimleri iletişim adresleri alıarak mümkü ola her birimdeki her çalışaa ulaşılmaya çalışılmıştır. Öreklem grubuda 4 ASB katılımcı olmak istememiştir. Bazı sağlık çalışalarıı doğum öcesi izide olmaları sebebiyle ulaşılamamıştır. Şehir merkezideki ASM lere bizzat gidilmiş, merkeze uzak ola belediyelerde bulua ASM lerdeki sağlık çalışalarıı telefo ile ulaşılarak e-posta adresleri alıarak aket ulaştırılmış ve geri döüşler sağlamıştır. Araştırmaya kou ola ilişkii ortaya çıkarılması ve araştırmaya kou ola değişkeleri belirleyicilerii ortaya çıkarılması amacıyla kapsamlı bir yazı taraması yapılmıştır. Aketi birici bölümde sağlık çalışalarıı demografik, sosyo-kültürel ve mesleğe ilişki özelliklerii içere 14soru sorulmuştur. Aketi ikici bölümüde ise Prof. Dr. Mustafa Taşlıya tarafıda hem geçmiş hem de bugükü durumu ayı sorularla ölçmek ve katılımcıya ayı ada değerledirme şası sumak içi geliştirile iki boyutlu sorular sorulmuştur. Sağlık Ocağı sistemi ile Aile Hekimliği Sistemii karşılaştırmak amaçlı 34soruikifarklı boyut esas alıarak sorulmuştur. Sağlık Ocağı sistemi ile Aile Hekimliği Sistemii karşılaştırmak içi oluşturula 34 öermeyi cevaplamaları içi beşli Likert ölçeği kullaılmıştır. Likert ölçeğide katılımcıları düşücelerii daha 5
et alayabilmek içi 1.Hiç Katılmıyorum, 2:Katılmıyorum, 3:Kararsızım, 4:Katılıyorum, 5:Kesilikle Katılıyorum ifadeleri kullaılmıştır. Verileri değerledirilmesi SPSS 18 paket programı ile, yüzdelik hesapları, crosstabs testleri kullaılarak yapılmıştır. Ölçeği Güveilirliğii Belirlemesi: Elde edile veriler SPSS 18,0 istatistik paket programı kullaılarak aaliz edilmiş ve yorumlamıştır. Birici ve ikici bölümdeki sosyo-demografik ve aile sağlığı sistemi ile ilgili açık uçlu ve dereceledirmeli sorular çıkarıldığıda ölçeği iç tutarlılık aalizi soucu(crobach s Alpha) 0,737 olarak bulumuştur. Bu ora sosyal bilimlerde kabul edilebilir bir souçtur(nually, 1978; Akt. Gürbüz ve Şahi, 2014: 305). 4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tablo 1. Katılımcılara İlişki Demografik Bilgiler Demografik N % Demografik N % Özellikler Özellikler Yaş Grupları Medei Durum 20-29 39 16,8 Bekâr 36 15,5 30-39 112 48,0 Evli 196 84,5 40 ve üzeri 82 35,2 Eşi Çalışması Cisiyet Hayır 35 17,7 Kadı 145 64,4 Evet 163 82 Erkek 80 35,6 Mesleğii Kedi İsteğiyle Seçme Öğreim Evet 182 81,6 Lise 37 16,2 Hayır 41 18,4 Ö Lisas 45 19,7 Boş 10 Lisas 39 17,0 Yüksek Lisas 91 39,7 İş Yerideki Görev Durumu Doktora 17 7,4 A.T.T. 8 3,4 Boş 4 Ebe 77 33,0 Hemşire 41 17,6 Meslekteki Çalışma Doktor 107 45,9 Süreleri 1-4 yıl 34 14,8 5-9 yıl 38 16,5 Aile Hekimliği Sistemideki Çalışma Süreleri 10-14 yıl 53 23,0 1 40 17,5 15-19 yıl 60 26,1 2 36 15,7 20 ve üzeri 45 19,6 3 153 66,8 Boş 3 Boş 4 6
ASM de Çalışmada Öce Çalıştıkları Birim -I. B. S. H. (Sağlık Ocağı, AÇSAP, Verem S.D.) -II. Basamak Sağlık Hizmetleri (Hastaeler) -İl Sağlık Müdürlüğü ve 112 Acil Şu A Nerede Çalışmak İsterdiiz? 142 63,4 Sağlık ocağı 48 20,7 73 32,6 A.S.M 122 52,6 9 4,0 Devlet hastaesi 40 17,2 Diğer 22 9,5 Tablo 1 icelediğide katılımcıları %48,0 ı 30-39 yaş grubudadır. Katılımcıları büyük çoğuluğu %64,4 ü kadıdır. Araştırmaya katıla 233 katılımcıı %84,5 i evlidir. Eğitim durumu bakımıda katılımcıları %39,7 i yüksek lisas mezuudur ve evli olaları %82,3 ü eşi çalışmakta. Katılımcıları %81,6 ı mesleğii kedi isteği ile seçmiştir, %45,9 u doktordur. Sağlık çalışaları %26,1 sı 15-19 yıldır görev yapmaktadır, %66,8 i 3 yıl ve daha fazla süredir aile hekimliği sistemide çalışmaktadır. Bu verilere bakıldığıda katılımcıları geelie yakııı yükseköğretim mezuu olduğu, çoğuluğu o yılda fazla sağlıkçı olduğu ve yarısıda çoğuu e az 3 yıldır aile hekimliği de çalışmakta olduğu görülmektedir. Katılımcıları yarısıda çoğu %63,4 ü daha öce ASM gibi yie birici basamak çalışmış olması eski ve yei sistemi karşılaştırma acısıda öemlidir Şu a erede çalışmak isterdiiz sorusua %52,6 sı ASM yi ifade etmişlerdir. Tablo 2. AHS e İlişki Düşüceleri Aile Doktoru /Aile Sağlığı Elemaı Olarak Adladırılmak Bei Rahatsız Etmiyor İfadesie N % AHS i Koruyucu Sağlık Hizmetlerii amaçlarıa çok daha uygudur ifadesie katılımı N % Katılımı Tamame Katılıyorum 43 18,8 Tamame Katılıyorum 67 29,0 Katılıyorum 89 38,9 Katılıyorum 98 42,4 Kararsızım 25 10,9 Kararsızım 21 9,1 Katılmıyorum 38 16,6 Katılmıyorum 35 15,2 Hiç Katılmıyorum 34 14,8 Hiç Katılmıyorum 10 4,3 Tablo 2 de görüldü üzere Aile doktoru/aile sağlığı elemaı olarak adladırılmak bei rahatsız etmiyor ifadesie katılım %57,7 olsa da çapraz tablo aalizleride Aile hekimliği sistemide şua çalışmakta ola Ebeler, Aile Sağlığı Elemaı Olarak adladırılmakta rahatsız olmakta ve aile hekimliği sistemide laboratuvar hizmetlerii yeterli bulmamaktalar. AHS i koruyucu sağlık hizmetlerii amaçlarıa çok daha uygudur ifadesie katılım %71,4 olarak bulumuştur. Alagöz ve arkadaşlarıı(2010: 354) yaptığı çalışmada Doktorları e çok çalışmak istediği birim ASM olduğuu, maaşıı yeterli bulalar sadece doktorları olduğuu ASE kavramı yalış olduğuu düşüe kesim %80 lerde olduğuu belirtmişler ve çalışalarıı AHS e bakış açıları değerledirildiğide, doktorlar 7
AHS i Türkiye ye uygu 1. Basamaksağlık hizmeti olarak değerledirdiğii bildirmiştir. Bu veriler çalışaı bulgularıı destekler iteliktedir. Araştırmada çapraz tablo aalizleride (crosstabs);doktorlar işlerii yei şeyler öğreme ve kedimi geliştirme fırsatı vermediğii ifade etmişlerdir. Yie doktorlar aile hekimliği sistemide maaşımı eğitim/tecrübe düzeyimle oratılı, hak edile maaşı aldıklarıı, çalışma alaıı fiziksel olarak yeterli bulduklarıı ve araç-gereçleri ve gerekli malzemeleri yeterli olduğuu düşümekteler. Aile hekimliği sistemide şua çalışmakta ola Ebeler, aile hekimliği sistemide laboratuvar hizmetlerii yeterli bulmamaktalar. Katılımcıları aile hekimliği birimie geçme öermeleri dereceledirmelerie göre dağılımlarıa baktığımızda, varyas aalizi soucu AHS ye geçmede e yüksek 2,79 ortalama ile şehir merkezide çalışma isteği ilk sırayı, 2,89 ortalama ile ücret öermesi ikici sırayı almıştır. Katılımcılara suula öerme sıralamaları ve ortalamaları aşağıdaki gibi olmuştur; 1. Ücreti Öemi (2,8908) 2. Şehir Merkezide Çalışma İsteği(2,7991) 3. Kedi İşimde Çalışma İsteği (3,6211) 4. Farklı Görevledirmelerde Çekime (3,6828) 5. I.B.S. Hizmetleride Çalışmayı Sevmek (3,6652) 6. Yei Sistemi Taımak (4,3689) Katılımcıları %30,1 i ücreti öermesii ilk sırada, %27,1 i şehir merkezide çalışma isteği öermesie ikici sırada yer vermişlerdir. Alagöz ve ark.,(2010) ve Çiçeklioğlu, (2013) yaptıkları araştırmada AH ye geçişte e öemli edei doktorlarda ücreti yüksek oluşu, ebelerde ise görevledirmelerde korkma olduğuu ifade etmişlerdir. Çetikaya ve ark., (2012) hekimler üzerie yaptığı araştırmada AH ye geçiş edei %45,2 ücret, %54 yei sistemde yer almak olduğuu belirtmiştir. Bu durumu katılımcıları çoğuluğuu baya ve evli olmasıda kayaklaabileceği düşüülebilir. Tablo 3. Katılımcıları Sağlık Ocağı Sitemii İle Aile Hekimliği Sistemi Değerledirme Aalizleri SAĞLIK OCAĞI SİSTEMİ AİLE HEKİMLİĞİ SİSTEMİ -Aşılama, Bebek Ve Çocuk Takibi Yeterli Ve Etkili Olması -Gebe, Lohusa, 14-49 Yaş Kadı Takibi Yeterli Ve Etkili Olması -Verileri Daha Kotrollü Kayıt Yapılması Katılmıyorum 57 26,7 63 30 74 35,1 Kararsızım 55 25,8 52 24,8 46 21,8 Katılıyorum 101 47,5 95 45,2 91 43,1 Toplam 213 210 211 Mea Katılmıyorum 0 18 8,1 3,20 24 10,8 3,0 26 11,9 Kararsızım 21 9,5 25 11,3 27 12,3 Katılıyorum 183 82,4 173 77,9 166 75,8 219 Toplam Mea 4,2 4,0 3,9 8
-Sistemi Sorgulaa bilirliği 76 36,4 -Halkı Sağlık Hizmetie 50 Ulaşımı Daha Kolay 24,0 Olması -Koruyucu Sağlık 87 Hizmetleri Acısıda 40,2 Nitelikli Hizmet Vermesi -Sorumlu Olua Nüfusa 88 Yeterice Hakim Oluması 41,2 -Diğer Çalışalarla Ortak 41 Çalışmalar Yapabilirliği 19,8 -Hasta Memuiyetii 70 Yeterli Olması 32,7 -Sadece Kedi İşii 73 Gerekliliğii Yapma 34,1 -Bireyi Aile Ve Çevresiyle 69 Daha Bütücül 32,8 Yaklaşabilme Durumu -İş Yüküü Fazla Olması 63 29,9 -Ekip Çalışmasıa 64 Uyguluğu 30,8 -Daha Verimli Çalışma 75 Hissi Vermesi 34,9 -Etegre Sağlık Hizmeti 64 Verilmesi 30,7 -Çalışma Alaıı Fiziksel 82 Olarak Yeterliliği 38,7 -Laboratuvar 80 Hizmetlerii Yeterliliği 37,8 -Hekimlerle Diğer Sağlık 56 Çalışalarıı İletişimii 27 Yeterliliği -Gerektiğide İzi 65 Alabilme Durumu 32,2 -Çalışma Arkadaşlarımı 41 Koularıda Yeterliliği 19,4 -Gerektiğide İzi 65 Alabilme Durumu 32,2 -Hak Edile Maaşı Alma 114 Düşücesi -Araç-Gereçleri Ve Gerekli Malzemeleri Yeterli Olması 54,3 62 29,7 53 25,4 44 21,0 49 22,7 47 22 42 20,3 58 27,1 45 21 71 33,6 37 14,7 45 21,6 40 26,4 68 32,8 41 19,3 47 22,2 49 23,8 46 22,8 48 22,6 46 22,8 33 15,7 31 14,8 80 38,2 115 55,0 80 37,1 79 36,8 124 59,9 86 40,2 96 44,8 71 33,6 101 52,6 99 47,6 99 38,7 76 36,5 89 42,0 85 40,0 102 49,2 91 45,0 123 58,0 91 45,0 63 30,0 116 55,5 209 209 216 214 207 214 214 211 214 208 214 208 212 212 207 202 212 202 210 209 2,99 33 15,0 3,44 35 16,0 2,95 33 14,8 2,89 37 16,7 3,46 44 20,4 3,0 48 21,5 3,0 62 27,9 2,95 42 19,0 3 67 30,9 3,21 53 24,3 3,0 61 28,0 3,0 51 23,7 2,95 59 26,6 2,93 67 36,0 3,25 56 25,1 3,11 63 30,0 3,48 28 12,7 3,11 63 30,0 2,46 51 23,2 4 66 29,8 29 13,2 35 16,1 32 14,3 35 15,8 36 16,7 39 17,5 37 16,7 55 25,1 28 12,9 35 16,1 43 19,7 50 2 45 20,2 44 19,8 46 21 38 18,1 39 17,6 38 18,1 54 20,5 30 13,5 157 71,7 148 67,9 159 71,0 150 67,6 136 63 136 61,0 123 55,4 122 55,7 122 56,2 130 59,7 114 52,3 114 53,0 118 53,2 111 50,0 118 53,8 109 51,9 155 69,8 109 51,9 124 56,4 126 56,8 219 218 224 216 223 219 217 218 218 215 219 210 210 220 3,9 3,8 3,7 3,7 3,7 3,5 3,4 3,4 3,4 3,4 3,2 9
-Bu Sistem De Meslektaşları Rakip Olarak Görülmesi -Rahat Ve Özgürce Çalışabilme Fırsatı Vermesi -Sistemi Ülkemiz İçi Uygu Olması -Yetki Ve Sorumluluklarımı Açık Olması -Bekletileri Ve Deetimleri Adil Olması -Maaşımı Eğitim/Tecrübe Düzeyimle Oratılı Olması -Yapıla Değişiklikleri Yeterice Açık Olması -İşiizi Yei Şeyler Öğreme Ve Kedimi Geliştirme Fırsatı Vermesi -İşiizi Size Toplumda Saygılık Kazadırması -Hizmet- İçi Eğitimleri Yeterice Verilmesi -Persoel Sayısıı Yeterliliği -Mesleki Gelişime İmkâıı Olması 110 53,2 75 35,1 76 35,8 79 37,8 92 43,9 118 56,8 81 39,7 98 45,3 87 40,2 94 45,2 65 30,4 107 51,2 35 16,9 40 18,7 46 21,8 44 21,1 53 25,2 42 20,2 54 26.5 52 24,1 49 22,7 46 22,1 32 15 52 24,9 62 29,9 99 46,2 90 42,4 86 41,1 65 30,9 48 23,0 69 33,8 66 30,6 80 37,1 68 32, 7 117 54,6 50 23,9 207 214 212 209 210 208 204 216 216 208 214 209 2,52 73 33,1 3,12 82 36,7 3,0 71 32,1 2,96 82 37,6 2,74 74 33,8 2,34 73 33,1 2,82 74 34,8 2,74 57 39,1 2,95 88 39,7 2,67 81 37,5 3 92 41,6 2,42 90 41,3 36 16,4 35 15,7 54 24,4 44 20,2 62 28,3 43 23,6 61 28,6 42 18,8 44 19,8 49 22,7 29 13,1 63 28,9 111 50,4 106 47,5 96 43,4 92 42,2 85 37,9 120 43,2 78 36,6 94 42,2 90 40,5 86 39,8 45,3 65 29,8 220 223 221 218 219 220 213 223 216 221 218 3,2 3,1 3,1 3,0 3,0 3,0 2,9 2,9 2,9 2,9 2,9 2,7 Tablo 3 icelediğide Sağlık ocağı sistemide I. Basamak Sağlık Hizmeti verme ile ilgili 14 öermei ortalamaları 3,05 AHS de ise 3,53 olarak bulumuştur. Çalışmada e yüksek değeri AHS de Aşılama, Bebek ve Çocuk Takibi Yeterli ve Etkili Olması (4,2) ve Gebe, Lohusa, 14-49 Yaş Kadı Takibi Yeterli Ve Etkili Olması (4) öermeleri almıştır. Üstü ve ark.(2011), Nesaır ve Erkma,(2010)araştırmasıda özellikle performasa dayalı bu işlemlerde işlemlerde artış olduğuu ifade etmiştir.katılımcıları e çok katıldıkları öermeleri bir diğeri de Hak Edile Maaşı Alma Düşücesi olmuştur.çetikaya ve ark.,(2012),aktaş ve Çakır, (2012: 25) Alagöz ve ark.,(2010;357),çiçeklioğlu ve ark.(2013) ve Bayka ve ark.(2014) özellikle hekimlerce belirtile olumlu yödeki e öemli değişikliği elde edile geliri artması olduğuu ifade etmişlerdir. I. Basamak sağlık hizmetlerii itelik ve sistematikliğii sorgulaya Koruyucu Takibi Yeterli Ve Etkili Olması, Sorumlu Olua Nüfusa Yeterice Hakim Oluması, Hasta Memuiyetii Yeterli Olması, Bireyi Aile Ve Çevresiyle Daha Bütücül Yaklaşabilme, Verileri Daha Kotrollü Kayıt Yapılması, Sistemi Sorgulaa bilirliği öemeleri alamlı olarak AHS de daha yüksek bulumuştur. Alagöz ve ark.,(2010;357) Mutlupoyraz,(2010) 2008 ve 2009 yılıda sağlık ocakları ve AH yi karşılaştırdığı araştırmaları bu çalışmaı bulgularıı desteklemektedir. 10
Çetikaya ve ark., (2012), Aktaş ve Çakır, (2012: 25) Sağlık Persoeli; çalışma verimliliği, halkı sağlık hizmetlerie hızlı erişimi, ekip çalışmasıa uyguluğu, hizmette süreklilik, verile kayıt altıa alıması, ücret tatmii, koruyucu sağlık hizmetleri suumu, polikliik hizmetleri suumu açısıda sağlık ocağıa göre ASM leri daha başarılı bulduklarıı belirtmiş olup AHS i devam etmesii istemektedir. Diğer tarafta ASM leri bia yeterliliği, persoel yeterliliği, laboratuvar hizmetleri, açısıda iyileştirmelere gidilmesi gerektiği ifade etmişlerdir. Araştırmada yapıla çapraz karşılaştırmalarda, doktorlar göreceli olarak sağlık ocağı sistemie göre ASM ler içi daha olumlu fikir beya etmişlerdir.ebeler aşılama, bebek ve çocuk, gebe, lohusa, 14-49 yaş kadı takibi yeterli ve etkili bulduklarıı,koruyucu sağlık hizmetleri acısıda itelikli hizmet verdiğii,çiçeklioğlu ve ark.(2013), rahat ve özgürce çalışabilme fırsatı bulabildiklerii, sağlık ocağıda hizmet- içi eğitimleri yeterice verildiğii ifade etmişlerdir.alagöz ve ark., (2010: 355), çalışalarıı AHS e bakış açıları değerledirildiğide, doktorlar AHS i Türkiye ye uygu 1. Basamaksağlık hizmeti olarak değerledirirke, ebe ve hemşirelere göre 1. basamak sağlık sistemi olmadığıı düşüdüklerii tespit etmişlerdir. Hemşireler sağlık ocağı çalışmasıı ekip çalışmasıa uygu olduğuu ifade etmişlerdir.acil Tıp Tekisyeleri (ATT) sağlık ocağıda mesleki gelişme imkâıı olmadığıı ve sağlık ocağıda diğer çalışalarla ortak çalışmalar yapabildiğii belirtmişlerdir. Bu verilere göre Sağlık Ocağı sistemii herkesi kedi görev taımlamalarıa göre cevapladığıı söyleyebiliriz. Doktorlar koruyucu hizmetlerde bütücül yaklaşımı olmadığıı ifade ederke, ebeler ise o döemde koruyucu hizmetleri bireysel uygulamalarıı kedileri yaptıkları içi gebe, bebek, aşı gibi uygulamaları yeterli bulmaktalar.hemşireler ise sağlık ocaklarıda tedavi alaıda görev yaptıklarıda ve ocak çalışmalarıda hemşire sayısıı yeterli olmasıda iş bölümü yapabildikleride ekip çalışmasıı uygu olduğuu ifade etmiş oldukları söyleebilir. Bu veriler ışığıda koruyucu sağlık hizmetlerii e öemli işlevlerii başıda gele aa çocuk sağlığı hizmetlerii sağlık Ocakları sistemie göre AHS de çok daha etkili ve verimli yapıldığıı söyleyebiliriz. Yie araştırmada ortaya çıka diğer bir usurda kayıt sistemii eskiye göre daha iyi yapıldığı ve işlem ve işlevleri bu yei sistemde sorgulaa bilirliğii artmasıdır(alagöz ve ark.,2010: 357). Diğer tarafta aile Hekimliği Sistemide persoel sayısı az buluması sistemi tam maasıyla oturmadığıı ve ASM leri çoğuu sııf olarak A Grubu olmadıklarıda kayakladığıı söyleye biliriz. Çükü A Sııfı ASM lerde tam veya yarı zamalı birde fazla elema istihdam etme zorululuğuu yerie getirmesi gerekmektedir. Sağlık bakalığıı (2010: 24)tüm sağlık çalışalarıı kapsaya Sağlık Persoeli Memuiyet Araştırması da birici basamak sağlık çalışaları Hasta memuiyetide, Aile hekimliği ve SDP bileşelerie ait koularda e iyi görüş bildire üçücü grup olmuştur.buula beraber çalışmaya katılaları yarısı aile hekimliği uygulamasıda yer almakta memu görümektedirler. Uygulaa doğru sağlık politikalarıı soucu olarak sağlık persoelii verimii arttığı, sağlık hizmetlerii iteliğide bekleei aksie düşüş değil bir artış olduğu gözlemektedir(üstü ve ark. 2011:59). 11
4. SONUÇ VEÖNERİLER Çalışmaı soucuda araştırmaya katılaları verdikleri cevaplar ile; Katılımcıları %66 sı Aile Hekimliği Sistemii ilk uygulamasıda bu yaa çalışmaktadır %63,4 ü Aile Sağlığı Merkezide çalışmada öce sağlık ocağıda çalışmışlardır. Bu durum her iki sistemi katılımcıları değerledirme olaaklarıı buluduğuu göstermektedir. Sağlık çalışalarıı Aile Hekimliği Sistemie geçmede öce I. Basamak hizmetleride çalışmış olduklarıda dolayı Sağlık Ocağı Sistemie göre Koruyucu sağlık hizmetlerii amaçlarıa daha uygu bulduklarıı, AHS de çalışmakta memu olduklarıı, Özellikle aşılama, bebek ve çocuk gebe, lohusa, 14-49 yaş kadı eski sisteme göre çok daha etkili ve yeterli olduğu, Maaşları, kayıtları, sistemi sorgulamasıı eski sisteme göre daha iyi olduğu, AHS de sorumlu olua üfusa daha hakim oluduğu, AH i daha iyi sorgulaabildiği Sisteme geçişte öceliği maaşlardaki artışı ve merkezde çalışma isteği etkili olduğu, Hasta memuiyetii arttığı, Sağlık ocağı sisteme göre Araç-Gereçleri ve Gerekli Malzemeleri ve Persoel sayısıı Yetersiz olduğu, Hekimler dışıdaki çalışaları mesleki gelişme imkâıı olmadığı, Aile sağlığı elemaı olarak adladırılmakta ebeleri rahatsız olduğu eticelerie ulaşılmıştır. Bu souçlar doğrultusuda; Aile hekimliği uygulaması 2010 yılı souda tüm ülkede yaygılaşmıştır. Şüphesiz yei bir uygulama ve çalışma şekli, hem hekimler ve diğer sağlık persoeli açısıda, hem deetleme ile sorumlu sağlık otoriteleri açısıda hem de hastalar açısıda yei ve değişik soruları beraberide getirecektir(aktaş ve Çakır, 2012; 28).Aile Hekimliği Sistemi farkı bir disiplidir. Bu yei başlagıç taraabilir, öleebilir ve taısı koulmuş hastalıkları ve komplikasyoları azaltılmasıda çok yölü, bütücül, sürekli bakımı sağlayabilecek bir hekim yaklaşımıı zorulu kılmakta ve hastalık yoktur hasta vardır presibiyle birey merkezli, kademeli bir sağlık suumuu içermektedir. Aile Hekimliği disiplii teorik bir yaklaşımda ziyade bu özellikleri ile uygulaabilir, pratik bir model olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu model ülkemizde başta çok eleştiri almışsa da başarıyla uygulamaya koulduğuu ve sistem oturdukça daha da alaşılarak sorular giderilerek koruyucu sağlık hizmetlerideki istedik eticelerie ulaşılabileceğii göstermektedir. Aile hekimliği sistemie geçişte doktorlar dışıda diğer çalışa sağlık persoelie yeterli bilgiledirmeler yapılmamıştır. Sağlık ocağıda hemşirei, ebei ve hekim dışıdaki persoeli yaptığı tüm girişimleri bugü Aile Sağlığı Elemaı adı altıda herhagi bir sağlık meslek gurubuda bir sağlık çalışaı Aile Sağlığı Elemaı olarak yapmak durumuda kalmıştır. Bu durum eğitimii almamış kişilerde stres, hizmet alıcılar acısıda risk oluşturabilmektedir. Nasıl Aile Hekimliği Sistemi farlı bir disipli ise Aile Sağlığı Elemaı olarak kişileride bu disipli içide eğitimii almaları gerekmektedir. Bu sebepte dolayı eğitim sistemimiz içide Sertifika Programları oluşturulmalıdır. Sertifika programları buğu içide bu koudaki farklı düşüceleri ve iş taımlarıı ortada kaldıracaktır. Eski sistemde ebeleri yaptığı bir takım görevleri eğitimii almamış sağlık meslek grupları içide eğitici itelikte olacaktır ve de doktorlar dışıdaki sağlık çalışaları içi mesleki gelişme imkâları sumuş oluacaktır. 12
Ülkemiz içi daha uygu görüe AHS de elema sıkıtısıı giderilmesie yöelik yapılacak bir takım ek uygulamalar ile daha istedik souçlar alıacağı düşüülebilir. KAYNAKLAR AİLE HEKİMLİĞİ, http://ailehekimligi.gov.tr/ (05.05.2013). AKDAĞ, R. (2011), Türkiye Sağlıkta Döüşüm Programı Değerledirme Raporu 2003-2011. TÜRKİYE SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM PROGRAMI. Sağlık Bakalığı. Yayıı. Akara. SS. 377 AKTAŞ, E. Ö., Çakır, G. (2012), Aile Hekimlerii, Aile Hekimliği Uygulaması Hakkıdaki Görüşleri: Bir Aket Çalışması, Ege Üiversitesi Tıp Fakültesi, Adli Tıp Aabilim Dalı, İzmir, Ege Tıp Dergisi, 2012, Cilt 51, Sayı 1, ss,21-29 ALAGÖZ, U. Ö., TENGİLİMOĞLU, D., ÜNALAN. D, (2010), Hekimliği Sistemie Geçiş: Kayseri İli Develi İlçesi Öreği, T.C. Sağlık Bakalığı Tedavi Hizmetleri Geel Müdürlüğü. Uluslararası Sağlıkta Performas Ve Kalite Kogresi Bildiriler Kitabı CİLT 1ss:345-359. BAYKAN, Z., Çetikaya, F., Naçar, M., & Kaya, A., (2014), Aile hekimlerii tükemişlik durumları ve ilişkili faktörler, Türkiye Aile Hekimliği Dergisi, ÇETİNKAYA F., Bayka, Z., Naçar, M., Öksüzkaya, A., (2012), Kayseri İlideki Aile Hekimlerii Aile Hekimliği Sistemi İle İlgili Düşüceleri ve Uygulamaları, 15.Ulusal Halk Sağlığı Kogre Kitabı 2-6 Ekim 2012 Bursa ÇİÇEKLİOĞLU, M.,Öcek Z., Yüce, Özdemir R., Türk M., Taer Ş., (2013), Aile Hekimliği Birici Basamak Sağlık Ortamıı Nasıl Döüştürdü? Türk Tabipleri Birliği Yayıları. Akara GÜRBÜZ, S., ŞAHİN, F. (2014). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yötemleri Felsefe-Yötem-Aaliz, Seçki Yayıcılık, Akara. MUTLUPOYRAZ, F. (2010), Adaa daki Birici Basamak Sağlık Kurumlarıa Başvura Hastaları Memuiyet Düzeyleri Ve Bu Kurumlarda Çalışa Hekimleri İş Doyumuu Saptaması, Uzmalık Tezi, Çukurova Üiversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Aabilim Dalı, Adaa. NESANIR, N.,& Erkma, N. (2010), Aile Hekimliği Uygulamasıa Geçe İlk 11 İli Sağlık Göstergeleri Üzeride Bu Sürece Bir Bakış, TAF PrevetiveMedicieBulleti, 9(5). NUNALLY, J.C. (1978),PsychometricTheory (Secod Editio), New York, McGrawHill, ss,701 RESMİ GAZETE. (2005),Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkıda Yöetmelik. Sayı:25867, Yayı tarihi: 06.07.2005, Resmi Gazete, Akara http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2(08.05.2013). SAĞLIK BAKANLIĞI,(2003), Sağlıkta Döüşüm. T.C. Sağlık Bakalığı yayıı, Akara. SAĞLIK BAKANLIĞI,(2004), Sağlıkta Döüşüm Programı. T.C. Sağlık Bakalığı yayıı, Akara. SAĞLIK BAKANLIĞI, (2011),Aile Hekimliği Türkiye Modeli. Akara: Mavi Ofset, 2004.ss,105,Akara. SAĞLIK BAKANLIĞI,(2007), 21 Hedefte Türkiye Sağlıkta Gelecek, T.C. Sağlık Bakalığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi, Hıfzısıhha Mektebi, Akara. 13
SAĞLIK BAKANLIĞI,(2010),Sağlık Persoeli Memuiyet Araştırması Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakalığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkalığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, Akara, SAĞLIK PLATFORMU, (SP). http:/www.saglikplatformu.com. (04.05.2013) SÜLKÜ, S., N. (2011), Türkiye de Sağlıkta Döüşüm Programı Öcesi Ve Sorasıda Sağlık Hizmetlerii Suumu, Fiasmaı Ve Sağlık Harcamaları, T.C. Maliye Bakalığı Strateji Geliştirme Başkalığı Yayı No:2011/414, ss:103, Akara. TUSAK, TÜRKİYE SAĞLIK KURUMU, SB. www.tusak.gov.tr (05.05.2013). ÜSTÜ, Y., Uğurlu, M., Örek, M., &Saisoğlu, S. Y. (2011,) 2002-2008 Yılları Arasıda Erzurum Bölgeside Birici ve İkici Basamak Sağlık Hizmetlerii Değerledirilmesi, Balka MedicalJoural, 28(1). YILDIRIM, H.H. (2010), Sağlık ve Siyaset Yazıları: Avrupa Birliği Yoluda Türkiye Aile Hekimliği Açısıda Değerledirmeler. ABSAĞLIK. http://www.absaglik.com. 14