Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006), 335-343 335 ORTAK KELME HAZNES KAZANDIRMADA LKÖRETM SEKZNC SINIF TÜRKÇE DERS KTAPLARININ DURUMU Mehmet KURUDAYIOLU Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eitim Fakültesi, Çanakkale / Türkiye Özay KARADA Cumhuriyet Üniversitesi, Eitim Fakültesi, Sivas / Türkiye Geli Tarihi: 10.08.2006 Yayına Kabul Tarihi: 22.12.2006 ÖZET Ders kitaplarının hazırlanmasında önemli hususlardan biri kelime hazinesidir. Türkçe ders kitapları, kelime hazinesi bakımından bazı kriterler gözetilerek hazırlanmalıdır. Türkçe ders kitapları toplam ve farklı kelime sayısı bakımından örencilerin seviyelerine uyumlu olmalıdır. Toplam ve farklı kelime sayısı uyumunun yanında, metinlerde kullanılan kelimeler de örenci seviyesine uygun olmalıdır. Eitim sürecinde, örencilere kelime hazinesi kazandırmada ders kitapları birincil kaynaktır. Bu sebeple ders kitaplarının hazırlanması kelime hazinesi bakımından da bir planlamayı zorunlu kılmaktadır. lköretim sürecinde örencilere ortak kelime hazinesi kazandırılması da önemli bir husustur. Örencilerin ortak kelime hazinesine sahip olması, toplumsal uzlamaya ve insanlarımız arasındaki iletiim kalitesinin artmasına katkı salayacaktır. Bu sebeple farklı yayın evleri tarafından hazırlanan Türkçe ders kitaplarının kelime hazinesi bakımından yüksek düzeyli bir ortak paydaya sahip olması gerekmektedir. Bu çalımada iki farklı yayınevi tarafından hazırlanmı olan ilköretim sekizinci sınıf Türkçe ders kitabının kelime hazinesi bakımından nicelii ve ders kitaplarındaki ortak kelime hazinesinin, ilköretim ikinci kademedeki örencilerin kelime hazinesine uygunluu deerlendirilmitir. Anahtar Kelimeler: kelime hazinesi, ders kitabı, ortak kelime hazinesi. THE SITUATION OF TURKIHS TEXTBOOKS OF ELEMENTARY SCHOOL 8th GRADES IN ACQUIRING A COMMON VOCABULARY ABSTRACT Vocabulary is one of the essential characteristics in preparing textbooks. Turkish textbooks should be prepared by examining carefully according to some vocabulary criteria. Turkish textbooks should be in a harmony with the levels of students in respect for total and different word counts, words used in text should be appropriate for students levels too. During education, textbooks are primary sources in letting students acquire vocabulary. So, preparing textbooks require a planning in respect for vocabulary. During primary school education, giving students a common vocabulary is an ultimately important issue. Having students common vocabulary contributes to social compromise and increasing the quality of communication between people. Therefore, it is required that Turkish textbooks which were prepared by different publishing should have a high qualified common point. In this study, the quantity of 8th graders Turkish textbooks vocabulary from different publishing and the appropriateness of textbooks common vocabulary for second stage of primary School graders vocabulary have been evaluated. Key Words: vocabulary, textbooks, common vocabulary.
336 Ortak Kelime Hazinesi Kazandırmada lköretim M. Kurudayıolu ve Ö. Karada 1. GR Söz daarcıı, sözcük daarcıı, sözcük serveti, sözcük gömüsü, söz varlıı, kelime daarcıı, kelime kadrosu, kelime serveti, vokabüler vb. terimlerle aynı anlamda kullanılan kelime hazinesi bir kiinin, bir topluluun ya da bütün bir dilin sahip olduu söz ya da kelimeler bütünüdür (Türkçe Sözlük, www.tdk.gov.tr). Kelime kavramına yaklaım ve tanımlama tarzlarına göre kelime hazinesinin özellikleri ve tanımlaması da deiebilmektedir. Bu anlamda kelime hazinesi, kelime sayılan dil birimlerinin bütünüdür. Dil becerileri anlama ve anlatma olarak temelde ikiye ayrılmaktadır. Anlamayı okuma ve dinleme; anlatmayı da yazma ve konuma becerileri oluturmaktadır. te bu beceriler açısından kelime hazinesi ele alındıında, bireyin duygu ve düüncelerini yazma ve konuma yoluyla ifade ederken kullandıı kelimeler, anlatmaya yönelik kelime hazinesini, dinlediini ve okuduunu anlama süreçleri de anlamaya yönelik kelime hazinesini oluturmaktadır. Kelime hazinesinin geniliinin, insanın okuduunu ve dinlediini anlamasındaki avantajlarının yanında, akademik ve i hayatındaki baarısında da büyük bir katkıya sahip olduu yadsınamaz. nsanın düünmesi ve düüncelerini ifade etmesi dille, dolayısı ile de kelimelerle olduu göz önünde bulundurulduunda kiinin kelime hazinesinin zenginletirilmesi aynı zamanda onun düünce dünyasının da zenginletirilmesidir. nsanların kısıtlı kelime hazinesine sahip olmaları, Türkçenin zayıflıından deil onu kullanan kiilerin eksikliinden kaynaklanmaktadır. nsanlar doumlarından itibaren içinde yetitikleri ortama göre dinleyerek kelime hazinelerini olutururlar. Edindikleri bu kelimelerin bir kısmını da konumalarında kullanırlar. nsanlar, dinleme ve konuma eylemlerinde kullandıkları kelimelerin yazma ve okuma faaliyetlerindeki kullanımlarını da formel eitim yoluyla edinirler. 2. PROBLEM DURUMU Kelime hazinesinin etkin olarak edinilmesinde eitim çok önemlidir, özellikle de ilköretim kademesindeki eitim. Bu alandaki eitim, hangi kelimelerin ne zaman, nasıl ve hangi seviyede öretilecei ile ilgilidir. te burada örencilerin kelime hazinelerinin okuma, dinleme, konuma ve yazma bölümlerinin olduu göz önünde bulundurularak kelime hazinesinin zenginletirilmesi yoluna gidilmelidir. Bilindii gibi kelime hazinesi, konuan veya yazanın kullandıı dilin kelime deposudur. Bu sözlüksel depo, yaygın olarak kullanılan temel kavramları, kültürel boyutları olan kelimeleri, kiinin meslekî ve
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 337 sosyal tecrübelerinden kaynaklanan kelimeleri içerir (Hodges, 1984). Kelime örenimi hayat boyu süren bir etkinliktir. Kiiler hayatı boyunca yeni kelimeler ve kavramlar edinirler. Fakat okulun kelime hazinesinin zenginletirilmesindeki katkısı hayatîdir. Okullar, çocukların kelime hazinelerini geniletme ve zenginletirmede, özellikle de onların yazılı dil kullanımlarını gelitirmede büyük rol oynar. Bu, sadece kelime hazinesinin zenginletirilmesi deil, aynı zamanda yeni fikirlere doru zihnin gelitirilmesidir. Millî Eitim Bakanlıı lköretim Okulları Türkçe Programı nda (MEB, 1995) Türkçe dersinin genel amaçlarından birinin Türlü etkinliklerle örencilerin kelime daarcıını zenginletirmek olduu görülmektedir. Bu amaç ilköretim ikinci kademe 6, 7 ve 8. sınıflar için Kelime daarcıını, Türk Dil inkılâbı ve çada geliimi dorultusunda zenginletirmek eklinde programın özel amaçlar bölümünde ifade edilmektedir. Yeni program çalımalarının yürütüldüü bugünlerde, henüz taslak hâlindeki ilköretim ikinci kademeye ait Türkçe Dersi Programı nda (MEB, 2005) genel amaçlar içerisinde dorudan kelime hazinesiyle ilgili bir madde bulunmamakla beraber, Türkçe dersine ait kazanımların listelendii bölümde kelime hazinesine yönelik olanlar ayrı bir balık altında, yedi maddeden olumaktadır. Söz Varlıını Zenginletirme balıı altında ilköretim ikinci kademe için sıralanan kazanımlar unlardır (MEB, 2005): Kavram haritalarını kullanır, kelime türetir, kelime listelerini kullanır, söz ve söz gruplarını anlam özelliklerine göre (e anlam, zıt anlam, gerçek anlam vb.) farklı balamlarda kullanır, terim, deyim atasözü ve söz kalıplarını anlamlarına uygun olarak kullanır, metindeki kelimelerin, günlük hayattaki balamını dikkate alarak cümle içinde kullanır, imlâ kılavuzu ve sözlükten yararlanır. Bütün eitim sistemimizde olduu gibi, kelime öretiminde de ders kitaplarının aırlıı çok büyüktür. Bu sebeple Türkçe ders kitapları kelime hazinesi açısından hedef kitleye uygun olarak tasarlanmalıdır. nsanın bireysel ve toplumsal sorumluluklarını yerine getirebilmesi için gerekli dil donanımına sahip olması gerekmektedir. Dil eitiminin temelini tekil etmesi açısından ilköretim eitimi çok önemlidir. Okullarda verilen Türkçe derslerinde örencilere ileriki hayatlarında lazım olacak asgari kelime hazinesinin öretilmesi, kelime öretimi ve dolayısı ile de Türkçe öretiminin ana hedefidir. Toplumsal uzlama ve anlamanın en alt sınırı da ortak kelimeler dünyasına sahip olmaktan geçmektedir. Bu sebepten ilköretim sekizinci sınıfın sonunda ulaılması gereken hedef, asgari düzeyde etkin bir ekilde kullanıma hazır ortak bir
338 Ortak Kelime Hazinesi Kazandırmada lköretim M. Kurudayıolu ve Ö. Karada kelime hazinesinin kazandırılması olmalıdır. Bu çalımada hâlihazırda okutulmakta olan Türkçe ders kitaplarının ortak kelime hazinesi açısından nicelii ve bu amaca ulamadaki yeterlilikleri üzerinde durulacaktır. Bu çalımanın temelini Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin kelime hazinesi yönünden incelenmesi ve örencilerin kelime hazineleri ile karılatırılması oluturmaktadır. Ders kitaplarının örenci seviyesine uygun olarak kaleme alınacaı, her ortamda vurgulanmakta; fakat örenci seviyesinin ne olduunu belirten belli ölçütler bulunmamaktadır. Bu açıdan Türkçe ders kitapları ile örencilerin sınıf seviyelerine göre sahip oldukları kelime hazinesinin uyumu, aratırılması gereken bir konudur. 3. AMAÇ VE SINIRLILIKLAR Aratırmanın amacı, ilköretim 8. sınıf MEB yayınları ile ve Elit yayınlarına ait Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin kelime hazinesinin niceliini ortaya koymak ve bu düzey örencilerin kelime hazineleriyle uyumunu karılatırmaktır. Aratırma sonuçları incelenen iki ders kitabı ile sınırlıdır. 4. YÖNTEM Bu çalımada alan aratırması yöntemi kullanılmı, elde edilen bulgular Simple Concordance Program 4.0.7 ve Microsoft Exel programları kullanılarak analiz edilip, düzenlenmi ve yorumlanmıtır. Aratırmanın evreni, Millî Eitim Bakanlıı Talim ve Terbiye Kurulu kararı ile 2550 sayı ve Temmuz 2003 tarihli Tebliler Dergisi nde yer alan ilköretim 8. sınıf Türkçe ders kitaplarıdır. Türkçe ders kitaplarının seçiminde, birisinin kamu, birisinin de özel kesimden olmasına dikkat edilmitir. Özel yayınevine ait ders kitabı rastgele örneklem yoluyla seçilmitir. Bunlar; MEB ile Elit Yayınevlerine ait 8. sınıf Türkçe ders kitaplarıdır. 5. BULGULAR VE YORUM Milli Eitim Bakanlıı Yayınları Türkçe 8 * ders kitabının kelime hazinesi bakımından nicelii ve bu kitabın kelime hazinesinin aynı düzeydeki örencilerin kelime hazinesi ile karılatırılması sonucu elde edilen bulgular unlardır: MEB Türkçe 8 de 33 ü düz yazı, 10 u iir olmak üzere toplam 43 metin vardır. MEB Türkçe 8 ders kitabındaki metinlerde 2.902 si farklı 10.565 kelime bulunduu tespit edilmitir. MEB Türkçe 8 deki her metin ortalama 68 farklı olmak üzere toplam 246 kelimeye sahiptir. Ders kitabında bulunan metinlerin her 100 kelimesinde 28 farklı kelime yer * Bundan böyle MEB Türkçe 8 kısaltması kullanılacaktır.
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 339 almaktadır. MEB Türkçe 8 de bulunan 2.902 farklı kelimenin 152 si özel isimdir. Söz konusu kitapta bulunan kelimelerin geçi sayıları, yani kullanım sıklıkları 1 ilâ 347 arasındadır. MEB Türkçe 8 deki metinlerde kullanılan 2.902 kelimenin 1.615 inin baka bir ifade ile %56 sının kullanım sıklıı 1 dir. Yani bu kelimeler sadece bir kez kullanılmıtır. Kısacası söz konusu kitapta bulunan farklı kelimelerin yarısından fazlası sadece bir kez geçmektedir. 400 ünün de ilgili kitapta sadece bir kez geçtii düünülürse bu uyumsuzluk daha da artmaktadır. Bulgulara ait veriler aaıdaki ekilde gösterilmitir. Kurudayıolu (2005: 119-126), ilköretim ikinci kademe örencilerinin kelime hazinesi üzerine yaptıı aratırmasında, sekizinci sınıf düzeyindeki örencilerin 2.384 farklı kelimeyi yaygın olarak kullandıklarını belirlemitir. MEB Türkçe 8 de yer alan 2.902 farklı kelime ile aynı düzeydeki örencilerin yaygın olarak kullandıkları 2.384 farklı kelimenin karılatırılması sonucu 1.239 kelimenin ortak olduu belirlenmitir. Bir baka ifade ile örencilerin yaygın kullandıı kelimelerin yaklaık %52 si ilgili ders kitabında da yer almakta olup, 1.145 i yani yaklaık yarısı (%48) ders kitabında bulunmamaktadır. Ortak olan kelimelerin Bu aratırma, Türkiye genelinde yedi corafî bölgede ve her bölgede iki olmak üzere, toplam 14 farklı noktada gerçekletirilmitir. Yaygın kelimelerin belirlenmesinde, kelimenin uygulama yapılan 14 farklı noktanın en az ikisinde kullanılmı olması esas alınmıtır.
340 Ortak Kelime Hazinesi Kazandırmada lköretim M. Kurudayıolu ve Ö. Karada MEB 8 ile 8. Sınıf Örencilerinin Kelime Hazinelerinin Karılatırılması 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2902 2384 1239 MEB 8 Farklı Kelime 8. Sınıf Farklı Kelime Ortak Kelime lköretim 8. sınıf için Elit Yayınevi tarafından hazırlanan Türkçe ders kitabında * 33 ü düz yazı ve 8 i iir olmak üzere toplam 41 metin yer almaktadır. Elit Türkçe 8 de bulunan metinlerde 12.127 toplam kelime ve 3.286 farklı kelime bulunduu tespit edilmitir. Elit Türkçe 8 deki her metin ortalama 296 kelime ile meydana gelmektedir. Bu sayı da, her bir metinde tekrar edilen yaklaık 80 farklı kelimenin deiik kullanımlarının toplamıdır. Her 100 kelimelik metinde ortalama 27 farklı kelime bulunmaktadır. Elit Türkçe 8 deki 3.286 farklı kelimenin 226 sı özel isimdir. Söz konusu kitaptaki metinlerde bulunan kelimelerin kullanım sıklıkları 1 ilâ 371 arasındadır. Elit Türkçe 8 deki metinlerde kullanılan 3.286 kelimenin 1.875 i, yani %49 u sadece bir kez kullanılmıtır. Kısacası söz konusu kitapta bulunan farklı kelimelerin yaklaık olarak yarısı sadece bir kere tekrar edilmitir. lköretim 8. sınıf örencileri arasında yaygın olarak kullanıldıı tespit edilen 2.384 kelimenin Elit Türkçe 8 de bulunup bulunmadıı, bulunuyorsa ne sıklıkta bulunduu da aratırılmıtır. Yapılan mukayese neticesinde 8. sınıf örencilerinin yaygın kelimelerinin %56 sı yani 1.330 u ilgili kitapta kullanılmı, %44 ü, yani 1.054 ü hiç kullanılmamıtır. Ortak olarak kullanılan 1.330 kelimeden 441 inin ise Elit Türkçe 8 de sadece bir kez kullanıldıı düünüldüünde, örencilerin kelime hazinesi ile kitaplarınki arasındaki uyumsuzluk daha da artmaktadır. Bu da * Bundan böyle Elit Türkçe 8 kısaltması kullanılacaktır. ders kitapları açısından olumsuzluu ifade etmektedir.
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 341 Elit 8 ile 8. Sınıf Örencilerinin Kelime Hazinelerinin Karılatırılması 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 3286 2384 1330 Elit 8 Farklı Kelime 8. Sınıf Farklı Kelime Ortak Kelime MEB Türkçe 8 ile Elit Türkçe 8 in kelime hazinesi açısından mukayesesine bakacak olursak; her iki kitabın kelime hazinesi birletiinde 4.745 farklı kelimenin kullanıldıı ortaya çıkmaktadır. Bu kelimelerin 1.444 ü her iki kitapta da müterek olarak kullanılırken 3.301 i kitapların sadece birisinde kullanılmıtır. Bu açıdan bakıldıında ilgili kitaplarda MEB Türkçe 8 ile Elit Türkçe 8 de ortak olarak kullanılan 1.444 kelime, aynı düzeydeki örencilerin yaygın olarak kullandıkları kelimelerle karılatırılmıtır. Bu karılatırmada her iki kitapta da ortak olarak kullanılan 969 kelimenin örencilerin yaygın olarak kullandıkları kelimeleri arasında yer aldıı belirlenmitir. Bu durum, iki kitapta da yer almasına müterek kullanılan kelimelerin oranı ramen, 475 kelimenin örenciler arasında %30 da kalmaktadır. Baka bir deyile her iki ders kitabında kullanılan kelimelerin %70 i farklıdır ve ders kitapları arasındaki %30'luk ortaklık son derece düüktür. Bu yaygın olarak kullanılmadıını ortaya koymaktadır. Ders kitapları ile örencilerin kullandıkları ortak kelimeler aaıdaki grafikte gösterilmitir. da ders kitaplarının ortak kelime hazinesi kazandırmadaki yetersizliini ortaya koymaktadır.
342 Ortak Kelime Hazinesi Kazandırmada lköretim M. Kurudayıolu ve Ö. Karada DERS KTAPLARI LE ÖRENCLERN KELME HAZNELERNN KARILATIRILMASI 1750 1500 1250 1000 750 500 250 0 1444 Ders Kitaplarında Ortak Olarak Kullanılan Kelimeler 969 Ders Kitapları ile Örencilerin Ortak Olarak Kullandıkları Kelimeler 475 Ders Kitaplarında Bulunan ve Örencilerin Kullanmadıkları Kelimeler 6. SONUÇ lköretim 8. sınıf örencilerinin yüksek yangınlık ve sıklıkta kullandıkları kelimeler ile onlar için hazırlanan Türkçe ders kitaplarındaki metinler karılatırıldıında büyük bir uyumsuzluk olduu görülmektedir. Örenciler arasında belli bir yaygınlıa sahip kelimelerin yaklaık yarısı ders kitaplarında hiç bulunmamaktadır. Ortak olanların önemli bir bölümü de sadece bir kez kullanılmıtır. Bu durum ders kitaplarının hazırlanmasında kelime hazinesi açısından bir stratejinin izlenmediini ortaya koymaktadır. lköretim birinci ve ikinci kademe örencilerinin kelime hazinesi üzerine yapılan çalımalarda (Karada 2005, Kurudayıolu 2005) bu sorun detaylarıyla ortaya konmutur. Hangi sınıf seviyesinde hangi kelimelerin öretilecei öncelikli olarak örencilerin kelime hazinesinin belirlenmesine balıdır. Bu açıdan bakıldıında sınıf seviyelerine göre örencilerin kelime hazinelerinin belirlenmemi olması büyük bir eksikliktir. Bunun giderilmesine yönelik çalımalar Türkiye genelinde geni çaplı olarak yapılmalı ve güncellenmelidir. Türkçe ders kitaplarının sınıf seviyelerine göre toplam ve farklı kelime artıları arasındaki oranlar da belirlenmelidir. Sınıf seviyesi yükseldikçe ders kitabında kullanılan toplam ve farklı kelime sayısı da orantılı olarak artmalıdır. Ders kitaplarının nicelik ve nitelik özellikleri yönünden seçimini yapan ve uyulması gereken ölçütleri belirleyen MEB Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlıının kelime hazinesi yönünden belirlenmi ölçütlerinin olmaması büyük bir eksikliktir. Bu konunun devletin bir eitim politikası olarak ele alınması gerekmektedir.
Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 343 7. KAYNAKLAR Hodges, R. E. (1984). Vocabulary. ERIC Digest ED250696. Karada, Ö. (2005) lköretim I. Kademe Örencilerinin Kelime Hazinesi Üzerine Bir Aratırma. Yayınlanmamı Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü. Kurudayıolu, M. (2005). lköretim II. Kademe Örencilerinin Kelime Hazinesi Üzerine Bir Aratırma. Yayınlanmamı Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü. MEB. (1995). Ortaokul Programı (lköretim II. Kademe). Ankara: MEB Yayınları. MEB. (2005). lköretim Türkçe Dersi (6. 7. 8. Sınıflar) Öretim Programı (Taslak). Ankara: MEB Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlıı. Saraçolu, A., Çimen, C. ve Güzel, Y. (2003). lköretim Türkçe 8. Ankara: MEB Yayınları. TDK. (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları. (www.tdk.gov.tr) Yıldırım, V. (2003) lköretim Türkçe 8. Ankara: Elit Yayınları.