TÜRKİYE DE YAĞLIK AYÇİÇEK TOHUMU VE AYÇİÇEĞİ YAĞI ÜRETİMİ, ARZ TALEP DENGESİ HAKAN ÇALEN GENEL MÜDÜR V. Yağlı Tohumlu Bitkiler ve Bitkisel Yağlar Konferansı 2016 / İSTANBUL
Türkiye yağlı tohum üretimi 2015/2016 iş yılında yaklaşık 2,6 milyon ton civarında gerçekleşmiş olup, grafikte de görüldüğü gibi yağlık ayçiçek tohumu en çok üretilen yağlı tohum bitkisidir.
TÜRKİYE YAĞLI TOHUM ÜRETİMİ ( 1.000 ton) 1600 1400 1200 1000 800 600 400 Yağlık Ayçiçeği Çiğit Soya Fasulyesi Kanola 200 0 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16
2016 / 2017 sezonu Türkiye yağlık ayçiçeği tohumu ekimleri 550 bin hektar seviyelerinde gerçekleşmiştir. BÖLGE EKİM ALANI (1.000 hektar) (2015/16) EKİM ALANI (1.000 hektar) (2016/17) TRAKYA 335 350 İÇ ANADOLU 45 65 KARADENİZ 35 25 ÇUKUROVA 60 65 GÜNEY MARMARA 25 25 DİĞER (GAP, EGE vb) 8 20
2016/2017 sezonunda Türkiye yağlık ayçiçeği tohumu üretiminin; Bir önceki yıla göre bir miktar artış ile 1.2 milyon ton seviyelerinde (2015/2016 sezonu 1.1 milyon ton) gerçekleşmesi beklenmektedir.
Türkiye ayçiçek yağı tüketiminin yaklaşık 900 bin ton olduğu dikkate alındığında, yağlık ayçiçek tohumu üretiminde en az 1.1 1.2 milyon ton açık olduğu görülmektedir.
Söz konusu bu açık nedeniyle yağlı tohum ve türevlerine ödenen rakamlar aşağıdaki gibi oluşmaktadır.
ÜRÜN 2013 (Milyon$) 2014 (Milyon $) 2015 (Milyon $) 2016 (Milyon $) (7 aylık) Yağlı tohum 1.245 1.800 1.417 836 Hamyağ 1.602 1.890 1.663 888 Küspe 808 596 419 256 TOPLAM 3.655 4.286 3.499 1.980
HAMAYÇİÇEĞİ YAĞI BAZINDA 2016/2017 SEZONU ARZ& TALEP DENGESİ TÜRKİYE YAĞLIK AYÇİÇEĞİ ÜRETİMİ ÜLKE MAHSULÜNDEN AYÇİÇEK YAĞI ÜRETİMİ TÜRKİYE AYÇİÇEK YAĞI TÜKETİMİ TÜRKİYE AYÇİÇEK YAĞI İHRACATI TOPLAM AYÇİÇEK YAĞI İHTİYACI AYÇİÇEK YAĞI BAZINDA AÇIK 1.200 BİN TON 492 BİN TON 900 BİN TON 500 BİN TON 1.400 BİN TON 910 BİN TON
900 bin ton civarındaki yurtiçi ayçiçek yağı tüketimini kendi ülke imkanlarımız ile karşılamak için yerli yağlık ayçiçek tohumu üretim hedefinin en az 2.4 milyon ton olması gerekmektedir. Bunun yanında yaklaşık 500 bin tonluk ihracat potansiyeli de göz ardı edilmemelidir.
AĞUSTOS 2015 / TEMMUZ 2016 TÜRKİYE İTHALAT/İHRACAT Miktar(ton) 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 AYÇİÇEK İTHALATI HAMAYÇİÇEK YAĞI İTHALATI RAFİNE AYÇİÇEK YAĞI İHRACATI
AĞUSTOS 2015 / TEMMUZ 2016 DÖNEMİNDE 350,34 BİN TON YAĞLIK AYÇİÇEĞİ İTHAL EDİLMİŞTİR. 200.000 Miktar(ton) 150.000 100.000 50.000 0 MOLDOVA ROMANYA BULGARİSTAN RUSYA DİĞER
AĞUSTOS 2015 / TEMMUZ 2016 DÖNEMİNDE 635,42 BİN TON HAM AYÇİÇEĞİ YAĞI İTHAL EDİLMİŞTİR. 500.000 Miktar (ton) 400.000 300.000 200.000 100.000 0 RUSYA UKRAYNA DİĞER
AĞUSTOS 2015 / TEMMUZ 2016 DÖNEMİNDE 571,89 BİN TON RAFİNE AYÇİÇEK YAĞI İHRAÇ EDİLMİŞTİR. 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 Miktar (ton) IRAK SURİYE DİĞER
Grafiklerde de görüldüğü üzere yağlık ayçiçeği tohumu ithalatın en fazla gerçekleştiği ülkeler Moldova, Romanya ve Bulgaristan olurken, hamayçiçek yağında en fazla ithalat yapılan ülkeler Rusya ve Ukrayna olarak öne çıkmaktadır. Rafine ayçiçek yağı ihracatında ise Irak ve Suriye en önemli ülkelerdir.
Son 5 iş yılında ülkemiz üretimi ve Birliğimiz mübayaa miktarını gösteren grafikte görüleceği üzere Birliğimiz her yıl yağlık ayçiçeği tohumu ülke üretiminin yaklaşık % 20-30 unu mübayaa etmektedir. Trakya Bölgesinde üretilen yağlık ayçiçeğinin ise yaklaşık % 50 60 ını Birliğimiz mübayaa etmektedir.
1.600.000 1.400.000 Türkiye Üretimi (ton) Trakya Birlik Mübayaa (ton) 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 2011 / 2012 2012 / 2013 2013 / 2014 2014 / 2015 2015 / 2016
Birliğimiz 2015/16 iş yılı % 40 yağ oranlı yağlık ayçiçek tohumu ürünü için 24.08.2015 tarihinde 1.475 TL/ton ön alım fiyatı ve 23.01.2016 tarihinde 1.605 TL/ton kesin alım fiyatı açıklamıştır.
Birliğimizce 2016/2017 sezonu yağlık ayçiçek tohumu alımına temmuz ayının son haftasında başlanmış olup, 29.08.2016 tarihinde %40 yağ oranlı yağlık ayçiçeği için 1.580 TL/ton önalım fiyatı açıklanmıştır. 06.09.2016 tarihi itibariyle mübayaa miktarımız 261 bin ton dur.
2015/2016 sezonunda Birliğimizce mubayaa edilen yağlık ayçiçeği tohumunun ortalama yağ oranı % 42,23 iken, 2016/2017 sezonunda ise bugüne kadar mubayaa edilen yağlık ayçiçeği tohumunun ortalama yağ oranı % 43,54 dir.
Temmuz ayının son haftasında yağlık ayçiçek tohumu hasadının başladığı Trakya Bölgesinde fiyatlar 1.450 TL/ton seviyelerinden işlem görmeye başlamış hasadın devamı ile birlikte 1.525-1.550 TL/ton aralığında devam etmiştir. Gözetim fiyatının 750 USD/ton a yükseltilmesi ile birlikte 1.580-1.630 aralığında işlem görmektedir.
Trakya Bölgesinde yağlık ayçiçek tohumu verimleri ortalama 170 180 kg/dekar dır. Bölgede hasat gidişatı % 80 seviyelerindedir.
Çukurova Bölgesinde Temmuz/2016 ortalarında yağlık ayçiçeği tohumu hasadının başlamasını müteakip, yağlık ayçiçeği tohumu fiyatları 1.500 TL/ton fiyat seviyelerinden işlem görmeye başlamıştır.
Yaklaşık 130-150 bin ton yağlık ayçiçeği tohumu hasadının yapıldığı bölgede yağlık ayçiçeği tohumunun ortalama fiyatı 1.550 TL/ton seviyelerinde oluşmuştur. Yağlık ayçiçeği tohumu verimleri beklentinin üzerinde (200-300 kg/dekar) gerçekleşmiş olup, yağlık ayçiçeği ortalama işlem fiyatı ve yüksek verim göz önünde bulundurulduğunda bölge çiftçisi açısından durum olumlu karşılanmıştır.
Trakya, Karadeniz ve İç Anadolu Bölgelerinde yağlık ayçiçek tohumu hasadı devam etmekte olup, % 40 randımanlı yağlık ayçiçek tohumu için; Karadeniz Birlik Konya Şeker Tarım Kredi 1.580 TL/ton 1.580 TL/ton 1.580 TL/ton Önalım alım fiyatı açıklamıştır.
2016/2017 sezonunda borsalarda işlem gören % 40 randımanlı yağlık ayçiçek tohumu ortalama fiyatları şöyledir. Borsa Ortalama Fiyat (TL/ton) Toplam İşlem Miktarı (ton) Edirne 1.580 5.032 Uzunköprü 1.600 5.558
Son 12 aylık dönemde yağlık ayçiçek tohumu ve hamayçiçek yağındaki yurtiçi ve yurtdışı piyasa fiyatlarındaki değişim aşağıdaki gibidir.
30 Ağustos 2015 5 Eylül 2015 11 Eylül 2015 17 Eylül 2015 23 Eylül 2015 29 Eylül 2015 5 Ekim 2015 11 Ekim 2015 17 Ekim 2015 23 Ekim 2015 29 Ekim 2015 4 Kasım 2015 10 Kasım 2015 16 Kasım 2015 22 Kasım 2015 28 Kasım 2015 4 Aralık 2015 10 Aralık 2015 16 Aralık 2015 22 Aralık 2015 28 Aralık 2015 3 Ocak 2016 9 Ocak 2016 15 Ocak 2016 21 Ocak 2016 27 Ocak 2016 2 Şubat 2016 8 Şubat 2016 14 Şubat 2016 20 Şubat 2016 26 Şubat 2016 3 Mart 2016 9 Mart 2016 15 Mart 2016 21 Mart 2016 27 Mart 2016 2 Nisan 2016 8 Nisan 2016 14 Nisan 2016 20 Nisan 2016 26 Nisan 2016 2 Mayıs 2016 8 Mayıs 2016 14 Mayıs 2016 20 Mayıs 2016 26 Mayıs 2016 1 Haziran 2016 7 Haziran 2016 13 Haziran 2016 19 Haziran 2016 25 Haziran 2016 1 Temmuz 2016 7 Temmuz 2016 13 Temmuz 2016 19 Temmuz 2016 25 Temmuz 2016 31 Temmuz 2016 6 Ağustos 2016 12 Ağustos 2016 18 Ağustos 2016 24 Ağustos 2016 30 Ağustos 2016 Yağlık ayçiçek tohumu iç piyasa fiyatları 1.800 1.750 1.700 1.650 1.600 1.550 1.500 1.450 1.400 İç Piyasa TL/ton
30 Ağustos 2015 5 Eylül 2015 11 Eylül 2015 17 Eylül 2015 23 Eylül 2015 29 Eylül 2015 5 Ekim 2015 11 Ekim 2015 17 Ekim 2015 23 Ekim 2015 29 Ekim 2015 4 Kasım 2015 10 Kasım 2015 16 Kasım 2015 22 Kasım 2015 28 Kasım 2015 4 Aralık 2015 10 Aralık 2015 16 Aralık 2015 22 Aralık 2015 28 Aralık 2015 3 Ocak 2016 9 Ocak 2016 15 Ocak 2016 21 Ocak 2016 27 Ocak 2016 2 Şubat 2016 8 Şubat 2016 14 Şubat 2016 20 Şubat 2016 26 Şubat 2016 3 Mart 2016 9 Mart 2016 15 Mart 2016 21 Mart 2016 27 Mart 2016 2 Nisan 2016 8 Nisan 2016 14 Nisan 2016 20 Nisan 2016 26 Nisan 2016 2 Mayıs 2016 8 Mayıs 2016 14 Mayıs 2016 20 Mayıs 2016 26 Mayıs 2016 1 Haziran 2016 7 Haziran 2016 13 Haziran 2016 19 Haziran 2016 25 Haziran 2016 1 Temmuz 2016 7 Temmuz 2016 13 Temmuz 2016 19 Temmuz 2016 25 Temmuz 2016 31 Temmuz 2016 6 Ağustos 2016 12 Ağustos 2016 18 Ağustos 2016 24 Ağustos 2016 30 Ağustos 2016 Yağlık ayçiçek tohumu dış piyasa fiyatları 600 550 500 450 400 350 300 Dış Piyasa $/ton
30 Ağustos 2015 5 Eylül 2015 11 Eylül 2015 17 Eylül 2015 23 Eylül 2015 29 Eylül 2015 5 Ekim 2015 11 Ekim 2015 17 Ekim 2015 23 Ekim 2015 29 Ekim 2015 4 Kasım 2015 10 Kasım 2015 16 Kasım 2015 22 Kasım 2015 28 Kasım 2015 4 Aralık 2015 10 Aralık 2015 16 Aralık 2015 22 Aralık 2015 28 Aralık 2015 3 Ocak 2016 9 Ocak 2016 15 Ocak 2016 21 Ocak 2016 27 Ocak 2016 2 Şubat 2016 8 Şubat 2016 14 Şubat 2016 20 Şubat 2016 26 Şubat 2016 3 Mart 2016 9 Mart 2016 15 Mart 2016 21 Mart 2016 27 Mart 2016 2 Nisan 2016 8 Nisan 2016 14 Nisan 2016 20 Nisan 2016 26 Nisan 2016 2 Mayıs 2016 8 Mayıs 2016 14 Mayıs 2016 20 Mayıs 2016 26 Mayıs 2016 1 Haziran 2016 7 Haziran 2016 13 Haziran 2016 19 Haziran 2016 25 Haziran 2016 1 Temmuz 2016 7 Temmuz 2016 13 Temmuz 2016 19 Temmuz 2016 25 Temmuz 2016 31 Temmuz 2016 6 Ağustos 2016 12 Ağustos 2016 18 Ağustos 2016 24 Ağustos 2016 30 Ağustos 2016 Ham ayçiçek yağı iç piyasa fiyatları 4000 3900 3800 3700 3600 3500 3400 3300 3200 İç Piyasa TL/ton
30 Ağustos 2015 5 Eylül 2015 11 Eylül 2015 17 Eylül 2015 23 Eylül 2015 29 Eylül 2015 5 Ekim 2015 11 Ekim 2015 17 Ekim 2015 23 Ekim 2015 29 Ekim 2015 4 Kasım 2015 10 Kasım 2015 16 Kasım 2015 22 Kasım 2015 28 Kasım 2015 4 Aralık 2015 10 Aralık 2015 16 Aralık 2015 22 Aralık 2015 28 Aralık 2015 3 Ocak 2016 9 Ocak 2016 15 Ocak 2016 21 Ocak 2016 27 Ocak 2016 2 Şubat 2016 8 Şubat 2016 14 Şubat 2016 20 Şubat 2016 26 Şubat 2016 3 Mart 2016 9 Mart 2016 15 Mart 2016 21 Mart 2016 27 Mart 2016 2 Nisan 2016 8 Nisan 2016 14 Nisan 2016 20 Nisan 2016 26 Nisan 2016 2 Mayıs 2016 8 Mayıs 2016 14 Mayıs 2016 20 Mayıs 2016 26 Mayıs 2016 1 Haziran 2016 7 Haziran 2016 13 Haziran 2016 19 Haziran 2016 25 Haziran 2016 1 Temmuz 2016 7 Temmuz 2016 13 Temmuz 2016 19 Temmuz 2016 25 Temmuz 2016 31 Temmuz 2016 6 Ağustos 2016 12 Ağustos 2016 18 Ağustos 2016 24 Ağustos 2016 30 Ağustos 2016 Ham ayçiçek yağı dış piyasa fiyatları 880 860 840 820 800 780 760 740 720 700 680 Dış Piyasa $/ton
0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 04.03.2009 04.05.2009 04.07.2009 04.09.2009 04.11.2009 04.01.2010 04.03.2010 04.05.2010 04.07.2010 04.09.2010 04.11.2010 04.01.2011 04.03.2011 04.05.2011 04.07.2011 04.09.2011 04.11.2011 04.01.2012 04.03.2012 04.05.2012 04.07.2012 04.09.2012 04.11.2012 04.01.2013 04.03.2013 04.05.2013 04.07.2013 04.09.2013 04.11.2013 04.01.2014 04.03.2014 04.05.2014 04.07.2014 04.09.2014 04.11.2014 04.01.2015 04.03.2015 04.05.2015 04.07.2015 04.09.2015 04.11.2015 04.01.2016 04.03.2016 04.05.2016 04.07.2016 TRAKYA BİRLİK 5 LT AYÇİÇEK YAĞI FİYATLARI
SORUNLAR
Ülkemiz yağlık ayçiçeği tohumu ekim alanlarının yıllardır aynı seviyelerde kalması (600-700 bin hektar) ve gerekli artış miktarının sağlanamaması dolayısıyla yerli üretimin yeterli düzeye çıkartılamaması, kırma sanayinin ithal ürünlere bağlı olmasına ve düşük kapasitelerde çalışmasına sebep olmaktadır.
İkili anlaşmalar gereği Bosna Hersek ten 0 gümrük vergisi uygulanan ve iç piyasada haksız rekabete yol açmasına rağmen ithalatı artarak devam eden ayçiçek yağlarının menşelerinin gümrüklerce sıkı kontrolleri yapılmalı ve bu uygulamanın yürürlükten kaldırılması için gerekli çalışmalar başlatılmalıdır. İTHALAT(kg) 2013 2014 2015 2016(7 aylık) Ham ayçiçek yağı (Bosna Hersek) (kg) 4.463.410 15.027.490 27.552.013 15.170.491 Rafine ayçiçek yağı(bosna Hersek) (kg) 6.071.677 16.573.073 20.734.071 17.527.404
Yağlık ayçiçek tohumu ürününün stratejik ürün kapsamına alınarak destekleme priminin asgari diğer yağlı tohum bitkileri seviyesine yükseltilmesi bu suretle ülkemizin ihtiyacı olan yağlı tohum üretim miktarına ulaşılması büyük önem arz etmektedir.
Yağlı Tohum Destekleme (TL/ton) YIL 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 AYÇİÇEĞİ 200 200 189 210 230 230 240 240 300 300 400 PAMUK 290 290 270 420 420 420 460 500 550 650 750 SOYA 220 220 207 275 350 500 500 500 500 500 600 KANOLA 220 220 207 230 275 400 400 400 400 400 500 ASPİR 220 220 207 250 300 400 400 450 450 450 550
Yağlık ayçiçeği tohumu ile başta kanola ve aspir olmak üzere diğer yağlı tohumlar arasında DTÖ kapsamında belirlenen gümrük vergisi oranlarında dünya ticaretine konu fiyat seviyelerini gözeten oransal bir denge söz konusu olmadığından fiyat makasının açılmasıyla birlikte tağşiş ve karışım yağlar sorunu artmış ve piyasadaki sağlıklı rekabet koşulları bozulmuştur.
DTÖ ile revize müzakere dönemlerinde tüm yağlı tohumlar ve türevleri arasında dünya fiyatlarında oluşan dengenin Türkiye deki fiyatlandırmaya yansıdığı dengeli bir gümrük vergisi skalasının oluşturulması gerek bitkisel üretimin artırılması gerekse hammadde ve mamul pazarında sağlıklı rekabet koşullarının oluşması anlamında en temel çözüm olacaktır.
Bu sağlanana kadar geçecek süreçte ikame yağlı tohumlar ve türevleri arasında dengeleri sağlayacak gözetim fiyatı uygulamalarının sürdürülmesi tağşiş ve karışım yağlar sarmalında sıkışan sektörümüzü rahatlatacak ve bitkisel üretimin arttırılması açısından da katkı sağlayacaktır.
Tağşişle ilgili daha caydırıcı cezaların uygulamaya konulması sektörün ivedilikle beklediği düzenlemelerden biridir.
Karışım yağlardaki standart sorunlarının aşılabilmesi için gerekli çalışmaların sürdürülmesinin yanı sıra, tüketiciyi yanıltıcı boyuta gelen farklı hacimli ambalaj kullanımına dönük düzenleme getirilerek standart oluşturulması, bu suretle sağlıklı ve adil rekabet şartlarının sağlanarak tüketici haklarının korunması sektörümüzün ödevleri arasında olmalıdır.
Teşekkür ederiz