+ Ergenlikte Gelişim ile İlişkili Uyku Sorunları Doç. Dr. Devrim AKDEMİR Hacettepe Üniversitesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları A.D.
+ Konular Ergenlerin uyku paterni Ergen gelişimi ve uykunun düzenlenmesi Ergenlerde uykuyu etkileyen psikososyal etkenler Sonuç ve öneriler
+ Ergenlerin Uyku Paterni Okul günlerinde ve tatillerde farklı 11-17 yaş arasında okul günlerinde yatış zamanı yaş arttıkça gecikmekte Anne babanın etkisi azalmakta Ödevler artmakta Spor, müzik v.b etkinlikler artmakta Uyarıcı etkinlikler artmakta (T.V, bilgisayar ) Yarı zamanlı işlerde çalışma
+ Ergenlerin Uyku Paterni Hafta sonlarında yatış zamanı daha geç (ortalama 1-2 saat) Okul günlerinde kalkış zamanı görece sabit Uyandıklarında uykulu, yorgun ve uyanmak için bir erişkine gereksinim Hafta sonlarında kalkış zamanı daha geç (yaş arttıkça artmakta) Yaş arttıkça hafta içi-sonu uyku miktarı farkı Yaz aylarında ve tatillerde yatış ve kalkış zamanları daha geç
Pediatr Clin North Am. Author manuscript; available in PMC 20 thor Manuscript NIH-PA Author Manuscript NIH-PA Author Manuscript + Ergenlerin Uyku Paterni Table 1 Sleep Patterns Reported by Adolescent School Children: National Sleep Foundation 2006 Sleep in America Poll 16 Grade in School Sleep Variable Sixth Seventh Eighth Ninth Tenth Eleventh Twelfth School Nights Bedtime (24- Hour) 2124 2152 2153 2215 2232 2251 2302 Risetime (24- Hour) Average Sleep (hours) 0642 0635 0636 0628 0623 0623 0631 8.4 8.1 8.1 7.6 7.3 7.0 6.9 Weekend Nights Bedtime (24- Hour) Risetime (24- Hour) Average Sleep (hours) School Night Weekend Hours Slept Difference 2231 2305 2326 2353 0003 0025 0045 0853 0912 0921 0954 0954 1006 0951 9.2 8.9 9.0 8.8 8.9 8.8 8.4 0.8 0.8 0.9 1.2 1.6 1.9 1.5 National Sleep Foundation. 2006 Sleep In America Poll Summary Findings.
+ Ergenlerin Uyku Paterni Yaşla birlikte uyku süresinde azalma (14 dakika/yıl) Ülkeler arası süre farklılığı Okul ve tatil günleri arasında farklılık The relationships between sex, age, geography and time in bed in adolescents: a meta-analysis of data from 23 countries. Olds T, Blunden S, Petkov J, Forchino F. 2009
+ Ergenlerin Uyku Paterni Hafta içi 5-6. sınıf 7-8. sınıf 9-10. sınıf 11-12. sınıf Yatış zamanı 22:42 23:12 24:00 00:54 Kalkış zamanı 7:18 7:00 6:48 6:18 Uyku süresi 8.3 7.6 6.6 5.4 Hafta sonu Yatış zamanı 23:00 23:30 23:46 23:54 Kalkış zamanı 8:06 8:54 9:30 9:18 Uyku süresi 9.0 8.8 9.0 8.4 Yang CK, Kim JK, Patel SR, et al. Age-related changes in sleep/wake patterns among Korean teenagers. Pediatrics. 2005; 115(1 Suppl):250 6.
+ Uyku Gereksinimi Fırsat verilirse yaklaşık 10 saat uyuyacaklarını Hafta içi-sonu fark olmayacağını bildiriyorlar (Carskadon 1990, Iglowstein ve ark. 2003) Yatış süresi 10 saate fikslenirse; 10-17 yaşındakiler ort. 9 saat 20 dk. uyuyor Küçük yaştakiler daha fazla spontan uyanıyor Daha büyük yaştakiler uykuya biraz daha geç dalmakta ve nadiren spontan uyanmakta Küçük yaştakiler gündüz daha uyanık Pubertal ve post pubertal ergenler daha uykulu (Carskadon ve ark. 1983)
+ Uyku Gereksinimi Geç çocukluktan ergenliğe geçiş ile birlikte uyku miktarı azalmakta olumsuz sonuçlar Uyku gereksinimi azalmıyor Biyolojik, psikolojik, sosyokültürel etkiler
+ Ergen Gelişimi ve Uykunun Düzenlenmesi Uykunun biyolojik düzenlenmesi Günlük (circadian) uyku ritmi Hipotalamusun suprakiazmatik nukleusu Beynin merkezi saati uyku ve uyanıklık sistemlerini kontrol ediyor Beyindeki biyolojik saat tarafından geliştirilen ritm, günün saatiyle (sosyal olarak kabul edilen zaman) uyum sağlamaya çalışır. Günün zamanı önemli
+ Ergen Gelişimi ve Uykunun Düzenlenmesi Uyku-uyanıklık baskısı (homeostatik) sistem Nöroanatomik yeri bilinmiyor Uyanıklık uzayınca uykuyu, uyku uzayınca uyanıklığı başlatıyor Uyku-uyanıklığın süresi önemli, bu süreleri dengelemeye çalışır Uyku baskısı uyanıkken artar, uykuyla çözülür. Bu iki sistem birlikte çalışıyor
+ Uyku Uyanıklık Döngüsü
+ Ergen Gelişimi ve Uykunun Düzenlenmesi-Sirkadyen Uyku Sistemi Puberte ile birlikte sirkadyen uyku sisteminde değişiklik ve uyku başlangıcının gecikmesi Maturasyon arttıkça uyku başlangıcı gecikmekte Maturasyon arttıkça melatonin salınımı gecikmekte (Andrade ve ark. 2002; Carskadon ve ark. 1993) Birçok memeli türünde bu gecikme görülmekte İçsel biyolojik bir süreç (Hagenauer ve ark. 2009)
+ Ergen Gelişimi ve Uykunun Düzenlenmesi-Sirkadyen Uyku Sistemi Ergenlerde sirkadyen period daha uzun olabilir Işığa faz-bağımlı duyarlılıkta değişkenlik Akşam ışığının faz geciktirici etkilerine daha duyarlı Sabah ışığının faz ilerletici etkilerine daha az duyarlı
+ Uyku-uyanıklık Homeostaz Sistemi Uyku-uyanıklık homeostaz sisteminde de gelişimsel değişiklikler Hayvan ve insan modellerinde uyku EEG sinde yavaş dalga aktivitesi Uyanıklık bir güne ya da daha fazlaya uzarsa yavaş dalga aktivitesinin sıklığı ve genişliği Uyku süresi uzarsa yavaş dalga aktivitesinin sıklığı ve genişliği 9-10 yaştan 14-15 yaşına kadar olan ergenlerde bu azalma benzer Daha büyük ergenlerde (15-19 yaş) azalma için daha uzun uyku süresine gereksinim oluyor Ergenlerde uyku gereksinimi azalmıyor (Jenni ve Carskadon 2004, Jenni ve ark. 2005)
+ Uyku-uyanıklık Homeostaz Sistemi Uyanıklık sonunda uyku eğilimi nasıl oluyor? 9-14 yaş, puberte öncesi/erken pubertal ya da postpubertal Daha gelişmiş ergenlerde uyku gereksinimi daha uzun sürede ortaya çıkıyor, uzun süre uyanık kalmak daha kolay (Jenni ve ark. 2005) Uykuya dalma hızı 36 saate kadar uyanıklıktan sonra Daha az matur ergenler daha hızlı uykuya dalmakta (Taylor ve ark. 2005)
+ Uykunun Biyolojik Düzenlenmesi-Özet Ergenlerde; Sirkadyen sistemde faz gecikmesi görülüyor Uyku baskısındaki çözülme geç ergenliğe kadar değişmiyor, geç ergenlikte yavaşlıyor Uyku baskısındaki birikme yavaşlıyor Sonuç olarak; Uyku gereksinimi stabil hatta artış göstermekte Uyku zamanı gecikmekte Sirkadyen kayma Uyku baskısındaki birikme yavaşlıyor
+ Ergenlerde Uykuyu Etkileyen Psikososyal Faktörler Birçok faktör faz gecikmesine neden oluyor Birçok alanda (ne zaman yatağa gidileceği dahil) otonomi ve bağımsızlık kazanma dönemi Sirkadyen faz gecikmesi, uyku baskısındaki birikmenin yavaşlaması Yatış zamanını anne baba belirlediğinde; Daha erken yatağa gitme Daha uzun süre uyuma Daha olumlu sonuçlar: Depresif belirtiler, ölüm düşünceleri ve yorgunluğun azalması (Gangwisch ve ark. 2010, Short ve ark. 2011) Davranışsal müdaheleler ışığa maruziyeti azaltarak sirkadyen faz gecikmesini azaltabilir
+ Ergenlerde Uykuyu Etkileyen Psikososyal Faktörler Teknoloji kullanımı Elektronik müzik aletleri, T.V, elektronik/video oyunları, cep telefonu, bilgisayar, internet Kendi odalarında bulundurma 6. sınıftan (2 adet) 12. sınıfa (4 adet) doğru artmakta Yatmadan önce kullanıldıklarında; Daha kısa, daha geç, daha fazla bölünmüş uyku Gündüz uyku hali, yıkıcı davranışlarda artış Hem uyarılmayı arttırıyorlar, hem de sirkadyen saat mavi spektrum ışığa daha duyarlı (Cain ve Gradisar 2010)
+ Ergenlerde Uykuyu Etkileyen Psikososyal Faktörler Okul programının etkisi Akşam ödevleri, kurslar Sabah erken kalkma zorunluluğu 9. sınıf, okula başlama 8:25 10. sınıf, okula başlama 7:20 (Carskadon ve ark. 1998)
+ Okul Programının Etkisi Table 3 Sleep, Sleepiness, and Circadian Rhythms at a Transition to Early School Days [mean School Nights Weekend Nights Actigraph Sleep Data 9 th Grade 10 th Grade 9 th Grade 10 th Grade Sleep Onset 2242 (36) 2238 (44) 2338 (56) 2344 (53) Sleep Offset 0626 (28) 0601 (19)* 0828 (69) 0832 (66) Time Slept 429 (47) 410 (42)* 485 (57) 478 (67) Daytime Sleep Latency 0830 10.9 (6.5) 5.1 (4.1) * 1030 10.7 (5.9) 9.2 (6.4) 1230 11.0 (5.5) 9.8 (5.5) 1430 11.5 (6.1) 11.0 (7.2) Melatonin Onset Time 2024 (57) 2102 (77) * * th th 4
+ Okul Programının Etkisi Katılanların yarısında 8:30 değerlendirmesinde 10-15 dk. içinde REM uykusu görülmüş. 10. sınıflarda sabah 8:30 da uykuya geçiş süresi daha kısa olan ve REM uykusu görülenlerde melatonin salınımı başlangıcı daha geç (21:46 ve 20:36) Daha erken kalkmalarına rağmen sirkadyen faz gecikmesi oluyor Okul zamanında, özellikle sabah saatlerinde daha uykulu oluyorlar Okulun erken saatlerde başlaması??
+ Ergen Gelişimi ve Uyku Page 10 Figure 1. This figure illustrates the timing of sleep from preadolescence through adolescent development highlighting the factors that affect sleep as described in the text. Thus, sleep is relatively long and timed at an early hour for preadolescents, but maturational changes to intrinsic bioregulatory factors the circadian phase delay arising from the circadian timing system and a slowed rise of sleep pressure steming from sleep-wake homeostasis push for
+ Yetersiz Uykunun Sonuçları Gündüz uykululuk hali Motivasyon eksikliği, yorgunluk Duygudurum değişiklikleri Dikkatsizlik Akademik başarıda düşme, okula gidememe Davranışsal sorunlar Sosyal işlev bozukluğu Madde kullanımı Trafik kazaları Obezite Bağışıklık sisteminde sorunlar
+ Ne yapılmalı? Ergenleri bilinçli tercihler yapabilmeleri için bilgilendirmek Anne babaları uyku zamanını belirleme ve uygulama konusunda desteklemek Ergenlerin yatmadan önce ışık ve uyarıcı etkinliklerden kaçınmalarını, sabahları ise ışığa maruz kalmalarını sağlamak Uykudan önce rahatlatıcı etkinlikleri kullanabilmeyi öğretmek Eğiticilerin ergenlerde uyku ve sirkadyen ritm gibi konularda bilgi sahibi olmasını sağlamak Ergenlerin okul başlangıç saatlerini geciktirmek için çaba sarf etmek Okulların akşam geç saatlere kadar sürecek etkinliklerini (ödev v.b) azaltmak
+ Sirkadyen Düzen İle İlgili Uyku- Uyanıklık Bozuklukları A. 24 saatlik düzenle ilgili bir değişikliğe bağlı olarak ya da kişinin içsel 24 saatlik düzeniyle çevre koşullarının ya da toplumsal ya da işle ilgili çalışma düzeninin gerektirdiği uyku-uyanıklık düzeninin birbiriyle örtüşmemesine bağlı, sürekli ya da yineleyici uyku bozukluğu örüntüsü B. Uyku bozukluğu aşırı uykululuğa ya da uykusuzluğa ya da her ikisine birden neden olur. C. Uyku bozukluğu klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili ya da diğer önemli alanlarda işlevsellikte azalmaya neden olur.
+ Sirkadyen Düzen İle İlgili Uyku- Uyanıklık Bozuklukları Gecikmeli uyku evresi türü (Delayed sleep phase type) Öne kaymış uyku evresi türü Düzensiz uyku-uyanıklık türü 24 saatlik olmayan uyku-uyanıklık türü Vardiyalı iş türü
+ Gecikmeli Uyku Evresi Bozukluğu Gecikmeli uyuma ve uyanma zamanı örüntüsü, istenen ya da alışılageldik daha erken saatlerde uyuyamama ve uyanamama Tipik olarak ikinci dekatta başlıyor Zamanlama dışında uykuda yapısal bozukluk yok Zamanlama dışında uykuyu başlatma ve sürdürmede sorun yok ancak uyku düzeni sosyal yaşamın gerektirdiği uyku düzenine uymuyor Daha erken kalkmak zorunda olduklarında uyanamama, gündüz uykululuk, uyku süresinin azalması 1:00-6:00 de uyuma, öğleye doğru, öğleden sonra kalkma Genel popülasyonda yaklaşık %0.17, ergenlerde %7
+ Etiyoloji Sirkadyen fazda gecikme (vücut ısısındaki düşme, melatonin salınımı) Akşam ışığına duyarlılıkta artma Vücut ısısının en düşük olduğu zaman ile uykunun bitişi arasında geçen zamanda uzama, faz ilerlemesinde yavaşlama Daha uzun uyku süresi Uyku kısıtlamasından sonra daha kısa süreli uyku, erken kalkmaya ya da az uyumaya rağmen uykuya dalma güçlüğü, telafi edici mekanizmalarda yetersizlik Sirkadyen sistemde ya da homeostatik sistemde ve iki sistemin ilişkisinde anormallikler Aile öyküsü, sosyal ve davranışsal etkenler, geç saat etkinlikleri, okula gitmeme, teknoloji kullanımı, aile işlevlerindeki bozukluklar da katkıda bulunmakta
+ Tedavi Uyku hijyeni Kronoterapi Fototerapi Gecenin sonunda, parlak ışık Eksojen melatonin uygulaması Melatonin salınımından birkaç saat önce (uyku başlangıcından 4-6 saat önce) 3-6 mg/gün
+ Teşekkür ederim