AYDINCIK BABADİLLİMANI NDA İKİ SERRANUS TÜRÜNÜN (SERRANUS HEPATUS, SERRANUS CABRİLLA)POPULASYON DİNAMİĞİ PARAMETRELERİNİN TAHMİNİ * Estmatons of Parameters the Populaton Dynamcs of Speces Two Serranus (Serranus hepatus, Serranus cabrlla) From the Babadllman n Aydnck * Levent SANGÜN Ç.Ü.Fen Blmler Ensttüsü Su Ürünler Anablm Dalı Mustafa AKAR Ç.Ü.Su Ürünler Fakültes Temel Blmler Bölümü ÖZET Bu çalışmada, beneklhan ve asılhanlern üreme dönemler, von Bertalanffy Büyüme Sabtler ve regresyon denklemler belrlend.üreme dönemler, beneklhan çn Mayıs le Eylül, asılhan çn se Mayıs le Ekm aylarıdır. Total boy çn von Bertalanffy Büyüme Sabtler beneklhande L =33.398cm, K=0.0501yıl -1, t 0 =-1.231 yıl ve W =652.589gr; asılhande se L =73.3653cm, K=0.0273yıl -1, t 0 =- 2.2288 yıl ve W =2516.59gr olarak bulunmuştur. Ayrıca, beneklhande standart boy ve asılhande standart ve çatal boy çn de von Bertalanffy Büyüme Sabtler hesaplanmıştır. Beneklhande çatal boy harç her k türde total boy, çatal boy, standart boy KYBUAUZ, SYBUAUZ, baş boyu, vücut yükseklğ, vucüt dernlğ, vücut çevres, kuyruk sap yükseklğ çn boy-ağırlık regresyon denklemler saptanmıştır. Total boy çn boy-ağırlık regresyon denklem beneklhande W=0.0145*L 3.057 ve asılhande se W=0.0231*L 2.923 olarak tahmn edlmştr. ABSTRACT In ths study, reproducton perods, von Bertalanffy Growth Constants and regresson equatons were determned for Brown Comber and Comber. Reproducton perods were between May and September for Brown Comber, but May and October for Comber. von Bertalanffy Growth Constants for total lenght for Brown Comber were estmated L =33.398cm, K=0.0501year -1, t 0 =- 1.231year, W =652.589gr; for Comber L =73.3653cm, K=0.0273 year -1, t 0 =-2.2288 year, W =2516.59gr. Moreover, von Bertalanffy Growth Constants were estmated standart lenght for Brown Comber, standart and fork lenght for Comber. Excluded fork lenght for Brown Comber, lenghtweght regresson equatons were calculated for total, fork, standart, PAL, PDL, head lenght, body heght, body depth, body crcle and tal heght for Brown Comber and Comber. Lenght-weght regresson equatons were estmated for total length as W=0.0145*L 3.057, Brown Comber and W=0.0231*L 2.923 Comber. Grş Çalışma Mersn Babadllmanı nda yapılmış olup çalışmada Serrandae alesne at olan Serranus cnsnn k türü ncelenmştr. Bunlar sırasıyla beneklhan (Serranus hepatus (Lnnaeus, 1758)) ve asılhan (Serranus cabrlla (Lnnaeus, 1785)) türlerdr. Bu alenn ekonomk değer yüksek cnslernn çnde, bunlar Epnephelus, Lucoperca, Dcentrarchus, Callanthas, Anthas, Mycteroperca, Polypron, serranus cns ekonomk olarak değerlendrlememektedr (Tortonese 1964). Serranus cns kıyılarımızda yapılan avcılıkta sürekl çıkmakta ve bu balıklar yakalandıktan sonra çok küçük olduklarından değerlendrlemeyp denze ger atılmaktadır (Akşray, 1987). Bölgemzde çok fazla çıkan ve değerlendrlemeyen bu tür ncelenmeye alınmıştır. Materyal ve Metod Materyal * Yüksek Lsans Tez- MSc.Thess
Materyal, Mayıs 1999 ve Nsan 2000 tarhler arasında İçel n Taşucu lmanından kralanan br tekne le İçel e bağlı Babadllmanı ndan 0-50, 50-100 ve 100 den daha dern olmak üzere belrlenen üç stasyondan her ay brer saatlk çekmler yapılarak toplam 3003 adet beneklhan ve 251 adet asılhan örneklend ve her br breyn yaşı tayn edlp canlı ağırlık (gr), total boy (cm), çatal boy (cm), standart boy (cm), karın yüzgeç - burun ucu arası uzunluk (cm), sırt yüzgeç - burun ucu arası uzunluk (cm), baş boyu (cm), vücut yükseklğ (cm), vücut dernlğ (cm), vücut çevres (cm), kuyruk sap yükseklğ (cm) ölçümler alındı. Yöntem Üreme Dönemnn Belrlenmes Üreme dönemn tespt etmek çn Gbson ve Ezz (1978) nn önerdğ Gonadosomatk İndeks (GSİ) değer le Htun Han (1978) n önerdğ Fulton un Kondüsyon Faktörü eştlklernden yararlanılmıştır. Boy-Ağırlık İlşks Balıklarda, boy (L) le canlı ağırlık (W) arasındak lşk tam logartmk regresyon olup, β W = *L ε =1,2,...,n (1) şeklnde gösterlr. W :. balığın canlı ağırlığı (gr), L :. balığın boyu (cm), : Balığın boyu 1cm olduğunda balığın canlı ağırlığını (gr), β : Balığın boyunun 1 cm arttığında balığın canlı e σ 2 ağırlığındak gr olarak değşm mktarını, ε (1, ). Bu eştlğn her k tarafının doğal logartması alınırsa, lnw =lnα+β lnl 1 +lnε =1,2,...,n (2) bulunur. Eğer, w = lnw, a = lnα, b = β, l = lnl, e = lnε yazılırsa, eştlk aşağıdak şekle dönüşür, w =a+b l +e (3) Burada, w :. balığın canlı ağırlığının doğal logartması, l :. balığın boyunun doğal logartması, a: Balığın boyunun logartmk olarak sıfır olduğunda balığın canlı ağırlığının doğal logartmk değern veya regresyon doğrusunun y-eksenn kestğ nokta, b: Balığın boyunun doğal logartmk olarak br brm değşmne karşılık balığın canlı ağırlığındak doğal logartmk artış mktarını, e : Tesadüf hata olup ortalaması sıfır varyansı σ 2 olan dağılışı gösterr, e (0,σ 2 ) (Draper ve Smth, 1981) Eştlk (3) e En Küçük Kareler Yöntem uygulanırsa, en küçük kareler regresyon doğrusu ; ŵ = â + bˆ l (4) ŵ olur ve eştlkte, l â Ŵ = e, L = e, ˆ = e ve ˆ βˆ β = bˆ yazılırsa eştlk, Ŵ = ˆ L (5) olarak bulunur. Verlen bu yöntem yardımıyla, canlı ağırlık (gr) le ayrı ayrı olmak üzere total boy (cm), çatal boy (cm), standart boy (cm), anal yüzgeç-burun ucu arası uzunluk (cm), dorsal yüzgeçburun ucu arası uzunluk (cm), baş boyu (cm), vücut yükseklğ (cm), vücut dernlğ (cm), vücut çevres (cm), kuyruk sap yükseklğ (cm) arasındak logartmk regresyon denklem bulunmuştur. Büyüme Büyüme, boy ve ağırlık olarak olarak ncelenmştr. Bunun çn. von Bertalanffy boy olarak büyümede, -K( t-t L L [1 - e ) 0 = ] (6) t eştlğ kullanılmış (Sparre ve Venema, 1992) ve eştlktek sabtlern (L, K ve t 0 ) tahmnnde Bngel (1985) n önerdğ regresyon teknğnden yararlanılmıştır. Ayrıca L, K ve t 0 değerlernn hesaplanması çn br basc programı yazılmıştır (Ek-1). von Bertalanffy ağırlık olarak büyüme eştlğndek W değer, total boy-ağırlık lşks eştlğndek ( Ŵ βˆ = ˆ L ) L yerne L değer konularak bulunmuştur. -K( t-t ) βˆ = W [1- e (7) 0 Wt ] Eştlklerde, t: Balığın yaşı (yıl), L t : Herhang br t yaşında br balığın boy olarak ortalama büyüklüğü (cm), W t : Herhang br t yaşında br balığın ağırlık olarak ortalama büyüklüğü (gr), L : Balığın sonsuzda ulaşacağı teork uzunluğu (cm),w : Balığın sonsuzda ulaşacağı teork ağırlık (cm), K: Brody nn büyüme katsayısı (yıl -1 ), t 0 : Balığın yumurtadan çıkmadan öncek teork yaşı (yıl), (Rcker,
1975) ve βˆ : Formül (5) de verlen değerdr. Yukarıda anlatılan konu le lgl br program yazılmıştır (Ek-1). Araştırma Bulguları Beneklhan Çalışmada 3003 beneklhan le 251 asılhan ncelenmştr. Üreme Dönemnn Belrlenmes Beneklhanlern, Gonadosomatk İndeks (GSİ) değer Ekm ayından Mart ayına kadar düşmüş, Mart ayından sonra artmıştır. Hazran ayında maksmum noktaya erşmş, Eylül ayına kadar (Eylül ayı dahl) sürmüştür. Bu da balığın üreme şlemne Mayıs ta başlayıp Eylül ayına kadar sürdürdüğünü göstermektedr. Fulton un Kondsyon Faktörü se Gonadosomatk İndeks Değer le tamamen zıt olup bu aylar arasında düşük Ekm le Mart ayları arasında yükselmştr. Boy- Ağırlık İlşks Canlı ağırlık (gr) le total veya standart boy arasındak lşk değl, aynı zamanda, ayrı ayrı olmak üzere canlı ağırlık le (gr), karın yüzgeç burun ucu arası uzunluk (KYBUAUZ) (cm), sırt yüzgeçburun ucu arası uzunluk (SYBUAUZ) (cm), baş boyu (cm), vücut yükseklğ (cm), vücut dernlğ (cm), vücut çevres (cm), kuyruk sap yükseklğ (cm) aralarındak regresyon eştlkler Şekl 1 dek gb bulunmuştur (Ek-1). Çzelge-1: Canlı Ağırlık le Uzunluk Değerler Arasındak Regresyon Eştlkler Regresyon Regresyon Eştlğ Eştlğ Total Boy W= 0.0145 L 3.057 Vücut Yükseklğ W= 0.858 L 2.821 Standart Boy W= 0.0375 L 2.907 Vücut dernlğ W= 6.007 L 2.176 KYBUAUZ W= 0.148 L 2.766 Vücut Çevres W= 0.064 L 2.754 SYBUAUZ W= 3.792 L 0.116 Kuyruk Sap Yük. W= 14.969 L 2.849 Baş Boyu W= 0.994 L 2.863 Boy Olarak Büyüme Boy olarak büyümede, öncelkle ölçümle bulunan ortalama boy değerler kullanılarak von Bertalanffy boy büyüme eştlğne at sabtler hesaplandı. Total boy ve standart boy çn hesaplanan büyüme sabtler Şekl 2 de verldğ gb bulunmuştur (Ek-1). Çzelge- 2. Beneklhanlern Babadllmanı çn Hesaplanan von Bertalanffy Boy Büyüme Sabtler Ölçülen Boy Boy Büyüme Sabtler L (cm) K (yıl -1 ) t 0 (yıl) Total Boy İçn 33.398 0.0501-1.231 Standart Boy İçn 65.149 0.0184-0.678 Ağırlık Olarak Büyüme von Bertalanffy ağırlık büyüme eştlğndek sabtlern (K ve t 0 ) bulunmasında ölçüm sonucu elde edlen ortalama değerler kullanılarak, W değer se, total boy-ağırlığa at logartmk regresyon eştlğnde (W= 0.0145 L 3.057 ) L yerne L değer konularak bulunmuştur. Belrtlen formül ve sonuç yardımıyla hesaplanan (Ek-1) von Bertalanffy büyüme sabtlerne at değerler Şekl 3 de verlmştr. Çzelge-3.Babadllmanı ndak Beneklhanler çn Hesaplanan von Bertalanffy Ağırlık Büyüme Sabtler Ağırlıkça Büyüme Sabtler W K (yıl -1 ) t 0 (yıl) 652.589 0.0501-1.231 Asılhan
Üreme Dönemnn Belrlenmes Asılhan çn bulunan Gonadosomatk İndeks (GSİ) değerne göre, balıklar üreme şlemne Mayısta başlayıp Ekm ayına kadar sürdürüyor. Fulton un Kondsyon Faktörü se bu aylar arasında düşük, Kasım le Nsan ayları arasında daha yüksek çıkmıştır. Boy-Ağırlık İlşks Asılhanlern canlı ağırlık (gr) le total, çatal veya standart boy arasındak lşk değl, aynı zamanda, ayrı ayrı olmak üzere, karın yüzgeç-burun ucu arası uzunluk (cm), sırt yüzgeç-burun ucu arası uzunluk (cm), baş boyu (cm), vücut yükseklğ (cm), vücut dernlğ (cm), vücut çevres (cm), kuyruk sap yükseklğ (cm) arasındak regresyon eştlkler (Ek-1) şekl 4 de verlmştr.
Çzelge-4: Canlı Ağırlık le Uzunluk Değerler Arasındak Regresyon Eştlkler Regresyon Eştlğ Regresyon Eştlğ Total Boy W= 0.0023 L 2.763 Baş Boyu W= 0.8196 L 2.852 Çatal Boy W= 0.0023 L 2.763 Vücut Yükseklğ W= 1.3165 L 2.600 Standart Boy W= 0.0666 L 2.357 Vücut dernlğ W= 7.3743 L 2.193 KYBUAUZ W= 0.1521 L 2.633 Vücut Çevres W= 0.1044 L 2.601 SYBUAUZ W= 0.5184 L 2.761 Kuyruk Sap Yük. W= 13.8046 L 2.657 Boy Olarak Büyüme Asılhanlern boy olarak büyümes de beneklhanlerde olduğu gb hesaplanmıştır. Büyüme sabtler, total boy, çatal boy ve standart boy çn ayrı ayrı hesaplanmış olup (Ek-1), sonuçlar Şekl 5 de verlmştr. Çzelge-5:Asılhanlern Babadllmanı çn Hesaplanan von Bertalanffy Boy Büyüme Sabtler. Ölçülen Boylar Boyca Büyüme Sabtler L (cm) K (yıl -1 ) t 0 (yıl) Total Boy 73.3653 0.0273-2.2288 Çatal Boy 51.8858 0.0379-2.1977 Standart Boy 67.3869 0.0296-1.672 Ağırlık Olarak Büyüme Asılhanler çn hesaplanan von Bertalanffy ağırlık büyüme eştlğndek sabtler (K ve t 0 ) beneklhanlerdek yöntemle bulunmuştur. Asılhan toplumu çn ölçüm le bulunan ortalama ağırlık değerler le boy-ağırlık lşks denklemnn çözümünden elde edlen değerlern yardımı sonucu von Bertalanffy ağırlık büyüme sabtler (Ek-1) Şekl 6 da verlmştr. Çzelge-6:Babadllmanı ndak Asılhan Toplumu çn Hesaplanan von Bertalanffy Ağırlık Büyüme Sabtler Ağırlık Büyüme Sabtler W (gr) K (yıl -1 ) t 0 (yıl) 2516.59 0.0253-2.2288 Sonuç Bu k tür çn yapılan Gonadosomatk İndeks Değer ve Fulton un Kondüsyon Faktörü nün aylara göre değşmler ncelendğnde beneklhan çn GSİ değer Mart-Eylül arası, asılhan çn se Nsan-Ekm arası; Kondüsyon Faktörü se beneklhan çn Eylül-Mart arası ve asılhan çn se Ekm- Nsan arası bulunmuştur. Beneklhanlerde hesaplanan von Bertalanffy boy büyüme sabtler, total boy çn L =38.398cm, k=0.0501 yıl -1, t 0 = -1.231 yıl, standart boy çn L =65.149cm, k=0.0184 yıl -1, t 0 = - 0.678 yıl; asılhanlerede se, total boy çn L =73.3653cm, k=0.0273 yıl -1, t 0 = -2.2288 yıl, çatal boy çn L =51.8858cm, k=0.0379 yıl -1, t 0 = -2.1977 yıl ve standart boy çn L =67.3869cm, k=0.0379 yıl -1, t 0 = -1.672 yıl olarak tahmn edlmştr. Beneklhan le asılhanler çn yapılan von Bertalanffy ağırlık büyüme sabtler sonucunda bulunan W değerler ve en y gelşme gösterdğ yaş aralıkları sırasıyla 652.589gr ve IV.-V le 2516.59gr ve V-VI. yaş aralığı olarak bulunmuştur. Beneklhan ve asılhan çn oluşturulan boy-ağırlık lşks denklemler, beneklhende; total boy çn W=0.0145*L 3.057, standart boy çn W= 0.0375 *L 2.907, karın yüzgeç burun ucu arası uzaklık (KYBUAUZ) çn W= 0.148 *L 2.766, sırt yüzgeç burun ucu arası uzaklık (SYBUAUZ) çn W= 3.792 *L 0.116, baş boyu çn W= 0.994 *L 2.863, vücut yükseklğ çn W= 0.858 *L 2.821, vücut dernlğ çn W= 6.007 *L 2.176, vücut çevres çn W= 0.064 *L 2.754, kuyruk sap yükseklğ çn W= 14.969 *L 2.849 ; asılhan türünde se total boy çn W= 0.0231 *L 2.923, çatal boy çn W= 0.0023 *L 2.763, standart boy çn W= 0.0666 *L 2.357, karın yüzgeç burun ucu arası uzaklık (KYBUAUZ) çn W= 0.1521 *L 2.633, sırt yüzgeç burun ucu arası uzaklık (SYBUAUZ) çn W= 0.5184 *L 2.761, baş boyu çn W= 0.8196 *L 2.852, vücut yükseklğ çn W= 1.3165 *L 2.600, vücut dernlğ çn W= 7.3743 *L 2.193, vücut çevres çn W= 0.1044 *L 2.601, kuyruk sap yükseklğ çn W= 13.8046 *L 2.657 olarak hesaplanmıştır.
Kaynaklar AKŞİRAY, F.,1987. Türkye Denz Balıkları ve Tayn Anahtarı (2. Baskı) İstanbul Ünv. Rektörlüğü Yayınları No: 3490, İstanbul, 349. BİNGEL, F.,1985. Balık Populasyonlarının İncelenmes. İ.Ü. Rektörlüğü Su Ürünler Yüksekokulu Sapanca Balık Üretm ve Islah Merkez. Yay. No:10; İstanbul, 133s. DRAPER, N.R., SMITH, H., 1981. Appled Regresson Analyss, Wley Seres n Probablty and Mathematcal Statstcs, 709p. GIBSON, R.N., EZZİ,I.A., 1978. The Bology of a Scotfsh Populaton of Fres goby, Lesueurgobus fres. J. Fsh. Bol. Vol.17: 371-389. HTUN-HAN, M., 1978. Reproductvte Bolgy of the Dab Lmanda lmanda (L) n the Nort Sea: Gonadosomatc Index, Hepasomatc Index and Condton Factor. J. Fsh Bol. Vol. 13 Sc. No. 1: 351-377. RICKER, W.E., 1975. Computaton and Interpretaton of Bologcal Statstcs of Fsh Populaton. Bull. Fsh. Res. Board Can. 191-382p. SRARRE, P., VENEMA, S. C., 1992. Introducton to Tropcal Fsh Stock Assessment. Part I-Manual Fao Fsheres Tecncal Paper Vol.306/1. TORTONESE, E., 1964. The Man Bogeographcal Features and Problems of Medterranean Fsh Fauna. Reprnted From Copea, No.1: 97-107. EK-1 10 READ N 20 REM VERİLER YIL-BOY OLARAK OKUTULUYOR 30 FOR I=1 TO N: READ S(I),Z(I):NEXT 40 REM VERİLER L(T) VE L(T+1) ŞEKLİNDE DÜZENLENİYOR 50 FOR I=1 TO N: X(I)=Z(I):Y(I)=Z(I+1):NEXT:C$= ###.### :D$= ##.#### 60 REM REGRESYON ANALİZİ İÇİN TOPLAM, KARELER TOPLAMI VE ÇARPIMLAR TOPLAMI 70 FOR I=1 TO N-1:TX=TX+X(I):TY=TY+Y(I):KX=KX+X(I)^2:KY=KY+Y(I)^2 : CXY=CXY+X(I)*Y(I):NEXT 80 REM REGRESYON İÇİN VARYANS, KOVARYANS VE KATSAYILAR 90 M=N-1: SXX=KX-(TX*TX)/M: SYY=SY-(TY)^2/M:SXY=CXY-(TX*TY)/M: PRINT REGRES1 100 B=SXY/SXX:A=TY/M-(B*TX)/M: LSON=A/(1-B): K=-LOG(B) 110 PRINT ALFA ; BETA ; L SONSUZ ; K KATSAYISI 120 PRINT USING D$;A,B,LSON,K: PRINT 130 REM YY=L SONSUZ-L(T) ŞEKLİNDE BULUNUYOR 140 FOR I=1 TO N: YY(I)= LOG(LSON-Z(I)):NEXT 150 REM REGRESYON ANALİZ İÇİN TOPLAM, KARELER VE ÇARPIMLAR TOPLAMI 160 FOR I=1 TO N: TTX=TTX+S(I): KKX=KKX+S(I)^2: TTY=TTY+YY(I): KKY=KKY+YY(I)^2:NEXT 170 FOR I=1 TO N: CYX=CYX+S(I)*YY(I): NEXT 180 REM REGRESYON İÇİN VARYANS, KOVARYANS, KATSAYILAR 190 SSX=KKX-TTX^2/N: SSY=KKY-TTY^2/N: SXSY=CYX-(TTX*TTY)/N 200 B1=SXSY/SSX: A1=TTY/N-SXSY/SSX*TTX/N: PRINT REGRES 2 210 TSIFIR=(LOG(LSON)-A1)/B1 220 PRINT ALFA1 ; BETA1 ; T SIFIR 230 PRINT USING D$;A,B,T SIFIR 240 DATA 5,1,3.5188,2,5.0307,3,6.2989,4,7.6991,5,8.9489