3-D Jinekolojik Brakiterapide Radyolojik Bakış

Benzer belgeler
Serviksin 3-Boyutlu Radyolojik Anatomisi

İnoperabl Serviks Kanserlerinde Brakiterapi

Konturlama. Doç. Dr. Binnaz SARPER Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi

Lokal İleri Evre Serviks Kanseri Tedavisinde Adaptif Brakiterapi Uygulaması: Bir Olgu Sunumu Eşliğinde Tedavi Planlama ve Değerlendirmesi

Serviks Kanseri Tedavisinde Adaptif Brakiterapi: Olgu Sunumu

Eksternal Radyoterapi ve Brakiterapi Dozlarının Birleştirilmesinde Radyobiyolojik Modeller

Jinekolojik Tümörlerde Brakiterapi: Başkent Üniversitesi Deneyimi

Brakiterapide Fraksiyon İçi ve Fraksiyonlar Arası Belirsizlikler, Görüntüleme Strajileri (MRG/BT), Deformable Registrasyon ve Belirsizlikler

Post-op Brakiterapide Fizik Özellikler

Brakiterapide İki-Boyutlu Planlamadan Adaptif Planlamaya

Adrenal lezyonların görüntüleme bulguları. Dr. Ercan KOCAKOÇ Bezmialem Vakıf Üniversitesi İstanbul

Dr. Gökhan Özyiğit Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

SERVİKS KANSERİNDE LESS RADİKAL CERRAHİ

Hibrid tedavi ve görüntüleme sistemleri (PET/MR)

PROSTAT KANSERİNDE TEK ARK VE ÇİFT ARK İLE YAPILAN IMAT PLANLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

Diagnostik Görüntüleme ve Teknikleri

BT ve MRG: Temel Fizik İlkeler. Prof. Dr. Utku Şenol Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyoloji Anabilim Dalı

Aksillanın Görüntülenmesi ve Biyopsi Teknikleri. Prof. Dr. Meltem Gülsün Akpınar Hacettepe Üniversitesi Radyoloji Anabilim Dalı

Genitoüriner Sistem Tümörlerinde Radyoloji Dr.Oğuz Dicle

ENDOMETRİUM VE SERVİKS KANSERLERİNDE MR GÖRÜNTÜLEME. Dr. Nefise Çağla Tarhan. Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyoloji Anabilim Dalı

RADYOTERAPİDE VOLÜM TANIMLAMALARI DR. FADİME AKMAN DEÜTF RADYASYON ONKOLOJİSİ

İçerik. Plak Oluşumu. Plak görüntüleme BT- BTA. Karotis Plağı: patofizyolojiden görüntülemeye. Karotis Plağı Kompozisyonu BT de dansitesine göre

DERYA ÇÖNE. Radyoterapi Teknikeri Kozyatağı Acıbadem Hastanesi Radyoterapi Bölümü

Serviks Kanserinde Fertilite Koruyucu Tedavi

Multipl Myeloma da PET/BT. Dr. N. Özlem Küçük Ankara Üniv. Tıp Fak. Nükleer Tıp ABD

Dr. Zeynep Özsaran. E.Ü.T.F. Radyasyon Onkolojisi AD

MEME KANSERİNDE GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMLERİ

Brakiterapide Fizik Planlama Aşamaları

Stereotaktik Vücut Radyoterapisi Brakiterapinin Yerini Alabilir mi?

Meme Kanserinde Reirradiasyon

2016 Dünya Brakiterapi Kongresinin Ardından

Akciğer SBRT Planlama Ve Plan Değerlendirme. Fiz.Müh.Yağız Yedekçi Hacettepe Üniversitesi Radyasyon Onkolojisi A.D

Ali Haydar Baykan 1, Hakan Sezgin Sayıner 2. Adıyaman Üniversitesi Tıp Fakültesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Radyoloji Ana Bilim Dalı, Adıyaman

Cerrahi Dışı Tedaviler

DİYARBAKIR MEMORİAL HASTANESİ ONUR HAS RADYOTERAPİ TEKNİKERİ

2016 by American Society of Clinical Oncology. Amerikan Klinik Onkoloji Cemiyeti (ASCO) İnvaziv Servikal Kanser Yönetimi

RADYOLOJİ RADYODİAGNOSTİK ANABİLİM DALI-DÜTF- DİYARBAKIR

Serviks kanserinde intrakaviter brakiterapideki güncel gelişmeler Current status of brachytherapy for cervical cancer

REKTUM KANSERİNDE NEO / ADJUVAN RADYOTERAPİ. Ethem Nezih Oral İstanbul Üniversitesi İTF Rad Onk AD

ÜST ÜRİNER SİSTEM KANSERLERİNDE GÖRÜNTÜLEMENİN ÖNEMİ

BATIN BT (10/11/2009 ): Transvers kolon orta kesiminde kolonda düzensiz duvar kalınlaşması ile komşuluğunda yaklaşık 5 cm çapta nekrotik düzensiz

İnvaziv Mesane Kanserinde Radikal Sistektomi + Lenfadenektomi, Neoadjuvan ve Adjuvan Kemoterapi. Dr. Öztuğ Adsan

Jinekolojik ntrakaviter Brakiterapide Mesane Dozunu Etkileyen Faktörler

Hodgkin lenfoma tedavisinde Radyoterapinin Rolü. Dr. Görkem Aksu Kocaeli Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi AD

YAYINLAR. 1. Uluslararası hakemli dergilerde yayınlanan makaleler (SCI & SSCI & Arts and Humanities)

TRD KIŞ OKULU KURS 1, Gün 5. Sorular

GLİAL TÜMÖRLERDE POSTOP GÖRÜNTÜLEME

Brakiterapi. Binnur Dönmez Yılmaz, Mustafa Ünsal Okmeydanı Eğitim Araştırma Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Kliniği

Jinekolojik Kanserli Hastaların Tedavisinde, Farklı Planlama Tekniklerinin Dozimetrik ve Radyobiyolojik Karşılaştırması

Kendisinde veya birinci derece akrabalarında genetik testler ile BRCA 1 ve BRCA 2

(1) MESİ MEDİKAL A.Ş.- Akdeniz Üniversitesi Doktora Programı (2) ANTAKYA ÖZEL DEFNE HASTANESİ - Çukurova Üniversitesi Doktora Programı

Sayı Editöründen Editorials. Temel Radyasyon Fiziği Basic Radiation Physics

Kemik metastazlarında reirradiasyon

Primeri Bilinmeyen Aksiller Metastazda Cerrahi Yaklaşım. Dr. Ali İlker Filiz GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Genel Cerrahi Servisi

LOKAL İLERİ SERVİKAL KANSER YÖNETİMİ. Doç Dr Ahmet Barış GÜZEL ÇÜTF Kadın Hastalıkları ve Doğum AD ADANA

KARACİĞER MR GÖRÜNTÜLEMEDE DEĞİŞEN PARADİGMA

DR. ABDURRAHMAN YURTASLAN ANKARA EĞİTİM VE ARAŞTIRMA ONKOLOJİ HASTANESİ YETER SOYLU BRAKİTERAPİ BÖLÜMÜ SORUMLU HEMŞİRESİ

MANYETİK REZONANS TEMEL PRENSİPLERİ

Akciğer Radyoterapisinde RPM. Berna Savaş Özel Onkomer Onkoloji Merkezi, İzmir

Adalet Elçin Yıldız, Sinan Genç, Berna Uçan, Suat Fitoz. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Radyolojisi Bilim Dalı, Ankara

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/7) Akreditasyon Kapsamı

RADYOTERAPİDE PLANLAMA. Dr Ayşe Hiçsönmez AÜTF Radyasyon Onkolojisi Mart 2015

Quantec Özefagus kanseri Mide kanseri Hepatobilier ve pankreas kanseri Kolorektal kanser

Cumhuriyet Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Radyasyon Onkolojisi A.D., Sivas 2

TRD KIŞ OKULU KURS 1, Gün 3. Sorular

KONGRELERDEN ESİNTİLER. Dr. Serap Akyürek Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilimdalı

OPERE PROSTAT KANSERLİ HASTALARIN RİSK ALTINDAKİ ORGAN DOZLARININ PLANLAMA VE CONE BEAM BİLGİSAYARLI TOMOGRAFİ DOZ HESAPLAMALARIYLA KARŞILAŞTIRILMASI

OLGU SUNUMU. Dr. Furkan DURSUN GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi TÜD KUZEY MARMARA ŞUBESİ AYLIK BİLİMSEL TOPLANTISI

ERKEN EVRE SEMİNOM OLGUSU

Ders İzlencesi Eğitim Yılı ve Dönemi Program adı : İLERİ GÖRÜNTÜLEME TEKNİKLERİ PROGRAMI. Dr. Ömer ERDEM

Okul Eğitimi Süresi =164

BAŞ-BOYUN TÜMÖRLERİNDE CYBERKNIFE UYGULAMALARI. HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ RADYASYON ONKOLOJİSİ ANABİLİM DALI Kemal ERDOĞAN Radyoterapi Teknikeri

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI ŞİŞLİ ETFAL EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ RADYASYON ONKOLOJİSİ KLİNİĞİ KLİNİK ŞEFİ DR.OKTAY İNCEKARA

BAŞ BOYUN KANSERLERİNDE ADAPTİF RADYOTERAPİ. Medikal Fizik Uzmanı Yonca YAHŞİ

Dijital Görüntüleme Sistemlerinde Radyasyon Dozunun Optimizasyonu

Image Fusion (PET,MR.) ın önemi, Tedavi Planlamasındaki etkisi

Rapidarc ile IMRT Uygulaması: Olgu Sunumu

Prostat Radyoterapisinde İntraprostatik Boost - SIB. Dr. Cem Önal Başkent Üniversitesi Radyasyon Onkolojisi AD

Lokal İleri Evre Küçük Hücreli Dışı Akciğer Kanseri Tedavisi

AKCİĞER TÜMÖRLERİNDE RE-İRRADYASYON. Prof. Dr. Mustafa Cengiz Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

GLANDÜLER LEZYONLARDA YÖNETİM. DR. ZELIHA FıRAT CÜYLAN SBÜ. VAN EĞITIM VE ARAŞTıRMA HASTANESI

JİNEKOLOJİK TÜMÖR RADYOTERAPİSİ İÇİN 2 VE 3 BOYUTLU BRAKİTERAPİ PLANLAMA UYGULAMALARI. Fiz. Yük. Müh. Hakan EREN

ABDOMİNAL AĞRI: USG Mİ, BT Mİ, MRG Mİ? Dr. Müge GÜLEN Eskişehir Yunus Emre Devlet Hastanesi Acil Tıp Uzmanı

SPECT/BT MAYIS 2015 XV ULUSAL MEDİKAL FİZİK KONGRESİ TRABZON

Bölüm 5. Tıbbi Görüntüleme Yöntemlerinin Temel İlkeleri. Prof. Dr. Bahadır BOYACIOĞLU

Dr. İsa Aykut Özdemir SBÜ Bakırköy Dr.Sadi Konuk EAH Jinekolojik Onkoloji Kliniği

Kısa Serviks Tanı ve Yönetim. Prof.Dr.Sermet Sağol EÜTF Kadın Hastalıkları ve Doğum AD

Dr. Ferah Yıldız Hacettepe Üni. Tıp Fak Radyasyon Onkolojisi ABD

TOMOTERAPİ CİHAZI İLE PROSTAT KANSERİ TEDAVİSİ

BETATOM EMAR GÖRÜNTÜLEME VE TANI MERKEZİ DENTO MAKSİLLO FASİYAL RADYOLOJİ BİRİM

GELİŞİMSEL KALÇA DİSPLAZİSİ PROGNOZU VE GÖRÜNTÜLEME. Dr. Öznur Leman Boyunağa Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Pediatrik Radyoloji Bilim Dalı

Nazmiye Dönmez 1, Derya Yücel 1, Murat Okutan 1, Merdan Fayda 2, Musa Altun 2, Rasim Meral 2, Hatice Bilge 1

İnsizyonel Ektopik Gebeliğin Doğru Yönetimi Nasıl Olmalıdır?

Meme Kanseri Cerrahisinde İntraoperatif Değerlendirme Ne kadar güvenebiliriz?

KAFA TRAVMALI HASTALARDA GÖRÜNTÜLEMENİN TANI, TEDAVİ VE PROGNOZA KATKISI. Dr. Fatma Özlen İ.Ü.Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Beyin ve Sinir Cerrahisi AD

Hans Hinselmann. Kolpos=Boşluk. Skopos=Gözlemek

FARKLI IN-VIVO DOZİMETRİ TEKNİKLERİ İLE FARKLI IMRT TEKNİKLERİNDE İNTEGRAL DOZ TAYİNİ

Radyolojik Teknikler - I MRG

KANSER TEDAVİSİNDE FİZİK İLE TIBBIN BULUŞTUĞU NOKTA: BRAKİTERAPİ

Derin İnfiltratif Endometriozis. Prof.Dr.Ahmet Göçmen Ümraniye Eğitim ve Araştırma Hastanesi

Transkript:

TURKISH JOURNAL of ONCOLOGY Gülgün ENGİN İstanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü, Radyoloji Anabilim Dalı, İstanbul Giriş Uzun yıllar boyunca geleneksel radyografi, bilgisayarlı tomografi (BT) ve ultrason (US) brakiterapi (BRT) planlamada tercih edilen yöntemler olmuştur. Bununla birlikte son iki dekatda bu amaçla manyetik rezonans görüntüleme (MRG) nin kullanımında artış dikkati çekmektedir.[1] MRG süperior anatomik detay ve çok planlı görüntüleme özellikleri ile 3 boyutlu (3B) BRT de optimal yöntem haline gelmiştir.[2 4] Yüksek yumuşak doku kontrastı nedeniyle MRG ile tümörün normal dokudan ayırt etme özelliği çok yüksektir. Bununla birlikte BRT aplikatörlerinin görüntülenmesindeki zorluklar ve artefaktlara bağlı görüntüde bozulmalar aktif araştırma konusu olmaya devam etmektedir. MR görüntülerinin uzaysal doğruluğu çok önemlidir. Uzaysal doğruluktaki hatalar, direkt olarak kaynak lokalizasyonu ve hedef/organ çizimine yansıyacaktır.[5] Bu sunumda normal radyolojik anatomi, jinekolojik tümörlerde tanı ve BRT sırasında kullanılan MRG protokolleri, BRT planlamasında alternative radyolojik protokoller ve MRG sınırlamaları sunularak, çözüm önerileri tartışılmıştır. Normal Radyolojik Anatomi Uterus pelvik kavitede derin planda yerleşim gösterir. Uterus ve serviks önde mesane, arkada rektum ile yakın komşuluktadır. Serviks 3,5 cm uzunlukta, silindirik şekilli yapıdır. Serviks internal orifis yoluyla endometriyal kanalla, inferiorda eksternal orifis yoluyla vagina ile bağlantılıdır. Vagina 7 9 cm uzunlukta fibromuskuler tüptür. Önde üretra, arkada rektum ve anal kanal ile komşuluk gösterir (Şekil 1, 2). T2A MRG de uterusun normal zonal anatomisi üç farklı zon olarak ayırt edilebilir. Endometriyum yüksek sinyal intensitesi gösterir. Homojen düşük sinyal intensitesindeki bileşke zonu (geçiş zonu) ile çevrelenir. Bileşke zonu myometriyumun 1/3 iç takabasına aittir. Bu zon serviksin fibroz stroması ile devamlılık gösterir. Dış myometriyum T2 ara sinyal intensitesindedir. Serviksin dış intertisyel stroması ile devam eder (Şekil 3). Normal serviks MRG de sagittal planda silindirik, aksiyel planda yuvarlak şekilli yapı olarak görülür. Tipik olarak yüksek intensiteli servikal kanal, düşük intensiteli halka şeklinde servikal stroma ile çevrelenir. Yüksek intensite, servikal kanalı çevreleyen endoservikal mukoza ve sekresyonları gösterir (Şekil 2, 3). Serviks çevresinde dört forniks bulunur: iki lateral, anterior ve posterior. Serviksin vaginal bölümü ekzoserviks olarak isimlendirilir ve vagenin yassı epiteli ile döşelidir. Serviksin üst üçte ikisi olan endoserviks ise endometriyumun kolumnar glandüler epiteli ile döşelidir. Adenokarsinom bu alandan kaynaklanır. Ekzoserviks ve endoserviks bileşkesi (=skuamokolumnar bileşke) serviks kanserin en sık geliştiği alandır. Vagina üç anatomik segmente ayrılır: üst, orta, alt vagen. Sagital T2A MRG ile vaginanın üç anatomik segmentini ayırt edilebilir. Bu segmentlerin ayırımı tümör lokalizasyonunun ve lenfatik drenajın belirlen- Dr. Gülgün ENGİN İstanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü, Radyoloji Anabilim Dalı, İstanbul-Turkey E-posta: gengin@istanbul.edu.tr

24 Şekil 1. Transvers plan pelvik MR anatomi. T2A aksiyel plan seri pelvik MRG görüntülerinde erişkin normal kadın pelvisine ait anatomik yapıların kesitsel anatomisi görülmektedir. R: Rektum; M: Mesane. Şekil 2. Sagital plan jinekolojik pelvik MR anatomi. T2A sagital plan pelvik MRG görüntülerinde erişkin normal kadın uterus ve serviksinin sagital plan anatomisi görülmektedir. Uterus önde mesane, arkada rektum ile yakın komşuluktadır. Endometriyal ve endoservikal kaviteler yüksek intensitelidir. Endometriyal kanal internal orifis yoluyla serviks ile, serviks ise eksternal orifis yoluyla vagina ile bağlantılıdır. Serviks stroması myometriyuma göre belirgin düşük intensitelidir. R: Rektum; M: Mesane; S: Serviks; V: Vagina. mesi açısından önemlidir. Üst 1/3 vagen, vaginal forniksler düzeyindedir. Orta 1/3 vagen mesane tabanına bitişiktir. Alt 1/3 vagen mesane tabanının altında, üretra anteriorunda yer alır (Şekil 4). Teorik olarak, üst 1/3 vagen eksternal iliak ve paraaortik, orta 1/3 vagen ortak ve internal iliak ve alt 1/3 vagen yüzeyel inguinal, femoral ve perirektal nodal zincirlere drene olur. MRG de vaginal duvarların üç tabakası T2A görüntülerde görülebilir. Uterusun zonal anatomisine benzer: mukoza hiperintens, submukoza (kollagen ve elastik fibriller içerir) ve kas tabakası hipointens görülür. En dış tabaka olan adventisya iyi gelişmiş venöz pleksus nedeniyle hiperintenstir (Şekil 4). Endometriyal kanser T2A MRG de yüksek intensiteli endometriyuma göre heterojen ara intensitede görülür. Endometriyal kompleks ve iç myometriyuma sınırlı tümörler evre IA, dış myometriyuma uzanan tümörler IB olarak sınıflandırılır. Myometriyal invazyon derinliğinin değerlendirilmesinde MRG tanısal doğruluğu %55 77 dir. Difüzyon ve dinamik kontratlı sekanslar myometriyal invazyon değerlendirme doğruluğunu arttır (Şekil 5). Serviks kanseri T2A MRG de dü-

25 Engin. Şekil 3. Uterus ve serviksin zonal anatomisi. Sagittal ve transvers plan T2A MRG de uterusta üç ayrı zon görülür. Yüksek sinyal intensitesindeki endometriyum, homojen düşük sinyal intensitesindeki bileşke zonu (geçiş zonu) ile çevrelenir. Bu zon serviksin fibroz stroması ile devamlılık gösterir. Dış myometriyum T2 ara sinyal intensitesindedir. Serviksin kastan oluşan dış stroması ile devam eder. şük intensiteli stromaya göre yüksek veya ara intensiteli alan olarak görülür. MRG de tümör çevresinde düşük sinyal intensiteli stromal halkanın korunmuş olması, parametriyal invazyonun olmadığını %94 100 doğrulukta gösterir[6] (Şekil 6). Vaginal kanser MRG de T2A görüntülerde ara, T1A görüntülerde düşük intensiteli olarak görülür[7] (Şekil 7). Serviks kanserinde vaginal duvar invazyonunda düşük intensiteli duvar bütünlüğü bozulur (Şekil 6). Jinekolojik Tümörlerde Tanı ve Brakiterapi Planlaması İçin MRG protokolü Şekil 4. Vagina anatomisi ve segmentleri. Sagital T2A MRG ile vaginanın üç anatomik segmenti (üst, orta, alt vagen) ayırt edilebilir. Üst 1/3 vagen, vaginal forniksler düzeyindedir. Orta 1/3 vagen mesane tabanına bitişiktir. Alt 1/3 vagen mesane tabanının altında, üretra anteriorunda yer alır. T2A MRG de vaginal duvarlar: mukoza hiperintens, submukoza ve kas tabakası hipointens (ok) ve adventisya hiperintens görülür. M: Mesane. Jinekolojik tümörlerin tanı, tedavi planlanması ve izleminde altın standart görüntüleme yöntemi MRG dir.[2 4] MRG için minimum gereklilik T2A SE/TSE sekans ile sagital, para-aksiyel oblik (uterus uzun aksına dik) ve para-koronal oblik (uterus uzun aksına paralel) planlarda, pelvik yüzeyel sarmal ile 3 5 mm kesit kalınlığında incelemedir. Para-aksiyel sekansta parametriyumun doğru değerlendirilmesi için kesit kalınlığı 3 mm olmalıdır. T1 (aksiyel oblik) ve difüzyon ağırlıklı sekanslar isteğe bağlı olarak eklenebilir. Serviks kanserinde İV kontrast rutin kullanımda gerekli değildir. IV kontrast para-aksiyel ve para-sagital planlarda küçük boyutlu serviks tümörleri (3 5 mm) tanısı, lokal nüks fibrozis ayırıcı tanısı, endometriyal/myometriyal invazyon ve mesane/rektum invazyonunun değerlendirilmesi, endometriyum ve vaginal kanser tanı ve ev-

26 (a) (b) (c) Şekil 5. Endometriyal adenokanser. (a) Endometriyal kanser T2A sagital plan MRG de, endometriyal kanalı doluduran, endometriyuma göre heterojen ara intensitede kitle olarak görülmektedir (oklar). Dış myometriyum invaze görünümdedir (Evre IB). (b) İV kontrastlı sagital plan MRG de tümör alanı, myometriyuma göre daha az kontrast tutmaktadır (oklar). (c) Difüzyon MRG de ADC görüntülerde tümör alanında difüzyon kısıtlanmasına bağlı sinyal kaybı görülmektedir (oklar). İV kontrsatlı ve difüzyon MRG sekansları, myometriyal invazyon derinliğinin değerlendirilmesinde T2A görüntülerin doğruluğunu arttırır. relemesinde kullanılır. Küçük tümörler serviks epiteli ve stromasına göre erken dinamik fazda belirgin olarak daha fazla kontrast tutarlar.[6] Literatürde vaginal kontrast madde kullanımı ile ilgili konsensus yoktur. Genellikle serviks kanseri değerlendirilmesinde vaginaya ekzofitik uzanan tümörün vaginal fornikslerle ilşikisinin değerendirilmesinde kullanılır. Vaginal kontrast madde olarak baryum, su veya US jeli kullanılabilir. Yaklaşık olarak 20 30 ml (a) ılık kontrast madde, 30 50 cc steril enjektör eşliğinde MR inceleme masasında pozisyon verilmiş olan hastaya uygulanır.[6] Mesanenin standart doluluğunu sağlamak için miksiyon sonrası boş mesaneye foley kateter ile 50 ml serum fizyolojik verilir. MR görüntü kalitesini arttırma amacıyla incelemeden 2 gün önce oral polietilenglikol ile barsak temizliği uygulanır. Barsak motilitesini azaltmak için MRG çekiminden hemen önce İM yolla antispasmotik ajan (N-butylscopolan) verilir. Ön (b) Şekil 6. Serviks yassı epitel hücreli kanseri. A) T2A sagital plan MRG de evre IB serviks kanseri, yüksek intensiteli endoservikal kitle (kısa oklar) olarak görülmektedir. Tümör çevresinde düşük sinyal intensiteli stromal halka korunmuştur (uzun oklar) (Evre IB). B) T2A sagital plan MRG de evre IIB serviks kanseri (kısa oklar), endoservikal kanaldan ekzotitik olarak ön ve arka vaginal fornikslere uzanmaktadır (uzun oklar). Arka 1/3 orta vaginal duvarın normal düşük intensiteli submukoza ve kas tabakası korunmuştur (ok başı).

Engin. 27 Şekil 7. Vaginal yassı epitel hücreli kanser. Sagital plan T2A MRG de görüntülerde eksternal pelvik radyoterapi öncesi, vagen 2/3 alt segmentinde önde üretraya invaze (ok başları) yüksek intensiteli tümör (oklar) olarak görülmektedir. Eksternal pelvik radyoterapi sonrası vagina (oklar) ve üretra (ok başları) daki tümör tamamen gerilemiştir (tam yanıt). U: Uterus; S: Serviks; M: Mesane; R: Rektum. duvar hareketini azaltma için batın ön duvarına geniş elastik bandaj, hava-yağ arayüz sinyalini azaltma için anterior pre-saturasyon bandı uygulanır. Serviks karsinomunda sagital görüntüler komşu organ invazyonun değerlendirilmesini kolaylaştırır. Parakoronal görüntüler parametriyal invazyon değerlendirilmesinde para-aksiyel görüntülere yardım eder. Vaginal forniks düzeyinde parsiyel volüm etkisini ortadan kaldırır. Brakiterapi Planlaması İçin Görüntülemede Radyolojik Protokoller Brakiterapi planlamasında GEC-ESTRO nun altın standart yaklaşımı MRG dir. Standart yaklaşımda EBRT öncesi ve BRT nin tüm fraksiyonlarda MRG ile planlama uygulanmaktadır. RT öncesi ve BRT sırasında MRG kullanımı ile lokal kontrolde %20 25 artış, genel sağ kalımda %30 artış, normal doku toksisitesinde belirgin azalma (%10 vs %2) bildirilmektedir. Düşük yumuşak doku çözünürlülüğü nedeni ile BT ile tümör genişliği olduğundan yüksek ölçülmektedir.[8,9] Serviks kanserinde BRT planlamada MRG ve BT karşılaştırmalı çalışmalarda HR-CTV genişliği BT de MRG ye kıyasla belirgin büyüktür. Yükselik ise BT de MRG den düşük ölçülmüştür. HR-CTV doz parametrelerinin yalnızca BT ye dayalı teknikte MRG ile planlanandan düşük olduğu görülmüştür. Araştırıcılar BRT planlamada, en azından BRT öncesi (4 gün içinde) veya sırasında tek bir MRG incelemesi ile tümör yaygınlığının değerlendirilmesini, böylece doğruluğun artacağını bildirmiştir.[10,11] İngiliz çalışmasında tüm hastalara BRT den 4 gün önce ve 1. fraksiyonda MRG kullanılarak, takip eden fraksiyonlarda BT/MRG hibrid ve yalnız MRG uygulanmıştır. 3 yıllık lokal kontrol, progresyonsuz genel sağ kalım ve genel sağ kalım oranları hibrid görüntüleme ve 3 fraksiyon konformal MRG de sırayla %92.6%, %78.8%, and %77.7, %92.2, % 66.3%, 69.6% olarak bulunmuştur. Doz ve geç toksisitelerin iki grupta karşılaştırılabilir olduğu bildidilmiştir.[12] MRG maliyet, ulaşılabilirlik dışında, BRT de kullanılan aplikatörlerin MRG görüntülerde oluşturduğu sorunları da beraberinde getirir. Isınma ve mekanik doku hasarlarından kaçınmak için aplikatörler MRG ile uyumlu olmalıdır. Bu amaçla metal olmayan (plastik) ve titanyum aplikatörler kullanılır. Aplikatörler MRG de negatif kontrast veya sinyalsiz olarak görülür. Daha küçük çapta daha sağlam olan titanyum aplikatörler genellikle plastik aplikatörlere tercih edilir. Titanyum aplikatörler MR ile uyumlu olmakla birlikte kullanılan sekansa (T2 de T1 sekansa göre daha fazla) ve artmış alan gücü (3 Tesla da 1.5 Teslaya göre daha fazla) ile de ilişkili olarak duyarlılık (susceptibility) artefaktları oluşturur. Bu artefaktlar özellikle 3T MRG de ve difüzyon ağırlıklı sekanslarda çok belirgindir. Bu artefaktlar özellikle aplikatörlerin daha kalın olduğu bölgelerde tipik olarak tandem, iğne, ovoid ve

28 ring uçlarında görülür. Bu artefaktlar nedeni ile oluşan metalik distorsiyonlar, aplikatörlerinin gerçek yerinde görüntülenememesine neden olur. Ayrıca bu alanlarda sinyal kaybı veya sinyal yığılması ile görüntü kaybına neden olur.[13] Fantom ve klinik çalışmalar geleneksel 2 boyutlu T2A FSE MR görüntülemenin aplikatör ve iğnelerin lokalizasyonunda, özellikle kesit kalınlığı 4 mm olduğunda yetersiz olduğunu göstermiştir.[14] Ancak çözüm için daha ince kesitli görüntü alınması, özellikle 1.5 T MRG de sinyal/gürültü oranını azalatarak görüntü kalitesini azaltıcı etki gösterir. Bunun dışında proton ağırlıklı sekans gibi daha kısa eko süreli (TE) sekanslar ile aplikatör daha iyi görüntülenebilir.[15] Ayrıca optimize edilmiş 3 boyutlu FSE (değişken flip açılı) sekanslar ile 10 dakika ve altında sürede, 3 boyutlu izotropik çözünürlük elde edilebileceğini gösteren çok sayıda çalışma mevcuttur.[16 19] Ancak bu çeşitli sekans önerilere rağmen hala BRT için özel standart bir sekans bulunmamaktadır.[20] Brakiterapi aplikatörlerinin görüntülenmesinde artefakt dışında diğer sorun, aplikatörlerde kontrastın yokluğudur. MRG ile titanium aplikatörlerin daha iyi görüntülenmesi için aplikatörlerde sıvılardan (su, %50 glukoz, serum fizyolojik, zeytin yağı, gliserin, bakır sülfat, kobalt-klorid veya ultrason jeli vb) elde edilen kontrast ile aplikatör görünürlüğünün arttırılmasına çalışılmaktadır. Bu pozitif kontrastlar intrakaviter aplikatör kaynak kanalına, aplikatör içi iyi sınırlı boşluklara, ring veya ovoid boşlukların içine doldurulabilir. [21] Ayrıca titanyum yerine MRG uyumlu metal olarak tungsten, titanyuma göre MRG de daha yüksek dansite ve daha düşük duyarlılık gösterir. Dansite ve duyarlılık tungustende sırayla 19.3 g/cm 3 ve 182 ppm, titanyumda ise 4.54 g/cm 3 ve 77.2-80 ppm dir.[13] Plastik intertisyel aplikatörlerin 3 Tesla MRG ile görüntülenmesinde de başarılı sonuçlar rapor edilmektedir.[22] BRT planlamada MRG sınırlılığı durumunda MRG ye alternatif olarak transrektal US da öneriler arasındadır. Pötter ve arkadaşlarının çalışmalarında 3B transrektal US nin maksimum HR CTV ve hedef volüm görüntü kalitesinin BT ye üstün, MRG ile karşılaştırılabilir olduğu bildirilmiştir.[23] Sonuç olarak, MRG jinekolojik tümörlerin tanı, tedavi planlanması ve izleminde altın standart görüntüleme yöntemidir. Ancak BRT uygulamasında metal aplikatörlerle oluşan artefaktların azaltılması, MRG de kaynak lokalizasyonu ve hedef/organ çiziminin doğruluğu açısından çok önemlidir. Artefaktları azaltmak için önerilen değişik MR sekanslarına rağmen, hala BRT için özel standart bir MRG sekansı bulunmamak- tadır. Bu konu ve alternatif hibrid uygulamalar aktif araştırma konusu olmaya devam etmektedir. Kaynaklar 1. Grover S, Harkenrider MM, Cho LP, Erickson B, Small C, Small W Jr, et al. Image Guided Cervical Brachytherapy: 2014 Survey of the American Brachytherapy Society. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2016;94(3):598 604. 2. Dimopoulos JC, Petrow P, Tanderup K, Petric P, Berger D, Kirisits C, et al. Recommendations from Gynaecological (GYN) GEC-ESTRO Working Group (IV): Basic principles and parameters for MR imaging within the frame of image based adaptive cervix cancer brachytherapy. Radiother Oncol 2012;103(1):113 22. 3. Dimopoulos JC, Schard G, Berger D, Lang S, Goldner G, Helbich T, et al. Systematic evaluation of MRI findings in different stages of treatment of cervical cancer: potential of MRI on delineation of target, pathoanatomic structures, and organs at risk. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2006;64(5):1380 8. 4. Wachter-Gerstner N, Wachter S, Reinstadler E, Fellner C, Knocke TH, Pötter R. The impact of sectional imaging on dose escalation in endocavitary HDR-brachytherapy of cervical cancer: results of a prospective comparative trial. Radiother Oncol 2003;68(1):51 9. 5. Soliman AS, Owrangi A, Ravi A, Song WY. Metal artefacts in MRI-guided brachytherapy of cervical cancer. J Contemp Brachytherapy 2016;8(4):363 9. 6. Rauch GM, Kaur H, Choi H, Ernst RD, Klopp AH, Boonsirikamchai P, et al. Optimization of MR imaging for pretreatment evaluation of patients with endometrial and cervical cancer. Radiographics 2014;34(4):1082 98. 7. Parikh JH, Barton DP, Ind TE, Sohaib SA. MR imaging features of vaginal malignancies. Radiographics 2008;28(1):49 63. 8. Pötter R, Georg P, Dimopoulos JC, Grimm M, Berger D, Nesvacil N, et al. Clinical outcome of protocol based image (MRI) guided adaptive brachytherapy combined with 3D conformal radiotherapy with or without chemotherapy in patients with locally advanced cervical cancer. Radiother Oncol 2011;100(1):116 23. 9. Pötter R, Dimopoulos J, Georg P, Lang S, Waldhäusl C, Wachter-Gerstner N, et al. Clinical impact of MRI assisted dose volume adaptation and dose escalation in brachytherapy of locally advanced cervix cancer. Radiother Oncol 2007;83(2):148 55. 10. Wang F, Tang Q, Lv G, Zhao F, Jiang X, Zhu X, et al. Comparison of computed tomography and magnetic resonance imaging in cervical cancer brachytherapy:

Engin. 29 A systematic review. Brachytherapy 2017;16(2):353 365. 11. Fields EC, Weiss E. A practical review of magnetic resonance imaging for the evaluation and management of cervical cancer. Radiat Oncol 2016;11:15. 12. Choong ES, Bownes P, Musunuru HB, Rodda S, Richardson C, Al-Qaisieh B, et al. Hybrid (CT/MRI based) vs. MRI only based image-guided brachytherapy in cervical cancer: Dosimetry comparisons and clinical outcome. Brachytherapy 2016;15(1):40 8. 13. Soliman AS, Owrangi A, Ravi A, Song WY. Metal artefacts in MRI-guided brachytherapy of cervical cancer. J Contemp Brachytherapy 2016;8(4):363 9. 14. Haack S, Nielsen SK, Lindegaard JC, Gelineck J, Tanderup K. Applicator reconstruction in MRI 3D imagebased dose planning of brachytherapy for cervical cancer. Radiother Oncol 2009;91(2):187 93. 15. Hu Y, Esthappan J, Mutic S, Richardson S, Gay HA, Schwarz JK, et al. Improve definition of titanium tandems in MR-guided high dose rate brachytherapy for cervical cancer using proton density weighted MRI. Radiat Oncol 2013;8:16. 16. Dimopoulos JC, Petrow P, Tanderup K, Petric P, Berger D, Kirisits C, et al. Recommendations from Gynaecological (GYN) GEC-ESTRO Working Group (IV): Basic principles and parameters for MR imaging within the frame of image based adaptive cervix cancer brachytherapy. Radiother Oncol 2012;103(1):113 22. 17. Mugler JP 3rd. Optimized three-dimensional fast-spinecho MRI. J Magn Reson Imaging 2014;39(4):745 67. 18. Takayama Y, Nishie A, Asayama Y, Ushijima Y, Fujita N, Shimamoto D, et al. Three-dimensional T2-weighted imaging for liver MRI: clinical values of tissuespecific variable refocusing flip-angle turbo spin echo imaging. J Magn Reson Imaging 2015;41(2):339 46. 19. Petric P, Hudej R, Rogelj P, Logar BZ. 3D T2-weighted fast recovery fast spin echo sequence MRI for target contouring in cervix cancer brachytherapy. Brachytherapy 2008;7:109 110. 20. McGee KP, Hu Y, Tryggestad E, Brinkmann D, Witte B, Welker K, et al. MRI in radiation oncology: Underserved needs. Magn Reson Med 2016;75(1):11 4. 21. Sales CP, Carvalho Hde A, Taverna KC, Pastorello BF, Rubo RA, Borgonovi AF, et al. Evaluation of different magnetic resonance imaging contrast materials to be used as dummy markers in image-guided brachytherapy for gynecologic malignancies. Radiol Bras 2016;49(3):165 9. 22. van Heerden LE, Gurney-Champion OJ, van Kesteren Z, Houweling AC, Koedooder C, Rasch CR, et al.quantification of image distortions on the Utrecht interstitial CT/MR brachytherapy applicator at 3T MRI. Brachytherapy 2016;15(1):118 26. 23. Schmid MP, Nesvacil N, Pötter R, Kronreif G, Kirisits C. Transrectal ultrasound for image-guided adaptive brachytherapy in cervix cancer - An alternative to MRI for target definition? Radiother Oncol 2016;120(3):467 472.