ORMAN FAKÜLTESİ DERGİSİ JOURNAL OF FACULTY OF FORESTRY

ZONGULDAK KARAELMAS ÜNİVERSİTESİ ZONGULDAK KARAELMAS UNIVERSITY ISSN: 1302-0056 ORMAN FAKÜLTESİ DERGİSİ JOURNAL OF FACULTY OF FORESTRY Cil/Volume 7 Yıl/Year 2005 Sayı/Number 7 hp://bof.karaelmas.edu.r/joural

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 HAZIRLAYANLAR SAHİBİ Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Adıa Prof. Dr. Bekaş AÇIKGÖZ Rekör SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ/EDİTÖR Prof. Dr. Mei SARIBAŞ EDİTÖR YARDIMCISI Yrd. Doç. Dr. Alper AYTEKİN DERGİ SEKRETARYASI Arş. Gör. Dr. Laif Gürka KAYA Peyzaj Mimarlığı Bölümü Arş. Gör. Saadei Mura ONAT Orma Edüsri Mühedisliği Bölümü Arş. Gör. Halil Barış ÖZEL Orma Mühedisliği Bölümü I

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 YAYIN KURULU (Alfabeik Sırayla) Prof. Dr. Ada UZUN İsabul Üiversiesi Prof. Dr. Erdoğa GAVCAR Muğla Üiversiesi Prof. Dr. Harzemşah HAFIZOĞLU Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Prof. Dr. Hasa VURDU Gazi Üiversiesi Prof. Dr. Hüdaverdi EROĞLU Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Prof. Dr. İsme DAŞDEMİR Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Prof. Dr. Kai IŞIK Akdeiz Üiversiesi Prof. Dr. Korha TUNÇTANER Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Prof. Dr. Mahmu EROĞLU Karadeiz Tekik Üiversiesi Prof. Dr. Mei SARIBAŞ Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Prof. Dr. Musa GENÇ Süleyma Demirel Üiversiesi Prof. Dr. Nedim SARAÇOĞLU Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Prof. Dr. Selma KARAYILMAZLAR Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Prof. Dr. Surhay ALLAHVERDİ Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Prof. Dr. Sümer GÜLEZ Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Prof. Dr. Şiasi YILDIRIMLI Haceepe Üiversiesi Prof. Dr. Tahsi AKALP İsabul Üiversiesi Prof. Dr. Zeki KAYA Oradoğu Tekik Üiversiesi Prof. Dr. Zeki YAHYAOĞLU Karadeiz Tekik Üiversiesi II

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 AKADEMİK DANIŞMAN LİSTESİ (Alfabeik Sırayla) Prof. Dr. Erdoğa GAVCAR Muğla Üiversiesi Prof. Dr. İdris OĞURLU Süleyma Demirel Üiversiesi Prof. Dr. Torul MOL İsabul Üiversiesi Prof. Dr. Ziya ŞİMŞEK Akara Üiversiesi Doç. Dr. Abdullah KELKİT Çaakkale 18 Mar Üiversiesi Doç. Dr. Ahme TUTUŞ K.Maraş Süçü İmam Üiversiesi Doç. Dr. Ayha ÖZÇİFTÇİ Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Doç. Dr. Cegiz ACAR Karadeiz Tekik Üiversiesi Doç. Dr. Esa GÜMÜŞKAYA Karadeiz Tekik Üiversiesi Yrd. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Yrd. Doç. Dr. Arzu KALIN Karadeiz Tekik Üiversiesi Yrd. Doç. Dr. Büle KAYGIN Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Yrd. Doç. Dr. Büle YILMAZ Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Yrd. Doç. Dr. Gökha GÜNDÜZ Zoguldak Karaelmas Üiversiesi Yrd. Doç. Dr. Haka DOYGUN K.Maraş Süçü İmam Üiversiesi Yrd. Doç. Dr. Kadri Cemil AKYÜZ Karadeiz Tekik Üiversiesi Yrd. Doç. Dr. Kemal ÜÇÜNCÜ Karadeiz Tekik Üiversiesi Yrd. Doç. Dr. Mehme AKGÜL Aba İzze Baysal Üiversiesi Yrd. Doç. Dr. Süleyma KORKUT Aba İzze Baysal Üiversiesi Makaleleri icelemek sureiyle dergimize yapıkları bilimsel kakıları ve ayırdıkları kıymeli zamalarıda dolayı eşekkürlerimizi suarız. Yayı Kurulu III

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 İÇİNDEKİLER Sıra Makale Adı, Yazar Adı Sayfa 1 Kalie Maliyei ve Kalie Maliyelerii Ölçmede Kullaıla Yöemler Yıldız ÇABUK 1 8 2 Oksije ve Havaı KOH Ajaı Kullaılarak Buğday Saplarıda Kâğı Hamuru Üreimie Ekisi Ayha GENÇER, Hüdaverdi EROĞLU, İlha DENİZ 9 13 3 Ahşap Teke Kosrüksiyou Büle KAYGIN, Alper AYTEKİN 14 23 4 ZKÜ Merkez Kampüsü Isı Merkezi Yolu ve Çevresi Peyzaj Rekreasyo Projesi Sümer GÜLEZ, Ö. Lüfü ÇORBACI, Mehme TOPAY 24 34 5 ZKÜ Barı Yerleşkesi Bia Bilgi Sisemi Gürka KAYA, Mehme TOPAY, Emie İKİZ, P. DİNÇER, Ş. ÖNER, F. DOĞAN 35 42 6 Orma Yagılarıı Düyadaki ve Türkiye deki Durumu Merol ERTUĞRUL 43 50 7 Yaırım Projelerii Hazırlaması ve Değerledirilmesi (İç Karlılık Oraı ve Ne Bugükü Değer Yöemlerii İcelemesi) Tarık GEDİK, K. Cemil AKYÜZ, İlker AKYÜZ 51 61 8 Yaırım Projelerii Bilgisayar Programı ile Değerledirilmesi Alper AYTEKİN 62 71 IV

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 YATIRIM PROJELERİNİN BİLGİSAYAR PAKET PROGRAMI İLE DEĞERLENDİRİLMESİ Alper AYTEKİN ZKÜ Barı Orma Fakülesi 74100 BARTIN ÖZET Yaırım projelerii hazırlaması zor ve zama ala bir süreçir. Yaırım projelerii hazırlaması kadar değerledirmesi de hayai bir öeme sahipir. Bu amaçla, yaırım projelerii değerledire bir bilgisayar pake programı gelişirilmişir. Bu program sayeside hazırlaa yaırım projelerii Ne Bugükü Değer, Fayda/Maliye, İç Karlılık oraları buluarak yaırım projelerii değerledirilmesi hızlı ve haasız olarak yapılabilmekedir. Aahar Kelimeler: Yaırım Projesi, Yaırım Projesi Değerledirme, Bilgisayar Pake Programı, EVALUATION OF INVESTMENT PROJECTS BY COMPUTER SOFTWARE ABSTRACT Preparig ivesme projecs is a hard & ime-cosumig process. No oly preparig bu also evaluaig he ivesme projecs has a lo imporace. Hece, a sofware program evaluaig he ivesme projecs has bee developed. Wih his program, e prese value, beefi/cos rae & ieraioal rae of reur is foud. Hece he evaluaio of he ivesme projecs ca be doe rapidly ad faulless. Keywords: Ivesme Projec, Evaluaio of Ivesme Projec, Compuer Sofware, 1. GİRİŞ Yaırım projelerii değerledirilmesi, biri projei karlılık düzeyii araşıra ekoomik değerledirme, diğeri ise aki akımlarıa göre işlerlik derecesii iceleye fiasal değerledirme olmak üzere iki aşamada oluşur. Birici aşama ola ekoomik değerledirilmede amaç, kayakları geliş ve gidiş yerlerie bakılmaksızı bu kayakları sağlayacağı karlılık düzeyie göre projei kabul ya da re edilmesidir. Ekoomik değerledirme projeyi üslee girişimcii amacıa göre ikiye ayrılır. Bularda ilki, icari karlılık aalizidir. Ticari karlılık aalizide projei değerledirilmesi bireysel açıda ve özel kuruluşları çıkarları doğrulusuda yapılarak değerledirilir. İkicisi ise, oplumsal karlılık aalizidir. Toplumsal karlılık aalizide projei değerledirilmesi, bireysel açıda değil, oplumu mefaaleri doğrulusuda kamu adıa yapılır. Projeleri değerledirilmeside ikici aşama ola fiasal değerledirmede amaç, aalizler soucu karlılıkları sapaa proje öerilerie göre ahmii aki akımları ışığıda, projelere bağlaa kayakları erede sağladığı da göz öüe alıarak, belirlee fiasma yapısı ile proje faaliyelerii düzgü bir biçimde yürüülüp yürüülemeyeceğii araşırmakır (1). 62

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 Yaırım projelerii değerledirilmeside kullaıla farklı yöemler ile farklı souçlara ulaşılmakadır. Souç olarak, hiçbir yöem mükemmel değildir. Acak, e iyiyi belirleyebilmek içi, seçile yöemi her ürlü proje öerisi içi kullaılabilmesi ve daha doğru bir karara varılabilmesi içi gerekli ola bilgileri sayısal olarak ifade edilebilir olması gerekir. Proje değerledirme yöemleri paraı zama değerii göz öüe alma durumlarıa göre saik ve diamik yöemler olarak ikiye ayrılır (2, 3). Belirli bir faiz veya ıskoo mikarı göz öüde buludurularak, belirli bir zama süreci içide paraı elde edileceği veya harcadığı devrelere göre değişik değerlerde muala edilmesie paraı zama değeri deir (4). Paraı Zama Değerii Dikkae Almaya (Saik) Değerledirme Yöemleri Yaırım projelerii değerledirilmeside kullaıla saik değerledirme yöemleri aşağıdaki gibi başlıca dör grup alıda oplaabilir: 1. Maliye karşılaşırma yöemi 2. Kar karşılaşırma yöemi 3. Verimlilik veya basi karlılık yöemi 4. Geri ödeme süresi yöemi Paraı Zama Değerii Dikkae Ala (Diamik) Değerledirme Yöemleri Paraı zama değerii göz öüde buludura yöemleri emel özellikleri; değerledirmei yaırımı büü ekoomik ömrüü kapsaması, değerledirmei aki giriş-çıkışlarıa dayadırılması, aki giriş ve çıkışlarıı ayı zama düzeyie idirgemesi, kullaılacak ıskoo oraıı belirlemeside yaırımı bekleye riskleri, eflasyo ekisii, piyasadaki faiz oraıı ve oralama sermaye oraıı, bezer yaırımlardaki karlılığı, yaırımda beklee karlılık oraıı ve baka mevzuaıa verilecek faiz oralarıı dikkae alımasıdır (5). Yaırım projelerii değerledirmeside e çok kullaıla paraı zama değerii dikkae ala yöemler; Ne Bugükü Değer Yöemi, Fayda Maliye Oraı Yöemi, İç Karlılık Oraı Yöemi, Yıllık Eşdeğer Maliye Yöemidir. Fayda maliye oraı yöemide, aki çıkışları ile aki girişlerii bugükü değerleri arasıdaki e fayda hesaplaarak e fayda maliye oraı yöemi de kullaılmakadır. Ne Bugükü Değer Yöemi (NBD) Bir yaırımı e bugükü değeri, belirli bir ıskoo oraıa göre idirgemiş giderleri oplamı ile idirgemiş gelirleri oplamı arasıdaki farkır. Ne bugükü değeri soucu poziif ise, yaırım yapılır, egaif ise vazgeçilir. Belirli bir ıskoo oraı (r) üzeride birde fazla projei e bugükü değeri poziif ise, e yüksek poziif değeri vere proje ercih edilir. Ne bugükü değer yöemide aki giriş ve çıkışları öcede idirgemekedir. Bu edele, e bugükü değer yöemide r i belirlemesi çok öemlidir. Bu oraı yüksek veya düşük sapaması yaırımlar arasıdaki sıralamayı ekiler (1, 6). Projei ekoomik ömrüü amamıı hesaba kaması ve paraı zama değerii dikkae alması yöemi e öemli faydalarıdır. Acak, yöem büyük projeler lehie bir aalize yol açmakadır. Diğer arafa, NBD yöemide r i değeri, diğer bir ifade ile yıllık yaırım harcaması ile aki girişlerii bugüe idirgemeside kullaıla ıskoo oraıı değeri, elde edilecek soucu oldukça ekilemekedir. Bu oraı yüksek ya da düşük sapaması projei red veya kabulüe, yahu aleraif projeler arasıdaki sıralamaya eki edebilir. Bu edele seçilecek ıskoo oraı aalizi soucu açısıda so derece öemlidir (7). Eğer, yaırımı fiasmaı kredi ile sağlaıyorsa ıskoo oraı bu krediye ödeecek faiz oraı olmalıdır; hem kredi hem de öz kayaklarda yararlaılıyorsa idirgeme oraı olarak kayak maliyelerii ağırlıklı oralamasıı alıması uygu olacakır. Diğer bir öemli oka da, idirgeme oraı hesaplaırke eflasyo ekiside arıdırılmış olmasıdır. Fayda Maliye Oraı Yöemi (FMO) Bir yaırım öerisii ekoomik ömrü boyuca sağlayacağı aki akışlarıı bugükü değerii, yaırım harcamalarıı bugükü değerie oraıdır. 63

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 Fayda maliye oraı değerledirme ölçüü olarak kullaıldığı ek proje değerledirilmeside kabul edilebilirlik Fayda/Maliye 1 olmayı gerekirmekedir. Yaırım projelerii seçeekli olması durumuda, bular içide sıralamak yapılmak iseirse, Fayda/Maliye oraıa göre değerledirme souçları Fayda/Maliye 1 olmak koşulu ile karlılık sıralamasıa gidilir. Ne Bugükü Değer yöemide olduğu gibi, bu yöemde de kullaılacak ıskoo oraıı seçimi ve büyüklüğü soucu oldukça ekilemekedir. Yöemi amacı yapılacak yaırımlarda fayda/maliye oraı e büyük ola projeye öcelik aımak, dolayısıyla yaırımcıı fayda/maliye oraıı maksimum kılmakır. Ne Fayda / Maliye Oraı Yöemi (NFMO) Bir yaırım projesii NBD i yaırımı bugükü değerie oraıdır. Bu yöemde NBD ve FMO yöemlerii üsülükleri birleşirilerek daha eki bir değerledirme yöemi oluşurulmuşur. Bu yöeme göre, yaırım projesii kabul edilebilirliği e fayda/maliye oraıı sıfırda büyük olmasıı gerekirmekedir (NFMO>0). Proje seçeekleri arasıdaki seçimde, oraı yüksekliği eklif edile projei öcelik edeidir. İç Karlılık Oraı Yöemi (İKO) Ne bugükü değer yöemie çok bezeye iç karlılık oraı yöemi sadece ıskoo oraı açısıda farklılık göserir. Taım olarak iç karlılık oraı, projei aki giriş ve çıkışlarıı birbirie eşileye ıskoo oraıdır (2). Taımda da alaşıldığı gibi bu yöem bir yaırım projesii ekoomik ömrü boyuca oplam aki girişlerii bugükü değerii ayı döemdeki aki çıkışlarıı bugükü değerie eşileye, yai e bugükü değeri sıfıra eşileye ıskoo oraıı bulumasıdır. İKO hesaplaırke eşiliği çözümüe deeme-yaılma yolu ile eşiliği sıfır yapa ıskoo oraıı (% r) bulumasıa deği devam edilir. İKO, yaırımcıı yaırım projeside beklediği karlılık oraıda (cu-off rae) büyük ise, yaırım öerisi kabul edilir. Aksi koşullarda reddedilir. Yaırım proje seçeekleri arasıda bir seçim zorulu ise, İKO yüksek olada küçüğe doğru sıralamaya gidilir. Tercih hakkı, İKO e yüksek ola projeye kullaılır. Yaırımcıı proje üzeride kazamayı beklediği miimum karlılık oraı ki bu sermayei maliyeidir. Buda geellikle, sermaye piyasasıdaki uzu döem borçlar içi uygulaa gerçek faiz oraıa veya borçlaa yaırımcıı ödemiş olduğu faiz oraıa eşiir. İç karlılık oraıı hesaplaması, yukarıda verile eşiliği deeme-yaılma ile eşiliği sol arafıı sıfır yapa oraı aramasıı gerekirir. Buu içi öce, rasgele bir r alıır ve formülde yerie koularak NBD hesaplaır. Eğer, NBD poziif ise, r arırılarak deemeye devam edilir. Eğer, seçile r soucu NBD egaif çıkıyor ise r küçülülerek NBD i sıfır yapa r oraıı aramasıa devam edilir. Bu r yi azalma ve arırma deemesi NBD=0 olucaya kadar devam eder. Yıllık Eşdeğer Maliye Yöemi (YEMY) Aleraif yaırım projelerii yıllık giderleri karşılaşırılarak yıllık gideri e düşük ola proje seçilir. Acak, böyle bir karşılaşırmaı yapılabilmesi içi projeleri büü giderlerii yaırım ve işleme döemleri boyuca eş masraf şeklide gerçekleşirilmesi gerekir. Diğer yöemlerde farkı, karşılaşırmada sadece yaırım projesii giderlerii kullaılmasıdır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalışmaı hazırlamasıda paraı zama değerii dikkae ala (diamik) değerledirme yöemleride ve Delphi Programlama dilide faydalaılmışır. Programcıları beğeisii kısa sürede kazaa Delphi, hızlı uygulama gelişirme imkâı vere, görsel bir programlama dili olarak, masaüsü, veri abaı uygulamaları, İere, Widows programcılığı koularıda, sağladığı imkâlarla programcıları yaygı olarak kulladığı bir programlama dilidir (8) (9). 64

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 2.1 Ne Bugükü Değer Yöemii Kullaımı Ne bugükü değer yöemi aşağıdaki gibi formüle edilir: NBD = B C (1) B = C = B H r + = 0 (1 + r) (1 + ) C = 0 (1 + r) (2) (3) B =. yıldaki aki giriş, C =. yıldaki aki çıkış, = 1,2,3,...,m,...,, r = Iskoo oraı, Değerledirme soucuu poziif olması durumuda (NBD > 0) yaırım projesi kabul edilir, aksi koşullarda (NBD < 0) reddedilir. NBD = 0 ise, buda yıllık aki akımlarıı işleme maliyeii ve yıllık yaırım maliyeii acak karşıladığı alaşılır. Eğer firmaı elide NBD 'i poziif olmaya başka bir seçeekleri yoksa NBD = 0 ola proje uygulaabilir. Aleraif yaırım projeleri arasıda bir seçim zorulu ise, e bugükü değeri e büyük ola projeye (sıfıra eşi veya büyük olmak şarı ile) öcelik verilir. Toplam Gelir ve Giderleri bula foksiyolar program içide aşağıdaki gibi aımlamışır. fucio Giris(i:Real):Real; var x, y : Ieger; p, d : Real; begi p:=0;y:=form5.spiedi1.value; for x:=0 o y do begi d:=srtoi(form5.sriggrid1.cells[1,x+1]); p:=p+d/power(1+i,x); ed; p:=p+srtoi(form5.edi1.tex)/power(1+i,y); Giris:=p; ed; fucio Cikis(i:Real):Real; var x, y : Ieger; r, d : Real; begi r:=0;y:=form5.spiedi1.value; for x:=0 o y do begi d:=srtoi(form5.sriggrid1.cells[2,x+1]); r:=r+d/power(1+i,x); ed; r:=r+srtoi(form5.edi2.tex)/power(1+i,0); Cikis:=r; ed; Yukarıdaki formülü program içide çalışıra komu aşağıda verilmişir. a1:=giris(iskoo); a2:=cikis(iskoo); Label7.Capio:=FloaToSrF(a1-a2,ffNumber,15,2); 65

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 2.2 Fayda Maliye Oraı Yöemi Fayda Maliye oraı (FMO): B H + = 0 (1 + r) (1 + r) FMO = ( B / C) = (4) C = 0 (1 + r) Yukarıdaki formülü program içide çalışıra komu saırı aşağıda verilmişir. a1:=giris(iskoo); a2:=cikis(iskoo); Label8.Capio:=FloaToSrF(a1/a2,ffNumber,15,2); 2.3 Ne Fayda / Maliye Oraı Yöemi (NFMO) Ne Fayda/Maliye Oraı aşağıdaki formülle hesaplaır. NFMO B + = 0 (1 + r) = H (1 + r) C = 0 (1 + r) = 0 C (1 + r) (5) Yukarıdaki formülü program içide çalışıra komu saırı aşağıda verilmişir. a1:=giris(iskoo); a2:=cikis(iskoo); Label13.Capio:=FloaToSrF((a1-a2)/a2,ffNumber,15,2); 2.4 İç Karlılık Oraı Yöemi (İKO) İç karlılık oraıı hesabı deeme yaılma yöemi ile olmakadır. İç karlılık oraı aşağıdaki gibi ifade edilir: B C = r İKO = 1+ r + r ( ) = ( ) = 0 0 1 Yukarıdaki formülü program içide çalışıra prosedür aşağıda verilmişir. fucio IKO:Real; var x, y : Ieger; iskoo, so, yei, basla, biis : Real; begi y:=form5.spiedi1.value;iskoo:=form5.spiedi3.value/100; so:=giris(iskoo)-cikis(iskoo); x:=0; basla:=1; repea yei:=giris(iskoo)-cikis(iskoo); biis:=abs(yei-so); if yei=0 he x:=1; if yei>0 he iskoo:=iskoo+0.001 else iskoo:=iskoo-0.001; if basla=biis he x:=1; so:=yei; basla:=biis; 66

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 uil(x=1); IKO:=iskoo; ed; Eerpolasyo aracılığı ile daha az deeme-yaılma sayısı ile iç karlılık oraı: NBDp r = rp + ( r rp ) NBDp + NBD formülü ile buluabilir. Burada p idis simgesi poziif ve idis simgesi ise egaif alamıdadır. Payda da ise, mulak değer söz kousudur. Acak bu okada heme belirilmelidir ki; aki akımlarıdaki değişmeleri gözde kaçırmamak içi deeme-yaılma ile ıskoo oraıı araşırmada r i arış değerleri %5 i geçmemelidir (1). IKO foksiyouu çalışıra komu aşağıda verilmişir. Label9.Capio:=FloaToSrF(IKO,ffNumber,15,2); Bilgisayar programıda büü yöemleri kullaıldığı prosedür aşağıda verilmişir. procedure TForm5.SpeedBuo10Click(Seder: TObjec); var y : Ieger; iskoo, a1, a2 : Real; begi iskoo:=spiedi3.value/100; y:=spiedi1.value; a1:=giris(iskoo); a2:=cikis(iskoo); Label7.Capio:=FloaToSrF(a1-a2,ffNumber,15,2); Label8.Capio:=FloaToSrF(a1/a2,ffNumber,15,2); Label13.Capio:=FloaToSrF((a1-a2)/a2,ffNumber,15,2); Label9.Capio:=FloaToSrF(IKO,ffNumber,15,3); PageCorol1.AcivePageIdex:=1; ed; 2.5 Yıllık Eşdeğer Maliye Yöemi r(1 + r) G = L (1 + r) 1 G : Yaırım uarıı bir yıla düşe payı L : Toplam yaırım uarı : Yaırımı faydalı ömrü r : İskoo oraı (6) 3. BULGULAR Şekil 1. Bilgisayar programıı değerledirme meüsü 67

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 Bu meü sayeside eldeki projeleri Ne Bugükü Değer, Fayda/Maliye Oraı, İç Karlılık Oraı gibi yöemlerle değerledirilmesi hızlı bir şekilde yapılabilmekedir (Şekil 1). Buradaki işlemleri daha kolay alaşılması içi meüü kullaımı bir örek yaırım projesi ile açıklamışır. Örek 1: Bir yıllık kuruluş döemi, 5 yıllık işleme döemi ola ve bir işleme döemii yıllık düzeyleride 5310$ sabi gelir ve faydalı ömür souda 2000$ lık hurda bedeli ola bir yaırım projesi 10000 $ lık kuruluş sermayesi ile yapılabilecekir. Üreim ve bakım faaliyeleride oluşa yıllık işleme harcamalarıı 3000$ olacağı ahmi edilmekedir. İKO yaırım projeside firma yöeimi vergiledirme öcesi üm yaırım sermayeside yıllık geri ödeme oraı %10 ve/veya üzeride olacak şekilde her projeyi kabule hazırdır. NBD yöemii kullaarak bu yaırım projesii kabul edilebilirliğii kriik ediiz. İKO yu buluuz. Örek 2: Daışmalık hizmei vere bir mühedislik firması, emek yoğu ekoloji kullaa bir u fabrikasıda verimliliği yükselilmesi amacıyla sisemde mevcu bir ekipmaı, özellikleri bilie bir başkasıyla değişirilmesii öermekedir. Buu içi ilk yaırımı 25.000 $ olduğu ve 5 yıllık işleme döemi soudaki hurda bedelii 5.000 $ olacağı ahmi edilmekedir. Öerile ekipmaı geireceği gelir arışıı ekipmaı saı alımasıda kayaklaacak ek giderleri öeside işleme döemideki yıllar düzeyide aki girdisii 7.500 $ olacağı beklemekedir. Yaırımı gelir vergisi öceside ahmi edile kârlılık oraı %20 dir. Ne Bugükü Değer yöemii kullaarak yaırımı yapılabilirliğie karar veriiz. Ayrıca İKO yu buluuz. 3.1 Veri Girişi Veri Girişi komuu ıklaıldığıda ekraa aşağıdaki pecere gelir. Veri girişie öcelikle yaırım süresi ile başlamalıdır. Süre (5 yıl) seçildiğide aşağıdaki abloda yıl olarak girile süre kadar saır oomaik olarak açılmakadır. Giriş bölümüe ise yıllar düzeyideki aki girdileri (Gelirler) ve çıkıları (Giderler) yazılır. Ardıda hurda değeri bölümüe hurda değeri girilir. Eğer yaırım uarı üzeride yüzde olarak bir değer girilecek ise Hurda Değeri (%) kısmıa yazılmalıdır. Yaırım uarı girilir ve so olarak Iskoo oraı yüzde olarak yazılır (Şekil 2 ve 3). Şekil 2. Örek 1 içi veri girişi. Şekil 3. Örek 2 içi veri girişi. 3.2 Ne Bugükü Değer Her iki örek içi Ne Bugükü Değerler buluur (Şekil 4 ve 5). Eğer NBD 0 ise proje kabul edilecekir. Bu iki aleraif kıyasladığıda elimizde başka seçeek yoksa (1. örekeki değeri çok küçük olduğu içi sıfır kabul edersek) 1 olu yaırım projesi kabul edilebilir. Burada 1 olu yaırım projeside yıllık aki akımlarıı işleme maliyeii ve yıllık yaırım maliyeii acak karşıladığı alaşılmakadır. 68

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 Şekil 4. Örek 1 içi e bugükü değer. Şekil 5. Örek 2 içi e bugükü değer. Burada eorik hesaplamalarda NBD değeri sıfır olarak hesaplaa öreği aslıda egaif bir souç verdiği bilgisayar programı yardımıyla oraya komuşur. 3.3 Fayda/Maliye Oraı Fayda/Maliye Oraıı bulmak içi ileri düğmesi ıklaır (Şekil 6 ve 7). Fayda Maliye Oraı 1 büyük ola proje değerledirileceğide 1 olu proje ikisi kıyasladığıda kabul edilebilir. 3.4 Ne Fayda/Maliye Oraı Ne Fayda/Maliye Oraıı bulmak içi ileri düğmesi ıklaır (Şekil 8 ve 9). Şekil 6. Örek 1 içi fayda/maliye oraı. Şekil 7. Örek 2 içi fayda/maliye oraı. 3.5 İç Kârlılık Oraı İç Karlılık Oraıı bulmak içi ileri düğmesi ıklaır. İç karlılık oraı hesaplaırke bilgisayar programı eğer Ne Bugükü Değer poziif çıkmışsa ıskoo oraıı bide 1 oraıda arırıp yei bir Ne Bugükü Değer hesabı yapmakadır. Eğer souç egaif çıkarsa ıskoo oraıı bide 1 oraıda azalıp yei bir değer hesaplamakadır. Bu işlemi Ne Bugükü Değeri sıfır yapa ıskoo oraıı bulaa kadar devam emekedir. Bulduğu bu so değer İç karlılık oraıdır. Her iki yaırım içi bulua iç karlılık oraları aşağıda göserilmişir (Şekil 10 ve 11). 69

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 Şekil 8. Örek 1 içi e fayda/maliye oraı. Şekil 9. Örek 2 içi e fayda/maliye oraı. Şekil 10. Örek 1 içi e fayda/maliye oraı. Şekil 11. Örek 2 içi e fayda/maliye oraı. 4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Hazırlaa bilgisayar programıı içeriside kullaıla yöem ve hesaplamalar, paraı zama değerii göz öüde buludura yöemlere dayadırılarak yapılmışır. Kullaıla yöemler; değerledirmeye alıa yaırım projesii özelliği, yaırımı gerçekleşirecek işlemei amaçları yaırımcıı fiasma kayakları ve yöemleri kullaım yerlerie göre aşağıdaki gibi değişiklik göserilmekedir (5). 1. Çeşili projeler arasıda ercih sıralaması söz kousu ise; iç karlılık oraı ve fayda/maliye oraı yöemleri öcelikli olmalıdır. 2. Yaırım maliyei eşi ola projeler arasıdaki ercih içi; e bugükü değer (NBD), fayda- maliye oraı (FMO = B/C) ve iç karlılık oraı (İKO) yöemleri kullaılmalıdır. 3. Yaırım projelerii karlılıklarıa göre ercih edilmesi söz kousu ise; iç karlılık oraı yöemi ercih edilmelidir. 4. Ürü karması mal ve hizme olarak projelerde kuruluş döemi yaırım uarı ve işleme döemi giderleri belirli ise e bugükü değer ve yıllık eş değer maliye yöemi uygu görülmekedir. 5. Bir ek projei kabul-red kararıı verilmeside, sermaye maliyei biliiyor ise, e bugükü değer, iç karlılık oraı, fayda/maliye oraı yöemlerii kullaılması uygu görülmekedir. Kullaıla yöemi avaaj ve dezavaajları (5): Avaajları; yaırım projelerii değerledirilmeside paraı zama değerii göz öüde buludurulması, yaırımı gerekirdiği aki giriş çıkışlarıı ve yaırımda beklediği aki girişlerii, yaırımı faydalı ömrü 70

ZKÜ Barı Orma Fakülesi Dergisi Yıl: 2005 Cil:7 Sayı:7 dikkae alıarak ayı zama düzeyie idirilmesi yoluyla sağlıklı yaırım kararlarıı verilmesie yardımcı olması, proje ölçeğide ekilememesi ve de öcede belirlemiş bir ıskoo oraıa gereksime duyulmaması olarak sayılabilir. Dezavaajları; hesabıı zama alması ve ekoomik ömrü kısa, iç karlılık oraı yüksek bir yaırımı ekoomik ömrü uzu ve iç verimlilik oraı daha düşük bir yaırıma ercih edilebilmesidir. Hazırlaa bilgisayar pake programı ile yöemi bu dezavaajı orada amame kaldırılmışır. Daha hızlı ve daha doğru souçlar üree bilgisayar yazılımı yaırımcıya daha fazla değerledirme zamaı suacakır. Ayrıca, göz ardı edile aleraif yaırımları değerledirme fırsaı bulacak, program sayeside değerler üzeride değişiklikler yaparak, yaırım projesi üzerideki değişikliklerle soucu e olacağıı çabucak görebilecekir. KAYNAKLAR 1. Baruçugil, İ., Üreim Sisemi ve Yöeim Tekikleri, Uludağ Üiversiesi Yayı No:163, Bursa, 1988. 2. Ceyla, A., Fiasal Yöeim, II.Bölüm, Uludağ Üiversiesi Yayıları, Bursa, 1983. 3. Akgüç, Ö., Fiasal Yöeim, Serme Mabaası, İsabul, 1979. 4. Yılmaz, Z., Yaırım Projelerii Aalizi ve Yöeimi, Yayı No: 35, Uludağ Üiversiesi, Bursa, 1990. 5. İler, E., Yaırım Projelerii Hazırlaması, Değerledirilmesi ve İzlemesi, Bolu, 2001. 6. Ülgeer, S., Milli Gelir, İsihdam ve İkisadi Büyüme, Der Yayıevi, İsabul, 1976. 7. Ayaoğlu, K., Düzyol, C., İler, N. ve Yılmaz, C., Yaırım Projelerii Plalaması ve Aalizi, DPT, İkisadi Sekörler ve Koordiasyo Geel Müdürlüğü, Proje, Yaırımları Değerledirme ve Aaliz Dairesi, Akara, Aralık 1996. 8. Karagülle, İ., ve Pala, Z., Borlad Delphi 3, Türkme Kiabevi, Yayı No: 120, İsabul, 1998. 9. Karagülle, İ., ve Pala, Z., Borlad Delphi 5, Türkme Kiabevi, Yayı No: 184, İsabul, 2001. 71