V. Ulusal Üretm Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Tcaret Ünverstes, 5-7 Kasım 5 ENDÜSTRİNİN DEĞİŞİK İŞ KOLLARINDA İHTİYAÇ DUYULAN ELEMANLARIN YÜKSEK TEKNİK EĞİTİM MEZUNLARINDAN SAĞLANMASINDAKİ BEKLENTİLERİN SINANMASI Adnan MAZMANOĞLU Marmara Ünverstes Yasemn KAHRAMANER İstanbul Tcaret Ünverstes Özet Teknk Eğtm Fakültelernn amacı Teknk Lse ve Endüstr Meslek Lselernde okutulan meslek derslern vereblecek ve bunun yanı sıra endüstrye de hzmet edeblecek teknk öğretmen yetştrmektr. Bu fakülteler arasında Marmara Teknk Eğtm Fakültes günümüze kadar 5 den fazla mezun vermştr. Mezunlardan öğretmen olarak atananların sayısının gttkçe azaldığı gözlenmştr. Bu yetşmş öğretmen adaylarının Endüstrnn değşk ş kollarında kolay ş bulup bulamamaları arkasındak nedenlern (faktörlern) araştırılması güncellğn korumaktadır. Bunun tersnn de araştırılması gerekmektedr. Yan Endüstr nn çeştl ş kolları, teknk eğtm fakültes mezunlarını, sthdam etmek çn, yeterl görüyor mu? sorusunun araştırılması aynı ölçüde önemldr. Bz çalışmamızda ntel özellktek ncel gözlem verlern kullanarak sonuca varmak ve yorumlayarak yen blgler bulmayı amaçladık. İstatstktek Lneer (Doğrusal) Modellern -Faktörlü İç-İçe (Hyerarşk) Sınıflandırma modelyle eldek verler değerlendrdk. Modelmzde bu Yüksek Teknk Eğtm Kurumunun Tekstl ve Teknk eğtm programlarını ( Faktörü) olarak varsayarak, bunların aşağıda sıralanan alt programları çnde: Blgsayar ve Kontrol, Enerj, Hazır Gym Elektrk, Elektronk ve Haberleşme, Metal Matbaa, Otomotv, Talaşlı Üretm, Tasarım ve Konstrüksyon, Tekstl ve Tekstl Terbye. Tekstl Eğtm programının Hazır Gym, Tekstl Terbye ve Tekstl düzeyleryle, Teknk olarak fade edlen eğtm faktörünün se yukarıdak lsteden en popüler ve aranan meslekler rastgele seçerek: Elektronk ve Haberleşme Öğr. Otomotv (Makna) Öğr. Metal Öğr. Blgsayar ve Kontrol Öğr. düzeylern alarak ( faktörü çnde β faktörünün düzeyler) y = µ + + β k (1) k lneer -Faktörlü İç-İçe(Hyerarşk-V.A) modeln oluşturduk. Anahtar Sözcükler: Lneer Modeller, -Faktörlü İç-İçe(Hyerarşk) Sınıflandırma, Varyans Analz(V.A.) 1. AMAÇ Değşk endüstr sektörlernn yukarıdak Tekstl ve Teknk programlarından mezun olanları sthdam edenlern, bu adayların bu sektörlerde çalışmak üzere yeterl blg-becer-deneym ve donanıma sahp olup olmadıklarını rastgele örnekleme yöntemyle ve 1 üzernden puanlama yöntemyle değerlendrmelern alarak, br teknk eğtm programında ( Faktörü~Eğtm Faktörü) en etkn programı 41
A. Mazmanoğlu, Y. Kahramaner ( faktörü çnde β faktörünün düzeyler) araştırıp %5 anlamlılık eşğnde test etmeye çalışmaktır. (1) no lu denklemde verlen modelde: y :. Teknk programın(faktörünün), j. Eğtm alt programındak(düzeyndek), k. gözlem değern, k :. Teknk eğtm programının j. alt programın eğtm düzeyn göstermektedr. Ayrıca modelde ε k hata (kalıntı) termn ve onun dağılımını göstermektedr.. GİRİŞ Türkye de uzun yıllar teknk lse ve endüstr meslek lselerne öğretmen yetştren Marmara Ünverstes Teknk Eğtm Fakültesnn onk eğtm programından şmdye kadar 5 ün üstünde meslek öğretmen (teknk öğretmen) yetştğn daha önce fade ettk. Teknk öğretmen eğtm dğer meslek gruplarının eğtmnden farklı br program ve modeldr. Özellkle gelşmş batı ülkelerne bakıldığında teknk öğretmen olarak çalışmak çn mühendslk eğtmnn brnc koşul olduğunu görürüz [1]. Hatta bunun yanında endüstryel deneym olmak ve eğtm konusunda mutlaka eğtm blm temel dersler görmek ve teknk öğretmenlk çn yeterllk sınavından başarılı olmanın da gerekl olduğunu söyleyeblrz. Bz çalışmamızda k öneml konu üzernde durduk. Bunlardan brncs mezunlara, pyasaya grdkten sonra programların(blhassa Blgsayar Eğtm anablm dalının Elektronk Haberleşme eğtm programını ölçü olarak aldık) derslernn zayıf ve güçlü yanlarını sorduk. Sonra bu verler karşılaştırdık. İknc hedefmz, öğretmen olamayan teknk öğretmenlern endüstrnn değşk ş kollarında çalışırken şverenlern bu teknk öğretmenlerde buldukları bazı olumsuzlukları gözlemleyerek oluşturulan ver tablosundan gelecek çn br tahmnde bulunmaktır. Blyoruz k MEB lığı(mll Eğtm Bakanlığı) gtgde teknk öğretmen sthdam sayısını azaltmaktadır. Türkye dek Teknk Eğtm Fakültelerndek Elektronk Eğtm Bölümlernn sayılarının hızla artması sonucunda[] Elektronk Öğretmen açığı hemen hemen kapanmıştır. MEB lığının atadığı öğretmen sayısının gderek azaldığını aşağıdak tablodan rahatça göreblrz: Tablo 1. Elektronk öğretmenlernn yıllara göre atanma dağılımı Eğtm-Öğretm Yılları Atanan Elektronk Prog. Öğretmenler -3 1 1- -1 31 1999-18 [Kaynak : M.Ferd Boynak ın TEF Elekt. Ve Haberleşme Eğ. Ders Programlarının Değerlendrlmes ve Gelştrlmesne Yönelk br araştırma adlı doktora tez] Mezunların tek çıkar yolu endüstrde aynı ş kolunda çalışmaktır. yılında öğrenclern endüstrde ş ararken veya çalışırken karşılaştıkları eksklkler, kend eğtmler sırasında gördükler derslerle karşılaştırarak yan br nev ger dönüşüm (feedback) olayını gerçekleştrmşlerdr. Mezunlara göre eğtmn aldıkları programın güçlü ve zayıf yönlern aşağıdak tabloda şöyle fade etmşlerdr. se Güçlü Yönler İnsan Eğtm Öğretmenlk Formasyonu Uygulama Odaklı Oluşu Öğretm Kadrosunun Kısmen İy Oluşu Teknk eğtm fakültelernde uygulanan eğtm anablm dallarını Tekstl ve Teknk eğtm programları olarak kye ayırdık. Bunları eğtm faktörü ( faktörü Etken ) olarak adlandırdık. Bu faktörlern alt eğtm programlarını faktörü çnde br dğer β faktörünün düzeyler olarak düşündük Kuracağımız statstksel tahmn model İk faktörlü İç-İçe (hyerarşk) Sınıflandırma Model ne uygun olarak, Endüstrnn değşk ş kollarında teknk öğretmenler sthdam edenlern bu meslek öğretmenlernn olumlu ve olumsuz yönlern de dkkate alarak 1 üzernden br değerlendrme yapmalarını stedk. Değerlendrme tamamen rassal (rastgele) seçlmş grşmclerle yaplmıştır.elde edlen Ver Tablosu aşağıda verlmştr. 4
V. Ulusal Üretm Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Tcaret Ünverstes, 5-7 Kasım 5 Tablo. Gözlem (ver) tablosu GÖZLEMLER Teknk Eğtm Anablm Dalı Tekstl Teknk Teknk Eğtm Programı Hazır Gym Tekstl Tekstl Terbye Metal Elektronk - Haberleşme Blgsayar ve Kontrol Otomotv Puanlar Gözlem Sayı Ortalama 4, 5, 6 15 3 5. 5, 6 11 5,5 5, 6, 5 16 3 5,3 Toplam 4 8 5,5 7, 5, 6 18 3 6 5, 4 9 4,5 7, 6, 8 3 7 6, 5, 5 18 3 6 Toplam 66 11 6 Genel Toplam 18 19 5,68 Not:Parantez çndek blgler gözlem değerlern göstermektedr. Tablomuzdan Tekstl ve Teknk olarak k faktör altında toplanan eğtm programlarından mezun olan teknk öğretmenlere ş veren endüstr ş kolu yönetclernn (~ sahplernn) verdkler puanlara göre hang teknk eğtm programının hang düzeynn ortalama standartlara daha yakın olduğunu araştıracağız. 3. MODEL Tablo ye bakıldığında statstksel lneer modellerden y k = µ + + β (1) Modelnn daha uygun olduğunu düşünüyoruz. Buradak parametreler daha net br şeklde açıklamaya çalışalım[3]. Buna göre: y k :. Teknk Eğtm Anablm Dalının, j. Teknk Eğtm programının k. gözlem değerdr. :. Teknk Eğtm Anablm Dalının, β :. Teknk Eğtm Anablm Dalının, j. Teknk Eğtm programının etksn gösterr. (1) modelnde -Faktör (etken) vardır. Br,dğer çnde yer alan,β dır. Bu faktörler ç-çedr. faktörü Hazır Gym, Tekstl, ve Tekstl Terbye olmak üzere modele göre üç düzey, β faktörünün se nın brnc sırasında üç, knc sırasında dört olmak üzere yed düzey vardır.. Teknk Eğtm Anablm Dalının, j. Teknk Eğtm programının gözlem değerlern n le gösterrsek k=1,..., n olmak üzere, modelde ε k hata (kalıntı~error) termn göstermektedr.tablodan Bu 19 gözlemn (1) modelne göre normal denklemlern yazarsak y 111 = 4 = µ + 1 + β11 111 y 133 = 5 = µ + 1 + β13 133 y 11 = 5 = µ + 1 + β11 11 y 11 = 7= µ + + β1 11 y 113 = 6 = µ + 1 + β11 113 y 1 = 5= µ + + β1 1 y 11 = 5 = µ + 1 + β1 11 y 13 = 6= µ + + β1 13 y 1 = 6= µ + 1 + β1 1 y 1 = 5= µ + + β 1 k 43
A. Mazmanoğlu, Y. Kahramaner y 131 = 5 = µ + 1 + β13 131 y = 4= µ + + β y 13 = 6 = µ + 1 + β13 13 y 31 = 7= µ + + β3 31 µ + + + β ε + β ε + β + β4 + β4 y 3 = 6= 3 3 µ + + y 33 = 8= 3 33 µ + µ + µ + y 41 = 6= 4 41 y 4 = 5= 4 y 43 = 7= 43 Şeklnde olur. Bu denklem sstemne daha kolay çözüm bulablmek çn bunu matrs ve vektörlerle aşağıdak gb yazablrz: Y=Xβ Y: gözlemler vektörünü, X: ve 1 lerden oluşan katsayılar matrsn, ' β : 3 alt vektörden oluşan blnmeyen parametre vektörünü,( β = µ, r, β c ) ε : hatalar vektörünü göstermektedr. Bu sstemde, her denklemn her alt vektörü en az br eleman çermektedr. Bu durum X gösterge matrsnn bell br düzende fade edlmesne kolaylık sağlar. Özel Durum 1)Yalnızca ve 1 değerlernden oluşan değerlernden oluşan br matrs, ) Özel yapısı nedenyle ve dkdörtgen şeklnde ( veya kare) olduğundan tam ranklı olmayacaktır. Rankı tam olmayan modellern çözümünü yen yaklaşımla g-tersle (genelleştrlmş ters matrs ) çözmeye çalışacağız[4]. Normal denklemlern. βˆ çözümü çn (X'X) βˆ =X'Y () βˆ = (X'X) 1 X'Y olmalıdır. β ) çn br çözüm bulmaya çalışalım. Bu çözüm () nolu denkleme göre (X ' X) şeklnde bulunur. Bu da; β =[ 5 5,5 8 6 4,5 7 6] dr. ' Y hücre ortalamalarının oluşturduğu satır vektörünü göstermektedr. X ' X matrsne karşılık gelen g-ters (genelleştrlmş ters matrs) se, G = D(1/ n ) 1, 1, 1, 1, 1, 1 3 3 3 3 β =X ' Y denklem dr. D(1/ n ) köşegen elemanları 1 olan ve X ' X matrsnn 7. mertebeden alt, 3 kare matrsnden elde edlmş br matrs olmak üzere G-genelleştrlmş ters matrstr[5],[6]. olduğundan, önce GX ' Y çarpımını hesaplayalım. β =GX ' Y 44
V. Ulusal Üretm Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Tcaret Ünverstes, 5-7 Kasım 5 X ' Y= 18 4 66 15 11 16 18 9 1 18 d. GX ' Y= 5 5,5 5,3 5,9 4,5 6,9 5,9 değer elde edlr. % 5 anlamlılık düzeynde F-statstklernn tablo değerler, F!,13,, 5 =4,67 ve F 7,13,, 5 =,83 Şeklndedr. Bu test sonuçlarına göre V.A. tablosundak F- statstklern de dkkate alırsak aşağıdak şeklde yorum yapablrz[7]. 4. YORUM,5 anlamlılık düzeynde F!,13,, 5 =4,67 değer, hesaplanan F( µ )=438,54 değernden küçüktür ve H =E( Y ) = hpotez reddedlr. Yan modeln tüm ortalamalarını eşt kılan hpotez reddedlmş olur. 5. SONUÇ µ 1 β 11 β1 β13 β1 β β3 β4 β = [ 5 5,5 5,3 5,9 4,5 6,9 5,9] tahmn vektörünün Tekstl teknk eğtm anablm dalının üç programının da orta düzeyde eleman yetştrdkler ve β 11=5, β 1 =5,5 ve β 13 =5,3 ortalama le β tahmn vektöründe görülmektedr. Bunların çnde β 1 =5,5 le Tekstl nn braz daha y olduğu söyleneblr.dğer taraftan teknk blm dalının Elektronk Haberleşme zayıf olup, Metal, Blgsayar ve Kontrol ve Otomotv programları sırasıyla β 1 =5,9, β 3 =6,9, ve β 4 =5,9 tahmn değerlern almaktadır. Endüstrnn Blgsayar şkolundak yönetcler veya şverenler en yüksek notu Blgsayar ve Kontrol bölümünden mezun olanlara vermş oldukları test sonucundan ortaya çıkmıştır. Bu da her yıl ÖSYM sınavından sonra bu bölümü terch edenlern çok yüksek puanla buraya kaydoldukları göz önünde bulundurulursa, yukarıdak sonuçla örtüştüğü görülmektedr. 6. KAYNAKÇA BOYNAK, H. F.,, Teknk Eğtm Fakültes Elektronk ve Haberleşme Eğtm Ders Programlarının Değerlendrlmes ve Gelştrlmesne Yönelk Br Araştırma, Marmara Ü. Fen Bl.Enst., Basılmamış Doktora Tez, İstanbul. www.google.com.tr/search Teknk Eğtm Fakülteler MAZMANOGLU A., 1, Etkn Fnansal Kurumların Müşterlerne sağladığı hzmetlern yarar~zararlarının V.A. Faktörlü ç-çe (Hyerarşk) sınıflandırma modelyle ölçülmes ve br uygulama, V. Ulusal Ekonometr ve İstatstk Sempozyumu, 19- Eylül, ADANA İPEK M., 198, Genelleştrlmş Ters Matrsler ve Rankı Tam Olamayan Modellere Uygulama, İstanbul. Ün. SEARL, S. R., 1971, Lnear Models, John Wley&Sons. SEARL, S. R., 198, Matrx Algebra Useful for Statstcal, John Wley&Sons, N.Y. RAO, C. R., 1973, Lnear Statstcal Inference and ts Applcatons, nd. Edton. 45