PROJEKS YON > GENEL GÖRÜNÜM > DIfi T CARET TÜRK YE N N GÖSTERGELER. > Haz rlayan: Alaattin AKTAfi

Transkript

1 TÜRK YE N N GÖSTERGELER PROJEKS YON > Haz rlayan: Alaattin AKTAfi alaattin.aktas@mynet.com > GENEL GÖRÜNÜM > DIfi T CARET Türkiye, h zla bir seçim ortam na girecek 2006 da. Bu y l normal flartlarda bir seçim yok elbette, ama en az ndan 2007 deki cumhurbaflkanl seçiminin sanc lar yaflanacak. Baflbakan Erdo an n Çankaya ya ç kmas durumunda AKP da lma sürecine girer ve 2007 seçimlerinde baflar s z olur mu? Bu tehlikeyi göze almak istemeyen AKP, mevcut meclis aritmeti iyle cumhurbaflkan n rahatl kla seçebilecekken, yeni oluflacak meclis tablosunda da cumhurbaflkan seçecek bir ço unluk elde edece ini tahmin ederse (elinde bulundurdu u avantaj n riske atarak) cumhurbaflkanl seçimi öncesinde Erdo an n baflkanl nda bir erken genel seçime daha gider mi? Böylece hem 2010 ya da 2011 e kadar hükümet etmek, hem 2014 e kadar cumhurbaflkanl n garantiye almak mümkün hale gelmez mi?... Geçen ay 2005 ve 2006 ya iliflkin de erlendirme yaparken bu görüflleri dile getirmifltik. Gerçekten de 2006 y l yla birlikte yo un bir flekilde cumhurbaflkanl seçimini tart flmaya bafllad k. Baflta Baflbakan Erdo an olmak üzere iktidar kanad do al olarak gündemlerinde bir erken seçim olmad n, cumhurbaflkan n da bu meclisin seçece i görüflünü dile getiriyor. Muhalefet ise AKP nin meclisteki ço unlu unun asl nda gerçek oy oran n yans tmad görüflü baflta olmak üzere çeflitli gerekçelerle cumhurbaflkanl seçimi öncesinde genel seçime gidilmesini istiyor. Seçimde oy kullanmayanlar n hesaba kat lmas durumunda AKP oylar n n yüzde 25 te kald ve son dönemde AKP oylar nda bir azalma oldu u görüflü muhalefetin ana gerekçelerini oluflturuyor. Ancak acaba gerçekte muhalefet yeni cumhurbaflkan n bu meclis seçmesin mi, yoksa yeni cumhurbaflkan Erdo an olmas n m demek istiyor? Cumhurbaflkanl ve erken seçim tart flmalar na eklenen mal beyan tart flmalar da son dönemde gündemi en çok meflgul eden ve siyasi gerilimi art ran konular n bafl nda geliyor. Bütün bunlar dönüp dolafl p ekonomiye bir flekilde fatura edilir mi? Yine futboldan bir örnek verelim. Denir ki, bir tak m baflar s zsa, önce yönetimine bakmakta yarar var, yönetimdeki istikrar ya da istikrars zl k tak ma da aynen yans r. Siyasette de durum farkl de il. stikrars z ve yar n nas l seyredece i kestirilemeyen, art k her gün seçimle yat l p kalk lan bir siyasal çalkant döneminin sonunda ekonominin de bundan bir flekilde etkilenmesi kaç n lmaz. Hiç popülist politika uygulanmad n, tüm icraat n eskisi gibi sürdü ünü düflünseniz bile vatandafl n bireysel anonim düflüncesi devreye girer; örne in kamu ka tlar eskisi gibi ilgi görmez ve maddi hiçbir temeli yokken faizler artabilir, döviz yükselebilir, ekonomide iyiye ya da kötüye gidiflin en temel göstergesi zannedilen borsada fiyatlar gerileyebilir. Finans kesimindeki bu geliflmeler, kuflkusuz reel sektördeki sorunlar daha da a rlaflt r r, bir türlü hafifletilemeyen iflsizlik sorunu biraz daha büyür. Yani ekonomi bir bedel ödemekten kesinlikle kurtulamaz y l n n rekor d fl ticaret rakamlar belli oldu. Y l n tümünde 73,1 milyar dolarl k ihracat, 116 milyar dolarl k da ithalat yap ld, aç k ise 42,9 milyar dolara ulaflt. Geçen y l ihracat, bir önceki y la göre yaklafl k yüzde 16 artarken, ithalattaki büyüme yüzde 19 a yaklaflt. hracat ve ithalat geçen y l n aral k ay nda da rekor k rd. hracat 7 milyar dolara dayand, ithalat ise 11,2 milyar dolar oldu. Aral k ay nda, 4,2 milyar dolarla, a ustos ay ndaki 4,7 milyar dolardan sonra flimdiye kadarki en yüksek ayl k aç k verildi. Bu arada Türkiye hracatç lar Meclisi nin aç klad ocak ay na iliflkin veriler, ihracat n geçen y l n ayn ay na göre yüzde 1,1 geriledi ini ve 5 milyar dolar n alt nda kald n gösteriyor. Bu gerilemede kuflkusuz bu y l Kurban Bayram tatilinin uzun olmas ve çok sert geçen k fl koflullar da rol oynad. Ancak yine de ihracat n 2006 ya iyi bir girifl yapamad ortada. Türkiye geçen y l, önceki y la göre 18,5 milyar dolar daha fazla ithalat yapt. 18,5 milyar dolarl k bu art flta, yükselen petrol fiyatlar n n görünür etkisi 2,5 milyar dolar. Ancak petrol fiyatlar ndaki yükselmenin di er ithal ürünlerin maliyeti üstünde de bask oluflturdu u bir gerçek. Türkiye nin toplam enerji ithalat aç s ndan bak l rsa fatura çok daha h zl büyüyor ve toplamda yaflanan 18,5 milyar dolarl k art flta enerji önemli bir yer tutuyor. Baflta petrol olmak üzere enerji fiyatlar nda bu y l bir gerileme beklenmedi i gibi aksine h zl art fllara yol açabilecek bir dizi olumsuzluk yaflan yor. ran la Bat dünyas aras ndaki sorunlar n hangi fiubat 2006 l EKONOM K FORUM 85

2 GÖSTERGELER boyuta ulaflaca bilinmemekle birlikte, gerilim bile petrol fiyatlar n n en az ndan düflmeyece ini gösteriyor. Kimi analizlerde ham petrolün varil fiyat n n 100 dolara ç kabilece inden söz ediliyor. Geçen y l yüzde 7,7 düzeyinde gerçekleflen enflasyonda 1 puanl k etki yapt belirtilen ham petroldeki h zl fiyat art fl, Türkiye yi birçok yönden etkileyecek. thalat m z genel olarak artacak, cari aç k yine öngörülenin çok çok üstüne ç kabilecek, ayr ca enflasyonla mücadele olumsuz etkilenebilecek. Türkiye nin ithalat nda Çin, giderek daha fazla pay al yor. Çin, 6,8 milyar dolarla geçen y l en çok ithalat yap lan dördüncü ülke oldu. Bu ülkenin, toplamdaki pay da yüzde 4,6 dan yüzde 5,9 a yükseldi. Çin den yap lan ithalat, büyüklü ünden öte yaratt haks z rekabetle yerli firmalar aç s ndan büyük sorun yarat yor. Bu tablonun 2006 da de iflece ine iliflkin bir iflaret de görünmüyor. Türkiye, geçen y l 73,1 milyar dolar olarak gerçekleflen ihracat n bu y l 79 milyar dolara ç karmay öngörüyor. Yine geçen y l 116 milyar dolar olan ithalat n da 124,4 milyar dolara ç kmas amaçlan yor. Bu de erlere göre ihracat yüzde 8,1, ithalat yüzde 7,2 artacak, d fl ticaret aç ndaki büyüme ise yüzde 5,8 düzeyinde kalacak. Peki bu rakamlar n oluflmas n sa layacak araçlar neler? hracat ithalattan daha fazla art racak yeni bir kur düzeyi mi gündemde, ya da ihracat destekleyecek yeni önlemler mi düflünülüyor, e er öyleyse bunlar neler? Kurla ilgili önemli bir art fl öngörülmedi ini geçen say m zda da vurgulam flt k. Geçen y l n ortalamas nda 1,3408 YTL olan dolar kurunda bu y l n hedefi 1,4180 YTL. Yani öngörülen art fl yüzde 5,8 düzeyinde. Bu oran, ihracattaki art fl hedefinin bile alt nda. Üstelik dolar, ocak ay nda, geçen y lki ortalaman n bile alt nda seyrediyor. Dolay s yla kur cephesinden gelecek bir destek yok. Bütün bunlara ra men ihracatta 2006 hedefine ulaflmak mümkün olabilecek, ancak ithalat öngörülen düzeyde tutmak pek kolay olmayacak. Dolay s yla 45,4 milyar dolar olarak hedeflenen ticaret aç n n üstüne ç k laca n söylemek pek kehanet olmasa gerek. D fl ticarette yaflanan ve yaflanacak geliflmelerin en büyük etkiyi cari ifllemler dengesi üstünde yapaca n söylemeye ise herhalde gerek yok. Üstelik, bu y la iliflkin bir tehlike de kufl gribinden dolay turizm gelirlerinde ortaya ç kabilecek. E er turizmde öngördü ümüz gelire ulaflamazsak, cari aç k sorunumuz daha da büyüyecek demektir. > ENFLASYON: Merkez Bankas 2006 y l enflasyonuna iliflkin iki senaryo aç klad. Y l n tümü için art -eksi 2 puanl k sapmayla yüzde 5 enflasyon hedeflenen 2006 y l na iliflkin ilk senaryoya göre, y l sonu enflasyonu yüzde 4,7-6,3 aral nda gerçekleflecek. Bu senaryo, 2007 Haziran ay nda enflasyonun yüzde 3-5,5 aral nda olaca n öngörüyor. kinci senaryoya göre ise 2006 enflasyonu yüzde 4,2-5,8 aral nda, Haziran 2007 deki enflasyon da yüzde 1,5-4,0 aral nda bekleniyor. Merkez Bankas enflasyonun ilk üç ayda yükselme e iliminde olaca görüflünü dile getiriyor. Bu tahminin temelinde baz etkisi yat yor. Geçen y l n ilk üç ay nda tüketici fiyatlar s ras yla yüzde 0,55, yüzde 0,02 ve yüzde 0,26 olmak üzere toplam yüzde 0,83 artm flt. Bu y l ilk çeyrekte art fl n daha yüksek gerçekleflmesi ve buna ba l olarak y ll k oran n yükselmesi, daha sonra yeniden gerileme e ilimine girmesi bekleniyor. Enflasyon, bir-iki puanl k sapma gösterse bile ekonomi çevrelerini öyle fazla da ilgilendirmiyor bugünlerde. Ayn flekilde Merkez Bankas n n raporlar, enflasyon senaryolar da Son dönemde tüm dikkatler, önümüzdeki ay gerçekleflecek Merkez Bankas Baflkanl atamas na çevrilmifl durumda. Acaba hükümet Süreyya Serdengeçti yi yeniden bu göreve atayacak m, yoksa yeni bir isme mi yönelecek? Baflkanl k makam el de ifltirdi i takdirde yeni isim kamuoyunda nas l bir etki yaratacak bankan n sayg nl zafiyete u rayacak, icraatlar kuflkuyla izlenir hale gelecek mi? Ve bunlar olursa piyasalarda ne gibi çalkant lar ortaya ç kacak? Yani art k ne enflasyon, ne enflasyon raporlar önemseniyor piyasalarda, bugünlerin en önemli konusu Merkez Bankas Baflkan n n kim olaca > fiS ZL K flsizlik oran n, azaltmak bir yana ayn düzeyde bile tutamaz olduk art k. Türkiye statistik Kurumu nun verilerine göre, a ustos ay nda yüzde 9,4, eylül de yüzde 9,7 düzeyinde bulunan iflsizlik oran, ekim ay nda yeniden iki basamakl hale geldi. Ekimdeki iflsizlik oran yüzde 10,1 olarak belirlendi. Ayn flekilde genç nüfustaki iflsizlik oran da yükselmekte. stihdam edilenlerin say s n n da giderek geriledi ini ve ekim ay itibariyle 21 milyon 197 bin kifliye indi ini görmekteyiz. 86 EKONOM K FORUM k fiubat 2006

3 > B R BAKIfiTA EKONOM Ocak fiubat Mart Nisan May s Haziran Temmuz A ustos Eylül Ekim Kas m Aral k > ÜFE 2004 (% de.) >TÜFE 2004 (% de.) > hracat ,619 3,665 5,218 5,072 5,170 5,284 5,632 4,707 5,656 5,867 5,734 6,541 4,997 5,652 6,592 6,128 5,977 6,034 5,763 5,552 6,812 6,755 5,897 6,963 > thalat ,330 6,139 8,452 7,932 7,991 8,468 8,728 7,883 8,487 8,088 8,568 10,474 7,212 8,323 10,196 9,594 9,812 9,866 9,593 10,266 10,349 10,026 9,598 11,213 >Cari denge ,225-2,188-1,716-1,339-1, ,930-2,910-1,461-2,266-2,464-2,538-2,310-2,108-1,124-1, ,304 > ç borç stoku > ç borç faizi 2004 (%) >Bütçe geliri >Bütçe gideri >Reel kur end (1995=100) >Ayl k Ort. $ 2004 (YTL) >Ayl k Ort. Avro 2004 (YTL) 2005 >Mevduat 2004 >DTH 2004 (Milyar dolar) 2005 >Kredi 2004 >Tük.kredileri 2004 >Kredi kartlar 2004 >San.ür.endeksi 2004 (1997=100) 2005 >Protestolu senet 2004 (Milyon YTL) 2005 >D fl borç öde (Milyar dolar) fiubat 2006 l EKONOM K FORUM 87

4 GÖSTERGELER GSMH (Yüzde de iflim) Birinci çeyrek kinci çeyrek Üçüncü çeyrek Dördüncü çeyrek 6.6 Y ll k 9.9 Fiyatlar (Yüzde de iflim) ÜFE (2003=100) (1994=100).Aral k Y ll k Y ll k ortalama TÜFE (2003=100) (1994=100).Aral k Y ll k Y ll k ortalama D fl Ticaret (Milyon ABD Dolar ) Aral k. hracat thalat Aç k hracat/ithalat (%) Y ll k. hracat thalat Aç k hracat/ithalat (%) Cari fllemler Dengesi (Milyon Dolar) (Ocak-Kas m) Fark De.(%) , Döviz geliri 98,698 84,783 13, hracat , Turizm , flçi dövizi Di er 11,018 8,623 2, Döviz gideri -117,438-97,477 19, thalat , Faiz Turizm Di er -11,999-10,138 1, Y ll k cari ifllemler dengesi -21,650-15,633 6, (Kas m itibariyle) Uluslararas rezervler (Milyon Dolar) 9/12/05 31/12/04 26/12/03 Toplam 75,405 75,066 58,749 a-döviz rezervi 73,490 73,151 57,114. Merkez Bankas 48,320 50,518 36,006. Bankalar ve özel finans kurumlar 25,170 22,633 21,108 b-alt n 1,915 1,915 1,635 Reel kur endeksi (1995=100) TÜFE'ye göre ÜFE'ye göre(*) TÜFE'ye göre ÜFE'ye göre(*) Ara Ara Ara Ara Ara Konsolide bütçe (Bin YTL) (Y ll k) ç borç stoku (Milyon YTL) (Aral k sonu) Ara Ara Ara Ara Ara (*)2005 öncesi TEFE'ye göre. Gelir 134,819, ,720, Harcama 144,562, ,020, Denge -9,743,059-30,300, Faiz d fl denge 35,936,473 26,188, Tutar 244, , Vadeye kalan süre (ay) ç borçlanma ( skontolu ihaleler) Tutar (Milyon YTL) Faiz (%) Tutar (Milyon YTL) Faiz (%).Aral k 6, , Y ll k 86, , Yurtiçindekilerin toplam YTL mevduat (Bin YTL) Toplam 142,838, ,406, Vadesiz 23,932,375 17,593, Vadeli 118,906,218 82,813, Bankalara göre. Kamu 72,416,349 57,293, Özel 65,884,674 41,787, Yabanc 4,537,570 1,326, Yurtiçi yerlefliklere ait DTH (Milyon dolar) 16/12/05 25/11/05 31/12/04 Toplam 57,276 56,917 56,683. ABD Dolar 33,275 32,976 33,674. Euro 18,610 18,997 15,843 (Dolar karfl l ) 22,519 22,435 21,590.Di er dövizler (dolar karfl l ) 1,481 1,506 1,418 Mevduat n vade da l m 16/12/05 25/11/05 31/12/04 a- YTL mevduat (Bin YTL) 152,158, ,854, ,822,857. Vadesiz ve yedi gün ihbarl 25,313,183 26,842,312 19,133,027. Bir ay vadeli 31,897,553 31,109,839 21,982,330. Üç ay vadeli 71,913,436 69,142,476 47,152,120. Alt ay vadeli 15,060,254 15,802,369 7,510,976. Bir y l vadeli 3,435,754 3,468,813 2,818,313. Bir y ldan uzun vadeli 4,538,164 4,488,397 6,226,091 b-yabanc para mevduat (Milyon Dolar) 63,351 63,482 61,782. Vadesiz ve yedi gün ihbarl 14,158 14,773 15,123. Bir ay vadeli 17,307 17,101 19,053. Üç ay vadeli 20,276 19,957 17,593. Alt ay vadeli 6,056 6,148 4,841. Bir y l vadeli 1,926 1,921 1,792. Bir y ldan uzun vadeli 3,628 3,582 3,380 Mevduat bankalar kredileri (Bin YTL) Toplam 118,849,242 79,315, Yurtiçi krediler 117,629,825 77,280, YTL krediler 98,535,520 59,795, Yabanc para krediler 19,094,305 17,485, Yurtd fl krediler 1,219,417 2,034, Tüketici kredileri ve kredi kartlar (Bin YTL) 23/12/05 31/12/04 De.(%). Tüketici kredileri 29,090,008 13,052, Konut 12,794,962 2,790, Tafl t 6,114,759 4,226, Di er 10,180,287 6,035, Kredi kartlar 17,475,118 13,783, Tasfiye olunacak. Tüketici kredileri 193,803 97, Kredi kartlar 1,319, , Repo hacmi (Bin YTL) 23/12/05 31/12/04 26/12/03. Müflterilerle yap lan 1,749,116 1,485,624 1,650,604. Mali kurulufllar aras nda yap lan 10,303,673 12,426,352 6,985, EKONOM K FORUM k fiubat 2006

5 En yüksek faiz oranlar (7 Aral k 2005 tarihi itibariyle) YTL mevduata. Bir aya kadar vadeli 10,00-21,50 Para arz (Bin YTL) Tüketici güven endeksi Kas m 05 Ekim 05 De.(%) Sat n alma gücü (mevcut dönem) Sat n alma gücü (gelecek dönem) Genel ekonomik durum (gelecek dönem) fl bulma olanaklar (gelecek dönem) Mevcut dönemin dayan kl tüketim mallar sat n almak için uygunlu u malat sanayi kapasite kullan m oran (Yüzde) (Aral k). Toplam Kamu Özel Ayl k sanayi üretimi de iflimi (Yüzde) (Kas m) Toplam Madencilik malat Elektrik, gaz ve su On Bir Ayl k Ortalama Toplam Madencilik malat Elektrik, gaz ve su Turist say s ABD Dolar mevduata Bir aya kadar vadeli 1,50-6,80 2,00-6,95 2,25-7,30 2,25-7,65 Euro mevduata. Bir aya kadar vadeli 1,80-5,75 1,95-6,00 2,10-6,00 2,25-6,00 M1 43,386,654 27,117, Dolafl mdaki para 22,119,739 12,773, Dolafl ma Ç k.bank.+madeni Para 24,556,346 14,116, Banka Kasalar (-) 2,436,607 1,343, Vadesiz ticari mevduat 9,701,465 7,379, Vadesiz tasarruf mevduat 8,879,065 4,773, Vadesiz di er mevduat 2,684,706 2,189, TCMB'deki mevduat 1,679 1, M2 157,038, ,529, Vadeli ticari mevduat 19,890,298 12,457, Vadeli tasarruf mevduat 79,599,383 56,522, Vadeli di er mevduat 14,161,826 10,431, M2Y 233,123, ,055, Döviz tevdiat hesaplar (YTL) 76,085,271 73,526, Döviz tevdiat hesaplar ($) 57,276 55, M3A 164,960, ,181, M2 157,038, ,529, Resmi mevduat 7,921,850 6,652, M3 165,471, ,687, TCMB'deki di er mevduat 511,437 4,505, M3Y 241,556, ,213, M3 165,471, ,687, Döviz tevdiat hesaplar (YTL) 76,085,271 73,526, flsizlik verileri (Bin kifli) Eylül 05 A ustos 05 Temmuz ve daha yukar yafltaki nüfus 51,050 50,991 50,938. flgücü durumu 24,683 24,989 25,219 stihdam edilenler 22,197 22,566 22,838 flsizler 2,487 2,423 2,381. flsizlik oran (%) Tar m d fl iflsizlik oran (%) Genç nüfusta iflsizlik oran (%) Y ll k Yat r m teflvik belgeleri (Bin YTL) (Ocak-Kas m). Tar m 443, , Madencilik 454, , malat sanayi 10,279,090 11,820, Enerji 1,381, , Hizmetler 6,419,151 5,484, Toplam 18,977,598 19,086, fiirket kurulufllar (Y ll k). Kurulan Kapanan nflaat ruhsat ve yap kullanma izin belgesi (Ocak-Eylül) Yap say s. Ruhsat 70,521 49, Yap kullanma izin belgesi 37,796 26, Protestolu senetler (Y ll k).. Adet 920, , Tutar (Bin YTL) 2,803,142 1,652, D fl borç anapara ve faiz ödemesi (Milyon dolar) (Y ll k) Toplam 25,915 18, Kamu 16,730 12, Merkez Bankas IMF'ye ödemeler 8,456 5, Çeflitli göstergeler çeyrek Toplam d fl borç stoku (Milyon $) 165, , ,833 Orta-uzun vade 128, , ,820 Kamu sektörü 82,083 91,924 91,111 Özel sektör (1) 46,239 38,183 31,709 K sa vade 36,947 31,793 23,013 D fl borç stokunun yüzde da l m Orta-uzun vade K sa vade D fl borç stokundaki yüzde de iflme Orta-uzun vade K sa vade Borç stokunun döviz kompozisyonu (%) Amerikan Dolar Euro Japon Yeni SDR Di er Makro ekonomik büyüklükler (Milyon $) hracat (FOB) (2-3) 71,180 63,121 47,253 thalat (CIF) (3) 112,253 97,540 69,340 Cari ifllemler dengesi (3) -21,258-15,647-8,035 Merkez Bankas rezervleri (brüt) 41,769 36,009 33,616 Merkez Bankas rezervleri (net) 43,535 37,643 35,162 D fl kredi kullan mlar (3) 27,314 22,779 16,325 D fl borç servisi (3) 35,002 30,482 27,808 Anapara 27,140 23,341 20,821 Faiz 7,862 7,141 6,987 GSMH GSMH (Milyon $) 299, ,235 GSMH (Milyar TL) 428,932, ,680,888 D fl borç rasyolar (%) Toplam d fl borç / GSMH Kamu sektörü borcu / GSMH Özel sektör borcu / GSMH Toplam d fl borç / hracat (FOB) D fl borç servisi / GSMH D fl borç servisi / hracat (FOB) Faiz / GSMH Faiz / hracat (FOB) TCMB rezervleri (net) / Toplam d fl borç TCMB rezervleri (net) / K sa vadeli borçlar TCMB rezervleri (brüt) / Toplam d fl borç TCMB rezervleri (brüt) / K sa vadeli borçlar TCMB rezervleri (brüt) / Ithalat (CIF) TCMB rezervleri (net) / thalat (CIF) Cari ifllemler dengesi / TCMB rezervleri (brüt) Cari ifllemler dengesi / TCMB rezervleri (net) Cari ifllemler dengesi / GSMH (1) 1 Ekim 2001 tarihinden itibaren TCMB taraf ndan izleniyor (2) Bavul ticareti ve di er mallar hariç. (3) 12 ayl k toplam. fiubat 2006 l EKONOM K FORUM 89