YOLSUZLUK EKONOM S KAMUSAL B R KÖTÜLÜK OLARAK YOLSUZLU UN EKONOM K ANAL Z

Transkript

1 YOLSUZLUK EKONOM S KAMUSAL B R KÖTÜLÜK OLARAK YOLSUZLU UN EKONOM K ANAL Z Dr. Mustafa ÇELEN Marmara Üniversitesi BF Maliye Bölümü Ö retim Üyesi

2 SMMMO Yay n No 77 Kapak Tasar m ve Uygulama: Evren Günay Bask ve Cilt TOR OFSET SANAY VE T CARET L M TED fi RKET mam Çeflme Caddesi No: 25/2 Ayaza a/fiiflli/ STANBUL Telefon: (pbx) Faks: tor@torofset.com.tr SMMMO Kurtulufl Caddesi No: 152 fiiflli/ STANBUL Telefon: ismmmo@ismmmo.org.tr (Yay nda Kataloglama Bilgisi) Çelen, Mustafa Yolsuzluk ekonomisi: kamusal bir kötülük olarak yolsuzlu un ekonomik analizi / Mustafa Çelen.- stanbul Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler Odas, 2007 s.; 388 sm ( stanbul Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler Odas ; Yay n no 77) Kaynakça var. ISBN Kay td fl Ekonomi. 2. Yolsuzluk. I. Yap t ad. II. Dizi

3 SUNUfi Yolsuzluk olgusunun çok karmafl k unsurlar, süreçler ve iliflkiler içermesi nedeniyle tan mlanmas nda da önemli güçlüklerle karfl lafl lmaktad r. 4 Ocak 1999 tarihli Avrupa Konseyi Yolsuzlukla Mücadele Özel Hukuk Sözleflmesinin 2. Maddesi Yolsuzlu u Do rudan do ruya yada dolayl yollardan rüflvet ve yasa d fl bir menfaat temin eden kiflinin yürüttü ü görevlerin veya gerekli davran fllar n yasalara uygun bir flekilde yerine getirilmesinde sapmalara yol açan rüflvet veya baflka her türlü yasa d fl menfaatin talep edilmesi, teklif edilmesi, teklif verilmesi yada kabul edilmesi olarak aç klanm flt r. Bugün geliflmekte olan ülkelerin hemen hepsinde oldu u gibi ülkemizde de yolsuzluklar n çok yayg n oldu u görüflü genel bir Kan niteli indedir. Gazetelerde ve televizyon kanallar nda hemen her gün yeni yolsuzluk olaylar na genifl yer verilmektedir. Günümüzde genifl halk kitleleri sürekli yolsuzluk olgusunun yayg nlaflt ndan son derece rahats zd r. Bu rahats zl k Devlete olan güveni azaltarak vergiye karfl bir direnç yaratmaktad r. Gerçekten de ülkenin gelece ine ipotek koyan, vatandaflla devletin aras nda güvensizlik yaratan, dürüst çal flmay ve hak aramay zorlaflt ran bu durum düzelmedikçe, ne ekonomik ne de Sosyal Kalk nman n sa lanmas mümkün olmayacakt r. Halk n bin bir güçlükle ödedi i, kalk nmaya ve halk n refah na harcanmas gereken vergiler karanl k, karmafl k iliflkiler yuma nda kaybolmaktad r. Bu durum karfl s nda ülkemizde son y llarda giderek yayg nlaflan yolsuzluk olgusunun daha fazla derinleflmesine ve toplumsal, ekonomik ve mali yap daha fazla sarsmas na olanak tan mamak amac yla bu soruna köklü ve acil çözümler üretilmesi, fleffafl n sa lanmas, denetimin etkinleflmesinin zorunlulu u gün geçtikçe artan bir önem kazanmaktad r. Bugün ülkemizde her birey ve her kesim bu konuda duyarl ve sorumlu olmal d r. Ülkemiz aç s ndan önemsedi imiz bu çal flmay haz rlayan Say n Dr. Mustafa ÇELEN e sonsuz teflekkür ediyoruz. SMMMO olarak yay nlad m z bu eser ülkemizin fleffaflaflmas ve yolsuzluk konusunda yurttafllar m z n bilinçlenmesi yönünde faydal olmas n diliyoruz. Yahya ARIKAN SMMMO Baflkan 3

4 4

5 ÖNSÖZ Yolsuzluk kamusal bir kötülüktür. Kamusal kötülükler, dolayl ya da do rudan biçimde bütün toplum kesimleri üzerinde olumsuz yans malar meydana getirirler. Bu nedenle kamusal kötülükler ile mücadele, kiflisel çabalar n yan nda toplumsal çabalar da zorunlu k lmaktad r. Yolsuzluklar n önlenememesi siyasal, sosyal ve ekonomik hayat n iflleyiflini engelleyici sonuçlar do urabilmektedir. Yolsuzlukla mücadelede toplumsal bilincin oluflmas, çok kritik öneme sahiptir. Ancak böylelikle çözüme yönelik çabalar n hayata geçirilmesi mümkün olmaktad r. Ülkemizde 1990 sonras dönemde yaflanan istikrars zl klar n arkas nda yolsuzluk süreçlerinin etkisi gözlenebilmektedir. Yolsuzluk, resmi devlet yetkisinin kamu ç kar na karfl kullan lmas veya resmi kamu gücüne dayal olarak özel ç kar elde edilmesi faaliyeti olarak tan mlanabilmektedir. Bu tan m özel sektör tabanl yolsuzluklar da kapsayacak flekilde geniflletilebilir. Yolsuzluk düzeyi tekel gücü, takdir yetkisi ve hesap verebilirlik taraf ndan belirlenmektedir. Tekel gücüne ve takdir yetkisine sahip olmak, yolsuzluk düzeyini artt r rken hesap verebilirlik, bunu azalmaktad r. Yolsuzluk iki ekonomik aktör aras nda, ilintiye mahal vermeyecek flekilde, piyasa iliflkileri çerçevesinde yap lan ticari ifllemlerde ortaya ç kmamaktad r. E er kiflisel iliflkiler özel ekonomik birimlerin veya kamu yöneticilerinin iktisadi kararlar n verirken söz konusu oluyor ise; bu iliflkilerin yolsuzluk üretme kapasitelerinden söz edilebilir. Rüflvet, en yayg n ve en çok bilinen yolsuzluk fleklidir. Yolsuzluklar n do urdu u en temel ekonomik yans ma kaynak ve gelir da - l m üzerinde görülmektedir. Yolsuzluklar n kaynak da l m nda sapmalara yol açt bilinmektedir. Bu sapmalar nispi fiyat dengelerinin oluflmas n engellemekte, tüketici ve üretici dengelerinin yanl fl düzeylerde kurulmas na yol açmaktad r. Ayr ca yolsuzluklar n bir ekonomideki ifllem maliyetlerini artt rd ve belirsizlik katsay s n yükseltti i ifade edilebilir. Uluslararas Saydaml k Örgütü, Yolsuzluk Alg lamalar Endeksine göre ülkemiz dünya ülkeleri aras nda orta alt kademede yer almaktad r. Bu endeks verilerine göre 2003 y l nda itibaren yolsuzluk düzeyinde ekonomik ve siyasal istikrar ile birlikte iyileflmeler görülmeye bafllam flt r. Türkiye de yolsuzluklar konusunda yap lan akademik araflt rmalar n ço u siyasal ve sosyal alana yönelik olarak flekillenmektedir. Yolsuzluklar n ekonomik yans malar na yönelik kitap boyutundaki akademik çal flmalar oldukça s n rl d r. Bu kitap mevcut eksikli i gidermeyi amaçlamaktad r. Böylelikle yolsuzluk süreçlerinin nas l, neden ve hangi koflullar alt nda meydana geldi i daha rahat anlafl labilecektir. 5

6 Yolsuzluk konusu ile akademik anlamda ilgilenmemde Marmara Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü ndeki meslektafl m ve hocam Dr. Bumin Do rusöz ün etkisi büyüktür. Elimizdeki kitab n ortaya ç kmas ve genifl kitlelere ulaflmas stanbul Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler Odas n n katk lar ile gerçekleflmifltir. Bunda oda baflkan Say n Yahya Ar kan n çabalar belirleyici olmufltur. Kitab n daha anlafl l r bir dile sahip olmas nda ve düzeltmelerinin yap lmas nda eflim Aylin Çelen in ve araflt rma görevlisi Özkan Zülküfo lu nun yard mlar ndan söz edebilirim. Ayr ca kitab n dizgi ve bas m aflamalar nda titiz ve sab rl çal flmas ile katk da bulunan Evren Günay a da, teflekkürleri bir borç bilirim. Dr. Mustafa ÇELEN Bahçelievler, Mart

7 Ç NDEK LER G R fi YOLSUZLUK KAVRAMI YOLSUZLU UN TANIMI TEMEL YOLSUZLUK TÜRLER YOLSUZLUK DÜZEY N N BEL RLENMES YOLSUZLU UN B R MODEL ÇERÇEVES NDE AÇIKLANMASI H rs zl ks z Yolsuzluk H rs zl kl Yolsuzluk Yolsuzlu un Endüstriyel Organizasyonu YOLSUZLUK DÜZEY N N FARKLILAfiMASI YOLSUZLU UN BAfiLICA NEDENLER Ticari K s tlamalar Devlet Sübvansiyonlar Fiyat Kontrolleri Çoklu Döviz Kuru Uygulamalar Do al Zenginliklerin Varl Sosyolojik Faktörler YOLSUZLU U ETK LEYEN FAKTÖRLER Yolsuzlu u Do rudan Etkileyen Faktörler Yasal Düzenlemeler ve Yetkilendirmeler Vergileme Kamu Harcamas Kararlar Di er Takdire Ba l Kararlar Siyasi Yozlaflma Yolsuzlu a Dolayl Etkide Bulunan Faktörler Bürokrasinin Kalitesi Kamu Sektöründeki Ücret Düzeyi Yapt r m Mekanizmas Kurallar n, Kanunlar n ve Süreçlerin fieffafl Siyasi ve dari Duyarl l k 70 7

8 1.8. B R YOLSUZLUK fiekl OLARAK RÜfiVET YOLSUZLUK KONUSUNDA AYKIRI GÖRÜfiLER YOLSUZLU UN ÖLÇÜLMES YOLSUZLUK ENDEKSLER Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi Rüflvet Ödeyenler Endeksi Yönetiflim Endeksi Politik Risk Endeksi Saydam Olmama Endeksi YOLSUZLU UN EKONOM K ETK LER YOLSUZLUKLARIN TASARRUFLAR YATIRIMLAR VE BÜYÜME LE L fik S Yolsuzluklar n Tasarruflar Üzerine Etkisi Yolsuzluklar n Yat r mlar Üzerine Etkisi Yolsuzluklar n Büyüme Üzerine Etkisi YOLSUZLUKLAR VE KAMU KES M F NANSMAN DENGES Yolsuzluklar ve Kamu Harcamalar E itim Harcamalar Sa l k Harcamalar Askeri Harcamalar Yolsuzluklar ve Kamu Gelirleri YOLSUZLUK PARA POL T KASI L fik S YOLSUZLUK GEL R DA ILIMI VE YOKSULLUK YOLSUZLU UN F RMALAR ÜZER NE ETK S YOLSUZLUK REKABET L fik S YOLSUZLUK DIfiA AÇIKLIK L fik S YOLSUZLUK DO RUDAN YABANCI YATIRIMLAR L fik S YOLSUZLUK VE EKONOM K KALKINMA YOLSUZLUK VE BEfiER KALKINMA YOLSUZLU UN D ER EKONOM K, SOSYAL VE S YASAL YANSIMALARI YOLSUZLUK VE POL T K REJ MLER YOLSUZLUK VE YERELLEfiME (YEREL YÖNET MLER) 135 8

9 4.3. YOLSUZLUK VE KAMU ÇALIfiANLARI YOLSUZLUK VE E T M S STEM YOLSUZLUK GÖÇ VE fieh RLEfiME YOLSUZLUK VE GEÇ fi SÜREC NDEK EKONOM LER YOLSUZLUK VE ÖZELLEfiT RME SÜREÇLER YOLSUZLUK VE KAYITDIfiI EKONOM YOLSUZLUK VE ULUSLARARASI YARDIMLAR DÜNYA DA YOLSUZLUK DÜNYA ÜLKELER N N YOLSUZLUK ALGILAMALARI ENDEKS DÜZEYLER NE GÖRE SIRALANIfiI KÜRESEL YOLSUZLUK BAROMETRES NE GÖRE DÜNYADA YOLSUZLUK KÜRESEL DÜZEYDE EN ÖNEML SORUNLAR KÜRESEL DÜZEYDE YOLSUZLUKTAN EN ÇOK ETK LENEN SEKTÖRLER VE KURUMLAR KÜRESEL GEL R DÜZEY NE BA LI OLARAK YOLSUZLU UN K fi SEL YAfiAMLAR ÜZER NE ETK S KÜRESEL YOLSUZLUK DÜZEY NDEK DE fi M KÜRESEL DÜZEYDE RÜfiVET N YAYGINLI I, SIKLI I, M KTARI VE fiekl DÜNYA ÜLKELER NDE YOLSUZLU UN YÖNET fi M ENDEKS VER LER NE GÖRE SIRALANIfiI DÜNYA ÜLKELER NDE YOLSUZLU UN POL T K R SK ENDEKS VER LER NE GÖRE SIRALANIfiI DÜNYA ÜLKELER NDE YOLSUZLU UN SAYDAM OLMAMA ENDEKS VER LER NE GÖRE SIRALANIfiI DÜNYA ÜLKELER NDEK YOLSUZLU UN PARASAL MAL YET NE YÖNEL K BAZI VER LER TÜRK YE DE YOLSUZLUK YOLSUZLUK KONUSUNDA YAPILAN EKONOMETR K ÇALIfiMALAR YOLSUZLUK ALGILAMALARI ENDEKS SONUÇLARI KÜRESEL YOLSUZLUK BAROMETRES SONUÇLARI Türkiye'nin En Önemli Sorunlar Türkiye'de Yolsuzluktan En Çok Etkilenen Sektörler ve Kurumlar 196 9

10 Türkiye'de Yolsuzlu un Siyasal Yaflama, fl Dünyas na, Kiflisel ve Aile Hayat na Etkisi Türkiye'deki Yolsuzluk Düzeyinin Yönelimi Türkiye'deki Rüflvet ve Yolsuzluk Deneyimleri YÖNET fi M ENDEKS SONUÇLARI TÜRK YE DE YOLSUZLUKLAR ÜZER NE YAPILAN SAHA ARAfiTIRMALARI TÜS AD Taraf nda Yap lan Kamu Reformu Çerçevesinde Yolsuzluk Araflt rmas TESEV Taraf ndan Yap lan Türkiye de Yolsuzlu un Nedenleri ve Önlenmesine liflkin Öneriler Araflt rmas Hanehalk Gözünden Türkiye de Yolsuzlu un Nedenleri ve Önlenmesine liflkin Öneriler Araflt rmas fl Dünyas Gözünden Türkiye de Yolsuzlu un Nedenleri ve Önlenmesine liflkin Öneriler Araflt rmas YOLSUZLUKLA MÜCADELE YOLSUZLUKLA MÜCADELEDE ULUSAL GÜVEN L RL K S STEM YOLSUZLUKLA MÜCADELE STRATEJ LER Politik Hesap Verebilirli in Artt r lmas Politik Rekabet Siyasi Partilerin Finansman Saydaml k Politik Sistemdeki Yolsuzlu un Önlenmesinde Kullan lan Hukuksal Araçlar Sivil Toplumun Kat l m n n Sa lanmas Rekabet Edebilirli e Sahip Özel Sektörün Meydana Getirilmesi Rekabetçi Bir Piyasa çin Kurumsal Yönetiflimin Sa lanmas Özel Sektörün Yolsuzlukla Mücadeledeki Duyarl l Siyasal, Ekonomik ve Sosyal Güç Merkezleri Üzerinde Kurumsal S n rlamalar Oluflturulmas Say fltay Ombudsman Ba ms z ve Uzmanlaflm fl Yolsuzlukla Mücadele Kurumlar

11 Kamu Kesimi Yönetiminin Gelifltirilmesi Atanm fl Seçilmifl liflkisinin Düzenlenmesi Kamu Kesimi Mali Yönetiminin Etkinlefltirilmesi Kamu flletmelerinde Kurumsal Yönetiflimin Gelifltirilmesi E-Devlet Uygulamalar Yolsuzlukla Mücadelede Kamu hale Sisteminin Yeniden Düzenlenmesi S YAS S STEM N F NANSMANI VE YOLSUZLUKLA MÜCADELE Siyasi Partilerin Finansman Modelleri Siyasi Sistemdeki Yolsuzluklara Karfl Al nmas Gereken Önlemler Siyasetin Finansman na Dair Ülke Örnekleri Fransa ngiltere Amerika Birleflik Devletleri HUKUK S STEM N N YOLSUZLUKLA MÜCADELEDEK YER Yarg n n Ba ms zl Kovuflturma Süreçleri Yolsuzluklara Karfl Özel Yasal Düzenlemeler Yolsuzlukla Mücadelede Mal/Servet Beyan MEDYANIN YOLSUZLUKLA MÜCADELEDEK ROLÜ Yolsuzluk Bas n Özgürlü ü liflkisi Yolsuzluk Medya Sahipli i liflkisi YOLSUZLUKLA MÜCADELEDEK ENGELLER YOLSUZLUKLA MÜCADELEN N SOSYAL FAYDA VE MAL YET TÜRK YE DE YOLSUZLUKLA MÜCADELE 296 SONUÇ 299 YARARLANILAN KAYNAKLAR 307 EKLER

12 TABLOLAR L STES Tablo 1. Rüflvet Verme E ilimi Endeksi (2002, 1999) 83 Tablo 2. Sektörler tibar yla Rüflvet Verme E ilimi 84 Tablo 3. En Çok Rüflvetin Ödendi i Sektörler 85 Tablo 4. Yükselen Piyasa Ekonomilerinde Yabanc fl Çevrelerine Göre Yolsuzlu un En Yo un Oldu u Alanlar 86 Tablo 5. Geliflmifl Ülkelerce Uygulanacak Yapt r mlar 87 Tablo 6. Politik Risk Derecelendirme Kategorileri 91 Tablo 7. Politik Risk Derecelendirme Aral klar 92 Tablo 8. Yolsuzluk-Yoksulluk liflkisi 113 Tablo 9. Rant Kollama Modelleri ve Politik Rejimler 133 Tablo 10. Yolsuzluk Kamu Çal flan liflkisine Etki Eden Faktörler 139 Tablo 11. E itim Sisteminde Yolsuzluk Oluflturabilecek Alanlar n Listesi 146 Tablo 12. Uluslararas Saydaml k Örgütü 2005 Y l Yolsuzluk Alg lama Endeksi 159 Tablo 13. Siyasi Partilerin En Fazla Yolsuzluk Kayna Oldu u Ülkeler 166 Tablo 14. En Fazla Yolsuzlu a Bulaflm fl Kurum ve Sektörlerin K talar tibariyle Da l m 167 Tablo 15. Hanehalk Gelir Kategorilerine Ba l Olarak Yolsuzluklar n Kiflisel Yaflamlar Üzerindeki Etkisi 167 Tablo 16. Önümüzdeki Üç Y l çerisinde Yolsuzlu un En Fazla Yükselece i Öngörülen Ülkeler 170 Tablo 17. Önümüzdeki Üç Y l çerisinde Yolsuzlu un En Fazla Düflece i Öngörülen Ülkeler 170 Tablo 18. Ülkelere Baz nda Rüflvetin Yayg nl 171 Tablo 19. Son 12 Ayl k Dönemde Hanehalk n n Ödedikleri Rüflvet Miktar 172 Tablo 20. Çeflitli Ülkelerdeki Hanehalk Bafl na Y ll k Ödenen Rüflvetin Ortalama De erinin Kifli Bafl na Düflen GSY H'ya Oran 173 Tablo 21. Dünya Bankas 2005 Y l Yönetiflim Endeksi Yolsuzlu un Kontrolü Verileri 177 Tablo 22. Politik Risk Endeksi Yolsuzluk Verileri ( )

13 Tablo 23. Saydam Olmama Endeksi Yolsuzluk Verileri (2004) 188 Tablo 24. Yolsuzluk Alg lamalar Endeksine Göre Türkiye deki Yolsuzluk Düzeyinin Geliflimi ( ) 193 Tablo ve 2005 Y llar nda Türkiye de Çeflitli Kurum ve Sektörlerdeki Yolsuzluk Alg lama Düzeyleri 196 Tablo 26. Gelecek Üç Y ll k Dönemde Türkiye deki ve Dünyadaki Yolsuzluk Düzeyindeki De iflim Beklentisi (yüzde) 199 Tablo 27. Bir Y ll k Dönemde Türkiye de Yaflanan Rüflvet Deneyimleri (2004, 2005) 200 Tablo 28. Yönetiflim Endeksine Göre Türkiye deki Yolsuzluk Düzeyinin Geliflimi ( ) 201 Tablo 29. Yolsuzluklar n Kökenleri ve Reform Ajandas 244 Tablo 30. Farkl Yolsuzluk Düzeylerine ve Yönetiflim Kalitesine Göre Yolsuzlukla Mücadelede Kullan labilecek Öncelikler 248 Tablo 31. Ülkelere Baz nda Yolsuzluklar n Siyasi Yaflam Etkileme Düzeyleri 249 Tablo 32. Çok Uluslu Firmalar n Yay nlar ndaki Yolsuzluk Vurgusu

14 fiek LLER L STES fiekil 1. Uluslararas Ülke Riskinin Unsurlar 90 fiekil 2. Yolsuzluk ve Befleri Kalk nma 130 fiekil 3. Yerelleflmenin Yolsuzlu u Artt r c Unsurlar 135 fiekil Y l ndaki Yolsuzluk Alg lamalar Endeksine Göre Ülkelerin Konumu 157 fiekil 5. Ulusal Güvenilirlik Sisteminin Unsurlar 246 fiekil 6. Yolsuzlukla Mücadelede Engeller 293 GRAF KLER L STES Grafik 1. Yolsuzluk Düzeyinin Belirlenmesi 37 Grafik 2. H rs zl ks z Yolsuzluk 39 Grafik 3. H rs zl kl Yolsuzluk 41 Grafik 4. Yolsuzluk Düzeyinin Farkl laflmas 44 Grafik 5. Ticari K s tlamalar Sonucu Rant Oluflumu 47 Grafik 6. Devlet Sübvansiyonlar Sonucu Rant Oluflumu 48 Grafik 7. Fiyat Kontrolleri Sonucu Rant Oluflumu 50 Grafik 8. Kamu Çal flanlar n n Ücret Düzeyi ve Yolsuzluk liflkisi 67 Grafik 9. Yapt r m Düzeyi Yolsuzluk liflkisi 68 Grafik 10. Denetim S kl Yolsuzluk liflkisi 69 Grafik 11. Kalk nman n Önündeki En Önemli Engeller 127 Grafik 12. Yolsuzluklara Karfl Al nmas Gereken Önlemler 128 Grafik 13. Küresel Düzeyde En Önemli Sorunlar 164 Grafik 14. Yolsuzluktan En Çok Etkilenen Sektörler ve Kurumlar 165 Grafik 15. Son Üç Y ll k Dönemde Dünya Ülkelerindeki Yolsuzluk Düzeyinin De iflimi 168 Grafik 16. Gelecek Üç Y ll k Dönemde Dünya Ülkelerindeki Yolsuzluk Düzeyini Beklentileri 169 Grafik 17. Talep Yönüyle Rüflvet (Rüflvetin Do rudan stenmesi) 174 Grafik 18. Arz Yönüyle Rüflvet (Kamu Otoritesince Ç kar lan Zorluklardan Kaç nmak çin Rüflvet Teklif Edilmesi)

15 Grafik 19. Arz Yönüyle Rüflvet (Kamu Hizmetlerinden Yararlanmak çin Rüflvet Teklif Edilmesi) 176 Grafik 20. Yolsuzluk Alg lamalar Endeksine Göre Türkiye deki Yolsuzluk Düzeyinin Geliflimi ( ) 194 Grafik 21. Türkiye'nin En Önemli Sorunlar 195 Grafik ve 2005 Y llar nda Türkiye de Çeflitli Kurum ve Sektörlerdeki Yolsuzluk Alg lama Düzeyleri 197 Grafik 23. Türkiye de Yolsuzluklar n Siyasal Yaflama, fl Dünyas na, Kiflisel ve Aile Hayat na Etkisi 198 Grafik 24. Geçti imiz Son Üç Y lda Türkiye deki Yolsuzluk Düzeyindeki De iflim (yüzde) 199 Grafik 25. Gelecek Üç Y ll k Dönemde Türkiye deki Yolsuzluk Düzeyindeki De iflim Beklentisi (yüzde) 200 Grafik 26. Bir Y ll k Dönemde Türkiye de Yaflanan Rüflvet Deneyimleri (2005) 201 Grafik 27. Yönetiflim Endeksine Göre Türkiye deki Yolsuzluk Düzeyinin Geliflimi ( ) 202 Grafik 28. Türkiye de Yolsuzluk Teriminin Alg lan fl 204 Grafik 29. Türk Toplumunda Yolsuzluk E iliminin Yayg nl 205 Grafik 30. Toplumdaki De iflik Kesimlerin Yolsuzluk E ilimleri 206 Grafik 31. Kamuda fle Almada Siyasal Kay rmac l a Bak fl 207 Grafik 32. Kamu Kaynaklar n n Siyasal ktidara Oyveren Seçmenlere Daha Fazla Yönlendirilmesi Konusundaki Kamuoyu Alg lamas 208 Grafik 33. Kamu Kurumlar ndaki Yolsuzlu un Varl na Yönelik Alg lamalar 208 Grafik 34. Kamu Kurumlar nda Karfl lafl lan Yolsuzluk Türleri 209 Grafik 35. Rüflvetin Kamu Kurumlar Aras ndaki Yayg nl na Yönelik Alg lamalar 210 Grafik 36. Memurlar n Rüflvet Almas Konusundaki Alg lamalar 211 Grafik 37. Türkiye'de Rüflvet Talebini hbar Etme E ilimi 213 Grafik 38. Türkiye'de Rüflveti hbar Etmeme Nedenleri 214 Grafik 39. Türkiye'de Yolsuzluk ile Mücadelede Etkili Olabilecek Yöntemler 215 Grafik 40. TESEV Anketine Göre Türkiye'nin En Önemli Problemleri

16 Grafik 41. Türkiye'de Yolsuzlu un En Yo un Oldu u Kamu Kurumlar 218 Grafik 42. Türkiye'de Kamu Kurumlar nda Hangi Tür Rüflvetin Yayg n Oldu u 220 Grafik 43. Türkiye'de Kamu Kurumlar nda Rüflvetin Nas l stendi i 221 Grafik 44. Türkiye'de Kamu Kurumlar nda fle Almadaki Kay rmac l k 222 Grafik 45. Türkiye'de Medya Sahiplerinin Baflka Ticari Faaliyetle U raflmalar n n Yolsuzlukla Mücadeleye Etkisi 223 Grafik 46. Türkiye'de Rüflvet Verme E ilimi 224 Grafik 47. Türkiye'de Kamu Kurumlar nda Yolsuzlu u Önlemede Kullan lan Yöntemler 225 Grafik 48. fl Dünyas na Göre Türkiye'nin En Önemli Problemleri 228 Grafik 49. fl Dünyas Gözünden Türkiye'de Yolsuzlu un En Yo un Oldu u Kamu Kurumlar 229 Grafik 50. Türkiye'de Kamu Kurumlar na Yap lan Kurald fl Ödeme S kl 231 Grafik 51. Yerel Yönetim halelerinde fiirketlere Ne Derece Eflit Davran ld 232 Grafik 52. Merkezi Yönetim halelerinde fiirketlere Ne Derece Eflit Davran ld 232 Grafik 53. Kamu halelerinde Kural D fl Ödemelerin hale Bedeline Oran 233 Grafik 54. Kamusal Teflviklerin Ne Ölçüde Adaletli Da t ld 235 Grafik 55. fl Dünyas na Göre Türkiye'de Kamu Kurumlar nda fle Almadaki Kay rmac l k 236 Grafik 56. fl Dünyas na Göre Türkiye'de Özel Firma fle Almalar ndaki Kay rmac l k 236 Grafik 57. fl Dünyas Gözüyle Türkiye'de Hangi Tür Rüflvetin Yayg n Oldu u 237 Grafik 58. fl Dünyas Taraf ndan Yap lan Kural D fl Ödemelerin fiekilleri 238 Grafik 59. Yolsuzluklar ve Uluslararas Rekabet 239 Grafik 60. Yolsuzluklar ve Yabanc Sermaye 240 Grafik 61. fl Dünyas na Göre Taraf ndan Türkiye'de Kamu Kurumlar nda Yolsuzlu u Önlemede Kullan labilecek Yöntemler 241 Grafik 62. Yolsuzlukla Mücadelenin Sosyal Fayda ve Maliyeti

17 EKLER L STES Ek 1. Uluslararas Saydaml k Örgütü Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi 323 Ek 2. Uluslararas Saydaml k Örgütü Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi 324 Ek 3. Uluslararas Saydaml k Örgütü 1995 Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi 325 Ek 4. Uluslararas Saydaml k Örgütü 1996 Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi 326 Ek 5. Uluslararas Saydaml k Örgütü 1997 Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi 327 Ek 6. Uluslararas Saydaml k Örgütü 1998 Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi Ek 7. Uluslararas Saydaml k Örgütü 1999 Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi Ek 8. Uluslararas Saydaml k Örgütü 2000 Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi Ek 9. Uluslararas Saydaml k Örgütü 2001 Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi Ek 10.Uluslararas Saydaml k Örgütü 2002 Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi Ek 11.Uluslararas Saydaml k Örgütü 2003 Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi Ek 12.Uluslararas Saydaml k Örgütü 2004 Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi Ek 13.Uluslararas Saydaml k Örgütü 2005 Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi Ek 14.Uluslararas Saydaml k Örgütü 2004 Küresel Yolsuzluk Barometresine Göre Hangi Sektörlerin Yolsuzluktan Ne Kadar Etkilendikleri Ek 15.Uluslararas Saydaml k Örgütü 2004 Küresel Yolsuzluk Barometresine Göre Küresel Düzeyde En Önemli Sorunlar

18 Ek 16.Uluslararas Saydaml k Örgütü 2005 Küresel Yolsuzluk Barometresine Göre Hangi Sektörlerin Yolsuzluktan Ne Kadar Etkilendikleri Ek 17.Dünya Bankas Yönetiflim Endeksi, Yolsuzlu un Kontrolü ( ) Ek 18.Dünya Bankas Yönetiflim Endeksi, fade Özgürlü ü ve Hesap Verebilirlik ( ) Ek 19. Dünya Bankas Yönetiflim Endeksi, Düzenleyici Kalite ( ) Ek 20. Dünya Bankas Yönetiflim Endeksi, Kanun Hakimiyeti ( ) Ek 21. Dünya Bankas Yönetiflim Endeksi, Hükümet Etkinli i ( ) Ek 22. Dünya Bankas Yönetiflim Endeksi, Politik stikrar ( ) Ek 23. Politik Risk Endeksi (Mart 2005) KISALTMALAR AB Avrupa Birli i ABD Amerika Birleflik Devletleri GSMH Gayri Safi Milli Has la GSY H Gayri Safi Yurtiçi Has la IMF Uluslararas Para Fonu K T Kamu ktisadi Teflebbüsü OECD Ekonomik flbirli i ve Kalk nma Teflkilat s. Sayfa TESEV Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakf TÜS AD Türkiye Sanayici ve fladamlar Derne i Vol. Cilt 18