TÜRKDERM. Deri Hastalıkları ve Frengi Arivi Yıl:2001 Cilt:35 Sayı:4. Güne ve Toplum Bilinci: Bir Anket çalıması

Transkript

1 TÜRKDERM Deri Hastalıkları ve Frengi Arivi Yıl:2001 Cilt:35 Sayı:4 Güne ve Toplum Bilinci: Bir Anket çalıması ebnem Özkan*, Gül Ergör**, Turna lknur*, Emel Fetil* Yasemin Erdem*, Hatice Akar***, Gönül Yıldız***, Burcu Tunalı*** Alper Bilgiç***, Yücel Birinci*** Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji* ve Halk Salıı** Anabilim Dallar Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Aktif Dönem III örencileri*** Özet Toplumumuzda günein etkileri, korunmanın önemi ve yöntemleri konusunda bilgi düzeyi ve alıkanlıkları, bilgilerin davranı biçimine yansımalarını ortaya koymak ve bilgi gereksinimini belirleyebilmek amacıyla bir anket çalıması yapılmıtır.dokuz Eylül ünüversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı ve Halk Salıı Anabilim Dalınca programlanan ve Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi aktif eitim dönem III örencileri tarafından yürütülen çalımanın ilk bölümünde yaları arasında deien (18-22 ya arası; %76.5) 276 üniversite örencisine anket uygulanmıtır. Anket sonuçlarının deerlendirilmesinde katılımcıların büyük bölümünün (%96) günein zararlı etkileri olduunu ve deri kanseri ile ilikisini (%86.2) bildii belirlenmitir. Deri kanserlerinin risk faktörleri (açık ten rengi, nevusların varlıı, güne yanıkları, uzun süre güne maruziyeti ve aile öyküsü) ile ilikisi hakkında ise ancak katılımcıların yarısının (%32.6-%65.6) bilgi sahibi olduu saptanmıtır. Koruma yöntemleri olarak günörttüsünün %44.2 oranında kullanıldıı ancak etkin kullanım oranın düük olduu belirlenmitir.konuyla ilgili olarak büyük bir katılımcı grubu (%94.9) eitim desteine gereksinimlerini vurgulamıtır. Anahtar kelimeler: Günein etkileri, güneten korunma, gün örttüsü Özkan, Ergör G, lknur T, Fetil E, Erdem Y, Akar H, Yıldız G, Tunalı B, Bilgiç A, Birinci Y. Güne ve toplum bilinci: Bir anket çalıması. TÜRKDERM 2001; 35: Summary A questionnaire study has been arranged to determine the knowledge and habits of our community about the effects and protectional methods of sun exposure and their educational requirements. In the first part of the study which was programmed by Departments of Dermatology and Public Health of Dokuz Eylül University Faculty of Medicine, a questionnaire was performed by active education term III students of Dokuz Eylül University Faculty of Medicine to 276 university students, age range (76.5%, age range 18-22). The results showed that the great part of the participating group (96%) knows the harmful effects of sun exposure and 86.2% its association with skin cancer. It has been detected that only half of the participating group (32.6%-65.6%) knows about the association of skin cancer with risk factors (light skin color, presence of nevi,

2 sunburns, long sun exposure, family history). It has been also detected that 44.2% were using sunscreens as sun protection method but effective usage ratio was low. A great portion of the participating group (94.9%) have been emphasized the necessity of educational support about the subject. Key words: Sun effects, sun protection, sunscreen, SPF Özkan, Ergör G, lknur T, Fetil E, Erdem Y, Akar H, Yıldız G, Tunalı B, Bilgiç A, Birinci Y. Sun and consciousness; A questionnaire study. TÜRKDERM 2001; 35: Bilindii gibi güne ıınları balıca eritem ve güne yanıı, bronzlama, deri karsinomları, solar keratoz, katarakt, fotosensitivite ve fotoyalanmaya neden olmaktadır1-8. Günein zararlı etkilerinden korunma yolları arasında; günelenmenin en aza indirilmesi, gölgede kalınması, apka ve örttücü giysiler giyilmesi, gün örttülerinin kullanılması ve ultraviyolenin (UV) en youn olduu saatlerde günee çıkılmaması sayılabilmektedir2-6,8-10. nsanların güneten korunmayı davranı biçimi olarak içselletirebilmeleri için öncelikle günein zararlı etkilerini ve korunma yollarını bilmeleri gerekmektedir. Toplumumuzda günein etkileri, korunmanın önemi ve yöntemleri konusunda bilgi düzeyi ve alıkanlıkları, bilgilerin davranı biçimlerine yansımalarını ortaya koymak ve bilgi gereksinimlerini belirleyebilmek amacıyla bir anket çalıması yapılmıtır. Gereç ve Yöntem Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı ve Halk Salıı Anabilim Dalınca programlanan ve Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi aktif eitim dönem III örencileri tarafından yürütülen çalımanın ilk bölümünde yaları arasında deien, farklı fakültelerden (18-22 ya arası %76.5) 276 örenciye anket uygulanmıtır. Ankette güne altında geçirilen zamanlar, güne yanıı olma durumu, solaryumların güne kadar zararlı olup olmadıı, solaryuma gitme, güneten korunmanın gereklilii, korunma yöntemleri, güne koruyucu krem kullanımı, çocukların güneten korunması, günein zararlı etkisi, yeryüzüne ulaan güne ııı miktarını etkileyen faktörler, ilaçların ve yiyeceklerin güne duyarlılıı üzerine etkisi, deri kanseri riskini arttıran faktörler ve bu konulardaki eitim gereksinimi hakkında sorular sorulmutur (Tablo I). Sonuçlar ki-kare testi kullanılarak istatistiksel olarak deerlendirilmitir. Sonuçlar Katılımcıların %42.4'ü 20 ya altında, %57.6'sı yaları arasındadır. Güneten korunmanın gerekli olduunu düünenlerin oranı %87.3, güne yanıı olanların oranı %47, gün örttüsü kullananların oranı %44, saat arasında günelenenlerin oranı %69.6, solaryumların da güne kadar zararlı olduunu düünenlerin oranı %45.7 olarak saptanmıtır. Katılımcıların %98.9'u solaryuma gitmediini belirtmitir.

3 Güneten korunma amacıyla katılımcıların yaptıkları uygulamalar Tablo-II'de gösterilmektedir. Gün örttüsü kullananların %33'ünü erkekler, %66'sını kadınlar oluturmakta olup aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı saptanmıtır (P<0.05). Katılımcılardan gün örttüsü kullananların %28.2'si 1-6 yaından beri, %28.2'si 6-12 yaından beri, %43.8'i yaından beri kullanmaktadır. Gün örttüsü kullanma nedenleri, gün örttüsü seçiminde etkili olan özellikler, uygulanan bölgeler, kullanım sıklıı Tablo-II'de belirtilmektedir. Gün örttüsü kullananların %47.5'i günelenmeden 15 dakika önce, %32.8'i günelenirken, %0.8'i günelendikten sonra gün örttüsü sürmektedir. Gün örttüsü kullananların %69.9'u kullanması gereken miktarı bilmemektedir. Gün örttüsü kullananların %68.4'ü 12 faktörün altında, %31.6'sı 15 faktör ve üstünde kullanmaktadır. Gün örttüsü kullanımında cinsiyet, saç ve göz rengine göre SPF (sun protection factor) deeri seçimi Tablo-III'de gösterilmitir. Katılımcıların %65.2'si çocuklarda gün örttüsü kullanılması gerektiini düünmektedir. Katılımcıların %28.6'sı günein katarakt yaptıını, %86.2'sı deri kanseri riskini arttırdıını bilmekte, %4'ü zararsız olduunu düünmektedir. Deri karsinomu geliim riskini arttıran faktörler, yeryüzüne ulaan güne ııı miktarını etkileyen durumlar ve güne ıınlarını yansıtarak etkisini attıran faktörlerle ilgili bilgi düzeyi Tablo-IV'de belirtilmektedir. Ankete katılanların %86.2'si açık tenli kiilerin günee duyarlılıının fazla olduunu bilmekte, %36.6'sı günee duyarlılıın ilaçlarla, %28.6'sı yiyeceklerle arttıını düünmektedir. Katılımcıların %94.9'u günein zararları etkileri ve korunma yöntemleri ile ilgili eitim gerekliliini vurgulamılardır. Tartıma Bu anket çalıması üniversite örencilerine yapılmı olmasına ramen, bu eitim düzeyine göre yüksek sayılabilecek bir oranda günein zararlı etkilerinin bilinmedii tespit edilmitir. Aynı zamanda günein bazı zararlı etkileri olduunu bilenlerin ise bilgi düzeyinin yeterli olmadıı belirlenmitir. Bu durum eitimin küçük yalarda balaması gerekliliini gündeme getirmektedir. Solaryumların da deri malinitelerine yol açtıı ve sveç'te yapılan bir çalımada 30 ya altında yılda 10 seanstan fazla solaryuma girmenin melanoma riskini 8 kat arttırdıı belirlenmitir2,3,8. Çalımamızda katılımcıların %98.9'unun hiç solaryuma gitmediinin belirlenmi olmasına ramen bu durum solaryumların zararlı etkilerinin bilinmesinden daha çok pahalılıı ve yaanılan ehirde bulunmaması gibi nedenlerle ilikili olabilir. Güne maruziyetinin %50-%80'i 20 yaın altında alınmaktadır2,7. Melanoma için 20 ya altındaki güne ııı maruziyeti, 30 yatan sonraki maruziyetten daha fazla risk oluturmaktadır6. Bebeklik veya çocukluk döneminde bir kez olan güne yanıı ileriki yalarda melanomayı tetiklemek için yeterli olmaktadır3. Çocuklukta düzenli

4 kullanılan 15 SPF günörttüleri deri karsinomu insidansını %78 oranında azaltmaktadır6. Güneydou Queensland'da yapılan bir çalımada 0-6, 7-12, ya grupları içinde ya grubunun en fazla UV alan grup olduu belirlenmitir11. Kuzey Queensland'da bebek ve küçük çocuklarda yapılan bir çalımada 2-5 ya grubu çocukların daha hareketli olmaları nedeniyle 1 yaındakilere göre daha fazla oranda UV aldıkları belirlenmitir4. Avusturyalı ergenlerde yapılan bir çalımada hafta sonlarında daha fazla zamanın günete geçirildii ve günörttülerinin düzenli olarak kullanılmadıı belirlenmitir12. Yapılan bir çalımada ailelerin çocukluktaki bronzlamanın salık göstergesi olduunu düündükleri, günörttüsü kullanım nedeninin aırlıklı olarak çocukları arılı güne yanıklarından korumak olduu belirlenmitir6. Robinson ve ark. tarafından Amerika Birleik Devletleri'nde yapılan aratırmada güneten koruyucu önlemlerin uygulanmasının ya artıı ile beraber azalmakta olduu, büyük çocukların küçüklerden daha az oranda gölgede kaldıkları, ebeveynlerin güne ıınlarının en youn olduu saat arasında çocuklarının dıarı çıkıını engellemedikleri, ailesinde deri kanseri olanlar, açık tenli ve güne duyarlılıı olanların güne koruyucuları daha çok kullandıkları ve market satı oranlarına göre yıllar içinde 15 SPF'li gün örttülerinin kullanımın arttıı saptanmıtır7. Bizim çalımamızda katılımcıların %65.2'sinin çocuklarda günörttüsü kullanılması gerektiini bildikleri belirlenmitir. Güne koruyucu kullananların ise yarısından azı 20 ya altında güne koruyucu kullanmaya balamılardır. Çocukluk çaındaki güne ııı maruziyetinin melanom geliimindeki önemi nedeniyle bu dönemde ebeveynler ve bakıcıların çocukları güneten korumaları, okul ve yaygın eitim kurumlarında bu konuyla ilgili eitici programlar sunulması gerekmektedir. Çalımamızda katılımcıların yaklaık yarısının deri kanseri riskini arttıran faktörler hakkında bilgi sahibi oldukları belirlenmitir. Ayrıca katılımcıların sadece üçte birinin fotosensitivite konusunda bilgi sahibi olduu belirlenmitir. Kullanılan güne koruyucular 15 veya daha fazla SPF deerinde olmalı, hem UVB hem de UVA'ya karı koruyucu içermeli, günee çıkmadan saat önce ve 2 mg/cm2 miktarında uygulanmalı, iki saatte bir düzenli olarak kullanılmalı, parfüm ve renklendirici içermemelidir3,7,9,10. Gün örttüsünün yeterli miktarda ve sıklıkta kullanılmaması ve gün örttüsü kullanıyor olmanın verdii rahatlıkla günete çok fazla kalınması nedeniyle güne yanıkları olabilmektedir13. Amerika'da 1991 yılında 3042 yetikinde yapılan çalımada güne banyosu yapma oranının %59 olduu, bunların sadece %47'sinin güne koruyucu kullandıı belirlenmitir. Her iki cinsin eit oranda ve kadınların daha az oranda güne koruyucu krem kullandıına ilikin çalımalar bildirilmitir14. Bizim çalımamızda katılımcıların yarısından azının gün örttüsü kullandıı, kullanıcıların düük faktörlü gün örttülerini hem de gerektiinden az miktar ve sıklıkta kullandıkları belirlenmitir. 'UV indeksi' standart zamanda (ölen saatlerinde) yeryüzüne ulaan UV miktarının tahmini olarak tanımlanmaktadır. SFır ile 10(+) arasında deerler almakta, çok yüksek (10+), yüksek (7-9+), orta yüksek (5-6+), düük (3-4+), ve en düük (0-2+) olarak deerlendirilmekte, younluk arttıkça güne yanıı olmak için gereken süre kısalmakta, bu dönemde daha fazla koruma önleminin alınması gerekmektedir10. UV indeksi günlük olarak yayın organları arcılııyla halka duyurulmalı, güne yanıına karı alınması gereken önlemler anlatılmalıdır. Küresel ısınmanın tartııldıı

5 günümüzde ülkemizde de UV indeksinin medya aracılıı ile halka duyurulması gereklilii ortaya çıkmaktadır. Çalımamızda katılımcıların %94.9'u günein zararları ve korunma ile ilgili eitim gereksinimlerini belirtmilerdir. 20 ya altında yaam boyu alınan UV ıınların %80'inin alınması ve bu dönemdeki maruziyetin deri karsinomalarını daha fazla arttırması nedeni ile edinilen bilgilerin içselletirilmesi, tutum ve davranıa yansıyabilmesi için eitime çocukluktan itibaren balanmalı, ayrıca bebek bekleyen ailelere de çocukluk dönemi güne maruziyetinin riskleri ve korunma yolları anlatılmalıdır. Bu balamda konuyla ilgili toplumun bilgi düzeyinin arttırılması ve doru davranı biçiminin içselletirilmesine yönelik gerekli giriimlerin yapılması ilk planda biz deribilimcilere dümektedir. Tablo I: Anket formu DOKUZ EYLÜL ÜNVERSTES TIP FAKÜLTES DERMATOLOJ VE HALK SALII ANABLM DALI Adı Soyadı :...Cins : E Kr Ya:... Örenim durumu :... : Meslei:... Adres ve tel: Saç rengi:... Göz rengi:... Deri tipi : Günlük yaamınızın ne kadarını dıarıda (yada güne altında) geçiriyorsunuz? 1 saatten az 1-3 saat 4-6 saat 6-8 saat 8 saatten fazla 2. Güne altında (Balık tutmak, bahçe ileri yapmak vs gibi) günde ne kadar süre geçirirsiniz? 1 saatten az 1-3 saat 4-6 saat 6-8 saat 8 saatten fazla 3. Hangi saatler arasında güne altında çalıırsınız? Sabah 10' dan önce ' dan sonra 4. Hiç güne yanıı oldunuz mu? E H 5. Güneten korunmayı gerekli buluyor musunuz? E H

6 6. Özellikle yazın güneten korunma amacıyla neler yaparsınız? (Birden çok seçenek iaretlenebilir) Saat 10 ile 16 arasında dıarı çıkmam. Gölgede otururum. apka takarım. emsiye kullanırım. Açık renkli elbiseler giyinirim. nce fakat kapalı giyinirim. Gözlük takarım. Güne koruyucu krem kullanırım. Dier : Günee çıkarken güne koruyucu krem yada losyon kullanır mısınız? E H Cevabınız "Evet" ise; sorulara, "Hayır" ise 15. soruya geçiniz. 8. Kaç yaından beri güne koruyucusu kullanıyorsunuz? Güne koruyucu kremi ne amaçla kullanırsınız? (Birden çok seçenek iaretlenebilir) Daha uzun süre çalıabilmek için günein zararlı etkilerinden korunabilmek için Vücudun daha yumuak olmasını salamak için Dier : Güne koruyucularını ilk planda neye göre seçersiniz? (Birden çok seçenek iaretlenebilir) Markasına göre Fiyatına göre Koruyuculuk faktörünün yüksekliine göre çerdii parfüme göre Özellikle parfümsüz olmasına dikkat ederim Dier : Kaç faktörlü güne koruyucu krem/losyonları tercih edersiniz? Güne koruyucu krem/losyonları ne zaman kullanırsınız? Günee çıkmadan 1 saat önce Günee çıkmadan 15 dakika önce Günelenirken Günelendikten sonra Dier : Güne koruyucusunu hangi vücut bölgelerinize sürersiniz? Yüz r Kulak kepçeleri Burun El sırtları Sırt Kollar ve bacaklar Gövde

7 14. Güne altında iken güne koruyucu kremi ne sıklıkta tekrarlarsınız? Sadece sabahları sürerim 2 saatte bir düzenli olarak Sadece güne yanıı olursam kullanırım 15. çocuklarınızı güneten koruyor musunuz? E H Nasıl? Saat 10 ile 16 arasında dıarı çıkarmam. Gölgede tutarım. apka takarım. emsiye kullanırım. Açık renkli elbiseler giydiririm. nce fakat kapalı giydiririm. Gözlük takarım. Güne koruyucu krem sürerim. 16. Sizce güneten koruyucu ürünler çocuklarda kullanılmalı mıdır? E H? 17. Güne ıınlarının zararlı etkileri var mıdır? E H? Evet; Gözde katarak oluumuna neden olabilir. E H? Evet; Deri kanseri oluumuna neden olabilir. E H? 18. Yeryüzüne ulaan güne ıınları miktarı aaıdaki durumlardan etkilenir mi? Bulutların varlııyla deiebilir. E H? Günün saatlerine göre deiebilir.(öle saatlerinde en fazladır) E H? Bulunduumuz yerin deniz seviyesinden yüksekliine deiir. E H? Bulunduumuz yerin enlem olarak konumuna göre deiir. E H? Mevsimlere göre deiir.(yazın fazla kıın azdır) E H? Hiçbir eyden etkilenmez. E H? 19. Aaıdakiler güne ıınlarını yansıtarak günein etkilerini arttırır mı? Kum Su E H? Kar E H? Çim E H? Kaldırımlar E H? Kiiler güneten daha çok etkilenir mi? E H? 21. Bazı ilaçların kullanımı günee duyarlılıı arttırır mı? E H? 22. Bazı yiyecekler günee duyarlılıı arttırır mı? E H? 23. Aaıdakilerden hangisi (hangileri) deri kanseri riskini arttırır? Açık tenli olmak E H? Vücutta kahverengi benlerin varlıı E H? Güne yanıı olmak E H? Yaam boyunca uzun süre güne altında çalımak E H? Ailesinde deri kanseri bulunmak E H?

8 24. Bu konularla ilgili topluma yönelik eitim sizce gerekli midir? E H Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji ve Halk Salıı Anabilim dallarınca hazırlanan bu ankete katıldıınız için teekkür ederiz. Anketi yapan kiinin Adı Soyadı:... Tablo II: Güneten korunma amacıyla katılımcıların yaptıkları uygulamalar, gün örttüsü kullanma nedenleri, gün örttüsü seçiminde etkili olan özellikler, uygulanan bölgeler, uygulama sıklıı UYGULAMA % Saat 10:00-16:00 arasında günee çıkmama Gölgede oturma apka takma emsiye kullanma Açık renkli elbise giyinme nce fakat kapalı giyinme Gözlük kullanma Güne koruyucu krem kullanma NEDEN Daha uzun süre günelenebilmek Günein zararlı etkilerinden korunabilmek Vücudun yumuamasını salayabilmek Düzenli esmerleebilmek Dier nedenler ÖZELLK Markası Fiyatı Koruyucu faktör düzeyi Parfümlü olması Parfümsüz olması Dier BÖLGE Yüz Kulak kepçesi Burun El sırtı Sırt Kollar, bacaklar

9 Gövde 68.5 UYGULAMA SIKLII Sadece sabahları Denize girip çıktıktan sonra Terledikten sonra 2 saatte bir düzenli olarak Sadece güne yanıı olunca Tablo III: Gün örttüsü kullanımında cinsiyet, saç ve göz rengine göre SPF deeri seçimi 15 SPF altı % 15 SPF üstü % Cinsiyet kadın erkek Saç rengi Siyah Kahverengi Sarı Göz rengi Siyah Kahverengi Ela Mavi Yeil Tablo IV: Deri karsinomu geliim riskini arttıran faktörler, yeryüzüne ulaan güne ııı miktarını etkileyen durumlar ve güne ıınlarını arttıran faktörlerle ilgili bilgi düzeyi RSK ARTTIRAN FAKTÖRLER % Açık tenli olmak Nevusların varlıı Güne Yanıı Kümülatif etki Aile öyküsü varlıı FAKTÖR Bulutların varlıı Günün saatleri Deniz seviyesine göre yükseklii Enlem Mevsim

10 Etkilenmeme 2.2 YANSITICI Kum Su Kar Çim Kaldırım Kaynaklar 1. Aras N, Tatan HB: Güne ıınlarına balı kanserleme. XV. Ulusal Dermatoloji Kongresi Bildiri Kitabı, zmir, Doruyol Matbaası 1996: Etzel RA, Balk SJ, Bearer CF, Miller MD, Shannon MW, Shea KM: Ultraviolet light: a hazard to children. Pediatrics 1999;104(2): Austoker J: Melanoma: prevention and early diagnosis. BMJ 1994;308: Moise AF, Harrison SL, Gies HP: Solar ultraviolet radiation exposure of infants and small children. Photodermatol Photoimmunol Photomed 1999;15: Naylor MF, Farmer KC: The case for sunscreens. Arch Dermatol 1997;133: Maducdoc LR, Wagner RF, Wagner KD: Parents' use of sunscreen on beachgoing children. Arch Dermatol 1992;128: Robinson JK, Rigel DS, Amonette RA: Summertime sun protection used by adults for their children. J Am Acad Dermatol 2000;42: Drake LA, Dinehart SM, Farmer ER, Goltz RW, Graham GF, Hordinsky MK, Lewis CW, Pariser DM, Webster SB, Whitaker DC, Butler B, Lowery BJ: Guidelines of care for photoaging/photodamage. J Am Acad Dermatol 1996;35: Aydemir E: Günörttüleri. XV. Ulusal Dermatoloji Kongresi Bildiri Kitabı, zmir, Doruyol Matbaası 1996: Lim HW, Cooper K, Rubenstein R, Hufford D, Downham T, Trancik R, Swerlick R, Weinstock MA, DeLeo V, Amonette R, Spencer JM, Rosen C, Rivers JK, Bergfeld W, Miller AJ, Gordon S, Gross P, Eustis A, Koh H: The health impact of solar radiation and prevention strategies. J Am Acad Dermatol 1999;41: Parisi AV, Meldrum LR, Wong JCF, Aitken J, Fleming RA: Effect of childhood and adolescent ultraviolet exposures on cumulative exposure in South East Queensland schools. Photodermatol Photoimmunol Photomed 2000;16: Fritschi L, Green A, Solomon PJ: Sun exposure in Australian adolescents. J Am Acad Dermatol 1992;27: Diffey B: Has the sun protection factor had its day? BMJ 2000;15: Koh HK, Bak SM, Geller AC, Mangione TW, Hingson RW, Levenson SM, Miller DR, Lew RA, Howland J: Sunbanthing habits and sunscreen use among white adults: results of a national survey. Am J Public Health 1997;87: