ÖRENCLERN CLT KANSER RSKLERNN VE GÜNE IINLARINDAN KORUNMAYA YÖNELK UYGULAMALARININ DEERLENDRLMES

Transkript

1 Ege Tıp Dergisi 43(2) : 95-99, 2004 ÖRENCLERN CLT KANSER RSKLERNN VE GÜNE IINLARINDAN KORUNMAYA YÖNELK UYGULAMALARININ DEERLENDRLMES EVALUATING THE SKIN CANCER RISKS AND SUN-PROTECTION PRACTICES OF STUDENTS Aynur UYSAL Süheyla A.ÖZSOY afak ERGÜL Ege Üniversitesi Hemirelik Yüksekokulu Halk Salıı Hemirelii ABD Bornova, zmir Anahtar sözcükler: güne, cilt kanserini önleme, erken adölesan ve adölesan salıı Key words: sun, skin cancer prevention, pre-adolescent and adolescent health, human use of sunscreen ÖZET Çocukluk döneminde ultraviyole ıınlarına (UV) maruz kalmak, gelecekte cilt kanserinin gelimesinde önemli rol oynamaktadır. Aratırmalar günein verdii toplam zararın % 70 inin 18 yaından önce gerçekletiini göstermektedir. Bu aratırma lköretim örencilerinin cilt kanseri risklerini ve ultraviyole ıınlardan (UV) korunmaya yönelik uygulamalarını deerlendirmek üzere planlanmı, tanımlayıcı bir alan aratırmasıdır. Aratırma, 20 Nisan 20 Mayıs 2003 tarihleri arasında Bornova lçe Milli Eitim Müdürlüüne balı iki ilköretim okulunda eitim gören ya grubu örencilerden, aratırmaya katılmayı isteyen 695 örenci ile yürütülmütür. Aratırmaya katılan örencilerin ya ortalaması 13.29±1.11 dir. Cilt kanseri açısından risk durumları incelendiinde; örencilerin %35.7 sinin açık renkli saça, %34.5 inin açık renkli göze sahip olduu,%38.0 ının doum lekesi ya da çok sayıda beni olduu ve %18.4 ünün su toplayacak kadar güne yanıı yaadıı görülmütür. Aratırma kapsamına alınan örencilerin koruyucu uygulama sıklık puan ortalaması 2.92±0.60 olarak bulunmutur. Kızların ( p <0.01 ), yedinci sınıf örencilerin ( p <0.01 ) ve yüksek gelirli aileleri olan örencilerin ( p <0.001 ) koruyucu önlem alma sıklıklarının daha yüksek olduu istatistiksel olarak anlamlı bulunmutur. SUMMARY To be subjected to ultraviolet rays (UV) during childhood acts an important role in development of skin cancer in later years. Research shows that 70% of total hazards that sun causes occur before 18 years of age. This is a descriptive field study which was planned to assess skin cancer risks of secondary school students and their applications towards avoiding from ultraviolet rays. This research was carried out with 695 students who were willing to participate in the study and who were between year old age group attending to two secondary schools affiliated to District of Bornova Directorate of National Education between the dates of 20 April-20 May The mean age of students was 13.29±1.11. When their risk status in relation the skin cancer were evaluated, it was observed that 35.7% of the students had light colored hair, 34.5% had light colored eyes, 38.0 % had birth marks or many moles and 18.4% experienced sun burn to the extent of the blisters. The students mean scores received from frequency of taking precautions were found as 2.92±0.60. The girls (p <0.01), the 7 th grade students (p <0.01) and the ones with families of high income (p <0.01) had high frequency of having preventive measures which were found to be statistically significant. Yazıma adresi: Aynur UYSAL, Ege Üniversitesi Hemirelik Yüksekokulu Halk Salıı Hemirelii ABD Bornova, zmir Makalenin geli tarihi : ; kabul tarihi :

2 GR Her yıl tüm dünyada yaklaık 2-3 milyon arasında iyi huylu cilt kanserlerine ve in üzerinde de kötü huylu cilt kanserlerine rastlanmaktadır (1). Bazal hücreli karsinoma, skuamöz (yassı) hücreli karsinoma ve daha ciddi sonuçları olan melanoma olmak üzere cilt kanserinin üç yaygın tipi bulunmaktadır (1,2,3). Melanomaların yaklaık %65-90 ının nedeni ultraviyole ıınları (UV) olmaktadır ve ozon tabakasının incelmesiyle birlikte UV ıınlarının zararları artmaktadır (3,4,5). Melanoma erken dönemde saptandı- ında tedavi edilmesine ramen geç saptandıında vücudun dier bölümlerine yayılmaktadır ve tüm cilt kanseri ölümlerinin ¾ ünden fazlasını melanoma oluturmaktadır ( 1,3). Herkesin cilt kanserine yakalanma riski olmasına ramen açık tenli, çok sayıda büyük ben ve lekeleri olan, uzun süreli günee maruz kalan, çocukluk döneminde güne yanıı öyküsü olan kiilerin cilt kanserine yakalanma riski daha fazladır (3,6,7,8,9). Yapılan bir çok epidemiyolojik aratırmada, yirmi ya öncesi dönemde gerçekletirilen korunmaya yönelik davranıların cilt kanserinden korunmada pozitif yarar saladıı belirlenmitir (3,6,10). Bu bilinçlenmenin kazandırılmasında salık personeli önemli sorumluluklar üstlenmelidir. Dünya Salık Örgütü (DSÖ) nün salıı koruma ve gelitirme programları kapsamında anahtar rolde gördüü hemirelerin de bu alanda gerekli uygulamaları gerçekletirmesi büyük önem taımaktadır. Örnein, Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) nin Cilt Kanserini Önleme Ulusal Eitim Programında halk salıı hem- ireleri nin kanserin erken tanısı ve önlenmesinde aktif olarak çalıması konusunda planlamalar yer almaktadır (11,12). Ülkemizde cilt kanseri görülme sıklıı ile ilgili düzenli bir veri bulunmamakla beraber, TC Salık Bakanlıı Kanser kayıt merkezinin 1994 yılı raporuna göre cilt kanseri görülme oranı %5.8 olarak bildirilmitir (9,13). Son yıllarda cilt kanseri vakalarındaki artı bilimsel çevrede tartıılan bir konu olmutur. Özellikle ülkemizin batı kıyısında yer alan zmir de, bahar ve yaz ayları çocukların en fazla dıarıda vakit geçirip oyun oynadıkları ve günein dik olarak geldii en yakıcı olduu zamanlardır. Ozon tabakasının tahribi sonucunda güne ıınlarının zararlı etkisinin giderek arttıı da düünüldüünde çocukların güne ıınlarının zararlı etkilerinden korunmaya yönelik önlem almaları daha da önem kazanmaktadır. Nüfusunun %32.1 i 5-19 ya grubu çocuk ve adölesanlardan oluan ülkemizde (14) cilt kanserinin önlenmesine yönelik alınacak tedbirler, erikin dönemde cilt kanserinin görülme olasılıını azaltması açısından önemlidir. Bu kapsamda ya grubu ilköretim örencilerinin cilt kanseri açısından risklerini belirlemek ve UV ıınlarından korunmaya yönelik uygulamalarını deerlendirmek amacıyla bu çalıma planlanmıtır. Elde edilen veriler dorultusunda cilt kanserinden korunmaya yönelik okul salıı eitimini yürütmek aratırmanın dier bir amacıdır. GEREÇ VE YÖNTEM Tanımlayıcı bir alan aratırması olan bu çalıma zmir ili Bornova lçe Müdürlüü ne balı Malazgirt lköretim Okulu ve Batıçim lköretim Okulu nda 20 Nisan 20 Mayıs 2003 tarihleri arasında yürütülmütür. Bu okullarda örenim gören ya grubu 6., 7., 8. Sınıf örencileri (695 örenci) aratırmaya gönüllü olarak katılmıtır. Veri toplamada, ilgili literatür incelenerek aratırmacılar tarafından gelitirilen anket formu kullanılmıtır. Üç bölümden oluan anket formunun ilk bölümünde, örencilerin sosyodemografik özelliklerini saptamaya yönelik dokuz soru, ikinci bölümde örencilerin cilt kanserine yakalanma riskini belirlemeye yönelik sekiz soru ve son bölümde örencilerin UV ıınlarından koruyucu uygulama (KU) sıklıklarını belirlemeye yönelik sekiz soru olmak üzere toplam 25 soru yer almaktadır. Veriler SPSS (Statistical Package for Social Sciences) 10.0 paket programı ile deerlendirilmitir (15). Örencilerin sosyodemografik özellikleri, cilt kanserine yakalanma riskleri ve UV ıınlarından KU sıklıklarının sayı ve yüzde daılımları yapılmıtır. UV ıınlarından KU puan ortalamalarını belirlemede örencilerin her bir madde için verdikleri yanıtlar her zaman, çounlukla, arasıra, nadiren ve hiçbir zaman eklinde derecelendirilerek 1-5 puan arasında deerlendirilmitir. Bir örencinin aldıı puanın 5 e yaklaması koruyucu önlem aldıı, 1 e yaklaması koruyucu önlem almadıı eklinde yorumlanmıtır. Ayrıca örencilerin bazı sosyodemografik deikenleri ile KU puan ortalamaları arasında iliki aranmıtır. Aratırma öncesinde Ege Üniversitesi Hemirelik Yüksekokulu Etik Komitesi nin onayı, aratırmanın ve eitim programın yürütülmesi için zmir l Milli Eitim Müdürlü- ü nün izini alınmıtır. Aratırma hakkında ayrıntılı açıklama yapılarak aratırmaya katılma konusunda örencilerin ve ailelerinin sözel onayı alınmıtır. Veri toplamanın ardından örencilere cilt kanserinden korunmaya yönelik bir ders saatini içeren (40 dakika) eitim verilmitir. BULGULAR VE TARTIMA 1. Örencilere Yönelik Tanıtıcı Bilgiler Aratırma kapsamındaki örencilerin %36.7 si altıncı sınıf, %33.5 i yedinci sınıf, %29.8 i sekizinci sınıftır.ya ortalaması 13.29±1.11 olan örencilerin %46.8 i kız, %53.2 si erkektir. Örencilerin ailelerinin gelir durumu incelendiinde; yaklaık yarısının (%47.8) gelirinin giderinden az oldu- u, çok küçük bir bölümünün (%7.2) gelirinin giderinden fazla olduu saptanmıtır. Ege Tıp Dergisi 96

3 2. Örencilerin Cilt Kanserine likin Risk Faktörleri Örencilerin cilt kanserine yakalanma riskini arttıran faktörler açısından daılımı Grafik 1 de sunulmutur. Aratırma kapsamında açık renk saç (%35.7) ve renkli göze (%23.4) sahip örencilerin yüzdesi çok yüksek olamamakla birlikte, literatüre göre bu örencilerin dierlerine göre deri kanserine yakalanma riski kat daha fazladır (2,4,7). Dolayısıyla bu grup örenciler yüksek riskli grubu oluturmaktadır. Bununla birlikte, deri kanserine yakalanma oranı koyu tenli insanlarda daha düük olmasına ramen, bu grup bireyler de, ultraviyole (UV) ıınlarının özellikle göz ve baııklık sistemi üzerindeki zararlı etkilerine karı hassastırlar. Bu gün dünyada onaltı milyon insan katarakt nedeni ile kör olmaktadır ve DSÖ nün aratırmalarına göre bu insanların %20 si UV ıınlarına maruz kaldıkları için kör olmulardır. Bu açıdan sadece açık tenli kiilerin deil tüm insanların günein zararlı ıınlarından korunması önemlidir (4,7). Vücutlarında çok sayıda beni bulunan (%22,5), doum lekesi bulunan (%15.5) ve riskli saatlerde ( ) dıarıda kalma süreleri bir saatten fazla olan örenciler (%80.8) için de risk dierlerine göre daha fazladır. Güne ıınlarının, cilt kanserinin en tehlikeli tipi olan melanoma neden olduu biyolojik ve epidemiyolojik olarak kanıtlanmıtır (2,3). Amerika Birleik Devletleri (ABD) ndeki uzmanlara göre, çocukluunda bir defa da olsa su toplayan güne yanıı öyküsü bulunan bireylerin cilt kanseri riski artmaktadır (4). Aratırma kapsamındaki örencilerin yaklaık 1/5 inin güne yanıına balı su toplama öyküsünün bulunmasının cilt kanseri açısından risklerini arttırabileceini akla getirmektedir , ,7 Açık renk saç 23,40 22,5 Renkli göz Vücutta ben 15,5 Doum lekesi Bir saat.uzun dı.kalma 18,5 Su toplama öyküsü 1,2 Ailede cilt kanseri öyküsü Grafik 1.Örencilerin Cilt Kanserine Yakalanma Riskini Arttıran Faktörler Örencilerin %1.2 gibi düük bir oranda da olsa ailelerinde cilt kanseri öyküsü bulunduu, bu kiilerin yakınlık dereceleri incelendiinde de, büyük bir çounluunun (%71.4) hala, amca, dayı gibi birinci derece akrabalar olduu saptanmıtır.literatüre göre, ailelerinde birinci derece akrabalarında cilt kanseri bulunan bireylerin, bu tip kansere yakalanma riski dierlerine göre sekiz kat artmaktadır (3,16). Bu nedenle ailelerinde cilt kanseri bulunduunu ifade eden az sayıdaki örencin, taıdıkları bu risk açısından deerlendirilmeleri ve bilgilendirilmeleri, üzerinde durulması geren bir dier konu olarak dikkati çekmektedir. 3. Örencilerin UV Iınlarına Karı Koruyucu Uygulamaları Bu bölümde örencilerin UV ıınları açısından riskli saatlerde ( ) koruyucu uygulamalarına ilikin veriler yer almaktadır. Örencilerin, UV ıınları açısından riskli saatlerde KU nı yansıtan yanıtları incelendiinde, örencilerin %25 inin dıarı çıkarken geni kenarlı apka takmadıkları, yaklaık yarısının (%44.6) koruyucu gözlük takmadıkları görülmektedir (Tablo 1). Oysa apka ve güne gözlüü kullanımı, hem günein göz çevresindeki ciltte oluturacaı zararları, hem de gözdeki katarakt oluumu riskini azaltması nedeniyle oldukça önemli koruyucu önlemler olarak literatürde belirtilmektedir (3,5). Ayrıca örencilerin yarısından fazlasının da dıarıda bulunduu zamanlarda ya da denizde/plajda en az 15 faktörlü koruyucu krem kullanmadıı saptanmıtır (Tablo 1). Cokkinides ve arkadaları (2001) tarafından ABD nde yapılan, aratırma grubunun %84.0 ını ya arası çocukların oluturduu aratırmanın sonuçlarına göre de, çocukların sadece %10.2 sinin yaz mevsiminde rutin olarak günde 2-3 kez güne koruyucu kullandıı bunun dıında 1/3 ünün ise koruyucu krem kullanmadıı saptanmıtır (10). Cilt 43, Sayı 2, Mayıs Austos,

4 Tablo 1: Örencilerin UV Iınlarından Korunmaya Yönelik Uygulamalar Uygulamaları Her zaman Çounlukla Arasıra Nadiren Hiçbir zaman Öle saatlerinde( ) % % % % % Dıarıya çıkmamaya dikkat ederim Dıarıya çıkarken geni kenarlı apka takarım Günein zararlı ıınlarını geçirmeyen güne gözlüü takarım Dıarıda bulunduum zamanlarda en az 15 faktörlü koruyucu krem sürerim Denize girerken ya da plajda her yarım saatte bir 15 faktörlü koruyucu krem sürerim Denize girmem Plajda günelenmem Günde en az 8-10 bardak su içerim Örencilerin KU puan ortalaması 5 üzerinden 2.92±0.60 olarak saptanmıtır. Koruyucu önlemlere ilikin ifadelere verilen yanıtlar bu uygulamaların yeterince gerçekletirilmediini gösterirken, KU puan ortalamasının 3 puana yaklaması da bu uygulamaların arasıra yapıldıını desteklemektedir. Cokkinides ve arkadalarının aratırma sonuçlarına göre de, çocukların güne ıınlarında korunmaya yönelik uygulamaları içinde en yüksek oranda gözlük takma davranıının olduu bunun yanısıra apka takma ve koruyucu giysiler giyme gibi uygulamaların daha düük oranda gerçekletirildii belirlenmitir (10). Bu bulgular, batı toplumlarında ailelerin eitimli olmalarının ve okullarda yürütülen salık eitimi programlarının bir sonucu olarak, çocukların güneten korunma davranıları konusunda gelimekte olan ülkelere göre daha fazla bilinçlendiini iaret etmektedir. 4. Örencilerin KU Puan Ortalamaları ile Bazı Demografik Özelliklerinin likisi Örencilerin KU puan ortalamalarının cinsiyetlerine göre daılımında, kız örencilerin puan ortalaması 3.00±0.62, erkek örencilerin puan ortalaması 2.85±0.58 olarak belirlenmitir. ki grup arasında yapılan analizde istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmutur (t:3.36, p<0.01). Kız örencilerin KU puan ortalamalarının daha yüksek olduu dikkati çekmektedir. Cokkinidies ve arkadalarının çalımasında da kızların erkeklere göre güneten korunma uygulamalarını daha pratik ve gerçekletirilebilir buldukları saptanmıtır (10). Bu sonuç aratırma bulgusuyla paralellik göstermektedir. Literatüre göre erkeklerde bazal hücreli ve skuamoz hücreli karsinoma riski kadınlara göre 2 kat daha fazla olmaktadır (12,17). Bu durum erkeklerin günete kalma sürelerinin daha uzun olması ve koruyucu önlemleri daha az tercih etmeleri ile açıklanabilir. Örencilerin KU puan ortalamalarının örenim gördükleri sınıflara göre daılımı incelendiinde, altıncı sınıfta örenim görenlerin puan ortalaması 2.90±0.61, yedinci sınıfta örenim görenlerin 3.05±0.64 ve sekizinci sınıfta örenim görenlerin 2.81±0.53 olarak belirlenmitir. Yapılan istatistiksel analizde gruplar arasında anlamlı fark saptanmıtır (F:8.847, p<0.01). leri analiz amacıyla yapılan Scheffe testi sonucunda; bu farkın, puan ortalaması en yüksek grup olan yedinci sınıf örencilerinden kaynaklandıı belirlenmitir (p<0.01). Sekizinci sınıf örencilerin puan ortalamalarının en düük grup olarak belirlenmesi, bu ya grubun adölesan döneme daha yakın olması nedeniyle tepkisel ve uyumsuz davranılar içinde olabileceklerini akla getirmektedir. Örencilerin KU puan ortalamalarının ailelerinin gelir durumuna göre daılımında en yüksek puan ortalaması (X=3.12±0.60) geliri giderine göre daha yüksek olan ailelerde yaayan örencilerde saptanmıtır. Gruplar arasında yapılan varyans analizinde α=0.01 düzeyinde anlamlı fark belirlenmitir (F:9.753, p<0.01). Yapılan ileri analiz sonucunda bu farkın üçüncü gruptan, bir baka deyile, puanı en yüksek gruptan kaynaklandıı dorulanmıtır (p<0.01). Örencilerin ailelerinin gelir durumu arttıkça puan ortalamalarının da arttıı dikkati çekmektedir. Bu sonuç, ailelerin ekonomik durumunun koruyucu önlemlerin maliyetini kar- ılamada belirleyici olduunu düündürmütür. Riskli saatlerde dıarıda kalma sürelerini bir saatten az olarak ifade eden örencilerin KU puan ortalamalarının 3.08±0.65 olduu ve örencilerin dıarıda kalma süreleri arttıkça KU puan ortalamalarının dütüü belirlenmitir.grupların puan ortalamaları arasında yapılan analizde istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmutur (F: p<0.01).leri analizde (Scheffe) bu farkın riskli saatlerde Bir saatten daha az bir süre dıarıda kaldıını ifade eden örenci grubundan kaynaklandıı belirlenmitir (p<0.01). Bu sonuç, KU puan ortalamaları yüksek olan örencilerin, güne ıınlarından korunma konusundaki duyarlılıklarını yansıtması ve bu dorultuda günün riskli saatlerinde çok kısa bir süre dıarıda kalmaya özen göstermeleri açısından önemli bulunmutur. SONUÇ VE ÖNERLER Bu aratırma sonucunda, cilt kanserine yakalanma riskini arttıran faktörler içinde öncelikli olarak yer alan fiziksel özelliklerin bu grup örenciler açısından çok riskli olmadıı belirlenmitir. Ancak, güne ıınlarından korunmaya yönelik uygulamalarının oldukça yetersiz olması nedeniyle cilt kanseri riski taıdıkları saptanmıtır. Ayrıca örencilerin koruyucu önlem alma sıklık puan ortalamaları üzerinde cinsiyetlerinin, örenim gördükleri sınıflarının, ailelerinin gelir durumlarının, bahar ve yaz aylarında dıarıda kalma sürelerinin etkili olduu belirlenmitir. Bu demografik veri- Ege Tıp Dergisi 98

5 ler örencilere yönelik eitim çalımalarında yol gösterici olabilir. Çocuklar zamanlarının büyük bir bölümünü ev dıında, okulda ve dier aktiviteleri (oyun, spor vs..) gerçekletirmek üzere açık alanlarda geçirirler. Bu nedenle özellikle okul çaı çocuklarının ve adölesan dönemdeki bireylerin güne ıınlarından korunma konusunda bilinçlendirilmesi önemlidir. Ülkemiz koullarında okul çaı çocuklarında güne ıınlarından korunma davranılarının gelitirilmesine yönelik öneriler u ekilde özetlenebilir; Toplumda bireylerin bebeklik döneminden itibaren UV ıınlarından korunması ve korunma davranıının kazandırılması için ailelerin bu konuda salık eitimi ile bilinçlendirilmesi, Okullarda okul salıı ekibi (hekim, hemire, psikolog vb) oluturularak cilt kanseri önleme salık eitim programlarının gelitirilmesi ve uygulanması, Ülkemizde birinci basamak salık hizmetleri kapsamında son yıllarda uygulanmaya balanan adölesan polikliniklerinde bu ya grubu bireylerin cilt kanseri riskleri açısından izlenmesi ve gerekli danımanlık hizmetlerinin verilmesi, Toplumun güzellik, çekicilik, bronzlama, salıklı olma kavramlarına ilikin tutum ve davranılarının deerlendirilerek, bu verilerin ııında cilt kanseri riskini azaltmaya yönelik toplum politikalarının oluturulması, Ekonomik yetersizlikler nedeniyle güne koruyucu krem, koruyucu güne gözlüü gibi uygulamaları yapamayan örenciler ve toplumdaki dier tüm bireyler için bu tür koruyucu ürünlerin sosyal güvenlik sistemi kapsamında alınabilmesinin salanması. Tüm bu önlemler gerçekletirilebilirse; ilerleyen yalarda ortaya çıkabilecek cilt kanseri riskini azaltabilecek uygun tutum ve davranıların çocukluk döneminde kazandırılabilir. KAYNAKLAR 1. Helfand M, Mahon S, Eden K, Frame P (2001) Screening for Skin Cancer, American Journal of Preventive Medicine, volume:20 (3S), Elsevier Science Inc., p: Armstrong B, Kricker A (2001). The Epidemiology of UV Induced Skin Cancer. Journal of Photochemistry and Photobiology B:Biology 63, Elsevier Science B.V, p Glanz K, Saraiya M, Wechsler H (2002). Guidelines for School Programs To Prevent Skin Cancer. Morbidity&Mortality Weekly Report, Vol:51, Issue:16, p (Eriim tarihi: Haziran 2003) 4. Deri Kanseri. JAMA Türkiye-Hasta Sayfası Austos 2002, (Eriim tarihi:temmuz 2003) 5. Preventing Skin Cancer: Sun Protection Options. (Eriim tarihi: Eylül 2003) 6. Davis K.J, Cokkinides V.E, O Connell M.C, Wingo P.A, Weinstock M.A (2002). Summer Sunburn and Sun Exposure Among Us Youths Ages 11 To 18: National Prevalence and Associated Factors. Pediatrics, Vol:110, Issue:1, p Dulon M, Weichenthal M, Blettner M. & et al (2002). Sun Exposure and Number of Nevi in 5- to 6-Yera Old European Children. Journal Of Clinical Epidemiology 55, Elsevier Science Inc, p Küresel Iınların UV Göstergesi Katarakt ve Deri Kanseri Risklerini Azaltmak çin Hazırlanan Eitim Materyali. (Eriim tarihi: Haziran 2003) 9. Özet A, Türkiye de ve Dünya da Kanser Epidemiyolojisi, (Eriim tarihi: Eylül 2003) 10. Cokkinides V.E, Davis K.J, Weinstock M.A & et al (2001). Sun Exposure and Sun Protection Behaviors and Attitudes Among U.S Youth, 11 to 18 Years of Age. Preventive Medicine 33, p National Skin Cancer Prevention Education Program (1997) AT-A-GLANCE Internet version, (Eriim tarihi: Eylül 2003) 12. Saraiye M, Glanz K, Briss P et al (2003) Preventing Skin Cancer Findings of The Task Force on Community Preventive Services on Reducing Exposure to Ultraviolet Light, Recommendations and Reports, Vol:52 No:RR-15, October, Kutluk T, Kars A (1994) Kanser Konusunda Genel Bilgiler, T.C Salık Bakanlıı Kanser Sava Daire Bakanlıı Türk Kanser Aratırma ve Sava Kurumu Yayını, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etüdleri Enstitüsü (1999), Türkiye Nüfus ve Salık Aratırması 1998, Ankara 15. Özdamar K (2001), SPSS ile Biyoistatistik, 4. Baskı, Kaan Kitabevi, Eskiehir. 16. Tripp M.K, Herrmann N.B, Parcel G.S (2000). Sun Protection is Fun! A Skin Cancer Prevention Program for Preschools. The Journal of School Health, vol:70,no:10,p Geller A.C, Cantor M.A, Miller D.R & et al (2002).The Enviromental Protection Agency s National SunWise School Program: Sun Protection Education in Schools ( ). Journal of The American Academy of Dermatology, Vol:46, Issue:5, May 2002, p Cilt 43, Sayı 2, Mayıs Austos,