Ekzema Atopikum; Epidemiyolojik Çalıma

Transkript

1 A. ebnem ÖZKAN ve Ark. EKZEMA ATOPKUM; EPDEMYOLOJK ÇALIMA Ekzema Atopikum; Epidemiyolojik Çalıma ECZEMA ATOPICUM; AN EPIDEMIOLOGICAL STUDY A. ebnem ÖZKAN*, Gül ERGÖR**, M. Cüneyt SOYAL***, Emel FETL****, Ergün KUKU*****, Sedef ERENC*****, Hatice KURT*****, Sümeyye Çoruh AZMAN*****, Roula DOUGHANGI***** * Prof.Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji AD, ** Doç.Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Salıı AD, *** Yrd.Doç.Dr. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji AD, **** Doç.Dr. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji AD, **** * Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji AD, ******Aktif Eitim Dönem III örencileri, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, ZMR Özet Amaç: Ekzema atopikum kronik seyirli, kaıntılı, farklı klinik ekillerde belirlenebilen enflamatuar bir dermatozdur. Ülkemizde ekzema atopikum ile ilgili yeterli epidemiyolojik veriler henüz bulunmamaktadır. Bu çalımada amaç bölgemizdeki ekzema atopikum prevalansını saptamaktır. Çalımanın Yapıldıı Yer: Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji ve Halk Salıı Anabilim Dalları tarafından planlanmı ve zmir ili dokuz merkez ilçeye balı rastgele seçilen ilköretim okullarında fakültemiz aktif sistem Dönem III örencileri tarafından yürütülmütür. Materyel ve Metod: Çalımamız bölgemizde ekzema atopikum prevalansını belirlemeye yönelik kesitsel bir anket çalımasıdır. zmir ilinin dokuz merkez ilçesinden rastgele seçilen ilköretim okulları ikinci sınıf örencilerin (8-9 ya) ailelerine ekzema atopikum özelliklerini sorgulayan bir anket uygulanmıtır. Sonuçlar ki-kare testi kullanılarak istatiksel olarak deerlendirilmitir. Bulgular: Çalımaya katılan 504 çocuktan 68 inde (%14.3) yaamın ayı arasında ekzema atopikum bulguları tanımlanmıtır. Sonuç: Ekzema atopikum prevalans çalımalarına ilk basamak nitelii taıyan anket çalımalarının yurdumuzda genelletirilmesi, bu konuda veri bulunmayan ülkemizde, prevalans deerinin belirlenebilmesine olanak salayacaktır. Anahtar Kelimeler: Ekzema atopikum, prevalans T Klin Dermatoloji 2003, 13:80-85 Summary Background and Design: Eczema Atopicum is a chronic, pruritic inflammatory dermatosis with variable clinical manifestations. There is not yet, sufficient epidemiological data about eczema atopicum in our country. The aim of this study was to determine the prevalence of eczema atopicum in our region. Place of the Study: The study which has designed by Dermatology and Public Health departments of Dokuz Eylül University was administered by term III students of active education of Dokuz Eylül University in schools that were selected randomly in nine different regions of izmir. Materials and Method: The present study is a sectional questionnaire which was designed to evaluate the prevelance of eczema atopicum in our region. A questionnaire about characteristics of eczema atopicum was performed to parents of 8-9 year old students at term II in schools that were selected randomly from nine differet regions in zmir. Chi-square test was performed to evaluate the results statistically. Results: It was determined that sixty-eight children (14.3%) had eczema atopicum symptoms at the first 0-11 th months of their life. Conclusion: In different parts of Turkey, performing of questionnaires which is accepted as first-line researching methods to determine the prevalance of eczema atopicum may provide the possibility of having the information of the prevelance of eczema atopicum in our country, the ratio of it which is not known, yet. Key Words: Eczema atopicum, prevalance T Klin J Dermatol 2003, 13:80-85 Ekzema atopikum (EA) kronik seyirli, kaıntılı, ataklarla seyreden, çounlukla çocukluk çaında ortaya çıkan, serum IgE seviyesinde yükseklik, aile öyküsü, allerjik rinit ve astımla birliktelik gösterebilen, farklı klinik ekillerde belirlenebilen enflamatuar bir dermatozdur (1). 80 EA nın epidemiyolojik özelliklerini saptamaya yönelik çok sayıda çalıma mevcuttur. Ancak tanı kriterlerinin çok iyi standardize edilememesi, çalımalar sırasındaki tanımlama güçlükleri, uygulanan yöntemlerdeki farklılıklar nedeni ile çok farklı sayısal deerlerle karılaılabilmektedir (2-5). Tüm T Klin Dermatoloji 2003, 13

2 EKZEMA ATOPKUM; EPDEMYOLOJK ÇALIMA bu deiik sonuçlara karın, bütün çalımalardan çıkartılabilecek ortak nokta, dünya çapında EA sıklıının günden güne artı gösterdiidir (6). Ülkemizde EA ile ilgili yeterli epidemiyolojik veriler henüz bulunmamaktadır. Bu amaçla bölgemizde ilkokul çocukları (8-9 ya) arasında EA prevalansını belirlemeye yönelik kesitsel bir anket çalıması yapılmıtır. Gereç ve Yöntem Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı ve Halk Salıı Anabilim Dalı nca proglamlanan çalımada zmir ilinin dokuz merkez ilçesinden rastgele seçilen ilköretim okulları ikinci sınıf örencilerine (8-9 ya) EA özelliklerini sorgulayan bir anket çalıması uygulanmıtır (Tablo 1). Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi aktif eitim dönem III örencileri tarafından yürütülen çalımada, seçilen okulların uygun sınıflarında anket formları daıtılarak veliler tarafından doldurulduktan sonra, bir hafta içinde 504 anket formu toplanmıtır. Hazırlanan anket formu ile katılan çocukların allerji öyküleri, yaamın ayı ve 1 ya sonrası görülen allerjik deri bulguları ile bunların balangıç zamanı ve özellikleri, aile öyküleri, allerjenlerle temasları sorgulanmıtır. Sorular kikare testi kullanılarak istatistiksel olarak deerlendirilmitir. Bulgular ve Sonuçlar Cinsiyet ve ya daılımında 8 ya grubu 400 kii (%79.4), 9 ya grubu 104 kii (%20.6) saptanmıtır. Erkeklerin sayısı 262 (%52.1), kızların sayısı 242 (%47.9) olarak bulunmutur. Aratırma grubunda 0-11 ay arasında deride kızarıklık, kabarıklık veya pullanmalar ile birlikte kaıntı eklinde tanımlanan allerjik deri bulgusu olan 68 (%14.3), olmayan 407 (%85.7) çocuk belirlenmitir ay ya dönemindeki bulgular Tablo 2 de gösterilmektedir. Bu dönemde deri lezyonlarının yiyeceklerle ilikisi olduu 19 (%40.4) çocukta belirtilirken, 28 (%59.4) çocukta yiyeceklerle ilikisi olmadıı belirtilmitir. Bu allerjik deri bulguları nedeniyle 22 çocuun (%46.8) saaltım gördüü saptanmıtır. Anne sütü alma ile 0-11 ay arasında allerjik A. ebnem ÖZKAN ve Ark. deri bulgularının geliimi incelendiinde; anne sütü ile beslenen olguların %13.2 sinde, anne sütü almayan olguların ise %19.7 sinde 0-11 ay arasında EA bulguları gelitii belirlenmi olmakla beraber aradaki ilikinin istatiksel olarak anlamsız olduu saptanmıtır. Ek gıdalara balama zamanı, ailede tanı konmu allerjik sayrılık, yiyeceklerle artı ile istatiksel olarak anlamsız, aile bireylerinde benzer deri bulguları bulunması ile 0-11 ay arası deri bulgularının geliimi arasında ise istatiksel olarak anlamlı bir beraberlik olduu izlenmitir (p:0.000). Bir yaından sonraki dönemlerde çocuun vücudunda tekrarlayan nitelikte, kaıntı, kızarıklık, ilik, döküntü, pullanma, sulanma ve sızıntı eklindeki allerjik deri bulgularının varlıı soruldu- unda 113 (%22.4) çocukta bu bulgulardan bir veya birkaç tanesinin bulunduu belirlenmitir. Bir ya üzerindeki çocuklarla ilgili bulgular tablo 3 de görülmektedir. 44 (%47.3) çocuk bulguların yiyeceklerle ilikisi olduunu ve bu yakınmaları nedeniyle olguların %43 ünün saaltım gördüü ifade edilmitir. Yiyeceklerle iliki, evde yün halı bulunması, ailenin kıın ısınma modeli, tüylü hayvan besleme ile istatiksel olarak anlamsız, aile bireylerinde benzer deri bulgularının bulunması, ailede tanı konmu allerjik sayrılık ve makat kaıntısı, kurtçuk anamnezi ile 1 ya üzeri dönemde allerjik deri bulgularının geliimi arasında istatiksel olarak anlamlı birliktelik olduu belirlenmitir (p: 0.000, p:0.019, p:0.000). Tartıma Ekzema atopikum sıklıı ile ilgili günümüze kadar yapılan çalımalarda deiik ülkelerden, farklı yöntemler kullanılarak %1.7-%23 arasında deien sonuçlar elde edilmitir (5). Danimarka, Almanya, sveç te ortak yürütülen, 7 yaındaki 3000 çocuu içeren bir çalımada EA sıklıı %15.6 olarak bulunmutur (2). sveç te yapılan bir baka çalımada ise okul çaı çocuklarında EA prevalansı 1979 da %7 iken 1991 de %18 olarak bulunmutur. skoçya da 8-13 ya arasında EA sıklıı 1963 te %5.3 iken 1989 da %12 olarak bulunmutur. Finlandiya da ise okul çaı çocuklarında EA prevalansı 1986 da %1.7 iken 1992 de T Klin J Dermatol 2003, 13 81

3 A. ebnem ÖZKAN ve Ark. EKZEMA ATOPKUM; EPDEMYOLOJK ÇALIMA Tablo 1. Çalımada kullanılan anket formu DOKUZ EYLÜL ÜNVERSTES TIP FAKÜLTES DERMATOLOJ VE HALK SALII ANABLM DALI Bu anket Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı ve Halk Salıı Anabilim Dalı tarafından hazırlanan, çocuklarda sık görülen allerjik deri hastalıklarının belirlenmesine yönelik bir ankettir. Tüm soruları dikkatle ve eksiksiz cevaplamanız çocuunuzu daha iyi deerlendirmemizi ve gerekli tıbbi destein verilebilmesini salayacaktır. Yardımlarınız için teekkür eder ve salıklı günler dileriz. Adı Soyadı: Ya : Cins : E K Doum yeri: Okul: Sınıf :. Semt :. Adres ve Tel:.... Sırası ile yaadıı yerler ve yılları: Formu dolduran kii: Anne Baba Dier Yakınlık derecesi:.. Çocuunuzda; 1. Astım var mı? Evet Hayır 2. Tekrarlayıcı biçimde soluk alıp vermede güçlük, solukta ıslık sesi veya hırıltılı solunum olur mu? Evet Hayır 3. Allerjik nezle var mı? Evet Hayır 4. Sık tekrarlayan burun tıkanıklıı, burun akıntısı, kaınntı veya aksırık olur mu? Evet Hayır 5. Genizden akıntı,sık tekrarlayan baarısı olur mu? Evet Hayır 6. Gözlerinden sık tekrarlayankaıntı, sulanma, kızarıklık, ilik olur mu? Evet Hayır 7. Anne sütü aldı mı? Evet Hayır 8. Ek gıdaya ne zaman baladı? 0-2 ay 3-6 ay 7-12 ay 9. Çocuunuzda 0-1 ya arasında deride kızarıklıklar, kabarıklıklar veya pullanmalar ile birlikte kaınntı oldu mu? Evet Hayır Cevabınız Evet ise Soruları cevaplayınız, hayır ise 14. Soruya geçiniz. 10. Aaıdaki bölgelerden hangisinde/ hangilerinde oldu? Yüzde, yanaklarda, boyunda Evet Hayır El bilei veya ayak bileinde Evet Hayır Dirsek veya diz kapaklarında Evet Hayır Ellerde, kollarda veya bacaklarda Evet Hayır Tüm vücutta Evet Hayır 11. Kızarıklıklar ne zaman baladı? 0-2 ay 3-6 ay 7-12 ay 12. Yiyeceklerle ilikisi var mıydı? Evet Hayır 13. Bu nedenle tedavi gördü mü? Evet Hayır 14. Bir yaından sonraki dönemlerde çocuunuzun vücudunda tekrarlayan nitelikte aaıdaki belirtilerden hangileri oldu? Kaıntı Evet Hayır Kızarıklıklar Evet Hayır ilik Evet Hayır Döküntü Evet Hayır Pullanma Evet Hayır Sulanma ve sızıntı Evet Hayır 15. Cevabınız Evet ise aaıdaki bölgelerden hangisinde veya hangilerinde oldu? Yüz ve boyun Evet Hayır El ve ayak bileklerinde Evet Hayır Diz kapakları veya dirseklerinde Evet Hayır Ellerde, kollarda, bacaklarda Evet Hayır Tüm vücutta Evet Hayır 82 T Klin Dermatoloji 2003, 13

4 EKZEMA ATOPKUM; EPDEMYOLOJK ÇALIMA A. ebnem ÖZKAN ve Ark. 16. Kaç yaından beri bu bulguları gösteriyor? 1 ya 2-4 ya 5-7 ya 7 yaından sonnra 17. Yiyeceklerle ilikisi var mıydı? Evet Hayır 18. Yılda kaç kez oluyor? 1-2 kez 3-5 kez 6 dan fazla 19. Hangi mevsimlerde oluyor? lkbahar Yaz Sonbahar Kı 20. Bu nedenle tedavi gördü mü? Evet Hayır 21. Aile bireylerinde yukarıda sayılan deri bulgularını gösteren kimse var mıdır? Evet Hayır (Kimler? :....) 22. Aile bireylerinde doktor tarafından tanı konmu allerjik hastalıı olan var mı? Evet Hayır (Kimler? :...) 23. Çocuunuzun kakasında kurtçuk gördünüz mü, makatında kaıntı var mı? Evet Hayır 24. Varsa bu nedenle tedavi gördü mü? Evet Hayır 25. Kıın ne ile ısınıyorsunuz? Kalorifer Borulu soba Borusuz soba Dier. 26. Evinizde yün halı var mı? Evet Hayır 27. Evde tüylü hayvan besliyor musunuz? (Ku, köpek vb ) Evet Hayır 28. Annenin Yaı:. Eitimi: Meslei: Babanın Yaı:. Eitimi: Meslei: Çocuunuzun doktor tarafından tanısı konmu bir deri hastalıı var mı? Evet Hayır (Nedir?:.) %9.7 olarak saptanmıtır (3). Kuzey Norveç bölgesinde okul çaı çocuklarında EA prevalansı %23 ile daha yüksek seviyede bulunmutur (2). Japonya da yapılan çalımalarda ise infantlarda %30-36 ve okul çaı çocuklarında %20-30 olmak üzere en yüksek deerler bulunmutur (4). En son 1999 da yapılan 56 ülkeyi kapsayan dünya çapındaki bir çalımada 6-7 ya arası yakla- ık 257 bin çocuu içeren grupta EA sıklıı %2 (ran) ile %16 (sveç, Japonya) arasında bulunurken, ya arasındaki 458 bin çocukta EA sıklıı %1 (Arnavutluk) ile %17 (Nijerya) arasında bulunmutur. Yüksek prevalans Avusturalya ve Kuzey Avrupa ülkelerinde bulunurken, düük prevalans deerlerine Güney Avrupa ve Asya ülkelerinde rastlanmaktadır (7). Ülkemizde ise EA ile ilgili yeterli epidemiyolojik veriler henüz bulunmamaktadır. Bölgemizde ilkokul çocukları (8-9 ya) arasında EA sıklıı %14.3 bulunmutur. EA prevalansı konusunda yapılan önceki çalımalar genelde anket kullanılarak yapılmı ve EA tanısı klinik muayene sonucu konulmamıtır (2). Bu anketler çocuun ve ailenin semptomları ve sayrılık belirtilerini hatırlaması temeline dayanılarak yapılmılardır. Bu nedenle oldukça hafif bir atopik ekzema aile tarafından unutulabilmekte veya atopik ekzema olmayan bazı döküler aile tarafından yanlılıkla bu ekilde tanımlanabilmektedir. ncelenen populasyonlardaki ya daılımları arasındaki farklılıklar, farklı çalımalardaki prevalans oranları arasında kıyaslama yapmayı zorlatırmaktadır (1-4). Larsen ve ark. aynı soruları içeren anket çalımalarını, aynı zamanda atopik hastalardan oluan kontrol gruplarına da yaparak güvenilirliini ortaya koymutur (2). Laughter ve arkadaları ise yaptıkları çalımada Larsen tarafından oluturulmu soru sistemine yeni sorular eklemi ve bazı sorulara alt balıklar koymulardır. Anket temelli çalımaların yukarıda belirtilen o- lumsuzluklarına ramen, EA prevalansının belirenmesi ve dermatozun sosyodemografik özelliklerinin, morbiditesinin ve olası etyolojik faktörlerin belirlenmesinde oldukça deerli veriler salayan yöntemler olduuna inanılmaktadır (6). Bizim çalımamızda da hazırlanan anketin içeriinde T Klin J Dermatol 2003, 13 83

5 A. ebnem ÖZKAN ve Ark. EKZEMA ATOPKUM; EPDEMYOLOJK ÇALIMA Tablo ay arasındaki çocuklarla ilikili bulgular Larsen ve Laughter tarafından önerilmi sorular da bulunmaktadır. Son yıllardaki gözlemler EA prevaslansının arttıını göstermektedir. Nedeni tam olarak açıklanamamakla birlikte, çevre kirliliine yol açan maddeler, bata ev tozu akarları olmak üzere ev içi allerjenler, anne sütü ile beslenmede azalma, hijyen artlarının artması ile daha sık yıkanma ve sabunlanma sonucu deri kuruluunun artması ve sayrılı- ın bu yolla agreve olması EA sıklıının artmasının altındaki nedenler olarak gösterilmitir (1,3,7,8). Almanya nın birlemesini takiben, aynı genetik özellikleri taıyan iki toplum olan Batı Almanya halkı ile Dou Almanya halkı üzerinde yapılan e zamanlı EA prevalans taramasında çevresel faktörlerin etkileri aratırıldıında, EA prevalansı açısından Dou Almanya da sıklıın daha fazla olduu ama prick testlerde bu toplumda allerjik duyarlanmanın, batı toplumuna göre oldukça az olduu belirlenmi ve Dou Almanya daki EA nın yaygın olarak intrensek, batı Almanya da ise ekstrensek tip olduu sonucuna varılmıtır (9). 84 Sayı % Lokalizasyon Yüz, yanak, boyun El ve ayak bilei Diz, diz kapaı El, kol, bacak Tüm vücut Anne sütü alımı Alan Almayan Ek gıdaya balama zamanı a. ay ay ay Aile öyküsü Var Yok Anne sütü alımının uzatılması veya laktasyon süresince annenin diyetinde yapılan sınırlamaların ekzema geliimini azaltabileceine ilikin sınırlı sayıda çalıma mevcuttur (10). Yaptıımız çalımada anne sütü ile beslenmenin 0-11 ay arası EA prevalans deerini azaltmadıı saptanmıtır. Sayrılıın etyopatogenezinde genetik yatkınlı- ın yer aldıına ilikin dikkat çekici ilk bulgu tek yumurta ikizlerinde, normal populasyondan daha sık görülmesi olup, hastaların aile öykülerinde atopik yatkınlık olması ile bu düünce aırlık kazanmıtır (11). Ailede atopi öyküsü olguların %50-70 inde alınabilmektedir (12). Bu anket çalımasında deri bulgularının geliimi ile aile bireylerinde benzer deri bulgularının bulunması arasında 0-11 ay ve 1 ya üzerindeki dönemde istatiksel olarak anlamlı birliktelik olduu belirlenmitir. EA kliniindeki ve tanı ölçütlerindeki deikenlikler, belirlenen prevalans deerlerindeki Tablo 3. 1 yaın üzerindeki çocuklarla ilgili bulgular Sayı % 1 yaın üzerinde tekrarlayıcı bulgu Kaıntı Kızarıklık ilik Döküntü Pullanma Sulanma, sızıntı Lokalizasyon Yüz, boyun El ve ayak bilei Diz kapaı, dirsekler Eller, kollar, bacaklar Tüm vücut Kaç yaından beri 1 ya ya ya yaından sonra Yılda atak sayısı 1-2 kez kez dan fazla Mevsimsel iliki lkbahar Yaz Sonbahar Kı Tüm yıl Ailede benzer bulgu Var Yok T Klin Dermatoloji 2003, 13

6 EKZEMA ATOPKUM; EPDEMYOLOJK ÇALIMA Tablo yılında tanımlanan ngiliz Ekzema atopikum çalıma grubu tanı ölçütleri (5) Temel ölçüt * Aile tarafından tanımlanabilen kaıntılı bir dermatozun varlıı Dier ölçütler: 1. Bu dermatozun, 10 yaından küçük çocuklarda yanakları da tutması ve tüm olgularda fleksural tutulum öyküsünün bulunması 2. Kiisel Asthma veya Allerjik rinit öyküsü (4 yaından küçük çocuklarda birinci derece akrabalarında atopik sayrılık anamnezi bulunması) 3. Yaygın deri kuruluu anamnezi 4. Fleksural ekzema izlenmesi(4 yaından küçük çocuklarda yanaklar, alın ve ekstremitelerin dı kesimlerinde gözlenmesi) 5. Dermatozun 2 yaından önce balamasıdır (4 yaından küçük çocuklarda geçerli bir ölçüt deildir) Temel ölçütün yanı sıra dier ölçütlerden 3 ya da daha fazlasının bulunması EA tanısını koydurmaktadır. farklılıklardan sorumlu tutulmaktadır yılında ngiliz EA tanı kriterleri çalıma grubu özgünlüü %69, duyarlılıı ise %96 olan yeni bir tanı ölçüt kümesi tanımlamılardır (Tablo 4). Hazırladıımız anket formu bu tanı kriterlerini de içermektedir. Bu tanı kriterlerinin uygulanabilirliinin aratırıldıı ran da yapılan bir çalımada, EA tanısı koyulmasında klinik deerlendirmeler esnasında bu kriterlerin yüksek oranda özgünlük gösterdii belirlenmi ama geni tabanlı epidemiyolojik çalımalar ve günlük kullanımda, en azından ran toplumu için, yeterli duyarlılık gösteremedii belirlenmitir (5). A. ebnem ÖZKAN ve Ark. EA kronik seyirli, ataklarla seyreden bir sayrılıktır. Yapılan çalımalarda 2 yaına kadar EA tanısı alan olguların %72 sinde 20 yıl sonra EA nın devam ettii görülmütür. Yine baka bir çalımada yaına gelen olgulardan %18 inde tablonun tamamen geriledii %6 sında ise iddetinin azaldıı tespit edilmitir.çalımalar arasındaki farklılıklardan sorumlu tutulan dier faktörler yerleim yerleri ve iklimdir. Tropikal iklimlerde ve kırsal alanlarda prevalans genelde düüktür (1). Yapılacak çalımalarda belirtilen semptom ve bulguların objektif dermatolojik bakılarla dorulanması prevalans oranlarında doruluk ve güvenilirliin artmasını salayacaktır. Ülkemizde bir çok dermatozla ilgili epidemiyolojik çalımaların hızlandırılması gerekmektedir. EA prevalans çalımalarına ilk basamak niteliindeki bu çalımanın deiik bölgelerimizde balatılması, anketlerin güvenilirliinin EA lu hastalarda uygulanarak belirlenmesi ve anket sonuçları deerlendirildikten sonra EA bulguları bildirilen bireylerin klinik gözlemleri ile konuyla ilgili epidemiyolojik veri açıının kapatılması mümkün olacaktır. KAYNAKLAR 1. Hanifin JM. Atopic dermatitis. In: Dermatology. Moschella SL, Hurley HJ, eds. 3th ed. Philadelphia: WB Saunders, 1992: Larsen FS, Diepgen T, Svensson A. The occurrence of atopic dermatitis in North Europe; An internal questionnaire study. J Am Acad Dermatol 1996; 34: Kay J, Gawkiodger DJ, Mortimer MJ. The prevalence of childhood atopic ekzema in a general population. J Am Acad Dermatol 1994; 30: Sugiura H, Uchigama M. Prevalence of infantile and early childhood ekzema in a Japanese population: Comparison with disease frequency examined 20 years ago. Acta Derm Venereol (Stockh) 1997; 77: Firooz A, Davoudi SM, Farahmand AN, Majdzadeh R, Kashani MN, Dowlati Y. Validation of the diagnostic criteria for atopic dermatitis. Arch Dermatol 1999; 135: Laughter D, Istvan JA, Tofte SJ, Hanifin JM. The prevalance of atopic dermatitis in Oregon schoolchildren. J Am Acad Dermatol 2000; 43: Williams H, Robertson C et al. Worldwide variations in the prevalence of symptoms of atopic ekzema in the international study of asthma and allergies in childhood. J Allergy Clin Immunol 1999; 103: Herd RM, Tidman MJ, Prescott RJ, Hunter JA. Prevalence of atopic eczema in the community: The Lothian Atopic Dermatitis Study. Br J Dermatol 1996; 135: Schäfer T, Krämer U, Vieluf D, Abeck D, Behrendt H, Ring J. The excess of atopic ekzema in East Germany is related to the intrinsic type. Br J Dermatol 2000; 143: Charman C.Atopic Ekzema. BMJ 1999:318; Belsito DV. Ekzematous dermatitis. In: Dermatology in General Medicine. Fitzpatrick TB, Eisen AZ, Wolff K, Freedberg IM, Austen KF, eds. 4th ed. New York: McGraw-Hill, Inc., 1993: Braun-Falco O, Plewig G, Wolff HH, Burgdorf WH. Dermatology. 2nd completely revised edition. Berlin: Springer-Verlag, 2000: Geli Tarihi: Yazıma Adresi: Dr.M. Cüneyt SOYAL Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji AD 35340, nciraltı, ZMR cuneyt.soyal@deu.edu.tr T Klin J Dermatol 2003, 13 85