PERÇEML SOKAK TA GERÇEKÜSTÜCÜ UNSURLAR THE SURREALIST ELEMENTS IN PERÇEML SOKAK Betül MUTLU *

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 33 Volume: 7 Issue: 33 Issn: PERÇEML SOKAK TA GERÇEKÜSTÜCÜ UNSURLAR THE SURREALIST ELEMENTS IN PERÇEML SOKAK Betül MUTLU * Öz Oktay Rifat ın, iirimizin dönüm noktalarından biri olan Garip etkisindeki ilk dönemini, önce Aaı Yukarı (1952), Karga ile Tilki (1954) gibi sosyal içerikli iir kitapları sonra da Perçemli Sokak ve Âık Merdiveni ni içine alan kapalı iir dönemi izler da yayımlanan Perçemli Sokak Oktay Rifat ın iirinde yeni bir dönemi temsil eder. Bu kitapla birlikte Garip poetikasının hemen hemen tam karısında yeni bir söylem gelitiren air, kitabın ön sözüyle olduu kadar imgeyi ileyi biçimiyle de çok dikkat çekmitir. Perçemli Sokak ın gerek ön sözü gerekse içinde yer alan kırk iki iirin büyük çounluunun imge yapısı, gerçeküstücülerin çeitli söylemleriyle benzerlik taımaktadır. Makalede Oktay Rifat ın bu kitaptaki iirlerinin gerçeküstücülerin çeitli tutum ve tekniklerine olan benzerlii üzerinde durulmaktadır. Anahtar Kelimeler: iir, Oktay Rifat, Perçemli Sokak, Gerçeküstücülük. Abstract Oktay Rifat s first phase under the influence of Garip movement, which is one of the turning points of our poetry, is followed primarily by poems with social contexts such as Aaı Yukarı (1952), Karga ile Tilki (1954) and then closed poetry period movement that subsumes Perçemli Sokak and Âık Merdiveni. Perçemli Sokak, published in 1956, represents a new phase in Oktay Rifat s poetry. Along with this book, the poet by developing a new discourse almost in contrast to the poetics of Garip, has drawn attention not only with the preface of the book but also with his treatment of the imagery. Both the core word of Perçemli Sokak and the imagery structure of the most of the fourty two poems inside carry similarities with various discourses of the surrealists. In the article, the similarities between the poems of Oktay Rifat in this book and various attitudes and techniques of the surrealists is emphasized. Keywords: Poetry, Oktay Rifat, Perçemli Sokak, Surrealism. Giri Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatında gerçeküstücülük ilk olarak Ercüment Behzat Lav ın ( ),S.O.S (1931) ve Kaos (1934) adlı eserlerinde görülür. Ancak Lav,gerçeküstücü iirin daha çok ekliyle ilgilenmi, bu eilim Türk iirinin gelime evresine yabancı bulunduu için pek ilgi çekmemitir. Aynı dönemde Mümtaz Zeki Takın(1915-?)/ Mustafa Niyazi (1912- * Yrd. Doç. Dr., Bülent Ecevit Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü

2 1977) nin beraber yazdıı Allo Allo (1931) adlı eserle tamamlanan bu ilk hareketlenme edebiyat çevrelerinde etkili bir yankı uyandıramayan biçimsel çalımalar olarak kalmıtır. Çok geçmeden Batıda gerçeküstücülüün hızını yitirdii, Aragon, Eluard gibi önemli airlerin bu akımın verilerini iirlerinde kullanıp olgunlatırarak kendilerine özgü iir dünyasını kurdukları 1940 lı yıllarda, iirimizin önemli kırılma noktalarından biri olan Garip Hareketinde bu akımın açık izlerine rastlarız. Garip iiri, gerçeküstücülüün felsefi arka planıyla tam olarak örtümese de iir tekniindeki benzer uygulamalarıyla bu akımdan etkilenir. Garip ön sözünde, belli itirakler dıında gerçeküstücülerle bir ilgilerinin olmadıını belirten Garip airleri Bu hususta bizim arzumuza en çok yaklaan sanat cereyanı surrealisme cereyanıdır. Ruhi otomatizmi fikir sistemlerinin ve sanat anlayılarının çıkı noktası yapan bu insanlar vezni ve kafiyeyi atmak mecburiyetinde kaldılar. ( ) Surrealisme den birkaç defa böyle sevgi ile bahsetmemizden olsa gerek, ya Surrealisme i ya da bizim iirlerimizi okumu insanlar, hakkımızda yazılar yazarken, bizi bu isimle isimlendirdiler. (Kanık, 1998: 32-33) sözleriyle vurgulasalar da iirlerinde sıkça bavurdukları humor ve oyun kavramı bir yana, kendilerinden önceki iirin yaamı kavrayı biçimine karı çıkmaları da onları poetik yönelim açısından gerçeküstücülerle buluturur. Tarık Özcan, air ve Sözün Maheri Oktay Rifat adlı incelemesinde Garip airlerinin gerçeküstücülükle ilikisini öyle açıklar: Oktay Rifat ve Garipçiler, gerçeküstücülükle olan balantılarını inkâr etmeden sürdürmülerdir. Ancak yaptıımız incelemeler, gerçeküstücülüü tümüyle uygulamadıklarını, sadece gerçeküstücülüün bazı ilkelerini iirlerinde kullandıklarını göstermektedir. (Özcan, 2005: 78).Garip airleri, kendilerinden önceki iirin akıl düzenini, biçim kaygılarını, anlatım yollarını ve akla deil de duyulara öncelik tanımasını eletirerek gerçeküstücülerle her eyden önce muhaliflik açısından benzemektedir. Dalgacı Mahmut iirinde im gücüm budur benim/ Gökyüzünü boyarım her sabah,/hepiniz uykudayken/ Uyanır bakarsınız ki mavi (Kanık, 1987: 106) dizeleriyle bir tatlı kaçıın gözünden dünyayı tanımlayan ve böylece gerçei farklı bir bakı açısından anlatmak isteyen Orhan Veli, aslında hem tutum hem de bavurduu humoraçısından gerçeküstücülükten izler taımaktadır. Aynı humor Orhan Veli( ) ile Oktay Rifat ( ) ın birlikte yazdıkları Aaç iirinde de bulunmaktadır: Aaca bir ta attım/ Dümedi taım/ Dümedi taım/taımı aaç yedi/ Taımı isterim/ Taımı isterim! (Kanık, 1998: 175). Bu iirde bir yandan çocuun tatlı inadından yararlanılarak humor yapılırken bir yandan da çocuk algısının farklılıı vurgulanmaktadır. Çocuk gerçeklii yetikin gerçekliinden farklıdır. Çocuk dünyayı somut algıladıı için taın aaç tarafından yendiini düünebilir. Gerçei farklı yollardan kavramak isteyen gerçeküstücüler de aynen bu iirde bavurulduu gibi kimi zaman çocuun bakı açısına bavururlar. Oktay Rifat, Orhan Veli nin tam aksine Garip airlerinin ilk iirlerinde gerçeküstücülerin etkisi olduunu söyler.( Rifat, 1961: 168).Bir söyleisinde de kendisi Fransa ya gitmeden önce 1937 yılında; Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday ve kendisinin birlikte gerçeküstücülüün manifestosunu okuyarak heyecanlandıklarını belirtmektedir: Melih, Belçika dan dönmü, ben daha Fransa ya gitmemiim. Bizim evde balkonda amcamın gelini, bize Manifesto dusurrealisme i satır satır okuyor, Türkçeye çeviriyor. ( ) Bizse her cümlede uçuyoruz. (Rifat, 1992: 80-81) Bu okumaların ardından Orhan Veli ile birlikte Varlık dergisinde çıkan ve o dönemde çok ses getiren sürrealist oyunlar ı devam ettirmeleri onların Gerçeküstücülüü izlemekten vazgeçmediklerini göstermektedir.oktay Rifat, 1937 de okuyup etkilendii Gerçeküstücülük Manifestosunun ardından 1940 lı yılların Paris inde üç yıl boyunca akımın usta airlerini daha ayrıntılı inceleme imkânı bulmutur. Onun doktora eitimi için Paris te bulunduu yıllarda Aragon, Eluard, Breton gibi airler bu akımın verimlerimi iirlerinde sürdürmektedir. Yurda dönüünden sonra bir süre sosyal içerikli iirler yazan air, ardından1956 daperçemli Sokak kitabıyla birlikte iir dilini yenileme yolunda yakından takip ettii gerçeküstücülük akımın verilerine yeniden yönelir. Mehmet Kaplan iir Tahlilleri II de, Perçemli Sokak ta yer alan kimi iirlerde gerçein yansıtılıında yadırgama hissi uyandıran bir fantezi ve oyun un söz konusu olduunu, bu

3 davranı tarzının bir yandan modern felsefeye bir yandan da gerçeküstücü sanat görüüne dayandıını belirtir (Kaplan, 1988:183.) Kaplan ın Perçemli Sokak tan hareketle Oktay Rifat hakkında vardıı yargı ise öyledir: Oktay Rifat kelimelerle oynamakla beraber iir duygusu kuvvetli olan orijinal bir airdir. Perçemli Sokak ta, o, insana dünyayı yeni bir ıık içerisinde gösteren ve derin düünceler telkin eden mısralar yaratmıtır. Onun en büyük meziyetlerinden birisi, pein, basmakalıp fikirlerini iirlerine sokmayıı, yaradılı kabiliyetini serbestçe kullanııdır. (Kaplan, 1988: 184).Oktay Rifat airliinin tüm evrelerinde Kaplan ın vurguladıı gibi yaradılı kabiliyeti ni serbestçe kullanırken iirinin çeitli dönemlerinde alıılmamılık ve daima yenilik düüncesini gözetmitir. Her dönemi bir dierinden farklı olmakla beraber birbirini takip eden dönemler birden balamamı, birbirini besleyerek devam etmitir. Onun iirinin en farklı dönemi üphesiz Perçemli Sokak la temsil edilir. kinci Dünya Savaı nın ardından toplumcu duyarlılıı iirinin merkezine yerletiren airin bu yaklaıma uzak durduu tek dönemi Karga ile Tilki de balayıp Perçemli Sokak la dorua ulaan ve Âık Merdiveni yle birlikte etkisi yava yava azalan soyut dönemidir. Oktay Rifat ın, iirimizin dönüm noktalarından biri olan Garip etkisindeki ilk dönemini, önce Güzelleme (1945), Aaı Yukarı (1952) ve Karga ile Tilki (1954) kitaplarını kapsayan sosyal içerikli sonra da Perçemli Sokak (1956) ve Âık Merdiveni ni (1958) içine alan imgeci iir dönemi izler. Bu iki dönem gerçei ele alı ve iire aktarı açısından birbirine zıt dönemlerdir. Dördüncü döneminde ise anlatım tekniklerindeki yeniliklerle birlikte anlaılırlık tekrar gündeme gelir. Toplumcu duyarlılıın içinden yazdıı bu süreçte air, toplumu ve insanı iirine çok boyutlu olarak yansıtır. Çobanıl iirler (1976), Bir Cigara çimi (1979), Elifli(1980), Denize Doru Konuma(1982), Dilsiz ve Çıplak (1984), Koca Bir Yaz (1987) gibi kitaplarında insan sosyal, ekonomik ve ruhsal boyutlarıyla bütün olarak yansıtılır. air, yıllar sonra bu arayı ve bulu lar sonucunda ulatıı noktayı öyle açıklar: iir hem iir olmalı, hem de okunmalı, okunabilmeli. Yeni aratırmalar yapmayalım demek istemiyorum. iir asıl bu gözüpek aratırmalarla geliir. Ne var ki, sonunda tilkinin dönüp dolaıp gelecei yer yine kürkçü dükkânı, diyeceim, halkın beenisi olmalı. (Rifat, 1992: 326). Aslında Oktay Rifat, iirinin bütün evrelerinde gerçei, bilinen kabullerine göre deil, farklı bir anlayıla yordamak ister. Garip evresinde airânelii dılayan, iir dilini günlük dilin söyleyi edasında yakalanmaya çalıan air, bu hareketin etkisini yitirmesinin ardından iir dilini yenileme ihtiyacı duyar de yayımladıı Güzelleme kitabında halk iiri biçim ve söylemine bavuran air, bu tutumunu Aaı ve Yukarı (1952), Karga ile Tilki (1954) kitaplarında da sürdürür. iir dili arayıı öylesine belirgindir ki, bu dönemde bir yandan halk azından alınan sözcükleri kullanırken bir yandan da Osmanlıca, ngilizce ve yeni türetilmi sözcükleri bir arada kullanmaktadır da yayımladıı Perçemli Sokak ise aynı arayıın ancak bambaka bir yönelimin ürünüdür. Bu kitapla toplumcu sanat anlayıından kopan air, iir dilini de çözüp dönütürmeye çalımıtır. Bu kez yeniiir dili arayıının enstrümanı gerçeküstücü unsurlardır. Kitabın ön sözünün içeriinde olduu kadar imgeyi ileyi biçiminde de toplumsal olandan kopan, farklı bir anlayıa kapılarını açan Oktay Rifat ın bu yeni söylemi, gerçeküstücülerin çeitli tutum ve teknikleriyle örtümektedir. Bu makalede Perçemli Sokak ta yer alan iirler Gerçeküstücü Tutum ve Teknikler, Perçemli Sokak Tartımaları ve Perçemli Sokak ve Gerçeküstücülük alt balıklarında gerçeküstücülerin çeitli tutum ve tekniklerine olan benzerlikleri açısından deerlendirilmektedir. 1. Gerçeküstücü Tutum ve Teknikler Birinci Dünya Savaı sonrasında ortaya çıkan yıkım ve bunalım sonunda, sanat alanında bilinen anlamıyla gerçekçilie ve bu gerçekçilie göre biçimlenmi deerlere bakaldırı ortaya çıkmıtır. Bu bakaldırı, en yalın hali ile Dadaizmde görülür. nsan yaamını belirleyen ve sınırlayan tüm deerlere bakaldıran Dadaistler, doaya dönü ve sınırsız özgürlük düüncelerinden yola çıkarak insanın dünyayı baka bir biçimde kavramasını salamayı amaçlarlar. Onları takip eden gerçeküstücülerin hareket noktası ise, akılcı gerçee bakaldırıdır

4 Gerçeküstücüler, bilinçaltı ile bilinç üstü arasındaki ilikiyi belirleme yoluyla, yaam akıı içinde gözden kaçırılanları bulgulamak, elde edilen bulguları farklı bir yaam kavrayıına, yeni bir gerçee ulamak için kullanmak isterler. Akımın üç manifestosunu hazırlayan AndreBreton, birinci manifestoda gerçeküstücülüü sözlük anlamıyla Gerçeküstücülük, sözle, yazıyla ya da baka bir biçimde, düüncenin gerçek ileyiini ortaya koymak için kullanılan katkısız ruhsal otomatizm. Aklın hiçbir denetlemesi, hiçbir ahlaksal ve estetik tasa olmadan düüncenin kendini ortaya koyması. (Hilav ve d., 1962: 27) eklinde tanımlar.gerçein dıında olmayı deil, gerçein okuyucuya tamamıyla kavratılmasını ve anlatılmasını amaçlayan gerçeküstücüler kısa bir süre sonra bunu felsefi bir tanımla ortaya koyarlar: Sürrealizm, daha önceleri göz ardı edilmi olan bazı çarıım biçimlerinin üst gerçekliini, rüyanın kadiri mutlaklıını, çıkarsız düünce oyununa duyulan inancı esas alır. Dier bütün ruhsal mekanizmaları kesin olarak yıkma ve hayatın belli balı sorunlarının çözümünde bu mekanizmaların yerine geçme eilimindedir. ( Arun, 2010: 203). Aklı deil, gerçei kavrayı yolunda aklın denetimini reddeden gerçeküstücüler, düüncenin gerçek ileyiini aklın denetimi olmaksızın ortaya çıkardıktan sonra bulduklarını yine aklın denetimine vermeyi amaçlarlar. Onlara göre, bilinçaltı durumları dı gerçein farklı görünümleridir. Bu görünümler, aklın denetimini kaybettii bilinçaltı alanındayken kendi içlerinde tutarlı gerçeklie sahiptirler. Yeni gerçek kavramı, ite kendi içlerinde farklı gerçek ölçütlerine sahip olan bu bilinçaltı ve bilinç üstü dünyaların kaynamasıyla ortaya çıkacaktır. Aklın denetimini yitirdii her alanı kendilerine aratırma bölgesi ilan eden gerçeküstücü sanatçılar, düün, çılgınlıın, hayallerin, delilerin düünce yapısının, masalların nasıl bir gerçeklii temsil ettiini aratırarak bütün fantastik düünce ve anlatımlara kapılarını açarlar. Gerçeküstücülerin bu yolda bavurduu aklın denetimini aralayan teknik ve yaklaımları öyle sıralayabiliriz: Mizah, gerçeküstücülerin kurmak istedikleri alternatif dünya kavrayıının düünsel zeminini hazırlama yolunda kullandıkları en etkili araçlardan biridir. Onlar için yerleik deer yargılarına mizahi bir bakı açısı ile yönelmek ve bu yargıları balı bulundukları akılcı gerçeklikten kopararak içlerini boaltmak, dı gerçeklie karı alınan tavırdır. Günlük olaylara mizahi bir gözle bakan kii, hayatı ve insanların yaayılarını dıarıdan seyreder, kendini yaama yabancı kılar. Bu yabancılık insanın toplumdaki gülünçlüklerini görmesini ve bunlarla alay etmesini salar. Gerçeküstücülere göre mizah, aynı zamanda bilinçaltının derinliklere ulamanın yollarından biridir. Mizah yoluyla aklın denetimi yok olur. Bu yeni bakı açısı ile dı dünyadaki olayların karıımından tuhaf, fantastik bir görünüm ortaya çıkar. Bu aırtıcı görünümler, gerçeküstücülerin yeni bir gerçee ulamak için hareket edecekleri yeni alanı olutururlar. Mizah, gerçeküstücülere, yaanılan mekân ve zamanın dıında ama bütün olarak tüm zaman ve mekânları kapsayan boyut açılımını salar. Bu konuda unları söylerler: Humour bizi yalnızca hayal gücü evrenine götürmekle kalmaz, aynı zamanda dünyanın deiik bir felsefi kavrayıına da ulatırır. Bu kavrayıa göre, öbüründen sınırları bakımından böylesine geni bir akıl, hem gerçekliin, hem de dülerin dünyasını aynı zamanda kavrayabilecektir. (Hilav ve d., 1962: 24). Freud ve Jung un rüya konusundaki bulgularından yararlanarak, rüyayı insanın ikinci dünyası olarak deerlendiren gerçeküstücülere göre rüya, sanatçıya baka bir evrenin kapılarını açar. Dü ve rüyada aklın sınırlayıcılıı yoktur ve bu özgürlük bilinçaltının tüm çıplaklııyla ortaya çıkmasını salar. Breton rüya ve uyanıklık arasındaki baıntıyı öyle açıklar: Yöntemli bir incelemeye sokulunca, düü bütün olarak kavrayabileceiz. Görünü bakımından birbirine bunca aykırı olan iki durumun (dü ve uyanıklık) bir çeit salt gerçeklik, yani gerçeküstü içinde eriyip kaynaacaına inanıyorum. Ele geçirmek istediim bu salt gerçekliktir. (Hilav ve d., 1962: 27). Aklın denetiminden düünceyi kurtarma savında olan gerçeküstücüler bu yolda ruhsal otomatizmi ortaya çıkaran alanlara yönelirler. En çok bavurdukları imge kaynaklarından biri de dü tür. Dikkatlerini dülerin ortamı olan bilinçaltında younlatırıp kimi imgelerini oradan çıkartırlar. Bu imgeler dü âlemindeyken aklın hiçbir kısıtlayıcılıı ile

5 karılamadıklarından aırtıcı deillerdir. Bilinç üstüne çıkarıldıklarında ise son derece aırtıcı karılanır ve gerçekliklerinden üpheye düürürler. Gerçeküstücülerin amaçları da bu aırtmadır zaten. Bu yüzden Gerçeküstücülük, gecenin cimri davrandıı herkese dü kapılarını açar. (Boiffard, 1981: 285). Çılgınlıın ve delilerin dünyasının nasıl bir gerçei temsil ettiini aratıran gerçeküstücüler, bu bulgulardan iç gerçeklere ulamayı düünürler. Bu alanda çalımaya Freud un aratırmalarından etkilenerek yönelen gerçeküstücülere göre, Bu hastaların evrenleri, kendimizi daha iyi tanımamıza yardım edecek zengin imkânlar getirirler. Dı gerçekten kopmu olan bu hastalar, Freud a göre, iç gerçek konusunda bizden daha çok ey bilirler ve onlar olmasa hiçbir zaman göremeyeceimiz bazı eyleri bize gösterirler. (Hilav ve d., 1962: 41)Breton ile Eluard daha da ileri giderek ruhsal hastalık denemelerinin yeni bir edebî tür olabilecei düüncesini ileri sürer: Hastalıkların benzerini yaratma denemesi yetkin biçimde baladın, sonenin, destanın, baı sonu belli olmayan iirin ve bütün öteki eskimi türlerin yerini alabilir. (Duplessis, 1991: 41). Gerçeküstücüler Otomatik Yazı ya, dier bütün teknikleri kullanım amaçları dorultusunda, yani bilinçaltındaki gerçekleri ortaya çıkarma amacıyla yönelmilerdir. Breton Otomatik Yazı yı öyle tanımlar: Bir gerçeküstücü yazı ortaya koyabilmek için kalem kâıt getirip düüncenizin kendi üstüne kapanmasına en elverili yerde oturun. Elinizden geldii kadar edilgen ve alıcı bir duruma geçin. Dehânızı, yeteneklerinizi ve bakalarının bütün yeteneklerini bir yana koyun. Edebiyatın her eye eritiren en kuvvetli yollardan biri olduunu unutmayın. Önceden bir konu düünmeksizin duraksamayacak ve yazdıklarınızı okuma eilimine kapılmayacak gibi hızlı yazın. (Hilav ve d., 1962: 29).Gerçeküstücülere göre otomatik yazıyla elde edilmi bu türden ürünler, mantıın denetimi yitirerek bo bıraktıı alanda ortaya çıkan katıksız imgelerdir. Gerçeküstücülere göre sanat dalları ve sanat eserleri yeni gerçein dile getiriliine aracı olmalıdır. Bu nedenle kendilerine en uygun araç olarak da iir ve resmi belirleyip bu alandaki çalımalarını younlatırırlar. Breton a göre, iir yaam sorunumuza özel bir çözüm getirilmelidir ve temeldeki amaç açısından bir Paul Eluard ve Benjamin Peret iiriyle bir MaxErnst, Miro, Tanguy tuvali arasında hiçbir ayrım yoktur. (Duplessis, 1991: 54). Üstgerçeklii görünür kılma yolunda aırtma, yadırgatma ve yabancılatırma duygularını uyandırmayı amaçlayan sanatçılar yeni bir estetiin de kapılarını açarlar. Bu estetiin özelliklerinden biri de nesnelere aırtıcı ve kurgusal anlamlar yüklemektir. Nesnelerle onları algılayı biçimi arasındaki alıılmılıı kırmak için görünümleri parçalamak bu yolda önerilen bir uygulamadır. Dadaizminve gerçeküstücülüün önemli isimlerinden biri olan ressam ve air MarxErnst, bir emsiyeyle bir diki makinasının ameliyat masasında bir araya gelilerinin nasıl bir estetik oluturabileceini öyle açıklar: Gerçekten de, yapılı amacı kesin olarak belirlendii için deitirilemez gibi görünen bir gerçeklik(emsiye), kendine çok uzak ama daha az saçma olmayan bir baka gerçeklikle (bir diki makinesi) her ikisinin de yadırgadıı bir ortamda(bir ameliyat masasının üstü) yan yana getirilince, bilinen anlamından, kullanılma biçiminden soyutlanmı olacaktır.böylece bu gerçeklikler, kendi yanlı mutlaklarından, görece bir kaymayla yeni, doru ve iirsel Mutlak a geçmi olacaklardır. (Duplessis, 1991: 28). Tüm bu tutum ve tekniklerle yeni bir gerçeklik anlayıına ulamayı ve ulatıklarını okuyuculara iletmeyi amaçlayan gerçeküstücü sanatçıların dille oynamalarının kökeninde en çok, kullanılagelen dilin bunları yansıtma konusunda yetersiz olduu düüncesi yatmaktadır. 2. Perçemli Sokak Tartımaları Perçemli Sokak hem ön sözünün kapsamı hem de içerdii iirlerin farklı imge yapısı nedeniyle edebiyat dünyasında youn bir ekilde tartıılmıtır. Kimi eletirmenler Oktay Rifat ın bu kitabıyla birlikte toplumculuktan uzaklaıp bireye döndüünü belirtirken kimisi de onun Batılı gerçeküstücü airleri taklit ettii savını ileri sürer. kinci Yeni airlerinin bir bölümü

6 de airin bu kitabı, genç kuaın iire getirdii yeniliklere onlardan önce sahip çıkmak amacıyla alelacele yazdıı düüncesindedir. Sabahattin Teoman, Sokaklı Perçem adlı yazısında özetle Rifat ın bu kitaptaki sav ve iirlerinin yeni olmadıını, edebiyatımızda öteden beri var olduunu, airin anlamsızlıı öncelediini, Fransız gerçeküstücülerini taklit ettiini belirtir (Teoman, 1957: 10). Nurullah Ataç, bu olumsuz eletirilere karı çıkar. Ona göre, Rifat ın gerçeküstücü iirleri anlamsız deildir, birilerinin bu iirleri anlayamaması onların anlamsız olduklarını göstermez ayrıca Perçemli Sokak taki iirler taklit bile olsalar büyük bir airin elinden çıktıkları için önemli iirlerdir.(ataç, 1957: 5).Suut Kemal Yetkin, toplumcu anlayıta iirler yazan Oktay Rifat ın 1945 te defteri dürülmü, Andre Breton dan baka gönüllüsü kalmamı olan gerçeküstücülüü benimseyip gerçeklikten uzaklamasını artık toplumculuktan vaz geçip bireycilie yönelmesine balar. Ona göre, Perçemli Sokak taki iirler Fransız gerçeküstücü airlerin iirlerinin tıpkısı olduu için gerçeküstücüdürler.(yetkin, 1957: 5).Yetkin, tıpkısı dokundurmasıyla bu iirleri taklit olarak deerlendirmektedir. Oktay Rifat, Perçemli Sokak la birlikte kinci Yeni kuruldu. Ne var ki kuruculuk savında olanlar hareketi daha gerilere çekmek ve beni dıarda bırakmak istediler.düünden yoksun, tutarsız bir hareket çıktı ortaya. (Rifat, 1992: 308) sözleriyle kitabını kinci Yeni nin öncüsü olarak gösterir. Gerçekten de kinci Yeni airleri bu kitap dolayısıyla Oktay Rifat ı dılar, olumsuz yönde eletirirler.cemal Süreya Oktay Rifat ın kendilerinin öncüsü olmadıını belirtir: Oktay Rifat, kinci Yeni yi ben kurdum diyor. yi de Bizim 1950 den sonra çıkmaya balıyor iirlerimiz, ama kitap çıkaramıyoruz. Oktay Rifat Perçemli Sokak ı 1956 da çıkardı, kitaptaki iirlerin hemen hiçbiri önceden yayınlanmamıtı. Ve bir önsözle akımı üstlenmeye kalkıtı. (Süreya, 1983: 21).lhan Berk, Oktay Rifat ın serüveni yeni bir serüven kendisi için. Bizim için de yeni. Batı içinse eski bir serüven, biliyorsunuz. Oktay Rifat adlandırmıyor ama bunun hiçbir önemi yok, sürrealisme bunun adı. sözleriyle airi kendilerinin dıında tutar ve kitabı kinci Yeni ye deil, gerçeküstücülüe balar(berk, 1957:7). Edip Cansever ve Turgut Uyarise bu kitabı baarısız bulur. Edip Cansever e göre, Oktay Rifat, artık çaımızda çoktan çıkmaza girmi, hiç etkisi kalmayan gerçeküstücü airlerin etkisine tutulmu, hatta onlara öykünmü ve bu yüzden de olmayacak görüntülere anlamsız iir dizerek iiri sadece görüntüye indirgemi olduu için baarısızdır. air, Perçemli Sokak hakkındaki yargısını da öyle ifade eder: Oktay Rifat bu betiiyle genç kuaın öncülüünü kapmak ivedenliinden baka hiçbir özellik gösterememitir (Cansever, 1957: 8). Turgut Uyar, iirimizde Eski Bir Yeni adlı yazısında ise Perçemli Sokak ı Ece Ayhan ın iirleri ve Muzaffer Erdost un savunma yazılarıyla birlikte yeni iir akımını yerletiren etkinliklerin baında sayar. Ancak eseri anlamsızlıı ilke haline getirdii, görüntülere fazlaca kapılıp kitabı batan sona bolukta kalmı bir sürü görüntüyle doldurduu için baarısız bulur(uyar, 1957: 21). Asım Bezirci de Oktay Rifat ın Perçemli Sokak la kinci Yeni nin öncüsü sayılamayacaını, bu kitabın yayım tarihinden önce pek çok yayında kinci Yeni tarzında iirler bulunduunu belirtir. Ancak ona göre, alana ayrı bir yoldan ve biraz gecikerek girmi olsa da kinci Yeni nin balayı ve kuruluunda olmasa bile, boyutlanıp güçlenmesinde Oktay Rifat ın payı vardır (Bezirci, 1981: 121). kinci Yeni airleri arasında bir tek Cemal Süreya çok sonraları, tartımalar sıcaklıını yitirdikten sonra eserle ilgili olumlu düünceler ileri sürer. Cemal SüreyaPerçemli Sokak ın ön sözünün çok kez yanlı anlaıldıı, airin aslında anlamsızlıı savunmadıı düüncesindedir. Ona göre, Oktay RifatPerçemli Sokak ta toplumculuktan da vazgeçmemi, gerçee bir baka açıdan bakmak istedii için bir biçim aratırmasına gerek duymutur. Oktay Rifat, bu kitaptaki iirleriyle Hegel in Nesnelerin aırlıı karısında adların (sözlerin) esassızlıını. (Süreya, 1969: 77) saptamasını dorulamaktadır. Perçemli Sokak günümüze dein eletiri konusu olmaya devam etmitir. Muzaffer Buyrukçu ya göre, Oktay Rifat bu kitapla Garip ten kopmu, Garip iirine bakaldıran ve yeni bir iir getiren kinci Yenicilere yaklamı, elinin tersiyle ittii airânelie sıınarak gerçeküstü bir iirin mekânında komaya balamıtır (Buyrukçu, 1994:6).Enis Batur, Türkçe iirin Doruunda: Oktay Rifat balıklı denemesinde airin kiisel poetikasının halk edebiyatı ve

7 gerçeküstücülük olmak üzere iki kaynaı bulunduunu belirtir. Yazar ayrıca Perçemli Sokak ı, hem anlamsızlık tartımasını göüslemesi hem gerçeküstücülüün bu kitapta birebir görünmesi hem de airin sanatçılıını bir sonraki aamaya taıyan bir köprü olması açısından bir öncü kitap olarak nitelendirir (Batur, 1995: 80). Ahmet Oktay ise tüm bu görülerin aksine Perçemli Sokak ın gerçek anlamda gerçeküstücü bir eser sayılamayacaı düüncesindedir. Açıkça görülen atılımına ve baarısına ramen, Perçemli Sokak çok fazla sentetik kitaptır aslında. mgesel düzeyi bir teknik aparata dayalıdır: Karıtlıklar ile soyut/somut birliktelii vb.: insan gözlü kediler, telgraf tellerinde gemi leleri (Oktay, 2005:45). Görüldüü gibi gerek yayımlandıı dönemde gerekse sonraları Perçemli Sokak youn olarak dikkate alınmı anlamsızlık, gerçeküstücülük ve kinci Yeni nin öncüsü olup olmaması açılarından eletirilmitir. Anlamsızlık tartımaları iirde anlam meselesinin özellikle kinci Yeni ile birlikte enine boyuna tartıılıp kavranmasıyla zamanla geçerliliini yitirmitir. kinci Yeni nin öncüsü olup olmamasıyla ilgili tartımalar ise yine bu hareketin poetik yönelimlerinin ve çıkı koullarının aydınlanmasıyla bir sorunsal olmaktan çıkmıtır. Ayrıca yapılan aratırmalarda bu kitabın kinci Yeni nin öncüsü olmadıı tespit edilmitir. Alâattin Karaca kinci Yeni Potikası adlı aratırmasında kinci Yeni tarzındaki ilk iirlerin Oktay Rifat ın Perçemli Sokak ından birkaç yıl önce deiik dergilerde yayımlandıklarını bu nedenle Oktay Rifat ın öncü deilse de kinci Yeni airleri arasında sayılabileceini belirtir (Karaca, 2005: 126). Bir bildirisi olmayan, ilkeler dizgesi sunmayan bu hareket tek tek sürdürülen çalımalarla esnek ve aire özgü bir yapılanma göstermitir. kinci Yeni nin balangıç yıllarında airler ayrı ayrı dergilerde yeni iirler yazmaya balamılar, ortak hareket etmemiler ayrıca herhangi bir öncüleri olmamıtır.daınık bir ekilde yeni iirlerin yazıldıı bu süreçte iirimizdeki dramatik yenilii bir eser bütünlüünde ilk defa koyan ise Oktay Rifat tır. Rifat ın bu yeni yönelimini ısrarlı bir biçimde sürdürmemi olması kinci Yeni airlerinin onu kabullenmemesini pekitirmitir. Ancak Perçemli Soka kkinci Yeni nin öncüsü olmasa bile, gerek Oktay Rifat ın iirinde gerekse kinci Yeni nin balangıcındaki önemini hâlâ korumaktadır. 3. Perçemli Sokak ve Gerçeküstücülük Perçemli Sokak ta Ahmet e adlı ithaf iir dıında balıksız 41 iir bulunmaktadır. air bu kitapla birlikte gündelik gerçekleri dile getirmeyi bırakarak imgesel iire yönelir. Gerçein farklı bir bakı açısıyla kavranıına ulamak isteyen Oktay Rifat, 1945 yılında yazdıı bir yazı ile âdeta bu kitabın haberini verir: Yeni, elindeki bütün vasıtalara bavurarak, aklı, duyguları, duyuları, hayal kurma gücünü, uur altını ortaya koyarak gerçein bütün belirtilerini elden geçirmek istiyor... Hatta bu ite aklını pek az kullandıını söyleyebiliriz. (Rifat, 1992: 13) Oktay Rifat yıllar sonra Perçemli Sokak ın öz sözünde bu düünceyi gelitirerek yeni bir yaklaım ortaya koyar. Bu ön sözde özetle u görülere yer verir: Bir sözün anlamı çou zaman o sözün gözümüzün önüne getirdii görüntüdür. Görüntü sözcüünü dipnotunda da belirttii üzere imge, hayal anlamında kullanan aire göre; bir kelime sanatı, bu yüzden de bir görüntü sanatı olan iirin sadece olabilecek görüntülere balanması istenemeyeceinden anlamla da balı kalması istenemez. Alıılagelen anlam ve gerçee duyulan alıkanlık bizi gerçekten uzaklatırmaktadır. Oysa sözcüklerin konuma dilindeki düzeni deitirilerek gerçein gündelik düzeni deitirilebilir ve bu deiim okuyucunun gerçee daha çok ilgi duymasını salar. Oktay Rifat bu ön sözde imge, dil ve gerçek arasındaki ilikileri saptayıp poetik bir yaklaım ortaya koymaya çalıırken, imgeyi görüntü kelimesiyle karılayarak bir belirsizlik yaratmıtır. mgenin tam açıklanmadan anlamla edeer kılınması belirsizlii daha da arttırmıtır. iirde gerçeklik sorunsalı ise ön sözde tutarlı bir ekilde ele alınan en önemli sorunsaldır. Ön söz u cümleyle son bulur: te gerçein düzenine yapamayacaımız bu deiiklii, kelimelerin konuma dilindeki gündelik düzeninde yapmak bize bu açıı salayacak, birbirine yabancı sanılan kelimelerin karılıklı ııında gerçek unuttuumuz yüzüyle çıkacaktır karımıza. (Rifat, 1956: 9). Bu açıklama onu gerçeküstücülerin sözcük grupları arasındaki alıılmı anlamları parçalama ve böylece dile gerçek hayatını verme amacına yaklatıran bir ifadedir

8 Perçemli Sokak taki iirlerini gerçeküstücü iir olarak deil, akıl iirleri olarak nitelendiren Oktay Rifat, iirlerinin bilinçaltına deil aklın yapıcılıına balı bulunduunu belirtir (Rifat, 1992: 137).Ancak airin bilinçaltına bavurmamakla birlikte kitapta yer alan 42 iirin önemli bir kısmında akla balı kalmadıını söyleyebiliriz. iirlerde yer alan telgraf tellerinde gemi leleri, lokma lokma aaçlar, düdük çala çala geçen balıklar, raf raf atlar, asmaların kurnasından dökülen ot saçlı, üzüm gözlü papaanların kanı, uykusuz camların kırmızı boynuzlu öküzü, keçi ayaklı balıklar, çıplak ayaklı çamların kedisi gibi pek çok imge akılla açıklanması zor sözcük gruplarından olumaktadır. air daha ilk iiriyle okuyucuyu gerçeküstü görüntülerle ba baa bırakır: Bulutların çıkınında Mis kokulu güvercinleri gökyüzünün Çıldırtırlar insan gözlü kedileri Ay doar kuyulara yalınayak Telgraf tellerinde gemi leleri ( I, s.10) lk üç dizede çarıım yoluyla kurulan benzetmelerle bütünleen anlam, sonraki dizelerle parçalanmakta, akıl dıına kaymaktadır. Yeni iirin gerçekdıı ve anlamsız olarak suçlanması üzerine bu suçlamaları yöneltenlere, Çünkü air, onların gördüklerini, bildiklerini deil, görmediklerini anlatıyor. Çarıyı, pazarı, damı, aacı yerli yerinde bulmak isteyenler, bir sanatçının gündelik gerçee nasıl yeni deerler kazandırdıını merak etmeyenler okumasınlar yeni iiri. (Rifat, 1992: 136) sözleriyle cevap veren air, iirlerinde gündelik gerçei kendi dü dünyası çerçevesinde yeniden kurgular. Bu dü dünyası çerçevesinde çok uzak çarıımlarla insan, doa ve dier çeitli varlıkların ilevleri birbirine karımı, karıık özellikler taıyan varlık görüntüleri ortaya çıkmıtır. Kitapta yer alan iirlerin çounda bu gerçeküstü görüntülere rastlarız: Raf raf atlara karı Güne kokulu kız Aslanlara yedirir çocukluunu (VI, s.17) Dödükçe karanlıı balık Uçar gök hafifçe Eski püskü martılara doru Kanar mavi hırkası günein Giyile giyile (IX, s.20) Denizin çarısında yeil zeytin Balıklar geçti düdük çala çala (X, s.26) Deniz damlardaki yuvasına girdi Balık imdi çadırında bir baına (XXV, s.40) Yıldız doramacı damın üstünde Mayho zamanların kabuunu diler (XXXIII, s.50) Koyunların keçilerin ötesinde Gözlerini göstermeden uçan balık (XL, s.58) Bu durumu sözcüklerin anlam baıntılarının aratırılması olarak açıklayabiliriz. Sözcüklerin balamlarından koparılarak anlık görüntüleri karılar hale getirilmesi dorudan doruya gerçeküstücülere balanabilecek bir uygulamadır. Duplessis,Gerçeküstücülük adlı kitabında gerçeküstücülerin bu özel sözcük öbeklemesini öyle açıklar: Gerçeküstücüler imgelerini anlatmak için öyle bir sözcük öbeklemesine giderler ki, bunlar yalnızca görülen bir tek eyle ilgilenirler. Betimlediklerinin görü alanına giren öteki ögelerle hiçbir ilikileri olmadıı gibi bunlar zekâ sistemimizle de özdeletirilemezler. (Duplessis, 1991: 59).Perçemli

9 Sokak ta yer alan iirlerin yirmi üçünde bu türden gerçeküstücü görüntüler hâkimdir. Dier iirlerden on bee yakını anlamın yarı aralandıı ve daha çok kinci Yeni çizgisine uyan iirler olarak dikkat çekmektedir. Be iir ise gerçekçi anlam çerçevesi içinde yazılmıtır. Bu iirlerin çounda gerçeküstücülerin otomatik yazı tekniinden fazla, onların da bavurduu eski bir teknik olan oyun tekniini kullanarak uzak çarıımları, benzerlikleri, dü dünyasını ve gerçekleri birbirine karıtıran air, böylece gündelik yaamın olaan yönünü ve sezgiyle ulaılabilen gerçekleri vurgulamak ister. Bu iirlerden kimisi dülerin kendine özgü tutarsız ve sınırsız yapısını yansıtmaktadır. X numaralı iirde kara ve deniz yaamı birbirine karımı, birbiriyle balantısız dize öbeklenmesiyle bir dü ün yapısı yansıtılmıtır: Güneimi arılar yedi gecesiz kaldım Dört köe taların üstünde Denizin çarısında yeil zeytin Balıklar geçti düdük çala çala Yaamaa baladım kaldıı yerden Yosunlu kapıların ardında gizli kiz martıları bulmak için (X, s.23) Cümle bütünlüü açısından iir üç birimden olumutur. lk iki dizede güne ve gece sözcükleri arasındaki karıt çarıımdan yararlanarak bu sözcüklerin çarıtırdıkları anlamları yabancılatırmıtır. Arılar günei yerse günesiz kalacak olan iir öznesi, bunun tam tersine gecesiz kaldıını belirtmektedir. Üçüncü ve dördüncü dize bu çarıımlarla ilgisi olmayan görüntü çarıtıran dizelerdir. Son üç dize ise yine bu dizelerle ilgisi dorudan kurulamayan düsel görüntülerdir. air, dü atmosferi aracılııyla yabancılatırdıı sözcükleri art arda sıralayarak anlam örgüsünü çözmektedir. Kimi iirlerinde bu bozulmu anlam örgüsü daha belirgindir. XIII numaralı iirde okurun algılarını her bölümde beklentiyi kıracak ekilde yapılandırır: Dermek için güllerini kilidin Evlerce odalarca uzakta Sofasında pirinç karyolanın Yusufçuk diye baıran kuu Görmek için camı kırık aaçlarda Bekle ki soanlar salatalar yasın Nisan yamuru yeersin Gözü balı atlara inat bostanlarda (XIII, s.25) Ayrık olan üç bölümde birbiriyle ilgisi olmayan kesintili imgeler yer almaktadır. Okuyucunun iirin üç bölümünü bütünleyecei bir balam gözetilmemi tam tersine bütünlük fikri reddedilmitir. Bu iirde de düsel bir atmosfer vardır. lk bölümün iki dizesinde imgenin karılıı belirmek üzereyken birden bu dizelerle ilgisi olmayan Sofasında pirinç karyolanın dizesi gelir. kinci bölümde yine bu dizelerle balantısı olmayan ve daha sonraki bölümlerde de anlam açısından yine bu dizelere balanmayan kesintili imgeler yer alır. VIII numaralı iirde ise, bir natürmort görüntüsü vardır. Sıradan natürmorttan farklılıı; cansız varlıkların, çocuun, hayvanın ve bunların arasına yerletirilmi kulaın bir kompozisyon oluturmasıdır: Bir kilim bir masa bir limon Bir aaç Bir çocuk çizgili Bir kedi içi bo Bir kulak bete bir (VIII, s.19)

10 Kendisi de resim yapan Oktay Rifat, kimi iirlerinde bu iire benzer ekilde gerçeküstücü resme ait görüntüleri sözcüklerle kurgulamıtır. Özellikle V, XVII, XVIII, XIX, XX, XXXIII ve XXXIV numaralı iirlerde yansıtılan görüntüler Joan Miro, Salvador Dali, Max Ernst, René Magritte gibi gerçeküstücü ressamların tablolarına benzemektedir. V numaralı iirin ilk bölümünde yer alan Kurması biten saatin gecesi/ Masanın gölgesinde iki büklüm/ Uzar güne vurdukça yıldızsız/ Bakar uçan kua sarı aydınlıkta (V, s.16) dizeleri Salvador Dali nin ünlü Eriyen Saatler tablosunu çarıtırır. XXXVIII numaraları iirdeki Dökülüyor alçıları saçlarının/ Omuzlarından param parça kaldırıma/ Seller akıyor arıl arıl/ Eteklerinin camından (XXXVIII, s.44) dizelerinde de yine gerçeküstücü resimle örtüen bir tasvir söz konusudur. Perçemli Sokak ta iki tanesi (XVII ve XX) otomatik yazı izlenimi veren altı düzyazı iir bulunmaktadır. Bu iirlerin gerçeküstücülerin otomatizm tekniiyle yazılıp yazılmadıı belirsizdir. Ancak kullanılan denetimsiz düünce akıı otomatizmi çarıtırmaktadır. Bunlardan biri XX numaralı düzyazı iirdir: Duyulmayan seslerin mavisinde uykucu kanat, öleüstü, vakitsiz iareti güzel günlerin, keçi ayaklı balıklara inat köpüklerin güneinde yepyeni, ehir halsiz sokaklarıyla, küflü bulutlarıyla halatların duvarında faydasız, kolayca param parça. Gök susmayan çıngırak. (XX, s.34) Bu akıl dıılık kitapta yer alan iirlerin bütünü için geçerli deildir. air, salt görüntüyü karılayan ve aklın uyumunun ters yüz edildii bu örnekleri iirlerinde baımsız olarak kullanmamıtır. Bu dizelerin yer aldıı iirlerin bir bölümünde anlam bütünüyle dılanmamı, yeni imgeler kinci Yeni nin imge dünyasında karılıını bulacak ekilde dier içerik unsurlarıyla kaynamıtır: Yüzüme bak çalsın içimdeki çalar saat (II, s.12); Güne kokulu kız (VI, s. 17); Kanat çırparak kaybolan sokak (XXI, s.35); Parmak gibi insanlar/ Gagasız kuları yalnızlıın/ Kutularının içinde (XXXVII, s.54); Düümlü balıkları bekleyiin (XLI, s.59) gibi. Kitapta yer alan iirlerin bir bölümü de airin önceki dönemlerini andıran özellikler taımaktadır. Özellikle VII, XV, XVI ve XXXI numaralı iirlerde kitabın ön sözüne ve balamına uymayan içerik özellikleri bulunmaktadır. Güzel günlerin sokakları bunlar/ Güzel günlerin insanları bunlar/ Yoksa ne durulur ne yürünür (VII, s.18); Gökçe konuuyor martı/ Denizce konuuyor/ Vatanda Türkçe konu (XV, s.28) ya da Köe baını tutan leylak kokusu/ yakamı bırak da gideyim (XXXI, s.47) dizeleri Garip sadeliinin izlerini taımaktadır. thaf iiri Ahmet e de ise sosyal içerik gözlemlenmektedir.bir önceki kitabı Karga ile Tilki de yer alan Ahmet balıklı iirinde Alama Ahmet alama/ Davranma kuaına ikide bir/ Anam avradım olsun/ bu kara günlerin sonu gelir (Rifat, 2010a:135) dizelerindeki Ahmet adıyla halkı simgeleyen air, Perçemli Sokak ın ön sözünün baında da Ahmet e adlı bir ithaf iiri kaleme alır: Senin de bulutların olur Kuzular gibi dizinin dibinde Senin de ehirlerin olur Kitap kitap göün altında Ekinin ekmekten baka düündüün Davarın gütmekten baka sevdiin Ellerin karanfil sapına yatkın Güvercin kanadı gibi dilerin azında Suyun bardakta Çocukların okulda Kitabın kalemin dergin Postacı ayaına kadar gelir ( Ahmet e, s.5)

11 Bu iiri Oktay Rifat ın iirinin ikinci ve üçüncü dönemini temsil edecek biçimde iki bölüme ayırabiliriz. Beinci dizeye kadar olan bölüm kapalı bir anlatım temelinde ele alınmıtır. Bu bölüm airin Perçemli Sokak poetikasına uygundur. Bu dizeleri takip eden dizeler arasında ise bir tek güvercin kanadı gibi dilerin azında dizesi aynı anlayıa balanır. Dier tüm dizelerde halkın yaam standardının bir gün yükselecei umudu eklinde ifade edebileceimiz sosyal izlek gözetilmitir. Oktay Rifat Perçemli Sokak tan iki yıl sonra 1958 de yayımladıı Âık Merdiveni nde de daha az youn olmakla birlikte gerçeküstücü imgelere bavurur. Balıklı adlı düzyazı iiri,airin kapalı anlatım temelinde yapılandırdıı bu döneminin benzetme dünyası hakkında ipuçları barındırır. Benzetmelerin açıkça kavranabildii bu iirde, imge sözcükler arasındaki anlam örgüsünün çözülmesiyle deil, alıılmamı badatırmalarla yapılandırılır. Bu köyde sokakları bile balıa benzetmenin yolunu bulmular... Bir avuç zeytin aldım, gittim çardaın altına oturdum. Ekmei u yana, balıkları bu yana koydum. Rüzgâr mı, ova mı, deniz mi bir eyler esiyor, morumsu dalar yüzüyor gökyüzünde. Komu kız saçlarını taramasa rüzgar durur, güne açar, yavru balıklar çıkar deniz kırlıına... Denizkızlarının beikleri martıların çılıklarına asılı. Yarı ku, yarı adam, yarı balık, Balık-Adam-Ku lar, kanatlarında ate almak bilmeyen sokak fenerleri bata çıka dolaıyorlar üstümüzde... (Rifat, 2010a: 236) Deniz kızlarının beikleri martıların çılıklarına asılı cümlesindeki martıların çılıkları tamlaması ninni yi çarıtırmaktadır. Bu cümlenin ardından gelen kanatlarında ate almak bilmeyen sokak fenerleriyle dolaan yarı ku, yarı balık, Balık-Adam-Ku lar ise gerçeküstücü bir görüntüdür. Âık Merdiveni nde buna benzer gerçeküstücü görüntüler balangıçta younken kitap ilerledikçe gitgide azalır. Cemal Süreya nın dedii gibi, Dalıverdii Perçemli Sokak tan Âık Merdiveni nin basamaklarını teker teker inerek uzaklaır Oktay Rifat. (Süreya, 2011: 96).air, son iiri Güz Türküsü ile bu imge younluuna veda eder: Bir anahtar geçti elime Bütün kilitlere soktum Yel deirmenleri buldum uzun saçlı Kutularda badem gözlü gemiler (Rifat, 2010a: 244) Ahmet Oktay, Oktay Rifat ın yarım yüzyıla yayılan iirsel üretiminin sonunda, bütün deneyimlerinin en olumlu öelerini barındıran (dilsel, imgesel, biçimsel) bir iire ulatıını belirtir. (Oktay, 2008: 313). Gerçekten de Perçemli Sokak deneyimi onun iirinin önemli kazanımlarından biri olmutur. Yıllar sonra yayımladıı Elifli (1980) kitabı bu deneyimin onun irini nasıl zenginletirdiini gösterir. Elifli de bata Aaç ve skemleler olmak üzere Uykuya Doru, Dönü, Yıldızlı Görünüm, kembe, Atlarla Körler, Tabaklar gibi iirlerinde anlam derinliine hizmet eden gerçeküstücü imgeler kullanılmıtır.bu iirlerden en çok Aaç ve skemleler görüntüye yaslanması açısından Perçemli Sokak iirlerini andırmaktadır: Bırakıp gitmiler iskemleleri, Dostluklar karı karıya, Kavuurken gün, idenin altında. Arılar kalmı susmu sözcüklerle, Yapraklar içinden sarkan gök! (Rifat, 2010b: 22) air, bu iirlerde daha önceki gerçeküstücü iirlerinden farklı olarak noktalama iaretlerini kullanmı, anlam birimlerini birbirinden ayırmı, nesneleri ve varlıkları bir araya getirirken bütüncül anlam birimleri kullanmıtır. Bu görüntüde insan yoktur. iirde nesneler aracılııyla yaanıp bitmi güzel anlar hatırlatılmaktadır Gün batmak üzereyken ide aacının altında dostça yapılmı bir sohbetten geriye, karı karıya iskemleler, susmu sözcüklerle arılar ve yapraklar içinden sarkan göl kalmıtır. Arılar kalmı susmu sözcüklerle ve yapraklar içinden sarkan gök dizelerinde yer alan alıılmamı badatırmalar, Perçemli

12 Sokak ın imgelerini çarıtırmaktadır. Ancak bu imgeler Perçemli Sokak takiler gibi parçalı olmayıp iirin bütünlüünü tamamlamaktadır. Sonuç Perçemli Sokak a kadar zaman zaman gelenekten de yararlanarak iirini zenginletiren Oktay Rifat, bu kitabıyla birlikte imgeci iire yönelir. Perçemli Sokak ta yer alan iirler aynı zamanda yeni bir iir dili arayıının ürünüdür. air, kitabın ön sözünde belirttii gibi, sözcüklerin gündelik düzenini deitirerek gözden kaçırılan gerçekleri yakalamak ister. Sözcüklerin günlük dildeki konuma düzeni onun için gerçein sorgulanabilecei bir uzamdır.bu amaçla sözcüklerle oynar, onların anlamlarını okuyucuya yabancılatırarak içerik açısından yönlendirici ilevlerini ortadan kaldırır. Kimi sözcüklerin gönderme yaptıı nesneler ve olaylar bilinen anlamlarıyla deil, sadece o an için temsil ettikleri görüntülerle iirde yer alırlar. Ancak bu imgeler gerçeküstücülerin imgeleri gibi kaynaını tamamıyla bilinçaltından almaz. Perçemli Sokak ta söz konusu olan, sözcük grupları arasındaki kalıplamı anlamı bozma yoluyla gerçein düzenini deitirmeye hizmet eden bir sözcük oyunudur. Ancak airin gerçein gündelik düzenini, dilin düzenini deitirerek araması onu poetik ve ilevsel açıdan gerçeküstücülerle buluturmaktadır. Diyebiliriz ki,iirin gözü pek aratırmalarla geliecei düüncesinde olan Oktay Rifat bu kitabında mizah, otomatik yazım, delilerin dünyası gibi gerçeküstücülerin çarpıcı unsurlarına dorudan bavurmamıtır; ama onların da kullandıı oyunlatırma, dü, masalsı ve gündelik dilin doallıının sorgulanması gibi uygulamalar airi dorudan gerçeküstücülerin poetik yönelimiyle buluturmaktadır. air bu deneysel çalımasında edindii imge birikimini, daha sonraki eserlerinde korumu, kullanmı ve iir dilini gelitirme yolunda bu iirlerden önemli ölçüde yararlanmıtır. KAYNAKÇA ARTUN,Ali (2010).Sanat Manifestoları, stanbul: letiim Yayınları. ATAÇ, Nurullah (1957). Günce: Eletirmeci, Pazar Postası, S.21, s.5. BATUR, Enis (1995). Yazının Ucu, stanbul: Yapı Kredi Yayınları. BERK, lhan(1957). kinci Yeni çin Ozanlar Ne Diyor?(Soruturma), Pazar Postası, S.5, s.7. BEZRC, Asım (1981). kinci Yeni iirin Kurucusu Kimdi?, Yazko Edebiyat, Temmuz, s BOFFARD, J.A. ; P. Eluard, P. Vitrac (1981). Gerçeküstücü Devrim, Türk Dili Yazın Akımları Özel Sayısı,S. 349, s BUYRUKÇU, Muzaffer (1994). mge Ormanları, Cumhuriyet Kitap, 23 Haziran 1994, s.6. CANSEVER, Edip(1957), Perçemli Sokak, a Dergisi, S.9, s DUPLESSS, Yvonne (1991).Gerçeküstücülük, stanbul: letiim Yayınları. HLAV, Selahattin; E.Ertem, O. Kutlar (1962). Gerçeküstücülük, stanbul: de yayınları. KANIK, Orhan Veli (1998). Bütün iirleri, stanbul: Adam Yayınları. KAPLAN, Mehmet (1988). iir Tahlilleri II, stanbul: Dergâh Yayınları KARACA Alâattin (2005). kinci Yeni Poetikası, Ankara: Hece Yayınları. OKTAY, Ahmet (2005). Kahramanın Ölümü, stanbul: Alkım Yayınları. OKTAY, Ahmet (2008), mkânsız Poetika,stanbul: thaki Yayınları. RFAT, Oktay (1956). Perçemli Sokak, stanbul: Yeditepe Yayınları RFAT, Oktay (1961). Bir Çeviri,Tanin, 24: 168. RFAT, Oktay (1992). iir Konuması, stanbul: Adam Yayınları RFAT, Oktay (2010a). Bütün iirleri I, stanbul: Yapı Kredi Yayınları. RFAT, Oktay (2010b). Bütün iirleri II, stanbul: Yapı Kredi Yayınları. SÜREYA, Cemal (1983). Ya ve iir Üstüne Söylei (Konuan: Tomris Uyar), Varlık, S. 906, s. 21. SÜREYA, Cemal (2011). apkam Dolu Çiçekle, stanbul: Yapı Kredi Yayınları. ÖZCAN, Tarık (2005). air ve Sözün Maheri Oktay Rifat, Ankara: Akça Yayınları. TEOMAN, Sabahattin (1957). Sokaklı Perçem, Varlık, S. 450, s UYAR, Turgut( 1957). iirimizde Bir Eski Yeni, Forum,S. 69, s YETKN, Suut Kemal (1957). Perçemli Sokak mı? Sokaklı Perçem mi?, Varlık,S. 454, s