Masalları Uyutmak. Prof. Dr. Ali Osman ÖZTÜRK

Transkript

1 Masalları Uyutmak Muhsine Helimolu Yavuz: Esil ile Yesil, Türk Masalları I, Cumhuriyet Kitapları, stanbul 2006, ikinci basım 2007, 118 s. Resimleyen: Musa Kart. Prof. Dr. Ali Osman ÖZTÜRK Çocuk yazınında masalların yeri, estetik gereksinmeye kout olarak, aynı zamanda çocukta iyi - kötü, güzel - çirkin, adaletli - adaletsiz, mutlu - mutsuz vb. kavramları ayırt etme yetilerinin gelimesine olanak salayan kurmaca gerçeklikle karılaması ölçüsünde çok önemlidir. Kâıt üzerinde ulaılabilir/okunabilir olmadan önce de, masallar anne-baba ile çocuklar arasında sessellik (Vokalite) düzeyinde duygusal iletiimi salamada çok önemli bir köprü olutururlar. Dilenirse seçilecek uygun örnekler yardımıyla, küçük yata edinilmesi gereken insani özellikler ve eitimsel iletiler geleneksel doallık içinde kazandırılabilir. Anadil becerisine çok yapıcı katkılar salanabilir. Çocukların pozitif dünya görüünü kazanmaları masallarla daha kolaydır. Halk yazını aratırmaları Türk Aydınlanması kapsamında önemli ilevler üstlenmitir. Pertev Naili Boratav, lhan Bagöz, Tahir Alangu ve Seyfi Karaba gibi deerli aratırmacılar kuramsal ve uygulamalı çalımalar ortaya koydular. Halk yazınının yaygınlık ve sevilirlik bakımından en önemli türlerinden olan masalların, aydınlanmacı eitim amacıyla kullanılmasında Ouz Tansel in yeri tartıılmaz. Hem derleyici olarak, hem de aydınlanmacı bir yaklaımla yazınsal masal yayımı alanında O, çok baarılı ürünler kazandırmıtır. Muhsine Helimolu Yavuz un bu yazımızda tanıtacaımız yapıtı da aydınlanmacı eitime katkı salamak savıyla okurun karısına çıkmı durumda. Muhsine Helimolu Yavuz bu kitabında toplam 20 masal metnine yer vermi: Kitaba adını veren ilk masal Esil ile Yesil i Aye Kız ile Fatma Kız, Gül Hanım, Deve, Tilki, Çakal, Onurlu Aslan, Kelolan, Keçi ile Kurt, Dılbo ile Akıllı Kedi, Avcı ile Çocukları, Ünlü Bey, Yedi Deliler, Ölümsüzlüü Arayan Adam, htiyar Balıkçı, Tuzun Deeri, Yasemin, Kötü Kral, smail in yilii, Oduncu ve Kızları, Üç ehzade, Üç art izliyor. Gül Hanım, Kelolan, Avcı ile Çocukları, Ölümsüzlüü Arayan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, alosturk@comu.edu.tr

2 495 Prof. Dr. Ali Osman ÖZTÜRK Adam, Yasemin, Oduncu ile Kızları dıındaki masallar Musa Kart ın çizdii güzel resimlerle süslenmitir. Bir araya getirilen 20 masalın seçiminde çocuk eitimine olan uygunlukları, yazarın deyiiyle, çocuk ruhlarının ( ) hayat cangılında savamaya baladıktan sonra, masal gerçei ile hayat gerçeinin, çou zaman çelitiini göreceklerse de ( ) onlara temelde güzel ve salam deerler kazandırabilme (s. 7) vd. özellikleri dikkate alınmı. Derleme mi, Deil mi? Bu kitaptaki halk masalları, sözden yazıya geçirilmi, özgün derleme ürünleridir diyor Muhsine Helimolu Yavuz önsözde (s. 9). Bundan kuku duymamız da gerekmiyor. Ancak kitapta bu hususla ilgili bilgilere kısa da olsa yer verilmemesini yadırgıyoruz. Çünkü masalların bu biçimde yayımlanması konusunda benzer bir yaklaım sergileyen bir Ouz Tansel, ürünleri kimden, ne zaman, nerede derlediini vermeyi ihmal etmez (örnein bkz. Tansel, 2003a,b,c,d: 6). Muhsine Helimolu Yavuz bizzat derlediini ifade ettii (s. 9) yüzlerce halk masalından, pedagojik açıdan çocuklara en çok seslenebilecek, iletileri daha kolay anlaılabilir olanları seçmeye özen göster[mi] ; bu anlamda okurun ii hayli kolaylatırılmı olmaktadır. Fakat hemen izleyen paragrafta yazar, bu masalları, çocukları uyutmak için deil, onların bilinç düzeylerini yükseltmek, duygu ve düün dünyalarını zenginletirmek, kısacası uyandırmak için kaleme aldım diyor. Biri birini izleyen iki paragrafta yazarın verdii bilgide okuru tereddütte bırakan bir nokta var: Bu masallar yazar tarafından gerçekten derlenmi midir yoksa kaleme mi alınmıtır? ayet derlenmi ise (belki yukarıda andıımız Ouz Tansel örneinde olduu gibi), yazar bazı deiikliklere gitmi olabilir; dilinde, yazımında, tekerlemelerinde vb. düzeltmeler yapmı olabilir. Onlar ermi muradına biz çıkalım kerevetine (s. 24, 49, 59, 85, 94, 113,118) gibi geleneksel biti formeli yanında Onlara kömür, bize uzun ömür (s. 28) gibi bir biti cümlesi de o zaman daha kolay anlaılabilir. Yok, masallar yazar tarafından kaleme alınmı ise o zaman derlendii yönündeki bilgi tamamlanmaya gereksinme duyar. Dolayısıyla derlendii ve belirtilen ölçüye göre seçime tabi tutulduu söylenen masalların kaleme alınması ndan deil yayımlanması ndan söz edilebilir. Oysa Yavuz 1994 tarihli masal kitabında masallara hangi müdahalelerde bulunduunu (Yavuz, 1994: 7) ve bunların kimler tarafından derlendiini açıkça belirtmektedir (Yavuz, 1994: ). Dier yandan, ayet Yavuz, masalların diline müdahale etmise (ki

3 Kitap Eletiri 496 çocuklara yönelik bu kitap balamında arzu edilir bir ey), daha özenli bir Türkçe amaçlanabilir, salt içeriksel iletilerle yetinilmekle kalınmayıp, dil geliimine de destek salanmı olurdu. Oysa burada tersi bir durum kendini gösteriyor: Münasebetsiz (s. 46) gibi eski, Allahın ödülü (s. 80) gibi zorlama, mutlu mesut (s. 55), zamanın birinde vaktiyle (s. 69) gibi yinelemeli dil öeleri bu kapsamda deerlendirilebilir. letiler Muhsine Helimolu Yavuz, derledii yüzlerce masaldan pedagojik açıdan çocuklara en çok seslenebilecek, iletileri daha kolay anlaılabilir olanları seçmeye özen (s. 9) gösterdiini belirtiyor. Gerçekten de çou masalda bunu görüyoruz. Hani ne demiler, anlamı ki ya da ite böyle kalıpları ile iletiler vurgulanmı: Hani derler ya: Ava giden avlanır, insan kazdıı kuyuya kendi düer mi (Esil ile Yesil, s. 18) Hani derler ya, nsan, kendi derdini en büyük sanırmı. (Yedi Deliler, s. 74) Hani ne demiler: Aç gözlü insanın gözünü toprak doyurur. (htiyar Balıkçı, s. 82) Anlamı ki, Korkunun ecele faydası yoktur. (Ölümsüzlüü Arayan Adam, s. 77) te böyle: Emeksiz yemek olmaz! (Aye Kız ile Fatma Kız, s. 24) Bu kalıpların kullanılmadıı masal iletileri de vardır. Aaıdaki örnekler görece anlaılması kolay iletiler içermektedir: Yavruları bundan böyle annelerinin sözünden hiç çıkmayacaklarına söz vermiler. (Keçi ile Kurt, s. 49) Tilkinin aslanı baladıı, farenin de çözdüü bir yerde yaamak bana haram olsun (Onurlu Aslan, s. 35) Sen insanlıktan ve kardelikten bir ey anlamıyorsun, hiçbir zaman da adam olamazsın. (Ünlü Bey, s. 68) imdi neden seni tuz kadar sevdiimi anladın mı? demi. in aslını anlayan baba, olundan kendisini baılamasını istemi ve birbirlerine sarılmılar. (Tuzun Deeri, s. 85) Kendi kendisini eletirebilen bir kralları olduu için de ayrıca sevinmiler. (Kötü Kral, s. 94) Ben dövülmekten kurtardıın ölüyüm. Sen bana yardım ettiin için, ben de sana yardım etmek istedim (smail in yilii, s. 102)

4 497 Prof. Dr. Ali Osman ÖZTÜRK Hatta Üç art masalında, halk, ülkesi için fedakârlık gösteren gencin padiah olması için ayaklanır, saraya yürür. Padiah durumun önemini anlayıp olanı kızıyla evlendirip, tahtına varis yapacaını ilan ederek (Üç art, s. 118), halkın devrimci tavrına boyun eer. Ancak, Gül Hanım (s ), Deve, Tilki, Çakal (s ) metinlerinde olduu gibi, iletilerin tam olarak dile getirilemedii ya da belirsizletii masallar da söz konusudur. Örnein çocuklar aynı zamanda yalan söylemeyi (Kelolan, s. 40), bakalarını yanıltarak zengin ve saygın olmayı (Akıllı Kedi ile Dılbo, s ), yalı bir kadını kaynar suyla halayıp ve üvey anneyi kandırarak kurtulmayı (Oduncu ve Kızları, s. 105) vd. da öreniyorlar. Ayrıca masal sonlarında aaıda örneklediimiz türden, yanlı algılanabilecek iletiler keke daha net ifade edilmi olsaydı diye düünüyoruz. 1. Geyik kesilen aacı üç kere yalayarak, yine eski haline getirmi ve üzülmemesini söylemi (Avcı ile Çocukları, s. 59) biçiminde ileti olarak algılanabilecek bir tümce. 2. Padiah suçlu iki olunu saraydan kovar (Üç ehzade, s. 113). 3. Tesadüfen topuundan çuvaldız çıkarılan kızın dirilmesi, daha sonra tesadüfen kardeleriyle buluması (Yasemin, s. 89). Daha da vahimi yazarın ve yayıncının dünya görüüne uymayan bazı hususlar, masallardan ayıklanabilirdi. Örnein geleneksel sorunlarımızdan olan namus kurtarma/temizleme içerikli bir ileti bu türdendir: Babacıım, sen hiç üzülme, ben gidip kardeimi getirerek, namusumuzu kurtaracaım, demi. (s. 65) Dier yandan kaderci ve teslimiyetçi bir yaam görüünün yansımaları olan tümceler de bu kapsamda deerlendirilebilir: bu benim kaderim, çekmek zorundayım (s. 73) ve aaç olduunu anlayınca da can vermesi için tanrıya dua etmeye balamı. Sonunda heykel canlanmı. (s. 98) Yazarın derleme metinlere ne ölçüde müdahale ettii belli olmadıından, masalların sonlarında vurgulanan iletiler, yazar tarafından mı eklenmitir, yoksa özgün metinde zaten var mıdır anlaılamamaktadır. Elbette yazarın seçimine saygı duymalıyız. Fakat önsözde buna ilikin bir açıklama beklemek okurun hakkıdır. Okurun, aynı ekilde ilevine göre masal yayını/yayımı gelenei üzerine de bilgilendirilme hakkı olduuna inanıyorum. Ouz Tansel in masalların ilevine ilikin birkaç yerde (bkz. örn. Ate, 1978, s. 506, Temelkuran, 1996) vurguladıı görüünü burada anmak gerekiyor:

5 Kitap Eletiri 498 Ben masallarımı, çocukları, gençleri, erikinleri elendirmek, uyutmak için yazmadım; onları bilinçlendirmek, uyarmak için yazdım. Masallarımızda güncel sorunlara deinmek olanaı vardır sanırım, hele tekerlemelerde bu olanak istenilenden de çoktur. Masallarımızda toplumun özlemlerini görürüz. Ben masallarımda dünya görüümü yansıtan bir yöntemi yeledim. in aslına bakarsak masallarımızda eytiimsel dokuyu görürüz: yiyle kötü, güçlüyle güçsüz, haklıyla haksız sürekli çatıırlar. En zor deneyimlerden geçen masal baturları (kahraman) iyiden, güzelden, dorudan yana olduklarını, hogörüleriyle çada insanın soylu, insancıl çizgisini çizerler. Yozlamamı bir toplumun bireylerinde görülen nitelikler masal kiilerinde çiçeklenir. (Uyguner, 1996: s. 36 [Metin içindeki vurgulama A. O. Ö.] Bu balamda Muhsine Helimolu Yavuz un kitabında Bu masalları, çocukları uyutmak için deil, onların bilinç düzeylerini yükseltmek, duygu ve düün dünyalarını zenginletirmek, kısacası uyandırmak için kaleme aldım. (s. 9) ifadesini okuyunca doallıkla, Tansel i anımsadım. Dorusu Yavuz un bir masal aratırmacısı olarak, masal atası Ouz Tansel i benzer (aynı demek daha doru olur) dünya görüü ve masal anlayıına sahip bir kii olarak, özellikle de tırnak içine aldıı uyutmak-uyandırmak balamında anması çok anlamlı olurdu diye düünüyorum, çünkü yazar, Tansel i en azından kaynakçası ile tanımaktadır: Metin Turan Üç Kanatlı Masal Kuu Ouz Tansel kitabıyla konuk oluyor masama. Tansel i anma konumalarından oluan bu güzel kitabın sonunda da oldukça zengin bir Tansel Kaynakçası yer alıyor. (Yavuz, 1996: 3) Bu durumda, yazarın belirttii genç-namuslu ellerin, beyinlerin yetimesine birazcık da olsa katkıda (s. 9) bulunma dileinin gerçeklemesini önemsediimi, ancak bunun iyi örnekler ve rol modelleri sayesinde olanaklı olduunu da söylemeden geçemeyeceim. Sonuç Gayet güzel ve zevkli bir kitap tasarımı ile yayımlanmı olan Esil ile Yesil, çocuk yazını olarak ne yazık ki dilde özensizlik, iletilerde çelikiler, kaynak belirtmede yetersizlik, bilim etii açısından gelenek ve emee kayıtsızlıkla karımıza çıkmaktadır. Masalların eitimsel ilevleri üzerine yayınlanmı bir kitabı (Yavuz, 1997) bulunan yazar Muhsine Helimolu Yavuz dan çocuklarımız için daha nitelikli masal kitabı beklentimin yarattıı dü kırıklıını ben, kitabın biraz aceleye ge(tiri)ldii ile açıklamak istiyorum. Gerekli düzeltmelerle yapılacak yeni baskı kitabın deerini daha da artıracaktır. Üretmek güzel, eletiri ise yararlıdır. Bilimsel duru, eletiriye gereken direnci ve tavrı gösterebilmelidir.

6 499 Prof. Dr. Ali Osman ÖZTÜRK Kaynakça Ate, Kemal (1978): Ouz Tansel le Söylei, Türk Dili Dergisi, Aylık Dil Yazın Dergisi, Sayı: 321, Haziran, s Tansel, Ouz (2003a): Altı Kardeler, Masallar, MEB Yayınları, Ankara. Tansel, Ouz (2003b): Mavi Gelin, Masallar, MEB Yayınları, Ankara. Tansel, Ouz (2003c): Üç Kızlar, Masallar, MEB Yayınları, Ankara. Tansel, Ouz (2003d): Yedi Devler, Masallar, MEB Yayınları, Ankara. Temelkuran, Ece (1996): Masalları Uyandırmak çin Yazmıtı, Cumhuriyet, 5 ubat Uyguner, Muzaffer (1996): Ouz Tansel in Masalları, Üç Kanatlı Masal Kuu: Ouz Tansel. Yay. Haz. Metin Turan, Ürün Yayınları, Ankara, s Yavuz, Muhsine Helimolu (1994): ahmaran. Masallar, Doruk Yayınları: 48, Ankara. Yavuz, Muhsine Helimolu (1996): Kitaplar Arasında Bir Gezinti, Cumhuriyet Kitap Eki, 28 Kasım, Sayı: 354, s. 3. Yavuz, Muhsine Helimolu (1997): Masallar ve Eitimsel levleri, Ürün Yayınları, Ankara..