Halkla Ýliþkiler Önlisans Öðrencilerinin Halkla Ýliþkilere Bakýþ Açýsý, Okul Sonrasý Beklenti ve Kaygýlarý

Transkript

1 Halkla Ýliþkiler Önlisans Öðrencilerinin Halkla Ýliþkilere Bakýþ Açýsý, Okul Sonrasý Beklenti ve Kaygýlarý (Kandýra M.Y.O. Ölçeði) Yrd. Doç. Dr. Ahmet AYHAN Kocaeli Üniversitesi Kandýra MYO ÖZET Sürekli deðiþen ve geliþen dünya ve iþ yaþamý, halkla iliþkiler uðraþýnýn yeri ve önemi konusunda genel anlamda ülkemizde belirginlik olmadýðý varsayýmý, bu alanda eðitim öðretim alanýnda yaþanan geliþmelere koþut deðil. Üretim ve tüketim alýþkanlýklarýnda tek tipleþme, küreselleþme ve küreselleþme olgusunun daha çok tecimsel iliþkilerinde aðýrlýklý olarak kendini hissettirmektedir. Ülkemizdeki iþletmelerin, genel anlamda, büyük küçük ayrýmý yapmadan bu alanda gerektiði gibi çaba harcamamalarý, adeta bir KOBÝ mantýðýyla hareket etmeleri ve bir eylem planlarýnýn bulunmamasý, halkla iliþkiler mesleðinin bu günü ve geleceðinin tartýþýlmasýný zorunlu kýlýyor. Gerek kamu gerekse özel sektörün ülkemizde halkla iliþkiler ve halkla iliþkilercilere olumsuz bakýþ açýsý ya da olumlu/olumsuz bir bakýþ açýsýnýn olmamasý noktasýndaki varsayýmýmýz bu tür bir olguyu saptamanýn zorunlu olduðunu ortaya koyuyor. Kaldý ki, sonucun olumlu ya da olumsuz olmasý önemli olmayýp saðlýklý bir alan çalýþmasýyla pek çok açýlýmý beraberinde getirecektir. Bu nedenle, normal ve ikili olmak üzere Kocaeli Üniversitesi Kandýra M.Y.O. "Halkla Ýliþkiler Programý"nda ön lisans öðrenimi gören yaklaþýk dört yüz seksenin üzerinde öðrenciyle yirmi sorudan oluþan bir sormaca gerçekleþtirildi. Okulda aldýklarý halkla iliþkiler eðitim-öðretimiyle ilgili görüþleri, okul sonrasýnda iþ bulabilme, aldýklarý formasyona uygun bir iþ yapabilme, ülkemizde halkla iliþkilerin algýlanýþý konularýnda beklentilerini saptamaya yönelik bir çalýþmadýr.

2 388 GÝRÝÞ 1980'li yýllarda baþlayan ve giderek tüm dünyayý etkileyen yeni dünya düzeni ya da bugünkü adýyla "küreselleþme"; ekonomi ve uluslararasý siyaset anlayýþý olarak kendisini kabul ettirdi. Küreselleþme ayný zamanda her ülke için köklü deðiþim ve dönüþümü ister istemez kabullenmek demekti. Türkiye de bu deðiþim ve dönüþümden 1983 yýlýndan itibaren payýna düþeni aldý ve giderek yükselen oranda almaya devam ediyor. Ne var ki, Türkiye üretim baðlamýnda deðil de tüketim baðlamýnda bir aktör olarak rolünü oynuyor. Her ne kadar bu rolü oynamaktan kendini soyutlamasý olanaksýz olsa da, üreten rolünü oynayan da olmak istiyor. Üreten rolü oynamak tüketen rolü oynamaktan daha zor kuþkusuz. Kaldý ki, üreten rolü oynamanýn diðerine göre pek çok ön koþulu olduðu da yadsýnamaz bir gerçek. Bu ön koþullardan birisi de -belki de en az önemli görüleni- teoride çok geniþ uygulama alaný olmasýna karþýn ülkemizde henüz önemi gerektiði gibi kavranamamýþ olan halkla iliþkiler kavramýyla ilgili. Çaðdaþ iþletmecilik anlayýþý çerçevesinde büyük ölçekli kuruluþlar ya da çok uluslu ortaklýklarý olan yerli sermayeli iþletmelerde yönetim anlayýþý profesyonelleþme sürecini saðlam bir zemine oturtmuþ görünüyor. Diðer taraftan yerel ölçekli ve yerel düþünüp yerel hareket eden iþletmeler ise geleneksel yöntemlerle varlýklarýný sürdürmeye çaba gösteriyor. Ancak varlýklarýný bu anlayýþla ne kadar sürdürebileceklerini de kestirmek olasý deðil. Bu nedenle Kocaeli Üniversitesi Kandýra M.Y.O.'da önlisans öðrenimi alan 462 halkla iliþkiler öðrencisinin genel anlamda halkla iliþkileri algýlamasý ve mesleðe bakýþ açýsýyla ilgili bir sormaca çalýþmasý gerçekleþtirilmiþtir. 1.HALKLA ÝLÝÞKÝLER SÜRECÝ 1.1. Halkla Ýliþkilerin Önemi Dünyanýn da, Türkiye'nin de durumu eskisi gibi deðil, yaþanan geliþmeler de hiçbir açýdan asla eskisi gibi olmayacaðýný göstergeleri. Küreselleþme kavramýyla daha çok ekonomik iliþkilerin ve bu iliþkiler kapsamýnda mevcut siyasalarý belirleyen küresel güçlerin biçimlendirdiði bir dünya düzeni söz konusu. Ekonomik baðlamda iþletmelerin finansal yönünün güçlü olmasý geleceðe güvenle bakmalarý için yeterli deðil kuþkusuz. Yeni açýlýmlar, yeni yatýrýmlar ve konjonktürü iyi çözümleyip yerel ya da ulusal düzlemde nasýl bir yol haritasý izleneceðine iyi karar vermek durumundalar. Kalkýnma çabasý içerisinde olan ülkelerde ekonomik iyileþme yönünde iyi veya kötü mesafe kat edilirken, kamuoyunun da aydýnlanmasý umulacaðýna göre, bu durumdaki ülkelerin ve iþletmelerin de ileri ülkeler gibi halkla iliþkiler konusuna henüz baþlangýçta eðilmeleri gerekir ki (Asna, 1993: 27), bu durum çaðdaþ yönetim ve rekabet anlayýþýnýn bir parçasýdýr. Ýþletme sahipleri ya da yöneticileri ister yerel düþünsünler, isterse küresel, çaðýn gereklerine uygun hareket etmeleri kaçýnýlmazdýr. "Küçük olsun benim olsun" anlayýþý bu dizge içerisinde geçerliliðini yitirmiþtir. Kaldý ki, hiçbir giriþimcinin bu yönde bir düþünce yapýsýna sahip olduðunu ileri sürmek ne denli gerçekçidir? Tüketicinin piyasa koþullarýný belirlemede baþrol oyuncusu olmasý, bu anlayýþýn bütünüyle sonunu hazýrlamasa da bir yerlere gelmesine büyük engel oluþturur. Üretim ve yatýrým özgürlüðünün bulunduðu liberal ekonomik sistemde giriþimci yalnýzca plan amaçlarýný uygulamakla yetinmemeli, tüketicileriyle yakýn iliþki kurarak onlarý aydýnlatmalý ve beðenilerini kazanmalýdýr (Tortop, 1993: 142). Bu anlayýþ çerçevesinde halkla iliþkiler, farklý bir bakýþ açýsýyla, bir iletiþim ve pazarlama tekniðidir (Morel, 1991: 119) Halkla Ýliþkilere Duyulan Gereksinim Tecimsel alanda baþarýlý olmanýn koþullarý kuþkusuz sektörün zorunlu kýldýðý gereklilikleri ödün vermeden yerine getirmekten geçer. Ancak tüm dünyada olduðu gibi ülkemizde de "küresel pazara uygun biliþ, bilinç ve davranýþ

3 halkla iliþkiler önlisans öðrencilerinin halkla iliþkilere bakýþ açýsý, okul sonrasý beklenti ve kaygýlarý (Kandýra m.y.o. ölçeði) Ahmet AYHAN biçimleri yaratmak ve sürdürmek gereksinimi, beyin yönetimi yapan halkla iliþkilerin de önemini artýrmýþtýr" (Erdoðan, 2006: 214). Bir baþka deyiþle iþletmeler KOBÝ mantýðýyla yönetilmekten çok, kurumsal halkla iliþkilerle medya, yatýrýmcý, resmi kurumlar, toplum ve çalýþanlarla iletiþimi hayata geçirirken; pazarlama ilkelerine dayalý iþ modeli ya da bireysel ve kurumsal hedefleri tatmin eden deðiþimleri yaratan bir süreç olan pazarlama temelli halkla iliþkileri (Aydede, 2002: 28-30) de dikkate almalarý kaçýnýlmazdýr. Küresel pazarýn gereklerini yerine getirmek için küresel bir güç olmak ya da olmaya çalýþmak gerekmiyor. Bu anlayýþýn dayattýðý ekonomik ve politik açýlýmlarýn önemini anlamak ve uygulayabilmek gerekiyor. Bu nedenle halkla iliþkiler kendisinin hizmet verdiði ve kendisine de hizmet veren diðer endüstrilerin gelirleri de giderek artmaktadýr (Erdoðan, 214), çünkü tüketicinin bilinç ve biliþ düzeyi de çaðýn getirdiði geliþmelere koþut artýþ göstermektedir. 1.3.Halkla Ýliþkilerin Ülkemizdeki Durumu 1970'lere kadar 470 civarýnda halkla iliþkiler tanýmý derleyen Rex Harlov; "kuruluþ ve hedef kitlesi arasýnda karþýlýklý iletiþimi, anlayýþý, kabulü ve iþbirliðini kurma ve sürdürmeye yardým eden bir yönetim iþlevidir" biçiminde tanýmlýyor. Bu tanýma bakýldýðýnda özel sektörün tüketici, müþteri ve potansiyel tüketiciyle ne kadar iþbirliði yaptýðý ve bu iþbirliði ya da kapsamlý iliþkiden tüketicinin ne kadar tatmin olduðu konusunda belirsizlik olduðu veya genel anlamda bir olumlu bir bakýþ açýsýnýn olmadýðýný ileri sürmek iddialý bir varsayým deðildir. Kamuda zaten uygulama alaný pek bulamayan ya da kupür kesmekle özdeþleþen bir uðraþ olarak algýlanan halkla iliþkiler, zamanla özel sektörde güzel kýzlar, beden dili, son moda giysiler, sahte imajlarla firma veya kurum satýþýný (Erdoðan, 164) yapmaya yardým eden ve içeriði pek bilinmeden içi boþaltýlmýþ sýradan bir uðraþ olarak görüldü. Halbuki geliþmiþ ülkelerde halkla iliþkilere verilen öneme bakmak için bazý rakamlara göz atmakta yarar var. Örneðin ABD'de 100 bini aþkýn halkla iliþkilerci varken, halkla iliþkiler ajans sayýsý 6000'in üzerindedir (Çamdereli, 2004: 18). Bu rakam Türkiye'de ise 75 civarýndadýr. Ülkemizde ilk profesyonel halkla iliþkiler ajansýnýn kuruluþ tarihi de ABD ve Batýlý ülkelerle karþýlaþtýrýldýðýnda henüz çok yeni; Kasým 1974'tür (Bkz. Asna, 2004: 82). Ekonomide dünya devi olma yolunda hýzla ilerleyen Çin'de halkla iliþkiler öðrenimi gören öðrenci sayýsý ise 250 bin dolayýndadýr. Ayrýca, ülkemizde iþletmelerin halkla iliþkilere vermesi gereken önemi daha iyi kavrayabilmek ve kurumsallaþma sürecini tamamlamýþ iþletmelerle aradaki farký anlayabilmek için dünyadan küçük bir sayýsal veriye göz atmakta yarar var yýlýnda dünyanýn en büyük 500 firmasýnýn dörtte üçe yakýnýnýn "halkla iliþkiler" kavramýný bir biçimde kullandýðý (Erdoðan, 27) ve uluslararasý arenada daha baþarýlý olmanýn ön koþullarýndan birisi de bu yönde yatýrýmlarýný artýrdýðý bilinen bir gerçektir. 2. SORMACA SONUÇ ve YANITLARI Sormaca Kocaeli Üniversitesi Kandýra Meslek Yüksek Okulu nda öðrenim gören 462 öðrenciyle gerçekleþtirilmiþtir. Deneklere 20 soru yöneltilmiþtir. Sormacaya katýlan deneklerin %80,5'i kýz, %19,5'i erkek öðrenciden oluþmaktadýr. Deneklerin yaþ ortalamasý ise; %77,9'u 20 yaþ ve üzerindedir. Mezun olduklarý orta öðrenim kurumu ise %51,9 normal lise iken %48,1'i ise Anadolu Lisesi ve farklý meslek lisesi çýkýþlýdýr. 5. soruda deneklere yöneltilen Kandýra M.Y.O.'nu tercih nedeniniz nedir? Sorusunu %48,5'i ailesinin oturduðu yere yakýnlýk olarak yanýtlarken, bu sorunun diðer seçeneklerinde; ön araþtýrma sonucu okulun en iyi programlarýndan birisi olmasý %13,6; dört yýllýk bir fakülteye dikey geçiþ yapma þanslarýnýn fazla olmasý seçeneði %12,8. Okul sonrasýnda iþ bulma olasýlýklarýnýn yüksek olmasýna verilen yanýt oraný ise %7,4 tür. Bir baþka deyiþle, iþ bulabilme konusunda Türkiye gerçeði umutsuz 389

4 390 bir kitle. Eðitim-öðretim baðlamýnda programlarýndan memnuniyetlerini ölçmeye yönelik 6. soruya verilen evet yanýtý %69,5 tir. 7. soruda, aldýklarý eðitim-öðretimin mesleki uygulama alanýnda yeterli olup olmayacaðýna verilen yanýtlarda ise % 71,6'sý bunun yeterli olmayacaðý yönünde görüþ belirtirken, bunu iþ yaþamýna iliþkin kaygýlarýnýn ve güvensizliklerinin olabileceði þeklinde yorumlamak akla gelen ilk olasýlýk olarak öngörmek isabetli bir yaklaþým olabilir. Hemen arkasýndan yöneltilen soruya verilen yanýtlarýn oranlarýna bakýldýðýnda deneklerin %68,6'sý aldýklarý eðitim-öðretimin yeterli, ancak uygulamanýn eksik olduðunu belirtmeleri; uygulama alaný, teknik alt yapý, ortam eksikliði gibi farklý sorunsalý gündeme getirmektedir. Bu sorulara baðlý olarak, önlisans eðitim-öðretiminin bir fakültenin halkla iliþkiler bölümüyle karþýlaþtýrýldýðýnda öngörülerinin yeterli olup olmadýðý yönündeki soruya verilen yanýtlarýn oraný ise; yeterli %28,1; fikrim yok %20,8; yeterli deðil ise %51,1 dir. Halkla iliþkiler mesleðini yapanlarýn bir yüksek öðrenim veren okuldan mezun olmasý gerektiðine inanýyor musunuz? sorusuna yönelik yanýtlarda evet diyenlerin oraný %46,1; hayýr diyenlerin oraný ise yalnýzca %16'dýr. 11. soruda halkla iliþkiler mesleðinin ülkemizdeki algýlanýþýný ölçme amaçlý soruda; öneminin bilinmediðini belirten denek sayýsý %69,5 tir. Önemli bir meslek olarak görüldüðünü belirten öðrenci sayýsý ise yalnýzca %9,7 dir. Ülkemizde genel anlamda iþ dünyasýnýn halkla iliþkilere ne denli önem verdiði ise deneklerin verdiði yanýtlardan da anlaþýlacaðý gibi ülke gerçekleri göz önünde bulundurulduðu gibi sürpriz deðil: Hayýr %72,1; Evet %21,6; Fikrim yok %6,3. Pek çok alanda gündeme gelen alaylý-mektepli tartýþmasýnýn bu alanda yapýlmasý gerektiðine inanýyor musunuz? sorusuna verilen yanýtlarda, evet %57,4; hayýr %29,4; fikrim yok ise %13,2 dir. Mezun olduklarýnda mutlaka halkla iliþkiler mesleði yapmak isteyip istemedikleri yönündeki soruya ise %79,9 evet yanýtý verirken yalnýzca %6,9'u iþin önemli olmadýðýný, önemli olanýn ekonomik tatmin olduðunu belirtmiþtir. AB süreci, þirket evlilikleri, iþ yaþamýnda uluslararasý ortaklýklar ve kurumsallaþma gibi kavramlarý göz önünde bulundurduðunuzda halkla iliþkilerin geleceði ve iþ bulabilme konusunda ümitli misiniz? Sorusuna verilen yanýtlarda ise oldukça iyimser bir tablo söz konusu; Evet %84; Hayýr %16. Ayný soruya baðlý 16. soruda ise iþ bulabilme olasýlýðýnýn kamu ya da özel sektörden hangisinde olasý olduðuna verilen yanýtlar da yine tahmin edilebileceði gibi kamuda %1,7; özel sektörde %56,5; her ikisinde de %27,7; yanýtsýz ise %14,1 dir. Bu sorulara baðlý yöneltilen; tercih þansýnýz olsaydý hangi sektörde mesleðinizi icra etmek isterdiniz? Sorusuna ise denekler %84,2 oranýnda özel sektörde, %15,8 oranýnda da kamuda diye yanýtlamýþlardýr. Bir baþka deyiþle devlet kapýlarýnýn neredeyse tümüyle kendilerine kapandýðý gerçeðini kabullenmiþ görünüyorlar. Ýþ yaþamýnda halkla iliþkilere verilmesi gereken önem konusunda çeþitli kamu kurumlarý, demokratik kitle örgütleri ve ticari birlik ve oluþumlarýn misyon üstlenmelerinin ufuk açmada zorunlu olduðunu deneklerin neredeyse tümüne yakýný %93,3'lük oranla onamaktadýr. Son soruda halkla iliþkilerin kamuoyu ve kendilerine göre bayan ya da erkek mesleði olarak algýlanýp algýlanmadýðý sorusuna; Bayan mesleði olarak algýlanýyor %62,8; algýlamada böyle bir fark yok diyenlerin oraný ise %37,2 dir. Ayrýca hiçbir denek Erkek mesleði olarak gördüðünü belirtmemiþtir. 3. SORMACA SONUÇLARININ DEÐER- LENDÝRÝLMESÝ Görüldüðü gibi hakla iliþkiler kavramýnýn ülkemizde tecimsel yaþamýn henüz bir parçasý olamadýðý, iþletmeciliðin çaðdaþ normlara göre düzenlenmediði gerçeði öteden beri bilinme-

5 halkla iliþkiler önlisans öðrencilerinin halkla iliþkilere bakýþ açýsý, okul sonrasý beklenti ve kaygýlarý (Kandýra m.y.o. ölçeði) Ahmet AYHAN sine karþýn, giderek geliþen üretim/tüketim iliþkilerine koþut bir deðiþimin olmadýðý sormaca çalýþmasýna katýlan denekler tarafýndan da doðrulanýyor. Bu baðlamda özellikle iþ yaþamýnda çalýþanlarýn katýlýmýnýn olmadýðý, görüþlerinin alýnmadýðý hiçbir deðiþim sürecinin de baþarýya ulaþma þansý giderek azalýyor (Saydam, 2005: 243). Ancak, orta vadede öðrencilerin sürecin bu þekilde iþleyip gitmeyeceðine iliþkin inançlarý ve beklentileri, bu deðiþimin de bir biçimde kendilerinin lehine olacaðý halkla iliþkilerin geleceði açýsýndan iyimser olmamýzý saðlýyor. Son yýllarda uygulanan ve beraberinde ciddi bir biçimde tartýþma konusu olan 'nitelik' sorununu da gündeme getiren "sýnavsýz üniversite" uygulamasý olan meslek lisesi mezunlarýyla ortak algýlanma dezavantajýna karþýn, genel olarak öðrencilerin büyük bir kýsmý hem okullarýndan, hem de halkla iliþkiler programýndan memnunlar. Buna baðlý olarak yaklaþýk her üç öðrenciden birisinin aldýklarý teorik eðitim-öðretimin niteliðinden hoþnut olup, uygulama eksikliðinin olduðunu belirtmeleri ülkemizdeki üniversiter sistemin ortak sorunu. Sormacaya katýlan öðrencilerle ilgili önemli bir deðerlendirme birinci ve ikinci sýnýf öðrencilerinin sorulara verdiði yanýtlarýn sonuçlarý neredeyse birebir örtüþmesi. Varsayýmýmýz bazý sorularda farklý sonuçlarýn çýkabileceði yönündeydi. Bunun nedeni de ikinci sýnýf öðrencilerinin önlisans öðrenimlerinin dörtte üçünü tamamlamalarý ve %95'inin staj yaparak en azýndan 6 haftalýk uygulama deneyiminine sahip olmalarýydý. Ne var ki, deneyime karþýn deðerlendirme sonuçlarý aralarýnda pek farklý bir bakýþ açýsýnýn olmadýðýný ortaya koydu. 4. SONUÇ VE ÇÖZÜM ÖNERÝLERÝ Reklamcýlýk sektörüne ülkemizde gereken önemin verilmediði kiþi baþýna düþen reklam harcamalarý ve reklam pastasýnýn büyüklüðünden anlaþýlabilir. Bunun kuþkusuz ilk ve en önemli gerekçesi reklama ayrýlmasý gereken bütçenin kabarýklýðýdýr. Bir baþka gerekçe de geleneksel yöneticilik anlayýþý çerçevesinde tümüyle pragmatik bir bakýþ açýsýna sahip iþ ve iletiþim dünyasýnda ne olup bittiðini araþtýrmayan, sayýlarý giderek azalan kafalarý KOBÝ mantýðýyla çalýþan patron ve yöneticilerin (Saydam: 384) statükocu tutumlarýdýr. Ne yazýk ki, halkla iliþkiler, reklamla karþýlaþtýrýlamayacak kadar küçük harcamalarla yapýlabilir bir uygulama olmasýna karþýn önemi yeterince kavranamadýðýndan ya da gereksiz bir uðraþ olarak algýlandýðýndan olsa gerek olmasý gereken yerde deðil. Ancak kurumsallaþma sürecini tamamlamýþ iþletmelere bakýldýðýnda -ki bunlarýn pek çoðu Sabancý, Koç, Turkcell gibi uluslarasý ortaklýklarý olan ya da profesyonelce yönetilen kurulýþlardýr- iletiþim ve halkla iliþkilere ayrýlan kaynaðýn giderek arttýðý gözlemlenebilir. Bu alanda olmasý gereken deðiþimi saðlayabilmek ve irili ufaklý iþletmelerin halkla iliþkilerin önemine inanmalarýný saðlamak için etkileþime gereksinim var. Günümüzde iþ dünyasýnda bilgisayar kullanmak, birden fazla yabancý dil bilmek, alanýnda yüksek öðrenim görmek hatta bazý alanlarda yüksek lisans yapmak doðal bir ön kabul haline geldiyse (Saydam: 228) halkla iliþkileri güçlü, çalýþanlarýn çaðdaþ yönetim felsefesini benimsemiþ iþletmeler için olmazsa olmaz ölçütleri ilke edinmeleri kaçýnýlmazdýr. Her iþletme için kaçýnýlmaz olan halkla iliþkiler becerisine iþletmelerin belki hiç gereksinim duymasa da yabancý dil bilgisi kadar önem vermemesi anlaþýlabilir deðil. Çözüm konusunda yapýlabilecek kuþkusuz pek çok þey var. Profesyonelleþme, yönetim olgusuna iþi bilen profesyonelleri getirme, iletiþimin gücüne inanýp bu yönde strateji belirleme gibi temel yönetsel iþlevleri uygulayabilmektir. Ayrýca sormaca sonuçlarýna da yansýdýðý gibi öðrencilerin %72,1'nin halkla iliþkilere yeterince önem verilmediði yönünde görüþ belirtmesi durumu özetlemektedir. Bu tablonun düzelmesi için de üniversiteler baþta olmak üzere, iþ dünyasýndaki çeþitli üst birlikler, sivil toplum kuruluþlarý, sendikalar gibi oluþumlarýn sistematik iþbirliði çerçevesinde 391

6 yapýlacak bilgilendirme etkinliklerinin sürekli gerçekleþtirilmesidir. Bunun kaçýnýlmaz olarak gerçekleþtirilmesi gerektiðine inanan öðrencilerin oraný ise %97,2 dir. KAYNAKÇA Asna, A. (1993) Public Relations Temel Bilgiler. Ýstanbul: Der Yayýnevi. Asna, A. (2004) Notlar ve Deðinmelerle Bir PR'cýnýn Meslek Anýlarý. Ankara: Mediacat. Aydede, C. (2002) Teorik ve Uygulamalý Halkla Ýliþkiler Kampanyalarý. Ankara: Mediacat. Çamdereli, M. (2004) Ana Çizgileriyle Halkla Ýliþkiler. Ýstanbul: Salyangoz Yayýnevi. Erdoðan, Ý. (2006) Teori ve Pratikte Halkla Ýliþki-ler. Ankara: Erk Yayýnevi. Morel, P. (1991) Relations Publiques, Relations Presse. Montreuil: Bréal. Saydam, A. (2005) Algýlama Yönetimi. Ýstanbul: Rota Yayýnlarý. Tortop, N. (1993) Halkla Ýliþkiler. Ankara: Yargý Yayýnlarý. 392